Gemeenten in beweging

Rapport

Gemeenten in beweging Onderzoek naar de positionering van sport in de gemeentelijke coalitieakkoorden 2014-2018 Afstudeeronderzoek Bestuurskunde, Universiteit Nijmegen

Arnhem, juni 2014 NOC*NSF M.T. Buck

Managementsamenvatting In aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen op 19 maart 2014 heeft NOC*NSF i.s.m. sportbonden, Sportkracht12 en Vereniging Sport en Gemeenten (VSG) een generieke Sportcampagne en in 35 gemeenten een maatwerkcampagne gevoerd onder de vlag van het Sportcampagne TeamNL. In deze evaluatie komen een aantal bevindingen naar voren over de effectiviteit van deze Sportcampagne en aanbevelingen voor de organisatie van het Sportcampagne TeamNL richting komende provinciale, landelijke en gemeenteraadsverkiezingen. De evaluatie bestaat uit 3 delen: 1) Analyse coalitieakkoorden 2) Benchmark: verloop Sportcampagne 3) Samenwerking Sportcampagne TeamNL Analyse coalitieakkoorden De Sportcampagne concentreerde zich rondom een vijftal speerpunten, te weten: 

Focus in sport- en accommodatiebeleid



Bevorder samenwerking op buurtniveau



Maak sport vast onderdeel van integrale buurtaanpak



Bevorder ontwikkeling van open clubs



Bied talent de kans om te excelleren

Bij analyse van de coalitieakkoorden van 67 gemeenten krijgt met name het accommodatiebeleid (als van oudsher) een grote rol toebedeeld. Zowel in meer traditionele zin (onderhoud en aanleg van accommodaties) als in meer moderne zin; er is meer aandacht voor (buiten)sport bij de inrichting van de openbare ruimte en aandacht voor het clusteren van (sport)accommodaties. Vaak ligt hier een onderhouds-efficiencyslag aan ten grondslag. Ook het multifunctioneel en multidisciplinair gebruik van sportaccommodaties krijgt steeds meer aandacht. Met name samenwerking met onderwijs en zorg staat hierbij centraal. Steeds minder hoort een accommodatie aan één sportclub of alleen aan de sport toe. Daarnaast is ook het betrekken van sport in de buurtaanpak een punt dat tot veel beleidsvoornemens in de nieuwe gemeentebesturen heeft geleid. Verreweg de grootste component hieraan is het gewenste beleidsvoornemen “Stimuleer dwarsverbanden met sport”. Sport wordt in veel coalities niet meer puur als sport op zichzelf gezien, maar wordt in combinatie gebracht met: 

Zorg & Welzijn (31% van de dwarsverbanden)



Participatie (25%)



Onderwijs (25%)



Economie/Toerisme (7,5%)

Pagina 2 van 49



Ruimtelijke Ordening (6%)



Veiligheid (5%)

Impliciet lijkt de sport de oplossing te zijn voor uitdagingen op andere beleidsterreinen, maar veelal blijft onduidelijk wat de sport met deze samenwerking wint. Hoewel de voorbeelden legio zijn, ontbreekt vaak ook nog een concrete invulling. Met name op het gebied van de decentralisaties liggen er nog geen goed doorwerkte plannen die sport kunnen integreren met thema’s als participatie, zorg en welzijn. Dit vraagt ook een actieve houding van de sport om haar rol in deze aanpalende thema’s voor de komende jaren te verankeren. Hoewel gemeenten dwarsverbanden tussen sport en andere beleidsterreinen weten te vinden en deze ook stimuleren, ontbreekt veelal een bredere visie op sport als gelijkwaardig partner binnen lokale samenwerkingsverbanden (‘open club’) . Binnen een open club werken sportclub(s), cultuur, buurtorganisaties en andere maatschappelijke organisaties zoals gezondheidszorg, onderwijs en welzijn samen. Een open club is geen nieuw concept maar een verzamelnaam van reeds bestaande initiatieven zoals: het Buurthuis van de Toekomst (Den Haag) en de Sportplusvereniging (Rotterdam). De visie van de open club komt nog onvoldoende in de coalitieakkoorden naar voren. Kanttekening daarbij is wel dat dit ook vaak initiatieven zijn die vanuit sportclubs zelf ondernomen worden, en zodoende veelal bottom-up ontstaan. Toch is een goede sturing en ondersteuning van sportclubs door het gemeentebestuur vaak cruciaal om de juiste stappen te kunnen zetten richting andere sportclubs en maatschappelijke organisaties. Dat vereist van een gemeentebestuur een drietal dingen. Allereerst moet de gemeente duidelijk maken wát zij wil op het gebied van de open club. Vervolgens moet in kaart worden gebracht met welke sportclub(s) dit gewenst is (niet iedere sportclub is ook direct een open club). En ten slotte moet duidelijk zijn wat nodig is om deze sportclubs hun extra maatschappelijke rol goed te laten vervullen. Met name de grote gemeenten hebben in hun coalitieakkoord expliciet opgenomen om te investeren in topsport (CTO Amsterdam) en (bids te gaan voorbereiden en/of geld te reserveren) voor (top)sportevenementen. Ten slotte Al met al is NOC*NSF verheugd over het effect en het verloop van de Sportcampagne, maar blijft er zorg over zowel financiering van de sport (najaar 2014 is de financiële uitwerking van de coalitie-akkoorden bij de meeste gemeenten pas bekend) als invulling van de decentralisaties in samenwerking met de sport. De komende jaren zal NOC*NSF daar met het Sportcampagne TeamNL hard aan gaan werken. Op die manier kunnen gemeenten de komende jaren nog veel met sport winnen!

Pagina 3 van 49

Inhoudsopgave Managementsamenvatting

2

H1

Vooraf

6

H2

Onderzoeksopzet

7

H3

Analyse coalitieakkoorden

10

3.1

Samenstelling colleges

10

3.2

Algemeen beeld

11

3.3

Focus in sport- en accommodatiebeleid

12

3.4

Bevorder samenwerking op buurtniveau

14

3.5

Maak sport vast onderdeel van integrale buurtaanpak

15

3.6

Bevorder ontwikkeling open clubs

18

3.7

Bied talent de kans te excelleren

19

3.8

Financiën

20

H4

Conclusies en aanbevelingen

22

Bijlage 1

Overzicht onderzochte gemeenten

24

Bijlage 2

Overzicht voorgenomen beleidsimpulsen in gemeenten

25

Bijlage 3

Samenstelling coalities & bezetting portefeuille sport

49

Bijlage 4

Overzichtsboek quick scans coalitieakkoorden per gemeente (apart bijgevoegd)

Pagina 4 van 49

H1

Vooraf

Op 18 juni 2010 werd het rapport “Meer voor minder” opgeleverd als analyse van de positie van sport in de collegeprogramma’s in de periode 2010-2014. In dit rapport werden een aantal kwantitatieve en kwalitatieve analyses van 31 collegeprogramma’s op het gebied van sport gegeven. Het rapport was het vervolg op een Sportcampagne die rondom de gemeenteraadsverkiezingen van 2010 was georganiseerd. In aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen 2014 heeft het Sportcampagne TeamNL van NOC*NSF in samenwerking met sportbonden, Sportkracht12 en Vereniging Sport en Gemeente (VSG) een Sportcampagne gevoerd onder de vlag van het Sportcampagne TeamNL: “Sport, het middel voor een kerngezonde samenleving”. Mulier en het Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen (NISB) hebben het Sportcampagne TeamNL ondersteunt. In verschillende campagnematerialen zijn verschillende inhoudelijke speerpunten van de campagne belicht. De Sportcampagne is op twee wijzen gevoerd: enerzijds middels een generieke campagne en anderzijds een maatwerkcampagne in 35 gemeenten. De generieke campagne was bedoeld om zoveel mogelijk gemeenten te bereiken met een positieve boodschap omtrent sportbeleid. In de maatwerkcampagne is daarbij (in samenwerking met de partners in lokale Sportcampagne Teams) specifieker ingegaan op in gemeenten spelende problemen en de manier waarop de sport daarbij aan een oplossing zou kunnen bijdragen. Nu de gemeenteraadsverkiezingen van 2014 achter de rug zijn, is het goed te kijken in hoeverre de inhoud van de sportcampagne heeft geleid tot concrete resultaten in coalitieakkoorden. In dit rapport wordt bekeken in hoeverre de campagne vruchten heeft afgeworpen en op welke wijze de samenwerking tussen de verschillende partners verlopen is.

Pagina 5 van 49

H2

Onderzoeksopzet

Aanleiding Thans, twee maanden na de verkiezingen, zijn de collegeonderhandelingen in de meeste gemeenten afgerond. Een goed moment om te bezien op welke wijze sport terugkomt in de nieuwe coalitieakkoorden. Wat zien we terug uit de Sportcampagne? Welke accenten leggen de colleges in het sportbeleid? Is sport een kind van de rekening in geval van bezuinigingen? Hieronder vindt u de uitkomsten van een onderzoek dat NOC*NSF deed naar de positie van sport in de collegeakkoorden van 67 gemeenten: de G-32 en een aantal focusgemeenten, waar in de meeste gevallen een gerichte maatwerkcampagne is gevoerd. In bijlage 1 is een overzicht van deze gemeenten terug te vinden. De Sportcampagne omvatte een aantal maatregelen, die rondom vijf speerpunten zijn opgesteld. De speerpunten waren als volgt:

Speerpunten Sportcampagne gemeenteraadsverkiezingen 2014:     

Focus in sport- en accommodatiebeleid Bevorder samenwerking op buurtniveau Maak sport vast onderdeel van integrale buurtaanpak Bevorder ontwikkeling van open clubs Bied talent de kans om te excelleren

Probleemstelling NOC*NSF heeft zich tot doel gesteld te kijken in hoeverre sport terugkomt in de verschillende coalitieakkoorden. Enerzijds om de positie van de sport in gemeenten voor de komende jaren te kunnen duiden, anderzijds om te kijken in hoeverre de Sportcampagne haar vruchten heeft afgeworpen. Om dat laatste doel te bewerkstelligen hebben ook een benchmark en een evaluatie van de samenwerking binnen het Sportcampagne TeamNL plaatsgevonden. De twee laatstgenoemde vormen geen onderdeel van deze rapportage. Wat betreft de analyse van de coalitieakkoorden, staan de volgende vragen centraal: 1. In hoeverre komt elk van de 5 speerpunten terug in de coalitieakkoorden? 2. Waar leggen de gemeenten hun sportprioriteiten? 3. Welke uitspraken doen gemeenten over het sportbudget?

Pagina 6 van 49

Afbakening Voor de analyse van de coalitieakkoorden is er een kwantitatieve analyse toegepast: allereerst zijn van 67 gemeenten (G-32 & maatwerkgemeenten) de coalitieakkoorden onderzocht op het voorkomen van sportgerelateerde thema’s, waarna getracht is deze te clusteren aan de hand van de speerpunten uit de Sportcampagne. Vervolgens zijn de thema’s nog verder geduid, hetgeen geleid heeft tot dit onderzoek. De doorsnede die we daarmee hebben gemaakt van de Nederlandse gemeenten is voor NOC*NSF beleidsmatig van groot belang, maar nog geen representatieve steekproef van de coalitieakkoorden van alle 403 Nederlandse gemeenten. Ook is het rapport geen fundamenteel wetenschappelijk onderzoek, maar een analyse aan de hand van quick-scans van alle coalitieakkoorden. Deze quick-scans per gemeente zijn afzonderlijk terug te vinden in bijlage 4. Opbouw In het volgende hoofdstuk geven we eerst een algemeen beeld van de coalitieakkoorden in relatie tot de speerpunten uit de Sportcampagne. Daarna bekijken we de plannen van colleges per speerpunt. We vergelijken hun beleidsvoornemens en maatregelen met de gewenste beleidsimpulsen zoals die in de campagne zijn uitgedragen. Vervolgens zullen we ingaan op de financiële onderbouwing van het sportbeleid. Daarnaast zal ook een terugblik op de Sportcampagne worden gegeven. We sluiten het onderzoek af met enkele aanbevelingen. Voorbehoud Dit onderzoek gaat over de plannen die de nieuwe coalities hebben gemaakt voor de komende bestuursperiode, niet over de daadwerkelijke invulling daarvan. Daarbij horen twee belangrijke kanttekeningen. Allereerst is een coalitieakkoord met name bedoeld om wijzigingen in beleid duidelijk te articuleren. Indien het staande beleid gehandhaafd wordt, vindt dat vaak op een mindere wijze zijn weerslag in een akkoord zoals wij geanalyseerd hebben. Dat kan betekenen dat gemeenten uit dit onderzoek negatiever (of minder prominent) naar voren komen op het gebied van sportbeleid dan de actuele situatie zou vereisen.

Daarenboven is terughoudendheid geboden, omdat de uitwerkingsplannen van de colleges in een later stadium volgen. Dan zal ook nog bezien worden in hoeverre de plannen hun financiële weerslag hebben.

Pagina 7 van 49

H3

Analyse

3.1 Samenstelling colleges Wanneer we naar de invulling van colleges (en meer in het bijzonder de portefeuillehouder sport) gaan kijken, valt op dat een aantal landelijk getrokken conclusies van de gemeenteraadsverkiezingen ook hier zichtbaar zijn. Lokale partijen maken niet alleen een opmars waar het gaat over coalitiedeelname, maar ze leveren ook nog eens 8 extra sportwethouders in de door ons onderzochte populatie: bijna een verdubbeling. Daar tegenover staat een halvering van het aantal PvdA-sportwethouders, en een forse afname (van 14 naar 9) van het aantal VVD-sportwethouders. De ChristenUnie en de SP doen goede zaken: bij de ChristenUnie verdubbelt het aantal collegedeelnames en verviervoudigt het aantal sportwethouders; de SP levert 7 sportwethouders in 2014-2018. Het CDA neemt in evenveel coalities deel, maar levert één sportwethouder meer dan in de vorige periode. 2010 (69 gemeenten)

Partij

VVD PvdA CDA Lokale partijen D66 GroenLinks ChristenUnie SP SGP

2014 (67 gemeenten)

Aantal colleges waarin de partij deelneemt 55 54 47 38

Aantal wethouders sport

Partij

14 20 12 10

36 29 12 7 4

8 2 1 2 0

VVD PvdA CDA Lokale partijen D66 GroenLinks ChristenUnie SP SGP

Aantal colleges waarin de partij deelneemt 41 37 47 45

Aantal wethouders sport

45 22 23 22 9

7 1 4 7 0

9 10 13 18

Zie ook bijlage 3 voor een overzicht van de politieke partijen waaruit de sportwethouders afkomstig zijn in de bestuursperiode 2014-2018, vergeleken met de periode 2010-2014; almede de samenstelling van de betreffende colleges.

Pagina 8 van 49

3.2

Algemeen beeld

“ Sport is bij uitstek een terrein waar het eigen initiatief van mensen en de organisatiekracht van de samenleving zichtbaar is. Sport vormt, in samenwerking met maatschappelijke partners, een middel voor gezondheidsbevordering en het versterken van de sociale cohesie.” - Coalitieakkoord Nijmegen 2014-2018

Ook na de gemeenteraadsverkiezingen van 2014 neemt sport weer een prominente plek in op de agenda van de nieuwgevormde coalities. Slechts in 6 van de 69 geanalyseerde akkoorden blijft sportbeleid ongenoemd. Vaak komt sport als apart speerpunt terug in coalitieakkoord en is het ook als zodanig terug te vinden in de portefeuilleverdeling van de colleges van B&W. Toch komt sport ook steeds vaker terug in paragrafen over andere beleidsterreinen (zoals gezondheid en economie & toerisme). Wanneer we de concrete beleidsmaatregelen uit de coalitieakkoorden afzetten tegen de speerpunten uit de Sportcampagne van het Sportcampagne TeamNL, volgt de volgende verdeling:

Concrete maatregelen per speerpunt Sportcampagne Bied talent de kans te excelleren Bevorder ontwikkeling open clubs Maak sport vast onderdeel van integrale buurtaanpak Bevorder samenwerking op buurtniveau Focus in sport- en accomodatiebeleid 0

20

40

60

80

100

120

140

Twee speerpunten springen er duidelijk uit, te weten: “Maak sport vast onderdeel van integrale buurtaanpak” en “Focus in sport- en accommodatiebeleid”. De andere onderwerpen blijven duidelijk achter, hoewel vermeld moet worden dat bijvoorbeeld een speerpunt als “Bied talent de kans te excelleren” toch in 15 akkoorden (in totaal 26 keer) vernoemd is, waarmee het toch in meer dan 20% van de gemeenten een relevant thema is.

Pagina 9 van 49

3.2

Focus in sport- en accommodatiebeleid

Het speerpunt omtrent sport- en accommodatiebeleid is traditioneel sterk vertegenwoordigd in coalitieakkoorden. Blijkbaar blijven accommodaties voor gemeenten toch een van de meest concrete onderwerpen waarmee succes op sportgebied te profileren is. In 40 van de 67 onderzochte gemeenten komt accommodatiebeleid naar voren als een onderwerp in de coalitieakkoorden. In veel gevallen (65 beleidsvoornemens) gaat het hierbij om accommodatiebeleid in de meest platte zin: geld voor accommodaties. Of het nu het behoud van het gemeentelijke zwembad is, het aanleggen van kunstgrasvelden voor voetbal- en hockeyclubs of de renovatie van sporthallen; al deze tamelijk traditionele voornemens omtrent accommodaties komen ook voor de komende bestuursperiode voor in de onderzochte coalitieakkoorden. Daarnaast wordt er in de akkoorden ook veel gesproken over zelfbeheer. Gemeenten zien blijkbaar het vrijwilligerswerk dat bij veel sportverenigingen inherent is als opstapje om bezuinigingen in samenspraak met sportclubs te kunnen doorvoeren. Soms wordt een maatschappelijke tegenprestatie expliciet benoemd; soms worden eerst de juridische gevolgen nog onderzocht.

“De verantwoordelijkheid voor de toekomst van de sport in Noordoostpolder ligt bij de verenigingen zelf. We kijken waar het onderhoud door de verenigingen kan worden gedaan en treden in overleg met de verenigingen als het gaat om de besteding en de beschikbare middelen voor sport.” - Coalitieakkoord Noordoostpolder 2014-2018

Gewenste beleidsimpulsen In de Sportcampagne zijn een aantal gewenste beleidsimpulsen geformuleerd. In de grafiek op de volgende pagina is weergegeven in hoeverre deze impulsen ook terug te vinden zijn in de akkoorden.

Pagina 10 van 49

Beleidsimpulsen Focus in sport- en accommodatiebeleid Duurzaamheid binnen sport bevorderen Braakliggende grond inzetten bij sport en evenementen Rekening houden met sport bji inrichting openbare ruimte Ondersteunen vrijwilligers Minder overhead en regeldruk Clustering accommodaties 0

2

4

6

8

10

12

14

16

In algemene zin in te zeggen dat het buitensporten in gemeenten steeds meer op de kaart staat. Het is een vorm van sporten die relatief individueel gedaan kan worden en daardoor ook dynamisch te beoefenen is. De trend om daarmee ook rekening te houden bij het inrichten van de openbare ruimte zien we dan ook in 11 akkoorden terug. Het kan hierbij gaan om het inrichten van routes voor fietsers, wandelaars en ruiters, maar ook om het onderhoud van bos- en waterwegen.

“We zetten ons in voor meer ruimte voor het beoefenen van informele buitensport en meer zichtbare hardlooproutes in de stad zoals het bruggenrondje.” Coalitieakkoord Rotterdam 2014-2018

Tegelijkertijd staat openbare ruimte ook in de belangstelling met betrekking tot de veiligheid en bereikbaarheid van accommodaties. Een aantal gemeenten neemt expliciet in coalitieakkoorden op dat het voor de (vaak jonge doelgroep) sportenden te allen tijde mogelijk moet zijn om veilig de accommodatie te bereiken. Hiertoe zijn sommige gemeenten ook bereid extra verkeersmaatregelen te nemen. Ook ziet een elftal gemeenten de meerwaarde van het clusteren van accommodaties in. Hierbij kunnen verschillende clubs gebruik maken van één accommodatie. Daarbij kan het gaan om een hal of veld waarop verschillende sporten beoefend kunnen worden, maar ook om het delen van faciliteiten die nodig zijn voor sport. Enerzijds om te zorgen voor een aantrekkelijke sportbeleving in gemeenten, maar anderzijds ook om verenigingen financieel beter te kunnen bedienen; het verminderen van het accommodaties vermindert ook de hoeveelheid gemeentelijke kosten.

Pagina 11 van 49

“In het kader van de krimp, ontgroening en vergrijzing gaan we sportvoorzieningen centraliseren. Nieuwe sportvoorzieningen worden geconcentreerd in Gaanderen, Wehl, en Doetinchem – Sportpark Zuid en de Bezelhorst.”

Coalitieakkoord Doetinchem 2014-2018

Verder neemt de aandacht voor duurzaamheid binnen de sport toe. Of het nu gaat over duurzaamheidseisen bij het bouwen van nieuwe accommodaties of het verlenen van duurzaamheidsimpulsen aan bestaande accommodaties (bijvoorbeeld het plaatsen van zonnepanelen op daken van accommodaties), duidelijk is dat de weg naar duurzaamheid steeds vaker gevonden wordt; het zij door het verlenen van subsidies aan clubs, het zij door het beschikbaar maken van duurzaamheidsprojecten bij sportclubs. Twee pijlers uit de sportcampagne die enigszins achterblijven zijn aandacht voor vermindering van overhead en regeldruk en het idee om braakliggende grond in te zetten bij (sport)evenementen. Juist in tijden waarin clubs tegen de grenzen van het capaciteit aanzitten, is het jammer om te moeten constateren dat slechts één gemeente tracht de overhead en regeldruk voor sportclubs te verminderen. De gemeente Breda geeft hier het goede voorbeeld door zowel de regelgeving omtrent reclame tegen het licht te houden (hetgeen inkomsten voor clubs kan doen toenemen) als door het creëren van een adviesloket waar alle sportclubs terecht kunnen met vragen omtrent regelgeving en voor sportclubs relevante ontwikkelingen. 3.4

Bevorder samenwerking op buurtniveau

Dit punt komt slechts in elf van de onderzochte gemeenten terug, en waar het genoemd wordt vaak summier. Hiervoor bestaan twee mogelijke verklaringen: enerzijds is het onmiskenbaar zo dat sport veelal in buurten en wijken verankerd is en vanuit die plek haar eigen rol vervult. Anderzijds kan ook geconstateerd worden dat juist die rol door gemeentebesturen (in ieder geval in hun coalitieakkoord) onvoldoende wordt erkend.

Pagina 12 van 49

Gewenste beleidsimpulsen

Beleidsimpulsen Bevorder samenwerking op buurtniveau

Multifunctionele accommodaties

Wijkgedifferentieerd sportbeleid

4,4

4,9

5,4

5,9

6,4

6,9

7,4

Het punt van de multifunctionele accommodaties komt in algemene zin meer terug, maar een concrete vorm of doelstelling ontbreekt vaak. Het creëren van sportbeleid op maat per wijk lijkt evenwel praktisch geheel te ontbreken. Daar ligt duidelijk één van de gemiste kansen voor zowel de sport als voor de gemeenten. Het blijft van belang in te zien welke rol clubs binnen hun buurt of wijk vervullen. Dit zal de komende jaren dan ook veel vanuit de wortels (de sportclubs zelf) duidelijk gemaakt moeten worden. 3.5

Maak sport vast onderdeel van integrale buurtaanpak

De gewenste beleidsimpulsen die NOC*NSF in de Sportcampagne heeft aangedragen op het gebied van de integrale buurtaanpak komen ruimschoots terug in de onderzochte akkoorden. Dat komt ook door de breedte van de beleidsimpulsen die in de Sportcampagne zijn aangedragen: buurtsportcoaches, het Jeugdsportfonds, maar met name ook de cruciale dwarsverbanden tussen sport en andere beleidsterreinen zijn erkende en terugkerende thema’s.

“Mensen sporten in de buurt. Daarom investeren we in buurtsportcoaches bij scholen, sportverenigingen en (zorg)instellingen die zorgen voor aantrekkelijke sportprogramma’s voor kinderen, volwassenen en senioren.” - Coalitieakkoord Den Haag 2014-2018

Pagina 13 van 49

Hierbeneden wordt de mate waarin de in de Sportcampagne genoemde beleidsimpulsen terug te zien zijn weergegeven. Gewenste beleidsimpulsen

Beleidsimpulsen Maak sport vast onderdeel van integrale buurtaanpak Aandacht voor minder vitale inwoners

Gebruik Jeugdsportfonds

Investeren in buurtsportcoach

Stimuleren dwarsverbanden sport 0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Buiten kijf staat dat het stimuleren van dwarsverbanden in de sport verreweg het meest wordt aangehaald in de verschillende coalitieakkoorden. De dwarsverbanden zijn divers; zowel de mate waarin ze geconcretiseerd zijn als de verschillende beleidsterreinen die met sport in verband worden gebracht bestrijken een breed pallet. Hierbeneden volgt een korte indicatie van die verschillende beleidsterreinen: 

Sport & Ruimtelijke Ordening (6% van de genoemde dwarsverbanden) o

Niet alleen de manier waarop sportaccommodaties bereikbaar zijn, maar ook de ruimtelijke gevolgen van keuzes voor topsport worden benoemd. Zo zet de gemeente Sittard-Geleen bewust in op woonruimte in of dichtbij het centrum van in de gemeente residerende topsporters.



Sport & Economie/Toerisme (7,5%) o

Gemeenten zien in dat sport bijdraagt aan een gunstig leef- en bezoekersklimaat voor een stad. Daartoe tracht men evenementen binnen te halen, maar er zijn ook gemeenten die bedrijven actief benaderen zich voor sport in te zetten. Een goed voorbeeld hiervan is de gemeente Noordenveld, die zich hard maakt voor een invulling van ‘social return’ door bedrijven bij aanbestedingen, door sportvoorzieningen in buurten aan te bieden.



Sport & Zorg/Welzijn (31%) o

Verreweg de populairste combinatie blijkt die tussen sport en zorg en welzijn te zijn. Dat sport gezond is, daarvan zijn de meeste gemeenten overtuigd, maar er zijn ook gemeenten die actief de verbinding tussen sport en het

Pagina 14 van 49

zorgveld durven te zoeken. Zo gaat de gemeente Hillegom een actief onderzoek uitvoeren naar de achterblijvende gezondheid van haar inwoners en dit in samenwerking met sportclubs aanpakken. 

Sport & Participatie (25%) o

Gemeenten zien ook in dat sport zorgt voor sociale cohesie. Derhalve zijn kortingsregelingen voor minima en ouderen nog altijd populair. De gemeente Haarlemmermeer zet zelfs in op een Community School die kinderen naschools opvangt en sport- en culturele activiteiten aanbiedt, zodat sociale competenties en ontwikkelingskansen vergroot worden.



Sport & Onderwijs (25%) o

Ook de rol van sport en bewegen in samenwerking met het onderwijs wordt door een flink aantal gemeenten serieus genomen. Uiteraard ter voorkoming van bekende problemen als obesitas, maar ook om een gezonde leefstijl vanaf jonge leeftijd te bevorderen. Hiertoe heeft de gemeente Venray een plan opgezet om integrale kindcentra op te zetten, waar kinderen gedurende de hele dag elkaar ontmoeten, maar ook leren sporten. De gemeente Delft gaat samen met scholen het bewegingsonderwijs opnieuw vormgeven, zodat kinderen ook na schooltijd in staat zijn te gaan sporten.



Sport & Veiligheid (5%) o

Een viertal gemeenten rept ook over de preventieve werking van sport (en de cohesie binnen clubs) wanneer het gaat om veiligheid. In dit geval wordt vaak gesproken over het alcohol- en drugsbeleid in gemeenten. Getracht wordt via sportclubs een overstijgende set normen en waarden mee te geven met betrekking tot het gebruik van drugs en alcohol. De gemeente Zoetermeer zet sportclubs in bij een wijkgerichte criminaliteitsaanpak, in samenwerking met andere partners uit het maatschappelijk middenveld.

Zoals te lezen zijn er ideeën te over om dwarsverbanden met de sport wereld aan te halen. Tegelijkertijd lijken weinig colleges sport een rol toe te dichten bij de grote decentralisaties die op de gemeenten afkomen. En zelfs wanneer ze dat doen, lijkt de wijze waarop men sport hierbij wil betrekken bijzonder vaag. Positieve uitzondering daarop is de gemeente Doetinchem, die de decentralisatie van de Jeugdzorg specifiek gaat vormgeven in samenspraak met het onderwijs en de sportwereld.

“Wij dagen sportverenigingen uit om een belangrijke rol te spelen bij het vervullen van de maatschappelijke opgave die hoort bij de Participatiewet, de Wmo 2015 en de nieuwe Jeugdwet.” - Coalitieakkoord Oldenzaal 2014-2018

Pagina 15 van 49

Het is precies bovenstaand citaat dat de houding van veel gemeenten weergeeft. Zelf vooralsnog onzeker over wat er allemaal op hen afkomt, maar wel met verwachtingen van (veelal) vrijwilligers om zelf oplossingen aan te dragen. Op die wijze wordt er te veel een claim bij de sport gelegd, en komt het initiatief tot een goede doorwerking van de decentralisaties (met inbegrip van de sport) te weinig vanuit de gemeenten. Tegelijkertijd blijven gemeenten investeren in bestaande structuren. Zo benoemen elf gemeenten het bestaan van het Jeugsportfonds als cruciaal participatiemiddel, en zijn er ongeveer evenveel gemeenten die een gemeentelijk equivalent hiervan in het leven roepen of houden. Ook de buurtsportcoaches worden in tien gemeenten geroemd om hun goede en bewezen werk. De kunst is om dit te blijven uitdragen en te zorgen dat ze op de agenda blijven, waardoor middelen beschikbaar blijven om dit belangrijk werk te kunnen blijven vervullen. Ten slotte is er ook in een kleiner deel van de onderzochte gemeenten aandacht voor de minder vitale sporter. Dat sport voor iedereen toegankelijk zijn, mag dan wel een breed gedeelde gedachte zijn; aandacht in coalitieakkoorden ontbreekt toch voor een deel. Bemoedigend is het wel te zien dat er uiteraard ook gemeenten zijn die er direct werk van maken.

“De komende jaren legt het college de prioriteit bij de toegankelijkheid en bereikbaarheid van breedtesport(voorzieningen) voor alle inwoners, en sport voor mensen met een beperking (G-sport) in het bijzonder.” - Coalitieakkoord Haarlemmermeer 2014-2018

3.6

Bevorder ontwikkeling open clubs

Het idee van open clubs (waarin verschillende disciplines en buurtbewoners elkaar tegenkomen) wordt in slechts vier van de onderzochte gemeenten opgenomen in de coalitieakkoorden. Daarbij dient uiteraard te worden opgemerkt dat de ontwikkeling van open clubs vaak ook in handen is van clubs zelf, en in mindere mate van de gemeenten. Een betere ondersteuning zou op dat punt wel gewenst zijn. Gewenste beleidsimpulsen De gewenste beleidsimpulsen uit de Sportcampagne worden hier beneden weergegeven: 

Steun open clubs (proces en langdurig)



Verleid sportaanbieders mee te doen

Pagina 16 van 49

Geconcludeerd moet worden dat deze beleidsimpulsen vooralsnog te weinig geland lijken in de coalitieakkoorden. Uiteraard zal dat deels ook komen omdat het staand beleid is, maar toch is het in de huidige ontwikkeling van de sportwereld een gemiste kans wanneer de open club niet tot het gemeengoed gaat behoren binnen de lokale sportbeoefening. Verdere ontwikkeling is daarom noodzakelijk.

“Sportverenigingen worden uitgenodigd de accommodatie die zijn gebruiken in te zetten voor andere maatschappelijke doelen (buurthuisfunctie). We faciliteren de verenigingen door noodzakelijke (kleine) aanpassingen aan de accommodatie te financieren uit het geld dat beschikbaar is voor het eerder genoemde Buurthuis van de toekomst, in aanvulling op wat de vereniging zelf doet en kan.” - Coalitieakkoord Breda 2014-2018

3.7

Bied talent de kans te excelleren

Talentontwikkeling staat in 16 van de onderzocht gemeenten centraal en vormt daarmee toch een van de meer majeure punten uit deze Sportcampagne. Opvallend is de mate waarin de gewenste beleidsimpulsen uit de campagne terugkomen: Gewenste beleidsimpulsen

Beleidsimpulsen Bied talent de kans te excelleren Sport als onderdeel van citymarketing

Steun topsport

Ontwikkel RTC/CTO

0

2

4

6

8

10

12

14

De bestaande RTC’s, CTO’s en NTC’s worden nagenoeg niet genoemd; hetgeen allicht te verklaren is uit het feit dat deze centra vaak bestaande successen zijn die hun impulsen uit het verleden al hebben gehad.

Pagina 17 van 49

Wel prominenter op de agenda is de steun voor topsport, hoewel daar ook vaak over voetbal(stadions) gesproken wordt. Toch is topsport in gemeenten meer dan dat. Veel gemeenten spreken ook over de kansen die de synergie tussen top- en breedtesport voor het sportbeleid in hun gemeente moet opleveren. Derhalve blijft topsport dan ook in negen gemeenten prioriteit hebben.

“Wij koesteren sporttalenten en maken gebruik van hun voorbeeldfunctie voor de stad. Marketing van Groningen is ook marketing van topsporttalent. Topsportprestaties inspireren, verbinden en geven een goed gevoel.” - Coalitieakkoord Groningen 2014-2018

Het meest genoemd wordt echter de rol van sport in citymarketing. Aan de ene kant door het beeld van topsportactiviteiten en –evenementen naar buiten, aan de andere kant door het imago van een stad als sportstad. Op die manier wordt ook dit punt uit de Sportcampagne gestand gedaan.

“Er komt een sportevenementenfonds, waarmee we de organisatie van internationale topsportevenementen, zoals het EK voetbal van 2020, gaan co-financieren.” - Coalitieakkoord Amsterdam 2014-2018

3.8

Financiën

In de gemeenten waar het financieel beleid reeds bekend is, zien we een gemengd beeld voor wat betreft de financiering van de sport. Sommige gemeenten bezuinigen drastisch, anders maken juist geld vrij voor sport. Wel dient vermeld te worden dat ook de gemeenten die investeren in sport dit veelal ad hoc doen (denk bijvoorbeeld aan de renovatie van sportvelden). Een aantal structurele investeringen dient de sport te delen met andere beleidsterreinen of zijn nog niet geheel ingevuld. Dit blijft een punt van aandacht in de komende vier jaren.

Gemeente

Beleidsvoornemen

2015

2016

2017

2018

Almelo

Terugdraaien bezuinigingen Investeringen in sport

500

500

500

500

1250

1250

-

-

Zwembad tbv Vathorst

-

Pm

-

-

Sportevenementen

150

150

150

150

Buurtsportcoaches

180

180

180

180

Amersfoort

Pagina 18 van 49

Apeldoorn

Combinatiefunctionarissen

75

75

75

75

Aflopende prioriteit Sportplan Investering Jongerencultuurfonds en Jeugdsportfonds Sport Sportevenementen Sportaccommodatiefonds (incidenteel) Bezuiniging Cultuur &

-2000

-2000

-2000

-2000

3000

3000

3000

3000

700 2000

700 2000

700 2000

700 2000 20000

-3446

-3601

-3601

-

Pm

Pm

Pm

Pm

Topsportalliantie

150

150

150

150

Instandhouding

1200

1200

1200

1200

100

200

300

400

Sport Investering topsportevenementen Breda

buitensportaccommodaties Den Haag

Eindhoven

Kunstgras (4 velden p/j); aanleg en onderhoud Kunstgras (incidenteel) Breedtesport accommodaties; extra ondersteuning sportverenigingen Geen huurverhoging sportaccommodaties Sportevenementen (incidenteel) Sport in de buurt/combinatiefunctionarissen Topsport Topsport (incidenteel) Buurthuis van de toekomst (incidenteel) Bezuiniging Cultuur &

750

750

750

8000 1000

280

280

280

280 1400

2300

2300

2300

500

1000

1000

1000 2500 3000

0

-1000

-1000

-1000

Sport

Pagina 19 van 49

Gorinchem Groningen

3e veld Rapid Investering Sport in

3 300

3 300

3 300

3 300

-300

-300

-300

1000

1000

1000

1000

Duurdere sporttarieven

-50

-50

-50

-50

Sportpark Staddijk

100

Meerjarenrenovatie

500

200

200

200

219

25 1000

674

264

openbare ruimte Haarlem

Minder sportvoorzieningen -300 en –subsidies Investering veiligheid, duurzaamheid, groen, sport en fietsbeleid

MiddenDrenthe Nijmegen

zwembaden Kunstgras hockeyvelden Renovatie sporthal Meijhorst Kunstgras voetbalvelden

175

337

Rotterdam

Bezuiniging sport

-1000

-2000

-2000

Veghel

Bijdragen accommodaties

-300

-300

-300

100

200

300

275

buitensportverenigingen Venlo

Structurele bezuiniging

Zaanstad

Routekaart binnensport

-300

Pagina 20 van 49

H4

Aanbevelingen

De Sportcampagne 2014 biedt een aantal concrete handvatten en aanbevelingen, die in dit hoofdstuk zullen worden opgesomd. Daarbij zijn zowel de gesprekken met betrokkenen als de benchmark van de Sportcampagne 2014 leidend geweest. 1. Houd het Sportcampagne TeamNL in stand Alvorens over te gaan tot meer specifieke aanbevelingen, gericht op komende verkiezingen, is het wijs iets te zeggen over de kracht van het Sportcampagne TeamNL. Tijdens de gemeenteraadsverkiezingen van 2014 heeft dit verband van NOC*NSF, VSG, Sportkracht12 en sportbonden zich bewezen op verschillende fronten. Daarom is het goed om de contacten te onderhouden (denk hierbij aan vaste contactpersonen) en gezamenlijk op te trekken in de komende verkiezingscampagnes. 2. Voer gerichte maatcampagne tijdens de herindelingsverkiezingen van november 2014 Het concept voor een goede sportcampagne voor de herindelingsverkiezingen van 2014 is kant-en-klaar: de huidige Sportcampagne kan één op één overgenomen worden. Met goed maatwerk is het dan ook mogelijk de vijf gemeenten die gaan fuseren te bereiken, te weten: Nieuwe gemeente Almere

Provincie Noord-Holland

Groesbeek/Berg en Dal

Gelderland

Nissewaard

Zuid-Holland

Krimpenerwaard

Zuid-Holland

’s-Hertogenbosch

Noord-Brabant

Oss

Noord-Brabant

Ontstaan uit Almere Graft-De Rijp Schermer Groesbeek Millingen aan de Rijn Ubbergen Bernisse Spijkenisse Bergambacht Nederlek Ouderkerk Schoonhoven Vlist ’s-Hertogenbosch Nuland Vinkel Oss Geffen

Met relatief weinig middelen kan hier een succesvolle sportcampagne worden ingezet. Een unieke kans voor het Sportcampagne TeamNL.

Pagina 21 van 49

3. Werk aan een gedegen voorbereiding voor de Provinciale Statenverkiezingen 2015 De campagne voor de Provinciale Statenverkiezingen van maart 2015 dient in de zomer in de steigers gezet te worden, wil deze even succesvol zijn als de Sportcampagne 2014. Dat vereist onder andere goede afstemming met Sportkracht12, omdat zowel het aantal verkiezingen dit keer beperkt is, maar het te bestrijken gebied des te groter. Goede inbedding in provinciale (sport)thema’s is dan ook onontbeerlijk. 4. De Sportcampagne 2014 is nog niet af: onderhoud contacten! In de Sportcampagne 2014 zijn veel contacten bij gemeenten opgedaan door de verschillende partners. Het zou zonde zijn deze te laten verwateren. Daarbij zou het kunnen helpen in gesprekken met gemeenten de quick-scan van het betreffende coalitieakkoord (zie bijlage 4) mee te nemen, om ook te kijken in hoeverre de beleidsvoornemens in de verschillende gemeenten ook daadwerkelijk ten uitvoer worden gebracht. 5. Werk aan een gedegen voorbereiding voor twee campagnes: Tweede Kamerverkiezingen 2017 en Gemeenteraadsverkiezingen 2018 In 2017 zijn er weer Tweede Kamerverkiezingen. De politieke situatie in de afgelopen 30 jaar heeft echter geleerd dat verkiezingen vaak eerder plaatsvinden dan verwacht. Op dat moment is het nog uitstippelen én uitvoeren van een gunstige campagne vaak moeilijk haalbaar. Derhalve is het goed de komende periode te gebruiken voor bezinning op thema’s die landelijk zouden kunnen gaan spelen bij de komende Tweede Kamerverkiezingen. Maak daarbij gebruik van de best practices uit de gevoerde Sportcampagne 2014. Daarnaast gaan ook de gemeenten in 2018 weer naar de stembus. Iets wat nu nog ver weg lijkt, maar wat met rasse schreden zal naderen. Het is daarom goed om landelijke contacten (met programmacommissies) te onderhouden en (zoals ook al onder aanbeveling 4 gemeld) duidelijk te blijven communiceren met gemeenten. Wees daarbij niet alleen sturend, maar ook ondersteunend, bijvoorbeeld op de vragen die uit dit rapport naar voren komen (e.g. welke rol kan de sport spelen bij de decentralisaties?)

Pagina 22 van 49

BIJLAGE 1: OVERZICHT ONDERZOCHTE GEMEENTEN Aa en Hunze Almelo

Hillegom

Almere

Hoogezand Sappemeer

Amersfoort

Leiden

Amsterdam

Lelystad

Apeldoorn

Lingewaard

Arnhem

Lisse

Assen

Maastricht

Bergen op Zoom

Meppel Midden-Drenthe

Borger-Odoorn Breda

Hoogeveen

Nijmegen

Coevorden De Bilt

Noordenveld Noordoostpolder

De Wolden Delft

Noordwijk

Den Haag

Oldenzaal

Deventer Doetinchem

Pijnacker-Nootdorp Roosendaal

Dordrecht

Rotterdam

Ede

Schiedam

Eemsmond

Sittard-Geleen

Eindhoven Emmen

Teylingen Tilburg

Enkhuizen Enschede

Tynaarlo Utrecht

Goes Gorinchem

Veghel Venlo

Groningen

Venray

Haarlem Haarlemmermeer

Westerveld Woerden

Heerlen

Zaanstad

Helmond

Zoetermeer

Hengelo

Zwolle

Noordwijkerhout

Pagina 23 van 49

BIJLAGE 1: OVERZICHT GEWENSTE BELEIDSIMPULSEN SPEERPUNT 1 – FOCUS IN SPORT- EN ACCOMMODATIEBELEID Overzicht beleidsvoornemens per gemeente  Almere 

In een vroeg stadium moeten Almeerders, planologen en stedenbouwkundigen al meedenken over het inrichten van de openbare ruimte om te komen tot een bewegingsvriendelijke omgeving voor mensen van alle leeftijden. Zwemmen is belangrijk voor de inwoners van Almelo en de voorziening van het zwembad staat niet ter discussie. Het huidige zwembad kan beter benut worden. Het zwembad is in 2025 economisch afgeschreven. We geven het Sportbedrijf de opdracht voor de korte- en lange termijn na te gaan wat de beste oplossing is voor het zwembad en de stad.

Almelo

Daarbij vragen we het Sportbedrijf te kijken naar de mogelijkheden voor het toevoegen van functies op het gebied van sport en beleving, waarbij we hechten aan de functies van sport in de wijk en sport op school.   

Huisvesting honkbalclub De Uitsmijters Er komt een plan van aanpak voor de herinrichting van het Sportpark Ossenkoppelerhoek, in samenwerking met de sportverenigingen. Wachtlijsten bij sportverenigingen zorgen ervoor dat veel kinderen niet in verenigingsverband kunnen sporten. Het college wordt gevraagd om in samenspraak met sportorganisaties de wachtlijsten weg te werken. Dit vraagt om investeringen in sportaccommodaties. De kosten zijn geraamd op circa € 2.500.000. Het college wordt gevraagd om een gefaseerd plan voor te bereiden met een reële begroting. Hierbij moet ook gekeken worden naar mogelijkheden voor meer samenwerking

Amersfoort

tussen sportverenigingen en het aanbieden van activiteiten voor kinderen op de wachtlijsten.  

Om ook de openbare ruimte voor sport te benutten worden nieuwe sportroutes uitgezet Gezien de groei van de stad aan de noordkant wordt ernaar gestreefd om in samenwerking met Nijkerk een zwembad voor Vathorst en Nijkerk te realiseren.





Amsterdam







De bestuurscommissies krijgen de mogelijkheid om in winkelgebieden of bij sportvelden blauwe zones voor te stellen, waar gratis of tegen gereduceerd tarief kort geparkeerd kan worden. We gaan meer geld steken in sportaccommodaties. De eenderderegeling voor de financiering van verenigingsgebouwen, zoals kantines en kleedkamers, wordt uitgebreid. Er komt een sportaccommodatiefonds, waarmee sportvelden, zwembaden en andere terreinen worden gefinancierd. Hierbij gaan we buurtgericht te werk en geven we prioriteit aan delen van de stad waar een tekort aan sportfaciliteiten is, zoals IJburg. De interesse van jongeren in sport verplaatst zich van traditionele sporten naar nieuwe vormen, zoals urban sports en verdedigingssporten. We gaan daarom meer aandacht besteden aan deze sporten. De komende jaren wordt samen met de sportverenigingen het beleid voor binnen- en buitensportaccommodaties verder ingevuld. Voor zover

Borger-Odoorn

mogelijk streven we daarbij naar het overdragen van accommodaties

Pagina 24 van 49

aan verenigingen. 

Door fors oplopende (onderhouds)kosten komen sportverenigingen, bij ongewijzigd beleid, in financiële problemen. Wij maken het de verenigingen mogelijk, door meer werkzaamheden in eigen beheer uit te voeren, die kostenstijging te reduceren.



Tevens reserveren wij €1,2 miljoen per jaar om sportverenigingen tegemoet te komen in de kosten.



Samen met verenigingen werken we aan duurzame oplossingen, bijvoorbeeld op het gebied van energie en beheerarme toegangssystemen voor gedeeld gebruik. Door deze extra middelen kunnen tarieven voor de Bredase verenigingen en sporters beheerst worden.

Breda



Er wordt bezien of de regelgeving omtrent reclame aangepast kan worden om sportverenigingen in staat te stellen daaruit meer inkomsten te genereren.



Via een inventarisatie van knelpunten voor binnensporten zoeken wij, samen met verenigingen, naar geschikte oplossingen. Met name de gymzalen en sporthallen verbonden aan het onderwijs willen we daarbij betrekken.



Breda Actief en de gemeente zorgen samen voor één loket waar informatie voor sportverenigingen makkelijk toegankelijk is en ook advies gegeven wordt over toepassing van regelgeving en andere, voor (sport)verenigingen relevante, ontwikkelingen.



De komende jaren wordt samen met de sportverenigingen het beleid voor binnen- en buitensportaccommodaties verder ingevuld. Voor zover mogelijk streven we daarbij naar het overdragen van accommodaties aan verenigingen.

Coevorden De Bilt

 

Maartensdijk verdient een kloppend hart waar zowel sporters, culturele gebruikers als de bibliotheek hun plek vinden. Wij willen ons daarom inspannen om de honderd sportverenigingen in De Wolden te behouden en daar waar nodig te versterken. Dit in de wetenschap dat een sterke verenigingsstructuur een garantie is voor goede prestaties aan de bestuurstafel en op het veld. Bij een goede infrastructuur horen ook goede en voldoende accommodaties. Met de uitvoering van het project ‘Hard Gras’ is hier voor de buitensport al invulling gegeven.



In De Wolden gebeurt er veel op sportgebied. Vanuit het oogpunt van overheidsparticipatie liggen er kansen om samen met de verenigingen de verantwoordelijkheden te gaan verleggen. Het beheer, onderhoud en de exploitatie van de buitensportaccommodaties gaat over naar sportverenigingen.



De zwembaden vallen onder sport. Na overdracht van het zwembad in Ruinen aan een stichting worden ook de zwembaden van Zuidwolde en De Wijk verzelfstandigd. Ook hier worden voor het openhouden van het zwembad de dorpen zelf uitgenodigd om het initiatief te gaan nemen.

De Wolden  Den Haag

Een goed parkeerbeleid vraagt juist nu ook aandacht voor de specifieke positie van mantelzorgers, (sport-)verenigingen en vrijwilligers.

Pagina 25 van 49

  



Doetinchem 



De aanleg van meer kunstgrasvelden zorgt voor een betere bespeelbaarheid en benutting van sportvelden. Tarieven voor sporthallen en zwembaden willen we zo laag mogelijk houden. We bevorderen outdoor sporten op sportief ingerichte pleinen (o.a. Cruyff Courts en Krajicek Playgrounds), parken, zee en strand met sportieve programma’s en evenementen. In het kader van de krimp, ontgroening en vergrijzing gaan we sportvoorzieningen centraliseren. Nieuwe sportvoorzieningen worden geconcentreerd in Gaanderen, Wehl, en Doetinchem – Sportpark Zuid en de Bezelhorst. De gemeente dient breedtesport mogelijk te maken. Het accommodatiebeleid moet gericht zijn op afspraken die voor alle verenigingen gelden. [over parkeren bij sportvoorzieningen] Allereerst zetten we in op bewustwording, zodat meer mensen fietsen naar sportvoorzieningen. Daarnaast vinden we het belangrijk dat parkeervoorzieningen bij sportparken op orde zijn. Specifiek op de locatie Sportpark Stadspolders ondernemen we actie.



Veel sportverenigingen bloeien, met inzet van vrijwilligers, als nooit tevoren en andere hebben het moeilijk. Financieel is er minder ruimte en om de betrokkenheid tussen de gemeente en verenigingen te versterken, zetten wij met name in op verbinding en samenwerking met verenigingen die hun zaken goed op orde hebben en een belangrijke positie hebben in de Dordtse samenleving.



Wij komen, na overleg met betrokkenen, met voorstellen tot integrale afweging en zo nodig herstructurering van alle publieke sportvoorzieningen (velden en hallen) in de stad. Het functioneren en

Dordrecht

de positie van de verenigingen bepalen mogelijke subsidie en tarifering. De toezeggingen die gemaakt zijn met de sportclubs aan de Schenkeldijk komen we na. We betrekken deze bij de integrale afweging en herstructurering van het sportpark. 

Voor de totstandkoming van een nieuw stadion van FC Dordrecht wachten wij een voorstel van het clubbestuur af. Daarbij is ons uitgangspunt dat we geen financiële bijdrage of gemeentegarantie voor een nieuw stadion geven. Wel zijn wij bereid de omliggende infrastructuur aan te leggen. Dit heeft immers ook voordelen voor de omliggende sportfaciliteiten.



Met Optisport bespreken we de verruiming van de gebruiksmogelijkheden van de Sportboulevard.



De zwembaden De Dubbel en Wantijbad willen wij openhouden. Ze hebben een belangrijke wijkfunctie.



 Eindhoven

De afgesproken jaarlijkse tariefverhoging van 5% in het seizoen 20142015 is de laatste. Buiten de inflatiecorrectie verhogen we de tarieven niet meer. We moeten nog bezuinigingen vanuit het verleden realiseren, wat wil zeggen dat we pijnlijke keuzes moeten maken om het financiële plaatje de komende jaren sluitend te krijgen. In ons pakket van maatregelen noemen we een aanvullende bezuiniging op sport van een half miljoen. Om zwemmen voor alle Eindhovenaren toegankelijk te houden wordt het recreatiegedeelte van de Tongelreep omgevormd naar een gezinsbad zoals het Ir. Ottenbad. We beëindigen de investeringen in het

Pagina 26 van 49



 Emmen 



Enschede





golfslagbad en stoppen met het in de lucht houden van een lokaal gemeentelijk ‘waterpretpark’. Daarmee kunnen we de structurele begroting van de Tongelreep op termijn omlaag brengen. Daarnaast maken we samen met onder andere de Sportraad vóór de behandeling van de programmabegroting 2015 een nieuwe visie op sport. En gaan we samen met hen op zoek naar concrete maatregelen als invulling van de bezuinigingstaakstelling. Hierbij stellen wij de rol van de overheid op het gebied van sport ter discussie. We schuwen hierin geen maatregelen. We kijken hoe we de gebruikersdichtheid kunnen verhogen. Dit kan leiden tot het sluiten van accommodaties en het fuseren van clubs. Sportvoorzieningen die leegstaan zijn zonde van het geld en van de schaarse ruimte in de stad. Tarieven voor sportvelden, -hallen en –zalen worden in 2015 en 2016 bevroren (geen stijging) en stijgen vanaf 2017 ten hoogste met het inflatiepercentage. De gemeente ondersteunt sportverenigingen en sportvoorzieningen. Toch willen we de komende periode het bijbehorende subsidiesysteem evalueren om te kijken of het nog efficiënter kan worden ingericht. Daarnaast draagt sporten ook bij aan andere waarden, zoals integratie, vrijwilligerswerk en ontplooiing. In dezelfde lijn ligt de oprichting van een maatschappelijk geëngageerd en ondernemend Sportbedrijf. De fusie met de Enschedese Zwembaden en de verbinding met verenigingen, sportpartners en mogelijke samenwerking met de Universiteit Twente, biedt perspectief. Het Sportbedrijf wordt een “slagvaardig publiekrechtelijke onderneming” met een marktgerichte CAO voor alle personeelsleden. We zullen daarnaast voorstellen doen om al in 2014 incidentele middelen vrij te maken voor actuele knelpunten bij sportaccommodaties. Het masterplan Het Schenge wordt in de komende periode afgerond. Samen met marktpartijen wordt de realisatie van een nieuwe tennishal onderzocht.

Goes 



Gorinchem Groningen



Wij zetten bewust in op breedtesport en niet op topsport. Gorinchem Beweegt levert een belangrijke bijdrage aan het stimuleren van deelname aan sport, maar ook aan culturele activiteiten. Het vervult ook een rol in het faciliteren van initiatieven uit de wijken en daarmee in de omslag die we als gemeente willen maken naar meer zelforganiserend vermogen en eigen verantwoordelijkheid van de burgers. Dit zullen wij in deze collegeperiode 2014-2018 voortzetten. Wel willen we een discussie over wat de corebusiness van Gorinchem Beweegt in de ogen van de raad moet zijn. Omdat de financiering van Gorinchem Beweegt in 2019 afloopt, gaan we voor die tijd in discussie over de vraag op welke wijze we Gorinchem Beweegt dan in stand willen houden. We snappen, gelet op het aantal leden en de wachtlijst, de behoefte van e Rapid voor een 3 veld en waarderen het initiatief om hier zelf in te willen investeren. We willen het initiatief ondersteunen door een deel van de kosten van het uitvoeren van de noodzakelijke infrastructurele werken voor onze rekening te nemen. Deze kosten dekken we door vrijval van budgetten als gevolg van de herstructurering van het complex en een andere verdeling van verantwoordelijkheden tussen gemeente en vereniging. De eenmalige afschrijvingskosten die hierdoor voor de gemeente in 2015 ontstaan en waarvoor in de begroting geen dekking is, nemen wij echter niet voor onze rekening en wij zullen het bestuur van Rapid aangeven dat zij hier een oplossing voor moeten zoeken. We willen onderzoeken of we de Diepen aantrekkelijk kunnen maken

Pagina 27 van 49

 

voor watersport. Overigens sport niet iedereen in clubverband: onze bijzondere aandacht verdienen mensen die individueel sporten in de openbare ruimte. Er zijn veel kwalitatief hoogwaardige sportvoorzieningen in Haarlemmermeer, zowel voor de binnen- als buitensporten. Het college zet er op in dat onze uitstekende breedte- en topsportvoorzieningen optimaal worden gebruikt.

Haarlemmermeer



Tot 1 oktober 2014 blijft het zwemgedeelte van het Spectrum gehandhaafd om ondernemers de kans te geven concrete (overname)plannen aan het college te presenteren. Na 1 oktober zal het college met plannen komen voor herontwikkeling van dit gebied.



Op het gebied van sport hebben we de afgelopen jaren krachtig ingezet op de herstructurering van onze accommodaties. We willen de ingeslagen weg binnen de bestaande ruimte voortzetten.

Heerlen



Daarnaast willen we de mogelijkheden onderzoeken om samen met buurgemeenten tot de ontwikkeling van een regionaal zwembad te komen én zullen we het schoolzwemmen in onze stad behouden.



Wij vragen van (sport)verenigingen in hun organisatie ruimte te bieden aan vrijwilligers uit de doelgroep van maatschappelijke participatie.



We willen dat de besturen van de sportverenigingen voldoende professioneel zijn toegerust. Als gemeente willen we hier onder andere ondersteunen door het organiseren van themabijeenkomsten. Daar waar een nauwe financiële relatie bestaat tussen de gemeente en de verenigingen, stellen we eisen aan de governance.



De huidige binnen- en buitensportaccommodaties moeten op orde zijn. Het uitgangspunt –passend bij de eisen van de tijd en sportieve ambities van de club- is dat er gekeken wordt naar optimalisatie van het

Hengelo

gebruik van de huidige accommodaties en dat pas daarna sprake kan zijn van uitbreiding. 

Daar waar investeringen noodzakelijk blijken te zijn, onder andere in kunstgrasvelden, neemt de gemeente de kosten voor haar rekening en brengt daarvoor een kostendekkende huur in rekening. De noodzaak kunnen we door middel van een capaciteit- en behoeftevraagstuk toetsen. De verenigingen krijgen de mogelijkheid door zelfwerkzaamheid de kosten zoveel mogelijk te beperken om zo de te betalen huur omlaag te brengen. De financiële positie van de vereniging zal onderdeel uitmaken van de afweging om te investeren.

 Hillegom



Het bloeiende verenigingsleven in Hillegom met goede en betaalbare sportaccommodaties (voor verenigingen én gemeente) houden wij in stand en stimuleren wij waar mogelijk. Het tarievenbeleid houden wij tegen het licht en de drempel voor het aanvragen en organiseren van activiteiten maken wij zo laag mogelijk. Door de bezuinigingen op sport heeft een aantal clubs moeite om financieel het hoofd boven water te houden. Ook hier geldt: we gaan uit van eigen verantwoordelijkheid, maar wie echt hulp nodig heeft kan op ons rekenen. Daarom gaan we een ‘knelpuntenpot’ instellen. Daarop

Hoogeveen

kunnen clubs, die in hun voortbestaan worden bedreigd, eenmalig een beroep doen. 

Daarnaast willen wij verenigingen die ’binnen’ sporten én die geen

Pagina 28 van 49

kantine-inkomsten hebben tegemoet komen. We vinden dat voor die verenigingen tarieven die maximaal 20% van de kosten dekken gerechtvaardigd zijn. 

Verder gaan we met buitensportverenigingen in gesprek over de mogelijkheden om meer inkomsten te genereren en om vanuit hun eigen verantwoordelijkheid meer te doen aan beheer en onderhoud van hun sportaccommodaties. Het initiatief tot ‘privatisering’ van het onderhoud van accommodatie, velden en groen van VV Noordscheschut vinden wij daarvan een aansprekend voorbeeld.



Sport is en blijft belangrijk. Als bindmiddel in de samenleving, maar ook voor de volksgezondheid. Vanuit dat perspectief blijven we samen met sportverenigingen sporten actief stimuleren.

Hoogezand Sappemeer



De inzet is dat bestaande voorzieningen behouden blijven.



We doen onderzoek naar mogelijkheden om het gebruik van de voorzieningen te verbeteren, bijvoorbeeld door meer kunstgrasvelden te realiseren.



Met de inhoudelijke agenda voor het college kiezen we voor continuïteit, uitvoering en vooruitgang. Dit betekent bijvoorbeeld (…)

Leiden

dat we het investeringsprogramma uit de recente Sportnota zullen uitvoeren. 

We zullen ons inspannen voor verplaatsing van de sportvelden van Jonge Kracht door de aanleg van een nieuw sportpark aan de Polseweg.



We besteden speciale aandacht aan de toekomst van sporthal de Bongerd in Bemmel, door aan te koersen op een geïntegreerde aanpak

Lingewaard

met potentiële partners zoals het OverBetuwe College. 

We willen het reeds ontwikkelde accommodatiebeleid verder uitrollen, in onderlinge samenhang met het evenementenbeheer, het vastgoedbeheer en het subsidiebeleid.

 Maastricht

Midden-Drenthe

In 2018 hebben we twee nieuwe sportaccommodaties gerealiseerd in het Geusseltgebied en Randwyck.



De sporttarieven zullen deze periode stijgen.



We stimuleren het zelfbeheer van sportaccommodaties.



We onderzoeken de mogelijkheden voor kunstgrasvelden in Beilen en Westerbork, waarbij in elk geval de noodzaak, de kosten en baten en de intensiteit van gebruik een criterium zijn.



De coalitie ondersteunt het initiatief van de watersporters voor de realisatie bij de Nevengeul. Met de universiteit gaan wij de voorkeurslocatie Bastion verder uitwerken en onderzoeken op haalbaarheid.

 Nijmegen

Skatevoorziening Waalhalla moet vanwege de nieuwbouwontwikkelingen in het Brugkwartier Waalfront haar huidige locatie per juli 2015 verlaten. We vinden dat Waalhalla een meerwaarde heeft voor de stad. De coalitie zal Waalhalla ondersteunen in haar zoektocht naar de mogelijkheden om de skatevoorziening elders in de stad te huisvesten en daarmee de voorziening voor Nijmegen te behouden.

Pagina 29 van 49



Voor het eind van het jaar onderzoeken we de volgende duurzaamheidsopties: verbreding van de gemeentelijke ESCOconstructie van maatschappelijk vastgoed naar particuliere woningen, sportverenigingen, culturele instellingen en scholen.



De sporthal in de Meijhorst, waarvan intensief gebruik wordt gemaakt, renoveren we grondig. We zetten hiervoor €1 miljoen in. Met een bijdrage van €300.000,- knappen we Zwembad Dukenburg op; daardoor wordt een efficiëntere exploitatie mogelijk.



Sport is bij uitstek een terrein waar het eigen initiatief van mensen en de organisatiekracht van de samenleving zichtbaar is. Sport vormt, in samenwerking met maatschappelijke partners, een middel voor gezondheidsbevordering en het versterken van de sociale cohesie. Er is in Nijmegen een bloeiend sportverenigingsleven, waar het fundament van breedte- en topsport ligt.



Om de kwaliteit van sportaccommodaties te garanderen creëren we in de komende jaren een investeringsruimte van ruim € 1,6 miljoen voor die situaties waar vervangingsinvesteringen tot problemen leiden, o.a. bij kunstgras voor hockey en voetbal. In een gezamenlijke werkconferentie brengen we met de betrokken sportverenigingen knelpunten en oplossingsrichtingen in beeld. We doen onderzoek naar een mogelijke herinrichting van het sportpark Staddijk en zetten daarvoor € 100.000 in. We dragen € 800.000 bij in het groot onderhoud van de zwembaden. Om een duurzame exploitatie en zelfbeheer mogelijk te maken, investeren we € 300.000 in renovatie van zwembad Dukenburg. Tennisvereniging Rapiditas is tenslotte al vele jaren op zoek naar een goede locatie om op eigen kosten een overdekte tennishal te bouwen bedoeld voor de wintertraining. Om dit mogelijk te maken gaan we in gesprek met de Radboud Universiteit, Rapiditas en Kolping Dynamo. Er zijn meerdere oplossingen mogelijk. Verdere uitwerking van de ruimtelijke en financiële consequenties is noodzakelijk. Het behoud van de vier zwembaden heeft prioriteit.



De inrichting van de openbare ruimte nodigt zoveel mogelijk uit voor



 



bewegen. 

In het huidige beleid worden mogelijkheden van kleinschalige energieopwekking en optimaal energiebeheer gecombineerd. Niet alleen bij gebouwen in gemeentelijk eigendom, maar ook bij dorpshuizen, musea, sportkantines en andere gebouwen van organisaties in Noordenveld die (mee) afhankelijk zijn van gemeentelijke subsidies.

Noordenveld 

Noordoostpolder  

Noordwijk



De verantwoordelijkheid voor de toekomst van de sport in Noordoostpolder ligt bij de verenigingen zelf. We kijken waar het onderhoud door de verenigingen kan worden gedaan en treden in overleg met de verenigingen als het gaat om de besteding en de beschikbare middelen voor sport. We willen in deze collegeperiode een onderzoek uitvoeren naar de meerwaarde van een Sportbedrijf in Noordoostpolder. De sportaccommodaties in Noordwijk behoren van goede kwaliteit te zijn. Voor een enkele accommodatie betekent dit, dat nog investeringen moeten worden gedaan. Wanneer de trimbaan weer het beeld van de Noord-duinen gaat kleuren vergt dat ook extra middelen. Dat geldt ook voor andere initiatieven op gebied van (de individuele) sportbeoefening. SJC krijgt in deze periode nieuwe kleedkamers. Bovendien zal de

Pagina 30 van 49

  



 

Noordwijkerhout

 



gemeente Noordwijk bij her-/nieuwbouwwensen van de vereniging deze maximaal ondersteunen om dit mogelijk te maken. Daarmee beschikken in 2018 alle sportverenigingen over moderne accommodaties. Voor het behoud en optimalisering van onze hoogwaardige voorzieningen op het gebied van sport, cultuur, welzijn en onderwijs. Er wordt verder ingezet op veilige verkeersroutes met name rond scholen, verenigingen, verzorgingscentra en sportfaciliteiten. In de afgelopen jaren is een stevige impuls gegeven aan de sportieve infrastructuur van Noordwijk. De gemeente faciliteert de georganiseerde sport door kwalitatief goede accommodaties te bouwen, te onderhouden en ter beschikking te stellen. Voor het overige kunnen sportverenigingen zo veel mogelijk op eigen benen staan. De individuele sporter kan ook rekenen op door de gemeente gefaciliteerde voorzieningen. Er wordt een visie geschreven op groeneoutdoor sportbeoefening. Daarin staat vastgelegd op welke wijze er in Noordwijk invulling wordt gegeven aan sportinfrastructuur (wandelen, nordic walking, ruitersport zwemmen, fietsen, etc.). Een plan voor het in ere herstellen van de ‘trimbaan in duin’ in de vorm van een bootcamp-terrein wordt uitgewerkt. In het kader van de herstructurering van de woonkern De Zilk zijn de volgende zaken recentelijk gerealiseerd dan wel bijna afgerond: - nieuwbouw Egelantierschool, - renovatie van Trefcentrum De Duinpan, - aanleg van nieuw sportpark, - nieuwbouw van sportkantines - 34 woningen op de locatie Hoekgat 2. De verkeersveiligheid rondom scholen – vooral voor de schoolgaande jeugd - en sportterreinen is uiterst belangrijk. In onze visie vormen de rijke historie en de kleinschalige sfeervolle binnenstad belangrijke elementen voor prettig wonen, verblijven en recreëren. Daarnaast zijn cultuuruitingen en aanwezigheid van culturele beleving van belang voor het sociaal economisch vestigingsklimaat. Het verenigingsleven met al haar vrijwilligers, vormt het cement van de Oldenzaalse samenleving. Inwoners kennen elkaar uit de straat, de buurt, de wijk en de stad en van de sport-, cultuur- of buurtvereniging. Het verenigingsleven is een verrijking voor het individu en bevordert de maatschappelijke integratie en samenhang. Oldenzaal kent kwalitatief goede sportvoorzieningen en accommodaties. Dit willen we graag op peil houden. In samenspraak met de Oldenzaalse sportverenigingen gaan wij kijken naar de mogelijkheden om gezamenlijk te investeren in die voorzieningen die (op korte termijn) aan vervanging toe zijn. Wij onderzoeken samen met de Oldenzaalse sportverenigingen of privatisering van het onderhoud van sportaccommodaties mogelijk is, waarbij de mogelijkheden van afzonderlijke verenigingen bepalend zijn.

Oldenzaal 

Rotterdam 



We koesteren de sportverenigingen die Rotterdam rijk is. Sportverenigingen verdienen ondersteuning, maar moeten wel op eigen benen kunnen staan. In gebieden met geen of weinig sportclubs, zetten we in op schoolsportverenigingen. Er komen – behalve indexatie - geen prijsstijgingen voor deze verenigingen voor de huur van de accommodaties. Om het onderhoud van sportaccommodaties te verbeteren, komt er een meerjarenplan voor de vervanging van sportaccommodaties. Daarin wordt ook de toegankelijkheid voor gehandicapten meegenomen. We zetten ons in voor meer ruimte voor het beoefenen van informele buitensport en meer zichtbare hardlooproutes in de stad zoals het

Pagina 31 van 49

 

bruggenrondje. Het energiebesparingsfonds moet voor meer sportverenigingen toegankelijker worden. De situatie van de voetbalverenigingen is in kaart gebracht. Wij maken dit af. Maar we gaan verder: omdat er al enkele jaren een tekort is op de exploitatie van de sportaccommodaties gaan we de exploitatie van het

Tilburg

gemeentelijke sportbedrijf op orde brengen en samen met de verenigingen bekijken wat er moet gebeuren om op lange termijn sport voor de Tilburgers mogelijk te houden. 

Ons gemeentelijk vastgoed voor welzijn, onderwijs en sport is sterk verouderd en vraagt om groot onderhoud. Wij kiezen daarom voor een uitgebreide analyse en herijking van nut, noodzaak en gehanteerde uitgangspunten van het IAB-beleid.

Tynaarlo 

De sportagenda raakt veel facetten van het dagelijks leven van de Utrechter. Ontspanning, gezondheid, vrijwillige inzet, toegankelijk voor iedereen en sociale ontmoeting zijn de sleutelwoorden. Het bieden van aantrekkelijke ruimte voor sport en bewegen in de openbare ruimte (wandelen, fietsen, skaten) is een aandachtspunt bij ruimtelijke ontwikkeling en groot onderhoud van de openbare ruimte.



Investeringen en onderhoud van de sportaccommodaties worden afgestemd met de VSU en betrokken verenigingen

 Utrecht

Investeringen en onderhoud van sportaccommodaties worden waar mogelijk gecombineerd met maatregelen tbv energiebesparing en verduurzaming in bredere zin



We willen bezettingsgraad van accommodaties verhogen en ruimte bieden aan initiatieven op het gebied van zelfwerkzaamheid en zelfbeheer. De verschillende soorten van bestaande formele gemeentelijke jeugdhulpstructuren, zoals jeugdgezondheidszorg, en andere jeugdondersteuningsprogramma’s zoals op het terrein van sport zullen in het netwerk van de buurtteams nadrukkelijk worden betrokken.



Passende sportaccommodaties zijn een gezamenlijke verantwoordelijkheid van verenigingen en de gemeente.

Veghel (6 mei) 

De sportbegroting is de afgelopen jaren ontzien als dit vergeleken wordt met andere domeinen. De keuze om als overheid los te laten, kan ook in de Sport verder worden door vertaald. Hierbij kan gedacht worden aan o.a. verschuiven van eigendom van accommodaties naar gebruikers, het verschuiven van onderhoudstaken inclusief budget naar

Venlo

gebruikers en/of het gericht verhogen van tarieven voor volwassen sporters. De portefeuillehouder sport zal in coproductie met sportend Venlo nadere voorstellen tot invulling van deze taakstelling voorleggen aan de gemeenteraad. e



Bouw 4 sporthal



Sportief Westerveld bereikt veel op eigen initiatief. Als sportverenigingen het goed doen, kiest het college ervoor die alleen waar nodig bij te staan. Sportverenigingen die in problemen komen, reiken we de helpende hand. Het college stimuleert samenwerking

Venray

Westerveld

Pagina 32 van 49





Woerden 



Zaanstad





 Zoetermeer

tussen sportverenigingen en ondersteunt verenigingen die willen fuseren. De sporthallen in Vledder en Dwingeloo houdt het college in stand. Mocht het nodig zijn, dan wordt hiervoor extra geld in de begroting opgenomen Het college komt met een geactualiseerde sportnota waarin zij het ingezette beleid voortzet. In de sportnota wordt eveneens aandacht besteed aan de binnensportaccommodaties en de zwembaden. Het college zal bij eventuele nadelige effecten met sportverenigingen in gesprek gaan over oplossingsrichtingen. Sportparticipatie van de jeugd is hierbij een speerpunt. Op het moment dat de contracten met de zwembaden aflopen, wordt bij de onderhandelingen over nieuwe contracten meer vrijheid aan de exploitant gegeven. Daarmee wordt de exploitatie voor de gemeente per saldo voordeliger Een beroep doen op de eigen kracht van de bewoners vereist dat de voorzieningen op het gebied van sport, cultuur, ontmoeting en onderwijs daar ook op zijn toegerust. Goede maatschappelijke voorzieningen zijn een belangrijke voorwaarde voor behoud en versterken van de zelf- en samenredzaamheid. Vandaar dat extra middelen worden toegekend aan juist deze voorzieningen. Een transformatie van deze omvang en met beperkte financiën is complex, spannend en heeft tijd en vertrouwen nodig om te kunnen slagen. Deze coalitie gaat door met transformeren, neemt daarvoor de tijd en biedt dat vertrouwen. Elke Zaankanter moet kunnen sporten. Daarom heeft Zaanstad geïnvesteerd in voldoende en aantrekkelijke sportvoorzieningen en wordt de routekaart sport afgemaakt. Aan randvoorwaarden die sporten voor iedereen mogelijk maken moet worden voldaan Zo is er een sportbedrijf opgericht met de opdracht om samen met de verenigingen nog meer inwoners van jong tot oud enthousiast te maken om te sporten. De bewoners zorgen zelf voor een actief verenigingsleven. De routekaart buitensprot geeft richting aan verbeteren en vernieuwen met het beperkte geld dat er is. Om verdere uitvoering kracht bij te zetten reserveert het college extra ruimte in de begroting. Nieuwbouwplannen van scholen, sportverenigingen en culturele instellingen moeten een hoog duurzaamheidslabel hebben.

SPEERPUNT 2 – BEVORDER SAMENWERKING OP BUURTNIVEAU  Apeldoorn

We hebben oog voor het belang van sport voor de Apeldoorner en de plek van de vereniging in de wijken en dorpen.



In overleg met sportverenigingen zal worden gekeken hoe onderhoudstaken kunnen worden overgenomen en in hoeverre ruimtes multifunctioneel kunnen worden gebruikt. Er zal in dat kader samen met

Bergen op Zoom

sportverenigingen een programma worden opgezet om jeugd meer aan het sporten te krijgen. 

Sport is voor ons een verbindende schakel in buurt, wijk, stad en regio. De sportverenigingen hebben hierin een centrale rol. We ondersteunen

Doetinchem

en faciliteren sportinitiatieven zoals buitenschools sporten bij voorkeur via constructies als het Naoberfonds of wijkbudgetten.

Pagina 33 van 49



Uitgaande van de ervaringen met deze buurtbudgetten zijn we voornemens om groenbudgetten voor bijvoorbeeld dorps- en sportverenigingen in te stellen. We willen onderzoeken in hoeverre het mogelijk is het beheer van delen van de openbare ruimte aan hen over

Eemsmond

te dragen, waarbij enerzijds het groen in Eemsmond er goed uitziet en anderzijds verenigingen of stichtingen (nog) meer voor hun omgeving kunnen betekenen.

Eindhoven

 

Emmen   Enschede 

Groningen

 Haarlemmermeer

Sportaccommodaties zouden wat ons betreft toegankelijk gemaakt kunnen worden voor andere activiteiten zoals kinderopvang, buitenschoolse activiteiten en buurontmoeting. Ondersteuning van sport- en culturele verenigingen om hun sociale functie verder te ontwikkelen, waarbij eveneens de verbinding gelegd wordt met scholen, buitenschoolse opvang, welzijn, jeugdzorg, wijkcentra en/of dorpshuizen. De combinatiefunctionarissen vervullen daarbij blijvend een belangrijke rol. Inzetten op multifunctioneel gebruik van sportparken en accommodaties. Publieke voorzieningen willen we meer bundelen. Bijvoorbeeld op het gebied van vervoer, sportaccommodaties, welzijns- en jongerenwerk, cultuur en educatie. De ontwikkeling van een kind vindt niet alleen plaats op school, maar ook op straat, bij de sportclub, in het buurtcentrum en natuurlijk thuis. De school neemt in de wijk een centrale plek in en is één van de schakels van organisaties die allen het belang van het kind centraal stellen. Als het aan ons ligt, werken al deze organisaties in de wijken gezamenlijk aan een brede ontwikkelingsagenda. Dit past bij onze wijkgerichte benadering. In en om de wijken en kernen zijn sport- en spelvoorzieningen beschikbaar en toegankelijk voor iedereen.



We hebben aandacht voor kwantitatief en kwalitatief goede sportaccommodaties. Uitbreiding of renovatie van (binnensport)accommodaties krijgen prioriteit. We geven daaraan gestalte in samenspraak met huidige gebruikers en mogelijke

Lingewaard

toekomstige partners en streven ernaar deze om te vormen tot multifunctionele voorzieningen, ten behoeve van onderwijsinstellingen, sportverenigingen en individuele sporters. We zetten dan vooral in op breedtesport. 

Noordwijk Noordenveld



In de aankomende coalitieperiode wordt, nu de infrastructuur op orde is, de nadruk gelegd op het verstevigen van de maatschappelijke functie van sport(verenigingen) en sportaccommodaties. Mogelijkheden voor meervoudig gebruik van sportaccommodaties worden onderzocht en gestimuleerd

SPEERPUNT 3 – MAAK SPORT VAST ONDERDEEL VAN INTEGRALE BUURTAANPAK 

Ook breedtesport en het toegankelijk maken van sport voor mensen met beperkingen zal daarin meegenomen moeten worden.

Aa en Hunze Almere



Fonds Verstedelijking Almere zal o.a. ingezet worden voor sport.



Een goed sportklimaat is ook belangrijk voor de aantrekkingskracht van

Pagina 34 van 49

de stad op bewoners en bedrijven. 

Om de binnenstad aantrekkelijker te maken moeten er diverse functies aan de binnenstad worden gekoppeld zoals wonen, werken, cultuur,

Almelo

sport en recreatie. 

Bij gezond leven hoort ook ruimte voor gezond voedsel en bewegen.



Buurtsportcoaches en programma’s als ‘Kies je sport’ zijn belangrijk om kinderen aan het sporten te krijgen. Daarom wordt voor de (co)financiering jaarlijks € 180.000 vrijgemaakt.

Amersfoort



Het college zal onderzoeken of, en zo ja welke, voorzieningen nodig zijn om kinderen in deze gezinnen kansen te geven zich te ontwikkelen. Daarin wordt ook meegenomen het verhogen van de inkomensgrens voor jeugdsportfonds en jeugdcultuurfonds.

 

 Amsterdam





Het Jeugdsportfonds en Jongerencultuurfonds gaan we uitbreiden en grotendeels structureel financieren. We stoppen met onbetaald werk en bieden werk dat zowel van meerwaarde is voor degene die het verricht als voor Amsterdam als geheel. Dat kan voor de gemeente zijn, maar bijvoorbeeld ook voor scholen, sportverenigingen of culturele instellingen. Het Jump-in programma slaagt er uitstekend in om kinderen meer te laten bewegen en een gezondere levensstijl te ontwikkelen. We gaan dat programma daarom structureel financieren. Omdat vroeg beginnen met sport ervoor zorgt dat mensen blijven sporten, breiden we sportvakonderwijs ook uit, onder andere voor kleuters. Mensen met een beperking doen uitzonderlijk weinig aan sport. Om dit beter te stimuleren is in het huidige sportplan al de ambitie uitgesproken om gehandicaptensport een duidelijke focus te geven. Het college komt met een uitgewerkte aanpak om dit te realiseren. Sport raakt aan veel belangrijke zaken: het stimuleert de gezondheid en draagt bij aan de ontwikkeling van kinderen. Daarnaast vormt de sportvereniging een centrale plek in de wijk waar met veel vrijwilligers wordt gewerkt aan zaken die verder gaan dan sportbeoefening.

Apeldoorn



Sport en participatie gaan gelijk op. Wij gaan het gesprek aan met sportend Apeldoorn om meer samenwerking te bereiken opdat punt en onze bevindingen vastleggen in een notitie over sport en bewegen

 

Alle Arnhemmers moeten mee kunnen doen aan activiteiten. Dat kan met de GelrePas. Iedereen die van een krap inkomen (maximaal 20% boven de bijstandsnorm) moet rondkomen, kan de pas gratis krijgen. Zo

Arnhem

kunnen ze toch een dagje uit, een cursus volgen, sporten of naar het theater gaan.  

Assen



De combinatiefunctionarissen zijn een spil in de wijk op het gebied van sporteducatie, cultuureducatie en verenigingsondersteuning. Daarmee wordt een belangrijke bijdrage geleverd aan een gezonde leefstijl en aan educatieve doelstellingen. We continueren de inzet van de buurtsportcoaches. Goede (voorschoolse) educatie, voldoende werkgelegenheid, voortijdig schoolverlaten tegengaan en cultuur en sport dragen ertoe bij dat iedere inwoner de kans krijgt om ten volle deel uit te maken van onze gemeenschap.

Bergen op Zoom



Er wordt ingezet op sterke verenigingen zoals omschreven in de

Pagina 35 van 49

sportnota. Het gemeentelijke subsidiebeleid zal worden herijkt. Ook de relatie tussen sport en gezondheidsbeleid krijgt nadrukkelijker een plaats in het sportbeleid van de gemeente. 

In brede scholen wordt steeds nauwer samengewerkt met andere partners, zoals de bibliotheek en combicoaches sport en cultuur en is de opvang van 0 tot 12 jaar geregeld.

Borger-Odoorn 

We houden het jeugdsport- en cultuurfonds in stand om het kinderen die leven in armoede mogelijk te maken deel te nemen aan sport- en cultuuractiviteiten. Daarbij hoort dat geldproblemen zwemles zeker niet in de weg mogen staan.



[Voor- en vroegschoolse opvang] We onderzoeken de mogelijkheden voor versoepeling van regels waardoor alternatieve opvang bij sportverenigingen of samenwerkende ouders makkelijker wordt.



Zorgaanbieders, buurthuizen en sportverenigingen worden betrokken bij de praktische vormgeving van de zorgtaak in de wijken.

Breda



Met Building Breda en het gezamenlijke basisonderwijs maken we een plan van aanpak om bij de nieuwbouw van gym- en sportzalen meer rekening te houden met eisen die vanuit diverse binnensporten gesteld worden aan bijvoorbeeld afmetingen en afzonderlijke toegang.



In overleg met de regiogemeenten kijken we hoe we de topsport en de gehandicaptensport in West-Brabant gezamenlijk een impuls kunnen geven, vanzelfsprekend in aanvulling op ambities van de sportverenigingen zelf. Deltalent en het Sportloket voor aangepaste sporten vragen we daarin het voortouw te nemen.

 

In brede scholen wordt steeds nauwer samengewerkt met andere partners, zoals de bibliotheek en combicoaches sport en cultuur en is de opvang van 0 tot 12 jaar geregeld.

Coevorden 

We streven naar de optimale ontwikkeling van kinderen en jongeren door onderwijs, sport en cultuur.



De effecten van sportbeoefening gaan verder dan het plezier in het spelletje. Sport zien wij niet alleen als op zichzelf staand doel, maar ook als functie bij het realiseren van maatschappelijke doelen. Sport stimuleert de maatschappelijke participatie. Grote aantallen inwoners van De Wolden zijn immers actief, als beoefenaar of als vrijwilliger. Sport brengt mensen bij elkaar en bevordert daarmee de sociale cohesie en de integratie van bevolkingsgroepen. Bijvoorbeeld van ouderen en mensen met een beperking. Sport is een terrein om ontmoetingen en interacties tot stand te laten komen: tussen leeftijdsgroepen, culturen en zonder rang of stand. Sport bevordert een gezonde leefstijl en speelt een belangrijke rol in het bestrijden van bewegingsarmoede en overgewicht. Samen met de verenigingen en het Sportplatform gaan we op dit gebied aan heldere doelen werken.

De Wolden 

Den Haag

We breiden de bestaande vacaturebank voor stages uit met sociale stages. Hier kunnen sociale stages worden aangemeld voor (werkloze) jongeren tussen de 18 en 27 jaar en als re-integratiemaatregel voor mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt. Deze stages kunnen

Pagina 36 van 49













Delft 





bijvoorbeeld bij (…) sportorganisaties zijn. We continueren de inzet van combinatiefunctionarissen sport en cultuur, zodat opvang, scholen, sportverenigingen en culturele instellingen gezamenlijk een aantrekkelijk aanbod kunnen organiseren. Ieder kind moet kunnen sporten, in aanraking kunnen komen met cultuur, gezond eten en een groene speelomgeving moet vanzelfsprekend zijn. Er wordt de komende jaren meer geld uitgetrokken en er komt een actieplan om armoede onder Haagse kinderen vroegtijdig te signaleren en effectief te bestrijden.

Alle Hagenaars moeten regelmatig kunnen sporten. Samen met partners uit het onderwijs, bedrijfsleven, welzijn, en zorg leveren we maatwerk via de actie-programma’s sport en bewegen. Mensen sporten in de buurt. Daarom investeren we in buurtsportcoaches bij scholen, sportverenigingen en (zorg)instellingen die zorgen voor aantrekkelijke sportprogramma’s voor kinderen, volwassenen en senioren. Samenwerking tussen sportpartners en partners op het gebied van cultuur, welzijn, zorg en onderwijs levert aantoonbare positieve effecten, met minder geld van de gemeente en met meer resultaat. Voortbouwend op het succes van de buurtsportcoaches ontwikkelen deze zich verder tot maatschappelijk verantwoorde verenigingsmanagers. Deze verenigingsmanagers zetten we ook in voor kleinere verenigingen. We hervormen het bewegingsonderwijs in onze stad, zodat er een doorlopende ontwikkelingslijn is tijdens en na schooltijd, in samenwerking met sportverenigingen. Iedereen moet mee kunnen doen. Daarom komt er extra capaciteit voor re-integratietrajecten in de sport en ondersteuning van mensen met een beperking die mee willen doen. Bestaande bedrijven en bedrijven die zich willen vestigen, stimuleren wij om een binding met Deventer aan te gaan of te versterker door deel te nemen in (sociale, sportieve en culturele) evenementen.

Deventer



Wij willen veiligheid een prominentere rol toekennen in verschillende onderdelen van ons beleid. Bij huiselijk geweld, in sport, onderwijs, wonen en zorg.





Doetinchem 

  Ede (8 mei)

De jeugdagenda zal hiertoe aangepast worden in overeenstemming met DDK en de decentralisatie van de Jeugdzorg. Belangrijk zijn de dwarsverbanden met consultatiebureaus, voorschoolse voorzieningen en alle vormen van primair en voortgezet onderwijs (passend onderwijs en Brede Schoolnetwerk), sport-, en culturele voorzieningen. We gaan uit van eigen kunnen en eigen kracht van inwoners. Hierbij zijn de sectoren kunst, cultuur, sport, evenementen en (levensbeschouwende) instellingen het bindweefsel. Met deze sectoren gaan we intensief in gesprek en daar waar nodig en mogelijk ondersteunen we hen. Inhoudelijk, financieel en organisatorisch. Sport wordt door ons ook gezien als een middel om beleidsdoelstellingen op andere terreinen te realiseren. De link met gezondheid en meer specifiek de Wet maatschappelijke ondersteuning ligt voor de hand. Het is onze bedoeling dat mensen op het juiste spoor worden gezet om (preventief) aan hun gezondheid en participatie in de samenleving te werken. We willen het maatschappelijk vastgoed in Ede zo efficiënt en effectief mogelijk inzetten voor het geheel van de maatschappelijke zorg. Dat geldt bijvoorbeeld voor buurthuizen, zorgcentra, scholen,

Pagina 37 van 49

sportaccommodaties. 

Sport is niet alleen een middel voor fysieke activiteit, maar is van grote preventieve betekenis op het gebied van volksgezondheid, zowel op psychisch als fysiek gebied.



Het gemeentelijk jeugdbeleid moet goed aansluiten bij deze ontwikkelingen. Daarbij wordt niet alleen naar jongerenwerkers, maar ook naar sportfunctionarissen en anderen gekeken.

 Eemsmond

Ook zal gezocht kunnen worden naar mogelijke synergie met dorpsvoorzieningen zodat ook de combinatie met bijvoorbeeld sport en cultuur en muziek mogelijk wordt (blijft). Daarnaast kan gedacht worden aan de verbinding met zorg (Centrum Jeugd en Gezin), hetgeen aansluit bij de ontwikkelingen rondom Passend Onderwijs.



Eindhoven 

Emmen

 

Sport is belangrijk, omdat sporten leidt tot verbinding, ontmoeting en gezondheid. Sport is het cement van de samenleving en van onze wijken en draagt bij aan het imago en vestigingsklimaat van de stad. Onze doelstelling is dan ook vast te houden aan onze ambitie om de sportparticipatie op peil te houden. We schenken daarbij speciale aandacht aan mensen met een fysieke en sociale beperking. Onze kernsporten zijn voetbal, hockey, zwemmen en hardlopen. We maken in het maatregelenpakket ruimte voor sporten op iedere school en we gaan door met de buurtsportcoaches als aanjager voor het samen leven in wijken. Het actief bevorderen van sportbeoefening. Alle kinderen maken kennis met sport op en buiten school. De visie op sport, bewegen en gezondheid is in breed overleg met betrokken partijen in Goes samengesteld. Verenigingen, onderwijs, private aanbieders en overheid werken samen om meer Goesenaren aan het bewegen en in betere gezondheid te krijgen.



In overleg met CIOS en de scholen ontwikkelen wij een plan om beter bewegingsonderwijs in het primair onderwijs te realiseren.



Goes blijft meedoen aan het Jeugdsportfonds en het Jeugdcultuurfonds.



We gaan bekijken wat we kunnen doen aan overmatig alcoholgebruik, ook in combinatie met sport.

Goes 

Gorinchem 

Groningen



Het vele water in en rond Gorinchem maakt dat het belangrijk is dat kinderen en volwassenen kunnen zwemmen. Het schoolzwemmen is afgeschaft en er is een regeling bij de Stichting Leergeld ingevoerd voor minder draagkrachtige ouders om zwemles te kunnen bekostigen. Wij vinden het essentieel dat kinderen die de basisschool verlaten een zwemdiploma hebben. Daarom gaan we onderzoeken hoeveel kinderen in groep 6 geen zwemdiploma hebben en wat hiervan de reden is en onderzoeken de bekendheid van Stichting Leergeld alsmede de resultaten die daar tot nu toe behaald zijn als het gaat om zwemvaardigheid. Op basis hiervan kunnen we dan samen met het Carbibabad, Gorinchem Beweegt en de Stichting Leergeld kijken hoe het bewustzijn bij ouders vergroot kan worden. Sociale teams zijn de oren en ogen van de wijk. Zij staan in verbinding met scholen, de politie, sportverenigingen, huisartsen en anderen om zorgbehoeftes snel te signaleren. Wij vragen scholen, sport- en buurtverenigingen een rol te spelen in signalering, doorverwijzing en andere situaties die aandacht verdienen. Het vensterschoolconcept nieuwe stijl is de leidraad en kan in meer wijken en bij meer scholen worden toegepast. Iedereen die wil sporten,

Pagina 38 van 49

 

Haarlem





moet de mogelijkheid krijgen om te sporten. Toegankelijkheid is dan ook een voorwaarde. Het Jeugdsportfonds blijft een belangrijke rol spelen om financiële drempels weg te nemen: ieder kind kan sporten. Zorg en welzijn zijn sterk verbonden met arbeid, gezondheid, sport en cultuur. Door een integrale aanpak voeren wij in het sociale domein een innovatief beleid. Wij zien goede koppelingen tussen sport en de oplossing voor maatschappelijke vraagstukken. Wij ontwerpen hiervoor een meer gedifferentieerde subsidiestructuur, waarbij ook een bijdrage aan verenigingen mogelijk is, als zij bijdragen aan deze oplossingen. Een Haarlemmermeerse Community School biedt naschoolse activiteiten op het gebied van sport en cultuur, vergroot ontwikkelingskansen van kinderen, versterkt hun sociale competenties en bevordert hun culturele en maatschappelijke participatie.



De JeugdSportPas en het JeugdSportFonds zijn belangrijke middelen om sport en bewegen voor alle kinderen mogelijk te maken. Het college

Haarlemmermeer

ondersteunt beide initiatieven blijvend. 

. De komende jaren legt het college de prioriteit bij de toegankelijkheid en bereikbaarheid van breedtesport(voorzieningen) voor alle inwoners, en sport voor mensen met een beperking (G-sport) in het bijzonder.



Ook blijft het college inzetten op sport als middel om gezondheid, de ontwikkeling van sociale vaardigheden en sociale samenhang te bevorderen.



We willen sport, muziek, cultuureducatie en techniekonderwijs zoveel mogelijk naar scholen brengen.



De huidige relatie met de Voedselbank en het Jeugdsportfonds zetten we voort.



De belangrijkste doelgroep voor het sportbeleid is de jeugd in Hengelo. Hiervoor is Hengelo Sport een belangrijke partner, onder andere in haar

Hengelo

overdracht van kennis en kunde aan leerkrachten en hun verbindende rol tussen onderwijs en sport(verenigingen). 

Wij vragen aan sportverenigingen zich niet alleen te richten op hun eigen leden, maar ook oog te hebben voor de directe omgeving en hun maatschappelijke positie in de stad.



Hillegom 



De signalering van inwoners in Hillegom die een minder gezonde levensstijl hebben en die baat kunnen hebben bij de maatregelen uit het sport- en gezondheidsbeleid krijgt onze aandacht. Ook willen wij onderzoeken en analyseren waarom Hillegommers t.o.v. de ons omringende gemeenten een minder goede gezondheid hebben en een hogere zorgconsumptie. De resultaten van dit onderzoek verwerken wij waar mogelijk in ons (zorg)beleid. Door te sporten en te bewegen blijven de inwoners van Hillegom zowel geestelijk als lichamelijk langer gezond, blijven ze onder de mensen en doen ze mee. De beleidsnota Gezond door Bewegen en de Sportnota dienen als onderliggers voor het beleid. Wij hebben speciale aandacht voor kinderen die opgroeien in armoede. Wij willen deze kinderen steunen bij hun ontwikkeling en zoveel mogelijk helpen om de kansen in onze samenleving te pakken. Het

Hoogeveen

Jeugd sport- en cultuurfonds verbreden we daarom tot een zogenaamd kindpakket. 

Sport is goed voor iedereen. Sport stimuleert de lichamelijke en sociale

Pagina 39 van 49

ontwikkeling van kinderen en jongeren. Daarom willen wij de sport toegankelijk en betaalbaar houden. Onze sportverenigingen spelen hierbij een cruciale rol.  Hoogezand Sappemeer

Onderwijs in muziek, cultuur en sport is net zo belangrijk voor een goede ontwikkeling als onderwijs in rekenen, taal en wereldoriëntatie.

 Leiden

We vinden het belangrijk dat kinderen aan sport kunnen doen. Daarom krijgt het Jeugdsportfonds extra ondersteuning.

 Lingewaard

Het invoeren voor kortingsregelingen voor minima om deel te nemen aan cultuur en sport wordt onderzocht en zo mogelijk ingevoerd.



In overleg met de sportwereld inzetten op verdere stimulering van breedtesport. Onder andere door versterking rol vakleerkracht in bewegingsonderwijs.

Maastricht



Sport, beweging en gezondheid zijn meer dan ooit onlosmakelijk met elkaar verbonden (bijvoorbeeld Jongeren Op Gezond Gewicht (JOGG)), maar ook binnen de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo)).



Het sportbeleid zien wij als een integraal onderdeel van andere beleidsterreinen (onderwijs, gezondheid, leefbaarheid). Daarmee is sportbeleid ook preventief beleid. We gaan deze bestuursperiode

Midden-Drenthe

samen met de sportverenigingen kijken hoe we deze brede functie van de sport zo gericht mogelijk kunnen inzetten. Als dat wenselijk is, leidt dat tot aanpassing van bestaand beleid. 

Met de inzet van onder andere gezondheidsmakelaars en buurtsportcoaches werken we samen met zorgverzekeraars en zorgkantoor aan de bevordering van een gezonde leefstijl en het voorkomen van gezondheidsproblemen.



We verliezen de volwassenen die langdurig rond moeten komen van een laag inkomen niet uit het oog. Ten aanzien daarvan onderzoeken we de mogelijkheden om te komen tot één integrale regeling voor minima ten behoeve van cultuur, mobiliteit/vervoer, sport en een dagje

Nijmegen

uit. 

Het aantal mensen dat op eigen initiatief, alleen of in groepsverband, aan sport doet neemt nog steeds jaarlijks toe. De gemeente biedt voor deze sporters vooral een basis, met sportaccommodaties en andere faciliteiten om sport te kunnen beoefenen. Voor mensen voor wie het minder vanzelfsprekend is om aan sportactiviteiten deel te nemen, zijn we actief op het gebied van sportstimulering en met regelingen voor mensen die hierbij een steuntje in de rug nodig hebben.



Het alcohol- en drugsgebruik door jongeren wordt, in samenwerking met alle betrokkenen (ouders, winkels, horeca, sportverenigingen), door preventie en handhaving tegengegaan.



Het college gaat overleggen met de sportverenigingen en de scholen over de mogelijkheden waarop verenigingen bij kunnen dragen aan het bewegingsonderwijs op de scholen en een gezondere leefstijl van jongeren.

Noordenveld



(Buurt)sportcoaches worden nog gerichter ingezet voor specifieke

Pagina 40 van 49

doelgroepen. Hierbij wordt samenwerking met verenigingen gezocht. Het project eindigt in 2016. 

Ouders met een inkomen tot 115% van het wettelijk minimumloon worden ondersteund om kinderen mee te laten doen aan sport, cultuur en schoolactiviteiten.



Bij aanbesteding wordt van bedrijven een vorm van maatschappelijke inzet gevraagd. Dat kan ook via bijvoorbeeld een voorziening voor sport en bewegen in de buurt.





Noordwijk 



Noordwijkerhout 



 Oldenzaal 

Rotterdam



 Schiedam



Nieuwe ondernemersinitiatieven op het gebied van Sport, Health & Wellness (die het imago van Noordwijk als ‘gezonde badplaats aan de kust’ versterken) worden door de gemeente waar mogelijk gefaciliteerd. Deze coalitie verwacht van sportverenigingen in Noordwijk dat zij een actieve bijdrage leveren aan de uitvoering van het ‘sportbeleid’ zoals hierboven omschreven. De gemeente is bereid te onderzoeken of hiervoor middelen kunnen worden vrijgemaakt. Zeker ook voor de (kwetsbare) inwoner van Noordwijk die het op eigen kracht niet redt. Verenigingen kunnen een (preventieve) bijdrage leveren door vroegsignalering van omstandigheden en situaties (verwaarlozing, ontsporing, etc.) die vragen om interventie. Ook ziet de coalitie een taak weggelegd voor scholen om een brug te slaan tussen onderwijs en sport(verenigingen). Voorlichting en communicatie zijn belangrijke instrumenten bij de beheersing van alcohol- en drugsgebruik. Samen met de organisaties, die zich richten op jongeren (scholen, sport- en welzijnsorganisaties), wordt actief beleid gevoerd om de kennis en bewustwording van jongeren te verbeteren. Met sportverenigingen en sociaal-culturele organisaties zal worden bezien waar hun mogelijkheden liggen en de gemeente zal een actieve rol spelen in het ondersteunen van kansrijke initiatieven. Wij benadrukken het grote belang van sport voor de Oldenzaalse samenleving. Zo is sport ondermeer een middel om de gezondheid van inwoners te verbeteren, ontwikkelen sporters zelfwaardering door lichamelijke prestaties en leren zij omgaan met winnen en verliezen. Tevens biedt sport een ontmoetingsplek voor inwoners van alle leeftijden en uit verschillende lagen van de bevolking. Sport bevordert de sociale binding tussen de inwoners van Oldenzaal. Wij dagen sportverenigingen uit om een belangrijke rol te spelen bij het vervullen van de maatschappelijke opgave die hoort bij de Participatiewet, de Wmo 2015 en de nieuwe Jeugdwet. Sporten levert veel voor jezelf op, zoals een gezonder lichaam, een fitter gevoel en leuke contacten. Sport levert ook veel voor de samenleving op, zoals een aantrekkelijker woon- en leefklimaat, omgangsvormen, sociale verbanden, een betere gezondheid en lagere zorgkosten. We willen daarom nog meer Rotterdammers uitdagen om te gaan sporten en bewegen. Dat geldt natuurlijk voor kinderen, maar ook voor ouderen is meer bewegen belangrijk om gezond oud te kunnen worden. Om sport aantrekkelijker te maken, zijn sporthelden op aansprekende evenementen cruciaal. We blijven daarom inzetten op het binnenhalen van grote sportevenementen, met daaromheen side-events, die een impact hebben op de stad en op het ondersteunen van topsport in Rotterdam. Doorzetten van sportprogramma’s om overgewicht te voorkomen en te bestrijden. Partijen onderschrijven dat een breed scala aan sportvoorzieningen van belang is voor de aantrekkelijkheid van Schiedam. Sporten draagt bij

Pagina 41 van 49

aan een gezonde levensstijl en helpt bij sociale ontwikkeling. 

Goede sportvoorzieningen en vitale verenigingen zijn een belangrijk doel op zich. Daarnaast wordt sport steeds meer ingezet voor maatschappelijke doelen. Wijksport en schoolsport zijn hiervan aansprekende voorbeelden.



Sportzone wordt genoemd als trekker toerisme, economie en recreatie



Wij vinden het van belang dat iedereen moet kunnen sporten. Daarom ondersteunen wij het jeugdsportfonds.



Wij hanteren als uitgangspunt dat de Sportzone, als bovenregionale voorziening, op Zuid-Limburgs niveau gedragen moet worden en

Sittard-Geleen

onderzoeken in hoeverre de Sportzone verbonden kan worden met thema’s op het gebied van stedelijke ontwikkeling en het Brainportprogramma. 

Wij koppelen de huisvesting van sporters aan de binnenstad en/of de aangrenzende wijken.



Sport en cultuur moeten toegankelijk zijn voor iedereen en daarom wordt de regeling sport en cultuur gehandhaafd. Deze regeling heeft als doelstelling inwoners die financieel minder draagkrachtig zijn, in staat te stellen aan sport en cultuur te kunnen (blijven) deelnemen.



Sport is gezond en draagt bij aan ons fysiek en geestelijk welzijn. Daarom zal de gemeente sport stimuleren en faciliteren voor alle

Teylingen

bevolkingsgroepen. 

Sport is met name voor de jeugd erg belangrijk en daarom zal de gemeente de samenwerking stimuleren tussen sportverenigingen en scholen. Daarbij wordt ook aandacht gegeven aan sportactiviteiten in de buitenschoolse en naschoolse opvang en bij het realiseren van Brede Scholen.



Sport is goed voor de gezondheid, fijn voor de sociale contacten en sport verbetert het saamhorigheidsgevoel. Sporten draagt bij aan participatie tussen jong en oud. Wij kunnen en willen mensen niet dwingen om te sporten. Wij kunnen sport wel zo toegankelijk mogelijk maken door de sportverenigingen te faciliteren en onze gemeentelijke

Tilburg

sportvoorzieningen voor iedereen toegankelijk te houden. Ook de mogelijkheden voor ongebonden sporters horen hierbij. 

Topsport draagt bij aan de aantrekkelijkheid van de stad. Wij verwachten van topsport een ondernemende houding.



Stimuleren van koppeling tussen onderwijs, welzijn, cultuur, zorg en sport om probleemgedrag van jongeren zo vroeg mogelijk te signaleren.



Wij zorgen voor adequate sportvoorzieningen. Deze voorzieningen worden met en door gebruikers in stand gehouden. Met het oog op sportdeelname van jeugd en jongeren blijven we het Sportpretprogramma voorlopig aanbieden. Want jong geleerd, is oud gedaan. Op termijn dragen wij de uitvoering ervan geleidelijk over aan de sportverenigingen.

Tynaarlo  Veghel (6 mei)

De sport in Veghel draagt bij aan een gezond leefklimaat en de verenigingen spelen hier een actieve rol in.

Pagina 42 van 49



Het lidmaatschap van een sportvereniging is voor elke inwoner van onze gemeente financieel mogelijk en fysiek bereikbaar.



Binnen integrale kindcentra werken school, kinderopvang, voorschoolse educatie, buitenschoolse opvang, sport en cultuur samen. Het is een voorziening voor kinderen Coalitieakkoord 2014-2018 van 0-12 jaar, waar zij gedurende de dag komen om te leren, spelen, zich te ontwikkelen en ontmoeten. De gemeente heeft daarbij een verbindende rol.



Voldoende sporten en bewegen is een belangrijk speerpunt voor de coalitie. We blijven daarbij inzetten op het stimuleren van samenwerking tussen de betrokken partners (o.a. sportverenigingen, scholen, kinderopvang). Onze buurtsportcoaches fungeren daarbij als belangrijke intermediair en ondersteuner.



We stimuleren het bewegen en sporten in Venray door onder meer de inzet van buurtsportcoaches. Een budgetneutrale uitvoering is daarbij onze belangrijkste randvoorwaarde.

Venray  

Westerveld  Woerden Zaanstad

 

We stimuleren dat jongeren in aanraking komen met sport, kunst en cultuur. De gemeente stimuleert dat jongeren in aanraking komen met sport, kunst en cultuur in Westerveld. In dat proces hebben sport- en cultuurcoaches de afgelopen jaren een belangrijke rol gespeeld. De raad evalueert de opbrengsten van de inzet van de coaches en neemt aan de hand van de uitkomst een besluit over het vervolgtraject. Gemeentelijke voorzieningen zoals de combinatiefunctionaris en jeugdsportfonds worden indien nodig via scholen onder de aandacht gebracht. Het Jeugdsportfonds wordt gepromoot als middel op sport voor kinderen betaalbaar te maken. We geven prioriteit aan een integrale aanpak om criminaliteit te voorkomen en terug te dringen. Dit doen wij door een wijkgerichte aanpak, samen met inwoners zelf, het onderwijs, zorginstanties en

Zoetermeer

sport-/buurt-/wijk-/culturele verenigingen, die een sleutelrol vervullen in het voorkomen en aanpakken van criminaliteit 

Zwolle 

Er liggen veel uitdagingen op het gebied van sport, cultuureducatie en zorg op school, onder andere passend onderwijs. Stuk voor stuk thema’s die grote raakvlakken hebben met gemeentelijke beleidsterreinen. Het aanmoedigen van de verstrekking van gezonde voedingsmiddelen in school- en sportkantines (…) behoren tot de mogelijkheden.

SPEERPUNT 4 – BEVORDER ONTWIKKELING OPEN CLUBS 

Sportverenigingen worden uitgenodigd de accommodatie die zij gebruiken in te zetten voor andere maatschappelijke doelen (buurthuisfunctie). We faciliteren de verenigingen door noodzakelijke

Breda

(kleine) aanpassingen aan de accommodatie te financieren uit het geld dat beschikbaar is voor het eerder genoemde Buurthuis van de toekomst, in aanvulling op wat de vereniging zelf doet en kan.

Pagina 43 van 49

 Deventer

Het multifunctionele en gedeelde gebruik van (sport)accommodaties wordt gestimuleerd.

 Den Haag 

De verdere uitbouw van het bewezen succesvolle ‘Buurthuis van de Toekomst’ concept, is hierbij een belangrijk instrument. Ook herschikking van buitensportcomplexen om wachtlijsten te kunnen wegwerken is noodzakelijk. Het maatschappelijk vastgoed wordt flexibel ingezet om de doelstellingen in het sociale domein te behalen. Dit geldt voor wijkcentra, dorpshuizen, (brede) scholen, jongerencentra, publiekscentra en sportaccommodaties. Uiterlijk 2017 wordt een voorstel gemaakt om deze centra breed open te stellen voor gewenste maatschappelijke

Haarlemmermeer

activiteiten. 

Medegebruik van sportvoorzieningen is hiervoor een voorwaarde. Het college biedt hiervoor actief ruimte aan maatschappelijke organisaties. Zorgpunt hierbij zijn de vernielingen die plaatsvinden aan de openbaar toegankelijke sportvoorzieningen. Het college zal op korte termijn maatregelen nemen om dit tot een minimum te beperken.



Nijmegen

Naast het ontwikkelen en uitvoeren van het traditionele sportaanbod, zien we dat sportverenigingen steeds vaker betrokken zijn bij maatschappelijke projecten en samenwerken met partners in de wijk. Ook zien we dat sportverenigingen een sport- en beweegaanbod ontwikkelen voor niet-leden. Dit soort initiatieven juichen wij toe. We vinden dat clubs zelf primair verantwoordelijk zijn voor de keuze om al dan niet dit soort initiatieven te ontplooien. Daarbij zijn we ons ervan bewust dat deze ontwikkelingen een extra belasting geven voor het verenigingskader. Met het concept ‘Open Clubs’ willen we een impuls geven aan deze initiatieven door sportverenigingen die zich inspannen om dit soort activiteiten op te zetten te ondersteunen, bijvoorbeeld met de inzet van buurtsportcoaches.

SPEERPUNT 5 – BIED TALENT DE KANS TE EXCELLEREN 

Bij scholen, sportverenigingen en culturele organisaties ligt een grote verantwoordelijkheid om talenten van jeugd en jongeren te signaleren en te begeleiden. De coalitie gaat in samenspraak met organisaties na

Amersfoort

welke rol het gemeentebestuur hierbij kan spelen. 

Voor de organisatie van één- of meerdaagse sportactiviteiten en toernooien wordt € 150.000 per jaar ingezet als cofinanciering. De nadruk ligt op sportactiviteiten voor jeugd en jongeren.



Amsterdam 

Apeldoorn



De topsport is een belangrijk voorbeeld dat mensen kan inspireren meer te gaan bewegen. Dat vraagt om continue aandacht van de gemeente voor topsportinfrastructuur en het binnenhalen van aantrekkelijke evenementen. We gaan de centra voor topsport en onderwijs (CTO) in Amsterdam structureel financieren. Er komt een sportevenementenfonds, waarmee we de organisatie van internationale topsportevenementen, zoals het EK voetbal van 2020, gaan co-financieren. Topsport is een belangrijke inspirator voor de breedtesport. Daarom zoeken we naar vormen om topsportevenementen naar Apeldoorn te

Pagina 44 van 49

krijgen. 

Arnhem heeft een aantal topmerken op het gebied van mode, (…) en sport. Denk aan ArtEZ, Introdans, Vitesse en Papendal Arnhem. Nog te weinig mensen buiten de stadsgrenzen weten dat. Daar gaan we via

Arnhem

citymarketing wat aan doen.  

Ook het binnenhalen van nationale en internationale sportevenementen blijft een speerpunt.

Bergen op Zoom 

Op het gebied van (internationale) sportevenementen zoeken wei n de regio nog meer de samenwerking.

Breda 





Den Haag 

Eindhoven



 Emmen

 

Groningen



Watersporten zijn in opkomst, zowel recreatief als (top)sportief. Scheveningen-Haven vormt een uitstekende plek voor bedrijven en verenigingen om deze sporten te bedrijven en aan te bieden. Het is een goede plek voor (internationale) nautische evenementen, waar veel Hagenaars plezier aan beleven. We investeren in de doorontwikkeling van de zeezeilhaven en het sportstrand met meer mogelijkheden voor (kite)surfen, beachvolleybal en een plek voor surfdorp FAST. Naast het Kyocera Stadion, het Hofbad en de Sportcampus Zuiderpark is ook ruimte voor een passende topsportaccommodatie voor o.a. hockey, waardoor de wachtlijsten bij deze sport kunnen slinken. De ondersteuning van de vele talenten die stad heeft en de daaruit voortkomende topsporters en topsportorganisaties die in deze accommodaties maximaal kunnen gaan presteren, is van essentieel belang. We proberen om jaarlijks tenminste één groot internationaal aansprekend sportevenement naar Den Haag te halen. Daarnaast is er ruimte voor kleinere innovatieve evenementen in o.a. het Hofbad, Sportcampus Zuiderpark, de haven en op het strand die zichtbaar bijdragen aan Den Haag als diverse evenementenstad. Deze investeringen dragen niet alleen bij aan de herkenbaarheid en trots van Den Haag, maar leveren ook banen op voor de stad. We zetten in op top- en breedtesport. Het samen openhouden van bovenlokale sportvoorzieningen stemmen we af met onze regiogemeenten. In het kader van talentontwikkeling stimuleren wij eveneens kennismaking met cultuur en sport op scholen en subsidiëren wij de Stichting Leergeld Eindhoven, het Jeugdcultuurfonds Eindhoven en het Jeugdsportfonds Eindhoven zodat elk kind in onze stad kan meedoen. Ontwikkeling van een actief topsportbeleid, gericht op ondersteuning aan topsportverenigingen/-stichtingen en individuele topsporters op de hoogste niveaus van een erkende sportbond in Nederland. Continuering van talentondersteuning om regionale toppers en talenten en die niet worden ondersteund door NOC-NSF o.a. middels RTC ‘s mogelijkheden te bieden in de eigen regio. In ons sportbeleid is zowel aandacht voor breedtesport als voor (semi-) topsport. Die laatste is een belangrijke aanvullende ambitie op de breedtesport door zijn uitstraling naar toerisme, economie en talentontwikkeling en werkt stimulerend voor de breedtesport. Wij koesteren sporttalenten en maken gebruik van hun voorbeeldfunctie voor de stad. Marketing van Groningen is ook marketing van topsporttalent. Topsportprestaties inspireren, verbinden en geven een goed gevoel. Het stimuleren van talent betekent ook dat we een betere verbinding

Pagina 45 van 49

 Haarlem



kunnen leggen met het aanwezige talent op de sportopleidingen in onze stad; studenten kunnen ervaring opdoen door het geven van bewegingsonderwijs of bij naschoolse sportfaciliteiten. Naast kennisinstellingen en het healthy ageing-programma zoeken we met verenigingen de samenwerking met zorgverzekeraars om sporten op alle niveaus te stimuleren. De Agenda voor de Sport vormt het uitgangspunt voor het sportbeleid. Ook de wereld van de sport ontkomt niet aan bezuinigingen. Desondanks willen wij middelen vrijmaken om de ontwikkeling van topsport, breedtesport, talentontwikkeling en sportevenementen (Sportstimuleringsfonds) de komende bestuursperiode mogelijk te maken. Evenementen hebben een positieve uitstraling op Haarlemmermeer en het college ondersteunt dan ook het organiseren van evenementen op het vlak van muziek, cultuur en sport. De economische spin-off van muziek-, culturele- en sportevenementen is hierbij van groot belang

Haarlemmermeer

voor de lokale ondernemers. 

Sport en bewegen is belangrijk voor alle inwoners. Breedtesport en topsport gaan daarbij hand in hand. Ze hebben elkaar nodig en ze versterken elkaar.

 Helmond

Als gemeente willen wij het vestigingsklimaat van onze stad versterken. Dan gaat het over goede culturele, sociale en sportvoorzieningen.



We vinden het van belang dat het Sports Centre Hengelo wordt gerealiseerd. (…) De ambitie is om het gebied rondom het stadion

Hengelo

samen met Welbions en FC Twente te ontwikkelen. Ten aanzien van FC Twente ligt onze voorkeur niet bij het verstrekken van een lening. 

NEC is van grote betekenis voor onze stad. Wij willen NEC dan ook ondersteunen in haar sportieve en maatschappelijke ambities. We voeren overleg met NEC over de verkoop van het Goffertstadion. Uitgangspunt hierbij blijft voor ons dat er sprake moet zijn van een reële verkoopprijs. Door de verkoop stellen wij NEC in de gelegenheid de exploitatie van het stadion. Al dan niet in samenwerking met een derde partij, te verbeteren. NEC is hiervoor dan als eigenaar zelf verantwoordelijk. Indien gewenst zijn wij bereid, mits dit niet ten koste gaat van de bestaande groenstructuur, medewerking te verlenen aan

Nijmegen

een uitbreiding van het stadion. Bij de verkoop van het stadion maken wij ook concrete afspraken over het parkeren bij het stadion en in de omliggende wijk. Verkoop van het stadion moet passen binnen de regelgeving ten aanzien van Staatssteun. Zolang verkoop niet aan de orde is, handhaven we de afspraken uit de huurovereenkomst. 

Er is een aantal grote jaarlijkse evenementen, die niet meer weg te denken zijn uit de (landelijke) sportevenementenkalender.



 Noordwijk  Rotterdam

We realiseren Talent Centraal op het sportpark De Dennen. Met deze breedte- en topsportaccommodatie geven we een impuls aan de ontwikkeling van talentvolle judoka’s en turners. (Top)sportevenementen kunnen een drijfveer zijn voor de lokale economie. Hier zien wij kansen voor particuliere initiatieven, zeker nu Noordwijk beschikt over hoogwaardige sportfaciliteiten. In Rotterdam is ruimte voor topsporttalenten. We blijven daarom de ontwikkeling van topsport in Rotterdam ondersteunen, onder meer door het borgen van een goede infrastructuur aan

Pagina 46 van 49





(top)sportvoorzieningen (bijvoorbeeld Topsportcentrum, Willem Alexanderroeibaan en Ahoy). De coalitie vindt het stadion voor Feyenoord een belangrijke ontwikkeling voor de stad. Wij zien de verantwoordelijkheid van de gemeente in de ontwikkeling van het Stadionpark en de benodigde infrastructuur, binnen de hiervoor bestaande budgettaire kaders en de staatssteunregelgeving die daarvoor zijn gesteld. Een voorstel wachten we af. Wij verbinden randvoorwaarden aan de realisatie van fase 2 van de Sportzone, namelijk: duidelijkheid over de toekomstige financiering van NTC’s en RTC’s, een sluitende exploitatie voor fase 2, koppeling met

Sittard-Geleen

breedtesport en gehandicaptensport, alsmede een functionele verbinding met andere topsportfuncties. 

Teylingen

Het streven is te komen tot een regionaal marketingplan, (…) inclusief promotie van watersport.

OVERIGE GENOEMDE BELEIDSVOORNEMENS: Aa en Hunze



De sportnota zal al in 2014 weer ‘tegen het licht’ worden gehouden.



De gemeente hoeft allerlei werkzaamheden niet zelf uit te voeren. Ze zijn prima in handen bij (…) de vele sportverenigingen waar je samen

Arnhem

sport en het met elkaar gezellig hebt. En Ome Joop’s Tour: een tiendaagse fietsvakantie voor kinderen die zelden of nooit op pad gaan. 

Het Sportplatform De Wolden zal de komende jaren nadrukkelijker de belangen van de Woldense sportverenigingen behartigen. Ook bij de totstandkoming van gemeentelijk sportbeleid wordt het Sportplatform nadrukkelijk betrokken. Het Sportplatform is bij uitstek het instituut om verenigingen bij elkaar te brengen, zodat men van elkaar kan leren en meer mogelijkheden voor ontplooiing krijgt.

De Wolden Goes



Schoolzwemmen vinden wij belangrijk en blijven wij financieren.



Een aparte vermelding verdient onze relatie met Duitsland. Op economisch, cultureel en sportief vlak. Deze relatie willen we versterken en verdiepen. Inwoners van Hengelo zijn in grote mate zelf verantwoordelijk voor hun

Groningen 

eigen sportgedrag, wel zien we een rol om sport en bewegen te

Hengelo

stimuleren bij alle inwoners, jong en oud. 

Rotterdam   Schiedam

Wij starten een haalbaarheidsonderzoek naar de verzelfstandiging van drie gemeentelijke onderdelen: de uitvoerende taken van Stadsbeheer, de taken rondom sport, en natuur- en milieueducatie. Komende periode wordt een Rotterdams bid voor de Jeugd Olympische Spelen van 2022 voorbereid. Het beleid zoals vastgelegd in de nota ‘Een leven lang sporten en bewegen’ en waaraan inmiddels uitvoering wordt gegeven, wordt voortgezet en toekomstbestendig gemaakt.

Pagina 47 van 49

BIJLAGE 3 – SAMENSTELLING COALITIES & PORTEFEUILLEHOUDER SPORT Aa en Hunze Almelo

GL

Gemeentebelangen/GL/CDA

CDA

CDA/D66/SP/PvdA

Almere

D66

D66/PvdA/VVD/LA/CDA

Amersfoort

VVD

D66/VVD/PvdA/CU

Amsterdam

VVD

D66/GL/VVD

Apeldoorn

CDA

D66/CDA/CU/PvdA/GL

Arnhem

SP

SP/GL/D66/CDA

Assen

PvdA

PvdA/D66/CU/PLOP

Bergen op Zoom

GBWP

GBWP/LiLi/VVD/D66

Borger-Odoorn Breda

CDA

Gemeentebelangen/CDA/D66

Breda97

SP/CDA/PvdA/GL/Breda97

Coevorden De Bilt

PvdA

BBC2014/CDA/PvdA

CDA

D66/VVD/CDA/GL

De Wolden Delft

Gemeentebelangen

Gemeentebelangen/VVD

PvdA

D66/STIP/GL/PvdA/VVD

Den Haag

PvdA

D66/HSP/PvdA/VVD/CDA

Deventer

Gemeentebelang

Gemeentebelang/PvdA/D66/CDA

Doetinchem

CDA

CDA/VVD/D66/GL/SGP/CU

Dordrecht

Beter voor Dordt

BvD/CDA/VVD/SGP/CU

Ede

D66

CDA/CU/GB/D66/PvdA

Eemsmond

GBE

GBE/SP/CDA/CU

Eindhoven

SP

PvdA/D66/SP/GL

Emmen

PvdA

Wakker Emmen/PvdA/CDA

Enkhuizen Enschede

SP

SP/CDA/NE/CU/SGP

CU

D66/BBE/CDA/VVD/CU

Goes Gorinchem

CDA

CDA/SGP/CU/VVD

CU

SP/VVD/D66/CU/SGP/GL

Groningen

D66

D66/PvdA/GL/VVD

Haarlem

CDA

D66/PvdA/GL/CDA

Haarlemmermeer

VVD

VVD/HAP/D66/PvdA

Heerlen

VVD/D66

SP/OPH/PvdA/D66/VVD

Helmond

CDA

SP/VVD/CDA/GL/Helmond Actief

Hengelo

D66

SP/CDA/D66/PvdA

Hillegom

CDA

BBH/VVD/D66/CDA

Hoogeveen

Gemeentebelangen

CDA/Gemeentebelangen/CU

Hoogezand Sappemeer

PvdA

SP/PvdA/GL/CU/CDA

Leiden

D66

D66/SP/VVD/PvdA

Lelystad

SP

VVD/InwonersPartij/PvdA/SP/CU

Lingewaard

lingewaard.NU

VVD/Lokaal Belang/CDA/lingewaard.NU

Lisse

Nieuw Lisse

D66/SGP/CU/Nieuw Lisse

Maastricht

Seniorenpartij

Seniorenpartij/D66/SP/GL/VVD

Meppel Midden-Drenthe

PvdA

VVD/PvdA/CDA/CU

CDA

PvdA/CDA/CU/GL

Pagina 48 van 49

Nijmegen

SP

SP/GL/PvdA/DNF

Noordenveld Noordoostpolder

CDA/CU/Gemeentebelangen*

Gemeentebelangen/PvdA/CDA/CU

Politieke Unie

CDA/CU/SGP/PU/VVD

Noordwijk

Puur Noordwijk

D66/PvdA/GL/LSN/Puur Noordwijk

Noordwijkerhout

VVD

VVD/CDA/D66

Oldenzaal

WG

WG/CDA/GL

Pijnacker-Nootdorp Roosendaal

VVD

CDA/VVD/D66/Gemeentebelangen

Roosendaalse Lijst

Roosendaalse Lijst/CDA/SP/VVD

Rotterdam

D66

LR/D66/CDA

Schiedam

VVD

D66/PvdA/SP/VVD/CDA

Sittard-Geleen

PvdA

CDA/GOB/PvdA/D66/VVD

Teylingen Tilburg

VVD SP

VVD/D66/CDA D66/CDA/SP/GL

Tynaarlo Utrecht

PvdA

VVD/D66/PvdA/CDA

SP

D66/GL/VVD/SP

Veghel Venlo

HVV

CDA/HVV/VVD

Venlokaal

VVD/CDA/PvdA/Venlokaal

Venray

CDA

CDA/D66/SV

Westerveld

CDA Sterk Woerden

CDA/PvdA/VVD D66/Progressief Woerden/VVD/CU/SGP/Sterk Woerden

Zaanstad

PvdA

D66/PvdA/VVD/CDA/CU/ZOG

Zoetermeer

Lijst Hilbrand Nawijn

D66/Lijst Hilbrand Nawijn/VVD/PvdA

Zwolle

VVD

CU/PvdA/D66/VVD

Woerden

Pagina 49 van 49