José van der Hoeven, 5 oktober 2012
Genres als vertrekpunt voor taalonderwijs Gastcollege UU, Nederlandse taal en cultuur: educatieve master
KPC groep Consultancybureau met onderzoeksteam
• Advisering po, vo, mbo • praktijkgericht onderzoek
Onderzoeksterreinen: programmalijnen (OCW: SLOA) • • • • • •
=> Doorlopende leerlijnen (taal en rekenen) De leraar Zorgleerlingen Leren en leerprocessen School en omgeving Bestuur en management
Praktijkgericht onderzoek • Vraag van scholen • Evidence based vs. evidence informed • Design- of Ontwerponderzoek (Van den Akker, 2006)
Taalonderzoek 2010-2013 • Verhoging leerprestaties in relatie tot referentiekader
-
-
Koppeling taalvaardigheden: . lezen/schrijven, schrijven/spreken lezen/luisteren Genredidactiek Lees- en luisterstrategiëen
• Bekwaamheid leraren
-
Doelgericht vs. activiteitgericht werken
Introductie Stel je voor: Je schrijft in een voorlichtingsbrochure over ICT-gebruik op scholen een ingezonden brief om ouders ervan te overtuigen dat online gamen op schoolcomputers verboden moet worden.
• Waaraan moet de tekst voldoen? • Welke elementen moeten in de tekst aanwezig zijn? • Welk element bepaalt de overtuigingskracht?
Tekstvormen of genres • de manier waarop een tekst is georganiseerd om een sociaal doel te bereiken (zie Cope & Kalantzis, 1993). • herhalende patronen in stijl en structuur bij een specifieke inhoud (Spivey, 1997).
Genredidactiek: The Martin Wheel
Voorbeelden van tekstvormen • Informatief: schoolboeken, internetteksten, krantenberichten, schema’s en rapporten • Instructief: handleidingen, spelregels, recepten • Betogend: ingezonden brieven, partijprogramma’s, opiniërende artikelen, reclame • Fictief/narratief: romans, strips, sprookjes • Poëtisch: gedichten, liederen
Nelsis: Ontwerponderzoek Onderzoeksvraag:
• Hoe kunnen lezen en schrijven op referentieniveau 2F (en 3F) in een veranderende onderwijspraktijk in de onderbouw van het voortgezet onderwijs worden vormgegeven?
Uitkomsten van een verkenning • Eigen invulling van taalonderwijs;
• Slechts op één school een taalmethode; • Combinatie van geïntegreerd en apart aanbod voor taal; • Spelling, interpunctie en grammatica apart.
Uitkomsten verkenning 2 Behoefte aan:
• Zelfsturend leermateriaal • een lees- en schrijfdidactiek • een aanbod voor woordenschatontwikkeling • een beoordelingssystematiek voor schrijven
Uitgangspunten prototype • Genres centraal
• Koppeling lezen en schrijven • Tekstkenmerken uit modelteksten • Thematisch geordend • Geschikt voor zelfstandige verwerking
Inhoudsopgave: stappenplan 1. modeltekst 2. vragen over de tekst 3. tweede modeltekst 4. tekstvragen 5. schrijfopdracht 6. leerling-feedback 7. herschrijffase 8. beoordeling schrijfproduct/opname in portfolio
Opbouw kaartenbak • Fictie en verhalen • Romans, strips, sprookjes, verhalen • oorlog en vrede, sociale relaties • Betoog • Ingezonden brieven, partijprogramma’s, tijdschriftartikelen, reclame • Financiële crisis, beleidskwesties, immigratie, milieu, gezondheid en verslaving
Leesopdrachten • Voorkennis activeren • Leesbeleving/tekstbegrip • Genrekenmerken
Roman: genrekenmerken • • • • • •
hoofdpersonen (uitwerking personages) verhaallijn vertelperspectief details en opvallende beschrijvingen aanduidingen van plaats en tijd directe rede ( S)
Betoog: genrekenmerken • Inleiding • Standpunt • Argumenten • • Conclusie • Signaalwoorden: connectieven • Overtuigingskracht (doelgerichtheid)
Schrijfopdracht • Schrijven • Bv: Schrijf een romanfragment/betoog over …
• => Met gebruik van bepaalde tekstkenmerken • leerling-feedback • Herschrijffase
• beoordeling schrijfproduct/opname in portfolio
Roman • Selectie twee boeken:
• T. de Rosnay: Haar naam was Sarah. • L. Rood: De ogen van de condor.
Onderzoeksgroep roman • 3 scholen (IJC, OC, ML) • Leesopdrachten: Haar naam was Sarah: 50 leerlingen De ogen van de condor: 11 leerlingen
• Schrijfopdrachten: 60 Leerlingen Haar naam was Sarah: 49 leerlingen De ogen van de condor: 11 leerlingen • 4 docenten
Eerste pilot: lesobservaties • Veel variatie in lesaanbod: van klassikaal tot individueel; van gestuurd tot ongestuurd • Leerlingen werken veelal alleen • 2 scholen werken met papieren versie, 1 school met computer • Tijdinvestering: leesopdracht: 1-2 uur, schrijfopdracht 80 minuten
Roman: tekstkenmerken Sarah aspect
vraag
goed
fout
missing
Perspectief
Welk effect heeft de formulering “het meisje”? Wat wil de schrijver daarmee bereiken?
12 6
16 12
20 30
Directe rede
Geeft 3 voorbeelden van de directe rede in de tekst. Wat wil de schrijver met de directe rede bereiken?
27 23
11 4
10* 21
Detaillering
Geef aan waar de schrijver gedetailleerde informatie geeft over geluiden: huilen, bonzen,…
16
2
30
Combinatie: directe rede; beschrijving van gevoelens, details
Tekstkenmerken koppelen aan fragmenten. Beargumenteer.
10 13
30 8
8 27
Roman: schrijfopdracht Sarah beoordelingsaspect
wel
niet
Het schrijven vanuit een perspectief
39
5
Lengte (350 woorden):
28
15
Taalgebruik correct
28
15
Uitwerking personages
30
14
Detaillering
31
13
Gebruik directe rede
40
4
Afgerond verhaal
29
15
Commentaar medelezer aanwezig
39
5
Tweede versie aanwezig
19
25
Verwerking commentaar
8
36
Pilot 2: Betoog • Selectie van twee teksten: • Gedoogbeleid softdrugs moet weg! • Bron: artikelen.fobie.nl/samenleving • Rookbeleid Schippers gaat mensenlevens kosten • Trouw 24 juni 2011
Pilot 2: Onderzoeksgroep • 3 scholen (AL, OC, ML) • Lees- en schrijfopdrachten: • Roken: 16 leerlingen • Softdrugs/gamen: 62 leerlingen • 3 docenten
Pilot 2: Observaties • Vaak start met klassikale introductie (nieuwe tekstsoort) • Leerlingen werkten veelal alleen • Veel vragen bij de uitvoering
Resultaten softdrugs Aspect
Vraag
Goed
Deels goed
Onvoldoende
Niet ingevuld
Argumentatie
Vind je het onderstaande argument een goed argument? Leg uit waarom. Vind je het eerste argument van de schrijver sterk? Leg uit waarom.
24 10
1 16
27 20
11 16
Structuur van de tekst
Vul de lege vakjes in het schema in met de argumenten die door de schrijver worden gegeven.
15
17
6
24
Signaalwoorden
Zoek in de tekst drie voorbeelden van signaalwoorden. Wat is de functie van de signaalwoorden die je hebt gekozen?
19 19
9 8
7 5
26 30
Overtuigingskracht
Heeft de schrijver je overtuigd? Licht toe aan de hand van bovenstaande vijf vragen.
7
13
11
31
Resultaten: schrijfopdracht gamen goed
Niet goed
anders
Voorbereidende opdracht: tekstschema
3
11
overtuigingskracht
9
3
2
Lengte: 350 woorden
3
10
1
Helder standpunt
12
2
Argumentatie Slechts één argument
6
4
4 3
Heldere opbouw
8
2
4
Gebruik signaalwoorden
8
5
1
Commentaar aanwezig
8
5
1
Verwerking commentaar
1
12
1
Ervaringen Leraren • “De leerlingen reageerden positief. Het materiaal was verrassend voor de leerlingen, omdat ze nu niet uit het boek hoefden te werken. Lessen buiten het boek zijn goed ter afwisseling.” Leerlingen: • J. “Tekstkenmerken zijn basiskennis. Handig om begrijpend te lezen.“ • N. “Tekstkenmerken zijn handig voor later.”
Conclusies • Prototype met zelfsturend leermateriaal gebaseerd op genres is bruikbaar en haalbaar • Er valt voldoende te leren • Schrijfproducten voldoen niet altijd aan verwachtingen (kwaliteit en lengte) • Schrijfopdrachten: Aandacht voor feedback en herschrijven • Grote verschillen in aanpak tussen docenten
Nes&s
• Onderzoek in het basisonderwijs
NES&S: ontwerponderzoek • Koppeling productieve vaardigheden:
-
Spreken en schrijven
• => werkstuk en spreekbeurt
• Doelgroep: bovenbouw basisonderwijs
Onderzoeksvraag •
Hoe kan het onderwijsleerproces met betrekking tot de taalvaardigheden spreken (spreekbeurt) en schrijven (werkstuk) in het kader van het referentiekader Nederlandse taal en rekenen op referentieniveau 1F (en 1S) in groep 7 en 8 basisonderwijs worden vormgegeven?
Overeenkomsten (Zwarts e.a., 1991) • (Productieve) vaardigheden:
-
Vinden, selecteren inhoudselementen Structureren Formuleervaardigheden interactievaardigheden
• Taalgebruiksfunctie
-
Rapporteren, beschouwen, instrueren, argumenteren
Werkstuk • Definitie: schriftelijke uiteenzetting over een bepaald onderwerp op basis van verzameld materiaal (Van Dale) • Communicatief doel: rapporteren • leerdoelen: -Selecteren en verbinden van info uit bronteksten -typische kenmerken van werkstuk herkennen en toepassen bij tekstconstructie
Spreekbeurt • Definitie: Voordracht over een bepaald onderwerp op basis van verzameld materiaal • Communicatief doel: rapporteren • leerdoelen: -Selecteren en verbinden van info uit bronteksten -typische kenmerken van spreekbeurt herkennen en toepassen bij een presentatie
Aandacht voor • Vaardigheid in het vinden en selecteren van beschikbare en benodigde inhoudselementen (Spivey, 2007) • Vaardigheden in het structureren en verbinden van de inhoud (Spivey, 2007) • Kennis van genrekenmerken van werkstuk/spreekbeurt en toepassen daarvan
Tekstkenmerken werkstuk/spreekbeurt • Aanwezigheid van hoofdgedachte (de vraag) • Tekst gebaseerd op feiten • Structuursignalen: temporeel, causaal, tegenstellend • …
Tekstkenmerken werkstuk/spreekbeurt • Opbouw (werkstuk):
-
(voorwoord) (inhoudsopgave) inleiding hoofdstukken of thema’s ondersteund door beeldmateriaal conclusie en/of nawoord (Bibliografie)
Stappenplan • • • • • • •
Vaststellen onderwerp en vraag Lezen bronteksten Verwerking: Organiseren, selecteren, verbinden Koppelen aan doel en structuur werkstuk en presentatie Schrijven werkstuk Gezamenlijke constructie presentatie Voorbereiden en verzorgen van presentatie
ontwerp • Ontwikkeling interventie: afrondende fase
• Pilot 2012/2013 • Wordt vervolgd
Meer informatie José van der Hoeven KPC Groep • I: www.onderwijsinontwikkeling.nl, www.kpcgroep.nl, vanaf 1 januari 2013: www.nelsis.nl • E:
[email protected] • T: 073 6247218
