Gluren bij de buren
waar een klein dorp groot in kan zijn 5 september 2013
2
3
Gluren bij de buren
waar een klein dorp groot in kan zijn 5 september 2013
4
5
VOORWOORD
Onder de naam ‘gluren bij de buren’ brengen we sinds 2011 samen met collega-stedenbouwkundigen en milieudeskundigen met de bus een bezoek aan recente ruimtelijke projecten in de regio. Tijdens onze derde editie in 2013 richten we ons vergrootglas op enkele gerichte ruimtelijke ingrepen in de dorpskernen van het Leie-Schelde interfluvium.
nieuwe woontypologieën, resulteert
kunnen deze ondersteuning ook niet
steden en haar randen heeft de jaren
de vergrijzing in nieuwe behoeften
losweken bij het Vlaams Stedenfonds,
heel wat kennis, voorbeeldprojecten,
rond zorgwonen, is er een gebrek aan
ondervinden moeite om private
methodieken en ontwerpstrategieën
ruimte voor ontmoeting op schaal van
investeringen aan te trekken om in een
opgeleverd voor ruimtelijke plan-
het dorp, vertrekken dorpswinkels,
publiekprivate samenwerking (pps) te
ners, architecten en bouwheren. Maar
lopen de buurtwinkels leeg, en wordt
stappen, of om vernieuwende projec-
tegelijkertijd is gebleken dat deze
het landschap door steeds meer acto-
ten te stimuleren.
stedenbouwkundige aanpak niet
ren opgeëist voor beleving, recreatie
Hierdoor worden deze gemeenten
zomaar toepasbaar is in het Vlaamse
en hobby’s.
gedwongen om creatieve paden te
Een uitgesproken focus op de
bewandelen om kwalitatieve ruimtelij-
‘buitengebied’. Het patchwork van dorpen in het open landschap is van
Ondanks deze duidelijke maatschap-
ke projecten te initiëren en realiseren.
een andere orde. Toch doet de transitie
pelijke opgave ondervinden kleinere
Enkele recente ruimtelijke projecten in
naar een meer duurzame samenle-
gemeenten moeilijkheden om een
de kleinere dorpskernen tussen Leie en
ving zich niet enkel voor in de steden.
gedegen ruimtelijk beleid te voeren.
Schelde tonen echter wat wel kan.
Ook in de talrijke kleine kernen van
De middelen die ze voorhanden heb-
het interfluvium stijgt de vraag naar
ben zijn nu eenmaal schaarser. Ze
6
Op deze busrit tonen we vijf projecten die, elk vanuit hun eigen specificiteit, illustreren hoe kleine gemeenten kwaliteitsvolle architectuur en publieke ruimte kunnen realiseren: de dorpskernvernieuwing in Gijzelbrechtegem, 5 koopwoningen in Outrijve, de herbestemming van de kerk van Bossuit als kunstwerk, de heraanleg van de dorpskern van Helkijn en assistentiewoningen in het centrum van Spiere.
Het zijn stuk voor stuk toonaange-
seur door Vlaanderen Bouwt op gron-
willen hierbij inspireren, mogelijkhe-
vende ingrepen voor het dorp, die een
den van lokale besturen en particu-
den aanreiken en bestuurders warm
impact hebben op de beeldkwaliteit
lieren, het Europees Plattelandsfonds
maken om te blijven werken aan de
van de plek en het dorp. Ze doen
PDPO,…
leefbaarheid en kwaliteit van hun
beroep op een specifiek arsenaal aan
kleine kernen.
mechanismen: de Provinciale Kwali-
We staan deze halve dag dan ook stil bij
teitskamer in de schoot van Winvorm,
de succesformules van deze projecten
een ondersteuning als projectregis-
en hun wijze van totstandkoming. We
Want onze dorpen verdienen dit.
7
DAGKLAPPER
13:00 Onthaal op Leiedal & vertrek van de busrit
p9
13:30 Anzegem
Dorpskernvernieuwing Gijzelbrechtegem p 15
14:15 Avelgem
Project Vlabo in Outrijve p19
14:50 Avelgem
Kerk Bossuit p 25
15:30 Spiere-Helkijn
Heraanleg dorpskern Helkijn p29
16:10 Spiere-Helkijn
Assistentiewoningen op het Robecijnplein 17:00 Napraten met een glas en een hap op Leiedal
8
9
PROJECTEN
1. Dorpskernvernieuwing Gijzelbrechtegem n.a.v. een workshop georganiseerd door Leiedal en met steun van het Plattelandsfonds (PDPO)
2008
WORKSHOP GEORGANISEERD DOOR LEIEDAL I.S.M. PROVINCIE W-VL. EN BUREAU BAS SMETS
2009
OPMAAK SUBSIDIE AANVRAAG PLATTELANDSFONDS DOOR LEIEDAL
2009
GOEDKEURING SUBSIDIES
2010-2011
PROJECTUITVOERING
In 2008 gaf het gemeentebestuur
litatieve inrichting van de publieke
en landschappelijke kwaliteiten en
van Anzegem aan Leiedal de opdracht
ruimte die de aanwezige kwaliteiten
de uitbouw van Gijzelbrechtegem als
om een globale heraanleg van de
versterkt, vormt het opzet.
toeristisch-recreatief knooppunt. Ook
publieke ruimte in Gijzelbrechtegem
Het gemeentebestuur stelde drie
de inwoners van de dorpskern werden
te ontwerpen. Leiedal werkte hiervoor
ambities voor de vernieuwing van de
geconsulteerd opdat ze zich in de
samen met de Gebiedswerking van
dorpskern op: het realiseren van een
toekomst met hun nieuwe dorpskern
de Provincie West-Vlaanderen en het
kwalitatieve aangename woonomge-
kunnen identificeren.
Bureau Bas Smets. Een integrale kwa-
ving, het versterken van de natuurlijke
In de eerste fase van het ontwerpproces werden de bestaande ruimtebepalende elementen onderzocht vanuit hun historische, maatschappelijke, toeristisch-recreatieve, planologische en ruimtelijke context. Deze analyse van het dorp en de omgeving heeft enkele waardevolle kenmerken naar voor gebracht: de kwaliteit van het golvend landschap, interessante vergezichten, de typische nederzettingsstructuur. Gedurende dit analyseproces werd duidelijk dat alle ingrediënten van het toekomstig ontwerp latent aanwezig zijn in Gijzelbrechtegem, maar dat deze elementen herkend, erkend en geherdefinieerd moesten worden in een hedendaags ontwerp.
10
SYNTHESESCHETS WORKSHOP LEIEDAL 2008
11
uit één materiaal”.
conceptontwikkeling
gen en de inrichting met voorzienin-
Bij de conceptontwikkeling werd
gen. Tussen de plateau’s, maar ook
een samenhang gezocht tussen de
tussen het plein voor de kerk en de
bestaande structuren en deelruim-
basisschool wordt een netwerk van
tes, die de publieke ruimte vormen.
verbindingen, paadjes en trappen voor
het plein
Het gaat om vier publiek belangrijke
voetgangers aangelegd.
Het plein wordt ingericht als een ruimte voor iedereen en wordt dus
gebouwen in de kern van het dorp (de kerk met het kerkhof, de basisschool,
Ook de optimale integratie van het
zonder enige hiërarchie opengesteld
het ontmoetingscentrum de Kleine
project in zijn context en tevens grens-
voor de verschillende gebruikers. Toch
Kluis en het café De Bergrust), en de
overschrijdend
zullen, door een
ruimtelijke dragers ervan: de weg die
met de aanpa-
verschil in manier
de toegang naar het dorp vormt (de
lende gemeente
van gebruik,
Gijzelbrechtegemstraat), het plein, de
(Wortegem-
deelzones voor
schoolomgeving in de Blaarhoekstraat
Petegem) was
voetgangers en
(het verlengde van de Gijzelbrechte-
een absolute
gemotoriseerd ver-
gemstraat), het kerkhof als een hori-
randvoorwaarde.
keer ontstaan. Er werd ervoor geko-
zontaal plateau rond de kerk, het ontmoetingscentrum met de vlakte van
Wat de concrete
zen om met een
de voorliggende parking en de groene
vormgeving
aantal ruimtelijke
plateaus/terrassen gevormd door het
betreft wordt een
elementen vorm
reliëf en zijn breuklijnen ten zuiden van
radicaal onder-
te geven aan deze
de kerk (met landschappelijke verge-
scheid gemaakt tussen de verharde en
deelzones. Zo verdeelt een zitmuur het
zichten).
‘zachte’ delen van de publieke ruimte.
plein in een rustige en een dynamische
De harde delen worden resoluut uit-
zone. Enkele hoogstammen zullen het
gevoerd in hardgebakken roodbruine
plein ruimtelijk organiseren en zullen
klinkers, wat zacht is wordt uitgevoerd
functioneren van het plein mee helpen
één geheel
in verschillende groentinten. De inspi-
sturen. Het plein wordt in principe aan-
De ambitie van het ontwerp is om
ratie voor de roodbruine klinkers werd
gelegd zonder niveauverschillen tus-
deze elementen, die vandaag al op
gevonden in de huidige dominante
sen de delen voor het gemotoriseerd
één of andere manier visueel met
kleuren en materialen van de aanwe-
verkeer en de delen voor de voetgan-
elkaar verbonden zijn, werkelijk als één
zige verticale constructies zoals de
ger. Slechts de greppels en boomroos-
geheel te laten functioneren. Zo wordt
kerk, de kerkhofmuur, de aanleg van
ters zullen met een licht niveauverschil
de Gijzelbrechtegemstraat uitgewerkt
het kerkhof, de verschillende muurtjes
uitgewerkt worden. De centrale delen
als een ‘toegangsdreef’ tot het dorp. Ze
rondom het kerkplein en de afsluitin-
van het plein worden toch enigszins
mondt uit in het
gen van private
onderscheiden van de rest van het
plein voor de kerk
tuinen. Bovendien
plein door een specifiek legpatroon
en heeft een uitlo-
is dit materi-
van de bestratingsteentjes: verschil-
per naar de ruimte
aalgebruik een
lend steenverband, een ornament of
voor de basis-
vertaling van de
een tekening die een onderscheid zal
school. De groene
oorspronkelijke
maken met de eerder neutraal aange-
plateaus onder
bestrating in Gij-
legde voetpaden.
de kerk worden
zelbrechtegem, nl.
multifunctionele
de aangestampte
Ook voor de aanleg van andere straten:
ruimtes die quasi
aardeweg die als
de Kortenbergstraat en de Blaarhoek-
ongedefinieerd
enig materiaal
straat tot en met de school, de vol-
‘voorganger’ is
ledige omtrek van het kerkhof en de
aan de gebruikers voorgelegd worden. Hun gebruik
geweest van de huidige kws-verhar-
doorsteken voor wandelaars tussen
wordt enigszins gestuurd door hun
ding. Op die manier vormen de vertica-
het plein en de zuidelijke delen en voor
eigen karakter dat tot uiting komt in
le constructies en de horizontale ‘vloer’
het netwerk van voetpaden en verbin-
het materiaalgebruik, de aanplantin-
één homogeen geheel, “geboetseerd
dingen tussen de verschillende groene
12
delen ten zuiden van de kerk werd
van het ontmoetingscentrum bepaald.
hoogstammen. In de schaduwzones
gekozen voor een aanleg met dezelfde
Aan het gebouw wordt aan de zuide-
onder de hoogstammen worden ver-
materialen als op het plein. De andere
lijke kant een terras toegevoegd direct
schillende activiteiten voorzien: speel-
centrumstraten worden aangelegd
aansluitend op het interieur van het
plein voor kinderen, onthaalpunt voor
met klinkers voor de voetpaden en
gebouw. Het dramatisch landschap
toeristen, picknickbanken, enz.
kws-verharding voor de rijweg.
van het tweede deel, het romantisch park met waterpartij, wordt gevormd
De groene plateau’s worden aan de
De Gijzelbrechtegemstraat wordt als
door het bestaande reliëf, de bestaan-
zuidelijke kant afgewerkt met een
toegangsdreef tot het dorp vormge-
de hoogstammen en de bestaande
visuele scherm dat reeds nu spontaan
geven door bomenrijen langs beide
vijver. De vijver ligt op de laagste plaats
ontwikkeld is aan de grens met Worte-
zijden van de weg. In de centrumstra-
en zal zo ook dienst doen als een buf-
gem-Petegem. Dit struikgewas wordt
ten (Bouvelostraat, Kortenberg en
ferbekken voor de afwatering van
wel onderhouden door regelmatige
Blaarhoekstraat) wordt geopteerd om
het globale gebied. Het derde deel,
scheerbeurten om de vergezichten
(waar mogelijk i.f.v. het wegenisprofiel)
de weide ten zuiden van het kerkhof,
naar het landschap te waarborgen.
hoogstammige bomen in regelmatige
wordt vandaag al gebruikt voor uiteen-
afstanden van elkaar aan te planten.
lopende activiteiten: een speelweide voor de kinderen van de basisschool, een plek om een tent op te zetten
structuren
voor verschillende festiviteiten. Vanuit
Op strategische plaatsen worden
groen
hier kan ook genoten worden van de
vier muurtjes in roodbruine klinkers
De groene plateaus onder de kerk
prachtige vergezichten naar de Schel-
opgetrokken. Vertrekkend vanuit de
ondergaan minimale ingrepen om
devallei. Het laatste deel, de zuidelijke
een aantal nieuwe functies te kunnen
weide gelegen langs de Kortenbergs-
opnemen. De bestaande globale vier-
traat, wordt aangelegd als een groene
deling, gevormd door de noord-zuid-
vlakte met een versterkt gazon. De
as naar een verkaveling gelegen op het
bestemming blijft, zoals bij de andere
grondgebied van de gemeente Worte-
delen, recreatief groen, maar dit deel
gem-Petegem en de terreinsprong in
kan eveneens gebruikt worden als
oost-westelijke
occasionele par-
richting wordt als
keervlakte (opvang
basis genomen
van de parkeerdruk
voor de functio-
op het plein). Op de
nele verdeling.
plateaus worden
Daarbij wordt de
drie verschillende
vastgestelde inplanting van de wonin-
oostelijke zijde
boomstructuren
gen in Gijzelbrechtegem – parallel
opgevat als een
voorgesteld: in het
met de hoogtelijnen – worden ook al
strak, geome-
strakke oostelijke
deze muurelementen parallel met de
trisch landschap-
deel worden paral-
hoogtelijnen geplaatst. De muurtjes
pelijk concept
lel aan de weg rijen
hebben verschillende functies. Het
en het westelijke
historische fruit-
vermelde muurtje op het plein dient,
deel als eerder een barok park met
boomsoorten aangeplant, het barokke
naast het ruimtelijk organiseren van
organische vormgeving.
park aan de westelijke zijde maakt
het plein, als een zitelement en een
Het eerste deel wordt door de functie
grotendeels gebruik van bestaande
drager van informatie. Tegelijkertijd
13
wordt onder het zitvlak een verlichtingsbron voorzien. Drie andere muurtjes zijn ingeplant ten zuiden van de kerk op de plaatsen waar de toegangen tot de plateaus liggen. Ook hier vervullen ze ook andere functies (dragers van informatie, zitelementen, verlichting, fietsenrekken,...). Het zuidelijk gelegen muurtje wordt gebouwd als een visuele afsluiting van het verbindingspad en als opvang van een belangrijk niveauverschil aan de grens van het plateau. De dorpskernvernieuwing vormde de aanleiding om een aantal zaken globaal aan te pakken. Samen met de heraanleg van het openbaar domein worden alle rioleringsnetten vernieuwd. Daarnaast wordt het ontwerp begeleid met een voorstel van een algemeen verlichtingsplan: bovenop de algemene straatverlichting zal er gezorgd worden voor speciale sfeerverlichting van de belangrijke ruimtes, gedimde parkverlichting voor de groenzone en dominante belichting van de kerk als centraal monument. Noot: Om aanspraak te kunnen maken op fondsen, heeft de gemeente Anzegem zich met het project ‘Dorpskernvernieuwing Gijzelbrechtegem’ ingeschreven in de dorpsontwikkelingsstrategie van de Provincie West-Vlaanderen en in het Europees Plattelandsontwikkelingsprogramma 2007-2013. Dit programma heeft als doel om binnen een Vlaamse en Europese context te komen tot een vitaal en gedifferentieerd West-Vlaams Platteland met een bijzondere aandacht voor de versterking van de ruimtelijke kwaliteit. Begin april 2009 ontving het project groen licht voor subsidiëring.
MAQUETTE WORKSHOP LEIEDAL 2008
14
15
2. Koopwoningen in Outrijve door ‘Vlaanderen Bouwt’ 2009
ONTWERPWEDSTRIJD MET PRIJSBEREKENING VOOR ARCHITECT + AANNEMER
2010-2012
RECHT VAN OPSTAL DOOR GEMEENTE AAN AANNEMER + BOUW VAN 5 WONINGEN
Voorstelling
Het Gildenhuis aan de straatzijde werd afgebroken en in de plaats voorziet het geselecteerde project vooraan 2 rijwoningen met 3 slaapkamers. Aan de kerkhofzijde worden 2 rijwoningen gebouwd met 2 tot 3 slaapkamers en 1 kleinere woning met 2 slaapkamers, eventueel aanpasbaar voor personen met een handicap. Alle woningen hebben een privé-tuin.
Ligging
Outrijve is een deelgemeente van Avelgem. De dorpskern ligt ten zuidwesten van het centrum van Avel-
gem, en door lintbebouwing er bijna mee verbonden. Het bouwterrein is gelegen langs de Doorniksesteenweg. Vroeger stond hier het Gildenhuis.
Bouwprogramma
• 5 kwalitatieve, energiezuinige en betaalbare koopwoningen • een geïntegreerde en aantrekkelijke zachte doorgang voor fietsers en wandelaars van de Doorniksesteenweg naar het achterliggend kerkhof met bestemming openbaar domein Grondeigenaar Gemeente Avelgem
Ontwerper B5 architecten, Sint-Denijs-Westrem
Aannemer en info verkoop t.palm, Erpe-Mere (ind: verkoopprijs op website vanaf € 214.270)
16
17
18
19
3. Kerk Bossuit herbestemming onder begeleiding van de provinciale kwaliteitskamer 2008
LAATSTE KERKDIENST IN DE SINT AMELBELGAKERK
2008-2009
OPMAAK DORPSPLAN BOSSUIT A.H.V. PROVINCIALE DORPSONTWIKKELINGSSTRATEGIE I.S.M. LEIEDAL
2009
KEUZE VOOR ARTISTIEKE TRANSFORMATIE AHV EEN KUNSTENWEDSTRIJD DOOR PROVINCIALE KWALITEITSKAMER. OPSTELLEN VAN COMMISSIE DIE DE INZENDINGEN BEOORDEELT.
2010
KEUZE VOOR 2 LAUREATEN DOOR COMMISSIE
2012
START BOUWWERKEN AAN DE KERK
Projectkost
of functie. Opmerkelijk is dat de kerk
Financiering Avelgem: +/- € 100.000
eigendom is van de gemeente. Het
(budget voorzien voor oorspronkelijke afbraak)
omliggende kerkhof is wel nog functi-
Financiering externe partners: +/- € 240.000
oneel en blijft in elk toekomstscenario behouden. Het is wel de bedoeling van de gemeente om dit kerkhof binnen
Uit het aanvraagformulier
kelingsstrategie te volgen (opmaak
afzienbare tijd (ten laatste vanaf 2021)
voor de PDPO
projectdefinitie – provinciale kwalit-
te saneren en terug te activeren. Aan
eitskamer - bewonersparticipatie).
de bestaande padenstructuur, de kerk-
het initiatief om een dorpsplan voor
Voor de opmaak van het dorpsplan
hofmuur, het oorlogsmonument en
Bossuit op te maken. Aanleiding was
werd de gemeente ondersteund
de militaire graven zal normaliter ook
het gegeven dat er de komende jaren
door de Intercommunale Leiedal en
in de toekomst niet geraakt worden. In
zich meerdere beeldbepalende ingre-
de gebiedswerking van de provincie
tweede instantie werd de gemeente
pen zullen voordoen in de dorpskern.
West-Vlaanderen.
geconfronteerd met hoge kosten voor
In 2008 nam de gemeente Avelgem
Deze ingrepen zijn opportuniteiten
eventuele restauratie van het gebouw.
om een totaalplan op te maken met
Het dorpsplan maakt een soort ‘scan’
Er werden door de gemeente een
betrekking tot de inrichting van de
van het dorp, en schuift een aantal
aantal pistes onderzocht op basis van
publieke ruimte (gewestweg, kerk-
sleutelkwesties naar voren waar-
financiële haalbaarheid. Er wordt niet
plein, poorten), ruimtelijke verschuiv-
rond de komende jaren kan worden
gekozen voor een herbestemming van
ingen ten gevolge van herbestem-
gewerkt om net van Bossuit een
het gebouw waarbij via privémiddelen
ming van verlaten panden en sites
aantrekkelijk, leefbaar, dynamisch
gezocht wordt naar een marktgerichte
(onder meer de kerksite) én tot linken
dorp te maken. Het plan werd afge-
herbestemming van het oorspronke-
vanuit de kern naar het omliggende
werkt in januari 2009. Eén van deze
lijke gebouw. De kosten voor volledige
landschap (Schelde, kasteelpark,
sleutelkwesties is de ‘nabestemming
restauratie zijn te hoog waardoor deze
kanaal Bossuit-Kortrijk). De gemeente
van de kerksite’. Sinds 2008 is de kerk
piste niet als realistisch wordt inge-
engageerde zich om het traject
namelijk onttrokken aan de eredienst
schat.
van de Provinciale Dorpsontwik-
en kreeg ze geen nieuwe bestemming
20
In het dorpsplan formuleren we daarom een aantal uitgangspunten voor een betekenisvolle nabestemming van de site: • Site moet publiek toegankelijk blijven • Duidelijke relatie met bestaande begraafplaats • Refereren naar geschiedenis van de site • Sacrale karakter moet behouden blijven • Herkenningspunt in het landschap
21
Het dorpsplan werd door de gemeente toegelicht en besproken op de provinciale kwaliteitskamer van 10 maart 2009. De kwaliteitskamer stelde dat dergelijke problematiek het niveau van het dorp overstijgt. De kwaliteitskamer adviseerde daarom om de Vlaams Bouwmeester en de VLM te betrekken in het zoeken naar een goeie oplossing. Een commissie werd in het leven geroepen bestaande uit vertegenwoordigers van de gemeente Avelgem, de VLM, Onroerend Erfgoed, Vlaams Bouwmeester, intercommunale Leiedal, de gebiedswerking van de provincie West- Vlaanderen, versterkt met enkele externe deskundigen. Gegeven het voortraject dat de gemeente al had ondernomen (namelijk het onderzoeken van verschillende pistes in functie van restauratie, in stand houden, …), en de vaststelling dat dit niet haalbaar leek, kwam de commissie tot het besluit dat de beste oplossing voor de nabestemming een artistieke transformatie van de kerk zou zijn. De commissie besloot daarom om een kunstenopdracht uit te schrijven, waarbij een vijftal hedendaagse kunstenaars zou worden gevraagd een voorstel uit te werken tot ‘artistieke transformatie van de kerk van Bossuit’. De commissie was het erover eens dat dergelijke originele transformatie een serieuze meerwaarde zou betekenen voor zowel de bewoners als recreanten die het dorp aandoen. De commissie zou dan een laureaat kiezen, die dan zijn/haar voorstel verder kan uitwerken zodat de artistieke transformatie werkelijkheid kan worden.
22
Opties die door de commissie en door
Haar artistieke voorstel dat zich in drie
de gemeente als mogelijk werden
trajecten vertaalt, heeft bouwfysisch
geacht waren afbraak, gedeeltelijke
twee deeltrajecten. Eerst wordt de kerk
afbraak, (gedeeltelijke) instandhou-
gestript en tot een gecontroleerde
ding en begeleide ruïnering van het
ruïne omgevormd. Het dak, de vloer,
kerkgebouw.
deuren en vensters worden weggenomen en tegen de muren worden
De commissie twijfelde bij haar keuze
snelgroeiende planten geplant zodat
in 2010 tussen 2 laureaten, beide in
na twee à drie jaar een groene ruïne
het scenario van een ‘gedeeltelijke
ontstaat.
instandhouding en begeleide verruïnering’. In eerste instantie werd de
Het tweede deel bestaat uit de
inzending van de IJslandse kunstena-
aanleg van een nieuwe duurzame
res Katrin Sigurdardottir uit New York
terrazzovloer waarin enerzijds geo-
gekozen, maar na enkele maanden
metrisch gerefereerd wordt aan het
bleek een overeenkomst met de
architecturale ritme van de kerk.
kunstenares In kwestie niet haalbaar.
Anderzijds wordt in de terrazzovloer
Vervolgens werd contact gezocht met
een fotografische schaduw van de in
Ellen Harvey, die een gelijkaardig voor-
de Eerste Wereldoorlog vernielde kerk
stel had ingediend. Uiteindelijk kon
ingewerkt.
met mevrouw Harvey wel een akkoord gesloten worden voor de uitvoering
Tenslotte reikt Harvey in haar concept
van het project.
de dorpsgemeenschap allerlei sociale en culturele invulmogelijkheden aan
Het artistieke voorstel van de Ame-
die in deze nieuwe publieke ruimte
rikaanse kunstenares Ellen Harvey
georganiseerd kunnen worden en de
vertrekt enerzijds vanuit het inspelen
ruimte een nieuw actief en rijk cultu-
op een behoefte aan kwalitatieve
reel leven kunnen verlenen. Dit is een
publieke ruimte in het dorp en ander-
artistiek totaalconcept dat in twee
zijds vanuit het culturele gegeven dat
deelprojecten wordt uitgevoerd door
een kerk, ontdaan van haar eredienst-
specialisten omwille van de bouwfysi-
functie, als gebouw een centrale posi-
sche techniciteit.
tie blijft opnemen in het dorpsweefsel.
VLOERTEKENING
23
BIJLAGE
DE STANDAARD - 7 JANUARI 2013
24
25
4. Dorpskern Helkijn met steun van het plattelandsfonds (pdpo)
2008
LAATSTE KERKDIENST IN DE SINT AMELBELGAKERK
2008-2009
OPMAAK DORPSPLAN BOSSUIT A.H.V. PROVINCIALE DORPSONTWIKKELINGSSTRATEGIE I.S.M. LEIEDAL
2009
KEUZE VOOR ARTISTIEKE TRANSFORMATIE AHV EEN KUNSTENWEDSTRIJD DOOR PROVINCIALE KWALITEITSKAMER. OPSTELLEN VAN COMMISSIE DIE DE INZENDINGEN BEOORDEELT.
2010
KEUZE VOOR 2 LAUREATEN DOOR COMMISSIE
2012
START BOUWWERKEN AAN DE KERK
Herinrichting
• poorteffecten te creëren op de
netwerk in de dorpskern
Dorpskern Helkijn
provincieweg: smallere rijweg,
(verbinding verkavelingen met
Het project beoogt de herin-
30km zone, gebruik van speci-
centrum).
richting van de Doornikseweg
fieke materialen, as verschuiving
en de Avelgemstraat tussen de
van de weg met groenelemen-
nieuw aan te leggen Elleboogstraat en de kleuterschool, de
ten. • smallere weg, brede voetpaden
Ambities
• voorkomen snel verkeer in
heraanleg van de Kerkstraat en
in de Kerkstraat, parkeerstroken
het gemeenteplein, de Brug-
als deel van het voetpad in
straat, de Baljuwweg, de door-
plaats van de rijweg en plaatsing
kwalitatieve architectuur zowel
trekking van de Elleboogstraat
van bomen.
bij nieuwbouwprojecten als
tot aan de Doornikseweg en de heraanleg van het stuk tussen de Kerkstraat en de Elleboogstraat.
• het kwalitatief wonen in een aangename omgeving. • het gemeenteplein wordt in de eerste plaats een verblijfsruimte met zongerichte terrassen,
nieuwe Elleboogstraat. • veel aandacht moet gaan naar
renovatie en voornamelijk bij beeldbepalende gevelfronten die in belangrijke zichtassen zijn gelegen (ondermeer hoekgebouwen van het dorpsplein).
Projectgebied
parkeren aan de noordzijde, een
De verkeersveiligheid en de
structurerende bomenrij, brede
historische dorpskern met zijn
leefbaarheid verhogen door bij
voorzone voor de toegang van
natuurlijke omgeving, velden,
de inrichting van het projectge-
het kerkhof, brede aansluiting
weiden, de schelde.
bied de weggebruiker te doen
op Baljuwweg die de dorpskom
beseffen dat hij-zij een dorpskom binnenrijdt, waarin de voorrang gegeven wordt aan de zwakke weggebruiker door:
verbindt met de Schelde. • voorkomen sluikverkeer via Onderlandenstraat. • het verdichten van het traag
• het verbinden van de kleine
26
OVERZICHTSPLAN
27
BIJLAGE
HET NIEUWSBLAD - 18 NOVEMBER 2011
28
29
5. Assistentiewoningen Spiere @ robecijnplein 2005
SUBSIDIEAANVRAAG VHSW
2009
OPENBARE AANBESTEDING
2011
START WERKEN
EIND 2011
EINDE RUWBOUWWERKEN
2012
VOORLOPIGE OPLEVERING
Twee sociale bouwmaatschappijen kochten samen een hoekpand in het centrum van de gemeente Spiere, vlakbij de historische kerk, om er een combinatie van huur- en koopwoningen te kunnen aanbieden. Het pand was bebouwd met vrij landelijke volumes die tot op de perceelsgrens gesitueerd waren en daarmee duidelijk de hoek afbakenden tussen ontwerper
de 2 belangrijke invalswegen van het dorp : het
P&P Sileghem Architectenbureau uit Zwevegem
Robecynplein en de Oudenaardse Steenweg. Stedenbouwkundig werd geopteerd om de afboording van het openbaar domein te behouden
bouwprogramma
en terug een aaneensluitende gevelafwerking op
Gemengde realisatie van 6 huurappartementen
dit hoekperceel te realiseren. Achter het pand wordt
door de shm ‘Eigen Haard’ uit Zwevegem en 6 koo-
een voor voetgangers en fietsers gereserveerd
pappartementen door shm Zuid-West-Vlaamse uit
semi-publiek pleintje ingericht dat de verbinding
Kortrijk.
maakt met het groene achterland.
30
Architecturaal is dit concept vertaald in een aaneensluitende bebouwing, opgedeeld in 2 entiteiten (huur en koop), waarbij elke entiteit bediend wordt via een ‘inkompoort’ die tevens de doorsteek maakt naar het achterliggende semi-publieke pleintje. Links en rechts van deze inkompoorten zijn op de 3 bouwlagen telkens 2 appartementen gesitueerd. De sokkel van 2 bouwlagen in metselwerk wordt afgewerkt met een dakverdieping voorzien van een lessenaarsdak. Op die manier sluit het bouwvolume aan de straatzijde aan op het profiel van de buur terwijl de tuin- of pleinzijde afgeboord wordt door een iets hogere gevel. Qua materiaal werd gekozen voor een uniforme bruinzwarte kleur voor het parament en de pannen. Dit sobere monovolume wordt doorbroken door een aantal grote ‘dakkapellen’ in zink en de geritmeerd witte ramen. Ook de doorsteken worden als witte kokers afgewerkt en structureren het geheel. Planmatig zijn de appartementen opgevat als doorzonwoningen : de leefruimte heeft zicht zowel op de straat- als op de tuinzijde waar telkens een privaat terras voorzien is. Dit project poogt met een gerichte aanpak zowel een meerwaarde te bieden aan de omgeving als een goede leefkwaliteit aan te bieden aan de toekomstige bewoners.
31
32
33
INSTRUMENTEN
Europees Fonds voor Plattelandsontwik-
lanceert hiervoor regelmatig een oproep via hun website.
keling (PDPO)
[ruraalnetwerk.be]
Met plattelandsontwikkeling wordt de tweede pijler van
Dorpskernvernieuwing en -ontwikkeling
het Europese Gemeenschappelijke Landbouwbeleid (GLB)
De concrete acties hebben betrekking op dorpskernver-
bedoeld. De Europese wetgeving schept een aantal maatre-
nieuwing en -ontwikkeling door:
gelen, die per thema gegroepeerd zijn in 4 assen:
• de renovatie en inrichting van bestaand patrimonium tot
• As 1: Verbetering van het concurrentievermogen van de land- en tuinbouwsector • As 2: Verbetering van het milieu en het platteland • As 3: Leefkwaliteit op het platteland en diversificatie van de plattelandseconomie • As 4: Leader
dorpshuizen of gemeenschapshuizen voor dorpsbewoners; • de heraanleg van het openbaar domein als ontmoetingsplaats voor dorpsbewoners (jong en oud) en dorpsgebruikers zoals toeristen en recreanten, toevallige passanten (dorpsontmoetingsplaatsen), met inbegrip van acties tegen verkeersonleefbare doortochten;
Voor de uitvoering van het plattelandsbeleid voorziet
• de opmaak van een dorpsontwikkelingsstrategie met de
europa voor elke lidstaat een financiële bijdrage uit het
aandacht voor bewonersparticipatie, streekidentiteit en
Europese Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling
kwalitatieve processen;
(ELFPO). Voor Vlaanderen wordt vanuit het ELFPO een bedrag van ruim 250 miljoen euro ter beschikking gesteld
Ter uitvoering van deze maatregel wordt gewerkt via op-
voor de periode 2007-2013. [lv.vlaanderen.be]
roepen tot indiening van projecten. Om in aanmerking te komen zullen de projecten beoordeeld worden op basis van
De uitwerking van dit Europese beleid heeft ertoe geleid
kwalitatieve selectiecriteria. Ook dienen de projecten te
dat een programma voor plattelandsontwikkeling (PDPO)
kaderen binnen de provinciale plattelandsbeleidsplannen.
werd opgemaakt voor Vlaanderen.
Zowel de ontwerp- als investeringskosten voor de heraanleg van het openbaar domein als voor de renovatie en her-
Van toepassing op:
inrichting van de dorps- en gemeenschapshuizen komen in
Dorpen in het interfluvium: Anzegem, Avelgem, Kortrijk
aanmerking voor steun.
(Aalbeke, Rollegem, Kooigem, Bellegem), Spiere-Helkijn,
De opmaak van dorpsontwikkelingsstrategieën komt voor
Zwevegem (Moen, Otegem)
medefinanciering in aanmerking, maar enkel indien daaruit ook een van de andere acties voor medefinanciering
Vooral de 3e as - leefkwaliteit op het platteland en diversi-
wordt ingediend.
ficatie van de plattelandseconomie - komt in aanmerking voor het subsidiëren van woonprojecten. Momenteel is
De steun is voorbehouden voor dorpen die deel uitmaken
de regio rond Kortrijk niet opgenomen in één van de 10
van de kernen van het buitengebied.
Vlaamse Leader-groepen, waardoor subsidie via de 4e as (Leader) niet mogelijk is.
Subsidiabele kosten Renovatie, inrichting, heraanleg van pleintjes en de aan-
Deze 3e as richt zich - naast de diversificatie van land-
palende weginfrastructuur en andere dorpsontmoetings-
bouwactiviteiten naar niet-agrarische activiteiten - ook
plaatsen zoals lokale speeltuintjes en -weides, (historische
op gebiedsgerichte werking: gebiedsgerichte plattelands-
en andere) belangrijke lokale plaatsen waar bijvoorbeeld
projecten met het oog op de bevordering van toeristische
recreanten en toeristen in de dorpskern halt houden en het
activiteiten, dorpskernvernieuwing en -ontwikkeling,
dorp(sleven) leren kennen,… zullen betoelaagd worden.
basisvoorzieningen voor de economie en plattelandsbevol-
De renovatie en herinrichting van bestaande gebouwen
king, landelijk erfgoed of intermediaire dienstverlening.
tot dorpshuizen en gemeenschapshuizen als ontmoetingsruimte en ten behoeve van de bevordering van het vereni-
Deze steunregeling verloopt via de provincie. De provincie
gingsleven zal worden betoelaagd.
34
Zowel de ontwerp- als investeringskosten voor de heraan-
regisseur.
leg van het openbaar domein als voor de renovatie en her-
Voor elk woningbouwproject organiseert Vlabo een wed-
inrichting van de dorps- en gemeenschapshuizen komen in
strijd.
aanmerking voor steun.
Deelnemende architecten en aannemers werken samen en
De opmaak van dorpsontwikkelingsstrategieën komt voor
dienen een ontwerp mét prijsberekening in. Op die manier
medefinanciering in aanmerking, maar enkel indien daar-
bereiken we al in de eerste fase een optimale bundeling van
uit ook een van de andere acties voor medefinanciering
creativiteit, techniek en prijscontrole.
wordt ingediend. De steun is voorbehouden voor dorpen
Een selectiecommissie beoordeelt de inzendingen,
die deel uitmaken van de kernen van het buitengebied.
selecteert de projecten voor realisatie en stelt mogelijke
[ruraalnetwerk.be]
verbeteringen voor. Ze is samengesteld uit deskundigen en vertegenwoordigers van de grondeigenaar en/of van de
Subsidiabele kosten
gemeente en van de stedenbouwkundige diensten.
- Impulsen voor restauratie van niet-beschermd kleinscha-
De geselecteerde aannemer krijgt Recht van Opstal en
lig erfgoed en infrastructuur met een identiteitsbepalend
bouwt en verkoopt de woningen aan kandidaat-kopers. De
aspect hebben vooral betrekking op de uitvoering van
grondeigenaar verkoopt de bijhorende percelen recht-
kleine werken. [...] [ruraalnetwerk.be]
streeks aan de kandidaat-kopers waardoor het recht van opstal van rechtswege eindigt.
Bevoegde autoriteit Vlaamse Landmaatschappij
Beknopt overzicht samenwerkingsmodaliteiten tussen een grondeigenaar (openbaar of privé) en
Cases
Vlaanderen Bouwt vzw
West-Vlaanderen: drie goedgekeurde PDPO-projecten in
1. Een grondeigenaar wenst kwalitatieve koopwoningen
de eerste ronde (2011) Op 15 december jl. kende het Provinciaal Management Comité voor een totaal van € 541.105,96 PDPO-steun toe aan een 3-tal projecten.
en/of appartementen te realiseren op zijn of haar bouwgrond. 2. Samenwerkingsovereenkomst: overeenkomst tussen de grondeigenaar en Vlabo waarbij Vlabo de bouw van koopwoningen en/of koopappartementen op het terrein
i n f o : s t e f a a n .v e r r e u @ l e i e d a l . b e
organiseert. Vlabo is projectregisseur en coördineert de activiteiten van alle partijen die bij de totstandkoming
van deze woningen een rol spelen. 3. Bestek wordt opgemaakt. Bestekvoorwaarden worden
Vlaanderen Bouwt (VLABO) vzw
mee ingevuld door de grondeigenaar (bouwprogramma, eventueel kopersvoorwaarden, ...) De grondeigenaar
Visie Kwalitatieve woningen bouwen tegen betaalbare prijzen,
zorgt voor een opmetingsplan en een beperkt grondonderzoek naar de stabiliteit (draagkracht) van de bodem.
dat is de doelstelling van Vlabo of Vlaanderen Bouwt vzw.
4. De grondeigenaar bepaalt de grondprijs.
Hierbij streeft Vlabo voortdurend naar het evenwicht tus-
5. Vlabo maakt het wedstrijddossier bekend bij haar mee-
sen woon- en technische kwaliteit, duurzaamheid, archi-
werkende aannemers / architecten en indien gewenst
tecturale meerwaarde en stedenbouwkundige samenhang.
andere aannemers / architecten (b.v. via publicatie in
Want goede ruimtelijke ordening en doordachte architectuur garanderen een verstandig gebruik van de grond en beheersing van de bouwkosten.
Bouwkroniek) en organiseert de wedstrijd. 6. Teams van aannemers en architecten dienen voorstellen in: ontwerp met prijsberekening. 7. De selectiecommissie bestaande uit vertegenwoordigers
Wat doet Vlabo?
van Vlabo, van de grondeigenaar, van de gemeente, van
Eigenaars van gronden - zowel openbare besturen als par-
VCB, van de Bouwunie, van WTCB, van de provinci-
ticulieren - kunnen een beroep doen op Vlabo als project-
ale diensten agentschap RWO, van het team Vlaams
35
bouwmeester, een onafhankelijke deskundige architec-
7. vermelding van de steun
tuur en stedenbouw en desgevallend de ontwerper van
en andere instrumenten voor participatie of onderzoek
het stedenbouwkundig plan beoordeelt de ingezonden
(leefbaarheidsonderzoek, seniorenbehoeftenonderzoek,
projecten volgens de selectiecriteria (de woonkwaliteit,
omgevingsanalyse, vergelijkend wijkenonderzoek, ...)
de technische kwaliteit, de prijs, de stedenbouwkundige kwaliteit en de architecturale kwaliteit) en selecteert
i n f o : g r i e t. l a n n o o @ l e i e da l . b e
één of meerdere projecten.
w i l f r i e d .va n d e g h i n s t e @ l e i e d a l . b e
8. De grondeigenaar verleent Recht van Opstal voor drie jaar aan de aannemer(s) van het (de) geselecteerde project(en). 9. De aannemer prefinanciert de bouw van het geselec-
Oproep Winvorm
teerde project en zorgt zelf voor promotie en verkoop van de koopwoningen en / of -appartementen. 10. De aannemer verkoopt zelf zijn woningen of appar-
De Oproep WinVorm is een selectieprocedure die gebaseerd is op het principe van een architectuurwedstrijd en
tementen en de grondeigenaar verkoopt telkens het
moet de West-Vlaamse publieke overheden ondersteunen
bijhorende grondperceel of grondaandeel aan de koper
bij de selectie van goede ontwerpers en ontwerpteams voor
van de woning of het appartement (Recht van Opstal
hun projecten.
neemt een einde). 11. Bij niet verkoop van gebouwde woningen en of appar-
De procedure is in overeenstemming met de wetgeving
tementen één maand voor het einde van het opstal-
inzake overheidsopdrachten en de mededingingsregels.
recht moet de aannemer het bijhorende bebouwde grondperceel of -aandeel inkopen. De mogelijkheid tot
De Oproep WinVorm omvat een selectie en voordracht van
verlenging Recht van Opstal in onderling akkoord kan
ontwerpers en ontwerpteams voor diverse opdrachten op
voorzien worden.
het vlak van bouwkunde, stedenbouw en landschapsarchi-
De aannemer betaalt een commissieloon aan Vlabo van 3%
tectuur.
op zijn prijsberekening van het project, zonder erelonen (de grondeigenaar werkt met gesloten beurs).
De Oproep WinVorm richt zich vooral tot lokale overheden en besturen: steden en gemeenten, OCMW, intercom-
info: steven.ho
[email protected]
munales, provincie, verzelfstandigde agentschappen, politiezones, brandweerzones en sociale huisvestingsmaatschappijen.
Provinciale Dorpsontwikkelingsstrategie
De organisatie van de Oproep is een samenwerking tussen de Provincie West-Vlaanderen, de intercommunales wvi en
Voor visievorming bij het opwaarderen van publieke
Leiedal en de Vlaams Bouwmeester.
ruimte in dorpen. Tot 75% van het budget en tot max € 6.250 voor openbare besturen van kleine dorpen minder
Deze West-Vlaamse Oproep biedt een snelle procedure
dan 5000 inwoners.
voor toekomstige opdrachtgevers aan om te komen tot architecturale kwaliteit en goed opdrachtgeverschap.
Verplichte onderdelen proces 1. projectdefinitie
i n f o : g r i e t. l a n n o o @ l e i e da l . b e
2. ambitie, doelstellingen
w i l f r i e d .va n d e g h i n s t e @ l e i e d a l . b e
3. voorontwerp 4. bewonersparticipatie 5. kwaliteitskamer 6. engagementen voor uitvoering
36
Provinciale Kwaliteitskamer De Kwaliteitskamer is een adviescommissie voor ruimtelijke projecten binnen de provincie West-Vlaanderen. Ze werkt sinds 2001, en werd in 2005 het model voor kwaliteitskamers in andere provincies. Ze bestaat uit een verkeerskundige, een landschapsdeskundige, en experts inzake toegankelijkheid, mobiliteit en ruimtelijke planning. Naast de Vlaamse Bouwmeester zijn ook het BIVV, vzw Westkans, de intercommunales wvi en Leiedal, Ruimte en Erfgoed en provinciale diensten vertegenwoordigd. Advies inwinnen is gratis. De kwaliteitskamer beoordeelt echter geen particuliere projecten, het moet telkens om projecten in de publieke ruimte gaan. Het is niet de bedoeling dat elke stedenbouwkundige vergunningsaanvraag via de kwaliteitskamer passeert. Vooral projecten die een grote impact hebben op het uitzicht van dorpen of op het omliggende landschap komen in aanmerking. De Kwaliteitskamer is géén jury, maar is een groep deskundigen die bruikbaar en zinvol advies geven, zoals de meer dan 50 bezochte projecten kunnen beamen. • In de eerste plaats verleent de kamer haar advies aan alle ruimtelijke projecten die een beroep doen op provinciale of Europese subsidies, voornamelijk PDPO en Leader. • Daarnaast ondersteunt ze ook een dorpenstrategie waarbij West-Vlaamse dorpen die met een ruimtelijk projectvoorstel voldoen aan een aantal voorwaarden, een subsidie van 6 250 euro krijgen. • De Provincie geeft zelf het goede voorbeeld en legt eigen investeringsprojecten met betrekking tot het platteland voor aan de Kwaliteitskamer en roept tegelijkertijd lokale besturen en intercommunales op om hetzelfde te doen. Naast ruimtelijke kwaliteiten van de ontwerpen zelf, let de kwaliteitskamer ook op de achterliggende processen: inspraak en participatie van lokale bevolking en andere actoren (school, rusthuis, jeugd, bedrijven…), verduidelijking van de visie, duurzaamheid, budgetbewaking… Het advies is niet dwingend, maar wordt wel grondig gemotiveerd. i n f o : g r i e t. l a n n o o @ l e i e da l . b e w i l f r i e d . va n d e g h i n s t e @ l e i e d a l . b e
37
NOTA
38
39
COLOFON
redactie Bram Lattré, Leiedal Vormgeving Giovanni Maes, Leiedal Uitgave Intercommunale Leiedal President Kennedypark 10 8500 Kortrijk +32 56 24 16 16
[email protected] [email protected] PUBLICATIE september 2013
