Gemeentelijke opschaling langs horizontale of verticale as. Rapportage van een uitgebreide scenario verkenning

Gemeentelijke opschaling langs horizontale of verticale as Rapportage van een uitgebreide scenario verkenning

Groningen 8 november 2013

Inhoud

Auteurs

1. 2. 3. 4. 5.

Onderzoekskader Infrastructuur Beantwoording onderzoeksvragen Swot en waarnemingen per scenario Quickscans Bijlage algemeen tabellenboek

Drs. Jan Dirk Gardenier MBA * Ir. Hans van Rijn * Erik Geerlink Msc * Lotte Piekema Msc * Cees Verhagen ° David Offereins Msc ° Prof. Dr. J. van Dijk + * CAB Groningen; °darueber.com; + RUG

Onderzoekskader De Commissie Jansen heeft begin 2013 een rapport geschreven Grenzeloos Gunnen. Hierin wordt aan de hand van de bestuurlijke kwaliteit een voorstel gedaan voor bestuurlijke opschaling. In dat plan zouden er 6 gemeenten overblijven. De gemeenten Oldambt, Stadskanaal, Vlagtwedde en Bellingwedde zouden in dat voorstel samengaan in ‘OostGroningen’. De gemeente Hoogezand-Sappemeer zou met een deel van de gemeente Slochteren, Menterwolde, Veendam en Pekela, de nieuwe gemeente ‘De Compagnie’ vormen. De voorstellen van de commissie Jansen zijn in de verschillende gemeenten wisselend ontvangen. In veel gevallen heeft het geleid tot het ontwikkelen van nieuwe scenario’s. Deze scenario’s, op voorstel van de diverse betrokken gemeente’s, worden in deze rapportage besproken in samenhang met de gevolgen voor de omliggende gemeenten. Er zal in hoofdzaak worden ingegaan op een tweetal scenario’s: De eerste, het horizontaal scenario is een combinatie van A7 (Hoogezand-Sappemeer, Slochteren, Menterwolde en Oldambt) en ZO- Groningen (Stadskanaal, Vlagtwedde, Bellingwedde,Veendam en Pekela). Het tweede scenario noemen we hier het verticaal scenario, hierin worden de N33 gemeenten ( Hoogezand-Sappemeer, Slochteren, Menterwolde en Veendam) vergeleken met het aanliggende deel in Oost Groningen (Stadskanaal, Vlagtwedde, Bellingwedde, Oldambt en Pekela) De beide scenario’s zijn op een aantal kengetallen gekwantificeerd (hoeveel, waar, etc.). De vraag die nu voorligt is veel meer een analytische: ‘Wat is de economische en sociale potentie van een nieuw gevormde gemeente in het horizontale of verticale scenario?‘

Impact van een keuze Bestuurlijke Impact We hebben gekeken naar de topologische mogelijkheden van netwerken. We zijn hierbij uitgegaan van het (sociaal economisch geografisch) gebied en hebben dit onderdeel gemaakt van de mogelijkheden van de wijde omgeving van dat gebied. Deze aanpak is gekozen omdat een topologische keuze basis is voor de mate van bestuurlijke impact. Met andere woorden: bestuurlijke impact op bijvoorbeeld de economische groei wordt mede bepaald door het geografische gebied. Geografie bepaalt het ambitieuze karakter van een scenario en het is de uitdaging om op basis daarvan keuzes te maken om de ambities waarop een gebied zich richt waar te maken. Potentie We hebben gekeken naar procesmatige groeimogelijkheden door inbedding in een sociaal economische omgeving, met categorieën als economische-, maatschappelijke -, netwerken territoriale inbedding die sociaal-economische activiteiten en de daarmee samenhangende netwerkstructuren karakteriseren. Bijvoorbeeld is er gekeken naar de economische impact van bioprocessing bedrijven en hun mogelijkheden voor de biobased economy. Sociaal economische impact We hebben de sociaal economische constellatie van dit moment bepaald, en hebben deze in kaart gebracht als een uitgangspositie voor de nieuw te vormen gemeente. SWOT Uiteindelijk hebben we voor elk scenario SWOT-analyses gemaakt.

k

s em

E

l aa n a

Winschoterdiep

A7 Eems

N33

A31

A28

A37

Infrastructuur auto- en waterwegen De regio wordt omgeven door een kwadrant van autowegen. De N33 is vanaf 2014 vierbaans van Assen tot de A7. Het Eemskanaal van Delfzijl tot Groningen is geschikt voor 3000 ton. Overige vaarwegen op deze kaart, inclusief de Eems, tot 1500 ton.

Dörpen

Meppel Coevorden

Infrastructuur havens, container- en railterminals Hier is te zien dat Veendam de meest noordelijke tri-modale container terminal heeft, Verzorgingsgebied: periferie randstad, Duitsland en de eigen regio. Er zijn voor de regio relevante inland havens aan de Eems

Sectorale Indeling Duitse aangrenzende gebied

Aurich: 7,3% werkloosheid

Leer 6,1% werkloosheid

Emsland 3,5% werkloosheid

Gebieds- en omringende werkgelegenheid

Grafschaft Bentheim 4,2% werkloosheid

Het gebied in de regio De direct omliggende regio van het gebied verschilt aan Duitse zijde en aan de zuidkant niet wezenlijk qua sectorale indeling, er is veel werkgelegenheid in Duitsland

Horizontaal scenario: A7/ Z.O. Gn

Verticaal scenario: N33/O.Gn

Robuuste gemeenten In de combinatie van A7 met ZO Groningen ontstaan er twee gemeenten met ruim honderdduizend inwoners. Voor de N33 en Oost-Groningen combinatie ontstaan er twee gemeenten met meer dan negentigduizend inwoners. Beide groot en robuust genoeg volgens de criteria van commissie Jansen en de provincie.



Bestuurlijke Impact We hebben gevonden dat de bestuurlijke impact het grootst is in het horizontale scenario. Voor de A7 is dit een bestuurlijk ambitieuze opdracht. Ze vormt de coridor naar Duitsland en de toegang tot Groningen. ZO groningen kan profiteren van een A7 en kan banden ontwikkelen met Duitsland wat voor de plaats Veendam in een grensgemeente zeer veel zou kunnen opleveren. Het verticale scenario maakt de synergie met de stad Groningen wellicht sterker.



Potentie De potentie van de scenario’s verschilt. In het verticale scenario richt het N33 deel zich op een noord-zuid as van Assen naar de Groningen Seaports, en omsluit daarmee Groningen stad. De oostkant richt zich op de Drentse industrie en Duitsland. De synergie tussen Stadskanaal en Veendam zit nu niet meer binnen een gemeente. In het horizontale scenario richten beide gemeenten zich optimaal op de omgeving, zowel A7 als ZO Groningen profiteren van de Duitse aansluiting. Synergie tussen Veendam en de overige gemeenten in ZO Groningen is optimaal. Het hele gebied heeft hierdoor de mogelijkheid om thematisch sectoraal in te worden ingericht.



Sociaal economische Impact Uitgangssituatie voor alle gevormde gemeenten is sociaal economisch vrijwel identiek De maatschappelijke vraagstukken zijn in Oost Groningen wat groter. Er is een reële dreiging van miljoenen tekorten op het sociale domein binnen alle scenario’s.

Pendel

Werken

Verankeren

Mensen

Werkeloosheid

Sociaal economische opgave voor beide scenario’s

W

Goede ontsluiting via weg, water en rail

●

Perifeer

●

Sterke bedrijven (met innovatieve initiatieven)

●

Landbouw erg op bulkproductie gericht

●

Corridor stad Groningen - Duitsland

●

Weinig grote bedrijven

●

Grondprijs bedrijventerreinen

●

Staat van sommige bedrijventerrein

●

Voldoende ruimte

●

Afwezigheid glasvezel

●

Woon-werkrelatie met stad Groningen

●

Laag opgeleide beroepsbevolking

●

Arbeidsreserve

●

Lage arbeidsparticipatie (werkloosheid, uitkerings-

●

Arbeidsmoraal

●

Nabijheid kenniscentra RUG en Hanzehogeschool

●

Grote SW-sector

●

Goede positie in topsectoren (Agrofood, Hightech,

●

Actieve houding gemeente naar bedrijven

Logistiek) ●

Zwak

Sterk

S

●

afhankelijkheid)

Ervaring in ontwikkelen arbeidsmarkten

●

Thematiseren van bedrijventerreinen

●

Vergrijzing en ontgroening

●

Doortrekken Winschoterdiep naar Duitsland

●

Vertrek van (hoger) opgeleide jongeren

●

Verbeteren treinverbinding naar Leer en Bremen

●

Grote afhankelijkheid van werkgelegenheid in

●

Ontwikkelen van industriële dienstverlening

●

Ontwikkelen van transport en logistiek

●

Mogelijkheden voor zorg (domotica en toerisme)

●

Versterken stadshart Hoogezand-Sappemeer en Winschoten

●

Eemsdelta en Eemshaven

●

Regiomarketing

●

Vanwege vergrijzing kansen in Recreatie en Toerisme en zorg

O

●

Werkgelegenheid in Duitsland beter toegankelijk maken

●

Ontwikkelen en versterken van toeleveranciersrelatie aan Duitse bedrijven

●

Afstemming met stad Groningen op gebied van bedrijfsvestigingen

SWOT analyse A7

Bedreiging

Kans

economieprojecten met Duitse gemeenten

industrie ●

T

Afname van werkgelegenheid in industrie, landbouw en bouw

●

Tekort aan vaklui

●

Afhankelijkheid landbouw van EU beleid

●

Geen grote toeristische trekker

Beantwoording onderzoeksvragen A7-zone 1.

De A7 gemeente is robuust. Daarmee is zij in staat om een gemeente te zijn die zich economisch kan ontwikkelen. De samenwerking tussen Hoogezand-Sappemeer en Oldambt levert een verbinding tussen de stad Groningen en Duitsland en is daarmee een sterke as. Dat biedt kansen voor strategische ontwikkeling van bedrijventerreinen, de gemeente kan daarmee aantrekkelijker worden voor bestaande en nieuwe bedrijven. De Industrie zien we vooral in Hoogezand-Sappemeer. Zorg is sterk in de huidige gemeente Oldambt. Voor de andere sectoren lijken de onderliggende gemeenten erg op elkaar. De Ze is ook groot genoeg om de grote sociaal-maatschappelijke opgave waar alle gemeenten vanaf 2015 voor staan beter op te pakken dan als kleine gemeente. De nieuwe A7 gemeente zal daarvoor wel nieuwe beleid en ambities moeten ontwikkelen. Daarbij is niet alleen de schaal, maar ook de ‘nieuwe’ internationale oriëntatie naar Duitsland een ontwikkelingskans.

2.

De twee kernen Hoogezand-Sappemeer en Winschoten zijn complementair en hebben elk hun eigen verzorgingsgebied. Hoogezand-Sappemeer is daarbij meer georiënteerd op de stad en Winschoten meer op Duitsland (Duitse bezoekers). Eén nieuwe A7 gemeente zal deze complementariteit verder kunnen ontwikkelen en ook specialisatie (zoals bijv. ziekenhuis) kunnen doorvoeren. Daardoor ontstaat een evenwichtige verdeling van voorzieningen.

3.

Het platteland van de nieuwe A7 gemeente wordt gekenmerkt door Landbouw en Recreatie en Toerisme. De laatste sector is klein, maar biedt wel potentie. Hier liggen kansen voor toeristischrecreatief beleid voor de gehele nieuwe gemeente A7. Ook hier zien we een eigen evenwicht tussen Industrie, Handel en Zorg in de grote kernen en Landbouw, Recreatie en Toerisme op het platteland.

W

MKB klantvriendelijk

●

Grote SW sector

●

RSCG

●

Lage arbeidsparticipatie (werkloosheid,

●

Goede ontsluiting via A7 (noorden) en A37 (Zuiden)

uitkeringsafhankelijkheid)

Zwak

en N33 (Westen)

●


●


●


●


●

Sterk in Agribusiness

●

Industrie in fijnmetaal (oud-Philips)

●


●

Voldoende ruimte

●

Arbeidsreserve en arbeidsmoraal

●

Woonomgeving

●

Uitgebreid toeristisch netwerk

●

Bedrijven&werkgevers voelen zich verbonden met regio

●

Verdubbeling N33 (wordt gerealiseerd)

●

Dalende bevolking en beroepsbevolking

●

Doortrekken spoorverbinding

●


●


●


●

Ontwikkeling cottage industries

●

Tekort aan vaklui (techniek)

●


●


●

Diversificatie landbouw

●

Afname van werkgelegenheid in industrie, landbouw

●

Ontwikkelen aansluiting RGA

●

Ontwikkelen van complementariteit bedrijventerreinen

O

Stadskanaal en Veendam ●

Regiomarketing

●


●

Ontwikkelen en versterken van toeleveranciersrelatie aan

Bedreiging

Sterk Kans

S

●

en bouw ●

T


Duitse bedrijven

SWOT analyse Zuidoost Groningen

Beantwoording onderzoeksvragen Zuidoost Groningen. 1.

Zuidoost Groningen is een robuuste gemeente. De gemeente heeft een omvang waarmee het in staat is om de economische potentie te realiseren. De grote kernen Veendam en Stadskanaal vormen een centrum van bedrijvigheid, in industrie, dienstverlening en zorg. De nieuwe gemeente kent een evenwichtige verdeling van sectoren. De bedrijventerreinen zijn complementair. Door thematisering en afstemming kunnen ze nog beter in relatie tot elkaar ontwikkeld worden. De gemeente is bovendien groot genoeg om de grote maatschappelijke verantwoordelijkheid die steeds meer van het Rijk naar gemeenten verschuift op te pakken. Dat is echter niet eenvoudig en zal ook nieuw ambitieus beleid vereisen. Ook de aanwezigheid van een vestiging voor middelbaar beroepsonderwijs zal maximaal moeten worden ingezet. De gemeente is ingebed binnen vier zeer goed functionerende logistieke assen en economisch welvarender regio's zoals Landkreis Emsland, Emmen, Groningen stad en Groningen Seaports. Deze ligging tussen Drenthe en Duitsland geeft de gemeente Zuidoost Groningen het voordeel van een goede aansluiting op twee interessante arbeidsmarkten en economieën.

2.

De twee kernen Veendam en Stadskanaal zijn beide groot genoeg voor een goed voorzieningenaanbod. Het aanbod is complementair. Bovendien hebben beide grote kernen hun eigen verzorgingsgebied. Daarmee is er sprake van een evenwichtige spreiding van voorzieningen. De omvang van de nieuwe gemeente is groot genoeg voor beide grote kernen, zij vullen elkaar eerder aan, dan dat er concurrentie is. In één gemeente kan de ontwikkeling van beide grote kernen nog beter op elkaar afgestemd worden.

3.

Het plattelandsgebied van Zuidoost Groningen heeft relatief veel Landbouw activiteiten en Recreatie en Toerisme. De samenwerking op dit laatste terrein is met name in het zuiden van de gemeente, Westerwolde, met de vestingstad Bourtange en het klooster in Ter Apel al goed ontwikkeld. Zij loopt daarin voorop ten opzichte van veel andere gemeenten in Groningen. De nieuwe gemeente kan dit beleid verbreden naar de gehele gemeente Zuidoost Groningen.

●

Perifeer

●


●


●

Sterke startersdynamiek

●


●

Bedrijventerreinen

●

Staat van sommige bedrijventerrein

●


●


●

Voldoende ruimte

●


●

Goede bestuurlijke en economische relatie met Drenthe

●

Werkloosheid, uitkeringsafhankelijkheid

●


●

Woonomgeving

●


●

Nabijheid kenniscentra RUG en Hanzehogeschool

●

Verdubbeling N33 (wordt gerealiseerd)

●


●


●


●

Ontwikkelen ontsluiting Noordoostzijde RGA

●

Regiomarketing

O

SWOT analyse N33

Bedreiging

(Veenkoloniën en Emmen)

Kans

W

Goede ontsluiting via weg, water en rail

Zwak

Sterk

S

●

T

●


●


●


●


●


●


Beantwoording onderzoeksvragen N33 1.

De N33 gemeente is robuust. Daarmee is zij in staat om een gemeente te zijn die zich economisch kan ontwikkelen. De samenwerking tussen Hoogezand-Sappemeer en Veendam levert een bijna aaneengesloten bedrijventerrein langs de A7 en N33. Het is daarmee een ontsluiting voor de Noordoost kant van de Regio Groningen Assen. Dat biedt kansen voor strategische ontwikkeling van bedrijventerreinen, de gemeente kan daarmee aantrekkelijker worden voor bestaande en nieuwe bedrijven. De Industrie zien we vooral in HoogezandSappemeer. Zorg is sterk in de huidige gemeente Veendam, dat geldt ook voor Zakelijke Dienstverlening en Overheid. Voor de andere sectoren lijken de onderliggende gemeenten erg op elkaar. De grootste sector is Industrie, gevolgd door Handel en Zorg. Landbouw is relatief groot in de plattelandsgemeenten Menterwolde en Slochteren. Vooral de topsectoren Agrofood, Tuinbouw, High Tech, Logistiek en Water zijn relatief sterk aanwezig. De gemeente lijkt ook groot genoeg om de grote sociaal-maatschappelijke opgave in het sociale domein op te pakken. Net als de andere gemeenten in het Oosten van de provincie is de arbeidsparticipatie hier laag. De nieuwe N33 gemeente zal ambitieus moeten zijn en inzetten op nieuw beleid om de meer inwoners economisch zelfstandig te laten zijn. Daarbij is niet alleen de schaal, maar ook de nabijheid van de stad Groningen, waar absoluut en naar verhouding veel banen zijn voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Er is een grote pendel naar de stad Groningen. Ruim 20% van de werkgelegenheid van de inwoners wordt in de stad Groningen uitgevoerd.

2.

De twee kernen Hoogezand-Sappemeer en Veendam zijn complementair en hebben elk hun eigen verzorgingsgebied. Hoogezand-Sappemeer is groter met ongeveer 30.000 inwoners, Veendam telt 20.000 inwoners. Hoogezand-Sappemeer is daarbij meer georiënteerd op de stad Groningen en Veendam heeft meer verbinding met de Veenkoloniën. Een aantal regionale voorzieningen zoals een ziekenhuis is niet in deze gemeente aanwezig.

3.

Het platteland van de nieuwe N33 gemeente wordt gekenmerkt door Landbouw en Recreatie en Toerisme. De laatste sector is klein, maar biedt wel potentie. Hier liggen kansen voor toeristisch-recreatief beleid voor de gehele nieuwe gemeente N33. Ook hier zien we een eigen evenwicht tussen Industrie, Handel en Zorg in de grote kernen en Landbouw, Recreatie en Toerisme op het platteland.

●

Grote SW sector

●

Sterk in Agribusiness

●

Lage arbeidsparticipatie (werkloosheid,

●

Industrie in fijnmetaal (oud-Philips)

●


●

Voldoende ruimte

●


●

Woonomgeving

●


●

Bedrijven en werkgevers voelen zich verbonden met

O

●

Doortrekken spoorverbinding

●


●

Ontwikkeling cottage industries

●


●


●

Regiomarketing

●


●

Ontwikkelen en versterken van toeleveranciersrelatie aan

Zwak

uitkeringsafhankelijkheid)

Bedreiging

Sterk

W


regio

Kans

S

●

●


●


●


●

Afwezigheid glasvezel aan de zuidoostkant

Dalende bevolking en beroepsbevolking

●


●


●


●


●


●


Duitse bedrijven ●

T

●

Ontwikkelen aansluiting RGA

SWOT analyse Oost Groningen (deze SWOT is gebaseerd op de bestaande gegevens over de scenario’s OostGroningen groot en ZO Groningen)

Conclusies Oost-Groningen (deze conclusies zijn gebaseerd op de bestaande gegevens over de scenario’s Oost-Groningen groot en ZO Groningen)

De gemeente Oost Groningen is robuust. Dat wil zeggen dat zij een omvang heeft die groot genoeg is voor een zelfstandige economische ontwikkeling en groot genoeg om de maatschappelijke opdracht op het sociaal domein op te pakken. Ook twee kernen kunnen binnen één gemeente bestaan. Er is weliswaar minder complementariteit en iets meer dubbeling. Ook voor het platteland geldt dat een groter gebied in potentie ook meer recreatieve en toeristische mogelijkheden heeft. Voor de landbouw en het landschap geldt echter dat Oldambt een ander karakter heeft dan de rest van Oost Groningen. De gemeente Oost Groningen is op een aantal aspecten minder sterk als we haar vergelijken met de alternatieven. 1. 2.

3.

4.

In bestuurlijke cultuur lijken deze gemeenten Stadskanaal en Oldambt minder op elkaar. De combinatie Stadskanaal Oldambt biedt ook geen nieuwe geografische ontsluiting. Via Veendam wordt Oost Groningen verbonden met de A7 zone. Er zijn weinig andere goede verbindingen tussen Oldambt en de rest van de gemeente. De kernen zijn minder complementair. Zo zijn er twee ziekenhuizen binnen de nieuwe gemeente. Dat voegt op zich niets toe. Met andere woorden de gemeente wordt wel groter, maar de omvang heeft geen duidelijke extra voordelen Ook voor het platteland geldt ongeveer hetzelfde argument. Hier zou echter kunnen worden opgemerkt dat de grensstreek van Oldambt naar Drenthe wel als een aaneengesloten recreatief-toeristisch gebied wordt gezien. Daarmee zou de nieuwe gemeente een mooi aansluitend gebied binnen haar grenzen hebben. Waardoor er betere kansen zijn om dat verder te ontwikkelen en te versterken

Robuust De mogelijk nieuwe gemeente Westerwolde wordt met ca. 25.000 inwoners niet groot en robuust genoeg om te voldoen aan de criteria van de commissie Janssen, de provincie en de VGG.

Bestuurlijke impact Door de omvang zal de nieuwe gemeente voor de uitvoering van veel taken samenwerking moeten zoeken met andere gemeenten, waardoor de eigen bestuurlijke impact kleiner wordt

Potentie Er is veel werkgelegenheid in sectoren die krimpen (Landbouw, Industrie). Groeipotentie zit in (kleinschalige) Recreatie & Toerisme, de topsectoren Agrofood en Logistiek

Sociaal economische impact De bevolking in Westerwolde krimpt sneller en is meer vergrijsd dan in de omgeving. Het percentage mensen met een uitkering is iets gunstiger, vooral door de relatief kleine populatie in de bijstand. De knelpunten aan de onderkant van de arbeidsmarkt kunnen alleen op een bovengemeentelijke schaal opgelost worden.

Quickscan Westerwolde separaat onderzoek naar de mogelijkheden voor een gemeente Westerwolde (Bellingwedde + Vlagtwedde)

Robuust De gemeente Oost Groningen groot, of ZO Groningen met Oldambt is robuust. Dat wil zeggen dat zij een omvang heeft die groot genoeg is voor een zelfstandige economische ontwikkeling en groot genoeg om de maatschappelijke opdracht op het sociaal domein op te pakken.

Bestuurlijke impact De gemeente wordt wel groter, maar de omvang heeft geen duidelijke extra voordelen, boven de gemeente ZO Groningen. Daarnaast geldt, dat het overblijvende deel (Hoogezand-Sappemeer, Slochteren en Menterwolde) door deze partners niet als een wenselijke variant wordt gezien.

Potentie Deze gemeente moet kansrijke ontwikkelthema’s creëren rondom zorg, agrarische productie, agro food, biobased economy, toerisme, en industrieel-, zakelijke dienstverlening. Er zit veel werkgelegenheid in krimpende sectoren en de potentie is op dit moment versnipperd. Hierdoor zal de urgentie hoog zijn om er een eenduidig beeld van te maken. Geografisch liggen er veel kansen in Duitsland en op de Drentse zuidas.

Sociaal economische impact Door toevoegen van Oldambt aan ZO Groningen zien we een gemeente met meer krimp en ook iets groter deel van de bevolking buiten het arbeidsproces.

Quickscan Oost Groningen groot separaat onderzoek naar de mogelijkheden voor een gemeente Oost Groningen groot

AGENDA Thema: geografie en organisatie in het grote gebied

• monitoren van maatschappelijke-, netwerken territoriale inbedding • in kaart brengen van sociaal-economisch samenhangende netwerkstructuren • grote nadruk op gaan-worden ten opzichte van er-zijn

Gemeentelijke opschaling langs horizontale of verticale as. Rapportage van een uitgebreide scenario verkenning

Recommend Documents