geonieuws maandblad van de mineralogische kring antwerpen v.z.w. 34(5), mei 2009 In dit nummer : Sampleiet Tazieffiet Mindat en "The Vug"

Afgiftekantoor : 2140 Borgerhout 1 Erkenningsnummer P708324

geonieuws maandblad van de mineralogische kring antwerpen v.z.w. 34(5), mei 2009

In dit nummer :  Sampleiet  Tazieffiet  Mindat en "The Vug"

Mineralogische Kring Antwerpen vzw Oprichtingsdatum : 11 mei 1963 Statuten : nr. 9925, B.S. 17 11 77 BTW-nummer : BE 0417.613.407 Zetel : Boterlaarbaan 225, B-2100 Deurne Wettelijk depot : Kon. Bib. België BD 3343 Verschijningsdata : maandelijks, behalve in juli en augustus. Redacteur en verantwoordelijke uitgever : H. DILLEN, Doornstraat 15, B-9170 Sint-Gillis-Waas. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, of op welke wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Betalingen bankrekening 789-5809102-81 België : girorekening (NL) 51 91 10. Nederland : Al deze rekeningen staan op naam van M.K.A. v.z.w., Marialei 43, B-2900 Schoten.

NUTTIGE ADRESSEN Hugo BENDER, Pieter Van den Bemdenlaan 107, B-2650 Edegem. Tel. 03 4408987. Bestuurder. Secretaris, ledenadministratie. Paul BENDER, Pieter Van den Bemdenlaan 107, B-2650 Edegem. Tel. 03 4408987. <[email protected]> Bestuurder. Technische realisatie Geonieuws, coördinator Minerant. Rik DILLEN, Doornstraat 15, B-9170 Sint-Gillis-Waas. Tel. 03 7706007. Bestuurder. Redacteur Geonieuws. Axel EMMERMANN, Lobbesplein 12, B-2640 Mortsel. Tel. 03 2953554 en 0496 359117 Werkgroep technische realisaties, werkgroep fluorescentie. Jan JENSEN, Jan Jensen, Varenblok 4 bus 6, B-2650 Edegem. Tel 0472 790423 <[email protected]> Bestuurder. Uitleendienst, werkgroep fotografie. Etienne MANS, Jan Blockxlaan 16, 2630 Aartselaar. Tel 03 8888124. <[email protected]> Bibliothecaris, samenaankoop. Herwig PELCKMANS, Cardijnstraat 12, B-3530 Helchteren. Tel. 0486 121128. Organisatie vergaderingen, contacten met sprekers. Guido ROGIEST, Prins Kavellei 86, B-2930 Brasschaat. Tel. 03 6520232. Bestuurder. Ondervoorzitter, public relations. Paul TAMBUYSER, Surmerhuizerweg 23, NL-1744 JB Eenigenburg. Tel. 00 31 226 394231. Fax 00 31 226 393560. <[email protected]>. Werkgroep edelsteenkunde, webmaster. Ineke VAN DYCK, Walbogaard 11, B-9140 Temse. Tel. 03 8276736. Werkgroep zeolieten. Ludo VAN GOETHEM, Boterlaarbaan 225, B-2100 Deurne. Tel. en fax 03 3215060. Vertegenwoordiging openbare besturen. Paul VAN HEE, Marialei 43, B-2900 Schoten. Tel. 03 6452914. Bestuurder. Voorzitter. Anny VAN HEE-SCHOENMAEKERS, Marialei 43, B-2900 Schoten. Tel. 03 6452914. Penningmeesteres. Eddy VERVLOET, August Vermeylenlaan 15F bus 29, B 2050 Antwerpen. Tel. 03 2194435 <[email protected]> Bestuurder. Excursies.

E-mail adres : [email protected]

URL (WWW) : http://www.minerant.org/

Titelpagina Wavelliet-aggregaten van Haut-le-Wastia, Anhée, Namur, België. Verzameling en foto © Rik Dillen.

MKA-kalender Op vrijdag 1 mei (feestdag) is er géén vergadering in 's Gravenwezel, en op vrijdag 8 mei is er ook géén vergadering in Edegem (vooravond Minerant).

Zaterdag 9 en zondag 10 mei 2009

MINERANT 2009 9 en 10 mei Antwerp Expo (ex-"Bouwcentrum") Jan Van Rijswijcklaan - Antwerpen http://www.minerant.org/mka/minerantnl.html

Zondag 17 mei 2009 MKA-excursie naar Bertrix. Wie wenst deel te nemen neemt ten laatste op Minerant contact op met Eddy Vervloet,  03 2194435, <[email protected]>

Donderdag 21 tot zondag 24 mei 2009 Excursie naar FREIBERG, met onder andere een bezoek aan Terra Mineralia, zilvermijn en mineralenmuseum Reiche Zeche). Voor meer informatie verwijzen we naar de voordracht van Hugo en Paul Bender in 's Gravenwezel op 6 februari 2009, en het artikel in Geonieuws 34(2), 34-52 (2009). Voor deze reis was inschrijven noodzakelijk.

Vrijdag 29 mei 2009 Maandelijkse vergadering in zaal “Elzenhof”, Kerkplein in Edegem-Elsdonk. Openbaar vervoer : bus 32. 19.00 h 19.30 h

bibliotheek (open tot 19.45 h) gelegenheid tot transacties, determinaties, afspraken voor privé-excursies, raadplegen van de bibliotheek, uitleendienst of... gewoon een gezellig babbeltje... Deze maand worden specimens van sampleiet uit Australië aangeboden. Meer details hierover vind je elders in dit nummer.

20.15 h

Geonieuws 34(5), mei 2009

Ludo Van Goethem " Basaltorgels, meer dan basalt" 99

Dat Ludo een zwak heeft voor alles wat met vulkanisme te maken heeft, had u waarschijnlijk al gemerkt. Vanavond laat hij ons nader kennis maken met orgels die geen muziek maken: de geologische structuren die men basaltorgels noemt. Waarom zien basaltorgels eruit als orgels ? Bestaan basaltorgels uit basalt ? Waarom is niet alle lava basalt ? Zitten er mineralen in basaltorgels ? Op al die vragen en tal van andere heeft Ludo voor ons een antwoord, geïllustreerd met talrijke mooie voorbeelden. Het klinkt ons nu reeds als … muziek in de oren !

Zaterdag 30 mei 2009 Vergadering van de Werkgroep Edelsteenkunde. Van 9.30 h tot 12 h in zaal “Elzenhof”, Kerkplein in Edegem-Elsdonk. Openbaar vervoer : bus 32. Practicum

Meer dan ooit : uw aandacht voor Minerant ! Uw actieve hulp is ook dit jaar ONMISBAAR ! Praktische informatie  Het toegangsgeld is 3 €. Maar wees gerust : leden van de MKA, alsook de inwonende gezinsleden van de MKA-leden met een gezinslidmaatschap, hoeven niet te betalen (maar zij mogen dat natuurlijk vrijwillig wel doen...). Ook kinderen tot 12 jaar genieten van gratis toegang.  Er is extra man- of vrouwkracht nodig, o.a. voor de tickettenverkoop. We zullen met een vooraf afgesproken beurtrolsysteem werken.  De bar wordt door onszelf uitgebaat. Ook hier is hulp dus meer dan welkom.  Er is overvloedig parkeergelegenheid in de buurt. De zaal is per auto, te voet en met het openbaar vervoer bijzonder gemakkelijk te bereiken. Meer dan ooit hebben we dit jaar de hulp nodig van alle leden, sympathisanten, zusterverenigingen en iedereen die we kunnen bereiken om ons te helpen de informatie over Minerant te verspreiden. Er zijn affiches en strooibiljetten beschikbaar. Doe a.u.b. je uiterste best om met die middelen de meest efficiënte publiciteit te maken. Stuur e-mailtjes rond, en we zijn tegen e-kettingbrieven... maar het is voor de goede zaak. Nét zoals vorig jaar is het ook deze keer van vitaal belang dat er véél volk komt. Alvast onze beste dank voor de steun. Minerant 2009 gaat door in "Antwerp Expo" (ex-Bouwcentrum), Jan Van Rijswijcklaan 191 in Antwerpen. Deze zaal is net ten zuiden van de Antwerpse Ring gelegen. Antwerp Expo (vroeger "Bouwcentrum") is sinds 1958 hét tentoonstellingspark van Antwerpen en de belangrijkste infrastructuur voor beurzen, evenementen en congressen. Oriëntatie-hulp :  Met de trein rij je tot Antwerpen Centraal Station. Daar neem je (ondergronds, in het station) tram 2 of 6, richting Hoboken, die voor de ingang van Antwerp Expo stopt (de rit duurt ongeveer 10 minuten).  Tram en busverbindingen : Tram 2 en 6, buslijnen 17, 22, 25, 26, 27, 38 en 298

100


 Met de auto :  Vanuit Nederland en Hasselt/Liège : uitrit "Wilrijk" op de Antwerpse Ring R1 geeft direct aansluiting op de Vogelzanglaan  Vanuit Gent : uitrit 5 "Wilrijk/Berchem" op de Antwerpse Ring R1, rechts : Gerard Legrellelaan, rechts : Vogelzanglaan  Vanuit Mechelen/Brussel (E19) : uitrit 5a "Berchem", links : Singel, terug links Gerard Legrellelaan, rechts Vogelzanglaan Gratis parkeergelegenheid : Vogelzanglaan, G. Legrellelaan, Desguinlei Nog meer praktische informatie : Meer informatie over Antwerp Expo vind je op http://www.mexicocentres.be/ Stadsplan Antwerpen : http://www.antwerpen.be/eCache/BEZ/258.html, zoek "Antwerp Expo" Parkeergelegenheid in de omgeving van Antwerp Expo : http://www.mexicocentres.be/upload/documents/parking_antwerpen.pdf Meer informatie over Minerant vind je op :

http://www.minerant.org/mka/minerantnl.html

Minerant-helpers : schrijf je in op de planning ! Om de taakverdeling tijdens Minerant wat te stroomlijnen maken we al enkele jaren vooraf een duidelijke planning op. Als je een van volgende taken wilt uitvoeren, laat de secretaris dan vooraf (nu dus) weten waarvoor en wanneer je beschikbaar bent. We rekenen er dan op dat je op die momenten effectief aanwezig bent. De taken die in te vullen zijn : vrijdag 8 mei vanaf 8.00 uur : opbouw zaterdag 9 en zondag 10 mei, 9.00-18.00 : ticketverkoop en -controle secretariaat bar, afwas, broodjes smeren, … zondag 10 mei vanaf 18.00 : opruiming Geef je voorkeur (taak, tijdstip/pen) door op de volgende vergadering aan Hugo, per email [email protected], of tel 03 4408987. Doen ! Ook één uurtje kan !

 Gebruikte afkortingen : M S

mineralen schelpen

F E

fossielen edelstenen

J juwelen MM micromounts

Hoewel deze beurzenkalender met de grootste zorg wordt samengesteld neemt de redactie van Geonieuws geen enkele verantwoordelijkheid met betrekking tot de juistheid van de gegevens. Vooraleer een reis te ondernemen om een beurs te bezoeken raden wij U aan contact op te nemen met de organisatoren of de gegevens op een andere manier te verifiëren. Gegevens m.b.t. de organisatoren van beurzen kan U in de meeste gevallen bekomen bij het secretariaat of de redactie van Geonieuws, liefst per e-mail.


101

Beurzen en tentoonstellingen Periode 17/5/2009 - 30/6/2009

De beurzenkalender is ook beschikbaar via onze website www.minerant.org/fairseu.html 09-10/05 BE

17/5 20-21/5

DE DE

23/5 23-24/5 23-24/5 23-24/5

NO DE LU IT

24/5

NL

30/5 30-31/5 30-31/5 30-31/5 30-31/5

CZ FR FR FR GB

30-31/5 30/5-1/6

FR FR

30/5-1/6

AT

31/5

DE

31/5 6/6 6/6 6-7/6 6-7/6 6-7/6 6-7/6

BE DE DE IT FR DE AT

7/6

DE

7/6 7/6 11/6

AT AT RU

13/6 13-14/6

CZ SE

20-21/6

DE

20-21/6

FR

20-21/6 20-21/6

NO GB

25-28/06 FR 26-28/6

102

FI

ANTWERPEN-ANTWERP EXPO. Minerant - MKA. Jan Van Rijswijcklaan 191, Antwerpen Info : Paul Bender, Pieter van den Bemdenlaan 107, 2650 Edegem  03 4408987. <[email protected]> www.minerant.org/mka/minerantnl.html FREUDENSTADT. Turn- und Festhalle. 10-17 h. Beurs (M-F). SCHWANGAU (Allgäu). Kulturhaus, Gipsmühlweg 5. 10-19/9-16 h. Beurs (M-F-J-E). Opgelet voor de data : woensdag en donderdag ! KONGSBERG. Mijnbouwmuseum, Hyttegatan 3. Beperkte beurs, voordrachten-programma. MOSBACH. Alte Mälzerei. 10-17/11-17 h. Beurs (M-F-J-E). WILTZ. Château de Wiltz. 10-18 h. Beurs (M-F-J-E) <[email protected]> CURNASCO DI TREVIOLO (BG). l’Oratorio, Piazza don Personeni. 9-18 h. Ruilbeurs (MM) en mineralogisch week-end. <[email protected]> www.gom.it VENLO. Venlonazaal, Hogeweg 10. 10-17 h. Beurs (M-F-J-E). www.rayer-minerals.com TURNOV. Budova I. zakladni skoly, ul. Skalova 600. Beurs (M). CAMBRAI (59). Salle des fêtes, Place du Marché (stadscentrum). Beurs (M-F). HALLEIN. Salzberghalle. 10-18/10-19/10-17 h. Beurs (M-J-F-E). LICHTENBERG/FRANKENWALD. Besucherbergwerk Friedrich-Wilhelm-Stollen. 10-17 h. Beurs (M). ECAUSSINES. Maison du Peuple, Av. de la Déportation 17. Beurs. EHRENFRIEDERSDORF. "Die Burg", August-Bebel-Straße 4. 10-16 h. Beurs (M). WILNSDORF. Festhalle. 9-16 H. Beurs (mijnlampen). LANZO (TO). Piazza Maggiore Allisio. Beurs (M). DOURDAN (91). Centre René Cassin, Rue des Vergers Saint-Jacques. Beurs. DEIDESHEIM. Stadthalle. 10-17 h. Beurs (M-F). WIEN. Haus der Begegnung, Angererstraße 14. Beurs (M-F-J-E). FREISEN (bij Idar-Oberstein). Bruchwaldhalle, Schulstraße 65. 9-17 h. Beurs (M). , VORDERNBERG. Barbarasäle. 9-17 h. Beurs (M) WIENER NEUSTADT. ÖGB-Zentrum, Gröhrmühlgasse 4. Beurs (M-F) SINT-PETERSBURG. Muchina Art School, 13 Soljanoi pereulok. Beurs (M-F-J-E). JICIN. Kulturni Dum. 7-15 h. Beurs. KOPPARBERG. 9-17/9-15 h. Beurs (M-F-J-E). www.geonord.org/org/BGS FREIBERG. Heubner-Halle, Dörnerzaunstraße. 10-16/10-15 h. Beurs (M), tentoonstelling "Freiberg". <[email protected]> ENSISHEIM. Regency Palace. 14-18/10-18/10-17 h. Beurs (meteorieten). IVELAND. Ivelandshalle. Beurs (M). STAFFORDSHIRE. County showground, Weston Road. 10-17/10-16 h. Beurs (M-F-J-E). www.gemnbead.co.uk/events.asp SAINTE-MARIE-AUX-MINES (68). Lyceum en in open lucht verspreid over de stad. 9-19 h. www.euromineral.fr YLÄMAA. Ylämaa Gem Village. 12-18/10-18 h. <[email protected]> www.ylamaa.fi/jalokivimessut/eng/gemshow.htm


MKA-nieuws In memoriam Jan Keustermans Op 5 maart 2009 overleed in Wommelgem ons medelid Jan Keustermans in de leeftijd van 91 jaar. Jan werd geboren in Antwerpen op 14 augustus 1917, en haalde het diploma van tuinbouwkundige. Hij huwde met Maria Aerts, en ze hadden 8 kinderen. Hij was een overtuigd pacifist, en weigerde uit overtuiging dienst bij het leger, waarop in die tijd nog strenge tuchtstraffen stonden. Tot 1945 oefende hij het beroep van tuinbouwkundige daadwerkelijk uit, en daarna ging hij aan het werk als medisch vertegenwoordiger. In 1956 besloot hij van zijn hobby zijn beroep te maken, en werd hij graficus en kunstenaar. Vanaf 1982 legde hij zich vooral toe op het ontwerpen en realiseren van medailles allerhande. Hij is ook een tijd directeur geweest van de stedelijke academie voor schone kunsten in Turnhout en creëerde talloze beelden die nog altijd her en der te zien zijn, vooral in de Kempen. Jan was een man met principes, en in zijn leven was maar weinig plaats voor compromissen of karakterloze beslissingen. Hij weigerde half werk af te leveren. Hij wist enorm veel over de natuur in al zijn aspecten, en dus ook over mineralogie kon hij een aardig woordje meepraten. Met diverse mede-MKA-leden trok hij geregeld op kaptocht, o.a. naar Scandinavië. Na de oprichting van de MKA (voor wie zich dat niet meer herinnert : 1963) werd hij al gauw lid van onze vereniging. Zoals in zijn kunst, hield hij van perfectie, van dingen die mooi en "af" waren, zoals bijvoorbeeld goedgevormde kristallen. In de kunst was hij vooral een meester in graveerwerk, wat hij onder meer toepaste in de zgn. "scraper boards" of "scratch boards", een soort graveerwerk in kleilagen. Maar hij was ook een bedreven metaal-graveerder. Dat hij een echte professional was bewijst het feit dat hij het ontwerp maakte van onze miljarden euro-munten met de beeltenis van koning Albert II. Een merkwaardige anekdote hierbij is het feit dat Jan de beeltenis eerst had ontworpen met de blik van de koning naar rechts gericht, maar de koning zelf zag zichzelf liever de andere kant opkijken... en zo geschiedde.

Een keer naar rechts... een keer naar links... Links : oorspronkelijk ontwerp van Jan Keustermans, 1997 Rechts : versie 2008


103

Dit kunstwerk, ongeveer 1.20 X 0.80 m groot, helemaal opgebouwd uit mineralen, werd door Jan in de jaren 80 tentoongesteld op Minerant. 

Hoewel dit op het vlak van de numismatiek ongetwijfeld zijn beroemdste schepping is geworden, was hij daarmee niet aan zijn proefstuk. Hij tekende ook al de beeltenis van koning Albert II op de Belgische muntstukken die vanaf 1994 in gebruik waren. Toen hij nog wat jonger was, kwam hij geregeld naar onze vergaderingen en andere activiteiten. Een ding staat als een paal boven water, als je een gesprek had met Jan, dan was je dat nadien niet één, twee, drie vergeten. Hij had echt iets te zeggen. De laatste jaren van zijn leven bracht hij door in het rusthuis Armonea in Wommelgem. Langs deze weg bieden we aan zijn echtgenote Maria en aan de ganse familie onze oprecht medeleven aan. Tot slot citeren we nog even uit het bidprentje : "Uw glanzende witte haren en uw groene jagerskostuum, we zullen ze missen. Net als uw staalblauwe ogen, waarmee ge probeerde om alles te doorgronden. De natuur fascineerde u mateloos, ge vondt er inspiratie".

Tot ziens...

104

Dit in memoriam kwam tot stand mmv Paul Van hee, Miel Daneels, Richard Loyens, Manfred meiFabig, 2009Rik Dillen Geonieuws 34(5),

Samenaankoop : loupe met LED-verlichting Onze collega's van Nautilus-Gent hebben iets nieuws gevonden op de markt, dat veel meer is dan een gadget : een nieuw type loupe, vergroting 10 X, met ingebouwde LED-verlichting. In totaal zitten er 6 LED-jes rond de lens, die je met een mini-schakelaartje kunt aan- en uitschakelen. Dit is een bijzonder handig gereedschapje, dat je al gauw niet meer zult kunnen missen. Het is ideaal om iets goed te bekijken, ook als er niet al te veel omgevingslicht is. Voor de prijs hoef je het ook niet te laten : na een initiatieprijs van 18 € (die op verlies uitdraaide) is de prijs nu 20 €. Daarin is ook de normale wettelijke garantie inbegrepen. We vatten de technische gegevens even samen : vergroting 10 X (triplet), lensdiameter 21 mm, metalen behuizing, lederen etui, 3 knoop-batterijtjes. Voor het vervangen van de minuscule batterijtjes heb je een speciaal sleuteltje nodig dat bij elke loupe wordt bijgeleverd. De levensduur van de LED's is zowat onbeperkt, en door het uiterst minieme stroomverbruik zullen de batterijtjes wellicht ook héél lang meegaan. Hoe lang juist zal de praktijk nog moeten uitwijzen. Wie zo'n loupe wil bestellen contacteert Rik Dillen (via e-mail, [email protected]) of ten laatste op Minerant, en betaalt 20 € op bankrekening 001-0985379-32 t.n.v. Henri DILLEN, Doornstraat 15, B-9170 Sint-Gillis-Waas (IBAN BE90001098537932, BIC GEBABEBB). De loupes zullen dan beschikbaar zijn op de vergadering van 29/5/2009 of volgens afspraak.

Groepsreis naar Lanzarote Er komt een nieuw mineralogisch project, in de vorm van een groepsreis naar Lanzarote, een van de Spaanse Canarische eilanden. een dergelijke reis werd al eens georganiseerd in de kerstvakantie van 1993, door de toen nog zelfstandige mineralenvereniging van Sint-Job (die later geïntegreerd werd in de MKA). Dat was een uitloper van een dia-voorstelling die in de Reynaert voor deze kring gepresenteerd werd door Paul Vandevelde.


105

Na die bewuste voorstelling kwam de vraag om met de club naar Lanzarote te bezoeken. Die bewuste reis leverde niet alleen een bijdrage aan de mineralencollecties van de deelnemers, met onder andere olivijn en een aantal zeolieten. Na deze eerste verkenningsreis, en de fusie van beide verenigingen, ging Paul nog regelmatig terug naar dit mooie eiland. Het is de bedoeling om volgens de formule van toen opnieuw naar Lanzarote te gaan. We zullen dus niet alleen mineralen verzamelen, maar ook het eiland zelf verkennen. Dat maakt dat deze reis ook zeker geschikt is voor koppels. Het aantal plaatsen is beperkt tot minimum 12 en maximum 15 personen. We denken de reis te organiseren in de 2de en 3de week van december 2009. Wie geïnteresseerd is geeft zo vlug mogelijk een seintje aan Paul Vandevelde, <[email protected]>.

Tijdschriften 

MINERAUX ET FOSSILES 34(374), 10.08

4-6 Munich 2008 7-9 Le mercure ère 36-48 Découverte du Nord-Portugal. 1 partie : Panasquiera, entre Coïmbra et Viseu 49-54 Atacamite 58-60 Des grenats en Autriche 

GEODE 33(8), 10.08

9-10 Mineralen en hun namen (4) 14-15 Diamant scannen 

FACETTEN 41(5), 10.08

10-14 Lightning Ridge (Australië, opaal) 

AGAB MINIBUL 41(9), 11.08

193-204 Un métier d'art, créateur joallier 

DER AUFSCHLUSS 59(6), 12.08

353-366 Boratmineralen im Werra-Anhydrit des Steinbruchs Kohnstein bei Niedersachswerfen am Südharz 373-392 Columbiten und dem mit Columbit verwachsenen Neufund Petscheckit aus dem Pegmatit von Hagendorf-Süd/Oberpfalz 393-403 Ein paläoklimatologisch überprägter Grundgebirgskörper in der Megablockzone im Meteoritenkrater Nördlinger Ries 405-408 Leogangit, ein neues Mineral von der ehemaligen Grube Wildermann in Müsen im Siegerland 409-415 Meerschaum von der Schäbischen Alb Sepiolith in Vulkaniten des Sternbergs 

LAPIS 33(11), 11.08

STEIRISCHER MINERALOG

Extra themanummer (158 pp.) : Die Mineralien der Silber-Blei-Zink-Erzvorkommen am Prinzenkogel bei Rettenegg in der Oststeiermark. 




12-17 La bourse 2008 de Denver (Colorado) 18-22 Les mines de saphir d'Ilakaka 24-29 Le Québec à travers des âges 30-42 Découverte du Nord-Portugal. 2ème partie : Bragance, ou l'Ibérie prolongé de la Bretagne 43-50 Adamite et paradamite

106

7-11 Andradit 13-15 Die Muschel vom Vesuv 16-21 Die Mineralien des Steinbruchs Rammelsbach am Remigiusberg, Pfalz 22-27 Mineralien aus dem Wunsiedler Marmor im Fichtelgebirge 28-31 1993-2007 : Bergkristall und Riesencalcite von Holenbrunn 32-35 Bei den Demantoid-W¨schern von Poldnevaja im Ural 36 Rhodonit 37-39 Pyromorphit vom "Hexentisch" bei Altweilnau im Taunus 40-41 "Stinkquarze" im Gips der Raibler-Schichten, Lechtal, Tirol 41 Staurolith aus dem Senderstal bei Grinzens, Tirol 42-43 "Kupfergrün" : ungewöhnliche Pseudomorphose aus einer alpiner Kluft am Auernigg bei Mallnitz, Kärnten (A)




AMERICAN MINERALOGIST 93(10), 10.08

1603-1607 Demicheleite, BiSBr, a new mineral from La Fossa crater, Vulcano, Aeolian Islands 

GEA 41(3), 09.08

67-72 De Zeldzame-Aardenmineralen : deel 2 - de Alpen 73-74 Monaziet of titaniet : determinatie met de hoogtezon ! 75-83 Natuursteen aan de Pieterskerk in Leiden 91-92 De Idrija-kwikmijn in Slovenië 

MINERALOGICAL RECORD 39(5), 10.08

355-367 The Königskrone topaz mine, Schneckenstein, Saxony, Germany 373-381 Olmiite and poldervaartite from the Kalahari Manganese Field, Northern Cape Province, Republic of South Africa 385-396 An appraisal of Haüy's wooden crystal models 397-405 Hubert de Monmonier (1919-2007) and his mineral collection 409-418 About mineral collecting - part 2/5 

DEPOSITS MAGAZINE # 16, 10.08

4-7 Preserving geological museum collections 36-40 Meteorites 41 A splendid falsification : a double story [Raymond Dedeyne en Rik Dillen] 


225-232 Sainte-Marie-aux-Mines 236-237 Quartz - macle de La Gardette 

GEOLOGY TODAY 24(6), 12.08

216-222 Monazite chemistry : evidence for a prehistoric journey 223-230 Hannibal and the Alps : unravelling the invasion route 231-238 The Chaîne des Puys volcanoes of the Auvergne, France 

LE REGNE MINERAL # 84, 12.08

5- 22 Minéralogie des Mines du Nontronnais, Dordogne 23-24 L'embreyite et l'hisingerite du filon du Cantonnier, Nontron, Dordogne 26-33 Minéralogie de la carrière Tabataud, Nontron, Dordogne 34-35 La nontronite : de la Dordogne à la surface du sol de Mars ! 36-39 La crocoïte 40-50 Les minéraux de titane, uranium et terres rares du Mont-Cenis, Lanslebourg, Savoie. 51-59 Munich 2008 61 Bourse de Chamonix 2008




RIV. MINERALOGICA ITALIANA 32(4), 10.08

210-228 Cima d'Asta : ritrovamenti nelle pegmatiti del massiccio granitico (Trentino orientale) 230-252 Fornovolasco - Miniere di ferro presso Vergemoli (Alpi Apuane) 254-261 L'ametista di Traversella 

GEOLOGICA BELGICA 11(3-4). 09.08



NAUTILUS INFO 33(4). 12.08



MINERAUX ET FOSSILES HS # 27. 11.08

Themanummer 114 pp. "Minéraux du cuivre chalcopyrite et quelques minéraux de cuivre dérivés ou associés" 

MINERALIENFREUND 46(4), 11.08

2-7 Die Altdorfer MIneralientage 8-16 Drei Brüder auf Kristallsuche - Teil 2 : Il Fuorn dalla Puzzetta 17-19 Kristallkeller Amsteg 

EXTRALAPIS # 35, 11.08

Themanummer 104 pp. : Fluorite der Welt 

CANADIAN MINERALOGIST 46(4), 08.08

Themanummer : "The mineralogy and petrology of carbonatites" 

SCHWEIZER STRAHLER 42(4), 11.08

2-6 Die Eisenrose vom Ritterpass - Anatomie einer Falschung 7-13 Variantenreiche neue Grimselkluft 14-19 Zufallstreffer - oder weisse und graue Zonen (Teil 1) ([ongedocumenteerede gebieden in Zwitserland en de vondsten] 31-33 Historische Kristallfunde im Kanton Uri (Teil 1) 35 Der Tazieffite, ein neues Mineral 

GEODE 33(9), 11.08

11-13 Mineralen en hun namen (5) 

J. FLUORESCENT MIN. SOC. 28, 10.08

3-17 Luminescence - spectacular and useful characteristics of minerals 18-18 Recent research on diamond fluorescence 21-24 Historic overview of luminescence - research on calcites from the Harz Mountains, Germany. 25-31 Calcium fluoride for ArF lithography characterization by in situ transmission and LIF measurements 

HONA 43(4), 12.08

31-36 Axiniet en titaniet [Erik Vercammen]

107



ROCKS AND MINERALS 83(6), 12.08

486-500 A Namibian diamond adventure (2007) 502-507 Rediscovery of a historic Arkansas diamond 508-517 Diamonds of Russia 520-526 Kyanite, Minas Gerais, Brazil 528-533 Australian fossil and mineral museum, home of the Somerville collection, Bathurst, New SouthWales 534-544 Mineralogy of fumaroles deposits at Sunset Crater volcano, Northern Arizona 547-548 Who’s who in mineral names – Pete Dunn 550-552 The Treasure Chest pockets, Jacksons Crossroads Amethyst mine, Wiles Co., Georgia 

NAUTILUS INFO 33(09), 12.08

92-96 Spinel van Luc Yen, Vietnam 97-99 Australië en goud uit de Alpen [Georges Claeys] 

Province, NE Brazil 1131-1158 The phosphate mineralization from the newly discovered Trutzhofmühle aplite, Hagendorf pezgmatite, DE 1183-1194 Karelianite and vanadian phlogopite from the Merelani Hills gem zoisite deposits, Tanzania 1195-1207 Pseudosinhalite and magnesiotaaffeite as replacement products of spinel in dolomite marble from Stubenberg, Styria, Austria. 1317-1322 The oxidation state of copper and cobalt in carrollite, CuCo2S4 1343-1354 Niveolanite, the first natural beryllium carbonate, a new mineral species from MontSaint-Hilaire, Québec, Canada 1365-1372 Lasalite, a new decavanadate mineral species from the Vanadium Queen mine, La Sal Distrcit, Utah 


169-182 Les minéraux de Bertrix 


GRONDBOOR EN HAMER 62(6), 12.08 1-16 L’or de la Mongolie de Gengis Khan

126-129 Brokken oerbank in zandzuiger van een HSL-bouwput bij Hazerswoude 130-138 De voormalige groeve Kwintelooijen in de Utrechtse heuvelrug

10-22 Excursie Slowabije 30/4-11/5/2008





LITHORAMA 35(10), 12.08

1-9 Les mines d’argent du Laurium 

STEIRISCHE MINERALOG 17(22), 12.08

4-5 Eine Eisenblüte mit Geschichte 8-13 Interessante Darstellungen Ostalpiner Mineralien in Goldschmidt’s Atlas der Kristallformen : 22. Erzlagerstätten Kärntens und Sloveniens (Sideritlagerstätte) 14-21 Die Entwicklung der Löthohr-Probierkunde 22-24 Neues aus dem historischen BleiSilberbergbau am Raudnerkogel Nördlich von Stiwoll, Wstmk. 24-25 Goethit-Hämatit in Karstschläuchen sowie schöne Calcitkristalle und Pyrit aus dem Streinbruch Strobl, Steiermark, Österreich 26 Laumontit und brookit aus dem Steinbruch nahe dem Wirtshaus Kärntnerland, Koralpe, Soboth, Steiermark, Österreich 28 Eine orientierte Aufwachsung von Calcit auf Siderit vom Hüttenberger Erzberg in Kärnten 28-29 Kurzprismatische Quarze vom Monteaccuto Argazza, Provinz Emilia-Romagna 30-33 Mineraliensammeln in den USA 



FACETTEN 41(6), 12.08


30-41 La mine de plomb de Longvilly. Partie 1 : histoire [Richard De Nul] 43-48 Le borax 

AMERICAN MINERALOGIST 93(11-12), 12.08

1693-1720 Mineral evolution 1903-1910 Lakargiite CaZrO3 : a new mineral of the perovskite group froml the North Caucasus, Kabardino-Balkaria, Russia. 1911-1920 Xocolatlite, a new tellurate related to kuranakhite 

MINERALOGICAL RECORD 39(6), 12.08

Themanummer : Mexico special issue 5 4-21 A brief history of early silver mining in Spanish America 25-34 The Milpillas Mine, Cananea district, Sonora, Mexico 41-50 The Las Chispas mine, Arizpe, Sonora, Mexico 55-62 The Apex mine, San Carlos, Chihuahua, Mexico 69-88 Classic agate deposits of northern Mexico

CANADIAN MINERALOGIST 46(5), 10.08

1097-1116 Cpompositional variation of tourmalinegroup minerals in the Borborema Pegmatite

108

+ apart supplement – themanummer (80 pp.) “The Miguel Romero collection of Mexican minerals”


De column van Cronstedt Mindat en The-Vug Laten we eerlijk zijn. Sinds de popularisatie van het internet zijn de mogelijkheden voor mineralenverzamelaars onvoorstelbaar toegenomen. Wie had gedacht dat het zo'n vaart zou lopen ? En wie had gedacht dat er zoveel verschillende webstekken zouden blijven bestaan en vooral zouden uitgroeien tot wat ze nu zijn ?

een die geïnteresseerd is in mineralen, fossielen, edelstenen en alles wat ermee te maken heeft. Na de overname van the-vug.com door Justin Zzyzx en Brandy Naugle in november 2005, is dit duo erin geslaagd om (naar eigen zeggen) hun nieuwe webstek uit te werken tot “de meest populaire mineralogische website die geen mineralogische gegevens aanbied”, met meer dan 10 000 verschillende bezoekers per maand. Bovendien publiceert het duo sinds 2008 ook het tijdschrift The-Vug.com Quarterly Magazine, dat heel wat interessante artikels bevat en waarvan de laatste nummers eveneens gratis gedownload kunnen worden.

Uiteraard hebben alle MKA-ers ondertussen kennis gemaakt met www.mindat.org, dé grootste online mineralogische databank die er bestaat. Gegevens over alle mineralen en al hun vindplaatsen worden hier naarstig verzameld en gratis online ter beschikking gesteld. Het succes van deze site is vooral te danken aan de samenwerking van al de Mindat-leden, die het idee van de webmaster Jolyon Ralph om zo'n website te maken, mee helpen uitwerken. Daarnaast heb je natuurlijk ook nog het levendige Message Board, waar iedereen berichten kan lezen of schrijven. Of als het nog levendiger moet, dan kies je toch gewoon voor de Chat Room, om al tokkelend lekker bij te kletsen met gelijkgezinde verzamelaars wereldwijd.

Daarnaast hebben deze mineralogische duizendpoten ook nog tal van andere websites opgestart, die alle best een bezoekje waard zijn. Surf maar eens naar www. fake minerals.com, dan ben je zó op de hoogte van de laatste vervalsingen. Wie een zwak heeft voor vezels, moet beslist eens gaan kijken op www.asbestos minerals.com. Wie liever beelden en info ziet van vindplaatsen, musea en dergelijke, kan terecht op www.rockhoundingvideos.com. En als je ze zelf niet kan vinden, dan ga je toch gewoon naar www.wheretobuyminerals. com.

Eind 2008 vierde Mindat reeds zijn 15de verjaardag, met een passend cadeautje: een elektronische versie van het vermaarde "Zeolites of the World" van Rudy Tschernich. Via een link op de homepage, kan je dit boek zomaar gratis én legaal downloaden ! De webstek is ondertussen zo populair geworden, dat Jolyon dit jaar zelfs een eigen stand aangeboden kreeg op dé grootste mineralenbeurs ter wereld: die van de Tucson Gem and Mineral Society.

Bovendien heeft Brandy (die zich ook “Mevrouw Vug” noemt) nog een eigen website (www.bran dynaugle.com) waar je onder andere haar mineralogische kunstwerken kan bewonderen, en heeft Justin nog zijn eigen webstek waar hij ook nog specimens aan de man brengt! Waar dit enthousiaste duo de energie vandaan haalt om dit allemaal te verwezenlijken, lijkt me een raadsel. Alhoewel, www.radioactiveminerals. com is ook nog van hen…

Mindat was overigens niet de enige "algemene mineralogische webstek" die vertegenwoordigd was op deze mineralenbeurs. Ook www.thevug.com was van de partij, en wel in de ruimte juist naast Mindat. Deze webstek, die in 2002 werd opgestart door Steve Hardinger, wil informatie brengen over alles wat er op mineralogisch vlak op het internet leeft en beweegt. Haar doel is om dé portaalsite te zijn voor ieder-

S(m)urf ze !


Axel 109

Sampleiet : het levensverhaal van een mineraal van de maand Herwig Pelckmans Intro De reactie van onze Geonieuws-redacteur moet een mix geweest zijn van een flinke dosis verbazing en een nog grotere dosis ongeloof, toen hij dit artikel uiteindelijk in zijn mailbox vond. Sampleiet had namelijk al het mineraal van de maand kunnen zijn in … 1999 ! Ja, daar zal zelfs Rik van verschieten, want zijn archieven gaan maar terug tot enkele jaren geleden. Dus bij grote uitzondering en speciaal voor u, geachte lezer, een blik achter de schermen van het mineraal van de maand. We schrijven anno 1999, als we in februari in één van de vele hotelkamers in Tucson (Arizona) afgeleid worden door een felblauw mineraal dat als het ware als de schubben van een vis op zijn bruine matrix zit. Wetende dat dit de kamer van Aurora Mineral Corporation. is, waar ook Terry SZENICS zijn specimens aan de man brengt, kan dit zowel een courant als een echt zeldzaam mineraal zijn. Terry zit namelijk geregeld in Chili, en heeft daar al heel wat exotische dingen ontdekt. De kroon op zijn veldwerk is ongetwijfeld het nieuwe mineraal szenicsiet, een kopermolybdaat dat in 1997 naar hem en zijn vrouw Marissa genoemd werd. Een blik op het label (Fig. 1) leert ons dat het hier gaat om sampleiet. Hmm, nog nooit van gehoord, dus even wat meer info vragen aan Terry. Die weet me te vertellen dat het een koperfosfaat “met enkele complicaties” is, wat al direct de blauwe kleur verklaart. De specimens komen van de Santa Catalina Mine in de Sierra Gordo in Chili en het mineraal werd er voor het eerst door hem gevonden in 1993. Dat is overigens ook het jaar waarin hij het heeft laten identificeren, want er zijn nu eenmaal meerdere blauwe kopermineralen. Meer hoeven we niet echt te weten; we zijn ondertussen al zwaar verleid door de mooie blauwe kleur en de exotische vindplaats en schaffen ons dus een klein lot aan van zelf uitgezochte specimens. Het materiaal is immers uitstekend geschikt als mineraal van de maand. Terug thuis, worden de specimens voorzien van een passend etiket (Fig. 2) en mee naar een beurs gesleept. De interesse voor deze specimens blijkt echter zó groot, dat het lot al snel te klein wordt om nog als mineraal van de maand aangeboden te

Links : authentiek sampleiet-label met het handschrift van Terry Szenics. Rechts : sampleiet-label van de auteur, met alle bijhorende informatie.

110


kunnen worden. Geen nood, dan brengen we de volgende keer wel wat meer sampleiet mee. Helaas, het kan verkeren! “Sorry, no more samples of sampleite.” was al wat er te rapen viel in 2000. Groot is het genoegen als we in februari 2004, tijdens het onveilig maken van de kamers van de Inn Suites in Tucson, stuiten op een nieuwe vondst van sampleiet! Deze keer zijn het de “Aussies” die het mineraal gevonden hebben in de Northparkes Mine (zie verder). Tijdens het gesprek met één van de dealers in de kamer, verklaart een zekere Ben NICOLSON dat hij zonder problemen kan zorgen voor een artikel en foto’s. Prima, e-mailadressen worden uitgewisseld en de nodige beloftes gedaan. Met Geonieuws en het mineraal van de maand (opnieuw) in het achterhoofd, veranderen dus de nodige specimens van eigenaar. Rik zal tevreden zijn als ie dit hoort… Enkele maanden later raakt het beloofde artikel van Ben wat in de vergeethoek, tot Tucson weer begint te kriebelen. Dus half januari 2005 een herinnerings-e-mailtje gestuurd naar down under, want dat gaat sneller. Eind augustus 2005 krijgen we al antwoord van Ben. Hij had als geoloog de voorbije maanden op een godvergeten plek ergens in Azië moeten werken, en had nu pas zijn e-mail kunnen lezen! In bijlage niet het beloofde artikel voor Geonieuws, maar wel een scan van een artikel over de vindplaats. Met andere woorden: er viel dus nog aardig wat te doen voor we iets in ons tijdschrift konden publiceren. Ondertussen had Rik uiteraard weet van de hele zaak, en legde hij me geregeld het vuur aan de schenen. Zoals voor zijn vertrek naar Maleisië, toen hij met lichte drang aanstuurde op sampleiet als mineraal van de maand voor september 2005. Toen hij terugkwam, bleek het mineraal van de maand door omstandigheden echter “omgezet” tot … monaziet(Ce). Van een bizarre “pseudomorfose” gesproken! Helaas was dat voor mij slechts “uitstel van executie”, want zoals het een goede redacteur betaamt, zag hij dat artikel uiteraard al voor zich! Ettelijke bestuursvergaderingen (en we hebben er maar 1 per jaar!) en e-mails later kunnen Rik en ik eindelijk opgelucht adem halen! Dus, beste lezer, geniet er (eindelijk) van!

Basisinfo Sampleiet is een zeldzaam mineraal. Het ontstaat meestal in de oxidatiezone van koperertslichamen die dagzomen in zeer droge gebieden. Een blik op de formule NaCaCu5(PO4)4Cl·5H2O leert ons dat er heel wat elementen in dit fosfaat zitten. Naast koper, dat geleverd wordt door de primaire kopersulfiden, bevat het ook nog calcium, natrium en kalium, afkomstig van de verwering van veldspaten. Het fosfor is dan weer afkomstig van primaire fosfaten zoals apatiet. De chloor en het kristalwater tenslotte wordt geleverd door het grond- of regenwater. Het mineraal wordt soms ook in grotten gevonden, en is dan ontstaan door de inwerking van vogel- of vleermuisguano op koperhoudende gesteenten. Tenslotte werd het ook nog aangetroffen als corrosieproduct op prehistorische voorwerpen die uit koperlegeringen zoals brons bestaan, bijvoorbeeld in Mit Rahina, Egypte (FABRIZI, 1989). Sampleiet is de fosfaat-versie van het koperarsenaat lavendulaan. Beide mineralen hebben dezelfde structuur, en gezien er zeer fosfor-rijke lavendulaan bestaat, sluit men de mogelijkheid niet uit dat er een continue mengreeks zou bestaan. Typisch voor ons mineraal van de maand is ook het samen voorkomen met andere chloorhoudende, secundaire kopermineralen, zoals vb. atacamiet. Voorts valt het op dat het koperfosfaat libetheniet ook zeer vaak deel uitmaakt van de paragenese.


111

c {001} b {010} m {110} d {150} r {021} p {111}

Geïdealiseerd sampleietkristal; overdreven dik getekend om naast het grote b-vlak ook de andere vlakjes te kunnen tonen.

Kristallografisch behoort sampleiet tot het orthorhombische kristalstelsel, meer bepaald tot de dipyramidale klasse mmm. De grootste kristalvlakken zijn de pinakoidvlakken {010} die zich dus loodrecht op de b-as bevinden. Alle andere vlakken (zoals {001}, {021}, {110}, {150} en {111}) zijn steeds veel kleiner en moeilijk herkenbaar (Fig. 3). De kristallen zijn maximum 1 cm, zeer dun en tafelig. Als ze plat liggen op een {010}-vlak, oogt hun omtrek vierkant en doen ze denken aan pseudotetragonale kristallen. Tweelingvorming werd niet vastgesteld, tot GIESTER et al. (2007) bijkomend onderzoek deden naar de structuur van sampleiet en andere mineralen uit de lavendulaan-groep. Toen bleek dat nagenoeg alle sampleietkristallen van de vindplaats E26 (zie verder) tweelingen zijn ! Meestal vormt het hemelsblauwe korsten. Licht blauwgroene, vrijstaande kristallen, met grote, tabulaire {010}-vlakken die soms enigszins gestrekt zijn volgens [001], zijn zeldzamer. In enkele gevallen werden er ook mooie rozetten van sampleiet-plaatjes gevonden. De streepkleur is blauwwit; de hardheid is ongeveer 4 en de parelmoerglans is het best te zien op de {010}-vlakken, die tevens de favoriete splijtvlakken van het mineraal zijn. Fluorescentie blijkt afwezig. Sampleiet werd in 1942 door HURLBUT beschreven en genoemd naar de heer Mat SAMPLE, die op dat moment Asistant General Manager geworden was bij de Chile Exploration Company in Chuquicamata, Chili. Daarvoor had de man als Mine Superintendent in Chuquicamata steeds zijn team van geologen met raad en daad bijgestaan tijdens hun mineralogisch werk, waardoor er verschillende nieuwe mineralen (zoals het koperjodaat bellingeriet) ontdekt werden.

Sampleiet-XX van Endeavour 26 (E26 ore body), Northparkes Mine, Kennedy Co., New South Wales, Australia.

112


Vindplaatsen De typevindplaats van dit koperfosfaat is dus Chuquicamata (provincie El Loa, Chili), de grootste kopergroeve ter wereld! Sinds haar uitbating in 1915 is de groeve zo gegroeid, dat het stadje waarnaar de groeve genoemd werd ondertussen deel uitmaakt van haar immense storthopen. Volgens Lester ZEIHEN, die het mineraal destijds ontdekte, werd het vooral gevonden in de sterk geoxideerde, buitenste zones van het ertslichaam, in een kwarts-monzoniet (dieptegesteente) in associatie met limoniet en atacamiet. Het deed denken aan een mica-achtig mineraal en was blijkbaar het laatst gevormd in de paragenese, op gips na (in HURLBUT, 1942). Andere vindplaatsen in Chili waar sampleiet werd gevonden en beschreven, zijn de Emma Luisa Mine en de Fortuna Mine, beide gelegen in de provincie Antofagasta (GUILLEMIN, 1956); en de Mantos Blancos koperafzetting (KNOBLER and JOSEPH, 1962), die samen met de hoger genoemde Santa Catalina Mine te situeren valt in de provincie Tocopilla. Op Mindat vind je ook nog enkele andere plaatsen in Chili, maar daarover werd tot op heden (nog) niet gepubliceerd. Wat de Europese vindplaatsen betreft, valt er niet veel te melden. Enkel in Oostenrijk werd het mineraal met zekerheid op 3 verschillende plaatsen aangetroffen. In de gipsmijn Haagen-Bergbau te Webing (6km NW van Abtenau, Salzburg) komt het voor in kleine spleten in het diabaasgesteente, samen met een tweede generatie gips (JAHN, 2001). In de buurt van Kasteel Hartenstein bij Krems an der Donau, werden minuscule hoeveelheden aangetroffen als verweringsproduct van chalcopyriet in een amphiboliet-gesteente. Ook hier was het fosfaat vermoedelijk afkomstig van apatiet (KOLITSCH 2009, pers. comm.). Tenslotte werd het ook gevonden in het Bergwerk Hochfeld in het Untersulzbachtal van de Hohe Tauern (LEWANDOWSKI et al., 2006). In België en Nederland werd tot op heden nog geen sampleiet aangetroffen, en de kans dat het er ooit in de natuur gevonden wordt is zeer klein, omdat ons klimaat nu eenmaal veel te vochtig is en omdat we geen grote gipsafzettingen hebben in onze ondergrond. In Italië, op het eiland Sardinië, zou het gevonden zijn in de Furtei Mine (RUGGIERI et al., 1997) en in de Fenugu Sibiri Mine (BRIZZI et al., 1994). Andere vindplaatsen in Europa, zoals bijvoorbeeld de “Rio Cares” in Spanje, moeten nog door analyses en/of publicaties bevestigd worden. Vindplaatsen in Azië zijn (voorlopig?) uiterst schaars. Mogelijks is dit ook te wijten aan de taalbarrières, die ervoor zorgen dat hun literatuur vaak onbekend blijft. Slechts één referentie kon in de literatuur teruggevonden worden. Het betreft een niet nader bepaalde vindplaats in het Noordwesten van Karatau, USSR (ZAZUBINA and ANKINOVICH, 1980). Het materiaal dat deze maand aangeboden wordt, werd dus gevonden in het Endeavour 26 ertslichaam (afgekort als “E26”) dat dagzoomt in Northparkes, New South Wales, Australia (Fig. 4). Ook hier werd sampleiet gevonden in een kwarts-monzoniet. In 2003 werd de bovenste zone van het ertslichaam ontgonnen en vermits dit niet zo rijk aan koper was, gedumpt op 2 storthopen naast de mijn. De storthoop die het eerst werd aangelegd, bevatte voornamelijk materiaal van de buitenste, geoxideerde zone, en was bijgevolg het rijkst aan sampleiet. De tweede storthoop was veel rijker aan koperchloriden en – carbonaten en bevatte nagenoeg geen sampleiet meer.


113

Interessant om weten is ook dat in de nabijgelegen E22 en E27 geen sampleiet werd aangetroffen. Dit is volgens (MCLEAN et al., 2004) te wijten aan het lagere zoutgehalte van het grondwater in deze ertslichamen. Het grondwater van de E26 heeft een veel hogere saliniteit, waardoor er wél voldoende chloor aanwezig was voor de vorming van koperchloriden zoals atacamiet en het koperchlorofosfaat sampleiet. De specimens werden dus niet verzameld in situ, maar wel op de storthopen van deze koper- en goudmijn (zie hoger). Daar was het vooral zoeken naar de zeldzame breuken in het gesteente, die meestal 0.5 tot 5 mm breed waren. In deze spleten kon de hemelsblauwe sampleiet uitkristalliseren tot plaatjes die radiaalstralige hemisfeertjes vormden. Sfeertjes tot 1 cm diameter en waaiervormige aggregaten tot 2 cm behoorden tot de zeldzame vondsten van wereldklasse. Meestal waren de aggregaatjes echter kleiner, en soms waren ze vergezeld van atacamiet en libetheniet. Over de “sampleiet” van de Lake Boga granite quarry in Victoria, Australië, kan ook nog iets verteld worden. Recente studies hebben namelijk aangetoond dat het hier zou gaan om een polymorf van sampleiet met de chemische formule NaCaCu5(PO4)4Cl·nH2O (met n ~ 4.5); met een iets andere stapelstructuur en dus een ietsje kristalwater minder. De wetenschappers waren echter niet geneigd er een nieuw mineraal van te maken, ze spreken alleen van “een nieuw polytype van sampleiet” (GIESTER et al., 2007). Prachtige foto’s van deze polymorf van sampleiet zijn te bewonderen op Mindat (zie referenties onderaan). Andere vindplaatsen in Australië van de gewone sampleiet zijn Broken Hill, de Spring Creek Mine en Brookton (zie Mindat voor verdere geografische details). Zoals reeds hoger vermeld werd, wordt sampleiet af en toe ook gevonden in grotten. In dat geval zijn het de fosfaatrijke uitwerpselen van vleermuizen of vogels die gaan inwerken op koperhoudende gesteenten en op die manier sampleiet doen ontstaan. Dergelijke specimens zijn bekend uit de Mbobo Mkulu Cave in Zuid-Afrika (MARTINI et al., 1997), uit de Cioclovina Cave in Roemenië (ONAC et al, 2002), en uit Mooloo Downs Station en de Jingemia Cave, beiden in West-Australië. In deze laatste grot werden reeds specimens van sampleiet gevonden in 1907 of 1908, maar die werden eerst foutief geïdentificeerd als “tagiliet” door SIMPSON in 1952. Tagiliet bleek later echter identiek te zijn met pseudomalachiet. Het was pas in 1977, toen men opnieuw de specimens van de SIMPSON collectie onderzocht, dat bleek dat het in werkelijkheid om sampleiet te ging (BRIDGE et al, 1978).

114


Acknowledgement I would like to thank Uwe Kolitsch for providing additional information on some of the sampleite localities and for updating the Mindat webpage on sampleite due to our communications.

Referenties en links A.L. McLean, J.Chapman, J.L. Sharpe and P.A. Williams (2004): The mineralogy of the oxidised zone of the E26 orebody at Northparkes, New South Wales. Australian Journal of Mineralogy 10, 53-57. Bridge, P.J., Pryce, M.W., Clarke, R.M., and Costello, M.B. (1978) Sampleite from Jingemia Cave, Western Australia. Mineralogical Magazine: 42: 369-371. Brizzi, G., Olmi, F., Sabelli, C. (1994): Gli arseniati di Pira Inferida, Gonnofanadiga (CA). Rivista Mineralogica Italiana, 3/1994, 193-206. Fabrizi, M., Ganiaris, H., Tarling, S.E., and Scott, D.A. (1989) The occurrence of sampleite, a complex copper phosphate, as a corrosion product on copper alloy objects from Memphis, Egypt. Studies in Conservation: 34: 45-51. Giester, Gerald; Uwe Kolitsch ; Peter Leverett ; Peter Turner ; Peter A. Williams (2007) The crystal structures of lavendulan, sampleite, and a new polymorph of sampleite. European Journal of Mineralogy 19,75-93. Guillemin, C. (1956) Contribution a la minéralogie des arséniates, phosphates et vanadates de cuivre. II. Phosphates et vanadates de cuivre. Bulletin de la Société française de Minéralogie: 79, p. 226–229. Henry, D. A. and Birch, W. D. (1988): Sampleite and associated minerals from the Lake Boga granite quarry, Victoria, Australia. Austral. Mineral. 3, 135-148. Hurlbut, C.S, Jr. (1942) Sampleite, a new mineral from Chuquicamata, Chile. American Mineralogist: 27: 586–589. Jahn, S., 2001. Schon gesehen? Sampleit. Mineralien-Welt 12(4), p. 10-11. Knobler, R. and Joseph, W., 1962. Mining Engin. 14, p. 40-45. Lewandowski, K., Lerch, H. & Seemann, R. (2006): Chronik - Schaubergwerk Hochfeld "Bergbau im Untersulzbachtal – Eine fast vergessene Welt" Die 500-jährige Geschichte des Kupferbergbaus am Hochfeld im Untersulzbachtal. Zukunftskollegium Nationalpark Hohe Tauern, Neukirchen a. G., 288 pp Martini, J.E.J. et al (1997), "Mbobo Mkulu Cave, South Africa", in "Cave Minerals of the World" (1997); Onac, B.P., Breban, R., Kearns, J., and Tamas, T. (2002) Unusual minerals related to phosphate deposits in Cioclovina Cave, Şureanu Mts. (Romania). Theoretical and Applied Karstology: 15: 27-34. Ruggieri, G., Lattanzi, P., Luxoro, S., Dessi, R., Benvenuti. M, & Tanelli, G., 1997. Geology, Mineralogy and Fluid Inclusion Data of the Furtei High Sulfidation Gold Deposit, Sardinia, Italy. Economic Geology, 92 (1), 1-19. Zazubina, I. S.; Ankinovich, E. A., 1980. Sampleite from the weathering crust of carbonaceoussiliceous vanadium-containing shales of northwestern Karatau, USSR (titel vertaald uit het Russisch). Geol., Poiski i Razvedka Mestorozhd. Polezn. Iskopaemykh Kazakhstana, AlmaAta, p. 19-26. Ref. Zh., Geol. 1981, Abstr No. 8V224.

http://www.mindat.org/min-3515.html http://rruff.geo.arizona.edu/doclib/hom/sampleite.pdf http://rruff.info/uploads/AM27_586.pdf http://www.minersoc.org/pages/Archive-MM/Volume_42/42-323-369.pdf


115

Nieuw mineraal : tazieffiet Onlangs (namelijk op de vergadering van 30 juni 2008) werd een nieuwe mineraalnaam goedgekeurd door de IMA, de International Mineralogical Association: tazieffiet werd genoemd naar de PoolsBelgisch-Franse vulcanoloog Haroun Tazieff. Tazieffiet, tot nu toe bekend als IMA 2008-12 komt nog niet voor in de allernieuwste uitgave (2008) van de Glossary of Mineral species, en zo zie je maar dat dergelijke naslagwerken al verouderd zijn nog voor ze verschenen zijn ! Het is een zeldzaam sulfozout, met als (nogal eigenaardige) formule Pb10Cd(As,Bi)11S25 Cl5. Dit mineraal ontstaat door rechtstreekse condensatie uit vulkanische gassen die ontsnappen uit de Mytnovsky vulkaan, Kamchatka schiereiland, Rusland. Men kon geen beter gepaste naam voor dit mineraal bedenken, want Haroun Tazieff was dan wel geen professionele vulkanoloog, hij was wel een pionier op het vlak van het observeren (en filmen) van actieve vulkanen, en maakte van de studie van vulkanische gassen zowat zijn levenswerk. Tazieffiet gelijkt vrij goed op een ander mineraal dat nog niet zo lang geleden ontdekt werd, namelijk vurroiet, Pb20Sn2Bi22S54Cl6. Dit mineralogisch eigenaardigheidje werd onder analoge omstandigheden ontdekt als sublimatieproduct in de La Fossa krater, Vulcano, Eolische Eilanden bij Sicilië, Italië. Hij werd in 1914 geboren in Polen. Zijn vader overleed kort na zijn geboorte aan het front, en in 1920 emigreerden zijn moeder en hijzelf naar België, waar hij in 1936 de Belgische nationaliteit kreeg. Hij studeerde in 1938 af als landbouwingenieur aan de Faculté des Sciences Agronomiques de Gembloux, en in 1944 als mijnbouwingenieur aan de universiteit van Liège. In 1971 verkreeg hij de Franse nationaliteit, en hij leefde in Frankrijk (voor zover hij niet ergens op een of andere vulkaan was) tot aan zijn dood in 1998. Hij was een echte avonturier, was in zijn studententijd Belgisch universitair kampioen boksen, en metgezel van Cousteau op zijn Calypso. Wij zullen ons hem altijd herinneren als de maker van talrijke schitterende films over allerlei vulkaDe Arenal-vulkaan, Costa Rica (16/2/2007). Foto © Rik Dillen nische verschijnselen.

Door Haroun Tazieff eigenhandig geschreven opdracht aan Koning Leopold III en prinses Liliane in het eerste exemplaar van zijn boek "Les Volcans". Uitgeverij Robert Delpire, Parijs, 1961 (Encyclopédie essentielle Série science n°5) 19 x 21 cm. 106 p. Verzameling Paul en Regina 116 Tambuyser.


geonieuws maandblad van de mineralogische kring antwerpen v.z.w. 34(5), mei 2009 In dit nummer : Sampleiet Tazieffiet Mindat en "The Vug"

Recommend Documents