Stefaan Degand Tristan Versteven Brechtje Louwaard
GLINSTERINGEN Er glinstert iets in het gras maar als ik dichterbij kom, is het weg, is er niets. Was er dan geen glimworm, geen glasscherf? Zijn er dingen, glinsteringen die ik niet kan oprapen en in mijn zakken steken? Soms wil ik de wind in mijn handen vangen, het knipoogje van mijn vriend vasthouden, de zachtheid van mijn moeder. Zijn er dingen, glinsteringen die ik alleen, echt kan zien en bewaren als ik mijn ogen sluit? ARMAND VAN ASSCHE
filosofie
Artseneed van de Nationale Raad van de Orde van geneesheren van België
1. Dokter Szvo ziet alles wat iemand ooit gezien heeft, ook dingen die niet voor zijn ogen bestemd zijn. Roald, een patiënt van hem, draagt een vreselijk geheim met zich mee. Wat moet Szvo doen met die informatie? Hij is immers dokter en heeft ooit de eed van Hippocrates afgelegd wat onder andere wil zeggen dat hij vertrouwelijk moet omgaan met informatie van zijn patiënten. De eed van Hippocrates is echter meer dan 2500 jaar oud en is misschien niet meer van toepassing in 2014. Welke redenen zou Szvo kunnen hebben om zijn eed te verbreken?
2. Hiernaast vind je de eed van Hippocrates (versie juli 2011) die alle geneesheren moeten ondertekenen. Stel je bent arts, zou jij bezwaren hebben tegen deze eed? Zo ja, welke?
(1) Nu ik toetreed tot de medische professie, beloof ik dat ik mij naar mijn beste vermogen voor een kwaliteitsvolle geneeskunde ten dienste van de medemens en de samenleving zal inzetten. (2) Ik zal het beroep van arts plichtsbewust en nauwgezet uitoefenen. (3) Ik zal boven alles voor mijn patiënten zorgen, hun gezondheid bevorderen en hun lijden verlichten. (4) Ik zal mijn patiënten correct informeren. (5) Ik zal geheimhouden wat ik krachtens mijn beroep van mijn patiënten weet, ook na hun dood. (6) Ik zal de professoren en allen die mij gevormd hebben, blijvend waarderen voor wat ze mij hebben bijgebracht. (7) Ik zal mij blijven bijscholen, de grenzen van mijn mogelijkheden niet overschrijden en waar mogelijk bijdragen tot de vooruitgang van de geneeskundige kennis. (8) Ik zal verantwoordelijk omgaan met de middelen die de maatschappij ter beschikking stelt en ijveren voor een gezondheidszorg die toegankelijk is voor iedereen. (9) Ik zal mij collegiaal gedragen en respectvol met medewerkers omgaan. (10) Ik zal ervoor waken dat mijn houding tegenover patiënten niet beïnvloed wordt door levensbeschouwing, politieke overtuiging, sociale stand, ras, etnie, nationaliteit, taal, gender, seksuele voorkeur, leeftijd, ziekte of handicap. (11) Ik zal het leven en de menselijke waardigheid eerbiedigen. (12) Zelfs onder druk, zal ik mijn medische kennis niet aanwenden voor praktijken die indruisen tegen de menselijkheid. Dit verklaar ik plechtig, uit vrije wil en op mijn woord van eer.
Ook Snowden houdt kersttoespraak De Amerikaanse klokkenluider Edward Snowden heeft in een kerstboodschap, uitgezonden op de Britse zender Channel 4, op de gevaren van het verlies aan privacy gewezen. Edward Snowden onthulde eerder dit jaar dat de Amerikaanse inlichtingendienst NSA op grote schaal afluistert. Daarna vluchtte hij naar Hong Kong en later naar Rusland, waar hij tijdelijk asiel heeft gekregen. In de toespraak op Channel 4 verwijst Snowden naar het boek ‘1984’ van George Orwell. Volgens Snowden zijn de afluistermogelijkheden die daarin vermeld worden - micro’s, camera’s, spionerende televisies -, niets vergeleken met wat er momenteel gebeurt.
filosofie
3. Hét begrip van 2013 was ‘privacy’. Privacy betekent dat iemand dingen kan doen zonder dat de buitenwereld daar weet van heeft.
a. Lees het krantenartikel uit De Standaard van 25 december over de Amerikaanse klokkenluider Edward Snowden. Een klokkenluider is iemand die misstanden meldt.
‘We hebben sensoren in onze zakken die ons overal volgen waar we gaan’, zei hij. ‘Een kind dat vandaag geboren wordt, zal opgroeien zonder enig begrip van privacy. (...) En dat is een probleem omdat privacy van belang is. Dat laat ons toe om te bepalen wie we zijn en wie we willen zijn.’ Snowden roept op tot verzet tegen grootschalige afluisterpraktijken door overheden. ‘Samen kunnen we een betere balans vinden, een einde maken aan de afluisterpraktijken en de overheid helpen herinneren dat als ze echt willen weten hoe het met ons gaat, vragen goedkoper is dan spioneren.’ Channel 4 zendt een alternatieve kersttoespraak uit sinds 1993. Onder andere de oudpresident van Iran Mahmoud Ahmadinejad, het door komiek Sacha Baron Cohen gespeelde personage Ali G, en stripfiguur Marge Simpson gingen Snowden voor.
filosofie b. Kan je voorbeelden geven dat jij minder privacy hebt of zult hebben dan bijvoorbeeld je ouders? c. Klopt de stelling van Snowden dat privacy ons toelaat om te bepalen wie we zijn en wie we willen zijn?
4. a. Roald spreekt Deens. Om te horen hoe dat klinkt ga je naar de volgende site: www.speakdanish. dk. b.Misschien spreek jij ook een andere taal dan het Nederlands. Waar of wanneer spreek je deze taal? c. Heeft het spreken van een andere taal dan de taal van het land waar je woont of verblijft ook voordelen?
Ies sding tmok ed mootstoob
filosofie
d. Schrijver Guus Middag schreef ooit een verhaal met de titel Ies sding tmok ed mootstoob. Om te weten wat dat wil zeggen moet je deze tekst lezen!
Ik maak nooit iets mee. Maar een tijdje geleden wel. Want toen hoorde ik op de radio iemand achterstevoren praten. Daar leek het tenminste op. Het was een wat oudere man en die zei bijvoorbeeld: ‘Mok po, Touw, ew naag!’ Dat betekende: ‘Kom op, Wout, we gaan!’ De man was vroeger vletterman geweest, in IJmuiden. Een vletterman is iemand die met een vlet naar grote zeeschepen vaart om ze de weg te wijzen naar de sluizen of te helpen bij het aanmeren. Sommige vletterlieden spraken onder elkaar het omgekeerde taaltje dat deze meneer ook sprak. Als een van de mannen, die met de beste ogen, aan de horizon een schip ontwaarde waarvan hij dacht dat het wel eens bij IJmuiden naar binnen zou willen gaan, dan zei hij tegen zijn maat: ‘Mok po, Touw, ew naag!’ Voordat de concurrentie dat ontcijferd had waren Wout en zijn maat al op weg. Een geheimtaal is altijd handig, ook als er geen schip in zicht is. Stonden de mannen weer eens wat langs de kade te koekeloeren en kwam er een lekker IJmuids wijf voorbij, dan zeiden ze gewoon tegen elkaar: ‘Toem ej nekijk taw nee kellere neneb die heb’, ‘Moet je kijken wat een lekkere benen die heb’. Dus zo hadden de lekkere wijven nooit last van ongewenste intimiteiten, want ze verstonden het toch niet. Bij het voetballen riep de spits naar zijn rechtsbuiten ‘Tes roof!’ Voordat de keeper van de tegenpartij wist wat hij daarmee bedoelde, lag de bal al achter hem in het net. Maar het taaltje werd toch vooral gebruikt in de handel, bij de visafslag en het ‘tense gnaffe’ (‘centen vangen’). In IJmuiden proberen ze nu de restanten ervan vast te leggen. Misschien gaan ze er ook cursussen in geven, in het mogedreek tarpen. Of in het mogedreek gnizzen, want dat kon die meneer op de radio ook. Wie weet klinkt dit jaar, als de stoomboot van Sinterklaas de haven van IJmuiden binnenloopt, wel uit vele monden dit lied, op de wijs van ‘Zie ginds komt de stoomboot’: Ies sding tmok ed mootstoob tui Napsje reew naa. IJ knerpt sno Nist Kino Saal, ki ies me la naast. Oe puhpelt nijs draapje te ket po ne reen! Oe jawen ed miwpels la nee ne la reew!
En nu nog even een gedicht. Of liever: een paar vreemde teksten. Ze komen uit een gedicht van Jan Hanlo dat ‘Een paar vreemde teksten’ heet: kf cfou apbmt ef mbvxf obdiu apbmt ef xpmmfo wbdiu wbo tdibqfo apbmt wbo xjinqfst pohfebdiu ffo hspfu nz xfm ffot ufhfombdiu
id adms ijnzkr cd kztvd mzbgs ijnzkr cd vnkkdm uzbgs uzm rbgzodm ijnzkr uzm vhlodqr nmfdczbgs ddm fqnds lx vdk ddmr sdfdmkzbgs Natuurlijk kun je tegen je geheime liefde zeggen: ‘ik hou van jou’. Maar het is veel interessanter om dat met een mooie dichtregel te doen, die ook nog eens gecodeerd is. ‘Kf cfou apbmt ef mbvxf obdiu’ zeg je dan. Of: ‘id adms ijnzkr cd vnkkdm uzbgs uzm rbgzodm’. En alleen jullie tweeën weten wat de andere bedoelt.
(In de eerste vreemde tekst zijn de letters vervangen door de erop volgende letter in het alfabet, in de tweede vreemde tekst door de eraan voorafgaande letter. Dat levert volgende strofe op: je bent zoals de lauwe nacht zoals de wollen vacht van schapen zoals van wimpers ongedacht een groet mij wel eens tegenlacht)
filosofie
Het is een strofe uit een gedicht van Hanlo zelf, maar dan in een geheime code. Die is gemakkelijk te achterhalen, zeker als je weet dat dezelfde regels met een iets andere code als volgt luiden:
Probeer de gecodeerde strofe van Jan Hanlo te ontcijferen.
p wetensch a
Je denkt misschien dat je door je ogen ziet, maar je ogen zijn eigenlijk alleen maar camera’s die lichtpatronen uit je omgeving opvangen. Het zijn je hersenen die ervoor zorgen dat je er ook iets van begrijpt. Dat waar je naar kijkt, wordt immers op je netvlies geprojecteerd. Vervolgens sturen ontelbare neuronen van je oogzenuw het beeld in de vorm van zenuwflitsjes naar je hersenen. En dan gebeurt er iets merkwaardigs. Je hersenen corrigeren voortdurend de informatie die binnenkomt, want de informatie wordt vergeleken met wat al in je geheugen opgeslagen ligt. Wat je ziet, wordt dus altijd gekleurd door de dingen die je vroeger al gezien hebt. Op die manier kunnen je ogen, of beter je hersenen, je op het verkeerde been zetten. We spreken dan van gezichtsbedrog of optische illusie.
Enkele voorbeelden: 1. Het rooster van Hermann (genoemd naar de wetenschapper die de illusie voor het eerst ‘uitvond’)
Op de kruispunten van de grijze paden op het zwarte vlak staan witte stipjes. Op het moment dat je je op één van die stipjes probeert te concentreren, worden op een andere plaats de witte stipjes zwart. Dit komt omdat de receptoren die hier de witte kleur zouden moeten waarnemen, even geblokkeerd zijn vanwege het grote contrast in het rooster.
p wetensch a
2. De suggestie van beweging
In deze optische illusie, gebaseerd op het werk van kunstenaar Kitaoko, zie je stilstaande cirkels bewegen. De hersenen zijn geneigd steeds kleiner wordende cirkels als beweging te interpreteren. Het effect is het grootst bij de cirkel waarnaar je aandacht niet uitgaat.
ap wetensch Probeer het zelf eens: 1. In welke kleuren staande volgende woorden geschreven?
Je rechterhersenhelft probeert de kleur te zeggen, maar je linkerhersenhelft probeert de kleur te lezen.
p
2. Wat staat er in de driehoek?
wetensch a
Waarschijnlijk lees je ‘de mus in de boom’, maar dat staat er niet. Omdat je gewend bent dat er één keer het woordje ‘de’ staat, zie je het ook maar één keer staan. Dat heeft niets met je ogen te maken want die kunnen best twee keer het woord ‘de’ lezen. Je hersenen verwachten alleen niet dat het er twee keer staat.
3. Welk lijnstuk is het kortst?
De lijnstukken zijn even lang. Het gaat om de perceptie van de lengte van een lijnstuk. Een lijnstuk dat wordt afgesloten met een gewone pijlpunt lijkt korter dan hetzelfde lijnstuk met naar binnen gerichte pijlpunten. De perceptie van deze illusie lijkt cultuurgebonden te zijn. In culturen zonder rechthoekige gebouwen en voorwerpen zijn mensen veel minder gevoelig voor deze illusie. Denk aan Zoeloes die nog in traditionele ronde hutten wonen. Dit fenomeen heet de Müller-Lyerillusie, genoemd naar zijn ontdekker.
theater
1. a. Op de flyer van ‘Dokter Szvo’ staat:
Waar dokter Szvo verschijnt, stromen de mensen toe. De geniale oogdokter. Zijn kar duikt overal op, onverwacht en wonderlijk. De knappe dokter en zijn nichtje Irina geven de mensen prachtige nieuwe ogen. Hij bewaart uw blik in zijn rijdende laboratorium vol ogen in bokalen. Hij ziet uw belevenissen. Alles wat uw ogen ooit zagen. Uw geheimen. Wat moet hij doen als hij dingen te weten komt die niet voor zijn ogen bestemd zijn? Wat moet hij doen als zijn nichtje betrokken raakt? Komt dat zien. Een spannende en grappige voorstelling. Herkenbare figuren in een ongewone wereld van wetenschap en verbeelding. Komt dat zien. Schilder Nick Andrews maakte er deze illustratie bij:
Vind je dat de illustratie past bij de tekst? Waarom wel/niet?
theater
b. Hieronder zie je drie voorontwerpen:
Waarom zouden deze illustraties de definitieve flyer niet gehaald hebben, denk je? c. Maak een nieuwe flyer voor de voorstelling. Er moeten drie dingen te zien zijn: (1) de naam van de voorstelling (2) de namen van de acteurs (3) een illustratie op basis van waterverf. d. Als je wil, mag je je ontwerp opsturen naar Het Banket (Frans Halsvest 4, 2800 Mechelen). Misschien win je wel een gratis ticket voor de volgende voorstelling in jouw buurt! Vergeet niet je naam en adres op de achterkant van je ontwerp te vermelden.
Roald: Godverdomme, is me dat schrikken! Irina: Ik versta u! Roald: Waar komt u vandaan? Irina: Ik versta u!
theater
2. De Deen Roald komt naar het kabinet van dokter Szvo voor nieuwe ogen. Szvo begrijpt Roald niet want hij spreekt… Deens. Maar als Roald met Irina, het nichtje van Szvo, praat, praat hij… Nederlands. De volgende dialoog ontspint zich tussen Roald en Irina nadat Roald geopereerd is door Szvo.
Dokter Szvo in de weer in zijn kabinet. Irina staat met taart en koffie naast het kabinet. Ze trekt een rolwagen met Roald erop vanonder het kabinet. Hij is, op een lange onderbroek na en het verband voor zijn ogen, naakt. Irina schrikt. Laat taart en koffie vallen.
Roald: Bent u hier geboren? Irina: U spreekt onze taal! Roald: Ik spreek uw taal zolang u geen lastige vragen stelt. Voor iedereen die mij lastigvalt met vervelende vragen over mijn leven, spreek ik uitsluitend Deens.
Deze dialoog kan je op verschillende manieren spelen of lezen: verbaasd, verontwaardigd, boos, grappig, lief, blij, vrolijk, opgelucht,… Werk in duo en kies één manier om te spelen of te lezen. Luister nadien naar andere duo’s. Welke manier heeft het beste effect? Waarom?
Irina: Mijn oom wil altijd alles weten. Roald: Dat weet ik. Vandaar. Waar bent u begonnen? Irina: Bij mijn moeder. Roald: Ha! ‘Bij mijn moeder’. Irina: Iedereen begint bij zijn moeder. Dat is het begin. Roald: Dat is een keihard feit. De enige onbuigbare zekerheid die we hebben in het leven. Alles begint in onze moeders.
