LEUVEN EDUCATIEF Educatief aanbod voor scholen

LEUVEN EDUCATIEF

Educatief aanbod voor scholen 2012-2013

2|

Voorwoord

LEUVEN, PAREL VAN KENNIS EN INNOVATIEF IN ONDERWIJS De educatieve brochure is stilaan ingeburgerd in de Leuvense lerarenkamer. In deze brochure wil de stad alle educatieve projecten van de verschillende stadsdiensten bundelen en u een duidelijk overzicht van ons volledige aanbod bieden. Dit aanbod wordt jaarlijks aangepast en speelt in op maatschappelijke noden en tendensen. Zo heeft de stad Leuven zich in 2012 geëngageerd om een plan uit te werken dat onze stad klimaatneutraal moet maken tegen 2030. Als stad willen we alle inwoners hierbij betrekken, ook de jongeren want vernieuwing begint bij de jeugd. Vandaar dat we binnen ons educatief aanbod nu ook een klimaattraject aanbieden voor de secundaire scholen. Verder is er rond pesten en geweld op school een nieuwe cursus uitgewerkt en kunnen scholen voortaan gebruik maken van de fietsoefenroutes om hun leerlingen aan te leren hoe je veilig door de stad fietst. Nieuwe projecten en vaste waarden vind je allemaal terug in deze brochure. We hopen zo het ervaringsgericht leren te ondersteunen en we zijn ervan overtuigd dat een kennisuitwisseling tussen onze diensten en het onderwijsveld een absolute meerwaarde is voor onze stad. Goed onderwijs is tenslotte de belangrijkste hoeksteen in onze samenleving en die willen we in de toekomst nog verder ondersteunen en versterken.

Mohamed Ridouani Schepen personeelszaken, onderwijs, duurzame ontwikkeling en diversiteit

INHOUD

Colofon Onderwijsprogramma voor scholen Schooljaar 2012-2013 v.u. Mohamed Ridouani schepen van onderwijs SAMENSTELLING PROGRAMMA’S Preventiedienst, dienst ruimtelijk en duurzaamheidsbeleid, dienst toerisme, integratiedienst, stadsvernieuwing, sportdienst en afdeling onderwijs en scholen

COÖRDINATIE EN REDACTIE Afdeling onderwijs en scholen Professor Van Overstraetenplein 1, 3000 Leuven Tel. 016 27 26 17 – fax: 016 27 28 32 Vormgeving: Swinnen Printing NV Coverbeeld: Tentoonstelling beeldende workshop van Artforum in kader van Brede School – Vrije Basisschool Vlierbeek - maart 2012 Oplage: 250 ex

Voorwoord Milieuzorgproject condor Verkeersveiligheid Algemene sociale preventie Wandelingen/bezoeken Sport Stadsvernieuwing Diversiteit Flankerend onderwijsbeleid Uitleendienst stadsmagazijn Kalender

p. 3 p. 4 p. 8 p. 9 p. 11 p. 12 p. 13 p. 14 p. 18 p. 20 p. 21

MILIEUZORGPROJECT CONDOR |

Milieu

Inleiding Een gezonde en milieuvriendelijke leefomgeving is belangrijk en cruciaal, zeker voor kinderen op school. Het educatief schoolmilieuproject van stad Leuven, CONDOR - Creatief Onderweg Naar Duurzaam Onderwijs in de Regio Leuven, houdt rekening met dit doel en is een vaste waarde voor vele Leuvense scholen. Vorig jaar deden meer dan 32 basis- en 10 secundaire scholen mee aan het Condorproject. Het project omvat een vrijwillige samenwerkingsovereenkomst tussen scholen en de stad en werkt rond zeer diverse acties, allen gekaderd binnen de thema’s milieu en duurzame ontwikkeling. Het kenmerkende is dat scholen, zowel lagere als secundaire, een overeenkomst afsluiten op maat en vrij kiezen om in te schrijven voor één of meerdere modules. In ruil voor materiële en financiële ondersteuning nemen de scholen dan milieu- en duurzaamheidsmaatregelen. Het project is alom gekend en behoudt ook de typische projecten (afvalpreventie, energie, water, natuur en biofruit) van vorige jaren. Toch proberen we elk jaar vernieuwingen door te voeren, zoals we al deden met de week van duurzame consumptie, de duurzaamheidsquiz of de koppeling met Leuven overmorgen. Dit jaar willen we vernieuwing behouden en verderzetten. Zo zal het middelbaar onderwijs dit jaar de kans krijgen om deel te nemen aan een klimaattraject, zullen acties ontwikkeld worden rond Leuven klimaatneutraal en willen we meer werken rond vegetarische voeding.

Werken rond verschillende thema’s Heel wat Leuvense scholen willen een groene school zijn, een school die respect toont voor het milieu en de omgeving, een school die bewust kiest voor een duurzame aanpak. Het plaatsen van een ideeënbus in de refter/kantine waarin alle leerlingen en hun leerkrachten terecht kunnen met hun suggesties en opmerkingen in verband met afvalpreventie, rationeel energiegebruik, duurzaam omgaan met water en de organisatie en samenstelling van schoolfeesten en activiteiten is aan te raden.

Afval

Water

Rond dit thema is het hele project ontstaan. Nog steeds ligt hier de nadruk op afvalpreventie. Met haar aanbod aan ondersteunend materiaal tracht de dienst ruimtelijk en duurzaamheidsbeleid vooral een praktische invulling te geven aan allerhande afvalpreventieprojecten, bv. verminderen van papierafval, voorkomen van verpakkingsafval (o.a. herbruikbare drankverpakkingen en brooddoos), composteren en educatie/sensibilisatie. Een verstandig aankoopgedrag en een bewuste keuze tegen wegwerp en vóór hergebruik kunnen de hoeveelheid verpakkingsafval fors laten dalen. Een milieuwerkgroep oprichten is geen slecht idee. En waarom geen enthousiaste ouders mee betrekken in dat hele afvalgebeuren op school? Deelnemende scholen kunnen tot € 250 ontvangen.

Water is leven. Voldoende water van goede kwaliteit is noodzakelijk voor het overleven van mensen, dieren en planten. Het schoolmilieuproject wil dit met heel concrete acties zichtbaar maken. Enkele voorbeelden waarrond gewerkt kan worden: milieuvriendelijk schoonmaken, rationeel watergebruik, op pad met de klas langs een rivier… En nochtans is het gemakkelijk om wat zuiniger om te springen met water zonder aan comfort in te boeten. Het gebruik van regenwater voor het spoelen van de toiletten is slechts één voorbeeld. Op school maken zo veel mensen gebruik van de kranen en toiletten dat de aankoop en installatie van aangepaste toestellen echt de moeite loont. Niet alleen voor het milieu, maar ook voor het budget. Er zijn veel mogelijkheden om water te besparen, ook door gedragsverandering : de kraan niet onnodig laten lopen,.... Voor maatregelen rond waterbesparing kunnen de scholen € 250 subsidie ontvangen. Daarnaast is leidingwater een lekkere, gezonde en milieuvriendelijke dorstlesser. Scholen kunnen dus de frisdrankautomaat vervangen door een zelftapsysteem van drinkwaterfonteintjes.

4|

Milieu Natuur

Opruimactie

Aangezien de provincie Vlaams-Brabant een sterke ondersteuning biedt voor ingroening van de schoolomgeving, verlegt de stad de nadruk naar de inhoudelijke werking rond natuur. Samen met GREEN wordt gewerkt rond het onderhoud van de natuur op school of worden animaties in een natuurgebied in de omgeving uitgewerkt. Binnen dit thema willen we ook meer aandacht leggen op de provinciale koesterburen en bereiden we een project rond vierkantemetertuintjes voor. Voor maatregelen rond natuur kunnen de scholen € 250 subsidie ontvangen.

Alle Leuvense scholen, ook scholen die niet deelnemen aan het CONDOR-project, kunnen een opruimactie organiseren. In samenspraak met de dienst ruimtelijk- en duurzaamheidsbeleid wordt gezocht naar een gebied om op te ruimen. Dit is meestal in de ruime omgeving van de school. We zorgen voor een plannetje, vuilniszakken en handschoenen. De reinigingsdienst haalt het verzamelde afval op. Aangezien de opruimactie voor de jeugd- en natuurverenigingen in maart plaats vindt, wordt de scholen aangeraden om hun zwerfvuil-actie in de maanden mei en juni te plannen. Ze kunnen hier een subsidie van € 250 voor krijgen.

Energie Nu de opwarming van de aarde zich door zet is het tijd voor meer en grotere acties! Daarenboven is de prijs van energie gestegen. Scholen kunnen in dit thema een belangrijke rol spelen door sensibilisatie en rationeel energiegebruik. Energie is kostbaar en kostelijk. Nutteloos energie verspillen wordt taboe, er slim mee omspringen een must. Binnen dit thema zal de ondersteuning uitgebreid worden. Samen met gespecialiseerde vorminginstellingen zoekt de dienst duurzaamheidsbeleid naar nieuwe acties: projecten rond REG, energieboekhouding, hernieuwbare energie maar ook bv acties om autoverkeer terug te dringen kunnen hierin een plaats krijgen. Om het energiezorgproject echt te laten slagen, moeten zoveel mogelijk doelgroepen meewerken. Directie, leerkrachten, leerlingen, maar ook de andere ‘bewoners’ van de school (technische en administratieve diensten...) moeten een goed inzicht krijgen in de manier waarop ze met energie omgaan en zullen in het project betrokken worden. Voor het nemen van initiatieven rond energie kunnen scholen € 250 subsidie krijgen.

Duurzaamheidsquiz: voor lagere scholen De eerste editie van de duurzaamheidsquiz in november 2010 was zeer geslaagd. Er waren zowel denk- als doevragen. De scholen die deelnamen aan de quiz waren heel tevreden. Dit schooljaar organiseert de dienst ruimtelijk en duurzaamheidsbeleid voor de derde keer een duurzaamheidsquiz voor Leuvense basisscholen. Op basis van vragen worden de leerlingen gesensibiliseerd rond alle aspecten van duurzaamheid. Net zoals vorig jaar zou de quiz ook in november plaatsvinden, de eerste fase op school en de grote finale op vrijdag 23 november in het auditorium van de Tweebronnen. Voor de beste 3 scholen wacht er een leuke prijs.

Biofruit De actie ‘Biofruit op school’ is open voor alle Condorscholen. In dit project wordt het belang van biologische landbouw gekoppeld aan gezondheid en smaak. Door te kiezen voor biologisch geteeld fruit uit de eigen regio wordt het transport beperkt, wat het milieu ten goede komt. Dit project werd opgestart door Vredeseilanden en het Vlaams Platform voor de Biologische Landbouw. IGO Leuven zorgt voor de verdeling van het fruit. Deelname kost op jaarbasis € 10 per leerling, transportkost en administratie inbegrepen. De stad geeft een subsidie van € 3,5 per leerling, per schooljaar, met een maximum van € 600 per school

|5

Milieu Klimaattraject voor de secundaire scholen. (nieuw) Dat ons klimaat verandert kan niemand meer ontkennen. We worden steeds vaker geteisterd door extreme weerspatronen zoals overstromingen, stormen, hittegolven, droogte… Het is met andere woorden hoog tijd om deze klimaatverandering in te perken! Hoe doen we dit? Wel, door bijvoorbeeld rationeel met ons energieverbruik om te gaan zetten we al een hele stap in de goede richting. Ook stad Leuven werkt mee aan een beter klimaat. Stad Leuven heeft een doel en dat is om tegen 2030 een klimaatneutrale stad te zijn. Dit wil zeggen dat Leuven tegen 2030 netto geen CO2 meer uitstoot. Daarom start de stad onder het motto ‹Leuven Klimaatneutraal 2030› een transitieproces op dat de stad veerkrachtiger, rijker, mooier en aangenamer zal maken. Ook de scholen kunnen hier aan meewerken door samen met ons in het klimaattraject te stappen. Dit traject wordt opgestart voor de tweede graad van het secundair onderwijs. Het doel van het traject is dat de leerlingen, onder begeleiding, beleidsaanbevelingen opstellen die de stad Leuven op weg helpen in haar transitie naar een klimaatneutrale gemeenschap. Anderzijds worden de jongeren ook aangezet tot het formuleren van beleidsaanbevelingen voor de school zelf.

Het klimaattraject bestaat uit twee delen, namelijk een basisprogramma en een facultatief programma. Elke klas die intekent engageert zich automatisch voor het basisprogramma dat bestaat uit een voorbereidende vorming op school en deelname aan het klimaatdebat. Hiernaast kan de deelnemende klas nog kiezen uit acties uit het facultatieve programma dat bestaat uit een klimaatexpo en een toonmoment. Bovendien leent dit traject zich uitstekend tot vakoverschrijdend werken. In de loop van volgende maanden worden in dit thema nog bijkomende initiatieven gezocht die we kunnen aanbieden aan de scholen.

Werken in themaweken Duurzame Week (18 februari 2013 tot 22 februari 2013) Het doel van dit initiatief is de scholen de kans te geven om in een korte periode verschillende vormingen te bundelen in een campagneweek en zo de hele school te betrekken bij het CONDOR-project. Op die manier willen we scholen ondersteunen in het zichtbaar maken van het globale kader van duurzame ontwikkeling (milieu, sociale aspecten en Noord-Zuidverhouding) en willen we het begrip concreter maken. Tijdens deze week wordt een duidelijke verbinding tussen economische groei, milieuvraagstukken en armoede- en ontwikkelingsproblematiek gelegd en kunnen scholen gratis animaties hierover krijgen in de klas.

6|

Week van duurzame consumptie & bio-ontbijt (22 april 2013 tot 26 april 2013) De week van de duurzame consumptie kadert volledig binnen het luik duurzaamheid. Het doel van dit initiatief is om scholen de kans te geven om het hele consumptiethema onder de loep te nemen: aandacht besteden aan biologische landbouw als ook aan eerlijke handel, voedselkilometers, vegetarische voeding, streekeigen, seizoensgebonden... Deze thema’s kunnen samenhangend aan bod komen. Op die manier worden begrippen als milieu of eerlijke handel verruimd en in het globale duurzaamheidskader geplaatst. Als apotheose van deze week organiseren we op vrijdag 26 april bovendien het ondertussen legendarische bio/ fair trade ontbijt.

Milieu Ondersteuning vanuit de stad Samenwerking met vormingsinstellingen

Uitleendienst Milieu en Duurzaamheid

Educatie en sensibilisatie staan centraal in het CONDORproject. Om scholen een maximale ondersteuning te garanderen, biedt de stad een gratis begeleiding aan en worden speciale animaties georganiseerd. Deze begeleidingen worden voor het grootste deel uitbesteed aan de vzw Green, een gespecialiseerde vormingsinstelling die jaren ervaring heeft en het CONDOR-project door en door kent. Hun aanbod van vormingen omvat echt alle thema’s en alle leeftijdsgroepen. Vormingen vinden zowel in de klas als op terrein (natuurgebied, schooltuin,…) plaats en zijn actief en speels waar kan, ernstig waar nodig. De vormingen zijn er meestal voor de leerlingen maar ook sessies voor ouders en grootouders of vormingen voor de leerkrachten (vormingssessies of begeleiding op een pedagogische studiedag) zitten in het aanbod.

De stad heeft een uitleendienst met educatief materiaal rond milieu en duurzaamheid. Dit zijn video’s, werkmappen, lessuggesties, brochures, affiches, cd-rom’s, spelletjes en educatieve koffers. Dit schooljaar gaan wij onze koffers verfijnen en verrijken met nieuw materiaal o.a. boeken en lespakketten rond milieu en duurzaamheid. We gaan meer lespakketten toevoegen om onze uitleendienst voor educatief materiaal te kunnen opwaarderen en activeren. De provincie Vlaams-Brabant en EcoWerf hebben ook een uitgebreide uitleendienst met interessante educatieve koffers. Ontlening is uiteraard gratis.

Dit schooljaar wil de dienst ruimtelijk en duurzaamheidsbeleid ook de uitbreiding van de begeleiding naar andere instellingen zoals Maya Honing, Mobile school en Kip van Troje verder zetten. Zo wordt gezocht naar andere vormingsinstellingen die vernieuwende initiatieven kunnen opzetten. Dit schooljaar zijn er alvast verteltheatershows in het aanbod, in samenwerking met Ecowerf.

Praktische Ondersteuning Onze dienst geeft de deelnemende scholen heel wat praktische en logistieke ondersteuning. Zowel inhoudelijk hebben we heel wat kennis over tal van initiatieven, maar ook praktische ondersteuning, bv. het gratis krijgen van composteermateriaal (compostbakken of compostvat), deelname aan de afvalinzameling, kan bij onze dienst geregeld worden. Op aanvraag komt ook een compostmeester langs in de klas, wordt de milieuwerking doorgelicht of wordt de school met andere stadsdiensten in contact gebracht.

INFO Ruimtelijk en Duurzaamheidsbeleid (vroegere milieudienst) Prof. Van Overstraetenplein 1, 3000 Leuven 016 27 24 07 of [email protected]

|7

Verkeersveiligheid Kleuter- en basisscholen

BOBBI (Bewust Op de Baan Beweeg Ik) Elk jaar organiseert de preventiedienst het verkeersproject BOBBI. Met dit project willen we de kinderen en hun ouders stimuleren om actief en bewust deel te nemen aan het verkeer. We ondersteunen hen hierbij op 3 vlakken: eerst en vooral leren we de kinderen iets over het verkeersreglement. Daarnaast leren we hen om dit verkeersreglement toe te passen in de praktijk. Voor de kleinsten gebeurt dit in de onmiddellijke schoolomgeving, onder begeleiding van een politie-inspecteur. De oudsten kunnen hun kennis toepassen in het mobiel verkeerspark, dat voor de gelegenheid in de schoolomgeving wordt opgesteld. Ten derde oefenen we met de leerlingen enkele vaardigheden die in het verkeer van pas kunnen komen: zoals luisteren, kijken, rijvaardigheid op de fiets en rekening houden met de dode hoek. We proberen de activiteiten van BOBBI zoveel mogelijk te spreiden over een volledig schooljaar, maar het hoogtepunt is toch de autoarme schoolveertiendaagse die plaatsvindt in april. De deelnemers krijgen allemaal een leuk aandenken. In het begin van het schooljaar krijgen alle scholen een uitnodiging om mee te doen. De scholen kiezen dan zelf welke activiteiten ze samen met ons willen organiseren.

Basis- en secundaire scholen

Permanente route fietsexamen

nieuw!

Misschien zag je ze al in het Leuvense straatbeeld: de groene en oranje wegwijzers “fietsexamen”? Leuven bewegwijzert daarmee educatieve fietsroutes voor het fietsexamen van opgroeiende, zelfstandige, jonge fietsers op het einde van hun lager onderwijs. De scholen krijgen zo een kant-en-klaar parcours in de binnenstad. Groene en oranje bordjes loodsen de fietsers door de stad langs 2 verschillende routes van ongeveer 3,5 km. Naast de praktische ondersteuning voor de fietsexamens van de scholen zijn de routes bruikbaar om een correct en veilig fietsgedrag in de praktijk aan te leren. Om de fietstocht te kunnen voorbereiden, staan de routes op de website van de stad Leuven: www.leuven.be/fietsexamen. Op verschillende plaatsen op de routes zijn er mogelijke leerpunten. Via infofiches van de Vlaamse Stichting Verkeerskunde krijg je uitleg over hoe je de leerpunten kan voorbereiden en hoe je die in het echte verkeer kan oefenen. Zo leer je fietsen langs een hindernis, rechts afslaan, links afslaan, voorrang geven op een kruispunt en rechts rijden op de rijbaan. Het digitaal parcours geeft ook aandachtspunten voor de veiligheid op de route weer. Zeker interessant voor het 6de leerjaar en de 1ste graad van het middelbaar.

8|

Secundaire scholen

MOBIBUS: info over verkeer, alcohol en overlast De Mobibus is een initiatief van de Vlaamse Stichting voor Verkeerskunde. Deze doe-tentoonstelling richt zich op de tweede graad. De belangrijkste doelstelling is verkeers- en mobiliteitseducatie integreren in het secundair onderwijs, en meer specifiek rond volgende vijf thema’s: Dode hoek: Leerlingen herkennen de dode hoek bij vrachtwagens en weten waar ze zich moeten opstellen met hun fiets. Ze zijn zich ook bewust van de dode hoek bij wagens en bromfietsen. Duurzame mobiliteit: Leerlingen kunnen het juiste vervoermiddel voor een bepaalde verplaatsing kiezen en zijn zich bewust van de gevolgen van hun keuze. Zichtbaarheid: Leerlingen zijn zich bewust van het belang van juiste en goede fietsen bromfietsverlichting. Ze kennen het belang van fluorescerende en reflecterende kledij. Fiets: Leerlingen kunnen zich te voet of per fiets veilig in

het verkeer begeven. Ze kennen het verkeersreglement en de juiste gedragsregels. Bromfiets: Jongeren leren het nut van beschermingsmiddelen en kennen de verkeersregels en gedragsregels op de bromfiets. Meer weten? Surf naar http://www.mobibus.be/ Klassen die inschrijven kunnen de Mobibus in Leuven gratis bezoeken. De leerlingen krijgen ook informatie over alcoholpreventie en overlast. Hiervoor volgt nog een uitnodiging. Datum: van 17 tot 28 september 2012, telkens op maandag, dinsdag, donderdag en vrijdag.

Algemene sociale preventie Basis- en secundaire scholen

Leefsleutels Een belangrijke partner voor de preventiedienst is de vzw Leefsleutels. De vzw ontwikkelt materiaal en vormingen voor scholen om het sociaal-emotioneel welbevinden van kinderen en jongeren te vergroten. Het aanbod is gericht op verschillende leeftijden en diverse thema’s (sociale vaardigheden, methodieken om pesten aan te pakken, …). Meer informatie vind je via www.leefsleutels.be. Scholen kunnen een praktische en financiële ondersteuning vragen voor deze vormingen of studiedagen. Hierbij wordt een financiële verdeelsleutel gehanteerd (tussen het stadsbestuur, o.v. de Lionsclubs en de school).

Secundaire scholen

Algemene gezondheidspreventie met ACT (Acceptance and Commitment Therapy) ACT wapent jongeren tegen psychische problemen en leert hen omgaan met negatieve gedachten, gevoelens en herinneringen. Het is een effectieve manier om aan algemene gezondheidspreventie te doen. Dit is aangetoond bij grootschalig onderzoek in Zweden. In België is het gebruik van ACT-preventie op scholen nog nieuw, vorig schooljaar gaven we de lessen alvast in enkele Leuvense scholen. Tijdens de lessen staan we stil bij het denken en doen van de mens. We bekijken met de jongeren op welke manier ‘gedachten’ hun leven bepalen en soms zelfs beperken. We gaan in op de manier waarop ze met problemen om gaan. En tot slot gaan we op zoek naar waarden die voor hen belangrijk zijn en hoe ze zich daar actief op kunnen richten. We doen dit telkens aan de hand van oefeningen, kringgesprekken, rollenspelletjes,… Het ACT-preventiepakket is geschikt voor leerlingen van het vijfde jaar en neemt 5 lessen van telkens 2 lesuren in beslag. Scholen kunnen rekenen op ondersteuning van de preventiedienst om het programma te implementeren. De preventiedienst organiseert sessies ‘train-de-trainer’ voor leerkrachten die met ACT in de klas aan de slag willen gaan. We geven de theoretische achtergrond mee en doorlopen de sessies. Datum eerstvolgende sessie: dinsdag 16 oktober 2012 van 9u30 tot 17u. Romaanse Poort, lokaal A16. Kostprijs: gratis, broodjesmaaltijd wordt voorzien.

Alcohol- en drugpreventie Als er zich problemen inzake drugs en/of alcohol voordoen op de school, geeft de preventiedienst advies en inhoudelijke ondersteuning. De preventiedienst geeft leerkrachten informatie bij de voorbereiding van lessen alcohol- en drugpreventie. Dit kan in het kader van gezondheidsweken, projecten rond veiligheid, lessen wereldoriëntatie,….

Vroeginterventie voor jongeren die drugs of alcohol gebruiken nieuw! Scholen die geconfronteerd worden met (een vermoeden van) druggebruik kunnen jongeren doorverwijzen naar het Centrum Geestelijke Gezondheidszorg Vlaams-Brabant Oost (CGG VBO). De jongeren kunnen er terecht voor een kennismaking en vijf gesprekken of groepssessies omtrent hun gebruik. Samen met de jongere staat men stil bij vragen zoals: Hoe sta ik tegenover mijn druggebruik? Wat is voor mij risicogedrag? Hoe komt het dat mijn ouders en/of school een probleem ervaren? Hoe kan ik daarmee omgaan? Waar kan ik terecht voor hulp? Deelname aan vroeginterventie is gratis, meer info en aanmeldingen op CGG VBO, [email protected] of op 016 32 97 00 of via de preventiedienst.

Secundaire scholen

Fietsgraveeracties en fietscontroles Het graveren van fietsen is belangrijk om teruggevonden gestolen fietsen terug te bezorgen aan de rechtmatige eigenaar. Bij fietscontroles controleert de politie of fietsen reglementair in orde zijn. Scholen die graag een fietsgraveeractie of een fietscontrole in hun school willen organiseren, kunnen dit aanvragen via de preventiedienst.

Inbraak- en diefstalpreventie Scholen zijn te vaak het slachtoffer van inbraken of diefstallen.Je kan vrijblijvend en gratis advies aanvragen voor een betere beveiliging van uw schoolgebouw.

|9

Algemene sociale preventie Basisscholen

Pesten en geweld op school De VREDESFABRIEK is een initiatief van Stichting Vredeseducatie uit Nederland. Deze mobiele tentoonstelling is geschikt voor leerlingen van het vijfde en zesde leerjaar. In de Vredesfabriek staan 15 machines met tientallen apparaten. De leerlingen leren op een actieve manier bij over vrede en geweld, over pesten en vooroordelen, waarden en normen. Ze ontdekken dat tolerantie grenzen heeft, dat vrijheid gebonden is aan regels, dat conflicten op verschillende manieren opgelost kunnen worden. De leerlingen maken keuzes, voeren opdrachten uit en toetsen hun mening. Meer weten? Surf naar www.vredeseducatie.nl. Na het succes van de voorbije jaren, halen we de Vredesfabriek ook volgend schooljaar opnieuw naar Leuven. De fabriek zal te bezoeken zijn van 5 maart tot 14 maart 2013. Concrete info volgt later.

Secundaire scholen

Groepscursus ‘HIER STA IK’ Soms krijgen jongeren te maken met pestgedrag, ze horen niet bij een groep, vinden het moeilijk te zeggen wat ze denken, belanden in moeilijke situaties met anderen,... Op die momenten is assertiviteit of weerbaarheid belangrijk. Dit is niet voor iedereen vanzelfsprekend, sommige jongeren kunnen hierbij een duwtje in de rug gebruiken. In kleine groep leren (gepeste) jongeren tijdens de 8 sessies van ‘Hier Sta Ik’ vaardigheden aan om weerbaarder te worden en beter hun mannetje te kunnen staan tussen hun leeftijdsgenoten. Hier sta ik richt zich tot tweede of derdejaars secundair. Zowel jongeren, ouders als leerkrachten waren zeer tevreden met voorgaande sessies. Het aanbod is een samenwerking tussen het JAC Leuven, Centrum Geestelijke Gezondheidszorg Passant en de preventiedienst. De volgende reeks vindt plaats vanaf begin oktober 2012. Er worden 8 sessies voorzien op woensdagnamiddagen met een extra terugkomdag. De inschrijvingen gebeuren via Flor Houter van het JAC Leuven ([email protected] of 016 24 10 24).

Cursus ‘IK KIES’ nieuw! Stoerdoenerij, de macht van de kick, het zoeken naar grenzen en verlies van zelfbeheersing… Sommige kinderen hebben een achterstand in hun sociaal-emotionele ontwikkeling die zeer noodzakelijk is om op een respectvolle manier met anderen te kunnen omgaan en eigen verantwoorde keuzes te maken. Ik kies! is een cursus voor jongeren van 16 tem 18 jaar die jongeren op een respectvolle en positieve manier met elkaar leert omgaan. Het aanbod is een samenwerking tussen het JAC Leuven, vormingscentrum Arktos en de preventiedienst. Er worden 4 groepssessies en 4 individuele sessies voorzien. Over de exacte data, locatie en inschrijvingsmodaliteiten van beide initiatieven verneem je meer in één van de volgende nieuwsbrieven. Het zijn de scholen, CLB’s en/of ouders die jongeren kunnen doorverwijzen. WWW.SLATOE.BE is een website die jongeren informeert over wat te doen bij pesterijen en geweld, interessante weetjes en links. Scholen kunnen de site via smartschool aan de jongeren en de ouders onder de aandacht brengen.

Aanbod op maat De preventiedienst staat steeds open voor vragen van leerkrachten of directies. Hierbij streeft de dienst naar een aanbod op maat. Een informatiemoment voor oudercomité’s is mogelijk. We beschikken over heel wat didactisch materiaal dat je steeds kan uitlenen. Neem een kijkje op de website of spring gerust binnen op de dienst. De website www.leuven.be/preventie en de nieuwsbrieven voor de scholen bevatten steeds de meest recente informatie met mogelijkheid tot inschrijving. De moeite waard om in het oog te houden! Voor meer informatie of vragen contacteer gerust de preventiedienst.

INFO Preventiedienst Philipssite 4, 3001 Heverlee 016 210 700 [email protected] www.leuven.be/preventie

De nieuwsbrief houdt u op de hoogte! De preventiedienst maakt haar concreet aanbod bekend via een viermaandelijkse digitale nieuwsbrief aan de scholen en de leerkrachten. Ook onderstaande initiatieven worden via de nieuwsbrief aangekondigd. Om de nieuwsbrief te ontvangen, geeft u een seintje via [email protected] of 016 210 700.

10 |

Wandelingen/bezoeken Rondleiding met gids in Leuven Aha! Wetenstappen –

Standbeeldenwandeling Standbeelden zijn niet weg te denken van straten en pleintjes. Zij staan er echter niet alleen voor de sier - ze zijn bovenal een getuigenis van het verleden van een stad! Ook in Leuven duiken er bij elk beeld verhalen op over boeiende personen en gebeurtenissen. We wandelen bijvoorbeeld langs Fiere Margriet (een volksheilige uit de 13de eeuw) in de Muntstraat, naar de Kotmadam op de Oude Markt. U merkt het: een wandeling met een enorme diversiteit.

Een wandeling door het Leuven van de 15de eeuw De Bourgondische periode was een bloeiperiode voor Leuven. Daarvan getuigen de vele prachtige gebouwen waarlangs deze wandeling u brengt. Beginpunt is de Grote Markt met het stadhuis, de Sint-Pieterskerk. U bezoekt ook de Romaanse Poort - een prachtig overblijfsel van het hospitaal dat Leuven reeds sinds de 12de eeuw had. Ook burgerlijke gebouwen komen aan bod zoals de gotische gevels in de Naamsestraat.

Leuven, universiteitsstad De Katholieke Universiteit van Leuven is de oudste van de Lage Landen. Bij haar oprichting in 1425 bezat ze vier faculteiten; zes jaar later werd daar de faculteit van theologie aan toegevoegd. Vandaag zijn er in totaal 14 faculteiten. De universiteit kreeg bovendien ook de vroegere Lakenhalle ter beschikking. In de 18de en 19de eeuw werden er heel wat universitaire colleges gebouwd.. De wandeling gaat langs de Naamsestraat met de Lakenhalle en de oudere colleges, de Oude Markt met het rectoraat, het Hogeschoolplein, en het Ladeuzeplein met de 75 jaar oude Universiteitsbibliotheek. Een “geleerde” wandeling, die echter ook zeer ludiek kan zijn.

INFO reservaties verlopen via Toerisme Leuven, de wandelingen gebeuren onder leiding van de Koninklijke Leuvense Gidsenbond. organisator: Toerisme Leuven www.visitleuven.be reservatie via Gisèle Vandoren - 016 272 276 [email protected] deelnemers: maximum 25 deelnemers per gids prijs: € 50 per gids (in 2012) prijs: € 60 per gids (in 2013) duur: 120’

ONDERZOEK EN INNOVATIE (individuele wandeling) Alle faculteiten van de Leuvense universiteit – veertien in totaal – en de drie Leuvense hogescholen denken heel hard na over het leven. Ze zijn bezig met onderzoek, met innovatie. Niet enkel in theorie. Ze zoeken naar concrete dingen die de kwaliteit van ons leven kunnen verbeteren. En ze maken ook nieuwe dingen. Een superveilige fietshelm, een schaap dat distels eet, straffe medicijnen tegen Aids, een slimme tractor die alleen kan rijden, een snelle zonnewagen, … En nog zo veel meer! Je komt het allemaal te weten via het gratis wandelparcours Aha! WetenStappen. Voor elk van de faculteiten en hogescholen staat een groot paneel met uitleg over wat ze in Leuven uitvinden. Waar ze achter de schermen mee bezig zijn. En met leuke weetjes over het gebouw waarin ze werken. 13 kilometer stappen, waarvan 6 km in het centrum, kan flink wat kennis opleveren. Wandel je wijzer.

INFO gratis folder met het wandelparcours bij Toerisme Leuven, Naamsestraat 3, 3000 Leuven, 016 20 30 20, www.leuven.be/wetenstappen of www.kuleuven.be/wetenstappen

Bezoek aan de gemeenteraad De oudste leerlingen van het secundair onderwijs komen voor het eerst in aanraking met politiek. Ze mogen gaan stemmen voor de gemeenteraad. Hoe werkt zo’n gemeenteraad? Dat kunnen ze met hun eigen ogen zien, bij een bezoek aan de Leuvense gemeenteraad. Dit bezoek kan aangevraagd worden bij de afdeling onderwijs en scholen. Iedere laatste maandag van de maand, uitgezonderd in juli, is er de mogelijkheid om de gemeenteraad bij te wonen. Een gemeenteraadsbezoek start om 19.30 uur en verloopt als volgt: - onthaalwoordje door de bevoegde schepen - uitdelen van een infobrochure - korte bespreking van de agendapunten door de schepen - aanbieden van een drankje aan de deelnemers - bijwonen van de gemeenteraad.

INFO Afdeling onderwijs en scholen 016 27 26 17 [email protected] www.leuven.be/leven/onderwijs/

| 11

Sport Vlaamse veldloopweek (september 2012) Tijdens de 3de week van september is er de 24e editie van de Vlaamse veldloopweek voor scholen. In deze veldloopweek wordt op woensdag 26 september de Leuvense editie van deze Vlaamse veldloopweek georganiseerd door “Tofsport Leuven”, Daring Club Leuven Atletiek en Stichting Vlaamse Schoolsport (Vlaams-Brabant). De veldloop gaat door in Park Heuvelhof (Diestsesteenweg). De wedstrijden zijn bedoeld voor de leerlingen van het basisonderwijs en worden gelopen per leerjaar (meisjes en jongens opgesplitst). Voor de wedstrijden worden de leerlingen “opgewarmd” met superleuke gezamenlijke aerobicsessies. Na afloop ontvangen de eerste drie van elke serie een prachtige medaille. De andere deelnemers krijgen een verrassingspakketje.

Doe-aan-sport-beurs (mei 2013) Gedurende 19 jaar reeds nemen meer dan 6.000 leerlingen deel aan de Doe-aan-sportbeurs. In de Brabanthal in Leuven kunnen de tien- tot veertienjarigen (3de graad basisonderwijs en 1ste graad secundair onderwijs) tijdens de beurs tussen 9u30 en 16u30 op actieve wijze kennis maken met 40 verschillende sporten (fietsen op rollen, tafeltennis, oriëntatielopen, karabijnschieten, atletiek, indoorklimmen, circustechnieken, rugby, schaatsen, ...). Deze actieve beurs is een initiatief van de provinciale sportdienst van Vlaams-Brabant in nauwe samenwerking met BLOSO, Tofsport Leuven, SVS, De Vlaamse Gemeenschapscommissie van Brussel en het BOIC (Vlaams-Brabant).

secundair onderwijs

Sport-Na-Schoolpas (van oktober 2012 tot mei 2013) De SNS-pas is een sportpas waarmee de leerlingen uit het secundair onderwijs, schoolgaand of wonend in Leuven, kunnen “sportshoppen” tussen verschillende sportactiviteiten (badminton, zwemmen, fitness, squash, klimmen,…) die aansluitend aan de schooluren worden aangeboden.

de Leuvense sportaccommodaties. De leerlingen zijn via Tofsport Leuven verzekerd tegen lichamelijke ongevallen. De SNS-passen kunnen aangekocht worden op het secretariaat van de scholen (begin van het schooljaar) of op het Tofsportloket in de Naamsestraat (ganse schooljaar).

Sport op school in Leuven ”SOS Leuven” staat voor “Sport Op School in Leuven” en richt zich naar leerlingen van het basisonderwijs. Dit is een initiatief van de stad Leuven dat eveneens in aanmerking komt voor één van de criteria van het concept “Brede School” (zie p. 18) dat valt onder het stimuleringsfonds. In samenwerking met de vzw Sporty Sportief wordt naschoolse sport aangeboden worden voor kinderen van de lagere school. Gedurende een uur kunnen de deelnemers kennismaken met verschillende sporten spelactiviteiten die gegeven worden door pedagogisch-didactisch gekwalificeerde lesgevers. De deelnemers krijgen een programma van de verschillende activiteiten. Er zal gedurende drie weken rond eenzelfde sporttak gewerkt worden. Op die manier maken de kinderen kennis met een 12-tal verschillende sporten per jaar (indien ingeschreven wordt voor een maximaalpakket van 36 weken). Naast de klassieke sporten, komen er zeker nog andere activiteiten zoals bounce-ball, new games, ultimate frisbee … aan bod. Sporty Sportief vzw zorgt voor extra sportmateriaal waardoor de lessen aantrekkelijker gemaakt worden. Extra materiaal dat van de school kan gebruikt worden, kan een meerwaarde geven aan de lessen. De prijs van een sportpakket waarvan de afname minimum 1 uur voor een periode van 10 weken is, bedraagt € 225. Deze prijs is berekend op 15 deelnemers. Binnen een activiteit kunnen tot maximum 25 leerlingen deelnemen.

Leuvense sportgids De sportdienst van de stad geeft jaarlijks een “sportgids” uit. In deze sportgids staan ondermeer de contactgegevens van de Leuvense zwembaden, sporthallen en openluchtcentra en een 300-tal Leuvense sportclubs, tarieven voor afhuren van accommodaties, sportactiviteiten,… kortom alles wat je moet weten om te kunnen sporten in Leuven, de sportieve hoofdstad van Vlaams-brabant.

INFO Een SNS-pas kost slechts € 30 voor 1 periode (11 weken) en € 45 voor 2 periodes (22 weken). Met de SNS-pas nemen de leerlingen deel aan zoveel activiteiten als zij zelf wensen. Gedurende elke activiteit is er een begeleider of een gediplomeerde lesgever voorzien, uitgezonderd bij zwemmen en squash. De activiteiten vinden plaats in de verschillen-

12 |

Tofsportloket 016 27 22 20 [email protected] www.leuven.be/sport

Stadsvernieuwing Secundaire scholen

Stadsspel Leuven-la-Neuve In Leuven kan je er niet langs kijken, grote kranen sieren de skyline. De stad is voortdurend in beweging. De stad Leuven werkte samen met het Centrum Informatieve Spelen ‘Leuven la Neuve’ uit. Een stadsspel over stadsvernieuwing voor de laatste graad ASO en TSO. Bij de uitbouw van het virtuele Leuven krijgen de scholieren vele vragen en opdrachten voorgeschoteld die ze tot een goed einde moeten brengen. Zo worden ze gestimuleerd om eens stil te staan bij de voortdurende evolutie van de stad en de factoren die dit beïnvloeden.

Spelverloop Leuven-la-Neuve combineert een actief stadsspel met een virtueel computerspel. Aan het begin van het spel nemen de spelers plaats achter de computer. De spelers krijgen de verantwoordelijkheid voor de stadsvernieuwing in Leuven. De computer dwingt hen om over het lot te beslissen van een aantal leegstaande, verouderde sites in de stad. Voor elke site krijgen ze verschillende keuzemogelijkheden voorgeschoteld. Natuurlijk zijn de keuzes niet vrijblijvend … De spelers dienen rekening te houden met de tevredenheid én de noden van de Leuvense bevolking. Als de spelers de juiste beslissingen nemen, stijgt de tevredenheid. Nemen ze de foute beslissingen, dan daalt de tevredenheid onverbiddelijk! Alvorens een beslissing te nemen, moeten de spelers - met een gps, een fototoestel, … in de hand - de stad intrekken om een opdracht uit te voeren. Door de opdracht uit te voeren, verkennen de spelers de stad en wordt het nemen van de juiste beslissing misschien een tikkeltje makkelijker.

INFO infohuis stadsvernieuwing [email protected], 016 27 22 32 Inschrijven: Centrum Informatieve Spelen 016 29 74 58, [email protected] - doelgroep: derde graad ASO of TSO - data: in overleg, minstens 2 maanden vooraf inschrijven - kostprijs: € 125 - spelduur: minimum 100’ - locatie: binnenstad Leuven

Promotie voor Leuvense scholen Leuven-la-Neuve wordt gespeeld onder begeleiding van het C.I.S. Deze begeleiding kost ongeveer € 125 per spel. Van elke Leuvense school (secundair onderwijs) mag er één klas volledig gratis het spel komen spelen. Alle andere klassen krijgen een vermindering van 50% op de kostprijs. Uiteraard is het spel ook zéér geschikt voor scholen buiten Leuven die in het kader van een schooluitstap Leuven bezoeken.

| 13

Diversiteit WERELDKLEUR Zoek je voor je school…

Wat bieden we aan?

... ... ... ... ... ...

o.a. Koken in Afrika, Koken in Latijns Amerika, Mexicaans werken met klei, Henna schilderen, Aziatische dans, Cyrillisch schrift, Koken in de Balkan, Afrikaanse batik, Latijns Amerikaanse dans, Koken in Azië, Oriëntaalse dans, Indonesisch decoreren met bananenbladeren, Ethiopische juwelen, Afrikaanse dans, Bulgaars knutselen, Aziatische massage, Capoeira, Ethiopische koffieceremonie, De Filippijnen leren kennen via dans en muziek of kunst, Chinese kalligrafie, Chinees schilderen, knippen en vouwen, drank of theeceremonie in Indonesië …

een boeiend intercultureel initiatief? een stap in het wereldburgerschap? een gevarieerde multiculturele dag? een indruk makende getuigenis? een horizonverruimende workshop? activiteiten voor de week van diversiteit?

Dan kan je terecht bij WERELDKLEUR, een initiatief van de Leuvense Integratiedienst i.s.m. Kleur Bekennen. Je kan het recente aanbod bekijken op: www.wereldkleur.be of www.kleurbekennen.be en via zoekrobot organisatie integratiedienst Leuven

Wie zijn we, wat doen we? • We zijn een bontgekleurde groep vrouwen en mannen uit het Leuvense. We zijn afkomstig uit alle hoeken van de wereld. • Onze troeven zijn onze ervaringen, onze competenties en onze achtergrond uit ons land. Deze hebben we hier op maat van Vlaamse scholen en organisaties uitgewerkt. • We brengen boeiende verhalen in vlot Nederlands. • We wekken je interesse door unieke activiteiten, verhalen en workshops. • We werken op een kwaliteitsvolle manier aan een positieve en actieve invulling van interculturele dialoog en wederzijdse beeldvorming. • We vertalen jullie wensen creatief en gevarieerd in een aantrekkelijk aanbod.

Doe-workshops

Workshops met uitleg en uitwisseling o.a. Getuigenis van een vluchteling, AIDS in Afrika, Kind zijn in Afrika, De Islam anders bekeken, Fabels en legenden in de Filippijnen, …

Gecombineerde workshops o.a. Arabische koffer, Indonesische koffer, Cyrillisch schrift, Marokkaanse theeceremonie, Filippijnen in een koffer…

INFO Integratiedienst www.wereldkleur.be [email protected] 016/27 28 80 Richtprijs: een workshop van 90 minuten kost: Leuven: 75€ Vlaams Brabant: 90€ Limburg-Brussel-Antwerpen: 100€ Subsidies mogelijk via www.kleurbekennen.be

Tentoonstelling “GELAND IN LEUVEN …” Een vrouw verhuist naar Leuven voor haar droomjob. Een man en zijn familie wonen al generaties lang in Leuven. Een Nepalese vader en zijn dochter vinden hier een nieuwe thuis met een leuke school in de buurt. Een bakker om de hoek bakt liever in de stad dan op het platteland. Een man trouwt een Leuvenaar. Een student ‘blijft in Leuven hangen’. Soms gaat het over honderden, duizenden of slechts enkele afgelegde kilometers. Elke inwoner is in Leuven beland of geland. Iedereen heeft een eigen verhaal, een eigen achtergrond, een eigen identiteit. Samen vormen we de diverse samen-

14 |

leving, het diverse beeld dat onze stad kenmerkt. De tentoonstelling van Geland In Leuven is het resultaat van een foto en poëziewedstrijd, georganiseerd door de Integratiedienst en de Noord- Zuidwerking van de stad Leuven. U kan de tentoonstelling uitlenen via integratiedienst@ leuven.be voor 5 € per dag.

INFO Integratiedienst Marie-elena Campo [email protected] 016 27 28 80

Diversiteit LAB Leuven (Leuven Anders Bekeken) Aantal spelers: max. 20/ Spelduur: 180 minuten/ Doelgroep: 2e en 3e graad secundair/hoger en volwassenenonderwijs Wat is Lab Leuven? Iedereen is anders, door onze opvoeding, cultuur, opleiding, gemoed, … ervaart en handelt iedereen anders. Deze verschillen liggen mee aan de basis van de verscheidenheid tussen mensen. Door persoonlijke ervaringen ontwikkelt iedereen zijn eigen kijk op zijn omgeving en vormt hierover zijn eigen mening, standpunt en visie. Vaak vinden we andere mensen die deze visie delen, maar even vaak ontmoeten we ook mensen die een andere mening zijn toegedaan. Lab Leuven is een interactief ervaringstraject dat aan de hand van verschillende creatieve dynamieken haar deelnemers bewust wil maken van de aanwezigheid van diversiteit, altijd en overal. Maar daarnaast is het ook de doelstelling van het Lab Leuven traject om: • deelnemers te laten beseffen dat iedereen gedetermineerd wordt door ervaringen en dat verschillen in deze ervaringen leiden tot verscheidenheid tussen mensen. • deelnemers beseffen dat iedereen een persoonlijk perspectief heeft op de werkelijkheid en dat er hierdoor verschillende waarheden naast elkaar kunnen bestaan m.b.t. eenzelfde realiteit (intermenselijk). • deelnemers te leren dat vaak hun eigen houding en attitude bepalend zijn opdat diversiteit een probleem of een kans wordt.

• deelnemers een aantal competenties te laten verwerven om de diversiteit te gebruiken als een kracht. Doelstelling LAB is een spelconcept waarbij de deelnemers geconfronteerd worden met de alomtegenwoordigheid van diversiteit in het dagdagelijkse bestaan. Bij hen thuis, op het werk, in hun vrije tijd, enz. Aan de hand van vragen, video-voorbeelden, doe-opdrachten,... worden de deelnemers uitgedaagd om de diversiteit in hun omgeving waar te nemen en te ontdekken. Daarnaast biedt het spel ook de mogelijkheid voor de deelnemers om elkaar beter te leren kennen en de diversiteit ten opzichte van mekaar te ontdekken.

INFO Integratiedienst An Engelen 016 27 28 80 of 016 27 28 85 [email protected] - Kostprijs voor scholen: € 100 / Kostprijs voor jeugdorganisaties: € 50 - De bus kan enkel gereserveerd worden tijdens de maanden september/oktober en april/mei - De bus wordt ter plaatse gebracht - Vereiste accommodatie: de speelplaats of een andere plaats waar een schoolbus veilig afsluitbaar kan staan - De leerkracht is aanwezig om mee het proces te begeleiden

| 15

Diversiteit nieuw! Participatietraject n.a.v. gemeenteraadsverkiezingen MIJN GEDACHT! Op 14/10/2012 zijn er gemeenteraadsverkiezingen. -18-jarigen mogen niet gaan stemmen, maar hebben ongetwijfeld ook een mening over waar het met onze stad naartoe moet. Zij vormen immers de toekomst van Leuven. Op vele vlakken belangen de beleidskeuzes ook de jongeren aan. Om jongeren toch hun gedacht te laten zeggen over de nieuwe beleidskeuzes die gemaakt zullen moeten worden, werkt de jeugddienst in samenwerking met de integratiedienst een participatietraject uit waarbij jongeren zelf zullen kunnen gaan stemmen. De jongeren zullen zelf een Leuvens programma opstellen waarin ze aan de hand van enkele opgelegde thema’s knelpunten blootleggen en suggesties geven voor oplossingen. Aan het einde van het traject kunnen de Leuvense scholieren hun stem uitbrengen voor het programma dat hen het meeste ligt. Achteraf zullen alle programma’s gebundeld worden en overhandigd aan het nieuwe schepencollege. We vragen op voorhand het engagement van de burgemeester en schepenen om dit niet zomaar naast zich neer te leggen. Naast het feit dat de jongeren dankzij dit traject hun stem kunnen laten horen, is dit ook een kans om jongeren te laten kennismaken met de werking van een democratie en hen effectief te laten deelnemen aan het spel van verkiezingen.

Verloop van het traject Één of meerdere klassen van de 3de graad (en/of de leerlingenraad) krijgt de kans om een eigen Leuvens programma samen te stellen. De leerlingen denken hierbij na over concrete situaties in Leuven of hun eigen woonplaats. Aan de hand van een lijst standpunten discussiëren ze met leeftijdsgenoten en vormen ze hun eigen mening. In een volgende sessie gieten ze hun mening in een soort van partijprogramma en zetten de lijnen van hun campagne uit. De leerlingen splitsen zich op in kleinere groepjes en verdelen de verschillende taken: affiche ontwerpen en verspreiden, een filmpje maken, een facebookpagina aanmaken, activiteiten organiseren, een debat organiseren, de stembusgang organiseren,… . Voor de andere klassen van de school voorzien we een educatief pakket. Dit pakket omvat enerzijds een handleiding voor de leerkrachten om de werking van onze democratie en de gemeenteraadsverkiezingen te bespreken tijdens de lessen. We werken hiervoor samen met De Kracht van je Stem (educatieve dienst Vlaams Parlement). Anderzijds reiken we hier een aantal methodieken aan om in de klas de partijprogramma’s van de school te bediscussiëren. Het is de bedoeling dat de leerlingen op deze manier ook tijdens de les bezig zijn met de verkiezingen die in de gemeente plaatsvinden en de verkiezingen op school. Na de verkiezingen op school komen we met enkele afgevaardigden van de verschillende scholen samen om alle verkozen standpunten samen te leggen en een memorandum op te stellen voor het nieuwe schepencollege.

INFO Integratiedienst Bruno Magnus 016 27 28 80 [email protected] Kostprijs voor scholen: €0

Zanghappening In de maand mei organiseert de stad Leuven een aantal evenementen in het kader van bevrijding, vrijheid en vrede. De afdeling onderwijs en scholen sluit bij deze vredesweek aan met de organisatie van de zanghappening “Wij zingen een dak op de wereld”. Alle kinderen van het 4e, 5e, en 6e leerjaar van de Leuvense basisscholen zijn welkom om mee te zingen voor een project rond straatkinderen, hierbij hoort een educatief programma dat vooraf in de klas wordt afgewerkt en waarin het project centraal staat. Dit evenement wordt elk jaar georganiseerd in samenwerking met de vzw Children of the Street.

16 |

INFO Afdeling onderwijs en scholen 016 27 26 17 [email protected] www.leuven.be/leven/onderwijs/

Diversiteit LOPKE , dag van verzet tegen armoede Jaarlijks vindt op 17 oktober de werelddag van verzet tegen armoede plaats. Uit de resultaten van de nieuwste meting van de armoedebarometer blijkt dat we ons moeten blijven verzetten tegen het onrecht van armoede; de zwaksten in onze samenleving betalen immers de zwaarste prijs voor de economische crisis. Steeds meer scholen, diensten en openbare besturen sluiten dan ook jaarlijks aan bij het verzet tegen armoede en willen daarbij verder gaan dan de symbolische witte lakens. Om hieraan tegemoet te komen sloegen de LOP’s, de diensten diversiteit en gelijke kansen en onderwijs van de provincie Vlaams-Brabant, de steden Leuven, Diest en Halle, ZIP-producties en CEGO de handen in elkaar. Drie gratis initiatieven voor waarmee u als school de strijd tegen armoede concreet kunt vorm geven: 1. Theaterstuk voor leerlingen van de derde graad van de basisschool: LOPKE 2. Sensibilisatie en ondersteuning: professionalisering van leerkrachten 3. Lespakketten Armoede LOPKE (CEGO)

Het theaterstuk ‘Lopke’ confronteert kinderen met de grote kracht en de kleine trekjes van mensen in kansarmoede. De acteurs slagen erin dit te brengen zonder valse romantiek en zonder de zielige toer op te gaan. Het verhaal van Lopke is misschien een realiteit die dichter bij uw klas of school aanwezig is dan op het eerste gezicht lijkt. Lopke brengt ons een positief verhaal dat aantoont dat ontsnappen uit de armoede toch mogelijk is. • Voor leerlingen van de derde graad basisonderwijs. • Leerkrachten krijgen een gratis lesmap bij de voorstelling waarmee ze in school- of klasverband rond het thema armoede concreet aan de slag kunnen. Mis deze kans dus niet en schrijf tijdig in voor deze unieke toneelvoorstelling! GRATIS! De toneelvoorstelling vindt plaats in de Minnepoort op 17 oktober.

INFO Provincie Vlaams-Brabant Ken Brees 016 26 76 23 [email protected]

nieuw! Infopakket Soccerdas …over het leven op het Leuvense Woonwagenterrein Een kind van het woonwagenterrein in je klas hebben, gaat gepaard met vele uitdagingen. Welke deze zijn, moet je vaak gaandeweg ontdekken en dat is het niet vanzelfsprekend. Vanuit de integratiedienst willen we deze onbekende wereld voor jullie verduidelijken door middel van het infospel ‘Soccerdas’ (Romanes voor ‘wat heb ik nu weer gedaan?’). Dit spel wordt begeleid door een medewerker van de integratiedienst en geeft meer informatie over vijf belangrijke thema’s: het leven op het woonwagenterrein, arbeid, onderwijs, gezondheid en stereotypen. Met kleine caravannetjes reizen we doorheen de verschillende delen van het Leuvense woonwagenterrein. In de eerste plaats is ‘Soccerdas’ gericht aan leerkrachten met een kind van het Leuvense woonwagenterrein in hun klas, maar uiteraard zijn er ook andere geïnteresseerden welkom bij deze infomomenten, zoals ouders van medeleerlingen of misschien andere leerkrachten.

INFO Integratiedienst stad Leuven Sofie Vlekken 016 27 28 80 [email protected] Kostprijs : gratis

| 17

Flankerend onderwijsbeleid Inleiding Goed onderwijs is één van de belangrijkste hoekstenen in de samenleving. Het vormt mensen, maakt ze kritisch en verhoogt de kansen op de arbeidsmarkt. Maar niet alle kinderen en jongeren krijgen deze kans. Via de afdeling onderwijs en scholen bouwt de stad Leuven daarom een onderwijsaanbod uit dat naar meer gelijkheid van kansen streeft, naast wat het reguliere Vlaamse onderwijsbeleid al voorschrijft. Concreet doet de afdeling onderwijs en scholen dit met initiatieven die ontstaan zijn uit de lokale Leuvense situatie en noden en die in belangrijke mate bijdragen aan de kansengelijkheid in het Leuvense onderwijs. Vier projecten hebben reeds hun sporen verdiend en worden steeds verder en beter ontwikkeld. De Brede Scholen bieden een ruimere leeromgeving over de grenzen van een school heen. Met het Buddy-project krijgen kinderen en jongeren die extra ondersteuning nodig hebben een duwtje in de rug. Het project Thuis op School stimuleert de ouderbetrokkenheid in de school en in de Zomerschool leren anderstalige kinderen spelenderwijs Nederlands. Scholen die geïnteresseerd zijn in deze thema’s kunnen hiervoor beroep doen op de projectmedewerkers van de afdeling onderwijs en scholen. Voor zowel het project Brede School als het project Thuis op School is er ook financiële en inhoudelijke ondersteuning voorzien.

Brede School Brede scholen zijn scholen die de leer- en leefomgeving van kinderen willen stimuleren door deze te verrijken en te verbreden. Hiervoor knoopt de school een samenwerking aan met andere scholen, buurtbewoners, (groot)ouders of andere partners uit de wijk-, sport-, welzijns- en cultuursector. De Brede School maakt optimaal gebruik van de mogelijkheden die de omgeving biedt. De vele contacten die de school heeft, zorgen er voor dat de school actief deel uitmaakt van het sociale netwerk van de buurt. ‘Leren’ doe je immers niet louter van op de schoolbanken en is in deze complexe maatschappij niet langer alleen de taak van de leerkracht. ‘It takes a village to raise a child’ is dan ook onze slagzin. Dé Brede School bestaat niet. In de Leuvense visie is het belangrijk dat Brede Scholen inspelen op de noden en behoeften vanuit de school en in de buurt. Zo starten vele Leuvense Brede Scholen vanuit een opvangprofiel. In de ‘brede opvang’ kunnen kinderen na de lessen kokerellen, breien, aan circus doen, sporten, knutselen, creatief zijn met boeken, toffe computerlessen volgen of geprikkeld

18 |

worden door theater, taal, muziek, enzovoort. Sommige kinderen krijgen zo vaak voor het eerst, en op een laagdrempelige manier, de kans om van allerlei culturele, creatieve en inspirerende disciplines te proeven. Een school kan zich ook vanuit een wijkprofiel of zorgprofiel verbreden. Samenwerking met een wijkbureau, OCMW, buurtcomité zijn hier enkele voorbeelden van. Om scholen een duwtje in de rug te geven, heeft de stad het stimuleringsfonds opgericht. Naast financiële steun krijgen de Brede Scholen, indien gewenst, ondersteuning van de projectmedewerker Brede School. Wil je in groep eens nagaan hoe breed jouw school eigenlijk al is? Of wil je geïnspireerd raken? Speel dan een spel met het leerkrachtenteam of een werkgroep: Een speelse verkenning Aantal deelnemers: 6 tot 30 deelnemers Spelduur: 100-120 minuten Locatie: op de eigen school ‘Brede school, een speelse verkenning’ is een speelse gespreksmethodiek over het concept brede school. Dit spel – uitgegeven door C.I.S en stad Antwerpen – vangt aan met enkele filmfragmenten die de basisconcepten van brede school verduidelijken. Aan de hand van een metrokaart reizen we naar alle mogelijke partners en verbindingen die een school kan maken. In een derde deel gaan we effectief aan de slag om een project – toegepast op de eigen schoolcontext – uit te denken. Doelstelling De deelnemers maken kennis met het begrip brede school. Ze krijgen inzicht in de visie erachter en raken vertrouwd met de kernbegrippen- en concepten van deze visie. De deelnemers reflecteren over de kansen rond brede school binnen de eigen context of evalueren hun eigen brede schoolwerking.

INFO afdeling onderwijs en scholen Lies Moors - 016 27 26 09 [email protected] www.leuven.be/leven/onderwijs

Flankerend onderwijsbeleid Buddy-project Met het Buddy-project probeert de stad, in samenwerking met de scholen de slaagkansen van leerlingen met nood aan extra ondersteuning te optimaliseren. Om deze doelstelling te bereiken, begeleiden de buddy’s niet alleen de leerlingen bij het studeren en het huiswerk maken, maar besteden ze ook uitgebreid aandacht aan ‘leren leren’. Daarnaast wordt er gewerkt aan het creëren van een positief zelfbeeld en aan het verhogen van de intrinsieke motivatie. Bovendien tracht de buddy de leerling het besef bij te brengen dat hij/zij zelf grotendeels verantwoordelijk is voor zijn/haar schoolloopbaan. De buddy’s die leerlingen uit de eerste graad van het basisonderwijs begeleiden, leggen de nadruk eerder op het automatiseren van vaardigheden, het wegwerken van een eventuele taalachterstand en het stimuleren van een positieve houding ten aanzien van huiswerk. Sowieso is elke buddy, zowel in het basisonderwijs als in het secundair onderwijs, een vertrouwenspersoon, een ‘maatje’. De ingeschreven leerlingen worden 2 keer per week gedurende 1u (basisonderwijs) of 1,5u (secundair onderwijs) naschools begeleid. Elke buddy neemt één tot maximaal drie leerlingen onder zijn of haar hoede. Om de drempel tot deelname aan het project te verkleinen gaat de begeleiding op school door. Bovendien houdt begeleiding op school ook een praktisch voordeel in: leerlingen moeten zich na schooltijd niet meer verplaatsen om begeleiding te krijgen. Het Buddy-project is gericht op kansarme leerlingen waarbij het begrip kansarmoede breed wordt geïnterpreteerd. De begeleiding is niet alleen bedoeld voor leerlingen die opgroeien in gezinnen met een eerder lage sociaal-economische status, maar voor alle leerlingen die thuis onvoldoende ondersteuning krijgen of om een andere reden gebaat zijn bij een extra steuntje in de rug. De selectie van de leerlingen gebeurt door de klassenraad. Dit vanuit de idee dat leerkrachten het best geplaatst zijn om de thuissituatie en de leernoden van de leerlingen in te schatten. De uiteindelijke beslissing om deel te nemen ligt echter steeds bij de leerling en diens ouders. Bovendien wordt er steeds een engagement van ten minste 1 semester gevraagd. De buddy’s die aan het Buddy-project deelnemen, doen dit uit vrije wil. De begeleidingssessies vormen voor de laatstejaarsstudenten uit de opleidingen tot leraar basisonderwijs (KH Leuven, GroepT) en tot leraar secundair onderwijs (KH Leuven, GroepT, KU Leuven, CVO De Orangerie) een facultatieve stage waar studiepunten aan zijn verbonden. Daarnaast kunnen ook vrijwilligers de rol van buddy opnemen, los van de opleiding die ze volgen.

Het Buddy-project is inmiddels uitgegroeid tot een grootschalig project waarbij elk schooljaar 400 leerlingen uit de eerste graad van het secundair onderwijs en 90 leerlingen uit de eerste graad van het basisonderwijs door een buddy begeleid worden.

INFO Afdeling onderwijs en scholen Sophie Vitse - 016 27 26 17 [email protected] www.leuven.be/leven/onderwijs

De Zomerschool De stad Leuven en het Regionaal Instituut voor Samenlevingsopbouw (RISO) organiseerden in augustus 2008 voor de eerste keer het project “Leuven speelt Nederlands” voor anderstalige kinderen. Omwille van de grote noden in het basisonderwijs zal de stad in samenwerking met Riso elke zomervakantie een zomerschool organiseren. Door het aanbieden van gevarieerde taal- en spelactiviteiten wordt er gestreefd naar het verhogen van de kennis van het Nederlands bij anderstalige kinderen. Zo zijn ze beter voorbereid op het nieuwe schooljaar, vergroten hun onderwijskansen en kunnen ze zich beter integreren in de samenleving. 50 tot 100 kinderen die naar de derde kleuterklas, het eerste leerjaar en het tweede leerjaar zullen gaan, kunnen worden ingeschreven. Om het juiste doelpubliek te bereiken, worden de kinderen geselecteerd door de zorgleerkrachten van de Leuvense kleuter- en basisscholen. De begeleiding van de kinderen gebeurt door een 15-tal vrijwilligers per week. Zij krijgen voorafgaand aan het project een uitgebreide vorming. Deelname aan de zomerschool biedt hen bovendien veel leerkansen over allochtone kinderen en ouders, ontwikkeling en ondersteuning van taalverwerving, omgaan met diverse waarden en normen, enz.

INFO Afdeling onderwijs en scholen Lieve De Brabanter - 016 27 26 15 [email protected] www.leuven.be/leven/onderwijs

| 19

Flankerend onderwijsbeleid Project Thuis op School Het project Thuis op School richt zich in de eerste plaats op ouderbetrokkenheid. Kinderen leren niet alleen op school. Ook thuis, bij hun familie en in de buurt doen ze allerlei kennis op en leren ze vaardigheden. Deze competenties brengen ze mee naar de klas. Kinderen leren beter en voelen zich goed wanneer de school en ouders erin slagen om het leven en leren op school en thuis op elkaar af te stemmen. Voor een aantal kinderen lopen beide werelden gemakkelijk in elkaar over. Voor anderen is er een grote kloof tussen school en thuis. Wederzijdse onbekendheid kan ervoor zorgen dat de communicatie tussen school en ouders niet of moeilijk op gang komt. Door samen te werken met àlle ouders, brengen scholen meer diversiteit binnen in de klas en krijgen ouders meer inzicht in het school- en klasgebeuren. Hierdoor zullen kinderen en ouders zich beter thuis voelen op school en worden de drempels tussen school en ouders verlaagd. Als school creëer je op die manier meer ontwikkelingskansen voor kinderen en als ouder kan je het schoollopen van je kind(eren) beter ondersteunen.

Alle Leuvense basisscholen kunnen via de afdeling onderwijs en scholen financiële en inhoudelijke ondersteuning aanvragen om acties op te zetten die het contact en de communicatie tussen ouders en school verbeteren. ‘Wederzijds leren’ zien we hierbij als uitgangpunt: ouders leren van de school, de school leert van ouders en tenslotte kunnen ouders ook leren van elkaar. Door ervaringsuitwisseling rond ouderbetrokkenheid met de zorgcoördinatoren van de Leuvense basisscholen worden praktijkvoorbeelden van Leuvense scholen verzameld en verspreid naar de scholen.

INFO Afdeling onderwijs en scholen Sophie Vitse - 016 27 26 21 [email protected] www.leuven.be/leven/onderwijs

Uitleendienst stadsmagazijn Leuvense scholen kunnen voor activiteiten in Leuven materiaal uitlenen bij de stad. Het gaat over audiovisueel materieel en ander materiaal (podiumelementen, tafels, stoelen, koffers met sport- of circusmateriaal, ...). Voor het uitlenen van dit materiaal wordt een retributie geheven afhankelijk van wat wordt uitgeleend. Het uitleenreglement en de materialenlijst met prijzen kan men vinden via http://www.leuven.be/vrije-tijd/verenigingen/ uitleendienst/ Eventueel staat de stad ook in voor het vervoer van het materiaal en voor elektriciteitsaansluitingen; hiervoor dient vooraf contact opgenomen te worden met de dienst Data en facilitair beheer, logistiek en evenementen (016 27 20 54 of 016 27 20 51). Ook hiervoor wordt een retributie geheven, afhankelijk van de geleverde prestaties.

20 |

INFO Stadsmagazijn Kolonel Begaultlaan 47, 3012 Leuven 016 27 20 40 [email protected] openingstijden: maandag tot vrijdag: van 8u tot 11u30 en van 12u tot 15u

KALENDER schooljaar 2012-2013 Educatief aanbod voor scholen Ruimtelijk en duurzaamheidsbeleid (vroegere milieudienst) Condor = Creatief Onderweg Naar Duurzaam Onderwijs in de Regio Leuven Periode

Duur

Activiteit

Locatie

Reservatie/ Contactpersoon

kleuteronderwijs Afvalpreventie, water, natuureducatie, energie/klimaat en biofruit

Het hele schooljaar

Uitleendienst educatief materiaal

Milieudienst, Prof. Van Overstraetenplein 1, 3000 Leuven

Lien Loonbeek 016 27 24 07

18 tot 22 februari 2013

Duurzame week met animaties in de klas

In de school zelf

20 februari 2013

Dikke Truiendag

In de school zelf

3 mei 2013

Milieutoneel poppentheater Sloef

Auditorium Tweebronnen

22 tot 26 april 2013

Week van duurzame consumptie

In de school zelf

26 april 2013

Bio en Fair Trade ontbijt

In de school zelf

Afvalpreventie, water, natuureducatie, energie/klimaat en biofruit

Het hele schooljaar



November 2012

Duurzaamheidsquiz - eerste ronde

In de school zelf

23 november 2012

Duurzaamheidsquiz - grote finale

Auditorium Tweebronnen.



In de school zelf.

20 februari 2013

Dikke Truiendag

In de school zelf



In de school zelf

26 april 2013


In de school zelf

Januari – mei 2013

Kinderraad

Tweebronnen

Het hele schooljaar

basisonderwijs Het hele schooljaar



Scholen kunnen gedurende de maanden mei en juni een opruimactie organiseren.


Afvalpreventie, milieuwerkgroep, natuureducatie, energie/klimaat en biofruit

Het hele schooljaar




September half oktober 2012

Klimaattraject deel 1: vorming op school

15 november 2012

Klimaattraject deel 2: klimaatdebat




In de school zelf


Klimaattraject deel 3: klimaatexpo

20 februari 2013

Dikke Truiendag

In de school zelf



In de school zelf

26 april 2013


In de school zelf

7 mei 2013

Klimaattraject deel 4: toonmoment


Mei - juni 2013

Scholen kunnen in de loop van de maanden mei en juni een opruimactie organiseren.

Mei - juni 2013

secundair Het hele schooljaar


| 21

KALENDER schooljaar 2012-2013 Educatief aanbod voor scholen Preventiedienst Periode

Duur

Activiteit


Locatie

kleuteronderwijs Het hele schooljaar 15 tem 26 april 2013

Uitleen educatief materiaal

Autoarme schoolveertiendaagse BOBBI

Preventiedienst, 016 210 700 In de school

Marleen Evens, 016 210 694

basisonderwijs Het hele schooljaar


Preventiedienst, 016 210 700

Gebruik permanente route fietsexamen

Leuven centrum


5-14 maart 2013

De Vredesfabriek 5-6e leerjaar

(ov) Politiegebouw, Philipssite 4


11-29 maart en 16-29 april 2013

Fietsvaardigheidsoefeningen BOBBI

In de school


25-29 maart 2013

Dodehoek actieweek BOBBI

Parking politiegebouw, Marleen Evens, 016 210 694 Philipssite 4

15 tem 26 april 2013

Autoarme schoolveertiendaagse BOBBI

In de school


Fietsexamen – enkel voor 6e leerjaar BOBBI

In de school


Het hele schooljaar

April, mei, juni 2012

Op aanvraag

Vormingen Leefsleutels

Op aanvraag

Advies inbraak- en diefstalpreventie

Preventiedienst, 016 210 700 In de school




Het hele schooljaar

Gebruik permanente route fietsexamen

Preventiedienst, 016 210 700 Leuven centrum

17 tot 28 september 2012

Mobibus (verkeer) 2e graad

Parking politiegebouw, Marleen Evens, 016 210 694 Philipssite 4

16 oktober 2012

ACT infosessie

Romaanse Poort, A16

Oktober 2013

Groepscursus “Hier sta ik” voor jongeren

Nog te bepalen

Cursus “Ik kies” voor jongeren


Katrien Goossens, 016 210 692 Preventiedienst, 016 210 700 Preventiedienst, 016 210 700

Centrum Geestelijke Gezondheidszorg Vlaams-Brabant Oost

Katrien Goossens, 016 210 692

Op aanvraag

Vroeginterventie voor jongeren die drugs of alcohol gebruiken

Op aanvraag

Vormingen leefsleutels

Op aanvraag

ACT-lessen (algemene gezondheidspreventie)

In de school

Op aanvraag

Ondersteuning alcohol- en drugpreventie, …

Op maat en in de school

Katrien Goossens, 016 210 692

Op aanvraag

Fietsgraveeracties en –controles

In de school


Op aanvraag

Advies inbraak- en diefstalpreventie

In de school


Preventiedienst, 016 210 700 Katrien Goossens, 016 210 692

Wandelingen/bezoeken Periode

Duur

Locatie

Stadswandelingen, rondleiding met gids

Stad Leuven, vertrek aan het stadhuis

Gisèle Vandoren 016 27 22 76, [email protected]

Bezoek aan de gemeenteraad

Stadhuis

Marion Hanot, 016 26 27 10

secundair Het hele schooljaar Op aanvraag

22 |

2 uur


Activiteit

KALENDER schooljaar 2012-2013 Educatief aanbod voor scholen Sportdienst Periode

Duur

Activiteit


Locatie

basisonderwijs Mei 2013

Doe Aan Sport Beurs – 3de graad basisonderwijs

Brabanthal

Jan Vansantvoet, 0476 54 51 95

26 september 2012

Namiddag

Vlaamse Veldloopweek

Park Heuvelhof (Kessel-Lo)


Op aanvraag

Sport op School


secundair Mei 2013

Doe Aan Sport Beurs – 1e graad secundair

Oktober tot mei

Brabanthal

Sport-Na-Schoolpas

Jan Vansantvoet, 0476 54 51 95 Jan Vansantvoet, 0476 54 51 95

Etnisch-culturele diversiteit (Integratiedienst) Periode

Duur

Activiteit

Locatie


kleuteronderwijs Op aanvraag

90 minuten of op maat

Wereldkleur (interculturele workshops)

In de school zelf

Marie-elena Campo, 016 27 28 80 [email protected]

basisonderwijs Op aanvraag



In de school zelf


Begin mei

1,5 uur

Zanghappening: We zingen een dak op de wereld

Auditorium Minnepoort

Bert Vanhellemont 016 26 27 14

Op aanvraag



In de school zelf


Op Aanvraag

120 minuten

Voor 2° en 3° graad secundair Op de speelplaats van de An Engelen, 016 27 28 80 LAB bus (diversiteits workshop school of ergens in de stad [email protected] – interculturele training)

secundair

Leerkrachten of leerkrachten in opleiding Periode Op aanvraag

Duur 90 minuten

Activiteit Infopakket Soccerdas – over het leven op het Leuvense Woonwagenterrein.

Locatie In de school zelf

Reservatie/ Contactpersoon Sofie Vlekken [email protected] 016 27.28.80

Stadsvernieuwing Periode

Duur

Activiteit

Locatie


2 uur

Stadsspel “Leuven-la-Neuve” rond stadsvernieuwing

Binnenstad Leuven

Reservatie/ Contactpersoon Centrum Informatieve Spelen 016 29 74 58, [email protected]

| 23

LEUVEN EDUCATIEF Educatief aanbod voor scholen

Recommend Documents