U I T G AV E V O O R J A A R 2014
ATELIER VOOR HERBESTEMMING
GEOFORT HERWIJNEN
Verdedigingsfort wordt educatief centrum EUSEBIUSKERK
Grensoverschrijdende aanpak voor behoud Rijksmonument Restaureren en herbestemmen van een monument vragen om anders denken en een nieuwe aanpak. Dankzij ketenintegratie en LEAN-bouwen kan de Eusebius behouden blijven.
6
2
3
7
Een juiste balans tussen behoud van historische waarde en het toevoegen van hedendaagse functionaliteiten, leidt tot een succesvolle herbestemming.
Historisch en beeldbepalend klooster wordt door herbestemming tot MFA hét ontmoetingspunt voor jong en oud in hechte (krimpende) gemeenschap.
Herbestemming, nieuwbouw en duurzaamheid gaan bij Mariënbosch hand in hand. Energieneutrale studentenwoningen geven nieuw leven aan klooster.
PARC GLORIEUX
MFA ZIJTAART
KLOOSTER MARIËNBOSCH
AT E L I E R V O O R H E R B E S T E M M I N G
OPLEVERING
Parc Glorieux
KLOOSTER
Zijtaart OUD KLOOSTER WORDT EIGENTIJDSE D O R P S A C C O M M O D AT I E
“S T U K B E H A A G L I J K E R DAN IN ONZE TIJD” Mariëtte vd Pas in de voormalige kapel
De gemeente Veghel behield het historische en beeldbepalende monumentale klooster in kerkdorp Zijtaart en gaf het een nieuwe functie. De multifunctionele accommodatie is nu het ontmoetingspunt voor jong en oud in de hechte (krimpende) gemeenschap. Oud-docenten in het historische trappenhuis van Parc Glorieux
Samen met een negental oud-docenten van het ROC KWI College brachten wij een bezoek aan Parc Glorieux, voorheen Mariaoord, in Vught. Zij waren tot december 2008 werkzaam in het markante gebouw en heel nieuwsgierig naar het resultaat van de herbestemming. Spontaan werd in het imposante trappenhuis een sonate ingezet, een herinnering aan de vroegere kerstconcerten.
PROJECTGEGEVENS Oude functie Meisjespensionaat van de Zusters Ursulinen Nieuwe functie 32 Luxe appartementen en 8 grondgebonden woningen Ontwerp BO.2 Architectuur en Stedenbouw Tilburg Opdrachtgever(s) Eigen ontwikkeling Partners Gemeente Vught, RCE Oplevering 2013 Rol Ozive Het Rijksmonument is eigendom van Synchroon, dat samen met Nico de Bont het plan bedacht voor de ontwikkeling van woningen. Nico de Bont verzorgde de uitvoering van de bouw.
Ben van Os heeft ruim 30 jaar Menswetenschappen gedoceerd in Parc Glorieux en noemt het een werkplek die voelde als een tweede huid. “De brede gangen en hoge lokalen brachten een eigen sfeer. Als conditietraining nam ik meerdere keren per dag de 101 treden tellende trap, iets wat ik later in onze nieuwbouw miste. In de hal beneden organiseerden we exposities van de kunstacademie. Het gebouw leende zich daar uitstekend voor.” Nu zijn de lange gangen onderbroken door woningen, die ‘dwars’ in de bestaande structuur zijn gepositioneerd. De vloertegels, nagemaakt in Viëtnam, zijn een feest van herkenning. Men denkt dat ze oud zijn. Ondanks de opdeling van de oorspronkelijke gangenstructuur, herkent iedereen de oude entree, de keuken, praktijklokalen, lesruimtes en de docentenkamers onder het dak. “Deze ruimte is een
stuk behaaglijker dan in onze tijd,” vertelt Marjolein Held enthousiast. “Het was hier vaak koud en schemerdonker. Die lichtkoepels in het dak geven veel extra licht en de oude balken, destijds niet zichtbaar, geven nu een extra dimensie aan de beleving van de ruimtes. Net als de balkons. Die had ik toen ook wel gewild!” Ook Wout Musters denkt met weemoed terug aan zijn tijd in het klooster. Eerst als leerling en vanaf 1976 als docent. Hij herinnert zich zelfs de Pax Christi wandeltochten die langs het klooster liepen. In het souterrain werden dan slaapplekken ingericht. “Ik word hier heel rustig, het voelt vertrouwd. Dit was mijn ‘thuis’. De sfeer van toen is goed behouden gebleven, met de fijne gemakken van een eigentijds gebouw: aangenaam klimaat, sfeervolle entourage, bijzondere ligging en een eigen parkeerplaats in de garage voor elke woning.”
I N I T I AT I E F
“Het klooster behoort tot het historische erfgoed van de gemeente Veghel,” vertelt wethouder Riny van Rinsum, verantwoordelijk voor maatschappelijke ontwikkeling en cultuur. “De zusters Franciscanessen bewoonden het klooster meer dan 100 jaar en vervulden een belangrijke rol in het onderwijs en de zorg, waardoor zij een nauwe band hadden met de Zijtaartse gemeenschap. Toen de zusterorde kromp, heeft de gemeente het gebouw van hen overgenomen. Al vanaf het begin was het duidelijk dat het klooster een centrale en bindende rol in de kern zou moeten blijven spelen.”
UITDAGINGEN
Een herbestemmingsinitiatief als in Zijtaart, vraagt om een behoorlijke investering, al was dat volgens Van Rinsum niet de grootste uitdaging. “Wij wilden vooral dat de buitenkant van het gebouw herkenbaar zou blijven als klooster. De architect is hier goed in geslaagd. Het historische complex combineert uitstekend met de nieuwbouw aan de achterzijde. Wij zijn er zelfs in geslaagd om aan de criteria van Frisse School te voldoen en een speelleertuin te integreren in de openbare ruimte.”
SAMENWERKING
Al in een vroeg stadium waren de participanten van de multifunctionele accommodatie bekend en verliep het overleg soepel. Van Rinsum is blij dat door de gezamenlijke huisvesting ook nieuwe samenwerkingsinitiatieven ontstaan. “Er worden door de gebruikers mooie activiteiten ontwikkeld, die goed aansluiten bij de oorspronkelijke doelstelling: het klooster weer tot kern van het dorp maken. Dit komt de leefbaarheid ten goede, waardoor inwoners graag in Zijtaart blijven wonen.”
CENTRALE PLEK
Ruim twee jaar na de ingebruikname van de accommodatie ziet Van Rinsum dat er nog steeds een duidelijk verband is tussen de zusters en de gemeenschap. “Het klooster is gemeenschapshuis, de vroegere
Tobias Verhoeven, teamlid Ozive
“Bij het herbestemmen van monumenten gaat het naar ons idee om de continue afweging tussen het behoud van de cultuurhistorische waarde van een monument enerzijds en de nieuwe programmering anderzijds. De juiste balans in deze afweging moet er toe leiden dat er sprake is van een succesvolle herbestemming, met andere woorden dat het monument klaar is voor
een nieuw leven. Deze afweging is naar mijn idee bij Parc Glorieux bijzonder goed geslaagd. Hier is het gelukt om een fantastisch klooster her te bestemmen naar grote appartementen in een mooie groene omgeving; een resultaat waar we best een beetje trots op zijn!”
kapel is aula van de school. In het nieuw gebouwde kapelletje naast het klooster kunnen mensen nog steeds een eigen moment van rust vinden. Het is mooi om te zien dat alles en iedereen gebruik maakt van het klooster. Daar doen we het voor!”
NIEUWE SCHOOL
Mariëtte van der Pas, directeur van basisschool Edith Stein, was heel blij met het herbestemmingsinitiatief en is vanaf het prille begin betrokken. “Onze school was sterk verouderd en wij hadden dringend behoefte aan nieuwe huisvesting. Omdat de ‘nieuwbouw’ in een bestaand pand is ondergebracht, beschikken wij over meer ruimte dan we volgens de normering recht op hebben. Dat vertaalt zich vooral in extra flexruimte, veel bergruimte en extra ruimtes als de kapel en zangzolder, die is ingericht als mediaruimte. Meer ruimte betekent echter ook meer kosten. Die kunnen wij als school niet dragen. Met de gemeente is afgesproken dat wij onze jaarlijkse vergoeding voor de groepsafhankelijke Materiële Instandhouding doorsluizen naar de gemeente. De rest legt de gemeente bij.”
M O O I R E S U LTA AT
Van der Pas is blij met de hoge plafonds en het vele licht. “Dat creëert letterlijk en figuurlijk ruimte. Het geeft een vrij gevoel en draagt bij aan een prettige werksfeer.” Een nieuw gebouw schept mogelijkheden, maar vraagt ook om extra regels en afspraken, wat in het begin wel wennen was voor ouders, kinderen en leerkrachten. Nu de school ruim twee jaar in de nieuwe omgeving huist, is Van der Pas nog steeds blij met het resultaat. “Het bouwproces kostte veel tijd en energie, maar ik zou het zo overdoen. Het enige wat ik zou aanpassen is de grootte van de lokalen. Die zijn nu volgens de norm, maar die zou ik groter maken ten koste van de flexruimtes. Als directeur zou ik mijn rol ook beperken tot aan integratie van missie en visie in het bouwplan. De uitvoering, met de vele details zoals stopcontacten en aansluitingen, zou ik aan anderen overlaten.”
“Historische waarde voor de gemeenschap”
PROJECTGEGEVENS
Oude functie Klooster zusters Franciscanessen Nieuwe functie Multifunctionele accommodatie met • dorpshuis • basisschool Edith Stein • sportzaal • peuterspeelzaal • kinderopvang & buitenschoolse opvang • pinautomaat • servicepunt bibliotheek • tweetal appartementen Ontwerp Leenders Architecten, Veghel Opdrachtgever(s) Gemeente Veghel Oplevering 2011 Bijzonderheden Pilotproject ‘Frisse Scholen’ provincie Noord-Brabant Meest Frisse school van NL in de categorie Renovatie & Transformatie Nominatie Scholenbouwprijs 2013 Rol Ozive HEVO heeft haar expertise ingebracht op het gebied van multifunctionele accommodaties en begeleidde de aanbesteding. Aandachtspunten waren beheer en exploitatie. Tevens verzorgde HEVO het procesmanagement.
“Door de gebruikers worden mooie activiteiten ontwikkeld, die aansluiten bij de oorspronkelijke doelstelling: het klooster tot kern van het dorp maken. Dit is écht herleven, dit is Ozive!”
Mireille Uhlenbusch, teamlid Ozive
PA G I N A 3
AT E L I E R V O O R H E R B E S T E M M I N G
S TAK E H O L D ER S
Initiatiefnemers Willemijn en Bart in hun GeoFort
GeoFort Herwijnen “Herbestemmen is als gamen; je moet eerst een level halen om verder te komen”
Wat eerst een verdedigingsfort was uit de Nieuwe Hollandse Waterlinie, is nu een spannende ontdekkingsplek in het teken van kaarten en navigatie. Anno nu lijkt dit een logische plek en een vanzelfsprekende invulling van het terrein, maar de weg ernaartoe was er één van vallen en opstaan. Initiatiefnemers Willemijn Simon van Leeuwen en Bart Bennis hebben in de praktijk ervaren dat je een lange adem nodig hebt en dat je moet blijven geloven in je plan.
PA S S I E E N I D E A L I S M E
Vanuit een passie voor cartografie, ontstond in 2005 het idee om een kenniscentrum op te richten. “Studies in het vakgebied werden opgeheven en wij wilden graag de bestaande kennis behouden,” vertelt Willemijn enthousiast. “Het is een introvert vakgebied dat wij naar buiten willen brengen door het aan te bieden op een spannende plek. Het GeoFort nodigt uit tot ontdekking. Maar voordat we zover waren, moesten we wel mensen overtuigen om middelen en steun te krijgen voor dit initiatief. Want alleen red je het niet. Je hebt mensen om je heen nodig die je steunen, je initiatief (financieel) omarmen en die je verder helpen als je dreigt vast te lopen.”
IT’S ALL IN THE GAME
Via een bekende hoorden Willemijn en Bart dat Staatsbosbeheer een nieuwe bestemming zocht voor het Fort aan de Nieuwe Steeg in Herwijnen. Met een businessplan onder de arm waagden ze de stap. Er was nog een andere gegadigde voor de plek (een crematorium), maar ze kregen een jaar de kans om een haalbaar bedrijfsplan te maken. Het gezin verhuisde van Leiden naar Herwijnen en begon aan het grootste avontuur in hun leven. “Om het proces vol te
Boudewijn de Bont, initiatiefnemer Ozive
“Elke herbestemming vraagt om een bevlogen kartrekker. Mensen die waarde hechten aan het behoud van de ziel en het karakter van een monument, overtuigd zijn van hun plannen en continue de grens van wat mogelijk is blijven verkennen. Die samen met stakeholders, experts en belanghebbenden blijven zoeken
Om draagvlak te vinden voor de plannen, is Willemijn stad en land afgereisd. “Gelukkig kon ik vanuit mijn werk als cartograaf bij de ANWB leunen op een breed netwerk. Bovendien was er vanuit het vakgebied behoefte aan het behoud van kennis. Zo konden wij al vroeg in het proces een Raad van Advies benoemen, die ons initiatief steunde. Belangrijke namen, die weer elders deuren voor mij openden. Stakeholders, die belang hebben bij wat je aan het doen bent, zijn nodig voor draagvlak, een succesvol plan en de financiering daarvan.” Volgens eigen zeggen zijn Willemijn en Bart met het GeoFort in level 13 beland. “In dit level moeten we aantonen dat er geen sprake is van staatssteun bij financiële steun vanuit de provincie Gelderland in het realiseren van een nieuw entreegebouw. Dit zal echt niet het laatste level zijn, want het sciencecentrum GeoFort houdt zich te veel met innovaties bezig om ooit af te zijn.” Als Willemijn het proces over zou doen, dan zou ze graag een lange man willen zijn met een lage stem. Lachend besluit ze: “Als vrouw duurt het wat langer voordat je serieus genomen wordt.”
TIPS & TRICKS VOOR EEN SUCCESVOLLE HERBESTEMMING
• • • • • • • • • • • • •
Geloof in wat je doet, opereer vanuit vertrouwen Wees consistent in je verhaal Zorg voor een lange adem, ook financieel Doe het niet alleen Schrijf een goed bedrijfsplan Denk vanuit een integrale oplossing Verzuip niet in details Committeer stakeholders aan je plan Zie het proces als een ‘game’ Zeg wat je doet, en doe wat je zegt Win vertrouwen door transparantie Vertrouw op je intuïtie Geef je grenzen aan en durf grenzen te verleggen
PROJECTGEGEVENS
Oude functie Militair fort als onderdeel van Nieuwe Hollandse Waterlinie Nieuwe functie Educatief themapark op het gebied van cartografie en navigatie Zakelijke bijeenkomsten en arrangementen Ontwerp Verlaan en Bouwstra architecten, Vianen Marx & Steketee Architecten, Eindhoven DS Landschapsarchitecten, Amsterdam Toezicht Restauratiearchitectuur BBM, Raamsdonkveer Opdrachtgever(s) Stichting GeoFort Herwijnen Oplevering 2012 Bijzonderheden In 2012 ontvingen de initiatiefnemers het Restaratiefondscompliment uit handen van Prof. Mr. Pieter van Vollenhoven Rol Ozive Nico de Bont was verantwoordelijk voor de restauratie van de diverse gebouwen
houden, zagen we het als een computergame met levels om te overbruggen. Het kost soms kruim om een level te halen, maar je moet net als in een game barrières overwinnen om een mijlpaal te kunnen vieren.”
PRINCIPLE BASED
In totaal werden 12 levels doorlopen tot aan de opening in juni 2012. De belangrijkste hobbels waren de wet en regelgeving. “Het gevoel dat je van het kastje naar de muur wordt gestuurd,” zegt Bart. “Om bijvoorbeeld erfpacht te kunnen regelen met Staatsbosbeheer, hadden we vergunningen nodig van de gemeente. Die vergunningen werden pas gegeven als er een erfpachtcontract was. En zo ging dat steeds heen en weer. We hebben ca. 34 vergunningsaanvragen doorlopen. Dan heb je een lange adem nodig, humor en relativeringsvermogen.” Willemijn pleit voor een meer principle based benadering van de regels, dan rule based. “Als je uitgaat van de gedachte achter de wet, in plaats van deze strikt te volgen, kom je verder. Dat vraagt wel lef van ambtenaren en bestuurders. Ondertussen hebben we een hechte band opgebouwd met de gemeente en omwonenden en is men mede trots op wat we hebben bereikt.”
naar de meest optimale invulling van hun droom. Zo worden herbestemmingen haalbaar en succesvol.”
Mommersteeg M O N U M E N TA A L KANTOOR HERBESTEMD TOT ZORGWONINGEN
MARIËNGAARDE
Herbestemming klooster tot leefgemeenschap voor kunstenaars Na de restauratie van het voormalig pension Mariëngaarde in Tilburg, zijn we nu gestart met de herbestemming van dit monumentale pand. De Stichting Ru van Rossem Huis maakte samen met woningcorporatie TBV Wonen een uniek plan voor deze herontwikkeling. Binnen de bestaande structuur van het rijksmonument worden 29 appartementen, ateliers en een oefenruimte voor podiumkunsten
gerealiseerd. De ouder wordende kunstenaar vindt hier een rustige en inspirerende woon-/werkplek. Tilburg krijgt met dit unieke project een nieuwe impuls op het gebied van kunst en cultuur.
In opdracht van Woonveste is gestart met de herbestemming van Rijksmonument Mommersteeg in Vlijmen naar twee kleinschalige woon-zorconcepten. Het gebouw, gelegen aan de Wolput in Vlijmen, heeft jaren dienst gedaan als kantoor voor graszadenkweker Mommersteeg. De herbestemming betreft de huisvesting van twee vernieuwende formules voor langdurige zorg in Nederland: Thomashuis en Herbergier. De formules zijn ontwikkeld en worden beheerd door De Drie Notenboomen (DDN), die met Woonveste een huurcontract heeft afgesloten.
OPDRACHTGEVER
OPDRACHTGEVER
A R C H I T E C T
TBV Wonen, Tilburg Crepain Binst Architecture, Antwerpen
ARCHITECT
Woonveste, Drunen Arco Architecten BNA, Oudewater
PA G I N A 5
AT E L I E R V O O R H E R B E S T E M M I N G
Eusebius GRENSOVERSCHRIJDENDE AANPAK VOOR BEHOUD RIJKSMONUMENT
Wie Arnhem binnenrijdt kan er niet omheen: de imposante toren van de Eusebiuskerk. In WOII bijna geheel verwoest, daarna weer opgebouwd en nu toe aan een ingrijpende restauratie. Een enorme klus voor de Stichting Eusebius Arnhem, die belast is met het onderhoud, beheer en de exploitatie van het markante bouwwerk.
MEEWEGEN PUBLIEK OPINIE
de zeven dwergen kan bewonderen, want de Eusebius is een van de meest gedecoreerde kerken van Nederland.”
Sinds vier jaar is Hans Winters voorzitter van de Stichting Eusebius en intensief betrokken bij de herbestemming en de restauratie van de toren en het schip. “In het begin was er veel scepsis voor de plannen vanuit de bevolking vanwege de hoge restauratiekosten,” vertelt Winters. “Aanvankelijk werden die begroot op meer dan 90 miljoen. Men vond dat maatschappelijk onverantwoord, zeker in crisistijd. Vandaar dat we de publieke discussie zijn aangegaan over de herbestemming van de kerk en toren. Dat leidde tot uiteenlopende ideeën, van een huis voor lichte zeden, een skatebaan tot een museum. Uiteindelijk hebben we een denktank opgericht met belangstellenden, deskundigen en prominenten uit de samenleving, die de ideeën heeft onderzocht. Op grond van functies en mogelijkheden is uiteindelijk besloten de exploitatie van de toren en het schip los te koppelen. De toren zal een museale functie over de Slag om de Arnhem krijgen. In samenwerking met het nabij gelegen Airborne Museum in Oosterbeek wordt de toren geëxploiteerd”.
K E T E N I N T E G R AT I E
Via een reguliere aanbesteding is de restauratie van de lantaarn van de toren aanbesteed. Nico de Bont kreeg de opdracht om het oude natuursteen te vervangen door een bestendiger soort. Gaandeweg de uitvoering is gekeken of het proces van aanbesteden ook anders ingericht zou kunnen worden. “Oorspronkelijk zouden we elk deel van de restauratie apart moeten aanbesteden, waardoor veel tijdverlies en onwerkbare situaties zouden kunnen ontstaan, omdat met meerdere aannemers op de steigers gewerkt zou moeten worden. Dus zijn we met alle betrokkenen om de tafel gaan zitten om te kijken of het ook anders kan. In een team van bijna 25 man, van RCE, architect, aannemer tot steenhouwer, zijn we de volgende fases gaan uitwerken. Deze zogenaamde ketenintegratie zorgde voor een innovatief bouwproces. Alle expertise was al beschikbaar in de voorbereiding,
Opdrachtgever SSHN had bij de herbestemming van het klooster Mariënbosch hoge duurzaamheidsambities. Bouwtechnisch is het niet eenvoudig om duurzame maatregelen toe te passen in een monument. Toch is het gelukt om het gebouw te transformeren naar deze tijd; het gebouw is CO2-neutraal en kent een uitzonderlijk lage EPC-waarde.
“markant gebouw is middelpunt van de stad” BETREK DE OMGEVING
KLOOSTER
De herbestemming en restauratie van de Eusebiuskerk staan niet alleen. Het markante gebouw maakt onderdeel uit van de stad en van het culturele leven. Investeringen zijn belangrijk voor de ontwikkeling van de stad. Samen met het nieuwe Kenniscentrum ‘Roset’, het nog te realiseren Kunstencluster aan de Rijn en de herbestemming van de Eusebius ontstaat er een belangrijke culturele driehoek. Dit maakt de stad aantrekkelijk in het kader van stadpromotie. Voor Winters is de
Mariënbosch Herbestemming en nieuwbouw volop in ontwikkeling
DUURZAME HERBESTEMMING MONUMENTAAL KLOOSTER MARIËNBOSCH
PROJECTGEGEVENS
Hans Winters in ‘zijn’ kerk
M U LT I F U N C T I O N E E L G E B R U I K S C H I P
Op dit moment is het enorme schip van de kerk al in gebruik als evenementenlocatie, echter de toegankelijkheid is beperkt. “Je kan de ruimte alleen betreden via smalle deuren,” zegt Winters, “te klein om bijvoorbeeld een autotentoonstelling te organiseren. Er zijn plannen om de oude doorgangen aan de zijkant open te maken. Door deze dwarsverbinding komt de kerk meer in open verbinding te staan met de omgeving. Ook komen er glazen kubussen in het schip die verplaatsbaar zijn. Deze zijn geschikt voor onder andere promotiedoeleinden. Het bijzondere licht in de kerk wordt behouden.” Ook heeft de Bernard Lievegoed University uit Driebergen bekend gemaakt dat de Eusebiuskerk hun nieuwe collegezaal wordt.
ADEMBENEMEND UITZICHT
De toren is wel het paradepaardje van de Eusebius en op dit moment ook de grootste inkomstenbron. Via een glazen lift kom je op 70m hoogte en is er een fantastisch uitzicht over de slagvelden en uiterwaarden van de Rijn. Winters: “Er zijn plannen om aan de buitenzijde van de toren een geheel glazen balkon te maken, waarmee men ook de bijzondere beelden van bijvoorbeeld Sneeuwwitje en
wat leidde tot meer onderzoek en andere keuzes. Uiteindelijk betekent dit meer kwaliteit, een sneller voorbereidingsproces en grote besparing in de restauratiekosten. De oorspronkelijke begroting is uiteindelijk teruggebracht naar 27 miljoen.”
L E A N -B O U W E N
Met de innovatieve aanpak van ketenintegratie is al een belangrijke stap gezet. De restauratie van 27 miljoen blijft nog steeds een grote kostenpost waarvoor nog fondsen geworven moeten worden. De gemeente en de provincie betalen mee, maar ook het rijk zal nog een steentje bij moeten dragen om de plannen rond te krijgen. Het doel is om in 2019, bij de 75ste verjaardag van de Slag om Arnhem, de gehele restauratie klaar te hebben. De LEAN-inrichting van de uitvoering zal in navolging van ketenintegratie voor nog meer efficiency moeten zorgen. “Het vakmanschap blijft,” zegt Winters, “daar gaan we beslist niet aan tornen. Maar door alle logistieke onderdelen beter op elkaar af te stemmen, hebben we minder tijdverlies en winnen we in bouwtijd. LEAN-bouwen vraagt opnieuw om samenwerking, vertrouwen en het delen van kennis, maar het levert gegarandeerd weer extra voordelen op.”
herbestemming en restauratie dan ook pas geslaagd als “de Eusebius het bruisende middelpunt is van de stad. Een plek waar ‘actie’ is en waar je makkelijk naar binnen kunt. Een plek waar veel bezoekers komen om zich te verwonderen en te verbazen, maar vooral om te ontmoeten.”
Oude functie Klooster, pensionaat en bejaardenhuis Nieuwe functie Studentenwoningen Ontwerp Harmonische Architectuur B.V., Voorstonden Opdrachtgever(s) Stichting Studentenhuisvesting Nijmegen (SSHN) Mooiland Vastgoed B.V. Partners Gemeente Nijmegen, provincie Gelderland, RCE Projectstatus In uitvoering Rol Ozive Het Rijksmonument was eigendom van Synchroon, dat samen met Nico de Bont en SSHN het plan bedacht voor de ontwikkeling van studentenwoningen. Nico de Bont verzorgt samen met zusterbedrijf Bouwbedrijf Hazenberg de uitvoering van de bouw.
EISEN EN MAAKBAARHEID
In het Programma van Eisen van SSHN was de isolatiewaarde vastgesteld op RC4, basis is een RC-waarde van 3. De wettelijke EPC (Energie Prestatie Coëfficiënt) dient minimaal 0,6 te zijn. Mariënbosch krijgt een EPC-waarde van 0,3. “Uitzonderlijk hoog voor een monument,” vertelt John van der Doelen, teamlid van Ozive. “Vaak leent de bestaande constructie zich niet voor duurzame verbeteringen. Dus moeten we werken met toevoegingen. Bij Mariënbosch hebben we deze hoge waarden kunnen bereiken door het plaatsen van voorzetwanden en het toepassen van geïsoleerde beglazing.” In combinatie met een uitgekiende energie-opwekking kan zo een energielabel A worden bereikt.
C O ₂-N E U T R A A L V E R WA R M E N
Voor de exploitatie van het gebouw stelde SSHN ook duurzame eisen aan het verwarmingssysteem, dat bij voorkeur CO₂-neutraal moest zijn. Van der Doelen: “Er is gekozen voor een volledig automatische hout gestookte pelletketel; in Duitsland en Oostenrijk veel toegepast. Hierin worden houtpellets – gecertificeerd, geperst afvalhout – verbrand, in plaats van het steeds schaarser wordende aardgas. Het CO₂ dat door natuurlijke fotosynthese in het hout is opgenomen, wordt verbrand, waardoor het systeem CO₂-neutraal is.” Een pelletkachel is in aanschaf duurder, maar goedkoper in het
gebruik, waardoor SSHN de investeringskosten terugverdient in de stookkosten.
ECOLOGISCHE DUURZAAMHEID
Van der Doelen stelt dat duurzaamheid verder reikt dan alleen het toepassen van duurzame materialen of systemen. “Het gaat om het geheel van maatregelen dat recht doet aan niet alleen het gebouw, maar ook de omgeving. Zo zijn de bouwplannen op een natuurlijke wijze ingepast in het omliggende park, dat openbaar toegankelijk blijft. En natuurlijk is het hergebruik van bestaande bebouwing al een duurzame keuze op zich. Ook de handhaving van de bestaande bomen is zo’n keuze. Bovendien houden we rekening met de aanwezige flora en fauna. Zo worden de inhuizende vleermuizen niet gestoord in hun habitat en hebben we voor het Vliegend Hert (een keversoort) twee nieuwe broedplaatsen ingericht.”
STIMULEER TIJDELIJK GEBRUIK
Voor partijen die nog voor de keuze staan hoe ze hun monumentale bezit kunnen herbestemmen heeft Van der Doelen nog een waardevolle tip: “Om het gebouw in betere conditie te houden is het aan te raden om het op enige wijze in gebruik te houden en te verwarmen. Hierdoor komt het minder in verval, waardoor er meer mogelijkheden zijn om het op te knappen.”
Provincie positief over resultaat open marktconsultatie Klooster Mariadal ROOSENDAAL
PROJECTGEGEVENS
Oude functie Kerk Nieuwe functie ‘het schip’ Toplocatie voor eigentijdse evenementen ‘de toren’ Expositie en uitkijkpost Opdrachtgever Stichting Eusebius Arnhem Architect Rothuizen Architecten, Breda Partners Gemeente Arnhem, provincie gelderland, RCE Oplevering In ontwikkeling Rol Ozive Nico de Bont is hoofdaannemer van de restauratie en ondersteunt de stichting in ‘het land’ van herbestemming.
De provincie Noord-Brabant heeft eind 2013 marktpartijen opgeroepen om mee te doen met een open marktconsultatie voor herontwikkeling van klooster Mariadal in Roosendaal. Het doel was om ideeën binnen te halen over mogelijke nieuwe gebruiksfuncties en om de belangstelling te peilen in de markt bij ontwikkelaars, bouwers, architecten, beleggers. Ozive heeft een visiedocument opgesteld in het kader van deze marktconsultatie. Daarin zijn vragen beantwoord over samenwerking, invulling en
aanpak van de herbestemming. In onze visie staat ‘ontmoeten’ in het Stadslandgoed Mariadal centraal; respect voor de bestaande kwaliteiten van het kloostercomplex en het levend houden van ‘het verhaal’ van de zusters is de drijfveer voor de herontwikkeling. Ozive is in afwachting van de vervolgstap die de provincie – in overleg met de gemeente Roosendaal – neemt in deze herontwikkeling, waaraan wij graag een bijdrage leveren.
PA G I N A 7
AT E L I E R O Z I V E
Denken, ontwikkelen én doen
Elk herbestemmingsvraagstuk is uniek. De kracht van Ozive schuilt in de integrale aanpak van herbestemmingsvraagstukken. Ozive levert maatwerk van initiatief tot realisatie. Dat kan zijn in de vorm van haalbaarheidsonderzoek, conceptontwikkeling of planuitwerking. Op grote of kleine schaal. Voor een deel van een project of voor het gehele traject. Wij nemen zelfs herbestemmingsprojecten risicodragend over om het project van de grond te kunnen krijgen. Onze toegevoegde waarde schuilt in de unieke combinatie van denken, (risicodragend) ontwikkelen én doen. Voor ons is een herbestemming geslaagd als de historische kwaliteit van het gebouw
behouden kan blijven en als de herbestemming ook economisch haalbaar is. Samen met eigenaren, investeerders en gebruikers gaan we integraal op zoek naar het meest optimale scenario.
‘ O P E N AT E L I E R D A G E N ’
Welke vraag betreffende herbestemming u ook heeft: u mag vrijblijvend aanschuiven aan de ‘keukentafel’ in ons atelier in Vught waar wij graag volgens het one-room-concept met u meedenken om tot haalbare herbestemmingen komen. Wilt u ervaren hoe dat werkt? Bezoek dan één van onze
‘open-atelier-dagen’ in september 2014. U kunt uw interesse kenbaar maken via
[email protected]. U wordt dan op de hoogte gehouden van de specifieke data en locatie.
D I G I TA L E N I E U W S B R I E F
Ozive wil u graag op de hoogte houden van actualiteiten en interessante nieuwsberichten over herbestemming. Daarvoor gaan wij een digitale nieuwsbrief opzetten. Wilt u de digitale nieuwsbrief ontvangen, stuur dan een mail naar
[email protected] met als onderwerp: aanmelding nieuwsbrief.
KRIMPEN A/D LEK
Haalbaarheidsonderzoek Prinses Ireneschool Door het samengaan van twee basisscholen naar een multifunctionele accommodatie in Krimpen aan de Lek komt het karakteristieke pand, waarin De Prinses Ireneschool gehuisvest is, leeg te staan. Het betreft een gemeentelijk monument. HEVO heeft een haalbaarheidsonderzoek uitgevoerd. Voor het onderzoek is de omgeving geanalyseerd, een bouwtechnische scan gemaakt en een marktanalyse. Vanuit deze analyse zijn de functionele programmamogelijkheden voor het monument gedefinieerd. De mogelijke scenario’s waren zowel maatschappelijk (zorghuisvesting en cultuur) als commercieel (woning typologieën en bedrijvigheid). Met behulp van een zorgvuldig afwegingskader en zijn er drie scenario’s gekozen, doorgerekend en is er een aanpak aanbevolen. Het project is nog niet afgrond.
Frisokazerne wordt Akoesticum EDE
In oktober 2013 is gestart met de restauratie, renovatie, verduurzaming en herinrichting van de Frisokazerne in Ede. De Frisokazerne is een hoogwaardig en inspirerend rijksmonument, een kazerne van het lineaire type met neorenaissance-invloeden, en de oudste van een unieke verzameling van zeven naast elkaar gelegen kazernes uit verschillende perioden. De kazerne wordt een nationaal trainingscentrum voor podiumkunsten: Het Akoesticum. Het monumentale pand uit 1906, krijgt gespecialiseerde repetitieruimten voor muziek, dans en theater, inclusief een grote zaal, studiefaciliteiten, eenvoudige overnachtingfaciliteiten voor maximaal 120 personen en een restaurant voor 150 gasten. OPDRACHTGEVER ARCHITECT
Gemeente Ede Architectuurbureau Sluijmer en Van Leeuwen, Utrecht
Colofon
Maart 2014
Dit is een uitgave van Ozive | atelier voor herbestemming. Niets uit deze opgave mag zonder schriftelijke toestemming worden vermenigvuldigd. FOTOGRAFIE
Stichting GeoFort Fotostudio Image & Motion Archief Ozive Paul de Graaff TEKSTEN EN REDACTIE
Ingrid Cremers
O N T W E R P E N R E A L I S AT I E
DLVS Creative Collective
Ozive, Molenstraat 2, 5262 ED Vught W W W.O Z I V E .N L
