GODS WOORD AAN BOORD

GODS WOORD AAN BOORD PREDIKANTEN EN ZIEKENTROOSTERS AAN BOORD VAN ROTTERDAMSE OOSTINDIËVAARDERS IN DE EERSTE HELFT VAN DE ACHTTIENDE EEUW')

DOOR DRS. P.J. MOREE

De bezoekers van de grote Rembrandttentoonstelling in het Rijksmuseum te Amsterdam in 1991-1992 zullen hebben gezien dat er naast werken van de meester van het licht zelf, diverse schilderijen van zijn leerlingen op de panelen waren geplaatst. Eén van deze leerlingen was Jan Victors, geboren te Amsterdam in 1620. Aanvankelijk had Victors zich een epigoon van Rembrandt getoond, hoewel hij later een eigen stijl ontwikkelde. Deze calvinistische leerling schilderde voornamelijk taferelen uit het Oude Testament, zoals de verdrijving van Hagar en Ismaël, maar ook portretten en straattaferelen. Met hem is iets bijzonders aan de hand. Weliswaar is hij net als Rembrandt in arren moede overleden, echter Victors stierf niet in een atelier met het penseel in de hand, maar in Oost-Indië in ca. 1676 in de functie van ziekentrooster^). Het is deze functie aan boord van Nederlandse Oostindiëvaarders die centraal staat in deze korte studie. In de rijke archieven der Verenigde Oostindische Compagnie (1602-1795) zijn zeer regelmatig vermeldingen van ziekentroosters, predikanten, dominees, krankbezoekers, lezers of hoe deze verbreiders van Gods woord verder ook werden genoemd, te vinden. Feitelijk werden er twee groepen onderscheiden: 1. predikanten, 2. ziekentroosters, ook wel krankbezoekers genoemd. Dit artikel presenteert de eerste resultaten van een onderzoek naar het zeevarend personeel van de VOC-kamer te Rotterdam in de achttiende eeuw. Als case-study voor dit onderzoek is de aandacht eerst gericht op de predikanten en ziekentroosters in de eerste helft van de achttiende eeuw. In eerste instantie heeft uitvoerig onderzoek in het VOC-archief plaatsgevonden om de namen van deze godvruchtige lieden te achterhalen. Een tweede oogmerk was het beantwoorden van vragen als: Waar kwamen deze predikanten en ziekentroosters vandaan? Hoe vaak keerden zij terug aan boord 228

van Rotterdamse Oostindiëvaarders en wie van hen zijn in de Oost overleden? Hoe lang verbleven ze in Azië? Hoe hoog was hun gage? Wellicht wordt hier de indruk gewekt dat er over dit onderwerp nooit eerder iets gepubliceerd is. Het tegendeel is echter waar. Een ieder die zich ooit met de Oostindische kerkgeschiedenis heeft beziggehouden, zal de naam Van Troostenburg de Bruyn kennen. De voormalige Bataviase predikant C.A.L. van Troostenburg de Bruyn heeft in het laatste kwart van de vorige eeuw een drietal belangrijke werken over de koloniale kerkgeschiedenis gepubliceerd. In het jaar 1884 verscheen de overzichtsgeschiedenis De T/ervorra/>? yVecfer/flwcfcc/z OosZ-Zfld/e o^cte/* t/e Oos/-//?tf/sc/ze Coraf/602-/7P5^, een ruim zevenhonderd pagina's tellend werk. Van Troostenburg de Bruyns beroemde 5/ogra/?/z/sc/z Wooröfe/?boe/: vow Oos/-/A?<#sc/ze Praft/rüwtert verscheen negen jaar later. Naast soms uitgebreide biografische schetsen over predikanten bevat dit boek allerlei wetenswaardigheden over 'de proponenten, de hulppredikers, de zending-leeraren die den dienst van predikant hebben waargenomen, ook hen die ten onrechte voor pred. gehouden en het niet geweest zijn, of die niet als zodanig hebben gefungeerd, enz. enz.'^). Tenslotte kwamen in 1902 de ziekentroosters aan bod met de publicatie van het boekje Ara/ï/r&ezoe/rers f/i TVeVan Troostenburg de Bruyn haalde zijn gegevens voornamelijk uit een grote hoeveelheid gedrukte bronnen en secundaire literatuur. C.W.Th, baron Van Boetzelaer van Dubbeldam, in 1906 gepromoveerd op het proefschrift De Gere/ormee/Y/e ATerArert //? Afezerttfmg /« 0os/-/rtG?/é />z cfe üfogert eter Oos/- /«öf/sc/ze /e, uitte enige kritiek op de werkwijze van Van Troostenburg de Bruyn. Hij noemde diens boeken werken 'van belezenheid en navorsching', maar vond dat ze 'in eene schromelijke verwarring eene groote menigte gegevens (bevatten), vooral uit niet officiëele bronnen samengebracht'. Boetzelaer gebruikte echter wel officiële, dat wil zeggen kerkelijke bronnen, zoals het Oud Synodaal Archief, de archieven van de Classis Amsterdam, Middelburg, Delft, enz. Bovendien noemde hij Van Troostenburg de Bruyns werkje over de ziekentroosters zeer onvolledig, iets waar nog op teruggekomen zal worden'*). Alle onderzoeksresultaten in dit artikel zijn afkomstig uit - om Boetzelaers terminologie te hanteren - niet-officiële bronnen. De verkregen gegevens zijn voornamelijk afkomstig uit de personeels229

o o

"S o s:

o

I 3è

^§ 5

O os ,

I

(3

5

3

administratie van de Verenigde Oostindische Compagnie, berustende in het Algemeen Rijksarchief te 's-Gravenhage. Veel primair bronnenmateriaal over de kamer Rotterdam is helaas voorgoed verloren gegaan. Desalniettemin is het mogelijk om bijna het totale personeelsbestand van zeevarenden, van scheepsjongen tot schipper, voor de kamer Rotterdam in de achttiende eeuw te reconstrueren. Het VOC-archief bevat deze vele duizenden namen van bemanningsleden. Allereerst wordt de VOC-kamer Rotterdam in de eerste helft van de achttiende eeuw kort behandeld, waarna de functies en taken van predikanten en ziekentroosters worden beschreven. Aansluitend worden de eerste onderzoeksresultaten gepresenteerd en vergeleken met de in de werken van Van Troostenburg de Bruyn aangetroffen biografische gegevens.

KOC-£tfmer /to/tercfom //i öfe eerste ê/// va/7 cte eeww De stad Rotterdam bezat in de zeventiende en achttiende eeuw een van de zes kamers van de VOC. De overige kamers waren gevestigd in Amsterdam, Middelburg, Delft, Hoorn en Enkhuizen. Vergeleken met Amsterdam en Middelburg was de kamer Rotterdam klein, maar actief. Officieel nam de kamer van de Maasstad een zestiende deel van de activiteiten van de Compagnie voor zijn rekening, net als Delft, Hoorn en Enkhuizen, maar gedurende de achttiende eeuw werd de kamer Rotterdam binnen de VOC relatief steeds belangrijker. Vele Oostindiëvaarders hebben op de Maas gevaren. De kamer, geleid door zeven bewindhebbers, fungeerde als handelaar in koloniale waren, scheepsbouwer en reder. Dit laatste zegt iets over de invloed van de kamer op de Rotterdamse economie, die enige omvang moet hebben gehad. Immers, vele plaatselijke toeleveringsbedrijven - voor wat betreft zaken als voeding, zeilen en touwwerk - hadden met de Compagnie te maken. Daarnaast bood de VOC aan velen werkgelegenheid. De machtige Oostindiëvaarders moesten niet alleen gebouwd en uitgerust worden, maar ook bemand. Onder de zeevarenden op Rotterdamse VOC-schepen bevonden zich lieden uit allerlei Nederlandse steden, maar ook was een groot aantal uit het buitenland afkomstig. Gedurende de eerste helft van de achttiende eeuw hebben de bewindhebbers van de kamer Rotterdam 112 maal een Oostindië231

vaarder uitgerust. Gemiddeld komt dit neer op 2,2 schepen per jaar^). TABEL 1. Aantal schepen uitgerust door de kamer Rotterdam in 1701-1750 1701-1710 1711-1720 1721-1730 1731-1740 1741-1750 Totaal

18 23 25 23 23 112

Bron: J.R. Bruijn e.a., £>w/c/7-,4s/ff//cs/?//?/?/>7g m //ie 77//? #m/ 7#/7? , Volume II ('s-Gravenhage 1979) 270-532

Dit betekent dat de werf van de Rotterdamse kamer voldoende schepen moest afleveren. Als de bouwcijfers in deze periode bekeken worden, valt op dat er per decennium gemiddeld zeven nieuwe Oostindiëvaarders op de werf bij de Oostzeedijk gebouwd werden. TABEL 2. Aantal schepen gebouwd door de kamer Rotterdam in 1701-1750 1701-1710 1711-1720 1721-1730 1731-1740 1741-1750 Totaal

6 8 7 5 9 35

Bron: J.R. Bruijn e.a., Z)«/c/?-/4s/a//cs/7//?/?//7g /« //ze 77//? , Volume II ('s-Gravenhage 1979) 270-532

Deze schepen hadden vaak bekende namen als 'Charlois', 'Huis ten Donk', 'Blijdorp', 'Krooswijk', 'Feijenoord' en 'Rotterdam'. Een aantal schepen werd al dan niet tijdelijk overgenomen van an232

70. A/ocfe/ va/? die V/T/we/ /ctern/e/re Oos///ï/w

dere kamers, zoals er ook op de Rotterdamse werf gebouwde Oostindiëvaarders voor andere kamers gevaren hebben. In het Oostindisch Huis, dat in deze periode op de Boompjes was gevestigd en dat zo jammerlijk vernietigd werd in de Meidagen van 1940, bevonden zich naast de zeven bewindhebbers (de bestuurders) onder meer de administrateurs van de kamer, oftewel boekhouders en klerken. Zij hielden zorgvuldig de namen van alle werknemers van de kamer bij en registreerden alle mutaties met betrekking tot deze personen. Zo noteerden zij bijvoorbeeld alle namen, geboorteplaatsen en verdere gegevens van de predikanten en ziekentroosters in het hier onderzochte tijdvak.

De in het jaar 1602 opgerichte Verenigde Oostindische Compagnie stuurde gedurende twee eeuwen op haar schepen naar de Oost predikanten en ziekentroosters mee. De predikanten moesten niet alleen voor het Compagniespersoneel ter plekke prediken, maar ook zending bedrijven onder de diverse Aziatische volkeren. De VOC was in de eerste plaats een handelsorganisatie, hetgeen betekende dat de kerk in Azië ondergeschikt was aan de belangen van de kooplieden van de Compagnie. Ondanks dit wilde de VOC jonge lieden wel aanmoedigen om zich aan de Indische kerkdienst te wijden, onder meer door hun studie te subsidiëren^). Volgens de 'Beroepsbrief voor de Predikanten gaende na O. en W. Indien' uit de eerste helft van de zeventiende eeuw was het wenselijk dat op ieder VOC-schip een wettelijk beroepen predikant meegezonden werd, met als voornaamste taak 'omme te water en te lande, onder wegen ende insonderheyt daer ter plaetse gecomen sijnde, Godes heylige Woord, vervat in de Schriften des O(ude) & N(ieuwe) Test(ament) te prediken'^). Volgens Van Troostenburg de Bruyn zijn er in de VOC-periode ongeveer negenhonderd predikanten in Oost-Indië geweest. Sollicitanten, voorzien van getuigschriften, moesten zich melden bij de classis van een der zes steden, waar de VOC een kamer bezat. Na een proefprediking en een examen werd de kandidaat in principe voor een periode van vijf a tien jaar in de Oost benoemd. In de praktijk bleek echter dat predikanten vaak veel langer in Indië doorbrachten, soms wel twintig tot vijftig jaar. Zij werden beroepen naar plaatsen als Batavia, Kaap de Goede Hoop, Colombo, Timor, Malakka, Ambon, enz. Lang niet alle uitgezonden predi234

kanten overleefden de reis naar de Oost. Bovendien was het leven in de overzeese vestigingen van de Compagnie niet altijd even gezond te noemen. Anderen, daarentegen, keerden terug uit Azië en vervolgden hun loopbaan als predikant in een Nederlandse stad®). Ook vele ziekentroosters hebben dienst gedaan in Azië, maar vaker nog keerden zij op korte termijn weer terug op een VOCschip naar het vaderland. Omdat er een voortdurend gebrek was aan predikanten was de behoefte aan deze ziekentroosters erg groot. Zij vormen dan ook het leeuwedeel van de verkondigers van het Evangelie aan boord van de Nederlandse Oostindiëvaarders. Van Troostenburg de Bruyn stelt dat het door hem aangetroffen getal van acht- a negenhonderd ziekentroosters in de totale VOCperiode veel te laag moet zijn. Hij heeft gelijk. De Compagnie heeft immers bijna 4800 maal een schip naar de Oost uitgezonden. Op grond van de cijfers die in dit artikel worden gepresenteerd op 112 schepen zaten 71 verse/?/V/e^cte ziekentroosters - zou het totale aantal van deze lieden rond de drieduizend moeten liggen. Zoals reeds vermeld werd meende Boetzelaer ook al dat Van Troostenburg de Bruyns boekje over de ziekentroosters zeer onvolledig was. Indien iemand in aanmerking wilde komen voor het beroep van ziekentrooster bij de VOC moest hij dit te kennen geven bij de kerkeraad der Hervormde gemeente van een van de plaatsen waar een kamer van de Compagnie was gevestigd. Hierna onderzocht men in sommige gevallen de antecedenten van deze persoon, bijvoorbeeld door navraag bij buren door een ouderling, en werd een examen afgenomen. Dit bestond voornamelijk uit lezen en zingen. Met name aan het vertolken van de psalmen werd grote waarde gehecht. Toch gebeurde het dat - vooral in de zeventiende eeuw - de bewindhebbers zonder enige voorkennis en goedkeuring van de kerkelijke overheid ziekentroosters in dienst n a m e n \ Van Troostenburg de Bruyn noemt als voornaamste motief om jarenlang naar de Oost te gaan de financiële situatie van deze ziekentroosters, hoewel hij daarnaast de lust tot reizen niet wil uitsluiten. Het is in ieder geval een feit dat lieden van zeer verschillende pluimage zich aanboden voor een functie als ziekentrooster: een schilder (zoals eerder vermeld), ex-predikanten, schoolmeesters, schoenmakers, kistenmakers, timmerlieden, loodgieters, allerlei buitenlanders, voormalige rooms-katholieke priesters en zelfs een Joodse rabbijn. Velen onder hen werden zonder pardon afgewezen: alcoholici, halve analfabeten, ketters, bankroutiers, bijna235

stommen, hardhorenden en blinden. Sommigen werden wegens onbekwaamheid door de overheden in Indië op het eerstvertrekkende schip naar Europa gezet"*). Wat was nu precies de taak van deze toch als zeer nuttig beschouwde lieden? Volgens de 'Beroep- ende instructiebrief voor de sieckentroosteren gaende naer O. of W. Indië' had de ziekentrooster vier taken^). In de eerste taak wordt de naam van deze functie verklaard. Men moest 'de siecken ende crancken uyt Godes heylige woord (...) onderwijsen, vermaenen en vertrooste/? (mijn cursivering, PJM), een iegelyck na vereisch ende des selfs gelegentheyt'. Gezien het bij tijden grote aantal zieken op reizen naar en van Batavia was de aanwezigheid van een ziekentrooster - naast die van een tot drie chirurgijns - geen overbodige luxe. Ten tweede moest de ziekentrooster op geregelde tijden en als het weer het toeliet 'beneffens het singen der psalmen, uyt Godes Woord sommige capittelen, of oock eenich goet sermoen uut de Dectfcfes /?w///>!geri, de (...) Cö/ec/j/sraws, of eenich ander boeck, ingestelt van eenich leeraer der ware chr(istelijke) gereformeerde kerken, den volcke stichtelijck voor (...) lesen en het selfde werck daerom met den gebede te beginnen en te eyndigen'. In tegenstelling tot predikanten was het ziekentroosters niet toegestaan zelf preken te schrijven^). Zij mochten slechts gedrukte preken voorlezen. De hier geciteerde boekwerken, te weten Smrcortwrn £teo7van Henricus Bullingerus (beter bekend als het veelgelezen Z?w////?ge/7) en de Ctf/ec/z/smws van Ursinus bevonden zich aan boord van ieder VOC-schip in de z.g. ziekentroosterskist, waarin onder meer ook een bijbel, een psalmboek en enig schrijfgerei bewaard werden^). Als derde taak werd het 's morgens en 's avonds voorgaan in het gebed vermeld en in de vierde plaats noemt de instructiebrief de plicht van de ziekentrooster om onwetenden in het geloof te onderwijzen en vloekende zondaren te vermanen. Ofschoon de instructiebrief dit niet expliciet vermeldt, hadden de ziekentroosters op Oostindiëvaarders de leiding over het godsdienstig gedeelte van de plechtigheid van het overboord zetten van de doden en deden zij het dankgebed na gevaarlijke stormen. In deflrrf/A:e/£r/e/vande VOC, waarin alle aan boord van Compagniesschepen te volgen regels vastgelegd waren, was ook een gedeelte gewijd aan predikanten en ziekentroosters. In de artikelbrief van 1742, herzien in 1747, worden enkele plichten met be236

ARTIKEL-BRIEF VAN

O E

Gcuctroyeerde Nederhndfche

OOST-INDISCHE COMPAGNIE, B Y O F. 1 loog Mogende 11 E E R E N

S T A T l i N DER

G E N E R A A L

VEREENICÜE

NEDERLANDEN,

Den vierden September, 1742. gearrelleert. Met de veranderingen daar in gemaakt by Refolutie den 11 Oclober 1747. *• K

Te A M S T E R D A M , By NICOLA AS B Y L , op den Nicuwcndyk, Drukker van de Ed. Hoeren Bcwindhcbbcrcn van de Oóft-Inditèhc Compngnic. 7/.

va/7

/7 7742,

trekking tot godsdienstuitoefening aan boord opgesomd. Op overtreding van het vloekverbod - aldus artikel XVI - stond een boete van tien stuivers en een 'arbitrale correctie', terwijl het volgende artikel de ongehinderde uitoefening van het ambt van de predikanten en ziekentroosters moest garanderen. Dit was geen overbodige maatregel, als men bedenkt dat er vaak meer dan driehonderd matrozen en soldaten aan boord van VOC-bodems aanwezig waren, onder wie vaak niet de meest vrome lammeren. Sterker nog, Van Troostenburg de Bruyn noemt het voorbeeld van de Rotterdamse ziekentrooster Simon Kool, die tijdens het luiden van de klok voor het gebed met veel oneerbiedigheid en hoongelach bejegend werd. Omdat hij ook al niet kon rekenen op veel steun van de gezagvoerder diende hij na aankomst in Batavia een klacht in wegens mishandeling door bemanningsleden. Ook veel predikanten hadden last van gevloek, getier en gebulder aan boord'*). De artikelen XVIII en XIX betreffen de godsdienstoefening in de ochtend en de avond, bij te wonen door de complete bemanning, onder verantwoordelijkheid van de gezagvoerder, en de straffen op het ontduiken ervan. Indien een bemanningslid ten derde male betrapt werd op dit z.g. 'absenteren' zou hij 'geleerst' of 'gelaarst' worden. Dit was een uiterst onplezierige aangelegenheid, waarbij men vele malen met een dik touw op het ontblote achterwerk geslagen werd. Tot slot blijkt uit artikel XX dat het aanroeren van discussies over religie aan boord niet was toegestaan. Zoals eerder vermeld werd heeft de kamer Rotterdam in de hier onderzochte periode 112 maal een schip voor de Oost uitgerust. Nu zal bekeken worden hoeveel predikanten en ziekentroosters zich aan boord van deze schepen bevonden en wie zij waren. en z/eA:eA7/roos/ers £ƒ/ cfe Ararner /tottm/aw i/i cfe eerste /?e//ï va/? (/e öc/z///eA7öfe eeww Van alle 112 reizen die de Rotterdamse Oostindiëvaarders in de eerste helft van de achttiende eeuw hebben gemaakt zijn de z.g. sc/jeepsso/Gft/'&oe/re/? bewaard gebleven. In zo'n scheepssoldijboek zijn alle voor de salarisadministratie van de Compagnie relevante gegevens over alle zeevarenden op een schip geregistreerd, zoals volledige naam, geboorteplaats, gage, rang, eventueel namen van echtgenote of ouders, datum en schip van terugkeer naar Nederland, data van bevordering(en), sterfdatum e.d. In het Algemeen Rijksarchief te 's-Gravenhage bevinden zich alle scheepssoldijboe238

ken van de kamer Rotterdam in deze periode. De in de scheepssoldijboeken aangetroffen gegevens zijn hier weergegeven in twee bijlagen, een voor de predikanten en een voor de ziekentroosters. In totaal zijn er in de eerste helft van de achttiende eeuw op Rotterdamse Oostindiëvaarders 12 predikanten en 71 ziekentroosters uitgevaren. Van de 71 ziekentroosters waren er 22 die twee tot vier maal de reis naar Azië aanvaard hebben. Op drie van de onderzochte schepen was geen predikant of ziekentrooster aanwezig. De reden hiervan is mogelijk gelegen in het feit dat deze schepen zo'n kleine bemanning hadden dat de bewindhebbers het meezenden van een zielenherder niet zinvol achtten. De brigantijn 'Fijenoord' had bij uitvaren in december 1724 in totaal slechts dertig bemanningsleden aan boord^). Op zeven van de Rotterdamse schepen in genoemde periode bevond zich naast een predikant tevens een ziekentrooster. Gelet op de geografische herkomst van de predikanten valt op dat er van de twaalf slechts twee uit Rotterdam geboortig waren. De overigen kwamen uit plaatsen als Brielle, Gouda, Harlingen, Utrecht en Amersfoort. Hun maandelijkse gage lag tussen de tachtig en honderd gulden, een bedrag dat hoger was dan dat van de schipper - de hoogste zeevarende rang aan boord - die maximaal tachtig gulden mocht incasseren. De predikanten hadden recht op een aparte hut op het achterschip en genoten met de opperofficieren 'des Compagnie's tafel''^). Van de twaalf predikanten in Rotterdamse dienst keerden er uiteindelijk slechts vier terug naar de Republiek. De anderen zijn reeds op de heenreis aan boord of na een korte of lange periode in Azië overleden. Zo stierf de Rotterdammer Carolus de Rochefort in juni 1721, kort na zijn aankomst te Batavia, terwijl zijn stadgenoot Petrus Lacaze enkele jaren op Ambon preekte, alvorens hij in Banda in februari 1743 'op de visite is overleden'^). Bij het beschouwen van de herkomst van de ziekentroosters is het opvallend dat meer dan de helft Rotterdam als geboortestad opgaf. Van de 71 ziekentroosters waren er 38 uit de Maasstad afkomstig. Tien van de overige ziekentroosters kwamen uit Gouda, terwijl plaatsen als Maassluis, Leiden, 's-Gravenhage en Rhenen elk twee van deze functionarissen voortgebracht hebben. De overgrote meerderheid van de 71 ziekentroosters was geboren in Nederlandse plaatsen. Bij deze ziekentroosters is de hoogte - of liever laagte - van hun maandelijkse gage opvallend. In de periode 1701-1714 verdiende 239

een ziekentrooster dertig gulden per maand en vanaf 1714 nog slechts vierentwintig gulden. Een groter verschil met de predikanten is nauwelijks denkbaar. De geringe verdiensten hadden echter niet tot gevolg dat er geen lieden waren die zich als ziekentrooster bij de kamer Rotterdam aanmeldden. Sterker nog, een aantal van hen monsterde na thuiskomst wederom als ziekentrooster op een Rotterdamse Oostindiëvaarder aan. Veertien van de hier bestudeerde ziekentroosters maakten twee reizen, vijf man drie reizen en drie man zelfs vier reizen. TABEL 3. Overzicht van aantallen ziekentroosters en hun reizen voor de kamer Rotterdam in 1701-1750 niet teruggekeerd aantal aantal naar de Republiek reizen ziekentroosters 30 49 1 7 14 2 4 3 5 4 2 3 71 43 Totaal Bron: bijlage 2

Omdat het in het kader van dit artikel niet mogelijk is om allerlei details over de levens van ziekentroosters te vermelden is het zinvol om er één Rotterdammer, Jacob van der Raft, uit te lichten en hem iets uitgebreider te behandelen. Als Van Troostenburg de Bruyns boekje over krankbezoekers ter hand genomen wordt valt op pagina 63 over Jacob van der Rast (in plaats van Raft) het volgende te lezen: '...kwam in 1731 in Indië met het schip 'ter Horst', varende voor Rotterdam.' De door Van Troostenburg de Bruyn geleverde informatie is in de meeste gevallen nogal summier en niet altijd correct. Een onderzoek in de VOC-archieven levert veel meer op. Hier is onder meer te vinden dat Jacob of Jacobus van der Raft gehuwd was met Ingetje Ravestein en dat hij in de periode 1730-1737 vier maal voor de kamer Rotterdam als ziekentrooster is uitgevaren, tegen de eer240

der genoemde gage van vierentwintig gulden per maand. Van der Raft maakte zijn vier heenreizen op de schepen 'Hofvliet' (dus niet op de door Van Troostenburg de Bruyn genoemde 'Ter Horst') in 1730, 'Haaksburg' in 1732, 'Patmos' in 1735 en 'Rijnhuizen' in 1737, onder de schippers Arij Brouwer, Cornelis Lants, Willem de Wijs en Hendrik van Raa, allen geboortig uit Rotterdam. Van het schip 'Patmos' is bekend dat de scheepsoverheden op de heenreis werden geconfronteerd met een geval van sodomie, met als gevolg dat een der beschuldigde bemanningsleden zelfmoord pleegde - hij sprong over boord - en een ander werd doodgeranseld. Dit soort onverkwikkelijke affaires vormde geen uitzondering op VOC-schepen. Ziekentrooster Van der Raft zal de veroordeelde ongetwijfeld geestelijke bijstand geboden hebben. Tijdens zijn eerste drie reizen als ziekentrooster was Van der Raft twintig tot tweeëntwintig maanden van huis. Zijn vierde reis kreeg een voortijdig einde. De Rotterdammer overleed op 4 november 1737 aan boord van de 'Rijnhuizen', bijna zeven maanden na het uitzeilen en één maand verwijderd van de Bataviase ree. Vier dagen na zijn dood werden zijn nagelaten goederen geïnventariseerd en bij openbare verkoop voor de mast aan de meest biedende van de hand gedaan. De opbrengst, bijna 435 gulden, kwam ten goede van Van der Rafts weduwe. De inventarislijst is bewaard gebleven en geeft inzage in het bezit van een ziekentrooster. Naast een grote hoeveelheid plunje, linnen en katoenen goed (waaronder tien Bengaalse neusdoeken en bijna veertig stroppen en dassen) en enig zilverwerk, zijn er een aantal in het oog springende zaken in de inventaris te vinden. Zo bezat Van der Raft een lessenaar, een schrijflatje, loden en koperen tabaksdozen, een koffieketel, een blik met koffie, een rotting met zilveren knoop en een kleine verzameling boeken. Dit laatste bezit is interessant omdat de voor de uitoefening van het ziekentroostersambt benodigde boeken door de VOC zelf geleverd werden en in de ziekentroosterskist gedeponeerd. Alle boeken in het privébezit van Van der Raft geven dus tot op zekere hoogte zijn persoonlijke voorkeur weer. Immers, boeken maken de man. In totaal worden achttien boektitels zeer rudimentair in de inventarislijst opgesomd, waaronder '2 deelen van hellenbroek'. Hiermee wordt bedoeld het tweedelig werk //e/ //oog/Zet/ vow SÖ/omo ver/:/öör/e/? vergeeste/yA:/, door A. Hellenbroek, waarvan de tweede druk in 1725-1728 te Rotterdam is verschenen. Een andere titel in Van der Rafts collectie is '1 deel van loostein'. Dit is waar241

schijnlijk het boek Ztesc/zowwmge va/7 Z/OAÏ: O/ite aflwcfcrg/e/? e/? 0/7/werArmgert over öfe/? /ege/7woo/Y//ge/7toesta/ZÉ/v#/7 7 Gere/brraeerafe C/z/vs/e/zvo/A: van J. van Lodesteyn. Naast een psalmboek, een Catechismus, £>e /toorasc/ze t/y/e/z-s/?/ege/ van J. Lydius bezat hij ook onder meer het zeventiende-eeuwse Merg i/er G/zocfrg/ze/em///ze/'i/ door W. Amesius. Afgaande op Jacob van der Rafts boekenbezit en zijn regelmatige terugkeer op Rotterdamse Oostindiëvaarders lijkt het erop dat hij behoorde tot de ziekentroosters die 'de vereischte kennis en noodigen ernst (bezaten), om deze betrekking met waardigheid en op een nuttige wijze te vervullen''®). Zoals vermeld werd zijn handbibliotheek per opbod verkocht. Een aantal boeken ging naar stadgenoten van Van der Raft, in rang variërend van bosschieter tot onderstuurman. Een viertal titels, waaronder de werken van Hellenbroek en Amesius, werd gekocht door de op de 'Rijnhuizen' tevens aanwezige predikant Petrus Lacaze, ook een Rotterdammer. Tot zover de persoonlijke geschiedenis van één ziekentrooster. Hoeveel van de in de scheepssoldijboeken aangetroffen namen van predikanten en ziekentroosters worden nu vermeld in de standaardwerken van Van Troostenburg de Bruyn? Van de twaalf predikanten in Rotterdamse dienst vinden we er tien in zijn 5/ograp/j/sc/z Wooröfe/ïöoeA: terug. Van de 71 ziekentroosters worden er in zijn lijst van krankbezoekers slechts 22 genoemd, waarbij de bij de namen geleverde informatie uiterst summier is. Ofschoon het duidelijk is dat Van Troostenburg de Bruyns boeken verre van volledig zijn, kunnen ze bij VOC-onderzoek nog steeds waardevolle aanvullende informatie leveren, mits men ze met de nodige voorzichtigheid hanteert. In de periode 1701-1750 is de kamer Rotterdam er in bijna alle gevallen in geslaagd op haar uitgaande schepen predikanten of ziekentroosters mee te sturen. Sterker nog, een aantal van de teruggekeerde ziekentroosters bleek nogal eens opnieuw op Oostindiëvaarders van de Maasstad aan te monsteren. Dit is een interessant gegeven, denkend 'aan de groote bezwaren, toen aan de reis naar en het verblijf in Indië verbonden, aan de ontzettende toestanden op maatschappelijk en zedelijk gebied, die daar gevonden werden, en bovenal aan alles wat de dienaren des Evangelies aldaar te verduren hadden van de ambtenaren der Compagnie, aan wier willekeur zij geheel overgeleverd waren'^). Ondanks deze bezwaren waren er ziekentroosters en predikanten op zee aanwezig met een troostend gebed voor zieke en stervende bemanningsleden. Het 242

verspreiden van Gods woord aan boord was hun verdienste.

NOTEN 1) Dit artikel is een bewerking van een op 12 september 1992 voor het Historisch Genootschap 'De Maze' te Rotterdam gehouden lezing. De auteur is dank verschuldigd aan de heren ing. P. Liebelt, drs. J.C.A. Schokkenbroek en drs. M.C. de Niet. 2) W. Bernt, 777e /Ve//?e/7tfA7d/s/? Pff/>7te/-s o///ze Seve^/ee^//? volume 3 (New York 1970) 129. 3) C.A.L. van Troostenburg de Bruyn, /?/og/Y7/?/7/5'c7? Oo57-/rtd/sc/7e Pra//A:tf/7/eA7 (Nijmegen 1893) vii 4) C.W.Th. Baron Van Boetzelaer van Dubbeldam, De A>r/:e/7 /'/? Nede/Vo «d eA? de Zertdmg i/i Oos/-/«Gfrè //? de /wdagert der OosY/«d/.sr/je Cow/w/gm'e (Utrecht 1906) 15. 5) De 112 reizen worden alle vermeld in J.R. Bruijn e.a., Dwfc/?-/4.s7a//c S/j/ppmg />7 f/?e /7//? a/7d /#//? Ow/Mr/es, Volume II ('s-Gravenhage 1979) (hierna te noemen: D/4S) 270-532. In dit overzichtswerk hebben alle reizen een apart nummer (het z.g. DAS-nr., bestaande uit vier cijfers) gekregen. In dit artikel wordt echter steeds gerefereerd aan de nummers 1 t/m 112. Om verwarring te voorkomen is de volgende conversietabel samengesteld: nr.

DAS-nr.

nr.

DAS-nr.

nr.

DAS-nr.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

1857 1878 1888 1916 1935 1944 1959 1980 1989 1998 2009 2025 2038 2052 2072 2075 2101 2109

19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36

2127 2141 2154 2171 2188 2206 2221 2228 2245 2255 2263 2272 2292 2314 2328 2339 2346 2358

37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54

2378 2379 2399 2400 2422 2452 2454 2473 2493 2503 2515 2537 2563 2578 2601 2605 2617 2641 243

55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73

2657 2666 2687 2695 2905 2716 2732 2749 2766 2781 2799 2812 2834 2835 2859 2876 2891 2914 2928

74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92

2950 2956 2971 2986 3003 3031 3032 3063 3066 3070 3084 3114 3125 3149 3170 3182 3211 3228 3231

93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112

3243 3268 3273 3288 3304 3306 3327 3338 3351 3364 3387 3398 3412 3426 3436 3452 3476 3488 3494 3512

6) Van Troostenburg de Bruyn, De //ervormöfe Ae/7: r/l /7^/è cwcfer cfe Oosf-//?c//sc7je Cowpflgrt/e ^7602-7795> (Arnhem 1884) 264-268. De gages van predikanten en ziekentroosters werden ook door de VOC betaald. 7) Van Boetzelaer, De Gere/o/weerde A'er/ren, 290. 8) Van Troostenburg de Bruyn, De //ervormtfe /Or/:, 216-221, 299. 9) Van Troostenburg de Bruyn, De //ervom?Gfe A'er/:, 337-338. 10) Van Troostenburg de Bruyn, De //ervorwê /<>/•£, 336-337, 341343, 363-364. 11) Van Boetzelaer, De Gere/orraee/Y/e A>/-A:e/7, 292-293. 12) W. Tyrrell-Glynn, "n Handleiding vir siekentroosters', in: Quarfer/y £w//e/m o///?e Sowf/? 4/Wca/i L/örao' XIX (Cape Town 1964-1965) 50: 'Sieketroosters is egter nie toegelaat om self te preek, te doop of die Nagmaal te bedien nie want dit was die terrein van 'n geordende predikant'. 13) Van Troostenburg de Bruyn, De //ervormcfe Ker/:, 349-351. 14) Van Troostenburg de Bruyn, De //e/ro/Tm/e A'e/-/:, 223, 340. 15) Bruijn, D/4S, Volume II, 382-383 (DAS-nr. 2605); Algemeen Rijksarchief, 's-Gravenhage (ARA), VOC-archief, inv.nr. 14153: scheepssoldijboek 'Fijenoord'. De bemanning bestond naast de Rotterdamse gezagvoerder Jan van der Quade uit een stuurman, een onderchirurgijn, een bootsman, een constabel, een bottelier/kuiper, een zeilmaker, een kok, een timmerman, achttien matrozen en drie jongens. De brigantijn bereikte in mei 1725 de Kaap de Goede Hoop en bleef daar nog elf jaar in de vaart. 16) Bruijn, D/IS, Volume I ('s-Gravenhage 1987) 210-211; Van Troostenburg de Bruyn, De //ervo/vrjde Aê/-/:, 221, 224. De maandelijkse gage van een predikant was slechts vergelijkbaar met die van een opper244

koopman, een functionaris die na 1742 niet meer tot de scheepsoverheden behoorde, maar de reis als passagier maakte. 17) ARA, VOC-archief, inv.nrs. 14143 en 14185: scheepssoldijboeken 'Valkenbos' en 'Rijnhuizen'; Van Troostenburg de Bruyn, fi/og/Y7/?/z/sc/i WoorGfe/?£oeA\ 252 en 357: Rochefort is als gevolg van zijn snelle overlijden nooit in bediening geweest en Lacage (= Lacaze) was predikant bij de Maleise gemeente op Ambon. 18) Van Troostenburg de Bruyn, De //ervormcte A^rA:, 363. 19) Van Boetzelaer, De Gere/b/yflemfe A>rA"ert, 107-108.

Toelichting bij bijlage 1 en 2 Beide bijlagen bevatten de in de VOC-bronnen aangetroffen personalia en gegevens over reizen. De gebruikte bronnen zijn afkomstig uit het Algemeen Rijksarchief, VOC-archief, inv.nrs. 14103 t/m 14214: scheepssoldijboeken kamer Rotterdam 1701-1750. Per persoon worden onder elkaar de volgende gegevens vermeld: naam en geboorteplaats (zoals opgegeven door de persoon zelf), eventueel de naam van de echtgenote (werd niet altijd opgegeven) en de gage (in guldens per maand). Op de volgende bladzijden worden horizontaal de volgende reisgegevens vermeld: het reisnummer (variërend van 1 tot 112), de naam van de uitzeilende Oostindiëvaarder ('schip'), de vertrekdatum, de naam van het schip waarop de ziekentrooster of predikant terugkeerde naar de Republiek ('retourschip') en de datum waarop hij zijn gage in ontvangst nam in het Oostindisch Huis ('terug'). Tevens worden eventuele bijzonderheden, zoals datum van overlijden, vermeld.

245

Bijlage 1 Predikanten op Rotterdamse Oostindievaarders 1 701 -1750

ON

1 naam geboren gehuwd met gage bijzonderheden



4 naam geboren gehuwd met gage

5

GERARDUS CORNELIS BASTIAENSE Gouda

nr 106

schip

vertrek

retourschip

terug

Standvastigheid

10 08 1748

'">'

31 101758

vertrek

retourschip

terug

retourschip

terug

retourschip

terug

90 sterft voor 16 12 1761

LAMBERT VAN DEN BOSCH Heijenoort Helena van Son

nr

schip 20

Grimmestein

20 04 1711

schip

vertrek

Gamron

21 04 1715

schip

vertrek

90

sterft 05 09 1 726 te Batavia

JACOBUS CANTERVISSCHER Harlmgen

nr 27

90

sterft 2 8 1 2 1 735 te Batavia

ANTHONIJ HOIJER Brielle Monica Hendriks Egtels

nr

1

Mijdrecht

13 04 1701

80

bijzonderheden

sterft 20 10 1 706 te Batavia Laat vrouw en kinderen na

naam geboren gehuwd met gage

IJMANT T HOOFT Oosterland

nr 50

90

schip

vertrek

retourschip

terug

Cats

02 05 1724

Westerdijxhoorn

03 11 1729






PETRUS LACAZE Rotterdam

nr

777

82

schip

vertrek

'Rijnhuizen

11 04 1 737

schip

vertrek

Valkenbos

25 04 1720

retourschip

terug

retourschip

terug

retourschip

terug

90

sterft 19 02 1743

CAROLUS DE ROCHEFORT Rotterdam

nr 41

90

sterft 09 06 1721 te Batavia

PETRUS VAN DER SPUIJ Kaap de Goede Hoop

nr

schip

vertrek

Dishoek

29 03 1 746

101

90

verbleef in elk geval tot 31 08 1793 aan de Kaap

PAULUS TAETS Amersfoort

nr. 42

schip

vertrek

retourschip

terug

Neptunus

23 02 1721

'Patmos' 1728

31 08 1728

schip

vertrek

retourschip

terug

'Belois

24 04 1703

100 verbleef te Batavia en op Ambon Retour zonder gage

JACOBUS VELTHUIJSEN Utrecht Geertruijd Verheije 80

nr 4

sterft 12 09 1 703 aan boord Vrouw reisde mee op Belois

4 00

1 1 naam geboren gehuwd met gage


GEORGE HENDERICK WERNDLIJ Lingen

nr

schip

vertrek

retourschip

terug

21 05 1717

Stad Leiden

30 1 I 1730

schip

vertrek

retourschip

terug

Pasgeld

07 01 1749

32

Neptunus

90

JOHANNES WIBRANDI WIGERSMA Johanna van der SIJS 100 sterft 14 08 1 749

nr 107

Laat vrouw en kinderen na

Bijlage 2 Ziekentroosters op Rotterdamse Oostindievaarders 1 701 -1 750

1 naam geboren gehuwd met: gage:


3 naam geboren: gehuwd met: gage bijzonderheden


5 naam: geboren gehuwd met: gage:

VO

bijzonderheden

FRANS ALMELO(O) Rotterdam Manja van der Windt

nr

vertrek

retourschip

terug

29121707 18051713

'Eugenius' 'Lokhorst'

16 09 1709 04 09 1715

schip

vertrek

retourschip

terug

Neptunus

21 05 1717

vertrek

retourschip

terug

28 10 1733

'??

schip

vertrek

retourschip

terug

Kiefhoek

15 12 1719

schip

vertrek

retourschip

terug

'Noordwaddmxveen'

04 05 1719

13 'Kromstrijen' 23 'Neptunus'

30

LODEWIJK VAN BAALEN Gorcum Susanna van Baaien

schip

nr 32

24

sterft 02 05 1718 aan boord

JAN DE BEST Brielle Willemma van der Helm 24

nr

schip

73 'Maria Adrians

sterft na 31 05 1 742 op reis naar patna

WILLEM BONCK s Gravenhage Sophia van Hoogenveen

nr 40

24

sterft 24 12 1722 op 'Risdam

GENESIUS VAN DEN BOSCH Rotterdam Petronella van der Aa 24 sterft 0112 1719 aan boord

nr. 38

O

6 naam geboren gehuwd met: gage bijzonderheden

MICHIEL BOTBIJL Lage Zwaluwe Christina T(h)elingh 24

JACOB CORNELISZ BREDA Rotterdam Elsje Tomasz


DIRK BROUWER Rotterdam Grietje Valkoogh


10 naam geboren gehuwd met gage bijzonderheden:

59 65

schip

vertrek

retourschip

terug

'Huis ten Donk' Haften'

02 11 1727 07.04.1730

'Haften'

09 08 1729

schip

vertrek

retourschip

terug

'Slot van Capelle

03 05 1718

'Zandenburg

02 09 1720

schip

vertrek

retourschip

terug

14 05 1732 17 10.1737 31 10.1739

Horwegen Hofvlief

04 09 1 736 1 8 08 1 739

sterft 13 12 1 730 aan boord

7 naam geboren gehuwd met gage:

bijzonderheden

nr

nr 35

24

ir

70 'Horwegen' 84 Hofvhet' 88 'Huis te Spijk'

24

sterft 05 07 1 751 te Bengalen Vrouw overlijdt in 1751

WILLEM VAN CALKESTEIJN Rotterdam Manja van (der) Slegt 30

nr 5 12

schip

vertrek

retourschip

terug

Grimmestein Donkervlief

03 01 1704 15 04 1707

'Grimmestein Rotterdam'

13 1 01705 19 08 1719

vertrek

retourschip

terug

28 12 1718

'Noordbeek

1110 1720??

1710-1717 op Onrust

MARINUS CLOET Ophemert Maria Margareta Pauli 24

nr

schip

36 'Luchtenburg'

gage op 11 10 1 720 betaald aan de vrouw !


JOHANNES CORPET Leiden


JAN VAN DER CRAB Dordrecht Maria Vingerhoed 30

bijzonderheden

54

vertrek

retourschip

terug

Groenswaart'

18 10 1725

Groenswaart

16 071727

nr

vertrek

retourschip

terug

21 12.1701 24 12 1704

'Liefde'

18 10.1703

schip

vertrek

retourschip

terug

'Noord-Nieuwland

19.11 1750

'Noord-Nieuwland'

18101752

schip

vertrek

retourschip

terug

'Kiefhoek'

21 03 1718

schip

vertrek

retourschip

terug

Nieuwvliet

01011728

Krooswijk'

10111729

schip

vertrek

retourschip

terug

'Jerusalem

25041702

'Schellenberg'

01111707

schip 2 'Kiefhoek' 7 'Monster'

sterft 21 06 1 706 op 'Ter Ham'

PIETER DAMVELD Rotterdam Marijtje Frisser (of: Frissen)


GEORGE DEMIJS Dordrecht Maria van Convent

nr 112

24

nr 34

24

bijzonderheden

sterft 06.04.1723 op 'Velserhooft'

naam geboren gehuwd met: gage

SIJMON VAN DIEREN Rotterdam


schip

24


15

nr

nr 60

24

CORNELIS VAN DIJK Rotterdam Teunigen Thoen 30

nr 3

to

17 naam: geboren gehuwd met gage:

ABRAHAM DOMBURGH Rotterdam Anthonia Praats 24

nr

18 naam geboren gehuwd met: gage

BOUDEWIJN VAN EUCK Dordrecht ??? 30

nr

bijzonderheden

sterft 17.12.1714 te Batavia

72 'Noordwaddinxveen' 79 'Papenburg'

schip 16 'Nederhoven'

vertrek

retourschip

terug

27 04.1733 06 05 1736

'Krooswijk' 'Papenburg'

03.08.1735 20 09.1738

vertrek

retourschip

terug

vertrek

retourschip

terug

30.04.1709

Laat twee kinderen na


JACOBUS VAN ENDEN Rotterdam


DANIEL VAN FOCKENBERGH Rotterdam 24


JACOBUS DE FREIJN Delft Anna Beijlaert 24

bijzonderheden

schip

nr

schip

108

Voorzichtigheid

21.04.1749

'Overnes'

24 07 1751

nr

schip

vertrek

retourschip

terug

95 'Ruyven' 102 'Huis ten Donk'

24.06.1743 24.06.1746

'Sijbekarspel' 'Gerechtigheid'

13 09 1745 10.10.1748

nr

schip

vertrek

retourschip

terug

'Knappenhof'

14 12.1741

24

sterft 28.02.1742 aan boord

92

22

23

24

naam

JAN GROENESCHILD

geboren

Rotterdam

vertrek

's Heer Arendskerke

retourschip

terug

Maria Bosson (of Buson)

91

24 10 1741

'Diemermeer'

30 08 1743

gage

24

96

Standvastigheid

27 111743

'Kerkwijk'

18 09 1745

103

Voorzichtigheid'

07 01 1747

schip

vertrek

retourschip

terug

Ketel'

0 1 0 6 1734

Wickenburg

22 01 1737

schip

vertrek

retourschip

terug

24 03 1734

Ketel

21 09 1736

schip

vertrek

retourschip

terug

'Ketel'

31 071744

schip

vertrek

retourschip

terug

bijzonderheden


naam

DIRK DE GROOT

geboren

(Den) Bommel

gehuwd met

Margareta van Es

gage

24

naam

PIETER DE GROOT

geboren

Rotterdam

gage

26

schip

gehuwd met

nr 75

nr 74

gehuwd met

25

nr

Boot

24

naam

DANIEL HELMONT

geboren

Gouda

gehuwd met

Anna van Reijssenberg

gage

24

bijzonderheden

sterft 22 09 1 745 te Batavia

naam

MARTINUS VAN HOESEM

geboren

Rotterdam

gehuwd met

Hilletie van Dalen

gage

30

bijzonderheden

sterft 29 09 1 721 te Nagapatnam

nr 97

nr 8

IJsselmonde

Vrouw overlijdt in 1718

20 05 1705

27

-U

28

29


JOHANNES HOFHOUT Rotterdam Maertje Zuijderduijn


PAULUS JANSZ Bengalen Cathenna Oanen 30 (eerste reis) 24 (tweede reis)

bijzonderheden

1709 1 714 op Banda Vrouw overlijdt 1711 of 1 712 Jansz tot 09 02 1718 op Nieuwburg'


SAMUEL DE JONG Rotterdam Sara van Leeuwen 30

bijzonderheden

vrouw overlijdt in 1 711


31

24

JAN KEIJZER Rotterdam Hendrina Blombergh 24

nr

schip

vertrek

retourschip

terug

93 100

Hofwegen 'Arnestem

10 04 1742 11 11 1745

Hot van Delft Getrouwigheid

23 12 1743 23 12 1747

nr

schip

vertrek

retourschip

terug

20 04 1708 2 5 0 3 1716

'Horstendaal

27 09 1715

14 29

nr 18

nr 94

Gnmmestein TerHortt

schip

vertrek

retourschip

terug

'Schellenberg

23 04 1710

Schellenberg

2 1 0 9 1712

schip

vertrek

retourschip

terug

Hartenlust

29 03 1 743

schip

vertrek

retourschip

terug

02 05 04 04 05.11 11.12

Meijenburg Everswaart 'Loenderveen

08 08 1726 25 08 1729 02 10 1731

bijzonderheden

sterft 07 03 1 745 op Banda


HENDRIK LAGERW(E)U Woudenberg

bijzonderheden

sterft voor 14 05 1736 Vrijwillig ontslag in 1 733

24

nr

•>•?•>

50 Cats 58 Ridderkerk' 64 'Ketel 69 Ketel

1724 1727 1729 1731

32


HENDRIK VAN DER LINDE Rotterdam Willemijnije Steenevelt 24

bijzonderheden

sterft 22.02.1 725 op 'Adelaar

nr 47

33 naam; geboren gehuwd met gage

JOHANNES VAN DER LINDEN Dordrecht Maijke (of: Maartje) Bos 24

nr

34


JOOST LOOIJKES Rotterdam Wilhelmina de Pauw 24

nr

naam geboren: gehuwd met gage

ASWERUS VAN MANEN Rhenen

nr

35

33 63

schip

vertrek

retourschip

terug

'Wassenaar'

07 01 1723

schip

vertrek

retourschip

terug

'Sleewijk' 'Patmos'

02.01 1718 09 04 1729

Sleewijk' Beek vliet

06 09 1721 21 08 1731

schip

vertrek

retourschip

terug

15.12.1719 07.04.1723 1104 1725 30 01 1727

Standvastigheid' 'Patmos Geertruid' Steenhoven'

11 11 1721 27 09 1724 14101726 13 061730

vertrek

retourschip

terug

06 05 1736

'Papenburg'

19 11 1737

schip

vertrek

retourschip

terug

'Zorgwijk'

06 04 1739

Clarabeek'

39 'Groenswaart' 48 'Patmos' 53 Patmos' 57 Krooswijk'

schip

80 'Rodenrijs' 24

bijzonderheden is er relatie met Jan van Manen ?

36

K)


JAN VAN MANEN Rhenen

bijzonderheden

vermist 10.11.1 739 op terugreis

nr 87

24

to ON

GERRIT MANHEER Rotterdam

nr.

vertrek

retourschip

terug

24.12.1724 06.11.1726 29.10.1728

'Huis ten Donk' 'Ketel' 'Herstelling'

01.08.1726 06.07.1728 07.12.1730

vertrek

retourschip

terug

109 'Rotterdam'

13.10.1749

'Witsburg'

26.10.1751

nr.

vertrek

retourschip

terug

retourschip

terug

37 naam: geboren: gehuwd met: gage:

24


JAN MEEUWEZE Arnhem Elisabeth van der Gaegh 24

nr.


JOHANNES MOLENRIJN Rotterdam Maria Oudewater 30

bijzonderheden:

40 naam: geboren: gehuwd met: gage: bijzonderheden:

schip

51 'Huis ten Donk' 56 Bhjdorp 62 'Herstelling'

schip

schip

22 'Huis ten Donk'

10.05.1712

sterft 03.09.1712 aan boord

GODSCHALK NIEUWAERT Leiden

nr. 43

schip

vertrek

'Krooswijk'

06.05.1721

schip

vertrek

retourschip

terug

23.12.1714 29.11.1716

'Linschoten' 'Westerdijkshoorn'

27.10.1716 03.11.1718

vertrek

retourschip

terug

04.11.1738

'Leiduin'

27.07.1740

24 sterft 20.01.1722 aan boord


WILLEM NOTEMAN(S) Rotterdam Cornelia Bas(s)tijn 24

nr.


ROELAND VAN OORSON Oss

nr.

26 'Engewormer' 31 'Rotterdam'

schip

86 'Rijnhuizen' 24





K)


PIETER OOSTZEE De Graaft

nr 98

schip

vertrek

Huis te Persijn

06 11 1744

retourschip

terug

retourschip

terug

retourschip

terug

retourschip

terug

retourschip

terug

24 sterft 12 08 1 745 aan boord

FRANS PAETSE Dordrecht

nr 110

schip Oostkapelle

vertrek 18 04 1750


PAULUS VAN PETTEN s Gravenhage Manja van der Petten

nr 50

schip

vertrek

Noord waddmxveen

21 04 1726

24

sterft 13 04 1 735 op Ternate

FRANS VAN DER POST Maassluis Marij Krerakt (?) 24

nr

schip

78 'Knappenhof

vertrek 25 101735


SIMON QUAKIS Rotterdam

nr 99

24


schip Polanen

vertrek 21 04 1745

oo

48 naam geboren gehuwd met: gage:

49

JACOB(US) VAN DER RAFT Rotterdam Ingetje Ravesteijn 24

bijzonderheden

sterft 04 11 1737 aan boord

naam geboren: gehuwd met: gage:

ANDRIES ROS Rotterdam Jacobmina van Zeilen (of: Zelt) 24

bijzonderheden

sterft 21 03 1747 op terugreis

ir

schip

66 'Hofvliet' 71 'Haaksburg' 77 'Patmos' 82 'Rijnhuizen'

vertrek

retourschip

terug

10.10.1730 05.11.1732 28 04 1735 11 04 1737

Haaksburg' 'Hofvliet' Jonge Wilhelm'

29 07 1732 30 08 1734 13 12 1736

nr

schip

vertrek

retourschip

terug

85 89 101

Kasteel van Woerden' 'Hof met altijd winter' Dishoek'

20 04 1738 15.051740 29 03 1746

'Enkhuizen' Heuvel' 'Dishoek'

29 09 1739 12 02 1743


ABRAHAM VAN ROSSUM Rotterdam Neeltje Verduijn 24

nr

schip

vertrek

retourschip

terug

106

'Standvastigheid'

10081748

'Standvastigheid'

16041750

51

DOE VOUS SCHIM Maassluis

nr.

schip

vertrek

retourschip

terug

'Maria Adriana'

12 03 1737

vertrek

retourschip

terug

06 05 1741

Vrijheid'

22 08 1743

52


24

bijzonderheden:

sterft 11 04 1748 te Batavia, verbleef daar sinds 1738

naam geboren gehuwd met: gage:

JACOBUS SCHIPPERS Rotterdam Clasina Croes 24

81

nr.

schip

90 'Vrijheid'

53

54

55


PIETER SCHOT Amsterdam

bijzonderheden



PETRUS SCHUTS Maastricht Ahda Groen (?) 30

bijzonderheden

sterft 30 11 1 707 op Monster


CORNELIS SOETE Dordrecht Johanna Moll 24

bijzonderheden

sterft 13 01 1749 te Batavia

retourschip

terug

retourschip

terug

retourschip

terug

vertrek

retourschip

terug

08 01 1724

'Krooswijk

13 081725

schip

vertrek

retourschip

terug

Groenswaart 'Krooswijk'

15 12 1721 26 04 1731

Westerbeek

14 07 1727

schip

105

Bevalligheid

vertrek 05 01 1748

24


GILLIS AERTSE VAN STEENVELD Rotterdam


BARTHOUT DE STERCKE(N) Dordrecht Heijltje Knegtmans 24

bijzonderheden

nr

nr 10

nr 104

nr 49

schip Kiefhoek'

schip Schakenbos

schip Bhjdorp

vertrek 04 05 1706

vertrek 19 05 1747

24

sterft 15.03.1732 op 'Linschoten

nr 44 68

to ON

O

58 naam geboren gehuwd r gage bijzonderheden



61

62

JOHANNES STOMPHUIS Langenberg

nr 37

schip

vertrek

Nederhoven'

04 05 1719

schip

vertrek

'Valkenbos

25 04 1 720

schip

retourschip

terug

retourschip

terug

vertrek

retourschip

terug

22 11 1734 1 0 05 1 737

Rust en Werk'

31 08 1736

vertrek

retourschip

terug

21121706

'Herstelde Leeuw

01111709

schip

vertrek

retourschip

terug

Groenswaart' 'Groenswaart

08 04 1728 08 04 1731

24 sterft 12 09 1719 aan boord

NICOLAAS VAN DER STRAATEN Dordrecht

nr 41


ABRAHAM SWAANHALS Rotterdam Aaltje Oldenmerks 24

nr 76 83

bijzonderheden

sterft 12 06 1 738 op Timor


ABRAHAM TARLING Dordrecht Cornelia Roscam 30

nr


HERMANUS VAN THIEL Rotterdam Barbara de Letter 24

nr

bijzonderheden

sterft 3 1 1 0 1 736 te Batavia

11

61 67

Hofvlief Hofwegen

schip Duivenvoorde

Magdalena

22 01 1731






PIETER VERDUIJN Rotterdam

nr 15

retourschip

terug

retourschip

terug

retourschip

terug

retourschip

terug

vertrek

retourschip

terug

07 05 1716

'Rijnestein'

14 10 1719

schip

vertrek

ÏJsselmonde'

11 01 1709

schip

vertrek

30

sterft 21 07 1710 e

JAN VERPLOEG Rotterdam Anna Haverkamp

nr

107 'Pasgeld

07 01 1749

24

sterft 27 02 1749 aan boord, liggend te Portsmouth

JOOST VERSCHUER Rotterdam

nr 21

schip

vertrek

'Standvastigheid

10 01 1712

schip

vertrek

30 sterft 26 05 1719 te Samarang

PHILLIJPUS VOOGT Rotterdam

nr

17 'Duivenvoorde'

2001 1710

30 sterft 27 08 1713 te Masulipatnam

ARENT VAN WATERINGEN Rotterdam Cornelia van Wateringen 24

nr

schip

30 'Rijnestein'

ON





bijzonderheden

ABRAHAM WEERRAAD Rotterdam Gnetie Jacobi

nr 9

30

24

schip

vertrek

retourschip

terug

Suikermolen' Kiefhoek

04 01 1706 1601 1714

Standvastigheid

12 12 1711

sterft 06 09 1 71 5 aan boord

LAMBERT VAN WESEL Dordrecht

nr 19

schip

vertrek

retourschip

terug

Charlois

08 01 1711

Ellemeet

17.11 1714

30 vaart later uit voor kamer Amsterdam

JOHs VAN WESSUM Rotterdam Manjtie van Wessum 24

nr 45

schip

vertrek

'Noordwaddinxveen

03 03 1 722

schip

retourschip

terug

vertrek

retourschip

terug

09 05 1 704 25 04 1714 07 05 1722

Gnmmestein' Risdam'

14 081710 08 09 1717


CORNELIS VAN WINT(ER)RAAT Rotterdam Sara Foreest (of Fosters) 30 (eerste twee reizen) 24 (derde reis) sterft 31 03 1724 op 'Wijnendaal'

ir

6 'Huis Overrijp 25 'Sleewijk' 46 'Ketel

GODS WOORD AAN BOORD

Recommend Documents