Gevolgen van klimaatverandering voor de transportsector: Een overzicht van de literatuur

M a r k J. Koetse T i j d s c h r i f t V e r v o e r s w e t e n s c h a p 4 3 j a a r g a n g december 2007

Gevolgen v a n klimaatverandering

Piet Rietveld

e

voor de transportsector

Gevolgen van klimaatverandering voor de transportsector: Een overzicht van de literatuur MarkJ.

Koetse

([email protected]),

Piet Rietveld Afdeling

k l i m a a t v e r a n d e r i n g t o t t e g e n g e s t e l d e e f f e c t e n kan leiden, w a t c o n -

([email protected])

Ruimtelijke

Economie,

Vrije Universiteit

clusies o m t r e n t de u i t e i n d e l i j k e g e v o l g e n l a s t i g m a a k t . W a t de Amsterdam,

exacte gevolgen ook m o g e n zijn, het is d u i d e l i j k d a t k l i m a a t v e r a n d e r i n g kan leiden t o t v e r a n d e r i n g e n in gegeneraliseerde kosten v a n t r a n s p o r t . Deze v e r s c h u i v i n g e n zijn w a a r s c h i j n l i j k niet identiek v o o r alle t r a n s p o r t m o d i , w a a r d o o r t o e k o m s t i g e v e r s c h u i v i n g e n in ver-

Abstract

voerswijze keuzes k u n n e n o p t r e d e n , z o w e l b i n n e n het p e r s o n e n - als b i n n e n het goederenvervoer. In het o n d e r s t a a n d e w o r d t d i t verder

This paper presents a survey o f t h e l i t e r a t u r e on t h e effects o f cli-

uitgediept.

2

m a t e c h a n g e a n d w e a t h e r c o n d i t i o n s o n t h e t r a n s p o r t sector. W e focus on t h e consequences o f c l i m a t e change f o r d i s r u p t i o n s on i n -

De a a n p a k is als v o l g t . In de v o l g e n d e p a r a g r a a f bespreken w e de

f r a s t r u c t u r e s a n d t h e i r p o t e n t i a l consequences f o r a m o d a l s h i f t in

vier klimaatscenario's die v o o r N e d e r l a n d d o o r het K N M I zijn o p g e -

passenger a n d f r e i g h t t r a n s p o r t . As w e s t a n d , t h e u n c e r t a i n t y w i t h

s t e l d v o o r h e t j a a r 2 0 5 0 . In deze scenario's z i j n v e r a n d e r i n g e n in

respect t o changes in w e a t h e r p a t t e r n s b u t especially w i t h respect

w e e r s p a t r o n e n v o o r 2 0 5 0 o p g e s t e l d , m e t een n a d r u k op t e m p e r a -

t o t h e i m p a c t o f t h e s e changes on t r a n s p o r t makes it d i f f i c u l t t o as-

t u u r en neerslag. Vervolgens w o r d e n in a p a r t e paragrafen het per-

sess t h e i m p a c t o f c l i m a t e c h a n g e on t r a n s p o r t . Particularly p r o b l e -

s o n e n - en g o e d e r e n v e r v o e r b e h a n d e l d . In beide p a r a g r a f e n w o r d t

m a t i c is t h e q u a n t i f i c a t i o n o f t h e e f f e c t s a n d t h e f a c t t h a t b o t h

de invloed v a n w e e r op t r a n s p o r t b e h a n d e l d op basis v a n b e v i n d i n -

positive a n d n e g a t i v e consequences o f changes in w e a t h e r exist at

gen in de l i t e r a t u u r , w a a r n a de i n z i c h t e n u i t de KNMI k l i m a a t s c e n a -

t h e same t i m e , o f t e n m a k i n g t h e net effect a m b i g u o u s . In p a r t i c u l a r

rio's g e b r u i k t w o r d e n o m de m o g e l i j k e g e v o l g e n v a n

in t h e f i e l d o f t r a f f i c safety w e observe several feedbacks o f increa-

v e r a n d e r i n g o p de Nederlandse t r a n s p o r t s e c t o r in kaart t e b r e n g e n .

ses in t h e g e n e r a l i s e d costs o f t r a n s p o r t . W i t h respect t o f r e i g h t

W e sluiten af m e t conclusies en een discussie.

klimaat-

t r a n s p o r t , especially n a t u r a l w a t e r w a y s a p p e a r t o be r a t h e r sensit i v e t o c l i m a t e change. The likely increase in f r e q u e n c y o f l o w w a t e r levels m a y be expected t o lead t o s u b s t a n t i a l cost increases in t h e i n -

2.

land n a v i g a t i o n sector. Consequences in t e r m s o f c o m p e t i t i v e posi-

Globale k l i m a a t m o d e l l e n v a r i ë r e n aanzienlijk in v o o r s p e l l i n g e n o m -

KNMI klimaatscenario's voor 2050

t i o n , however, appear t o be s m a l l .

t r e n t de t o e n a m e in g e m i d d e l d e w e r e l d t e m p e r a t u u r . Een a n d e r e b r o n v a n o n z e k e r h e i d is g e r e l a t e e r d aan de v r a a g o f er b i n n e n Europa v e r a n d e r i n g e n in w i n d c i r c u l a t i e g a a n o p t r e d e n . Gezien deze

l.

Inleiding

t w e e b r o n n e n v a n o n z e k e r h e i d h e e f t het K M N I de gevolgen v a n kli-

In vele l a n d e n s t a a t k l i m a a t v e r a n d e r i n g m o m e n t e e l in het m i d d e l -

m a a t v e r a n d e r i n g v o o r w e e r s p a t r o n e n in Nederland in 2 0 5 0 in kaart

p u n t v a n de b e l a n g s t e l l i n g , zo ook in N e d e r l a n d . Naast a a n d a c h t

g e b r a c h t v o o r vier v e r s c h i l l e n d e scenario's. V e r a n d e r i n g e n in t e m -

v o o r m i t i g a t i e van k l i m a a t v e r a n d e r i n g door m i d d e l v a n reductie van

p e r a t u u r en in w i n d c i r c u l a t i e staan h i e r b i j c e n t r a a l . Globale kli-

u i t s t o o t v a n broeikasgassen k o m e n w e m e e r en m e e r t o t het besef

maatmodellen

d a t een b e p a a l d e m a t e v a n k l i m a a t v e r a n d e r i n g i n m i d d e l s o n o n t -

t e m p e r a t u u r zien v a n l ° C t o t 2°C in 2 0 5 0 t e n o p z i c h t e v a n 1 9 9 0 (zie

laten

een

toename

in

gemiddelde

wereld-

k o o m b a a r is. Deze v e r a n d e r i n g e n hebben m o g e l i j k serieuze conse-

K N M I , 2006, Figuur 3-2). Verder is gekozen v o o r e e n onderscheid t u s -

q u e n t i e s v o o r v e r s c h i l l e n d e sectoren v a n onze e c o n o m i e . O m deze

sen s t e r k e en z w a k k e v e r a n d e r i n g e n in w i n d c i r c u l a t i e (zie K N M I ,

reden h e e f t o o k h e t n a d e n k e n over a d a p t a t i e , o m e v e n t u e l e t o e -

2 0 0 6 , Figuur 3-4). Dit h e e f t g e r e s u l t e e r d in de v o l g e n d e vier scena-

k o m s t i g e schade en kosten t e r e d u c e r e n , een b e l a n g r i j k e plaats in

rio's:

1

3

het d e n k e n over k l i m a a t v e r a n d e r i n g g e k r e g e n . Dit paper is hier een uitvloeisel v a n en bespreekt m o g e l i j k e c o n s e q u e n t i e s v a n k l i m a a t -

G-

v e r a n d e r i n g v o o r de t r a n s p o r t s e c t o r op basis v a n een l i t e r a t u u r o v e r z i c h t . De reden v o o r onze keuze is d a t de t r a n s p o r t s e c t o r in het k l i m a a t d e b a t t o t nu t o e w e i n i g a a n d a c h t h e e f t g e k r e g e n . Ook in de

1°C t o e n a m e in g e m i d d e l d e w e r e l d t e m p e r a t u u r in 2 0 5 0 t e n o p z i c h t e van 1 9 9 0 , z w a k k e v e r a n d e r i n g e n in w i n d c i r c u l a t i e in West-Europa;

G+

1°C t o e n a m e in g e m i d d e l d e w e r e l d t e m p e r a t u u r in 2 0 5 0 t e n

i n t e r n a t i o n a l e r a p p o r t e n die zijn verschenen w o r d e n de m o g e l i j k e

o p z i c h t e v a n 1 9 9 0 , zachtere en n a t t e r e w i n t e r s t e n gevolge

c o n s e q u e n t i e s v o o r de t r a n s p o r t s e c t o r slechts kort b e h a n d e l d (zie

v a n een t o e n a m e in w e s t e n w i n d , w a r m e r e en drogere zomers

Stern, 2 0 0 7 ; IPCC, 2 0 0 7 ) .

t e n gevolge v a n een t o e n a m e in oostelijke w i n d ; W - 2°C t o e n a m e in g e m i d d e l d e w e r e l d t e m p e r a t u u r in 2 0 5 0 t e n

Het blijkt d a t de l i t e r a t u u r o m t r e n t de gevolgen van w e e r en k l i m a a t v o o r de t r a n s p o r t s e c t o r op een a a n t a l d e e l g e b i e d e n u i t g e b r e i d is, m a a r in het a l g e m e e n g r o t e w i t t e vlekken v e r t o o n t . Ook zullen w e

o p z i c h t e v a n 1 9 9 0 , z w a k k e v e r a n d e r i n g e n in w i n d c i r c u l a t i e in West-Europa; W + 2°C t o e n a m e in g e m i d d e l d e w e r e l d t e m p e r a t u u r in 2 0 5 0 t e n

ons op de i n t e r n a t i o n a l e l i t e r a t u u r m o e t e n r i c h t e n , aangezien l i t e -

o p z i c h t e v a n 1 9 9 0 , zachtere en n a t t e r e w i n t e r s t e n gevolge

r a t u u r specifiek v o o r N e d e r l a n d schaars is.Tenslotte b l i j k t d a t de i n -

v a n een t o e n a m e in w e s t e n w i n d , w a r m e r e en drogere zomers

z i c h t e n v a n v e r s c h e n e n s t u d i e s v a n e l k a a r v e r s c h i l l e n en

t e n g e v o l g e v a n een t o e n a m e in oostelijke w i n d .

dat

M a r k J. Koetse

Gevolgen van klimaatverandering

Piet Rietveld

1

voor de transportsector

T i j d s c h r i f t V e r v o e r s w e t e n s c h a p 43* j a a r g a n g

december 2007

Tabel 1: Veranderingen in temperatuur en neerslag in Nederland in 2050 ten opzichte van 1990 voor vier KNMI 2006 klimaatscenario's

1

G-

G+

W-

W+

Gemiddelde temperatuur

0.9

1.4

1.7

2.8

T e m p e r a t u u r o p 10% w a r m s t e d a g e n

1.0

1.8

2.0

3.6

T e m p e r a t u u r o p 10% k o u d s t e d a g e n

0.9

1.1

1.8

2.2

G e m i d d e l d e n e e r s l a g (%)

2.8

-9.5

5.5

-19.0

-1.6

-9.6

-3.3

-19.3

4.6

0.1

9.1

0.3

M e d i a n e n e e r s l a g o p n a t t e d a g e n (%)

-2.5

-6.2

-5.1

-12.4

N e e r s l a g o p 1% n a t s t e d a g e n (%)

12.4

6.2

24.8

12.3 2.3

Variabele

5

Zomer

F r e q u e n t i e v a n n a t t e d a g e n (%) G e m i d d e l d e n e e r s l a g o p n a t t e d a g e n {%)

Winter Gemiddelde temperatuur

0.9

1.1

1.8

T e m p e r a t u u r o p 10% w a r m s t e d a g e n

0.8

1.0

1.7

1.9

T e m p e r a t u u r o p 10% k o u d s t e d a g e n

1.0

1.4

2.0

2.8 14.2

G e m i d d e l d e n e e r s l a g (%)

3.6

7.0

7.3

F r e q u e n t i e v a n n a t t e d a g e n (%)

0.1

0.9

0.2

1.9

G e m i d d e l d e n e e r s l a g o p n a t t e d a g e n (%)

3.6

6.0

7.1

12.1

M e d i a n e n e e r s l a g o p n a t t e d a g e n (%)

3.4

7.3

6.8

14.7

N e e r s l a g o p 1% n a t s t e d a g e n (%)

4.3

5.6

8.6

11.2

Bron: Tabel 4.6 in KNMI (2006)

O m de v e r a n d e r i n g e n in w e e r s p a t r o n e n t e n g e v o l g e v a n k l i m a a t -

neerslag, m e t een sterkere d a l i n g o n d e r hogere w e r e l d t e m p e r a t u -

v e r a n d e r i n g e n in kaart t e b r e n g e n w o r d t de o u t p u t v a n g l o b a l e kli-

ren. Verder t r e e d t een d a l i n g op in f r e q u e n t i e van n a t t e d a g e n , w a a r -

m a a t m o d e l l e n g e b r u i k t als i n p u t in regionale k l i m a a t m o d e l l e n . In

d o o r h e t o n z e k e r is o f de z o m e r s n a t t e r o f j u i s t d r o g e r z u l l e n

deze regionale m o d e l l e n w o r d e n vervolgens specifieke lokale gege-

w o r d e n . W a t t e n s l o t t e o p v a l t in de z o m e r is de d o o r g a a n s sterke

vens v o o r Nederland g e b r u i k t o m t o t lokale v e r a n d e r i n g e n in w e e r s -

s t i j g i n g in neerslag op de 1 % n a t s t e d a g e n , ook als de g e m i d d e l d e

p a t r o n e n t e k o m e n . In Tabel 1 zijn de r e s u l t a t e n v a n deze m o d e l l e n

neerslag een d a l i n g laat zien. U i t de verschillen m e t de g e m i d d e l d e

s a m e n g e v a t . De t a b e l bevat i n f o r m a t i e over v e r a n d e r i n g e n in t e m -

neerslag op n a t t e d a g e n b l i j k t d a t de v a r i a t i e en e x t r e m e n in neer-

p e r a t u u r en neerslag v o o r N e d e r l a n d in 2 0 5 0 t e n o p z i c h t e v a n 1 9 9 0

slag in de z o m e r zullen t o e n e m e n .

v o o r de vier K N M I 2 0 0 6 klimaatscenario's. V e r w a c h t i n g e n o m t r e n t w i n d k r a c h t en w i n d r i c h t i n g zijn h o o g s t o n De t o e n a m e in g e m i d d e l d e w e r e l d t e m p e r a t u u r l e i d t t o t een t o e -

zeker en verschillen sterk per regio. In het a l g e m e e n w o r d t v e r w a c h t

n a m e in lokale t e m p e r a t u r e n . W a n n e e r w e de scenario's v e r g e l i j k e n

d a t de t o e n a m e in m a x i m a l e w i n d k r a c h t klein zal zijn. M e t betrek-

v a l t op d a t de o m v a n g v a n de s t i j g i n g v a n lokale t e m p e r a t u u r sterk

k i n g t o t w i n d r i c h t i n g w o r d t b i n n e n de + scenario's u i t g e g a a n v a n

a f h a n g t v a n de m a t e v a n v e r a n d e r i n g in w i n d c i r c u l a t i e , m e t een

een t o e n a m e in o o s t e l i j k e w i n d . T e n s l o t t e w o r d t v e r w a c h t d a t de

aanzienlijke g r o t e r e t o e n a m e in t e m p e r a t u u r o n d e r een t o e n a m e in

zeespiegel zal stijgen m e t 10 c m in 2 0 5 0 en m e t 25-30 c m in 2 1 0 0 .

o o s t e l i j k e w i n d . Ook de verschillen t u s s e n z o m e r en w i n t e r b i n n e n de scenario's zijn het m e e s t o m v a n g r i j k v o o r de + scenario's.

3.

Gevolgen voor personenvervoer

Verder v a l t op d a t de m a t e v a n v e r a n d e r i n g in neerslag a f h a n g t v a n v e r a n d e r i n g in w i n d c i r c u l a t i e en g e m i d d e l d e w e r e l d t e m p e r a t u u r en

Z o w e l b i n n e n het p e r s o n e n - als b i n n e n het g o e d e r e n v e r v o e r g e l d t

d a t er aanzienlijke verschillen zijn tussen z o m e r e n w i n t e r . In de w i n -

d a t k l i m a a t v e r a n d e r i n g langs t w e e routes invloed zal hebben op de

t e r s t i j g t de g e m i d d e l d e h o e v e e l h e i d n e e r s l a g o n d e r elk scenario,

t r a n s p o r t s e c t o r . De eerste r o u t e is d a t er v a n w e g e het afgeleide ka-

t e r w i j l z o w e l een extra s t i j g i n g in w e r e l d t e m p e r a t u u r (van G naar

rakter v a n de t r a n s p o r t v r a a g v e r s c h u i v i n g e n zullen p l a a t s v i n d e n in

W ) en een hevige v e r a n d e r i n g in w i n d c i r c u l a t i e v a n ( - naar +) de pro-

t r a n s p o r t s t r o m e n . M i n d e r s n e e u w betekent bijvoorbeeld m i n d e r ski-

c e n t u e l e v e r a n d e r i n g in g e m i d d e l d e neerslag m e t een f a c t o r t w e e

reizen. De t w e e d e r o u t e is d a t d o o r v e r a n d e r i n g e n in k l i m a a t de ge-

d o e n t o e n e m e n . S a m e n m e t een s t i j g i n g in f r e q u e n t i e v a n n a t t e

g e n e r a l i s e e r d e k o s t e n v a n t r a n s p o r t k u n n e n w i j z i g e n die op h u n

d a g e n is z o n d e r m e e r vast t e stellen d a t de w i n t e r s n a t t e r z u l l e n

b e u r t invloed zullen hebben op de t r a n s p o r t v r a a g . In deze sectie be-

worden.

h a n d e l e n w e de invloed van k l i m a a t en w e e r op personenvervoer.

Voor de z o m e r g e l d e n andere p a t r o n e n . Een z w a k k e v e r a n d e r i n g in w i n d c i r c u l a t i e l e i d t t o t een t o e n a m e in g e m i d d e l d e h o e v e e l h e i d neerslag, m e t w e d e r o m een sterkere s t i j g i n g o n d e r hogere w e r e l d -

V e r a n d e r i n g e n in w e e r s p a t r o n e n t e n gevolge v a n k l i m a a t v e r a n d e -

t e m p e r a t u r e n . Echter, o n d e r een hevige v e r a n d e r i n g in w i n d c i r c u l a -

r i n g k u n n e n v e r s c h e i d e n e g e v o l g e n h e b b e n v o o r de v r a a g naar

t i e t r e e d t een aanzienlijke d a l i n g op in de g e m i d d e l d e hoeveelheid

t r a n s p o r t en keuze v a n v e r v o e r s w i j z e . Op g l o b a a l / r e g i o n a a l niveau

M a r k J. Koetse 6

T i j d s c h r i f t V e r v o e r s w e t e n s c h a p 43* j a a r g a n g december 2007

Gevolgen van klimaatverandering

Piet Rietveld

voor de transportsector

zijn m e t n a m e v e r s c h u i v i n g e n in t o e r i s m e t e n gevolge v a n k l i m a a t -

m a a t v e r a n d e r i n g zal leiden t o t een a f n a m e in s k i t o e r i s m e , zeker ge-

v e r a n d e r i n g interessant. V o o r n a m e l i j k de voorspelde t e m p e r a t u u r -

zien h e t g r o e i e n d v e r m o g e n t o t

s t i j g i n g zou een aanzienlijke invloed k u n n e n h e b b e n op p a t r o n e n in

s n e e u w . Ook is onzeker in hoeverre k l i m a a t v e r a n d e r i n g zal leiden

t o e r i s m e en het hieraan g e r e l a t e e r d e personenvervoer. In Nicholls

t o t een v e r s c h u i v i n g naar s k i g e b i e d e n die op g r o t e r e h o o g t e n lig-

het maken van

kunstmatige

en A m e l u n g (2008) w o r d t o n d e r z o c h t in hoeverre d i t invloed h e e f t

g e n . De hieraan v e r b o n d e n t r a n s p o r t p a t r o n e n zijn dus t e v e n s lastig

op de t o e r i s t i s c h e a a n t r e k k i n g s k r a c h t v a n landen in Europa. Uit de

t e v o o r s p e l l e n . Een a n d e r t h e m a w a a r a a n n o g w e i n i g a a n d a c h t is

analyse b l i j k t d a t n o o r d e l i j k e delen v a n Europa a a n t r e k k e l i j k e r w o r -

besteed b e t r e f t de v e r s c h u i v i n g v a n ski-vakanties in de r i c h t i n g van

d e n , t e r w i j l zuidelijke delen m i n d e r a a n t r e k k e l i j k w o r d e n in de zo-

zonvakanties als s n e e u w een p r o b l e e m w o r d t .

m e r m a a n d e n . B o v e n d i e n w o r d t de p e r i o d e w a a r i n het n o o r d e n a a n t r e k k e l i j k e r w o r d t v o o r t o e r i s m e langer. Op basis hiervan is een a f n a m e t e v e r w a c h t e n v a n t o e r i s m e van het n o o r d e n naar het z u i -

Klimaat en congestie op de w e g

den en, m e t n a m e g e d u r e n d e de z o m e r m a a n d e n , een t o e n a m e v a n

Na het o v e r z i c h t v a n m o g e l i j k e k l i m a a t g e v o l g e n v o o r t r a n s p o r t via

t o e r i s m e van het zuiden naar het n o o r d e n . Gedurende de lente en de

de route van de afgeleide v r a a g geven w e nu een overzicht van de i n -

w i n t e r w o r d t het zuiden echter aantrekkelijker, w a a r d o o r t o e r i s m e

vloed v a n k l i m a a t op de gegeneraliseerde kosten v a n t r a n s p o r t . W e

aldaar zou k u n n e n a a n t r e k k e n in deze perioden v a n het j a a r (zie ook

b e g i n n e n m e t een o v e r z i c h t v a n de invloed v a n het w e e r op files.

A m e l u n g en Viner, 2006). Bigano et al. (2006) k o m e n t o t vergelijk-

Van alle w e e r v a r i a b e l e n h e e f t neerslag w a a r s c h i j n l i j k de g r o o t s t e i n -

bare conclusies op basis v a n een analyse v a n v a k a n t i e b e s t e m m i n -

vloed op congestie ( w e g c a p a c i t e i t en snelheid) en f i l e v o r m i n g op de

g e n en k l i m a a t p r e f e r e n t i e s v a n t o e r i s t e n u i t 45 l a n d e n o v e r de

w e g . M e t b e t r e k k i n g t o t congestie is n a u w e l i j k s Nederlands onder-

gehele w e r e l d . H a m i l t o n et al. (2005) m a k e n g e b r u i k v a n a a n k o m s t

zoek g e d a a n . Een u i t z o n d e r i n g is een s t u d i e v a n Sabir e t al. (2008).

en v e r t r e k gegevens u i t 207 l a n d e n . Zij m o d e l l e r e n de invloed v a n

Zij c o m b i n e r e n g e d e t a i l l e e r d e K N M I w e e r g e g e v e n s m e t m o b i l i t e i t s -

k l i m a a t v e r a n d e r i n g op t o e r i s m e en k o m e n ook t o t een v e r s c h u i v i n g

gegevens u i t het OVG (Onderzoek Verplaatsingsgedrag) o m de rela-

v a n zuidelijke naar m e e r n o o r d e l i j k gelegen l a n d e n . Buiten de hier-

tie

aan gerelateerde v e r s c h u i v i n g in de t r a n s p o r t v r a a g is tevens een be-

a n a l y s e r e n . Uit deze s t u d i e b l i j k t d a t w i n d k r a c h t boven de 6 Beau-

p e r k t e a f n a m e t e zien in h e t aan t o e r i s m e v e r b o n d e n

f o r t de verkeerssnelheid d o e t a f n e m e n m e t o n g e v e e r 2.5%. Verder

aantal

tussen

weer

en

de

snelheid

van

woon-werk

verkeer

te

4

v e r v o e r s k i l o m e t e r s . De reden h i e r v o o r is d a t p e r s o n e n u i t h e t ge-

h e e f t neerslag in het a l g e m e e n w e i n i g effect. Echter, op d r u k k e r o u -

bied w a a r het meeste t o e r i s m e v a n d a a n k o m t ( N o o r d w e s t Europa)

t e s t i j d e n s de o c h t e n d - en a v o n d s p i t s is het n e g a t i e v e e f f e c t v a n

d i c h t e r bij huis blijven.

n e e r s l a g a a n z i e n l i j k , n a m e l i j k een 1 0 % - 1 5 % a f n a m e in v e r k e e r s snelheid a f h a n k e l i j k van de h e r k o m s t v a n de v e r p l a a t s i n g . Dit h o u d t

Naast t o e r i s m e in de z o m e r v a k a n t i e is een a n d e r o m v a n g r i j k deel

in d a t m e t n a m e de f r e q u e n t i e en z w a a r t e v a n files z u l l e n t o e n e -

v a n t o e r i s m e v e r b o n d e n aan skivakanties. De invloed v a n k l i m a a t -

m e n t e n gevolge v a n een t o e n a m e in neerslag. Tevens zijn er ver5

v e r a n d e r i n g op d i t gebied is duidelijk; hoe g r o t e r de o p w a r m i n g , hoe

s c h e i d e n e i n t e r n a t i o n a l e o n d e r z o e k e n . I b r a h i m en Hall

kleiner de kans op v o l d o e n d e s n e e u w . Dit kan leiden t o t een a f n a m e

v i n d e n een reductie in f r e e - f l o w snelheden van 38-50 k m / u u r bij he-

(1994)

v a n w i n t e r t o e r i s m e en v e r s c h u i v i n g v a n t o e r i s m e naar plekken w a a r

vige s n e e u w v a l en v a n 5-10 k m / u u r bij hevige regenval (zie ook Hall

zekerheid op s n e e u w g r o o t blijft, b i j v o o r b e e l d de skigebieden die op

en B a r r o w , 1 9 8 8 ) . M a r t i n et al. (2000) v i n d e n een a f n a m e in s n e l -

g r o t e r e h o o g t e n l i g g e n . Elsasser en Bürki (2002) o n d e r z o e k e n de i n -

heid van 1 0 % o n d e r n a t t e o m s t a n d i g h e d e n en v a n 2 5 % in n a t t e o m -

vloed van k l i m a a t v e r a n d e r i n g op de Zwitserse toeristische i n d u s t r i e ,

standigheden

w a a r u i t b l i j k t d a t de s n e e u w z e k e r h e i d v a n skigebieden in Zwitser-

v e r k e e r s s t r o m e n is iets kleiner, w a a r s c h i j n l i j k o m d a t de a f s t a n d t u s -

land d a a l t van 8 5 % n a a r 4 4 % (zie Harrison et al., 1999, v o o r een a n a -

sen v o e r t u i g e n m i n d e r is bij lagere s n e l h e d e n . Resultaten in Agar-

lyse v o o r Schotland). Verder o n d e r z o e k e n Scott et al. (2001) op basis

w a l et al. (2005) zijn gebaseerd op een g r o t e d a t a s e t en laten zien

v a n u i t g e b r e i d e m o d e l s i m u l a t i e s de e f f e c t e n v a n k l i m a a t v e r a n d e -

d a t hevige regenval en hevige s n e e u w v a l de w e g c a p a c i t e i t d o e n af-

met

natte

sneeuw.

De p r o c e n t u e l e

afname

in

r i n g op de lengte v a n het skiseizoen in een p o p u l a i r skigebied in Ca-

n e m e n m e t 1 0 - 1 7 % en 1 9 - 2 7 % , respectievelijk. De b i j b e h o r e n d e re-

nada. U i t g a a n d e van de h u i d i g e t e c h n o l o g i e op het gebied v a n het

d u c t i e in snelheid w e r d g e m e t e n op respectievelijk 4 - 7 % en 11-15%.

m a k e n van k u n s t s n e e u w w o r d t berekend dat het seizoen 3-17% kor-

Tenslotte laten b e v i n d i n g e n v a n Stern et al. (2003) een g e m i d d e l d e

t e r zal zijn rond 2 0 2 0 , 1 6 - 5 2 % rond 2 0 5 0 en 3 0 - 6 6 % r o n d 2 0 8 0 . Ook

t o e n a m e in reistijd zien v a n 1 4 % o n d e r slechte w e e r s o m s t a n d i g h e -

v a l l e n de v e r s c h i l l e n in k w e t s b a a r h e i d o p t u s s e n de v e r s c h i l l e n d e

d e n . W a t hierbij m o e t w o r d e n a a n g e t e k e n d is d a t de v a r i a t i e in re-

skigebieden. In die zin is het m o e i l i j k t e beoordelen in hoeverre kli-

s u l t a t e n in d i t o n d e r z o e k erg g r o o t w a s , en d a t t o e n a m e s in reistijd

Tabel 2: Toenames in reistijd onder slechte weersomstandigheden in Washington D.C. (in procenten) P r o c e n t u e l e t o e n a m e in reistijd

A a n t a l g e v a l l e n in %

5-10%

29%

10-15%

36%

15-20%

18%

>20%

17 %

Totaal

100%

Bron: Percentages berekend op basis van absolute getallen in Stern et al. (2003), Tabel 2 (aantal observaties is 66)

M a r k J. Koetse Piet Rietveld

Gevolgen van klimaatverandering voor de transportsector

Tijdschrift Vervoerswetenschap 4 3 j a a r g a n g e

december 2007

v a n m e e r d a n 2 0 % n i e t o n g e w o o n w a r e n (zie Tabel 2). W i j c o n c l u -

w i n d (Edwards, 1 9 9 6 ; H e r m a n s et al., 2006) een t o e n a m e in o n g e -

deren d a t de u i t k o m s t e n v a n de verschillende studies m o e i l i j k zijn t e

v a l l e n t o t g e v o l g . Echter, neerslag is w e d e r o m v e r u i t de b e l a n g r i j k -

v e r g e l i j k e n in t e r m e n v a n o m v a n g , m e t n a m e d o o r het f e i t d a t de

ste factor. De vele studies die zijn g e d a a n op d i t gebied g e b r u i k e n

studies v e r s c h i l l e n d e m e e t e e n h e d e n g e b r u i k e n . Toch is het d u i d e -

een veelheid aan m e t h o d e n en v e r t o n e n g r o t e verschillen m e t be-

lijk d a t het e f f e c t v a n regen en m e t n a m e s n e e u w op s n e l h e i d en

t r e k k i n g t o t de o m v a n g van het effect v a n neerslag op verkeersvei-

w e g c a p a c i t e i t a a n z i e n l i j k kan zijn.

l i g h e i d . Desondanks v i n d t de o v e r g r o t e m e e r d e r h e i d v a n de studies d a t neerslag een t o e n a m e in het a a n t a l verkeersongevallen t o t ge-

De h i e r b o v e n besproken r e s u l t a t e n geven goed w e e r d a t m e t n a m e

v o l g h e e f t (zie, b i j v o o r b e e l d , Shankar et al., 2 0 0 4 , 1 9 9 5 ; Bos, 2 0 0 1 ;

regen en s n e e u w de w e g c a p a c i t e i t v e r m i n d e r e n en een v e r t r a g e n d

Edwards, 1 9 9 6 ; Jones e t al., 1 9 9 1 ; S a t t e r t h w a i t e , 1 9 7 6 ) . Eisenberg

e f f e c t h e b b e n op het verkeer. Dit l e i d t t o t e c o n o m i s c h e schade d o o r

(2004) laat verder zien d a t de hoeveelheid neerslag op v o o r a f g a a n d e

t i j d v e r l i e s en reducties in b e r e i k b a a r h e i d . Naast een a f n a m e in snel-

d a g e n de invloed v a n neerslag aanzienlijk r e d u c e e r t (zie ook Levine

heid leert de e r v a r i n g d a t m e t n a m e in een g r o o t gedeelte v a n de

et al., 1 9 9 5 ; Brodsky en Hakkert, 1988). Dit i m p l i c e e r t dus d a t neer-

Randstad (hevige) regen- en s n e e u w v a l kan leiden t o t een a a n z i e n -

slag die v o l g t op een droge periode de kans op een verkeersongeval

lijke groei in het a a n t a l en de z w a a r t e v a n files. Zoals b l i j k t uit een

a a n z i e n l i j k v e r g r o o t . Dit k o m t w a a r s c h i j n l i j k d o o r d a t de olie die is

o n d e r z o e k v a n A W (2005) is o n g e v e e r een derde v a n de t o e n a m e in

blijven liggen g e d u r e n d e de droge periode d o o r de neerslag w o r d t

het aantal en de z w a a r t e v a n files in 2 0 0 4 t e n o p z i c h t e v a n 2003 t o e

v r i j g e m a a k t , w a a r d o o r de w e g glad w o r d t .

t e schrijven aan slechte w e e r s o m s t a n d i g h e d e n , m e t n a m e regen en s n e e u w v a l . Dit getal zegt iets over de v e r a n d e r i n g in files m a a r in

Terwijl neerslag een e e n d u i d i g effect lijkt t e hebben op o n g e v a l f r e -

hoeverre slechte w e e r s o m s t a n d i g h e d e n b i j d r a g e n aan files in abso-

q u e n t i e , is d i t niet h e t geval v o o r de e r n s t v a n o n g e v a l l e n . Bijvoor-

l u t e zin k o m t h i e r u i t n i e t naar v o r e n . H e t is d u i d e l i j k d a t m e e r o n -

b e e l d , g e b r u i k m a k e n d v a n d a t a t u s s e n 1 9 7 5 en 2 0 0 0 in de

derzoek g e w e n s t is naar de e f f e c t e n v a n w e e r op f i l e v o r m i n g .

Verenigde Staten laten Eisenberg en W a r n e r (2005) een kleiner a a n t a l d o d e l i j k o n g e v a l l e n zien op s n e e u w d a g e n dan op droge d a g e n .

Naast neerslag zullen er ook andere w e e r s o m s t a n d i g h e d e n zijn die

De r e s u l t a t e n v a n een s t u d i e d o o r F r i d s t r 0 m (1999, H o o f d s t u k 6) in

leiden t o t v e r t r a g i n g , zoals slecht zicht en w e l l i c h t e x t r e m e w i n d e n .

N o o r w e g e n zijn v e r g e l i j k b a a r ; een g r o e i in het a a n t a l d a g e n m e t

Beiden k o m e n echter v e r r e w e g m i n d e r v o o r e n b o v e n d i e n is het o n -

s n e e u w d o e t w e l i s w a a r het a a n t a l o n g e v a l l e n m e t v e r w o n d i n g e n

d u i d e l i j k in hoeverre k l i m a a t v e r a n d e r i n g leidt t o t v e r a n d e r i n g e n in

t o e n e m e n , m a a r d o e t t e v e n s h e t a a n t a l d o d e l i j k e s l a c h t o f f e r s per

de f r e q u e n t i e van deze o m s t a n d i g h e d e n . De v r a a g is vervolgens w a t

ongeval a f n e m e n . Uit hetzelfde onderzoek blijkt d a t regen zowel het

de m o g e l i j k e gevolgen zijn v o o r congestie en f i l e v o r m i n g van de ver-

aantal ongevallen m e t v e r w o n d i n g e n als het aantal dodelijke slacht-

a n d e r i n g e n in neerslag en n e e r s l a g p a t r o n e n in de verschillende kli-

o f f e r s per o n g e v a l d o e t a f n e m e n . De reden v o o r d i t p a t r o o n is zeer

m a a t s c e n a r i o s . In de w i n t e r is er een t o e n a m e in f r e q u e n t i e v a n

w a a r s c h i j n l i j k dat neerslag het verkeer a f r e m t (zie, b i j v o o r b e e l d , Van

n a t t e d a g e n , een t o e n a m e in g e m i d d e l d e en m e d i a n e neerslag op

d e r V l i s t e t a l . , 2 0 0 4 ) , w a a r d o o r de ernst v a n een ongeval a f n e e m t a l s

n a t t e d a g e n , en een t o e n a m e in neerslag op de 1 % n a t s t e d a g e n . In

het p l a a t s v i n d t .

6

d a t o p z i c h t g e l d t v o o r de w i n t e r s rond het j a a r 2 0 5 0 een t o e n a m e in congestie en in f r e q u e n t i e en z w a a r t e v a n files, ceteris paribus.

Aan

O n d e r k l i m a a t v e r a n d e r i n g zal de t o e n a m e in f r e q u e n t i e v a n n a t t e

de a n d e r e k a n t n e e m t de t e m p e r a t u u r t o e , w a t l e i d t t o t m i n d e r

d a g e n , een t o e n a m e in g e m i d d e l d e en m e d i a n e neerslag op n a t t e

s n e e u w , hagel en ijzel. Deze o n t w i k k e l i n g e n h e b b e n een g u n s t i g e

dagen, en een t o e n a m e in neerslag op de 1 % n a t s t e d a g e n het a a n -

invloed op congestie en f i l e v o r m i n g , m e t n a m e o m d a t s n e e u w a a n -

t a l ongevallen in de w i n t e r m a a n d e n doen t o e n e m e n . De a f n a m e v a n

zienlijke gevolgen h e e f t v o o r f i l e v o r m i n g , w a a r d o o r het u i t e i n d e l i j k e

s n e e u w , hagel en ijzel d o o r t e m p e r a t u u r s t i j g i n g d o e n het a a n t a l o n -

e f f e c t v a n k l i m a a t v e r a n d e r i n g onzeker is, en m e d e a f h a n g t v a n het

gevallen echter d a l e n , dus het u i t e i n d e l i j k e e f f e c t is a m b i g u . De lite-

k l i m a a t s c e n a r i o . Voor de z o m e r is de conclusie e v e n m i n e e n d u i d i g ,

r a t u u r is verder niet s l u i t e n d m e t b e t r e k k i n g t o t de consequenties

al h e e f t t e m p e r a t u u r s t i j g i n g hier naar v e r w a c h t i n g m i n d e r g e v o l -

v a n neerslag v o o r de ernst v a n o n g e v a l l e n ; een d a l i n g in het a a n t a l

g e n . V o o r de G - en W - scenario's g e l d t d a t f r e q u e n t i e v a n n a t t e

d o d e l i j k e verkeersslachtoffers per o n g e l u k is dus m o g e l i j k . Ook v o o r

d a g e n a f n e e m t , m a a r d a t de g e m i d d e l d e neerslag, de g e m i d d e l d e

de z o m e r m a a n d e n zijn conclusies lastig t e t r e k k e n ; aan de ene kant

neerslag op n a t t e d a g e n , en m e t n a m e de neerslag op de 1 % natste

v i n d t een a f n a m e plaats in a a n t a l o n g e v a l l e n d o o r een a f n a m e in

d a g e n , t o e n e e m t . Dit b e t e k e n t een a f n a m e in h e t a a n t a l d a g e n

het a a n t a l d a g e n m e t neerslag, m a a r aan de andere k a n t v i n d t ook

w a a r o p (extra) v e r t r a g i n g d o o r neerslag p l a a t s v i n d t , m a a r ook een

een t o e n a m e plaats d o o r een t o e n a m e in hoeveelheid neerslag op

t o e n a m e in h i n d e r als h e t r e g e n t . Voor de G+ en W + scenario's is de

r e g e n d a g e n . De gevolgen v a n deze v e r a n d e r i n g e n in n e e r s l a g p a t r o -

a f n a m e in f r e q u e n t i e v a n n a t t e d a g e n d u s d a n i g d a t ook de g e m i d -

nen v o o r de e r n s t v a n o n g e v a l l e n zijn w e d e r o m onzeker.

delde neerslag a f n e e m t . Ook de m e d i a n e neerslag op n a t t e d a g e n n e e m t af. Het enige d a t ook in deze scenario's t o e n e e m t is de neerslag op de 1 % natste d a g e n . In het a l g e m e e n zullen congestie en de f r e q u e n t i e en z w a a r t e v a n files a f n e m e n in de zomer. De e x t r e m e n z u l l e n echter t o e n e m e n .

Ervaring leert d a t zaken als w i n d en z o w e l zeer hoge als lage t e m p e r a t u r e n k u n n e n leiden t o t s t o r i n g e n op het spoor. Systematische d o c u m e n t a t i e o f onderzoek hierover is echter schaars. Een r a p p o r t van Prorail t o o n t de f r e q u e n t i e van s t o r i n g e n op het spoor t e n gevolge v a n slechte w e e r s o m s t a n d i g h e d e n in 2003 (zie D u i n m e i j e r e n

V e r s c h e i d e n e w e e r f a c t o r e n b l i j k e n i n v l o e d t e h e b b e n o p de ver-

B o u w k n e g t , 2004). H e t w e e r b l i j k t ongeveer 5% v a n alle s t o r i n g e n t e

k e e r s v e i l i g h e i d . Zo h e b b e n h i t t e (Stern en Zehavi, 1 9 9 0 ; M a y c o c k ,

veroorzaken (totaal a a n t a l s t o r i n g e n in 2003 is ongeveer 8,300). Vol-

1 9 9 5 ; W e l c h e t al., 1 9 7 0 ; C a n t i l l i , 1 9 7 4 ; M c D o n a l d , 1984) en m i s t en

gens v e r w a c h t i n g zijn hoge t e m p e r a t u r e n , i j s v o r m i n g , s t o r m en blik-

M a r k J . Koetse

8

T i j d s c h r i f t V e r v o e r s w e t e n s c h a p 43" j a a r g a n g december 2007

Gevolgen v a n klimaatverandering

Piet Rietveld

voor de transportsector

Tabel 3- Afgelastingen per dag en vertraging per vlucht in minuten op San Fransisco luchthaven onder verscheidene typen weer in 1997,1998 en 1999 W e e r op S a n F r a n s i s c o l u c h t h a v e n Jaar A f g e l a s t i n g e n per d a g

V e r t r a g i n g per v l u c h t in m i n u t e n

Hele dag goed w e e r

S l e c h t w e e r in de o c h t e n d

S l e c h t w e e r g e d u r e n d e de hele d a g

1997

6

10

1998

8

20

35

1999

8

18

32

19

1997

20

34

56

1998

23

45

89

1999

20

40

82

Bron: Aangepaste versie van Tabel 4 in Eads et al. (2000)

sem de m e e s t relevante w e e r s f a c t o r e n . Een nadeel v a n het a d m i n i s t r a t i e s y s t e e m v a n Pro rail is d a t er w o r d t aangenomen

d a t het w e e r

geen s t o r i n g e n v e r o o r z a a k t w a n n e e r de w e e r s o m s t a n d i g h e d e n bin-

d a t het a a n t a l uren d a t de l u c h t h a v e n niet g e b r u i k t kan w o r d e n o n n o d i g lang is - kan leiden t o t een j a a r l i j k s e f i n a n c i ë l e schade v o o r de l u c h t v a a r t s e c t o r v a n 300 m i l j o e n t o t 1 m i l j a r d Euro.

nen b e p a a l d e p a r a m e t e r s v a l l e n . H i e r d o o r w o r d t een deel v a n de s t o r i n g e n die w o r d t v e r o o r z a a k t d o o r het w e e r anders g e a d m i n i s -

W i n d is echter niet de enige w e e r v a r i a b e l e van belang. Ervaring leert

t r e e r d . Als deze a a n n a m e zou w o r d e n v e r w i j d e r d zou het a a n t a l sto-

d a t gebrek aan zicht op Schiphol een belangrijke oorzaak is v a n ver-

ringen door slechte w e e r s o m s t a n d i g h e d e n kunnen verdubbelen

t r a g i n g e n . Duidelijke cijfers h i e r o m t r e n t o n t b r e k e n echter voorals-

naar 1 0 % (persoonlijke c o m m u n i c a t i e ) . Een s t u d i e naar o n g e l u k k e n

n o g . Een o n d e r z o e k van Eads et al. (2000) naar v l i e g b e w e g i n g e n op

op het spoor in de V e r e n i g d e Staten laat zien dat, w a n n e e r w o r d t

San Francisco I n t e r n a t i o n a l A i r p o r t laat zien d a t slecht z i c h t in de

gekeken naar de w e e r s o m s t a n d i g h e d e n t i j d e n s een o n g e l u k , o n g e -

z o m e r en r e g e n s t o r m e n in de w i n t e r t o t aanzienlijke v e r t r a g i n g e n

veer 1 0 % v a n de o n g e v a l l e n is g e r e l a t e e r d aan s n e e u w , m i s t en

en a f g e l a s t i n g e n l e i d e n . In Tabel 3 w o r d e n h i e r o m t r e n t a a n s p r e -

regen (zie Rossetti, 2002). Nadeel hier is d a t niet d u i d e l i j k is o f het

kende cijfers g e p r e s e n t e e r d . In v e r g e l i j k i n g m e t d a g e n m e t g o e d

w e e r ook d a a d w e r k e l i j k de oorzaak v a n het o n g e l u k w a s .

w e e r n e e m t het a a n t a l a f g e l a s t i n g e n per d a g t o e m e t een f a c t o r 2 t o t 3 op d a g e n m e t slecht w e e r in de o c h t e n d , en m e t een f a c t o r 3

Stijgende t e m p e r a t u r e n o n d e r k l i m a a t v e r a n d e r i n g h e b b e n een n i e t

t o t 4 op d a g e n m e t slecht w e e r g e d u r e n d e de hele d a g . Vergelijk-

e e n d u i d i g effect op s t o r i n g e n op het spoor. A a n de ene k a n t w o r d t

bare cijfers g e l d e n v o o r de v e r t r a g i n g per v l u c h t .

de kans op i j s v o r m i n g minder, aan de andere kant n e e m t de kans op s t o r i n g e n d o o r hoge t e m p e r a t u r e n t o e . Verdere k w a n t i f i c e r i n g v a n de t w e e e f f e c t e n zou meer inzicht geven. V e r a n d e r i n g e n in s t o r m en

De s i t u a t i e v a n San Fransisco is echter vrij uniek en lastig t e verge-

bliksem d o o r k l i m a a t v e r a n d e r i n g lijken klein o f zijn erg onzeker. Het

lijken m e t andere l u c h t h a v e n s in A m e r i k a . Het generaliseren v a n de

is lastig o m op d i t gebied t o e k o m s t i g e o n t w i k k e l i n g e n t e schetsen,

hierboven gepresenteerde cijfers is dan ook moeilijk. Dat w e e r in het

en in hoeverre k l i m a a t v e r a n d e r i n g t o t een t o e - o f a f n a m e v a n ge-

a l g e m e e n een b e l a n g r i j k e invloed h e e f t op de A m e r i k a a n s e lucht-

generaliseerde kosten op het spoor leidt is dus o n d u i d e l i j k .

v a a r t s e c t o r w o r d t a a n g e t o o n d d o o r Kulesa (2002). Zijn s c h a t t i n g e n w i j z e n er op d a t rond de 7 0 % v a n alle v e r t r a g i n g e n d o o r w e e r vero o r z a a k t w o r d e n , t e r w i j l w e e r t e v e n s een belangrijke f a c t o r is in o n -

V e r t r a g i n g e n e n a f g e l a s t i n g e n op l u c h t h a v e n s

geveer 2 5 % v a n alle o n g e v a l l e n . De j a a r l i j k s e kosten in de Verenigde

W i n d k r a c h t en w i n d r i c h t i n g zijn zeer relevante w e e r v a r i a b e l e n v o o r

Staten als g e v o l g van schade en v e r w o n d i n g e n d o o r o n g e l u k k e n , ver-

de l u c h t v a a r t s e c t o r . E x t r e m e w i n d b e t e k e n t m o g e l i j k d a t v l i e g t u i -

t r a g i n g e n en o n v e r w a c h t e o p e r a t i o n e l e kosten w o r d e n geschat op

gen niet m o g e n landen op een bepaalde l u c h t h a v e n en m o e t e n u i t -

3 m i l j a r d dollar.

w i j k e n naar andere l u c h t h a v e n s . Ook h o u d t het in d a t v l i e g t u i g e n niet m o g e n v e r t r e k k e n m e t vaak a a n z i e n l i j k e v e r t r a g i n g e n t o t ge-

In hoeverre k l i m a a t v e r a n d e r i n g v o o r extra kosten in de l u c h t v a a r t -

v o l g . Dit leidt t o t s u b s t a n t i e e l hogere kosten, z o w e l v o o r de l u c h t -

sector l e i d t is zeer onzeker. Voor het j a a r 2 0 5 0 w o r d t slechts een

v a a r t m a a t s c h a p p i j als v o o r de reiziger. W i n d k r a c h t en w i n d r i c h t i n g

kleine t o e n a m e in w i n d k r a c h t v e r w a c h t , dus de extra kosten t e n ge-

hebben m o g e l i j k ook c o n s e q u e n t i e s v o o r het g e b r u i k v a n l a n d i n g s -

volge v a n een t o e n a m e in w i n d k r a c h t zijn w a a r s c h i j n l i j k klein. In ter-

banen. Sterke z i j w i n d e n doen de kans op o n g e l u k k e n t o e n e m e n . Bij-

m e n v a n w i n d r i c h t i n g zijn de e f f e c t e n v a n k l i m a a t v e r a n d e r i n g op

v o o r b e e l d , een der g r o t e r e l u c h t v a a r t o n g e l u k k e n op Schiphol na de

het f u n c t i o n e r e n v a n een specifieke l u c h t h a v e n l a s t i g in t e schat-

EL-AL Boeing r a m p in 1992 w a s het g e v o l g v a n een l a n d i n g in 1 9 9 7

t e n . Dit o m d a t de invloed v a n k l i m a a t v e r a n d e r i n g op w i n d r i c h t i n g

m e t zeer sterke z i j w i n d e n . In N e d e r l a n d is het b e l a n g r i j k d a t er v o l -

en zicht onzeker is en o m d a t de s i t u a t i e op een i n d i v i d u e l e l u c h t h a -

d o e n d e l a n d i n g s c a p a c i t e i t is o n d e r v e r s c h e i d e n e w i n d r i c h t i n g e n .

ven in de meeste gevallen uniek is. Voor N e d e r l a n d is w e l d u i d e l i j k

Het o n d e r s c h a t t e n v a n w i n d k r a c h t en w i n d r i c h t i n g kan b e t e k e n e n

d a t in de C+ en W + scenario's v a n het K N M I w o r d t u i t g e g a a n v a n

dat verkeerde beslissingen w o r d e n g e n o m e n o m t r e n t het o n t w e r p

een t o e n a m e in o o s t e l i j k e w i n d . Dit is v a n p o t e n t i e e l b e l a n g v o o r

v a n l u c h t h a v e n s in t e r m e n v a n c a p a c i t e i t en l i g g i n g v a n l a n d i n g s -

Schiphol w a a r j u i s t de r i c h t i n g v a n l a n d i n g s b a n e n b e p a l e n d is v o o r

b a n e n . In een CPB r a p p o r t (CPB, 2002) w o r d t geschat d a t h e t ver-

hun mogelijke gebruik.

keerd o n t w e r p e n v a n een l u c h t h a v e n als Schiphol - w a t b e t e k e n t

|

M a r k J . Koetse

Gevolgen van klimaatverandering

Piet Rietveld

voor de transportsector

d e t a i l l e e r d o n d e r z o e k op d i t gebied is dus g e w e n s t . Bepaalde resulTen a a n z i e n v a n de e f f e c t e n v a n k l i m a a t v e r a n d e r i n g op v e r v o e r s -

t a t e n k o m e n echter in m e e r d e r e studies naar v o r e n en lijken aldus

w i j z e keuze d i e n t t e w o r d e n o p g e m e r k t d a t s u b s t i t u t i e tussen lucht-

een bepaalde m a t e van zeggingskracht t e hebben. Een a l g e m e n e be-

t r a n s p o r t en w e g - en r a i l t r a n s p o r t b e p e r k t is o m d a t d i t g r o t e n d e e l s

v i n d i n g lijkt t e zijn d a t t e m p e r a t u u r en neerslag een aanzienlijke i n -

g e s c h e i d e n m a r k t e n z i j n . V e r a n d e r i n g e n in w e e r s p a t r o n e n z u l l e n

v l o e d k u n n e n h e b b e n op a u t o - en f i e t s g e b r u i k , t e r w i j l het g e b r u i k

d a n ook t o t w e i n i g v e r s c h u i v i n g e n t u s s e n deze t w e e vervoerssyste-

v a n o p e n b a a r v e r v o e r r e l a t i e f o n g e v o e l i g is; s u b s t i t u t i e t u s s e n de

m e n l e i d e n . Verder b l i j k t s y s t e m a t i s c h o n d e r z o e k naar s u b s t i t u t i e

a u t o en het o p e n b a a r vervoer t e n gevolge v a n v e r a n d e r e n d e w e e r -

t u s s e n , b i j v o o r b e e l d , de a u t o en o p e n b a a r v e r v o e r op langere t e r -

s o m s t a n d i g h e d e n b l i j k t n a u w e l i j k s plaats t e v i n d e n . Tenslotte w i j s t

m i j n en bij g r o t e verschillen in k l i m a a t grotendeels a f w e z i g . Het ver-

onderzoek o n d e r pendelaars er op d a t slecht w e e r de v e r v o e r s w i j z e ,

g e l i j k e n v a n v e r v o e r s w i j z e keuzes t u s s e n l a n d e n o f regio's m e t

de r o u t e , m a a r m e t n a m e h e t t i j d s t i p v a n v e r t r e k b e ï n v l o e d t . Ten

(substantiële) v e r s c h i l l e n in k l i m a a t en w e e r s p a t r o n e n zou derge-

a a n z i e n v a n de g e v o l g e n v a n k l i m a a t v e r a n d e r i n g s u g g e r e r e n de

lijke p a t r o n e n k u n n e n o n t h u l l e n . W e l is een a a n t a l studies gedaan

h i e r b o v e n b e s p r o k e n r e s u l t a t e n d a t een s t i j g e n d e t e m p e r a t u u r

naar de invloed v a n w e e r op v e r v o e r s w i j z e keuze op k o r t e t e r m i j n .

o n d e r k l i m a a t v e r a n d e r i n g t o t een t o e n a m e in f i e t s g e b r u i k en een a f n a m e in a u t o g e b r u i k leidt. A a n de andere k a n t leidt een t o e n a m e

K h a t t a k en De Palma (1997) v o e r e n een e n q u ê t e u i t o n d e r pendelaars in Brussel in 1992 o m h u n keuze v a n v e r v o e r s w i j z e o n d e r w i s selende o m s t a n d i g h e d e n t e o n d e r z o e k e n . H u n b e v i n d i n g e n zijn d a t

in neerslag t o t een o m g e k e e r d p a t r o o n . H e t n e t t o e f f e c t h a n g t af van de relatieve o m v a n g v a n deze effecten en ook in sterke m a t e van het specifieke k l i m a a t s c e n a r i o .

6 9 % v a n de r e s p o n d e n t e n naast h u n p r i m a i r e v e r v o e r s m i d d e l een a l t e r n a t i e v e v e r v o e r s w i j z e h e b b e n , m a a r d a t slechts 5% hier o o k d a a d w e r k e l i j k g e b r u i k v a n m a a k t bij het wisselen der seizoenen. Dit

4.

Gevolgen voor goederenvervoer

s u g g e r e e r t d a t v e r a n d e r i n g e n in w e e r s p a t r o n e n slechts een bep e r k t e invloed h e b b e n op de keuze v a n v e r v o e r s w i j z e . De r e s u l t a t e n

In deze sectie a n a l y s e r e n w e de m o g e l i j k e c o n s e q u e n t i e s v a n kli-

laten m e t n a m e zien d a t s u b s t i t u t i e tussen de a u t o en o p e n b a a r ver-

m a a t v e r a n d e r i n g v o o r de v e r s c h i l l e n d e m o d a l i t e i t e n b i n n e n het

voer v a n de z o m e r naar de w i n t e r b e p e r k t is. Echter, de a n t w o o r d e n

goederenvervoer, t e w e t e n rail, b i n n e n v a a r t en w e g . Goederenver-

op meer g e d e t a i l l e e r d e v r a g e n over vervoersbeslissingen laten een

voer per l u c h t t r a n s p o r t is b e p e r k t ( g e m e t e n in t o n n e n ) , dus e v e n t u -

a n d e r beeld zien. H i e r u i t b l i j k t d a t m e e r dan de h e l f t v a n de respon-

ele gevolgen v a n k l i m a a t v e r a n d e r i n g v o o r de l u c h t v a a r t s e c t o r zullen

d e n t e n w i s s e l t v a n v o e r t u i g o f v e r a n d e r i n g e n a a n b r e n g t in t i j d s t i p

zich m e t n a m e c o n c e n t r e r e n rond personenvervoer. Derhalve w o r d t

v a n v e r t r e k o f r o u t e o n d e r slechte w e e r s o m s t a n d i g h e d e n ; v e r a n d e -

deze m o d a l i t e i t in deze sectie b u i t e n b e s c h o u w i n g g e l a t e n . H i e r o n -

r i n g e n in t i j d s t i p v a n v e r t r e k blijken het m e e s t populair. Een s t u d i e

der s t a r t e n w e w e e r m e t een overzicht van de invloed van k l i m a a t op

v a n De Palma en Rochat (1999) laten v e r g e l i j k b a r e r e s u l t a t e n zien.

e c o n o m i s c h e a c t i v i t e i t e n en de i n d i r e c t e g e v o l g e n d a a r v a n op de

Ook u i t een s t u d i e v a n A a h e i m en H a u g e (2005) in Bergen (Noor-

t r a n s p o r t v r a a g . Vervolgens gaan w e in op de gevolgen v a n k l i m a a t -

w e g e n ) in 2 0 0 0 b l i j k t d a t het effect van w e e r op s u b s t i t u t i e t u s s e n

v e r a n d e r i n g op de gegeneraliseerde kosten v a n t r a n s p o r t v a n de d i -

de a u t o en o p e n b a a r v e r v o e r b e p e r k t is. De s t u d i e laat ook zien dat

verse

reisafstand a f n e e m t bij een t o e n a m e in neerslag, behalve v o o r de

concurrentiepositie hiervan.

vervoerwijzen

en

de

mogelijke

consequenties

voor

de

pendel. M o t i e f v a n de r i t b l i j k t t e v e n s een b e l a n g r i j k e rol t e spelen, in de zin d a t zakelijke r i t t e n m i n d e r g e v o e l i g zijn v o o r v e r a n d e r i n g e n in w e e r s o m s t a n d i g h e d e n d a n , b i j v o o r b e e l d , r i t t e n v o o r recre-

V e r s c h u i v i n g in e c o n o m i s c h e a c t i v i t e i t e n e n de t r a n s p o r t v r a a g

atieve d o e l e i n d e n .

Ten aanzien v a n p r o d u c t i e van g o e d e r e n en d i e n s t e n zullen de gev o l g e n van k l i m a a t v e r a n d e r i n g zich m e t n a m e m a n i f e s t e r e n in de

M e e r relevant v o o r N e d e r l a n d is w a a r s c h i j n l i j k een studie v a n Sabir

agrarische sector. Vergelijkbaar m e t het p e r s o n e n v e r v o e r zal voor-

et al. (2007), w a a r i n het OVG (Onderzoek V e r p l a a t s i n g s g e d r a g ) da-

n a m e l i j k de v e r a n d e r i n g in t e m p e r a t u u r een a a n z i e n l i j k e i n v l o e d

t a b e s t a n d w o r d t g e k o p p e l d aan K N M I w e e r s g e g e v e n s op uurbasis

k u n n e n hebben op v e r s c h u i v i n g e n in p r o d u c t i e p a t r o n e n en de daar-

v o o r het j a a r 1 9 9 6 . Vervolgens w o r d t een m o d e l geschat o m de i n -

bij b e h o r e n d e v e r a n d e r i n g e n in handel en goederenvervoer. Uit een

v l o e d v a n w e e r op keuze v a n v e r v o e r s w i j z e t e a c h t e r h a l e n . Sterke

breed opgezet o n d e r z o e k naar de e f f e c t e n v a n k l i m a a t v e r a n d e r i n g

w i n d b l i j k t f i e t s g e b r u i k t e o n t m o e d i g e n , t e r w i j l het a u t o g e b r u i k en

op v o e d s e l p r o d u c t i e op m o n d i a a l niveau b l i j k t d a t m e t n a m e noor-

g e b r u i k v a n h e t o p e n b a a r v e r v o e r s t i m u l e e r t . Lage t e m p e r a t u r e n

delijk gelegen landen een g u n s t i g e r k l i m a a t v o o r v o e d s e l p r o d u c t i e

s t i m u l e r e n het g e b r u i k v a n de a u t o en o p e n b a a r v e r v o e r en d o e n

krijgen (zie Easterling et al., 2 0 0 7 ) . Het k l i m a a t in zuidelijk gelegen

f i e t s g e b r u i k a f n e m e n . Het o m g e k e e r d e b l i j k t w a a r t e zijn v o o r s t i j -

l a n d e n , w a a r o n d e r het g r o o t s t e gedeelte van de o n t w i k k e l i n g s l a n -

g e n d e t e m p e r a t u r e n . De invloed v a n neerslag op f i e t s - en a u t o g e -

d e n , w o r d t b e d u i d e n d m i n d e r g u n s t i g . Dit r e s u l t e e r t in een g r o e i

bruik is g r o o t ; een t o e n a m e in neerslag b e t e k e n t m i n d e r f i e t s g e b r u i k

v a n g o e d e r e n s t r o m e n v a n o n t w i k k e l d e naar m i n d e r o n t w i k k e l d e

en aanzienlijk meer a u t o g e b r u i k . Deze studie v i n d t plaats in t e r m e n

landen (zie ook Fischer e t al., 1 9 9 4 , 2002). K w a n t i f i c e r i n g v a n deze

v a n a a n d e l e n v a n v e r v o e r s w i j z e n . Over de invloed v a n w e e r op het

v e r s c h u i v i n g e n is echter zeer moeilijk, m e d e d o o r o n z e k e r h e i d in de

7

t o t a l e a a n t a l v e r p l a a t s i n g e n g e e f t het geen a n t w o o r d .

m a t e v a n k l i m a a t v e r a n d e r i n g zelf, z o w e l globaal als regionaal, o n zekerheden in a d a p t a t i e v e r m o g e n en t e c h n o l o g i s c h e v e r a n d e r i n g ,

De e m p i r i s c h e i n z i c h t e n o m t r e n t t r a n s p o r t k e u z e in het p e r s o n e n -

en o n z e k e r h e d e n o m t r e n t sociaal-economische o n t w i k k e l i n g e n . De

vervoer o n d e r verschillende w e e r s o m s t a n d i g h e d e n zijn schaars. Ook

v e r s c h u i v i n g v a n v o e d s e l p r o d u c t i e v a n zuidelijk naar m e e r n o o r d e -

b l i j k t d a t veel v a n de g e d a n e s t u d i e s b e l a n g r i j k e t e k o r t k o m i n g e n

lijk gelegen landen zal ook gelden op regionaal niveau, e.g., van Z u i d -

h e b b e n en d a t de r u i m t e o m t e generaliseren b e p e r k t is. M e e r ge-

Europa

naar

Noord-Europa

en

van

Zuid-Amerika

naar

M a r k J. Koetse 10

Tijdschrift Vervoerswetenschap 43°jaargang

december 2007

Gevolgen van klimaatverandering

Piet Rietveld

voor de transportsector

N o o r d - A m e r i k a . Op d i t niveau is de o n z e k e r h e i d o m t r e n t w e l k e ver-

ben t o t g e v o l g d a t b i n n e n v a a r t s c h e p e n h u n c a p a c i t e i t slechts ge-

s c h u i v i n g e n g a a n p l a a t s v i n d e n en hoe d i t leidt t o t v e r s c h u i v i n g e n

d e e l t e l i j k k u n n e n g e b r u i k e n , w a t t o t hogere t r a n s p o r t k o s t e n leidt.

in t r a n s p o r t s t r o m e n echter n o g g r o t e r dan op globaal n i v e a u . De i n -

Op d i t g e b i e d is een a a n t a l s t u d i e s beschikbaar. Een s t u d i e u i t de

vloed van d i t soort o n t w i k k e l i n g e n v o o r de haven van R o t t e r d a m zijn

j a r e n t a c h t i g g e b r u i k t een hydrologisch m o d e l o m v e r a n d e r i n g e n in

n o g niet d u i d e l i j k .

w a t e r s t a n d e n ten gevolge van klimaatverandering te voorspellen v o o r het j a a r 2035 ( M a r c h a n d et al., 1988). Op basis v a n een u i t g e -

Bij andere e c o n o m i s c h e sectoren zullen de gevolgen doorgaans m i n -

breid t r a n s p o r t m o d e l s i m u l e r e n zij de e f f e c t e n v a n deze v e r a n d e -

der g r o o t zijn, m a a r er t e k e n e n zich w e l p a t r o n e n af. Zo zal in de ge-

r i n g e n op de g e m i d d e l d e j a a r l i j k s e t r a n s p o r t k o s t e n o p h e t G r e a t

matigde

in

Lakes - St. Lawrence rivier systeem in Canada. Bij een v e r d u b b e l i n g

w i n t e r p e r i o d e n kleiner w o r d e n . Dat l e i d t b i j v o o r b e e l d t o t een d a -

v a n C 0 2 emissies van 1979 t o t 2035 n e m e n de g e m i d d e l d e jaarlijkse

zones

de

vraag

naar

energie

voor

verwarming

l i n g in de v r a a g naar olie en kolen in e l e k t r i c i t e i t s c e n t r a l e s . In de

kosten in 2035 t o e m e t 5% bij een statisch economisch scenario, m e t

w a r m e zones zal d a a r e n t e g e n de v r a a g naar k o e l i n g g e d u r e n d e de

1 0 % bij een groei van de t r a n s p o r t v r a a g v a n 1 % per jaar, en m e t 2 7 %

zomer stijgen.

bij een groei van de t r a n s p o r t v r a a g v a n 2% per jaar. Bovendien leidt k l i m a a t v e r a n d e r i n g t o t een t o e n a m e in de f r e q u e n t i e van e x t r e m e kosten.

Klimaat en de kosten v a n wegtransport Het v o o r n a a m s t e effect v a n k l i m a a t v e r a n d e r i n g v o o r t r a n s p o r t over

In een m e e r recente en g e d e t a i l l e e r d e s t u d i e naar de c o n s e q u e n t i e s

de w e g lijkt t e zijn d a t de v o o r s p e l d e v e r a n d e r i n g e n in neerslag en

van een v e r d u b b e l i n g v a n C 0 2 emissies v o o r de t r a n s p o r t k o s t e n op

n e e r s l a g p a t r o n e n invloed h e b b e n op congestie en o n g e v a l l e n , m o -

het Great Lakes rivier systeem r a p p o r t e e r t M i l l e r d (2005) s c h a t t i n -

gelijk leidend t o t v e r t r a g i n g e n en een t o e n a m e in k o s t e n . In de v o -

gen die i e t w a t hoger uitvallen dan de hierboven g e n o e m d e cijfers. In

rige sectie zijn conclusies g e t r o k k e n o m t r e n t de g e v o l g e n v a n de

deze s t u d i e w o r d t v o o r 2 0 3 0 t e n opzichte v a n 2 0 0 1 een t o e n a m e in

KNAAI 2 0 0 6 k l i m a a t s c e n a r i o s v o o r congestie en v e r k e e r s o n g e v a l l e n .

g e m i d d e l d e sectorale kosten g e v o n d e n van 1 8 % t o t 4 2 % , a f h a n k e -

H i e r u i t k o m t naar v o r e n d a t in de w i n t e r s r o n d het j a a r 2 0 5 0 een

lijk v a n de sector ( g e m i d d e l d e k o s t e n s t i j g i n g v o o r alle s e c t o r e n is

t o e n a m e in c o n g e s t i e en in f r e q u e n t i e en z w a a r t e v a n f i l e s zal

30%). De r e s u l t a t e n blijken echter g e v o e l i g v o o r a a n n a m e s over kli-

p l a a t s v i n d e n , ceteris paribus. De m a t e w a a r i n h a n g t af v a n het spe-

m a a t v e r a n d e r i n g . Zodra een kleine v e r a n d e r i n g in het k l i m a a t s c e -

cifieke k l i m a a t s c e n a r i o . Voor de z o m e r is de conclusie n i e t zo e e n -

n a r i o w o r d t a a n g e b r a c h t d a l i n g de s c h a t t i n g e n a a n z i e n l i j k . In d i t

d u i d i g , m a a r naar alle w a a r s c h i j n l i j k h e i d z u l l e n de g e m i d d e l d e

geval w o r d t v o o r 2 0 3 0 t e n o p z i c h t e v a n 2 0 0 1 een t o e n a m e in ge-

c o n g e s t i e en de g e m i d d e l d e f r e q u e n t i e en z w a a r t e v a n files a f n e -

m i d d e l d e sectorale kosten g e v o n d e n v a n 3% t o t 1 4 % , m e t een ge-

m e n in de zomer. De e x t r e m e n zullen e c h t e r t o e n e m e n . Deze p a t r o -

m i d d e l d e k o s t e n s t i j g i n g v o o r alle sectoren van 8%. S c h a t t i n g e n v o o r

nen h e b b e n u i t e r a a r d c o n s e q u e n t i e s v o o r de g e g e n e r a l i s e e r d e

2 0 5 0 lopen v a n 6% t o t 2 2 % , m e t een g e m i d d e l d e v a n 13%.

kosten van w e g t r a n s p o r t en m o g e l i j k v o o r de positie van de w e g binnen het goederenvervoer. In de w i n t e r s lijkt het w e g v e r v o e r m i n d e r

Een andere relevante o n t w i k k e l i n g v o o r Canada is het meer en meer

a a n t r e k k e l i j k t e w o r d e n . Voor de zomers g e l d t o n z e k e r h e i d ; g e m i d -

ijsvrij w o r d e n v a n h e t w a t e r o p en r o n d o m de N o o r d p o o l . H i e r d o o r

deld zou het w e g v e r v o e r a a n t r e k k e l i j k e r k u n n e n w o r d e n , m a a r t o e -

o n t s t a a t de m o g e l i j k h e i d t o t z e e t r a n s p o r t t u s s e n de havens v a n

names

zelfs

M o e r m a n s k (Rusland) en de H u d s o n b a a i (Churchill, Canada) g e d u -

o v e r t r e f f e n . Kennis h i e r o m t r e n t , m e t n a m e t e n a a n z i e n v a n de

rende in ieder geval aan a a n t a l m a a n d e n per jaar. Z o w e l v o o r t r a n s -

in

extremen

kunnen

dit

effect

teniet

doen

of

k w a n t i f i c e r i n g v a n de verscheidene e f f e c t e n , o n t b r e e k t v o o r a l s n o g .

p o r t u i t Rusland als uit Europa is het b i n n e n l a n d van N o o r d - A m e r i k a sneller t e bereiken via deze w e g d a n via de St.-Lawrence v e r b i n d i n g en de Grote M e r e n . Echter, gedegen studies o m t r e n t deze o n t w i k k e ling o n t b r e k e n t o t op h e d e n , dus het is n o g g r o t e n d e e l s o n d u i d e l i j k

M e t b e t r e k k i n g t o t r a i l i n f r a s t r u c t u u r is het de v r a a g in hoeverre ver-

hoe en in hoeverre d i t zal leiden t o t een t o e n a m e v a n en v e r s c h u i -

a n d e r i n g e n in w e e r en w e e r s p a t r o n e n leiden t o t v e r a n d e r i n g e n in

v i n g e n in t r a n s p o r t p a t r o n e n .

het a a n t a l en de ernst v a n s t o r i n g e n en v e r t r a g i n g e n op het spoor. Dit is dus sterk g e r e l a t e e r d aan h e t g e e n is besproken in de v o r i g e

De b i n n e n v a a r t h e e f t ook in Europa een b e l a n g r i j k aandeel in het

sectie. Hierin w e r d geconcludeerd dat stijgende t e m p e r a t u r e n o n d e r

goederenvervoer. Jonkeren et al. (2007a,b) analyseren v r a c h t p r i j z e n

k l i m a a t v e r a n d e r i n g een niet e e n d u i d i g e f f e c t h e b b e n op s t o r i n g e n

v a n ongeveer 2,800 b i n n e n v a a r t t r i p s op de Rijn in de periode v a n

op het spoor. A a n de ene k a n t w o r d t de kans op i j s v o r m i n g minder,

1986 t o t 2 0 0 4 (ongeveer 7 0 % van de t o t a l e b i n n e n v a a r t gaat over de

aan de a n d e r e k a n t n e e m t de kans op s t o r i n g e n d o o r hoge t e m p e -

Rijn). W a t e r s t a n d e n w o r d e n g e m e t e n bij Kaub, w a t bij laag w a t e r

r a t u r e n t o e . V e r a n d e r i n g e n in s t o r m en b l i k s e m d o o r k l i m a a t v e r a n -

het g r o o t s t e k n e l p u n t is. Verder zijn slechts die b e d r i j v e n in de d a -

d e r i n g lijken klein o f zijn erg onzeker. H e t is d u i d e l i j k lastig o m o p

t a s e t o p g e n o m e n die o p e r e r e n o p de spot m a r k t , aangezien lange

d i t gebied t o e k o m s t i g e o n t w i k k e l i n g e n t e schetsen. In hoeverre kli-

t e r m i j n c o n t r a c t e n niet w o r d e n beïnvloed door k o r t e t e r m i j n varia-

m a a t v e r a n d e r i n g t o t een t o e - o f a f n a m e v a n gegeneraliseerde kos-

t i e v a n w a t e r s t a n d e n . De r e s u l t a t e n v a n een regressieanalyse laten

t e n op het spoor leidt is o n d u i d e l i j k .

d u i d e l i j k zien d a t v r a c h t p r i j z e n t o e n e m e n bij een a f n a m e in w a t e r s t a n d e n . Op basis v a n deze r e s u l t a t e n w o r d t v o o r d e periode 1 9 8 6 8

2004

het

jaarlijkse

welvaart

verlies

ten

gevolge

van

lage

IVïïsKpost pe/water

w a t e r s t a n d e n op de Rijn geschat op € 28 m i l j o e n . Het w e l v a a r t v e r -

A a n g e z i e n de v e r a n d e r i n g e n in n e e r s l a g p a t r o n e n g r o t e e f f e c t e n

lies in 2003 w o r d t geschat op € 9 1 m i l j o e n v a n w e g e de droge z o m e r

k u n n e n h e b b e n op w a t e r s t a n d e n is k l i m a a t v e r a n d e r i n g zeer rele-

in d a t jaar. Deze i n z i c h t e n h e b b e n d u i d e l i j k e consequenties v o o r de

v a n t v o o r de b i n n e n v a a r t s e c t o r . Lage w a t e r s t a n d e n op rivieren h e b -

b i n n e n v a a r t s e c t o r . De k l i m a a t s c e n a r i o s laten n a m e l i j k zien d a t de

M a r k J. Koetse

Gevolgen van klimaatverandering

Piet Rietveld

voor de transportsector

f r e q u e n t i e v a n lage w a t e r s t a n d e n zal t o e n e m e n , w a t b e t e k e n t d a t

Tijdschrift Vervoerswetenschap 43' j a a r g a n g

december 2007

v e r w a c h t , m e t als g e v o l g een t o e n a m e in c o n g e s t i e en in de f r e -

de relatieve prijs v a n t r a n s p o r t per schip t o e n e e m t t e n o p z i c h t e van

q u e n t i e en z w a a r t e v a n f i l e s . A a n de a n d e r e k a n t l e i d t t e m p e r a -

w e g - e n r a i l t r a n s p o r t , ceteris paribus.

t u u r s t i j g i n g t o t een a f n a m e in s n e e u w , hagel en ijzel, dus de

In hoeverre d i t ook zou k u n n e n

leiden t o t een m o d a l s h i f t zal h i e r o n d e r w o r d e n b e s p r o k e n .

u i t e i n d e l i j k e g e v o l g e n v a n k l i m a a t v e r a n d e r i n g v o o r de w i n t e r m a a n d e n zijn o n z e k e r en h a n g e n m e d e af v a n het specifieke klim a a t s c e n a r i o . De t e n d e n s in de z o m e r m a a n d e n l i j k t t e zijn d a t

invloed op vervoerswijze keuze

dagelijkse congestie en de z w a a r t e v a n files zullen a f n e m e n , m a a r

M e t b e t r e k k i n g t o t keuze v a n v e r v o e r s w i j z e b l i j k t d a t k l i m a a t v e r a n -

d a t de e x t r e m e n zullen t o e n e m e n . M e t b e t r e k k i n g t o t o n g e v a l l e n

d e r i n g in ieder geval v o o r de b i n n e n v a a r t , en in m i n d e r e m a t e v o o r

g e l d t een v r i j w e l i d e n t i e k v e r h a a l ; een t o e n a m e in o n g e v a l l e n in de

het w e g t r a n s p o r t , t o t d u i d e l i j k e e f f e c t e n leidt. Voor de b i n n e n v a a r t

w i n t e r m a a n d e n d o o r t o e n a m e in neerslag, m a a r een a f n a m e d o o r

g e l d t d a t een t o e n a m e in f r e q u e n t i e v a n lage w a t e r s t a n d e n t o t een

m i n d e r s n e e u w , hagel en ijzel. Voor de z o m e r m a a n d e n g e l d t een af-

t o e n a m e in kosten in deze sector zal leiden, ceteris paribus.

De m a t e

n a m e in o n g e v a l l e n d o o r een a f n a m e in a a n t a l d a g e n m e t neerslag,

w a a r i n h a n g t u i t e r a a r d af van het k l i m a a t s c e n a r i o . Voor w e g t r a n s -

en een t o e n a m e in o n g e v a l l e n d o o r een t o e n a m e in h o e v e e l h e i d

p o r t g e l d t d a t een t o e n a m e v a n neerslag in de w i n t e r leidt t o t m e e r

neerslag op r e g e n d a g e n . Ook is niet d u i d e l i j k w a t de gevolgen zijn

congestie en dus hogere kosten, m a a r v o o r de z o m e r is een m i n d e r

v a n neerslag v o o r de ernst v a n o n g e v a l l e n ; een d a l i n g in het a a n t a l

e e n d u i d i g e conclusie t e t r e k k e n . Voor r a i l t r a n s p o r t g e l d t d i t laatste

dodelijke verkeersslachtoffers is dus m o g e l i j k . T e m p e r a t u u r s t i j g i n g

in n o g g r o t e r e m a t e . Door deze v o r m e n v a n a m b i g u ï t e i t en onze-

heeft verder een niet e e n d u i d i g effect op s t o r i n g e n op het spoor. Aan

kerheid is het m o e i l i j k o m d u i d e l i j k e conclusies t e t r e k k e n o m t r e n t

de ene kant w o r d t de kans op i j s v o r m i n g minder, aan de andere kant

v e r s c h u i v i n g e n in de m o d a l split b i n n e n het g o e d e r e n v e r v o e r t e n

n e e m t de kans op s t o r i n g e n d o o r hoge t e m p e r a t u r e n t o e . Verande-

gevolge v a n k l i m a a t v e r a n d e r i n g . Toch zijn bepaalde, m e e r p a r t i ë l e inzichten te verkrijgen.

r i n g e n in s t o r m en bliksem d o o r k l i m a a t v e r a n d e r i n g lijken klein o f zijn erg onzeker. M e t b e t r e k k i n g t o t de l u c h t v a a r t g e l d t d a t v o o r het j a a r 2 0 5 0 slechts een kleine t o e n a m e in w i n d k r a c h t w o r d t v e r w a c h t .

In een studie d o o r Jonkeren et al. (2008) w o r d t een op GIS gebaseerd

In t e r m e n v a n w i n d r i c h t i n g zijn de e f f e c t e n v a n k l i m a a t v e r a n d e r i n g

t r a n s p o r t m o d e l g e b r u i k t (NODUS) o m de g e v o l g e n v a n k l i m a a t v e r -

op het f u n c t i o n e r e n v a n een specifieke l u c h t h a v e n lastig in t e schat-

a n d e r i n g (lage w a t e r s t a n d e n ) op de c o m p e t i t i e v e positie v a n t r a n s -

t e n . Dit o m d a t de invloed v a n k l i m a a t v e r a n d e r i n g op w i n d r i c h t i n g

port

u i t e r s t onzeker is en o m d a t de s i t u a t i e op een specifieke l u c h t h a v e n

per b i n n e n v a a r t t e o n d e r z o e k e n . O n d e r

het in Sectie

1

beschreven W + k l i m a a t s c e n a r i o , w e l k e t o t de g r o o t s t e jaarlijkse t o e -

in de meeste gevallen uniek is. Voor Nederland is w e l d u i d e l i j k d a t in

n a m e in lage w a t e r s t a n d e n leidt, stijgen de g e m i d d e l d e kosten v o o r

de G+ en W + scenario's v a n het K N M I w o r d t u i t g e g a a n v a n een t o e -

de b i n n e n v a a r t m e t o n g e v e e r 1 3 % . Resultaten v a n het m o d e l laten

n a m e in oostelijke w i n d , w a t van p o t e n t i e e l b e l a n g is v o o r Schiphol.

v e r v o l g e n s zien d a t v o o r een dergelijke k o s t e n s t i j g i n g , en u i t e r a a r d

De g e v o l g e n v a n al deze o n t w i k k e l i n g e n v o o r de k o s t e n s t r u c t u u r

o n d e r bepaalde a a n n a m e n , een b e p e r k t gedeelte van het t r a n s p o r t

b i n n e n het p e r s o n e n v e r v o e r zijn o n d u i d e l i j k . D a a r n a a s t is een be-

per b i n n e n v a a r t v e r s c h u i f t naar t r a n s p o r t over de w e g en het spoor.

langrijke vraag in hoeverre de m o d a l split zal veranderen t e n gevolge

Een k a n t t e k e n i n g bij deze r e s u l t a t e n is d a t w o r d t a a n g e n o m e n d a t

van een v e r a n d e r i n g in relatieve kosten. W e l is een aantal directe ge-

k l i m a a t v e r a n d e r i n g geen k o s t e n v e r h o g e n d e c o n s e q u e n t i e s h e e f t

v o l g e n v a n v e r a n d e r i n g in w e e r s p a t r o n e n v o o r v e r v o e r s w i j z e keuze

v o o r w e g - en r a i l t r a n s p o r t . Bovendien w o r d t niet g e m o d e l l e e r d in

t e o n d e r s c h e i d e n . T e m p e r a t u u r s t i j g i n g kan leiden t o t een t o e n a m e

hoeverre de t o e n a m e in v r a a g in beide sectoren leidt t o t extra kos-

in f i e t s g e b r u i k en een a f n a m e in a u t o g e b r u i k , t e r w i j l een t o e n a m e

t e n , zoals een t o e n a m e in kosten v a n congestie op de w e g .

in neerslag een o m g e k e e r d p a t r o o n t o t g e v o l g h e e f t . G e b r u i k v a n

Een bovenstaande analyse w a a r b i j tevens r e k e n i n g w o r d t g e h o u d e n

a n d e r i n g e n in w e e r p a t r o n e n .

het o p e n b a a r v e r v o e r lijkt redelijk o n g e v o e l i g t e zijn v o o r deze verm e t m o g e l i j k e v e r a n d e r i n g e n in t r a n s p o r t k o s t e n over de w e g en het spoor zou i n z i c h t k u n n e n bieden in t o e k o m s t i g e v e r a n d e r i n g e n in

M e t b e t r e k k i n g t o t g o e d e r e n v e r v o e r krijgen w e op g l o b a a l niveau

v e r v o e r w i j z e keuzes b i n n e n het g o e d e r e n v e r v o e r . M e e r g e d e t a i l -

t e m a k e n m e t een v e r s c h u i v i n g in v o e d s e l p r o d u c t i e v a n het zuiden

leerde kennis o m t r e n t deze v e r a n d e r i n g in t r a n s p o r t k o s t e n , z o w e l

naar het n o o r d e n . De m e e s t relevante o n t w i k k e l i n g hier is de ver-

in k w a l i t a t i e v e als in k w a n t i t a t i e v e zin, is h i e r v o o r echter noodzake-

schuiving van agrarische productie van zuidelijk gelegen landen,

lijk.

w a a r o n d e r het g r o o t s t e gedeelte van de o n t w i k k e l i n g s l a n d e n , naar m e e r n o o r d e l i j k gelegen l a n d e n . Hoe en in hoeverre d i t laatste t o t v e r s c h u i v i n g e n in t r a n s p o r t zal leiden is echter g r o t e n d e e l s o n d u i -

5.

Samenvatting en discussie

delijk. Verder zijn de gevolgen v a n k l i m a a t v e r a n d e r i n g v o o r s t o r i n gen en kosten v a n t r a n s p o r t over w e g en rails zijn h i e r b o v e n reeds

Op globaal niveau hebben m e t n a m e de m o g e l i j k e v e r s c h u i v i n g e n in

b e s p r o k e n . H i e r v o o r g e l d t d a t z o w e l de r i c h t i n g als de o m v a n g v a n

t o e r i s m e g e v o l g e n v o o r het personenvervoer. De o n t w i k k e l i n g die

de e f f e c t e n o n d u i d e l i j k z i j n . V o o r de b i n n e n v a a r t g e l d t d a a r e n t e g e n

hier het m e e s t in h e t o o g s p r i n g t is de v e r s c h u i v i n g v a n t o e r i s m e

d a t een t o e n a m e in droge perioden in de t o e k o m s t zal leiden t o t een

van zuidelijk gelegen landen naar m e e r n o o r d e l i j k gelegen l a n d e n ,

t o e n a m e in lage w a t e r s t a n d e n . Dit b e t e k e n t d a t schepen niet m e e r

m e t n a m e in de z o m e r m a a n d e n . Verder zullen er v e r a n d e r i n g e n zijn

m e t v o l l e d i g e v r a c h t k u n n e n varen en d a t kosten v a n t r a n s p o r t zul-

in de a a n t r e k k e l i j k h e i d v a n skigebieden. Hoe en in hoeverre d i t t o t

len s t i j g e n . Door de o n d u i d e l i j k h e i d o m t r e n t de g e v o l g e n v a n kli-

v e r s c h u i v i n g e n in t r a n s p o r t zal leiden is echter g r o t e n d e e l s o n d u i -

m a a t v e r a n d e r i n g v o o r de gegeneraliseerde kosten v a n t r a n s p o r t per

delijk. Ook g e l d t d a t k l i m a a t v e r a n d e r i n g a a n z i e n l i j k e i n v l o e d kan

w e g en spoor zijn de u i t e i n d e l i j k e g e v o l g e n v o o r de k o s t e n s t r u c t u u r

h e b b e n op v e r s t o r i n g e n op i n f r a s t r u c t u u r . O n g e a c h t het k l i m a a t -

b i n n e n h e t g o e d e r e n v e r v o e r echter u i t e r s t onzeker. W e l b l i j k t dat,

scenario w o r d t v o o r de w i n t e r m a a n d e n een t o e n a m e in neerslag

o n d e r de a a n n a m e d a t kosten v o o r w e g en spoor gelijk blijven, de

11

M a r k J . Koetse 12

T i j d s c h r i f t V e r v o e r s w e t e n s c h a p 43° j a a r g a n g december 2007

k o s t e n s t i j g i n g v o o r d e b i n n e n v a a r t l e i d t t o t een slechts b e p e r k t e ver-

Gevolgen van klimaatverandering

Piet Rietveld

voor de transportsector

Brodsky, H. en A.S. H a k k e r t (1988). Risk o f a Road A c c i d e n t in Rainy W e a t h e r . Acc i d e n t Analysis a n d Prevention, 2 0 , 1 6 1 - 1 7 6 .

s c h u i v i n g v a n g o e d e r e n t r a n s p o r t r i c h t i n g w e g en spoor.

C a n t i l l i , J.E. (1974). P r o g r a m m i n g E n v i r o n m e n t I m p r o v e m e n t s in Public TransC o n c l u d e r e n d b l i j k t h e t l a s t i g o m e e n d u i d i g e conclusies t e t r e k k e n

p o r t a t i o n . Lexington Books, Toronto.

o m t r e n t de g e v o l g e n v a n k l i m a a t v e r a n d e r i n g v o o r de k o s t e n s t r u c t u r e n b i n n e n h e t p e r s o n e n - en g o e d e r e n v e r v o e r . D i t g e l d t z o w e l in

CPB (2002). Gevolgen van U i t b r e i d i n g Schiphol. CPB, Den Haag.

k w a l i t a t i e v e als in k w a n t i t a t i e v e z i n . N a a s t de o n z e k e r h e i d in de

De Palma, A. en D. Rochat (1999). U n d e r s t a n d i n g Individual Travel Decisions: Re-

m a t e v a n w e e r s v e r a n d e r i n g , w a t b l i j k t u i t de a a n z i e n l i j k e v e r s c h i l -

sults f r o m a C o m m u t e r s Survey in Geneva. T r a n s p o r t a t i o n , 26, 2 6 3 - 2 8 1 .

len t u s s e n de vier K N M I k l i m a a t s c e n a r i o ' s , h e e f t d i t g e b r e k a a n d u i d e l i j k h e i d en i n z i c h t m e e r d e r e o o r z a k e n . Ten eerste is o p een a a n t a l

Duinmeijer, A.G.P. en R. B o u w k n e g t (2004). B e t r o u w b a a r h e i d R a i l i n f r a s t r u c t u u r 2 0 0 3 . Prorail, U t r e c h t .

gebieden w e i n i g systematisch onderzoek gedaan, waardoor inzicht e n in de i n v l o e d v a n w e e r s o m s t a n d i g h e d e n s i m p e l w e g o n t b r e k e n , o f in ieder geval h o o g s t o n z e k e r z i j n . Ten t w e e d e zijn de e m p i r i s c h e i n z i c h t e n o p veel g e b i e d e n o n v e r g e l i j k b a a r in t e r m e n v a n o m v a n g v a n h e t e f f e c t . D i t k o m t g r o t e n d e e l s d o o r h e t f e i t d a t s t u d i e s ver-

Eads, G.C, M . Kiefer, S. M e n d i r a t t a , P. M c k n i g h t , E. Laing en M.A. Kemp (2000). Red u c i n g W e a t h e r - R e l a t e d Delays a n d Cancellations a t San Francisco Internat i o n a l A i r p o r t . CRA Report No. D 0 1 8 6 8 - 0 0 , p r e p a r e d f o r San Francisco I n t e r n a t i o n a l A i r p o r t , Charles River Associates, Boston, M a s s a c h u s e t t s .

s c h i l l e n d e m e e t e e n h e d e n g e b r u i k e n . D a a r n a a s t b l i j k t d a t de l i t e r a -

Easterling, W.E., P.K. A g g a r w a l , P. B a t i m a , K.M. Brander, L. Erda, S.M. H o w d e n , A. Ki-

t u u r o m t r e n t een bepaald o n d e r w e r p niet zelden tegengestelde

rilenko, J. M o r t o n , J.-F. Soussana.J. S c h m i d h u b e r en F.N.Tubiello (2007). Food,

inzichten geeft, bijvoorbeeld op het gebied van verkeersveiligheid.

Fibre a n d Forest Products. In: P.L. Parry, O.F. Canziani, J.P. Palutikof, P.J. Van der

Ten d e r d e is o p vele g e b i e d e n o n d u i d e l i j k in w e l k e m a t e de e f f e c t e n

Linden en CE. Hansen (Eds.), C l i m a t e Change 2 0 0 7 : Impacts, A d a p t a t i o n a n d

in k o s t e n t o t u i t d r u k k i n g k o m e n , i.e., de v e r t a l i n g v a n een e f f e c t (e.g.,

V u l n e r a b i l i t y . C o n t r i b u t i o n o f W o r k i n g G r o u p II t o t h e F o u r t h Assessment

een t o e n a m e in files) n a a r een k w a n t i t a t i e v e v e r a n d e r i n g in k o s t e n

Report o f t h e I n t e r g o v e r n m e n t a l Panel on C l i m a t e Change. C a m b r i d g e Uni-

(e.g., e e n t o e n a m e in t i j d s k o s t e n ) is zeer b e p e r k t o n d e r z o c h t . Ten-

versity Press, C a m b r i d g e , UK, pp. 2 7 3 - 3 1 3 .

s l o t t e is een r e l e v a n t e v r a a g , m e t n a m e v o o r h e t g o e d e r e n v e r v o e r , in h o e v e r r e v e r a n d e r i n g e n in r e l a t i e v e p r i j z e n o o k d a a d w e r k e l i j k leiden

Edwards, J.B. (1996). W e a t h e r - R e l a t e d Road Accidents in England a n d Wales: A Spatial Analysis. Journal o f Transport Geography, 4, 2 0 1 - 2 1 2 .

t o t v e r s c h u i v i n g e n in v e r v o e r s w i j z e keuzes. Eerste i n z i c h t e n lijken t e s u g g e r e r e n d a t deze e f f e c t e n r e l a t i e f g e r i n g z i j n . V e r d e r o n d e r z o e k

Eisenberg, D. (2004). The M i x e d Effects o f Precipitation on Traffic Crashes. Accid e n t Analysis and Prevention, 3 6 , 6 3 7 - 6 4 7 .

zal m e e r i n z i c h t in deze zaken m o e t e n g e v e n .

Eisenberg, D. en K.A. W a r n e r (2005). Effects o f Snowfalls o n M o t o r Vehicle Collisions, Injuries, and Fatalities. A m e r i c a n Journal o f Public H e a l t h , 9 5 , 1 2 0 - 1 2 4 . Elsasser, H. en R. Bürki (2002). C l i m a t e Change as a T h r e a t t o Tourism in t h e Alps. D i t o n d e r z o e k h e e f t p l a a t s g e v o n d e n in h e t k a d e r v a n h e t o n d e r -

C l i m a t e Research, 20, 2 5 3 - 2 5 7 .

z o e k s p r o g r a m m a K l i m a a t v o o r R u i m t e (KvR). W e zijn v e r d e r d a n k verschuldigd

aan het K e n n i s i n s t i t u u t

Mobiliteitsbeleid

(KiM) voor

f i n a n c i ë l e en i n h o u d e l i j k e o n d e r s t e u n i n g . D a n k g a a t t e n s l o t t e u i t naar t w e e a n o n i e m e r e f e r e n t e n v o o r n u t t i g e c o m m e n t a r e n o p e e n e e r d e r e versie v a n d i t paper.

E m m e r s o n , P., T.J. Ryley en D.G. Davies (1998). The I m p a c t o f W e a t h e r on Cycle F l o w s . T r a n s p o r t a t i o n Research Laboratory, Berkshire, England. Fischer, G., K. Frohberg, M l . Parry en C. Rosenzweig (1994). C l i m a t e Change a n d W o r l d Food Supply, D e m a n d and Trade. Global E n v i r o n m e n t a l Change, 4 , 7 23. Fischer, G . , M . Shah en H. van V e l t h u i z e n (2002). C l i m a t e Change a n d A g r i c u l t u r a l

; rb--. . r

:

A a h e i m , H.A. en K.E. Hauge (2006). Impacts o f C l i m a t e Change o n Travel Habits:

V u l n e r a b i l i t y . I n t e r n a t i o n a l I n s t i t u t e f o r A p p l i e d Systems Analysis (IIASA), Vienna, Austria.

A N a t i o n a l A s s e s s m e n t Based o n I n d i v i d u a l Choices. CICERO Report No. 2 0 0 5 : 0 7 , CICERO, Oslo.

F r i d s t r 0 m , L. (1999). E c o n o m e t r i c M o d e l s o f Road Use, Accidents, a n d Road I n v e s t m e n t Decisions. V o l u m e II.T0I r e p o r t 457, I n s t i t u t e o f Transport Econo-

A g a r w a l , M., T.H. Maze en R. Souleyrette (2005). Impacts o f W e a t h e r on Urban

mics, Oslo, N o r w a y .

Freeway Traffic Flow Characteristics and Facility Capacity. Proceedings o f t h e 2005 M i d - C o n t i n e n t T r a n s p o r t a t i o n Research S y m p o s i u m , Ames, Iowa.

Goeller, B.F., S.C A b r a h a m , A. A b r a h a m s e , J.H. Bigelow, J.G. Bolten, J.C. DeHaven, D.L Jaquette, N.A. Katz, T.F. K i r k w o o d , R. Petruschell, T. Repnau, J.P. Stucker,

A m e l u n g , B. en D. Viner (2006). M e d i t e r r a n e a n T o u r i s m : E x p l a i n i n g t h e Future w i t h t h e T o u r i s m C l i m a t i c Index. Journal o f Sustainable T o u r i s m , 14, 3 4 9 366. A W (2002). C a p a c i t e i t s w a a r d e n I n f r a s t r u c t u u r A u t o s n e l w e g e n . A W , M i n i s t r y o f Transport, Public W o r k s a n d W a t e r M a n a g e m e n t , R o t t e r d a m . A W (2005). F i l e m o n i t o r 2004. A W , M i n i s t r y o f Transport, Public W o r k s and W a t e r Management, Rotterdam. Bigano, A., J.M. H a m i l t o n en R.S.J. Tol (2006). The I m p a c t o f C l i m a t e Change o n Holiday D e s t i n a t i o n Choice. C l i m a t i c Change, 76, 3 8 9 - 4 0 6 .

W . Walker, L H . W e g n e r en M.E. Vaiana (1983). Policy Analysis o f W a t e r M a n a g e m e n t f o r t h e N e t h e r l a n d s : Vol. I, S u m m a r y Report. R - 2 5 0 0 / l - N E T H , T h e RAND C o r p o r a t i o n , w w w . r a n d . o r g / p u b s / r e p o r t s / R 2 5 0 0 . 1 . Goetzke, F. en T. Rave (2006). Bicycle Use in G e r m a n y : Explaining Differences bet w e e n M u n i c i p a l i t i e s t h r o u g h N e t w o r k Effects. University o f W e s t - V i r g i n i a , M o r g a n t o w n , USA. Hall, F.L. en D. Barrow (1988). Effect o f W e a t h e r Conditions on t h e Relationship Bet w e e n Flow a n d Occupancy o n Freeways. T r a n s p o r t a t i o n Research Record, 1194,55-63.

Bos, J.M.J. (2001). Door W e e r en W i n d : Gevolgen van Perioden m e t Extreem Weer

Harrison, S.J., S.J. W i n t e r b o t t o m en C. Shephard (1999). The Potential Effects o f

v o o r d e V e r k e e r s v e i l i g h e i d . R-2001-23, SWOV, L e i d s c h e n d a m , The N e t h e r -

C l i m a t e Change o n t h e Scottish Tourist Industry. Tourism M a n a g e m e n t , 20,

lands.

203-211.

M a r k J. Koetse

Gevolgen v a n klimaatverandering

Piet Rietveld

voor de transportsector

H a m i l t o n , J.M., DJ. M a d d i s o n en R.SJ. Tol (2005). C l i m a t e Change a n d Internat i o n a l T o u r i s m : A S i m u l a t i o n Study. Global E n v i r o n m e n t a l Change, 1 5 , 2 5 3 266.

T i j d s c h r i f t V e r v o e r s w e t e n s c h a p 43° j a a r g a n g

december 2007

Richardson, A J . (2000). Seasonal a n d W e a t h e r Impacts on U r b a n Cycling Trips. TUTI Report 1-2000,The U r b a n Transport I n s t i t u t e , V i c t o r i a , A u s t r a l i a . Rossetti, M.A. (2002). Potential Impacts o f C l i m a t e Change on Railroads. The Po-

H e r m a n s , E.,T. Brijs.T. Stiers en C. O f f e r m a n s (2006). The I m p a c t o f W e a t h e r Con-

t e n t i a l Impacts o f C l i m a t e Change on T r a n s p o r t a t i o n W o r k s h o p , October 1 -

d i t i o n s on Road Safety Investigated on an H o u r l y Basis. T r a n s p o r t a t i o n Re-

2, 2 0 0 2 , DOT Center f o r C l i m a t e Change a n d E n v i r o n m e n t a l Forecasting,

search Board A n n u a l M e e t i n g 2 0 0 6 , CD-ROM Paper 0 6 - 1 1 2 0 .

http://climate.volpe.dot.gov/workshopl002/.

Hilbers, H.J.R. van Eek en D. Snellen (2004). Behalve de Dagelijkse Files: Over Be-

Sabir, M., M J . Koetse en P. Rietveld (2007).The I m p a c t o f W e a t h e r Conditions on

t r o u w b a a r h e i d van Reistijd. RPB (The N e t h e r l a n d s I n s t i t u t e f o r Spatial Re-

M o d e Choice: Empirical Evidence f o r t h e N e t h e r l a n d s . D e p a r t m e n t o f Spa-

search), Den Haag.

t i a l Economics, Vrije Universiteit, A m s t e r d a m .

I b r a h i m , AT. en F.L. Hall (1994). Effect o f Adverse W e a t h e r Conditions on Speed-

Sabir, M., J. Van O m m e r e n , M.J. Koetse en P. Rietveld (2008). W e a t h e r , Speed and

Flow-Occupancy Relationships.Transportation Research Record, 1 4 5 7 , 1 8 4 -

C o m m u t i n g Trips: A Case Study f o r The N e t h e r l a n d s . D e p a r t m e n t o f Spatial

191.

Economics, Vrije U n i v e r s i t e i t , A m s t e r d a m .

IPCC (2007). C l i m a t e Change 2 0 0 7 - M i t i g a t i o n o f C l i m a t e Change. C a m b r i d g e University Press, C a m b r i d g e / N e w York. Jones, B., L. Janssen en F. M a n n e r i n g (1991). Analysis o f t h e Frequency and D u ration o f Freeway Accidents in Seattle. Accident Analysis and Prevention, 23, 239-255.

S a t t e r t h w a i t e , S.P. (1976). An Assessment o f Seasonal a n d W e a t h e r Effects o n t h e Frequency o f Road Accidents in California. A c c i d e n t Analysis and Prevention, 8,87-96. Schoon, C.C. en A. Blokpoel (2000). Frequentie en Oorzaken v a n Enkelvoudige Fietsongevallen. R-2000-20, SWOV, Leidschendam,The N e t h e r l a n d s .

Jonkeren, 0., P. Rietveld en J. van O m m e r e n (2007a). C l i m a t e Change a n d Inland

Scott, D.,G.McBoyle, B.Mills en G . W a l l (2001). Assessing t h e V u l n e r a b i l i t y o f t h e

W a t e r w a y Transport: Welfare Effects o f Low W a t e r Levels on t h e River Rhine.

A l p i n e Skiing I n d u s t r y in Lakelands Tourism Region o f O n t a r i o , Canada t o

Journal o f Transport Economics and Policy, 4 1 , 3 8 7 - 4 1 2 .

C l i m a t e Variability and Change, i n : I n t e r n a t i o n a l Society o f B i o m e t e o r o l o g y

Jonkeren, O., P. Rietveld en J. van O m m e r e n (2007b). K l i m a a t v e r a n d e r i n g en Binn e n v a a r t . Economisch Statistische Berichten, 92, 5 5 8 - 5 5 9 . J o n k e r e n , O., B. J o u r q u i n en P. Rietveld (2008). M o d a l Split Effects o f C l i m a t e Change: A Study t o t h e Effect o f Low W a t e r Levels on t h e C o m p e t i t i v e Posit i o n o f Inland W a t e r w a y Transport in t h e River Rhine Area. D e p a r t m e n t o f Spatial Economics, Vrije Universiteit, A m s t e r d a m . Khattak, A J . en A. De Palma (1997). The I m p a c t o f Adverse W e a t h e r Conditions on t h e Propensity t o Change Travel Decisions: A Survey o f Brussels C o m m u t e r s . T r a n s p o r t a t i o n Research Part A, 3 1 , 1 8 1 - 2 0 3 . K N M I (2006). C l i m a t e Change Scenarios 2006 f o r t h e N e t h e r l a n d s . WR 2 0 0 6 - 0 1 , K N M I , De Bilt,The N e t h e r l a n d s . Kulesa, G. (2002). W e a t h e r a n d A v i a t i o n : H o w Does W e a t h e r A f f e c t t h e Safety and Operations o f A i r p o r t s and A v i a t i o n , a n d H o w Does FAA W o r k t o M a nage Weather-Related Effects?The Potential Impacts o f C l i m a t e Change o n

Proceedings o f t h e First I n t e r n a t i o n a l W o r k s h o p o n C l i m a t e , T o u r i s m a n d Recreation, h t t p : / / w w w . m i f . u n i i - f r e i b u r g . d e / i s b / w s / r e p o r t . h t m . Shankar.V.N., F. M a n n e r i n g e n W. Barfield (1995). Effect o f Roadway Geometries and Environmental Factors on Rural Freeway Accident Frequencies. Accident Analysis a n d Prevention, 2 7 , 3 7 1 - 3 8 9 . Shankar,V.N., S. Chayanan.S. S i t t i k a r i y a . M . Shyu, N.K. Juwa en J.C. M i l t o n (2004). M a r g i n a l I m p a c t s o f Design,Traffic, W e a t h e r , and Related Interactions o n Roadside Crashes. T r a n s p o r t a t i o n Research Record, 156-163. Stern, N. (2007).The Economics o f Climate Change:The Stern Review. Cambridge University Press, C a m b r i d g e . Stern, E. en Y. Zehavi (1990). Road Safety a n d H o t W e a t h e r : A Study i n A p p l i e d Transport Geography. Transactions o f t h e I n s t i t u t e o f British Geographers, 15,102-111. Stern, A.D., V. Shah, L.C. G o o d w i n en P. Pisano (2003). Analysis o f W e a t h e r I m -

T r a n s p o r t a t i o n W o r k s h o p , O c t o b e r 1-2, 2002, DOT Center f o r C l i m a t e

pacts on Traffic Flow in M e t r o p o l i t a n W a s h i n g t o n DC. Federal H i g h w a y A d -

Change and E n v i r o n m e n t a l Forecasting.

m i n i s t r a t i o n (FHWA), W a s h i n g t o n DC, USA.

Levine, N., K.E. Kim en L.H. Nitz (1995). Daily Fluctuations in H o n o l u l u M o t o r Vehicle Accidents. Accident Analysis and Prevention, 2 7 , 7 8 5 - 7 9 6 .

Van Boggelen, 0 . (2007). De Invloed van het W e e r o p h e t Fietsgebruik en h e t A a n t a l Fietsslachtoffers. Publication no. 15, Fietsberaad, R o t t e r d a m .

M a r c h a n d , D., M . Sanderson, D. H o w e en C. A l p a u g h (1988). Climatic Change and

Van O o s t s t r o o m , H.J.A. A n n e m a en J. K o l k m a n (2008). Effecten van Klimaatver-

Great Lakes Levels: The I m p a c t on S h i p p i n g . C l i m a t i c Change, 1 2 , 1 0 7 - 1 3 3 .

a n d e r i n g op Verkeer en Vervoer: Implicaties v o o r Beleid, r a p p o r t Kennisin-

M a r t i n , P.T.J. Perrin.B. Hansen en I . O u i n t a n a (2000). I n c l e m e n t W e a t h e r Signal T i m i n g s . UTL Research Report MPC01-120, UTL, University o f U t a h , Salt Lake City. M a y c o c k . G . (1995). Driver Sleepiness as a Factor in Car and HGV Accidents. TRRL Report 169,TRRL, C r o w t h o r n e , Berhshire, UK. M c D o n a l d , N. (1984). Fatigue, Safety and t h e Truck Driver. Taylor and Francis Ltd., London. M i l l e r d , F. (2005). The Economic I m p a c t o f C l i m a t e Change on Canadian C o m mercial N a v i g a t i o n on t h e Great Lakes. Canadian W a t e r Resources Journal, 30, 2 6 9 - 2 8 0 . Nicholls, S. en B. A m e l u n g (2008). C l i m a t e Change a n d Tourism in N o r t h w e s t e r n Europe: Impacts and A d a p t a t i o n , f o r t h c o m i n g in Tourism Analysis.

s t i t u u t M o b i l i t e i t s b e l e i d (KiM), Den Haag. Van d e r V l i s t , M., P. van Beek en M . 01de Klater (2004). B e t r o u w b a a r h e i d van Reist i j d e n . Goudappel Coffeng, c o m m i s s i o n e d by A W , R o t t e r d a m . W e l c h , J.A., R.J.Vaughan.D.C. Andreassend en LA. Folovary (1970). W e a t h e r Cond i t i o n s a n d Road Accidents, in: Proceedings - Australian Road Research Conference, Vol. 5, pp. 1 9 0 - 2 0 8 . W i n t e r s , M . . M . C . Friesen,M. Koehoorn en K.Teschke (2007). U t i l i t a r i a n Bicycling: A M u l t i l e v e l Analysis o f C l i m a t e a n d Personal Influences. A m e r i c a n Journal o f Preventive M e d i c i n e , 32, 5 2 - 5 8 .

13

M a r k J. Koetse Piet Rietveld

Noten 1

In hoeverre k l i m a a t v e r a n d e r i n g t e w i j t e n is aan menselijk handelen is nog steeds een p u n t van hevige discussie. Dit is een discussie w a a r w i j ons b u i t e n w i l l e n h o u d e n . Voor d i t paper is van b e l a n g dat er bepaalde v e r a n d e r i n g e n in h e t k l i m a a t gaan o p t r e d e n , n i e t w e l k e o o r z a k e n aan deze veranderingen ten grondslag liggen.

2

Voor een recente beleidsgerichte studie over k l i m a a t v e r a n d e r i n g en t r a n s p o r t zie Van O o s t s t r o o m e t al. (2008).

3

In de b e n a m i n g van de scenario's hebben w i j de t e r m i n o l o g i e van het KNMI o v e r g e n o m e n ; G staat v o o r g e m a t i g d , W staat voor w a r m .

4

Tot en m e t 2003 g i n g d i t m o b i l i t e i t s o n d e r z o e k d o o r o n d e r de n a a m OVG en w e r d het u i t g e v o e r d d o o r het CBS. Sinds 2 0 0 4 w o r d t het u i t g e v o e r d d o o r Dienst Verkeer en Scheepvaart (DVS), v o o r h e e n Adviesdienst Verkeer en Vervoer (AVV).en staat het bekend als M o b i l i t e i t s o n d e r z o e k Nederland (MON).

5

Tevens bestaan er kengetallen voor N e d e r l a n d op a u t o s n e l w e g e n die zijn o p g e t e k e n d in A W (2002). Volgens deze kengetallen leidt regen overdag t o t een c a p a c i t e i t s r e d u c t i e van de w e g van 5% (DAB w e g d e k ) t o t 8% (ZOAB w e g d e k ) . Op basis van o n d e r andere deze k e n g e t a l l e n b l i j k t verder u i t sim u l a t i e s m e t het SMARA m o d e l van het RPB d a t de directe invloed van het w e e r op variatie van reistijden g e r i n g is, z o w e l binnen als b u i t e n de spits. Variatie in reistijden w o r d e n in hoge m a t e v e r o o r z a a k t door de i n t e r a c t i e van meerdere f a c t o r e n . Op deze m a n i e r zou het w e e r dus w e l een aanzienlijke rol k u n n e n spelen, al w o r d t d i t niet expliciet d u i d e l i j k (Hilbers et al., 2004).

6

Fietsongevallen k o m e n ook r e g e l m a t i g voor. U i t Schoon en Blokpoel (2000) b l i j k t d a t g l a d h e i d op de w e g d o o r s n e e u w o f ijs vaak een rol speelt in e n k e l v o u d i g e f i e t s o n g e v a l l e n . T e m p e r a t u u r s t i j g i n g kan in d i t o p z i c h t een red u c t i e in e n k e l v o u d i g e f i e t s o n g e v a l l e n t o t g e v o l g h e b b e n in de w i n t e r maanden.

7

Deze p a t r o n e n v o o r f i e t s g e b r u i k lijken vrij a l g e m e e n t e zijn; lage t e m p e r a t u r e n , sterke w i n d en neerslag hebben een n e g a t i e f effect op f i e t s g e b r u i k (zie, o n d e r andere, Van Boggelen, 2007; W i n t e r s et al., 2007; Goetzke en Rave, 2006; Richardson, 2 0 0 0 ; E m m e r s o n et al., 1998).

8

Ook Goeller et al. (1983) v i n d e n een n e g a t i e f v e r b a n d tussen kosten en w a t e r s t a n d e n . H u n r e s u l t a t e n zijn e c h t e r gebaseerd op m o d e l d a t a in plaats van empirische gegevens.

Gevolgen van klimaatverandering voor de transportsector