Deelname Competitie Groenste Stad Entente Florale 2015
Gemeente Zwijndrecht Raadhuisplein 3 3331 BT ZWIJNDRECHT
Groen, Beleid en Beleving Samenvatting publieksversie Groenbeleid
Leeswijzer Groen is gezond en groen doet bewegen! Een groene leefomgeving draagt bij aan een samenleving die gezond is en waar het prettig leven is. Daar zet Zwijndrecht zich voor in en daar heeft de gemeente een duidelijke visie op. In dit boekje vindt u de hoofdlijnen van ons groenbeleid. We laten u zien welke kansen we benutten, dat we aandacht hebben voor het ecologische belang van groen en verantwoordelijkheid nemen voor de toekomst. Maar ook dat wij ons buitengebied volop inzetten voor sport, recreatie en natuureducatie, dat de Zwijndrechtse kinderen zelf aangeven hoe hun speelplek moet worden ingericht en bewoners de wijk opfleuren met bloembakken!
Leestip
jouw sport& kunstmaatje
Stap op de fiets en beleef met eigen ogen het groene karakter van Zwijndrecht! Volg de route uit het fietsrouteboekje.
Inhoud Visuele en ruimtelijke kwaliteit---------------------------------------- Cultuurhistorisch erfgoed----------------------------------------------- Cultuurgroen en buiteninrichting------------------------------------- Natuur en landschap------------------------------------------------------ Recreatie en toerisme----------------------------------------------------- Duurzaamheid en milieu------------------------------------------------- Communicatie, participatie en educatie----------------------------
2
3
7 10 15 17 21 24 30
Zwijndrecht ‘Groenste stad van Nederland’?
Beleef het zelf en fiets door ons mooie buitengebied, langs de oevers van de Oude Maas, onze bijzondere stadsparken of door het vogelrijke gebied de Munnikendevel. Volg natuurlessen in ’t Weetpunt, bezoek kinderboerderij de Kiboe-hoeve of doe mee in de Hooge Nesse waar groen, recreatie, bewegen en gezondheid met elkaar verbonden zijn. Dit vindt u allemaal in Zwijndrecht, een stad met circa 45.000 inwoners, middenin de Randstand tussen Rotterdam en Dordrecht. De gemeente Zwijndrecht is een actieve gemeente met een rijk verenigingsleven en veel vrijwilligers. Het is er prettig wonen en er valt van alles te beleven en te ontdekken. De unieke ligging maakt Zwijndrecht uitstekend bereikbaar. Het is een druk infrastructureel knooppunt met de A16, de HSL, de trein, spoorwegemplacement Kijfhoek en het water. Het is daarom extra bijzonder dat Zwijndrecht een groene gemeente is én dit verder weet te ontwikkelen. Het groene karakter behouden vraagt wel de nodige inspanning. Op basis van onze visie zoeken we naar een gezonde balans tussen hoogwaardig groen, biodiversiteit en goed onderhoud. Daarnaast benutten we de recreatieve mogelijkheden langs het water, in het buitengebied en de stadsparken én werken we samen met onze buurgemeenten. Zwijndrecht heeft een breed en ambitieus groenbeleid. Wij zetten maximaal in op groen omdat dit voor onze inwoners en bedrijven veel betekenis heeft. Voor alle beleidsvelden heeft groen toegevoegde waarde, waardoor een goede onderlinge afstemming tussen afdelingen van groot belang is. Deze integrale benadering zijn wij aan het optimaliseren. Deelname aan de competitie ‘Groenste Stad’ van de Entente Florale maakt onderdeel uit van ons verbetertraject. In deze brochure leest u meer over ons beleid en hoe de plannen en initiatieven tot stand zijn gekomen in samenwerking met onze inwoners, partners en bedrijven. Samen kunnen we verschil maken én zijn we trots op ons groene karakter!
Hartelijke groet, Henk Mirck Wethouder 4
5
1 Visuele en ruimtelijke kwaliteit Zwijndrecht, een stedelijk dorp
waar het (langer) prettig wonen is. De kwaliteit en het onderhoud van het binnenstedelijk groen is hierin een belangrijke randvoorwaarde. In Zwijndrecht hebben wij hier uiteraard een visie op. Het groenstructuurprogramma, onze natuurkansenkaart, het speelruimteplan en het integrale beheerplan geven ons hierbij richting. Onze middelen staan onder druk. Daarom moeten wij, nog meer dan voorheen, op zoek naar een gezonde balans tussen hoogwaardig groen, servicegericht werken, biodiversiteit en beheersbaarheid. De kennis en kunde van onze eigen buitendienst biedt ons de handvaten om dagelijks op basis van deze belangenafweging maatwerk te leveren. De samenwerking met het maatschappelijk middenveld speelt hierin een belangrijke rol. Zo onderhoudt de Praktijkschool het groen op een aantal beeldbepalende locaties en hebben wij het beheer en onderhoud van het groen op verschillende plekken uitbesteed aan de ondernemers in de directe omgeving.
In 1919 omschrijft Van Loonhuijzen de ontwikkeling van Zwijndrecht als volgt: ‘Nog enkele jaren en de zeeschepen kunnen Langs de Oude Maas opvaren tot naar Dort. Haar oevers vormen het natuurlijke uitbreidingsgebied voor het haven complex aan den Rijnmond. Er zullen dus havens komen, er zullen fabrieken komen en de havens en fabrieken zullen woonkolonies lokken. Spoorweg aansluitingen zullen nodig zijn, en nieuwe breede wegen.’ (…) ‘Zwijndrecht wordt een stedelijk dorp.’ De woorden van Van Loonhuijzen hebben wellicht een prometheïsche kracht gehad. Het Zwijndrecht van nu vormt een infrastructureel knooppunt van water, weg en spoor. Het herbergt daarbij (industriële) bedrijvigheid en wonen. Ondanks – of wellicht dankzij – deze ontwikkeling vormt ‘groen’ een belangrijke kwaliteit van Zwijndrecht.
De hoofdlijnen van ons groenbeleid
Zwijndrecht kent bijzondere groene plekken zoals het Develpark, het Molenvlietpark en het Noordpark. Deze groenstructuren zorgen voor een verknochtheid
Groen is gezond, Groen doet bewegen! Een groene leefomgeving draagt bij aan een samenleving die gezond is en 6
7
zij bijzonder veel waarde hecht aan het handhaven van de regelgeving in het buitengebied. Met name de handhaving van illegale bouwwerken. In het buitengebied zijn veel bouwwerken te vinden zonder vergunning. Dat is een ongewenste situatie. Naast een rommelig aanzicht kunnen illegale bouwwerken een risico vormen voor de veiligheid en de gezondheid. De gemeente Zwijndrecht heeft handhaving in het buitengebied een prominente plaats gegeven binnen de dagelijkse werkzaamheden. De afgelopen jaren heeft de gemeente actief én effectief gecontroleerd en opgetreden op de aanwezigheid van illegale bouwwerken in het buitengebied. Het uiteindelijke doel is om dit mooie gebied ook voor toekomstige generaties aantrekkelijk te houden!
van het binnenstedelijk gebied met ons buitengebied, dat gelegen is te midden van nationale landschappen. Het Zwijndrechtse buitengebied is daarmee een ‘stepping stone’ tussen de Hoekse Waard, De Biesbosch en de Alblasserwaard.
Ontwikkeling van ons buitengebied De ontwikkeling van ons buitengebied is een speerpunt van ons groenbeleid. Daarbij gaan wij versnippering en verrommeling tegen. Bovendien beogen wij het buitengebied beter voor haar bezoekers en gebruikers te ontsluiten. Daarbij hebben wij oog voor het integreren van dominante infrastructurele werken zoals de HSL. Wij benutten kansen als het gaat om de ontwikkeling van natuur, landschap en recreatieve functies. De ontwikkelingen van het Develbos, Polder Hooge Nesse en Polder Buitenland zijn hiervan prominente voorbeelden.
Belangrijke beleidsdocumenten De hoofdlijnen van ons beleid is vastgelegd in de Structuurvisie ‘Gemeente Zwijndrecht 2020, de ondernemende tuinstad’. Rond het buitengebied heeft een nadere uitwerking plaatsgevonden in de ‘Gebiedsvisie Deltapoort 2025’ en de ’Ontwikkelstrategie buitengebied Zwijndrecht’. Groen structuurprogramma, onze natuurkansenkaart, het speelruimteplan en het integrale beheerplan geven ons hierin richting.
Regionale samenwerking Wij hebben oog voor onze aangrenzende gemeenten en werken samen in regionale verbanden als Drechtsteden, de Landschapstafel (voorheen Deltapoort) en de Landinrichtingscommissie.
Handhaving In 2008 heeft de voormalige gemeenteraad van Zwijndrecht aangegeven dat
8
9
2. Cultuurhistorisch erfgoed
De groene as
niet missen. Van buiten af dringt het diep de bebouwing in, zodat elke wijkbewoner zo snel mogelijk het groen en daarlangs ook het “buiten” kan bereiken.’
Verhagen (1882-1950) presenteerde zijn uitbreidingsplan voor Zwijndrecht in 1927. Een van de meest herkenbare onderdelen van dit plan is de groene as door Zwijndrecht, die begint bij de begraafplaats en eindigt bij het raadhuis. Voor Verhagen, een fervent wandelaar, was contact met groen een eerste levensbehoefte. Daarbij ging het hem niet alleen om gecultiveerd buurtgroen, maar ook om de ervaring van het open landschap: ‘Naarmate de uitbreiding van Zwijndrecht vordert, wordt de gemiddelde afstand van woning tot het open landschap steeds groter, waarbij nog te bedenken valt, dat het gehele Zuiden door den industrie-gordel en de stad aan de overkant, niet in aanmerking komt als landschap in bovenbedoelde zin. Toch moeten arbeiders en niet minder hun gezinnen buiten hun werk en hun woning, gelegenheid vinden zich te vertreden. Anderzijds moet de aantrekkelijkheid der “betere” wijken worden verhoogd door de aanwezigheid van veel groen in de aanleg: ’t zij als zelfstandig plantsoen, of als begeleiding van sommige wegen. Op het plan komt in het middenvak één belangrijk plantsoen voor, dat niet te bekrompen mag zijn, wil het zijn uitwerking
Raadhuis Zwijndrecht Het raadhuis is een bijzonder gaaf voorbeeld van de Delftse School, ontworpen door het bureau van de grondlegger van deze stroming (Granpré Molière) en binnen het door hen ontworpen bovengenoemd stedenbouwkundig plan. In 1930 begon de gemeente met het bouwrijp maken van het gebied rond het toekomstige raadhuis. De ‘ruggengraat’ van deze luxe woonwijk werd gevormd door de groene as die Verhagen had ontworpen van de Burgemeester de Bruïnelaan tot aan de Algemene Begraafplaats. Uit de redengevende omschrijving van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed: “Het raadhuis is van algemeen belang vanwege de cultuurhistorische waarde door de herkenbare typologie als beelddrager van bestuurlijke ontwikkelingen in Nederland op lokaal niveau uit de jaren ‘30 van de 20ste eeuw.” De buitenruimte voor het raadhuis was aanvankelijk aangelegd naar een ontwerp van landschaps- en tuinarchitect 10
J.K. Dominicus (1870-1953) en hierdoor sterker verbonden met de groene as. De verweving van de stad en het landschap of landschappelijke elementen is kenmerkend voor het werk van Verhagen, wat hier sterk tot uiting komt in de onderlinge samenhang tussen het stedenbouwkundig plan en de architectuur van het raadhuis.
grootschalige infrastructuur. Deze wijzigingen resulteerde in een herziening van het uitbreidingsplan, die in 1934 gereed kwam. Op deze herziening wordt de groene as beëindigd door de algemene begraafplaats. De Algemene Begraafplaats levert als groot groenobject een bijdrage aan de beleving van het groen in Zwijndrecht. Aan de Algemene Begraafplaats is het thema ‘bezinningspark’ toegekend, naast de functie voor begraven zijn er ook mogelijkheden om hier tot bezinning en rust te komen. De Algemene Begraafplaats ligt als een eiland in het plangebied ‘Noord’. Rondom ligt een groenzone die gebruikt wordt als wandelgebied.
Algemene begraafplaats Jeroen Boschlaan met kapel In 1929 kwam het Provinciaal Bestuur van Zuid-Holland met twee belangrijke wijzigingen voor het uitbreidingsplan van Zwijndrecht. Verhagen zocht contact met Rijkswaterstaat om zijn uitbreidingsplan zo goed mogelijk aan te passen op de 11
ontworpen door Tuin- en landschapsarchitect Hans Warnau (1922-1995). Het park is in 1962 aangelegd. Het Develpark is een park van de “Modernen”. Met zijn strakke geometrische (orthogonale) opzet vormt het park een contrast met de omgeving. Met een uitgekiend ruimtelijk spel tussen open en gesloten vlakken en een doeltreffend padenstelsel is een bijzondere compositie neergelegd. Een compositie waarbij het gebruik voorop stond en nog altijd staat. In het park moest gewandeld, gespeeld en gesport kunnen worden. De ligging van het park is uitzonderlijk, namelijk op een eiland (een zandophoping) in een meander van de Devel. Door de ligging en
Op de begraafplaats staat een kleine T-vormige kapel, in 1935 ontworpen door W.B.M. Beumer, waarvan de hoofdstructuur en opzet onlosmakelijk zijn verbonden met die van de begraafplaats. De kapel heeft een steile riet kap die doorloopt tot boven de entree buiten. Op de kap is een torenspits geplaatst. De gevels bestaan uit zorgvuldig toegepast metselwerk met enkele gebrandschilderde ramen.
Develpark In het eerder genoemde uitbreidingsplan van 1927 reserveerde Verhagen een toekomstige parklocatie nabij de bocht in de Devel. In 1960 werd hier het Develpark 12
delijke punt van het park, de plaats waar volgens het oorspronkelijke ontwerp de kinderboerderij had moeten komen.
omvang vormt het Develpark één van de belangrijkste stadsparken binnen de gemeente Zwijndrecht. De Parklaan verdeelde het park in functionele zin in een minder openbaar noordelijk en een openbaar zuidelijk deel. In ruimtelijke zin was de Parklaan, zorgvuldig ontworpen als onderdeel van het gehele park, juist het verbindende element tussen het noordelijke en zuidelijke parkdeel. De Parklaan fungeerde daarmee tegelijk als verbindend element en als centrale ontvangstruimte van het park. Loodrecht op de Parklaan bevindt zich een open as, welke zich uitstrekt tussen het Develpaviljoen, ontworpen door Hugh Maaskant (1907-1977), en de zui-
Watertoren De uit 1897 stammende watertoren is in opdracht van de gemeente Zwijndrecht ontworpen door architect F.A. de Jongh in een Eclectische, aan de Hollandse Renaissance verwante bouwstijl. De toren, circa 41 meter hoog, is bestemd voor de plaatselijke openbare drinkwatervoorziening, waarbij van oorsprong rechtstreeks uit de rivier water werd gewonnen (tegenwoordig is sprake van oeverfiltratie). In afwijking van de rond 1900 heersende opvatting, waarbij de 13
om de watertoren lagen, zijn niet meer aanwezig. Bij een renovatie in 1964 is het op korbeels rustende overstek van het dak verwijderd en de lantaarn vereenvoudigd. De laatste restauratie vond plaats in 1996. Momenteel liggen er plannen voor herbestemming van de watertoren.
opbouw van de watertoren met een hoog geplaatst en iets uitkragend reservoir gangbaar was, streefde De Jongh naar geheel eigen vormgeving. Bij de watertoren van Zwijndrecht is getracht een eenheid te creëren tussen schacht en reservoirgedeelte door de ommanteling ook bij het decoratieschema te betrekken. In de toren bevond zich oorspronkelijk ook de woning van de machinist.
Belangrijke beleidsdocumenten Welstandsnota 2013, Afwijkingenbeleid 2015, Monumentenbeleid (in ontwikkeling) en Bestemmingsplannen (Noord en Heer Oudelands Ambacht – Develpark).
De watertoren is zeer beeldbepalend gelegen aan de Ringdijk, aan de noordoever van de Oude Maas, nabij een kruispunt van vaarwegen. De oorspronkelijke bezinkingsbasins, die in twee cirkels rond-
14
3. Cultuurgroen en buiteninrichting platform. Diverse braakliggende terreinen zijn tijdelijk ingericht naar de behoeften van de omwonenden. Een voorbeeld hiervan is het Van Yperenterrein, op deze locatie is gekozen voor een combinatie van natuurspelen en is de bewoners de mogelijkheid geboden om een eigen moestuin bij te houden.
Het stedelijke groen heeft een belangrijke waarde binnen de gemeente Zwijndrecht. De groenstructuurvisie met de verschillende wijkvisies onderschrijft ons grootste belang. Het groen staat centraal met als uitgangspunt om de totale kwaliteit van het groen te handhaven zonder de identiteit van de wijken te verliezen. Steeds meer zorgtaken zijn overgeheveld vanuit de centrale overheid naar de gemeenten. Groen heeft een belangrijk functie voor de gezondheid en welzijn van mensen. De gemeente Zwijndrecht ziet het belang van het groen voor het welzijn van haar bewoners en investeert in diverse projecten zoals natuurspeelplaatsen, ‘t Weetpunt, het Arboretum en plantsoenen om in deze behoefte te kunnen voorzien. Bewoners en klankbordgroepen worden betrokken bij de ontwikkeling van de projecten, waaronder het duurzaamheids-
Bomen Bomen zijn belangrijke structurele en esthetische elementen. Ze kunnen ook een teken van welstand zijn, zoals de kastanjelaan aan de Willem van Oranjestraat. Doorgaans zijn onze wijken rijk aan een algemene boombeplanting. De gemeente heeft bijna 21.000 bomen in beheer en de uitgaven bedragen ongeveer € 200.000,00 euro per jaar. Dit is circa 50% van de totale gemeentelijke uitgaven voor groen. De waarde en het belang van deze bomen wordt in ons bo-
15
meente de bewoners zoveel mogelijk bij het onderhoud van het groen. Met als doel kennisoverdracht, bewustwording van de leefomgeving en de positieve uitwerking die groen op mensen heeft. Zo loopt een leerwerktraject in het groen voor scholieren met een leerachterstand en krijgen mensen die aangewezen zijn op een uitkering de mogelijkheid om werkervaring op te doen in de groene buitenruimte.
mencompensatiebeleid ondervangen. In 2014 is hiervoor een bomencompensatielijst opgesteld met het doel deze bomen beleidsmatig te beschermen. Al deze ontwikkelingen komen samen tot een uitgebreidere kennis over groen. Zwijndrecht schenkt daardoor ook steeds meer aandacht aan het ruimtegebruik en het ecologische belang van het groen. Door zorg te besteden aan gezond groen wordt een belangrijke bijdrage geleverd aan de duurzaamheid van onze samenleving. Middels een gestructureerde aanpak die met planmatig boombeheer in gang gezet is, is er op praktische wijze aan een hoog kwaliteitsniveau gewerkt. De prijs/kwaliteit verhouding blijkt zelfs al in twee jaar € 65.000,00 te besparen ten opzichte van de gebruikelijke standaardnormering. Zwijndrecht kent diverse locaties waarbij boomwortels de omliggende bestrating omhoog duwen. Wij hebben deze locaties in beeld gebracht en pakken deze locaties op grote schaal aan. Op bepaalde locaties kunnen de bomen behouden blijven en wordt er extra ruimte gecreëerd voor de boomwortels. Op andere locaties moeten bomen worden gekapt, waarbij wij nieuwe bomen aanplanten als compensatie. De zorg voor natuur, mens en milieu houdt Zwijndrecht steeds meer bezig. In het stedelijk gebied zullen steeds meer mensen zich op de een of andere manier gaan bezighouden met groen. Naast het dagelijks groenbeheer betrekt de ge-
Belangrijke beleidsdocumenten • Groenstructuurvisie • Groenstructuurprogramma (inclusief bomenstructuurprogramma) • Dorpsvisie Heerjansdam • Gebiedsvisies (Kort Ambacht, HOA, Nederhoven, Centrum/Noord en Walburg) • Communities that care (o.a. jongeren met hun leefomgeving) • Beeldkwaliteitsplan Lindtsedijk en Omgeving • Bomencompensatiebeleid en bomencompensatieprogramma • Bestuurlijk impuls t.a.v. 500 extra bomen planten • Beleid voor inzet SROI • RAW Standaard bepalingen 2015 (H51 Groenvoorzieningen) • Hondenbeleid • Normeninstituut Bomen Handboek • Integraal Beheerplan (IBOR) • Stedelijke ecologische structuur • Natuurwaarden en natuurkansenkaart 16
4. Natuur en landschap
Landschapstafel IJsselmonde
schap een gebiedsvisie Deltapoort 2025 vastgesteld. We zijn daarna aan de slag gegaan met de uitwerking van de visie in 5 regionale opgaven; bereikbaarheid, economie, glastuinbouw, grondgebonden landbouw en recreatief routenetwerk. Projecten die met deze aanpak in Zwijndrecht versneld gerealiseerd zijn: een fietsverbinding met ecologische oever in Heerjansdam, ruiterpaden in het Develbos, aanlegsteigers in de Devel en schaduwbomen op de Veerplaat. Routestructuren voor wandelen, fietsen, varen
Het eiland IJsselmonde ontwikkelt zich tot een gebied waar met plezier en tevredenheid wordt gewoond, gewerkt en gerecreëerd. Zwijndrecht maakt deel uit van het eiland IJsselmonde. Verschillende ondernemers, bewoners, maatschappelijke organisaties en overheden zetten zich hiervoor in. In 2012 hebben we met de gemeenten op IJsselmonde, Provincie Zuid-Holland, gemeente Rotterdam, Waterschap en Natuur- en Recreatie-
17
Het natuureducatieve Waalpad
tiatieven dragen bij aan een leefbaar(der) IJsselmonde.
en paardrijden zijn een belangrijke basis voor de uitvoering van de gebiedsvisie. Op 10 juli 2014 is het wandelknooppuntennetwerk geopend en komende zomer openen we het fietsknooppuntennetwerk. We verbeteren stad- en landverbindingen om de overgang van de kern van de gemeente naar het buitengebied aantrekkelijker te maken. De ontwikkeling van recreatieve poorten en toeristische overstappunten draagt bij aan de bereikbaarheid van IJsselmonde. We werken continu aan het verbeteren van de recreatieve infrastructuur. Daarnaast ligt bij de regionale samenwerking de nadruk op het verbinden van partijen. Zo is er onderzoek gedaan naar leefstijlen die van invloed zijn op de vraag naar recreatie, waardoor ondernemers beter hun aanbod kunnen bepalen. Ook werken we aan een app die de belevingsroutes op IJsselmonde in kaart brengt en ontsluit voor recreanten. Al deze projecten en ini-
Vanaf dit jaar worden deze inspanningen onder gebracht in de Landschapstafel IJsselmonde. We willen daarmee de publiek private samenwerking verder versterken en hebben daarom een ontwikkelprogramma IJsselmonde opgesteld. Dit programma is gevuld met private en publieke projecten en ideeën, zie voor meer informatie www.groenijsselmonde.nl.
Landinrichtingscommissie IJsselmonde In 1997 heeft Gedeputeerde Staten van Zuid-Holland het landinrichtingsplan IJsselmonde vastgesteld. Het belangrijkste doel van dit plan is het vergroten van de groen recreatieve mogelijkheden door de aanleg van circa 800 ha recreatiegebied ten zuiden van Rotterdam tussen Portugaal en Zwijndrecht. Dit sluit aan bij de 18
In Heerjansdam, tussen het riviertje ‘De Waal’, de IJsbaan en het openluchtzwembad vindt u het natuureducatieve Waalpad. Dit pad is ontstaan uit een samenwerking tussen de activiteitenvereniging Heerjansdam en de Vereniging Milieubelangen Heerjansdam (VMBH). Langs dit Waalpad vindt u een oeverzwaluwenwand, een vogelwaarneemscherm en een knotwilgenlaantje. Ook zijn diverse bloemenveldjes aangelegd. Verder zijn er langs de route veel vogel-, vleermuizennest- en insektenkasten in de bomen opgehangen.
groengebied met bosachtig karakter. Het Develbos ligt volledig op grondgebied van de gemeente Zwijndrecht. Develbos fase 1 en 2 in de gemeente, totaal 63 ha, zijn uitgevoerd en afgerond. Develbos fase 3 is in ontwikkeling. Er wordt 16 ha bosinrichting met paardenwei gerealiseerd in samenwerking met manege de Hoge Devel. De overige projecten; Donckse Velden en Kijvelanden liggen op grondgebied van gemeente Ridderkerk en gemeente Albrandswaard.
doelen uit de ontwikkelstrategie Zwijndrecht die ook inzet op het vergroten van de groen recreatieve mogelijkheden in het buitengebied. De verantwoording voor de uitvoering van het landinrichtingsplan ligt bij de Landinrichtingscommissie IJsselmonde. Met ingang van 17 februari 2015 ondersteunen wij (gemeente Zwijndrecht) de landinrichtingscommissie met de uitvoering van herinrichting IJsselmonde. We hebben deze taken overgenomen van de Dienst Landelijk Gebied die inmiddels is opgeheven. Het gaat om de uitvoering en afronding van de projecten Develbos fase 3, het Waalbos fase 2, Donckse Velden fase 2b en Kijvelanden. De middelen voor uitvoering worden door de provincie Zuid-Holland aan ons beschikbaar gesteld. Door deze taken over te nemen vergroten we onze invloed op de uitvoering. Het Waalbos ligt voor een deel op grond van Zwijndrecht en omvat het inrichten van 225 ha recreatief
Belangrijke beleidsdocumenten Visie Deltapoort, Raadbesluit ‘Landinrichtingscommissie’ 2015.
19
5. Recreatie en toerisme
Sport, bewegen, recreatie en participatie in het Groen
Devel Een karakteristiek element dat het bebouwde deel van Zwijndrecht met het buitengebied verbindt, is de Devel. Na afdamming in 1300 fungeerde dit riviertje als boezemwater. Met de ingebruikname van het elektrische gemaal verdween het nut van de boezem. De Devel heeft daardoor een periode drooggelegen. Na de uitbreiding van de “Kijfhoek” is de Devel weer uitgegraven als natuurcompensatie. Bijzonder is dat we de oorspronkelijke oeverwallen hier nog kunnen zien, omdat die nooit zijn gebruikt om dijken op te bouwen. Het is daarmee nog gaaf en oorspronkelijk. Tegenwoordig vormt het gebied rond de Devel een interessant natuurgebied.
20
gezet onderwijs en meer dan 10 lokale sportverenigingen. De sportcoaches helpen ook mee met stedelijke sportprojecten: de Nationale Sportweek (Koningsspelen), wijkevenementen (voetbal- en korfbaltoernooi), vakantieprogramma’s en het jaarlijkse sportgala. De coaches maken gebruik van zowel sportaccommodaties, schoolpleinen, speelvelden, parken en na de zomer ook het buitengebied om inwoners meer te laten bewegen en sporten.
De gemeente Zwijndrecht wil dat iedereen mee kan doen. Jong, oud, gezond of met een beperking. Zo ook met sporten, bewegen en recreëren. De gemeente heeft een sterk verenigingsleven met een divers aanbod aan binnen- en buitensporten. De clubs zijn actief in de wijken, op de scholen en benutten ook het buitengebied om de jeugd in aanraking te laten komen met hun sport. Er zijn diverse projecten met als doelstelling dat mensen (jong en oud) meer gaan bewegen in de groengebieden in de directe omgeving van Zwijndrecht. De gemeente heeft gebieden die zich perfect lenen voor sport, recreatie en natuureducatie en is daardoor voor zowel jong als oud een zeer aantrekkelijke plek om te wonen.
JOGG voor groenste gemeente Zwijndrecht is een actieve JOGG-gemeente met als doel het overgewicht onder jongeren tussen 0-19 jaar terug te dringen. Hiervoor werken we voornamelijk samen met (basis)scholen en kinderopvangorganisaties. Het afgelopen jaar is ingezet op het thema water drinken om daarmee de inname van het aantal gezoete dranken te verminderen. Na de zomer starten we met het thema groente en fruit.
Toppie & Mattie Sportcoaches In Zwijndrecht zijn 8 sportcoaches aan de slag om de jeugd te stimuleren om hun horizon te verbreden door aan de diverse sportieve en culturele activiteiten deel te nemen. De coaches hebben de naam Toppie en Mattie en werken samen met 7 brede scholen, drie scholen voor voort-
Leerwerkbedrijf Zwijndrecht Werkt Zwijndrecht Werkt richt zich op mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. De deelnemers lopen op vrijwillige basis 21
den. Het project is gericht op de jeugd en volwassenen. Het doel is dat inwoners meer gaan bewegen in de natuur. Er komt een beweegtuin, een natuurspeeltuin, een bootcamproute en een wandelroute. Er wordt zelfs een plek ingericht voor liefhebbers van natuurkamperen.
stage in een arbeidsmatige setting. Deelnemers kunnen via Zwijndrecht Werkt scholing aangeboden krijgen. Eén van de takken van sport is de groenploeg. Deze ploeg verricht extra werkzaamheden in het wijkonderhoud, bij de ontwikkeling van het gebied Hooge Nesse en ondersteunt bewoners bij tuinonderhoud. In samenwerking met andere wijkinitiatieven en de woningbouwcorporaties start na de zomer een initiatief om de deelnemers van de groenploeg ambassadeurs te laten zijn voor een veilige en schone omgeving voor de wijkbewoners en inwoners van Zwijndrecht.
Groen doet Goed Het project Groen doet Goed is gericht op kinderen tussen de vier en twaalf jaar en hun opvoeders. De focus ligt op kinderen die bijna niet buiten spelen, kinderen die te zwaar zijn en kinderen die weinig kennis hebben van natuurlijke kringlopen. Ook worden natuureducatie activiteiten ontwikkeld. Zo wordt er bijvoorbeeld aan basisschoolleerlingen een Donald Duck uitgereikt waarin het gebied Hooge Nesse, kennis over de natuur en buiten spelen zijn opgenomen.
Aanpak Hooge Nesse Het gebied de Hooge Nesse is na vijf jaar gesloten te zijn geweest, twee jaar geleden heropend. In het gebied vinden nu diverse sport- en spelactiviteiten plaats, waar verschillende scholen aan deelnemen. Bij de ontwikkeling van de Hooge Nesse zijn veel burgers betrokken; zij helpen mee met zowel met de opbouw van het gebied als ook met het beheer ervan. Ook organiseren zij er activiteiten op het recreatievlak en op het gebied van educatie.
Belangrijke beleidsdocumenten Hooge Nesse, bewegen in het groen, groen doet goed. Participatie: Stichting Hooge Nesse, Wijkteam Noord ( Jan Wind ), Drechtsteden.nl/ Drechtraad/ Participatie JOGG: zie bijlage en www.jogg.nl, http://www.deweekkrant.nl/pages. php?page=3163838 Toppie en Mattie: www.toppiecoach.nl en www.mattiezwijndrecht.nl
Bewegen in het Groen Door het project ‘Bewegen in het Groen: Hooge Nesse’ worden de beleidsvelden groen, recreatie, bewegen en sport, welzijn en gezondheid met elkaar verbon-
22
23
routenetten en ontwikkeling van geplande recreatiegebieden. De raad vindt het belangrijk polder Hoge Nesse ongerept te houden.
nemen zoals het bieden van mogelijkheden tot groepsaankoop van zonnepanelen. Ook stellen wij meer eisen aan onze partners om duurzaam te zijn en maken wij met het bedrijfsleven afspraken over duurzaam ondernemen.
Natuur- en milieueducatie De raad realiseert zich dat duurzaamheid door alle bewoners gedragen moet worden. Daarom blijft natuur- en milieueducatie een speerpunt van de gemeente. Educatie is van groot belang en dat organiseren wij samen met onze partners uit Dordrecht, het Duurzaamheidscentrum Weizigt en de Stichting Natuur& LandschapZwijndrechtseWaard. Wij leggen en onderhouden contacten met scholen en geven natuur- en milieulessen. Per jaar wordt aan ca. 2000 leerlingen van het basisonderwijs natuurles gegeven vanuit het ’t Weetpunt, het verenigingsgebouw van de Stichting N&LZW en het arboretum. Weizigt ondersteunt ons in projecten met buurtmoestuinen en het organiseren van natuurwerkdagen bij het educatieve Waalpad in Heerjansdam. Wij houden ieder jaar in maart een boomfeestdag en natuurschoolgidsen geven bomenles aan de deelnemende scholen.
Groen
6. Duurzaamheid en milieu
Over “groen” heeft de raad in haar raadsprogramma 2014 – 2018 opgenomen dat in de komende raadsperiode ca. 500 bomen moeten worden aangeplant in de bebouwde kommen vóór het einde van de raadsperiode. Er is een herplantplicht in de directe omgeving voor bomen die zijn gekapt. Is dat niet mogelijk, dan wordt er op een andere locatie of wijze gecompenseerd. Bij het herinrichten van de openbare ruimte gaat de gemeente uitvoerig in gesprek met de samenleving en komt daar waar mogelijk tegemoet aan de bewonerswensen.
Buitengebied
Onze doelen
doelen worden gehaald; • En soms als stimulator. Door mensen goed voor te lichten zullen ze zelf bereid zijn te werken aan en investeren in duurzaamheid.
Wij gaan voor een ideaal evenwicht tussen ecologische, economische en sociale belangen. Zwijndrecht neemt de verantwoordelijkheid voor de toekomst. Hierin vervult de gemeente verschillende rollen: • Soms zijn we eigenaar en pakken de activiteit zelf op; • Soms zijn we regisseur en zorgen wij er voor dat anderen onze doelen (mede) realiseren. • Soms als makelaar en brengen partijen bij elkaar en zorgen er voor dat zo de
Duurzaamheid Duurzaamheid betekent dat de gemeente minder energie verbruikt, alternatieve energie stimuleert, zo weinig mogelijk afval produceert en milieuvriendelijke materialen gebruikt. De gemeente stimuleert en faciliteert inwoners en ondernemers om duurzame beslissingen te 24
Aan de kwaliteit van het buitengebied hecht de raad eveneens grote waarde. Het gebied is belangrijk voor de bewoners van Zwijndrecht en Heerjansdam. Daarom wordt aan dit gebied, als onderdeel van Deltapoort, een kwaliteitsimpuls gegeven. De gebiedsvisie Deltapoort is in lijn met de Zwijndrechtse ontwikkelstrategie vastgesteld. Hiervoor heeft de gemeente subsidie ontvangen voor de versnelde uitvoering van projecten die op korte termijn te realiseren waren. Ook is er subsidie voor projecten op langere termijn, zoals de glastuinbouw,
Infrastructuur De gemeente wordt doorsneden met infrastructurele objecten zoals de rijksweg A16, de hoge snelheidslijn Amsterdam - Parijs (HSL), het doorgaande goederenen personenspoor, het spoorwegemplacement Kijfhoek en een Betuweroute richting Duitsland. Hierdoor wordt ons grondgebied sterk verdeeld en dat vraagt 25
gebruik van een waterbus en zijn we thuishaven voor de binnenvaart. Waterveiligheid is met de stijging van de zeespiegel een bedreiging voor Zwijndrecht maar ook voor de overige Drechtsteden. Samen zoeken wij met het Waterschap Hollandse Delta en Rijkswaterstaat naar oplossingen om de dreiging van overstromingen tegen te gaan. Wij investeren ook in waterkwaliteit. Met het Waterschap zoeken wij naar elementen die de kwaliteit verbeteren. Het baggeren en aanleggen van natuurlijke oevers is daar ook onderdeel van.
om de nodige inspanning deze onderbroken verbindingen op een andere manier te compenseren.
Beleid Hiervoor hebben wij beleid vastgelegd in het DuurzaamheidsUitvoeringsProgramma 2013- 2016 (DUP). In het DUP zijn beleidsinstrumenten opgenomen die het energieverbruik moeten terugdringen, duurzame energieopwekking moet stimuleren en het groen en de biodiversiteit moeten versterken. Zwijndrecht is rijk en wordt omringt met water zoals de Devel en Oude Maas. Wij versterken en benutten waterverbindingen. Ook leggen wij verbindingen door 26
Natuur en recreatie Wij investeren in natuur en recreatie. Het buitengebied is daar een voorbeeld van. 27
Wij proberen subsidiegelden te genereren door aan te haken bij provinciale programma’s zoals “Groen doet goed”, “Bewegen in het groen” en “Jongeren op gezond gewicht”.
De Devel is weer grotendeels uitgegraven en in het Develbos zijn waterbekkens aangelegd. Wij investeren ook in stadsnatuur. Zo worden terreinen die langdurig onbebouwd blijven omgevormd tot natuurspeelplekken en stadsmoestuinen. Een voorbeeld is de natuurspeelplaats op het voormalige terrein van Van Yperen aan de Koninginneweg. Op locaties waar weinig groen mogelijk is creëren wij hoogwaardig groen door gebruik te maken van bloembakken en het planten van bomen. In de wijk Kort Ambacht, achter het wijkcentrum langs de Karel Doormanlaan, is in samenwerking met Weizigt, een stadsmoestuin aangelegd.
Belangrijke beleidsdocumenten • Structuurvisie gemeente Zwijndrecht 2010-2020; • DuurzaamheidsUitvoeringsProgramma 2013-2016 (DUP), vastgesteld door de raad • Nota Biodiversiteit (collegebesluit van 27 augustus 2013); • Natuurwaardenkaart en Natuurkansenkaart; • Bomencompensatiebeleid (collegebesluit 2013); • Afwegingkader Overlast Bomen • Groen-blauwnetwerk • Groenstructuurplan 2005-2015; • Groenstructuurprogramma Zwijndrecht; • Ontwikkelstrategie buitengebied Zwijndrecht; • Milieubeleidsplan Drechtsteden; • Waterstructuurplan; • Stedelijk waterplan • Wijkvisies • Dierenwelzijn nota • Nota Archeologie
Biodiversiteit De toenemende verstedelijking, de zich uitbreidende infrastructuur, verontreiniging en de introductie van exotische soorten in ecosystemen beperken de biodiversiteit. Wij hanteren de flora en faunawet en hebben een gedragscode vastgesteld voor beheer en ruimtelijk ontwikkelingen. Zwijndrecht is een groene gemeente. Wij hebben niet alleen de zorg om respectvol om te gaan met onze flora en fauna, maar hebben ook de ambitie om ruimte te bieden voor natuurontwikkeling. In de afgelopen periode is ons beleid rond groen- en natuurontwikkeling verder uitgekristalliseerd.
28
29
7. Communicatie, Participatie en Educatie Samen Sterk
Adoptiegroen
Het groen in de openbare ruimte hoort bij je achtertuin! De burger ziet de openbare ruimte steeds meer als iets wat bij zijn eigen persoonlijke levensruimte hoort. En waar hij dus direct bij betrokken wil zijn en verantwoordelijkheid voor wil nemen. Om op deze behoefte in te spelen faciliteert de gemeente zoveel mogelijk initiatieven. De globale uitgangspunten voor participatie zijn terug te vinden in onze communicatie visie en het integrale beheerplan. Vanuit onze communicatie visie werken wij met de welbekende participatieladder. Voor elk project en elke werkzaamheid wordt gekeken op welke manier wij onze bewoners en ondernemers betrekken dan wel informeren. Net als in andere gemeenten zijn de budgetten voor de openbare ruimte en het groen de afgelopen jaren onder druk komen te staan. Vandaar dat in 2014 gedifferentieerd beheer is geïntroduceerd. Samen met bewoners bekijken wij op welke plekken het een onsje minder kan. Deze algemene uitgangspunten zijn op zich niet uniek. Wat Zwijndrecht uniek maakt is de wijze waarop wij dit in de praktijk toepassen.
Op dit moment wordt op meer dan 150 locaties in Zwijndrecht het openbaar groen onderhouden door bewoners of ondernemers. Doelstelling van deze beheerafspraken is niet het bereiken van een bezuiniging. Sterker nog, het maken van dergelijke beheerafspraken vraagt vaak een extra investering in tijd. Het doel van adoptiegroen is het bevorderen van de kwaliteit van het groen en het bevorderen van de sociale samenhang in de wijk. Ook zien we dat veel ondernemers graag groencontracten met ons aangaan om op deze manier de uitstraling van hun bedrijventerrein te upgraden. Het natuur educatieve Waalpad in Heerjansdam wordt onderhouden door vrijwilligers van de Vereniging Milieubelangen. De vereniging heeft hierover afstemming met de gemeente Zwijndrecht. Het Waalpad wordt op een zo natuurlijk mogelijk wijze onderhouden om zo veel mogelijk verschillende dier- en plantensoorten aan te trekken. De vereniging zet zich belangeloos in voor het onderhoud van het Waalpad en probeert zoveel mogelijk bewoners te betrekken bij het onderhoud van het pad. Het pad heeft daarnaast een educatieve functie voor scholieren. 30
Vrijwilligers onderhouden groen
Bewoners verzorgen bloembakken
Het openbaar Arboretum Munnikenpark is in 1989 aangelegd op initiatief van leden van de Vereniging Arboretum Munnikenpark die dit park sindsdien beheren. Veel werk wordt door de leden van de Vereniging gedaan, vrijwilligers, ± 45 mannen & vrouwen, een groep enthousiaste mensen. Hierdoor is er jaarlijks financiële ruimte voor aanplant en onderhoud van de vele bomen en de bijzondere elementen in het Arboretum. Er staan ± 200 verschillende soorten bomen in het arboretum, o.a. groepen eiken, beuken, kastanjes, robinia’s (acacia’s), berken, linden, sier-fruitbomen. Behalve de genoemde loofbomen staan er ook enkele soorten naaldbomen. Zij hebben allen de ruimte gekregen om zich volledig te ontwikkelen.
Sinds een paar jaar worden diverse doorgaande wegen in Heerjansdam opgefleurd door mooie bloembakken die aan de lichtmasten hangen. Daarnaast staan er fleurige bloempiramides in het centrum van het dorp. Bewoners van buurtvereniging De Manning verzorgen dit allemaal zelf. Van het jaarlijks poten van de plantjes tot het wekelijks watergeven. De dorpsraad Heerjansdam stelt de middelen hiervoor beschikbaar. Het is een voorbeeld waarbij bewoners steeds meer zelf initiatieven nemen om een prettige woonomgeving te creëren. Hierbij stemmen zij af met de gemeente.
Natuurlijk spelen ‘Samen al spelend ontwerpen’. Spelen en groen gaan in Zwijndrecht hand in hand.
31
Bovenstaande projecten zijn mooie praktijkvoorbeelden. Bij alle projecten en groot onderhoud werkzaamheden betrekken wij onze bewoners. De minimale variant is informeren maar als er ook maar een beetje ruimte is, dan betrekken wij bewoners en ondernemers bij het ontwerpproces en maken wij afspraken over de rol die zij kunnen hebben in het toekomstige onderhoud. Naast participatie op basis van projecten hebben wij ook een aantal burgeradviesorganen die de bevoegdheid hebben om ons gevraagd en ongevraagd van advies te voorzien. Het duurzaamheidsplatform is hier een mooi voorbeeld van. Een aantal betrokken bewoners met verstand van zaken adviseert ons over de wijze waarop wij met duurzaamheid en milieu omgaan. Alle beleidsambities op dit gebied worden voordat we het besluitvormingsproces in gaan ter advies voor gelegd aan het duurzaamheidsplatform. Andere klankborden op het gebied van groen en milieu zijn De stichting natuur en Landschap Zwijndrechtsewaard, Weizigt, de Wijkplatforms en de stichting beeldenpark Noordoevers.
Per jaar worden circa 4 speelplekken opgeknapt en omgevormd naar groene beweegplekken. Dit doen wij in nauwgezet overleg met de hoofdgebruikers, de kinderen. Samen met de kinderen lopen wij de buurt rond. De kinderen kunnen uitleggen waar zij graag spelen en wat voor speelprikkels zij leuk vinden. Met deze randvoorwaarden op zak gaat onze ontwerper aan de slag om tot een leuk ontwerp te komen. Voordat wij het ontwerp definitief maken presenteren de kinderen zelf het ontwerp aan de bewoners en aan hun ouders (uiteraard met hulp vanuit de gemeente).
De groene Sprong naar de arbeidsmarkt Sinds 2014 heeft praktijkschool de Sprong een afdeling in Zwijndrecht. De praktijkschool leidt jongeren met een leerachterstand op voor een praktijkbaan. Een van de opleidingen die gevolgd kan worden is die van groenmedewerker. Praktijkervaring opdoen is hierbij belangrijk. Een samenwerking met de gemeente was dan ook snel gemaakt! Sinds maart 2014 onderhoudt de Sprong meerdere centraal in de wijk gelegen groenlocaties, waaronder het Noordpark. Dit is een mooi voorbeeld van een samenwerking waar het mes aan drie kanten snijdt. De Sprong kan zijn leerlingen passend praktijkonderwijs geven, de gemeente kan een hoger kwaliteitsniveau in de wijk bewerkstelligen en gezamenlijk bieden wij leerlingen met een leerachterstand de kans om zich verder te ontwikkelen.
teiten en de educatie ten behoeve van het versterken van de biodiversiteit in Zwijndrecht.
organiseert de Stichting regelmatig tentoonstellingen en verzorgt lezingen over duurzaamheid en natuur in ‘t Weetpunt. Ook verzorgt zij de opleiding voor natuurgidsen. In opdracht van de gemeente Zwijndrecht organiseren zij de Nationale Boomfeestdag, de dag van de duurzaamheid, de nacht van de nacht, organiseren activi-
Belangrijke beleidsdocumenten Communicatie visie, Integraal beheerplan.
Educatie De Stichting Natuur & Landschap Zwijndrechtse Waard verzorgt voor ca. 23 scholen met totaal 2000 leerlingen onder begeleiding van natuurschoolgidsen natuurlessen. Onder begeleiding van een schoolgids kunnen basisschoolleerlingen op verschillende locaties in Zwijndrecht natuurlessen volgen. Daarnaast 32
33
Colofon ©Gemeente Zwijndrecht, www.zwijndrecht.nl Informatie over de deelname Groenwedstrijd via zoekfunctie: Entente Florale 2015 Ontwerp: Flinc.Create (Tineke Flinterman) Fotografie: René Kerkhoven, Gemeente Zwijndrecht en foto’s uit de rubriek ‘foto van de week’
34
35
