! t e i m u r e d Ge ef je ugd Notitie inrichting speelruimten 2008 - 2009 Gemeente Uden maart 2009
Inhoudsopgave Inleiding
blz. 5
Hoofdstuk 1 Waarom ruimte voor jeugd?
blz. 6
1.1 Aanleiding
1.2 Doelstelling
1.3 Afbakening
1.4 Kinderen in Tel
1.5 Relatie met andere plannen/beleid
Hoofdstuk 2 Visie
2.1 Speelruimte
2.2 Woonomgeving
Hoofdstuk 3 Basisvoorwaarden voor spelen
3.1 Doelgroepen, spelvormen en behoeften
3.2 Basiskwaliteit van een bespeelbare woonomgeving
Geef jeugd de ruimte!
3.3 Speeltuinen de Wiebert en het Heuvelhofke
Notitie inrichting speelruimten 2008 - 2009
3.4 Jongerenvoorzieningen
Gemeente Uden
3.5 Kinderen met een functiebeperking
maart 2009
blz. 10
blz. 13
Hoofdstuk 4 Uitgangspunten en richtlijnen
blz. 21
Hoofdstuk 7 Communicatie
4.1 Renovatie van buurten en wijken
7.1 Bekendmaking gemeentelijke keuzen
4.2 Inrichting nieuwe wijken
7.2 Interactieve inbreng
4.3 Reserveren van ruimte
7.3 Communicatiemethoden
4.4 Richtlijnen per hectare
7.4 Integraal
4.5 Koppeling aan woningdichtheid
4.6 Inrichting en kwaliteit
Hoofdstuk 8 Spelen in Uden, een nieuwe impuls
4.7 Voornemens
8.1 Huidige speelplekken
8.2 Uitgangspunten en richtlijnen
8.3 Uitdaging 8.4 Speeltuinen
Hoofdstuk 5 Beheer en onderhoud
blz. 29
5.1 Vandalisme
5.2 Veilig spelen
Bronvermelding
5.3 Duurzaamheid
5.4 Juridische positie
Hoofdstuk 6 Financiering
6.1 Beheer en onderhoud
6.2 Planontwikkeling, renovatie en (her)inrichting
6.3 Bestemmingsreserve jeugd
6.4 Extra financiële mogelijkheden
blz. 32
blz. 34
blz. 37
blz. 42
Inleiding Nog steeds zijn het de kinderen en de jongeren die de meeste vrije tijd buiten doorbrengen. Zij zijn de belangrijkste gebruikers van de openbare ruimte. Met de toenemende bebouwingsdichtheid en het verkeer is een ruimte waar kinderen en jongeren in Uden veilig kunnen spelen en elkaar ontmoeten van groot belang.
De gemeente Uden vindt het bevorderen van de leefbaarheid in de wijken en dorpen zeer belangrijk. Dit blijkt onder andere uit het coalitieprogramma ‘Mensen bouwen Uden’ (2006-2011) en het ontwerp beleidskader jeugd 2009. Speelruimten voor kinderen en jongeren dragen bij aan het woongenot in Uden. Het ontbreekt echter aan een norm, uniformiteit in de inrichting en het onderhoud van de speelruimten. De notitie inrichting speelruimte 2008-2009, Geef jeugd de ruimte! is een beleidsvisie op hoofdlijnen. Daarnaast is het stuk een praktisch toetsingsinstrument bij planvorming zodat speelruimte als een integraal onderdeel wordt meegenomen. In de notitie is ook een uitvoeringsplan opgenomen.
Voor de totstandkoming van deze notitie is gebruik gemaakt van verschillende nota’s van andere gemeenten (zie bronvermelding).
4
5
Hoofdstuk 1. Waarom ruimte voor jeugd? 1.1 Aanleiding
1.2 Doelstelling In het Verdrag inzage de Rechten van het Kind (IVRK), artikel 31 Vrije tijd, cultuur en recreatie staat dat een kind recht heeft op rust en vrije tijd, op
In de gemeente Uden streven we naar kwalitatief en kwantitatief voldoende
deelneming aan spel en recreatieve bezigheden passend bij de leeftijd van het
buitenspeelruimte die voldoet aan landelijke normen.
kind, en op vrije deelneming aan het culturele en artistieke leven.
Momenteel wordt bij planvorming van nieuwbouw- en (her)
De gemeente Uden wil dit uitgangspunt uitwerken door voldoende
inrichtingsprojecten speelruimte niet als een integraal onderdeel
toegankelijke, sociaal veilige en uitdagende speelruimte voor kinderen
meegenomen. Er is ook geen samenhang tussen het ontwerp, beheer en de
en jongeren in hun omgeving te realiseren. Er zijn kwalitatief goede
gewenste kwaliteit. Richtlijnen waaraan de kwaliteit, grootte en spreiding van
speelvoorzieningen, afgestemd op de speelbehoefte van de jeugd. In
speelplannen worden beoordeeld ontbreken.
alle wijken en dorpen is de speelruimte evenwichtig verdeeld en is een aantrekkelijke leefomgeving gecreëerd.
1.3 Afbakening Het beleid richt zich op speelvoorzieningen en informele speelruimte in de openbare buitenruimte en heeft betrekking op de fysieke inrichting ervan. Daarbij wordt de leeftijdscategorie tot 18 jaar gehanteerd. In deze notitie worden de schoolpleinen niet meegenomen. Ze zijn particulier eigendom en veelal niet toegankelijk buiten schooltijden. Voor de normen en afstanden die gelden voor speelgelegenheid in de woonomgeving worden de ontwikkelingsstadia van kinderen samengevat in drie leeftijdsgroepen: peuters/kleuters (0-6 jaar), schoolkinderen (6-12 jaar) en jongeren (12-18 jaar).
6
7
1.4 Kinderen in Tel
De aanwezigheid van hondenpoep bevordert de kwaliteit van de speelruimte
Het IVRK gaat uitdrukkelijk uit van kinderen als burgers die recht hebben op
niet. Het heeft een negatieve invloed op de bespeelbaarheid van de
vrije tijd en daarmee op ruimte en voorzieningen die dat recht ondersteunen.
speelplekken. In de Algemene Plaatselijke Verordening is een aantal
Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) verzamelt periodiek informatie
regels opgenomen waaraan hondeneigenaars zich dienen te houden. De
over de verdeling van ruimten binnen alle gemeenten in Nederland. Op
medewerkers van Toezicht Openbare Ruimte zullen er op toezien dat de
basis van de indeling die het CBS hanteert is een keuze gemaakt om in de
regels worden nageleefd.
indicator ruimten op te nemen die kinderen als speel- en/of sportruimte
In het voorontwerp bestemmingsplan “Woongebieden Kom Uden”
zullen gebruiken. Het gaat hier om ruimte die door de gemeente is aangelegd
kunnen in gebieden met de bestemming “stedelijk groen, gebruiksgroen,
zoals speelvelden, sportterreinen en ruimte voor vrije recreatie. De indicator
verblijfsdoeleinden en recreatiedoeleinden” voorzieningen voor de jeugd
houdt in het aantal 0 t/m 17 jarigen per hectare georganiseerde speelruimte,
worden gerealiseerd.
afgezet tegen het totale aantal inwonende 0 t/m 17 jarigen. Voor 2006 is door
In het beheerplan Openbaar Stedelijk Groen is het onderhoudsfonds “Groen”
het CBS een landelijk gemiddelde van 52 kinderen per hectare speelruimte
opgenomen. Er zijn structurele middelen aanwezig om de duurzame
vastgesteld. Uden scoort met 47 kinderen per hectare speelruimte vrij goed.
instandhouding te garanderen.
1.5 Relatie met andere plannen en beleid Het Wet Maatschappelijke Ondersteuningbeleidsplan ‘Mensen bouwen Uden voor elkaar’ stelt leefbaarheid centraal. In het in 2009 vast te stellen beleidskader jeugd wordt het belang van jeugdparticipatie benadrukt. In dit verband is het skate-terrein in het Bevrijdingspark een goed voorbeeld. De ervaring leert dat als je jongeren niet bij de keuze betrekt er een grote kans is dat de voorziening niet wordt gebruikt. Een speelvoorziening kan ook gebruikt worden als sportvoorziening zoals een trapveldje, een basketbalterrein of een skateramp.
8
9
Hoofdstuk 2. Visie
De kwaliteit van de leefomgeving wordt mede door buitenspeelruimte bepaald. De ruimte die beschikbaar is moet optimaal te gebruiken zijn waardoor er een
Buiten spelen is niet alleen ontspannend en uitdagend voor kinderen en
kindvriendelijke omgeving is. Speelplekken hoeven niet altijd direct zichtbaar
jongeren maar ook van groot belang voor hun ontwikkeling. Ze leren bewegen,
als speelvoorziening herkenbaar te zijn. Ook een grasveld of een plein kan als
samen te spelen, hun fantasie vorm te geven, te bouwen, uitdagingen aan te
spelaanleiding dienen. In deze notitie gaan we in op de formele en informele
gaan en hun grenzen te verkennen. De ontwikkeling van een kind verloopt
speelruimte.
globaal van het spelen in eigen huis en tuin, naar het op verkenning gaan in de
Voor de inrichting van speelplekken in de openbare ruimte is het belangrijk om
directe omgeving van zijn huis, alleen of in kleine groepjes en in kleinschalige
vanuit verschillende invalshoeken uitgangspunten te formuleren.
ruimten. De behoefte aan ruimte om vrijuit te kunnen spelen zal groter worden naarmate een kind ouder wordt. Maar voor ieder kind geldt dat de directe omgeving van zijn woning de meest frequente speelplaats blijft.
2.1 Speelruimte Kinderen en jongeren kunnen altijd en overal spelen. Wat ze gaan spelen, waar en hoe ze spelen hangt af van hun leeftijd, hun individuele voorkeur en de mogelijkheid die de directe omgeving hen biedt. Het liefst trekken kinderen en jongeren al spelend door de buurt. Het hele openbaar gebied wordt als speelruimte in hun spelpatroon opgenomen. Van belang is dat een zo groot mogelijk deel van de woonomgeving bespeelbaar is, dat wil zeggen aan bepaalde basisvoorwaarden dan wel kwaliteitseisen voldoet om spelen en elkaar te ontmoeten mogelijk te maken. Een zo optimaal mogelijk, ingerichte omgeving biedt zoveel mogelijk informele speelgelegenheid. Het is niet eenvoudig de kwaliteit van de woonomgeving op dit aspect te beoordelen. Vooral subjectieve factoren spelen een rol waarom kinderen en jongeren op de ene plek wel spelen en op de andere niet.
10
11
Denk daarbij aan het gevoel van veiligheid, uitdaging, bereikbaarheid en
Hoofdstuk 3.
Basisvoorwaarden voor spelen
ontmoeting. Voor kinderen en jongeren is het van belang om elkaar in de buitenruimte Speeltoestellen kunnen gezien worden als een vervanging van de
te ontmoeten, samen te spelen en sociale vaardigheden te kunnen
mogelijkheden die van nature aanwezig zijn. De noodzaak van speelplekken
ontwikkelen. Een wijk zonder speeltoestellen maar met voldoende ruimte of
neemt toe naarmate de fysieke ruimte zowel particulier als openbaar
een buurt met specifieke speelplekken in de openbare ruimte bieden volop
om te spelen afneemt. Het toenemende verkeer en de verdichting van de
spelmogelijkheden.
woningbouw leggen een steeds groter beslag op de beschikbare “openbare” speelruimte. Om kinderen en jongeren voldoende mogelijkheden te bieden om zich te ontwikkelen zal er gezocht moeten worden naar meer “formele”
3.1 Doelgroepen, spelvormen en behoeften
speelplekken.
De basisvoorwaarden voor een bespeelbare woonomgeving vragen om een specifieke invulling per leeftijdsgroep. Voor de normen en afstanden
2.2 Woonomgeving
die gelden voor speelgelegenheid in de woonomgeving worden de ontwikkelingsstadia van kinderen samengevat in drie leeftijdsgroepen:
Kinderen en jongeren hoeven hun spel niet alleen uit te voeren op de daarvoor
peuters/kleuters (0-6 jaar), schoolkinderen (6-12 jaar) en jongeren (12-18
bestemde formele speelplekken, maar moeten juist ook in staat zijn de hele
jaar).
buitenruimte te gebruiken. Een bespeelbare woonomgeving vormt voor de jeugd een uitdaging, is leuk en interessant en biedt veel mogelijkheden tot
De spreiding van speelvoorzieningen over de wijk wordt voor een groot deel
spel en verkenning en ontmoeting. De informele ruimte moet in beginsel aan
bepaald door de leeftijdsopbouw van een wijk en de norm per leeftijdsgroep.
kinderen en jongeren de mogelijkheid bieden om te spelen. De gemeente gaat
In onderstaand schema is de formele speelruimte omschreven die voor
er vanuit dat de woonomgeving bespeelbaar moet zijn en houdt hier rekening
de leeftijdsgroepen wenselijk is. Het geeft tevens een overzicht van het
mee bij de planontwikkeling en (her)inrichting van de openbare ruimte.
spelpatroon van de leeftijdsgroepen, de relatie met de woonomgeving en het type speelvoorziening.
12
13
Leeftijdsgroep Spelpatroon
14
0-6 jaar: peuters/ kleuters
6-12 jaar: schooljeugd
- spelen vaak alleen - bewegen: hollen, klauteren, glijden, steppen - fantasie/rollenspel - constructiespel: water, zand en bouwen - actieradius van 100 tot 150 meter van de woning
- samen spelen en kletsen - bewegen: hollen, klimmen, skaten - fantasie/rollenspel - constructiespel: water, zand en bouwen - regel- en wedstrijdspel - avontuurlijk spel: hutten bouwen en struinen - verschil in spel jongens en meisjes - actieradius van 300400 meter
12-18 jaar: jongeren - sporten, skaten - muziek maken, dansen, gevoelig voor trends - ontmoeting, chillen en rondhangen - actieradius 8001000 meter
Relatie woonomgeving
- eigen tuin, balkon - groter ruimtebeslag, - zelfstandig verharde ruimten, schoolplein ontdekken van de informele speel- informele speelruimte zonder ruimte - niet aan wegen of bij specifieke inrichting - gesitueerd in water groene ruimten, parken of grotere groengebieden - besloten plekken met geborgenheid
- groter ruimtebeslag, verharde ruimten, schoolplein - gesitueerd in groene ruimten, parken of grotere groengebieden - ontmoetingsplekken, zien en gezien worden - bij voorkeur gelegen op enige afstand van de woningen
Type speelvoorzieningen
- speelplekje of spelaanleiding - ruimtebeslag ca. 50 m² - ca. 2 (kleine) speeltoestellen of spelaanleidingen - soms specifieke ondergrond
- multifunctioneel verhard speelveld ca. 18 x 30 m. - trapveld ca. 40 x 60 m. - skatevoorziening (op wijk- of stadsniveau) - sport- en spelattribuut (doelwand, basketbalpaal, tafeltennistafel)
- speelplek met ca. 2 speeltoestellen of 1 groter toestel - ca. 300m² - verhard speelveldje, ca. 18 x 30 m. en schoolplein - trapveldje ca. 25 x 40 m. - avontuurlijk terreintje met heuveltjes en begroeiing - skatevoorziening (op wijkniveau)
3.2 Basiskwaliteit van een bespeelbare woonomgeving Essentieel voor kinderen en jongeren is de kans om de hele woonomgeving te gebruiken. Dat stelt bijzondere eisen aan het ontwerp, de inrichting en het beheer van de woonomgeving. Er zijn een aantal basisvoorwaarden waaraan goede speelruimte in een woonomgeving moet voldoen.
15
Veiligheid
Situering Verkeersveiligheid
Bereikbaarheid
16
Van de verkeersveiligheid van de woonomgeving hangt af of jeugd buiten kan spelen. Een speelplek verliest zijn waarde als eerst een drukke weg moet worden overgestoken. Speelplekken die toch aan een drukke straat grenzen moeten zó worden ingericht dat de kinderen en de jongeren niet tijdens hun spel de weg oprennen. In een woongebied zijn verkeersluwe gebieden belangrijk voor jeugd. Voor de jeugd moet speelruimte goed bereikbaar zijn waarbij afstand een rol speelt. Onderzoek heeft aangetoond dat kinderen t/m 6 jaar dicht bij huis spelen (actieradius van 150 meter). Schoolkinderen in de leeftijd van 6-12 jaar gaan verder van huis weg (tot 300/400 meter), maar ook in die leeftijdsgroep blijkt ruim de helft het liefst dicht bij huis te spelen. De oudere jeugd geeft de voorkeur aan een ruimte op enige afstand van de woning (800/1000 meter).
Integratie en samenhang
Voor de eenheid in een woonomgeving is het belangrijk dat ruimten en voorzieningen onderling met elkaar verbonden zijn, zoals rechtstreekse routes voor fietsers en voetgangers. Ook een combinatie van voorzieningen en de bruikbaarheid van ruimten zoals straat, plein en speelveld dragen bij aan de samenhang.
Spreiding
Speelvoorzieningen moeten evenwichtig verspreid zijn van blokniveau tot buurt- en wijkniveau. Op blokniveau met het accent van klein, besloten en beperkt aanbod zijn jonge kinderen en schoolkinderen de belangrijkste doelgroep. Jongeren komen er op buurt- en wijkniveau bij en hebben meer behoefte aan een groot, avontuurlijker en divers aanbod.
Zichtbaarheid
Voor veel ouders is de zichtbaarheid van een speelplek een belangrijke overweging bij het buiten laten spelen van jonge kinderen. Omgekeerd willen kleine kinderen hun ouder(s) zien. Oudere kinderen en jongeren zien de speelplek meer als ontmoetingsplek, zij willen graag door andere kinderen gezien worden.
Constructies
Sinds maart 1997 is het Warenwetbesluit attractieen speeltoestellen van kracht. Speeltoestellen moeten voldoen aan wettelijk vastgestelde veiligheids- en constructie-eisen.
Groenvoorziening
De omgeving van de speelplekken moet ‘groenveilig’ zijn. Giftige of doornige planten zijn ongeschikt voor plaatsing op of bij speelvoor- zieningen. Aanwezige groenvoorziening moet de zichtbaarheid van een speelplaats niet belemmeren.
Volksgezondheid
Elke speelplek dient goed beheerd en onderhouden te worden. Daarbij hoort ook het schoonhouden van de speelvoorziening en het weren van honden en katten.
Natuurlijke speelomgeving
Voor jeugd biedt water aanleiding om te spelen maar (te diep) water kan eveneens een gevaar voor jonge kinderen zijn. De vormgeving van vooral waterkanten is daarom belangrijk. In het ontwerp kan ook rekening gehouden worden met andere, minder gevaarlijke vormen zoals een fontein. Op dit moment is er een wet in voorbereiding dat speelwater aan drinkwater moet voldoen.
17
Geborgenheid Herkenbaarheid
Beschutting
Intimiteit
Betrokkenheid
3.3 Speeltuinen de Wiebert en het Heuvelhofke Voor kinderen en jongeren is bekendheid met de eigen woonomgeving heel belangrijk. Vooral jonge kinderen hebben behoefte aan veel houvast, zoals duidelijk, afgebakende ruimten in de woonomgeving.
Binnen de aanwezige speelruimte nemen de speeltuinen de Wiebert en het
Bij de situering en inrichting van een speelplek moet rekening worden gehouden met weersinvloeden. Er kan beschutting worden geboden tegen de wind, zon, regen en kou door bijvoorbeeld beplanting, bomen of een speelhuisje. Hierbij dient rekening gehouden te worden met sociale veiligheid (voldoende zicht op de plek) en vandalisme.
onderhouden de speeltoestellen en het terrein en organiseren activiteiten.
Niveauverschillen en beplanting kunnen voor de inrichting een bijdrage aan intimiteit leveren. Kinderen en jongeren moeten zich thuis voelen in een herkenbare omgeving. Voor jonge kinderen betekent dit kleinschalige ruimten, voor schoolkinderen en jongeren biedt afwisseling in maat en schaal herkenbare speelmogelijkheden. Voor het realiseren en in standhouden van een speelvoorziening zijn verschillende vormen van betrokkenheid. Het betreft hier de inspraak (zowel van ouders en omwonenden als van de kinderen als toekomstige gebruiker), het toezicht (zowel formeel als informeel), de tolerantie (van omwonenden voor het ‘lawaai’ dat een speelvoorziening met zich meebrengt) en het samenspel van kinderen. Om de inbreng en tolerantie van bewoners te vergroten is het nodig om proactief met bewoners en gebruikers te praten.
Heuvelhofke een bijzondere plek in. Vrijwilligers beheren de speeltuin, ze
Vele kinderen en jongeren bezoeken de speeltuinen. Anders dan bij de Wiebert is het Heuvelhofke een wijkvoorziening. De speeltuinverenigingen ontvangen van de gemeente Uden jaarlijks subsidie. Voor het beheer en onderhoud is het budget niet toereikend om toestellen te vervangen of te investeren. Er is behoefte aan het duidelijk vastleggen van taken en verantwoordelijkheden ten aanzien van het groot onderhoud en de vervanging van speeltoestellen.
3.4 Jongerenvoorzieningen Voor jongeren worden vooral voorzieningen gerealiseerd die gericht zijn op sportieve activiteiten zoals trapvelden, skatebanen en multifunctionele verharde speelvelden. Een plek waar jongeren kunnen afspreken, samen rondhangen en die beschut is. De gemeente vindt dat er flexibel en adequaat ingespeeld moet worden op de dynamiek in de subculturen van de jeugd. Een van de mogelijkheden daartoe is het ontwikkelen en ook weer beëindigen van voorzieningen. Het mogelijk maken van jongerenvoorzieningen binnen bestemmingen in de openbare ruimte is een geschikt middel daartoe.
18
19
Binnen de integrale aanpak van jeugdoverlast werken partijen samen om dit
Hoofdstuk 4.
Uitgangspunten en richtlijnen
te voorkomen, beheersen en bestrijden. In een periodiek overleg met politie, professioneel jongerenwerk en gemeente worden overlastsituaties besproken
Vooraf gestelde uitgangspunten dienen als leidraad om de gemeentelijke
en wordt er per situatie een plan van aanpak gemaakt.
visie en doelstelling over speelruimte in de praktijk te brengen. Bij renovatie
Soms is het wenselijk dat er extra voorzieningen gerealiseerd worden of dat
van buurten en wijken en inrichting van nieuwe wijken worden beslissingen
er convenanten afgesloten worden. Zo zijn er in het verleden convenanten
genomen die bepalend zijn voor keuzes en mogelijkheden in latere fasen.
afgesloten met de buurt, politie, gemeente en jongeren over de skatebaan
Het is van belang om deze consequenties helder te maken. Als er bewust
en een Jop in Volkel. Belangrijk is dat gemaakte afspraken door alle partijen
wordt afgeweken van een uitgangspunt moet dit met de keuze en/of
gedragen én nagekomen worden.
tegemoetkomende maatregel worden beargumenteerd.
3.5 Kinderen met een functiebeperking
4.1 Renovatie van buurten en wijken
Kinderen met een beperking vormen een specifieke doelgroep. Velen kunnen
Bij een herinrichting van een buurt of wijk zijn de mogelijkheden om voldoende
zich grotendeels zelfstandig verplaatsen en participeren in het spelen met
speelruimte te realiseren beperkter. Specifieke aandacht zal vooral liggen op
kinderen zonder handicap. Bij de (her)inrichting van speelplekken dient met
het bespeelbaar maken van de woonomgeving en aanpassing en inbedding van
deze groep kinderen rekening gehouden te worden.
de (in)formele speelvoorzieningen voor de verschillende leeftijdsdoelgroepen.
Er zijn speelvoorzieningen die zowel voor kinderen met en zonder handicap bereikbaar en toegankelijk zijn zonder dat afbreuk wordt gedaan aan de variatie, de uitdaging en het avontuur.
4.2 Inrichting nieuwe wijken Bij het formuleren van plannen voor nieuwbouwwijken moet rekening worden gehouden met de aanleg van speelvoorzieningen in een kindvriendelijke woonomgeving. In elk bestemmingsplan moet dan ook de juiste verhouding
20
21
worden gezocht tussen de te bebouwen grond, de hoeveelheid verharding, de
4.4 Richtlijnen per hectare
hoeveelheid groen en speelruimte.
Om in een woonwijk voldoende formele speelruimte te garanderen voor de
4.3 Reserveren van ruimte Voor informele en formele speelruimte wordt op elk niveau ruimte
verschillende leeftijdsgroepen en behoeften is een richtlijn om per hectare 300 m² te reserveren.Voor een wijk van 100 hectare komt dat neer op 30.000m². Dit is een indicator van 3% van het totale gebied.
vrijgemaakt. Deze ruimte moet voldoen aan de basisvoorwaarden, genoemd in hoofdstuk 3.
Het handboek gemeentelijk speelruimtebeleid ‘Spelen met ruimte’ geeft een
Afhankelijk van de bevolkingssamenstelling, bevolkingsdichtheid en behoefte
beschrijving van de verdeling van speelruimte.
kan daarna bekeken worden hoe de gereserveerde ruimte ingericht gaat worden. Het komt de kwaliteit van de openbare ruimte ten goede om tijdens de renovatie van buurten en wijken en inrichting van nieuwe wijken de ruimte voor groen en spelen (financiën) te scheiden. Echter er dient wel een
Niveau
Afmeting gebied
Afmetingen speelruimte
Speelruimteverdeling
Blok
1 ha
100 m²
100 m²/ha
Buurt
9 ha
1.225 m²
136 m²/ha
100 ha
6.400 m²
64 m²/ha
Wijk Totaal
300 m²/ha
samenhang en relatie te zijn. Deze normen bieden houvast voor beleid omdat ruimtelijke projecten hieraan kunnen worden getoetst. Een speelruimtenorm zorgt er voor dat speelruimte een vaste plek krijgt in planprocessen en biedt continuïteit in het beleid en helderheid in de contacten tussen gemeente en burgers. Voor het slagen van een goede speelplek dient, naast de norm, ook rekening gehouden te worden met de ruimtelijke en sociale kwaliteit van de openbare ruimte.
22
23
4.6 Inrichting en kwaliteit Met bestaande en toekomstige doelgroepen en met de basisvoorwaarden waaraan goede speelruimte moet voldoen wordt bij de inrichting van speelplekken rekening gehouden. De voorwaarden over situering, veiligheid en geborgenheid staan in hoofdstuk 3. Ook moet voldaan worden aan het Politiekeurmerk Veilig Wonen.
Niet alleen de speeltoestellen maar de gebruiksmogelijkheden van de ruimte bepalen voor een groot gedeelte de kwaliteit van speelplekken. Voor de inrichting van een kindvriendelijke omgeving is dit een belangrijk uitgangspunt. Op niet alle speelplekken hoeven speeltoestellen aanwezig te zijn. Voldoende
4.5 Koppeling aan woningdichtheid
ruimte, hoogteverschillen, beplanting en inrichting geven vaak al voldoende spelaanleiding en beïnvloeden het speelgedrag van kinderen. Ook het
Door de richtlijn van 3% aan te houden voor m² speelruimte per hectare wordt
medegebruik van particuliere tuinen en speeltuinen, schoolspeelplaatsen
er met de woningdichtheid van een gebied geen rekening gehouden. Niet elk
en sportvelden kan tot de conclusie leiden dat het niet direct nodig is om
stedenbouwkundig concept vraagt om dezelfde hoeveelheid speelruimte.
speeltoestellen te plaatsen. Multifunctioneel ruimtegebruik kan leiden tot een
Als er veel woningen per hectare zijn en weinig openbare ruimte, is er meer
grotere bespeelbaarheid van een wijk. Voorwaarden zijn wel dat de informele
behoefte aan formele speelruimte. Hiervoor wordt een vaste norm per woning
speelruimte uitdagend, veilig, schoon en duurzaam moet zijn. Bij de aanleg
gehanteerd: Totale hoeveelheid woningen x 10 m² = benodigde formele
en onderhoud van de informele speelplek kan hier rekening mee worden
speelruimte.
gehouden.
Bij bestaande wijken of herinrichting van buurten is het niet altijd mogelijk om aan deze norm te voldoen. Het meest efficiënt is om voorgenomen plannen in de openbare ruimte op elkaar af te stemmen.
24
25
Bij planontwikkeling en (her)inrichting van de openbare ruimte wordt uitgegaan van een kindvriendelijke omgeving. Het streven is dat kinderen en
4.7 Voornemens •
De aanleg van speelvoorzieningen voor kinderen en jongeren bij de
jongeren vanuit hun eigen woning de speelplekken veilig kunnen bereiken. Er
renovatie van wijken en buurten en inrichting van nieuwe wijken heeft
is veel groen, er zijn weinig tot geen drukke verkeerswegen en er zijn geen
een hoge prioriteit, waarbij als uitgangspunt geldt dat tenminste 3%
gevaarlijke situaties. Deze ambitie is geen thema voor deze notitie maar komt
van de openbare ruimte ingericht moet worden als speelvoorziening
in een ander beleidsterrein aan de orde.
voor de diverse leeftijdsgroepen. •
Bij de uitwerking van de plannen ruimte vrijhouden voor functieverandering, bijvoorbeeld aanwezige groenvoorziening om te vormen tot informele speelvoorzieningen. Ook dient rekening houden te worden met toekomstige veranderingen van de wijksamenstelling.
•
Zorgen dat formele speelruimte voldoet aan de kwaliteitseisen, genoemd in hoofdstuk 3.
•
In bestemmingsplannen voor nieuw te ontwikkelen gebieden een norm van 10 m² per woning reserveren voor formele speelruimte. Deze ruimte tijdens de planontwikkeling als een aparte financiële stelpost opnemen.
•
Als wordt afgeweken van de norm voor formele speelruimte beargumenteren waarom men dit doet, welke consequenties dit heeft en of het noodzakelijk is een andere keus te maken of een tegemoetkomende maatregel te treffen.
•
De ruimte en middelen voor formele speelruimte en voor groenvoorzieningen tijdens de planontwikkeling en het stedenbouwkundig ontwerp los van elkaar reserveren en berekenen.
•
26
De inrichtingsplannen voldoen aan de basisvoorwaarden voor
27
situering, veiligheid en geborgenheid, beschreven in hoofdstuk 3 en
Hoofdstuk 5.
Beheer en onderhoud
aan het Politiekeurmerk Veilig Wonen. •
•
•
•
•
Bij elk inrichtingsplan de afweging maken of er al dan niet
Speelvoorzieningen vergen een intensief onderhoud en het veilig houden
speeltoestellen wenselijk zijn.
hiervan heeft een hoge prioriteit. Op basis van inspecties wordt frequent
Uit oogpunt van beheersbaarheid speeltoestellen op de grotere
kleinschalig onderhoud uitgevoerd. Zo kunnen onderdelen van toestellen bij
speelplekken van buurt- of wijkniveau concentreren.
slijtage vervangen worden en vereist de ondergrond voortdurend aandacht.
Speelvoorzieningen voor de verschillende leeftijdsgroepen zoveel
Het schoonhouden van de speeltoestellen en de ondergrond is een bijna
mogelijk scheiden om confrontaties tussen de groepen onderling te
dagelijkse zorg.
voorkomen.
Naast deze taken is het belangrijk om structureel te onderzoeken
Actief contact zoeken met bewoners(organisaties) om de doelgroepen
of speeltoestellen en speelplekken nog voldoen aan de wensen van
en wensen vooraf inzichtelijk te maken.
de gebruikers. Als dat niet het geval is, moet overwogen worden de
Uitgangspunt voor de inrichting van een kindvriendelijke omgeving is
speeltoestellen aan te passen, weg te halen of te herplaatsen. De openbare
de gebruiksmogelijkheden van de ruimte benutten waardoor voor
ruimte dient opnieuw ingericht te worden als een speelplek wordt verwijderd.
een groot gedeelte de kwaliteit van speelplekken wordt bepaald.
5.1 Vandalisme Ten gevolge van vandalisme is vaak aanvullend onderhoud en vervanging van onderdelen noodzakelijk. Feitelijke informatie over vernielingen, brandstichting e.d. is nodig bij de instandhouding of uitbreiding van de speelplek. Als er een keus moet worden gemaakt om speelplekken te verwijderen dan komen juist die aan vandalisme onderhevig zijn hiervoor in aanmerking.
28
29
5.2 Veilig spelen
Als speeltoestellen niet meer aan de speelbehoeften en wensen van de
In het Warenwetbesluit attractie- en speeltoestellen 2003 is de veiligheid van
gebruikers voldoen of aan vandalisme onderhevig zijn dan kan de speelplek
speeltoestellen geregeld. De wet geldt voor speeltoestellen en ondergronden
komen te vervallen. De toestellen en de ondergrond wordt verwijderd maar de
die uitsluitend bestemd zijn voor openbare gelegenheden en moeten voldoen
plek zelf blijft als zodanig in tact en openbaar toegankelijk.
aan wettelijke veiligheidseisen. De eigenaar van de grond is verantwoordelijk
In juridische zin krijgt deze ook geen andere bestemming omdat speelplekken
mits hier een overeenkomst is met derden.
een groenbestemming hebben. Bij een bestemmingswijziging wordt een
Nieuwe toestellen moeten voorzien zijn van een certificaat en logboek. In
juridische procedure ingezet waarbij betrokkenen de mogelijkheid inspraak te
Uden worden de speeltoestellen en speelvoorzieningen één keer per jaar op
hebben.
veiligheid geïnspecteerd door een extern bureau en drie keer per jaar door eigen opgeleid personeel. Daarnaast vindt er 20 keer per jaar door eigen personeel een visuele inspectie plaats.
5.3 Duurzaamheid Bij het ontwerp en de uitwerking van speelplekken moeten duurzame materialen worden toegepast. Dit vergt vergaande samenwerking en afstemming tussen de ontwerper en de beheerder. Een duurzaam in stand te houden toestel moet van goede kwaliteit zijn en weinig onderhoud nodig hebben. Als het toestel niet meer voldoet aan de normen en aan de speelbehoefte van de doelgroep moet het herplaatst worden. Het is een voordeel als een speelattribuut aansluit bij de belevingswereld van meerdere leeftijdsgroepen.
30
31
Hoofdstuk 6. Financiering
€ 25.000,-- met als doel het realiseren van voorzieningen voor kinderen en jongeren in de openbare ruimte in alle wijken en buurten. Het budget, voor
Voldoende ruimte om te spelen en duurzame speelvoorzieningen leveren
zover niet uitgegeven, wordt jaarlijks toegevoegd aan de bestemmingsreserve
een belangrijke bijdrage aan de kwaliteit van de woonomgeving. Er is een
speel- en jeugdvoorzieningen. Daarnaast is jaarlijks nog een € 28.000,--
duidelijke relatie tussen speelmogelijkheden, de ontwikkeling van kinderen en
beschikbaar voor speel- en hangplekken.
de leefbaarheid van woonwijken. Speelruimte is één van de functies die een plek in de openbare ruimte krijgen. In dit hoofdstuk wordt de structurele financiering van het beheer, onderhoud
6.4 Extra financiele mogelijkheden
en (her)inrichting van speelruimte in de woonomgeving beschreven.
Daar waar de reguliere budgetten ontoereikend zijn om een speelplek naar de basisvoorwaarden in te richten wordt naar andere financieringsmogelijkheden
6.1 Beheer en onderhoud
gezocht. Gedacht wordt aan Europese subsidies, fondsen en het bedrijfsleven.
Budgetten benodigd voor onderhoud en inspectie zijn opgenomen in de reguliere onderhoudsbegroting. Daarnaast zijn middels het onderhoudsfonds “Groen” budgetten gereserveerd voor vervanging van deze voorzieningen.
6.2 Planontwikkeling, renovatie en (her)inrichting Bij renovatie en (her)inrichtingswerken zullen de gewenste aanpassingen van de speelruimte in de totale projectkosten worden inbegrepen.
6.3 Bestemmingsreserve jeugd In de gemeentebegroting is vanaf 2007 jaarlijks een budget opgenomen van
32
33
Hoofdstuk 7. Communicatie
7.2 Interactieve inbreng In de communicatie zal er alles aan worden gedaan de kinderen en jongeren
Bewoners tonen een grote betrokkenheid bij speelvoorzieningen en kunnen
zoveel mogelijk zelf in hun eigen woonomgeving te bereiken. Ideeën hiervoor
een rol van betekenis spelen bij de ontwikkeling ervan. Dit kan zijn doordat
zijn een ontwerpwedstrijd voor kinderen uitschrijven, een enquête op een
ze het initiatief nemen om een voorstel voor een speelvoorziening bij de
(jongeren)website uitzetten, sms’en en gebruik maken van flyers in plaats
gemeente in te dienen of in de vorm van inspraak bij planontwikkeling
van ambtelijke brieven. Ook via projecten op scholen, wijkaccommodaties en
en herinrichting. De gemeente Uden wil samen met kinderen, jongeren,
(maatschappelijke) organisaties stimuleer je inspraak en participatie.
volwassenen en organisaties werken aan kwalitatief, voldoende speelruimte.
Bij aanvragen vanuit bewoners(organisaties) voor speelruimte toetst de gemeente of de speelplek niet strijdig is met de gewenste spreiding van
7.1 Bekendmaking gemeentelijke keuzen
speelplekken, of de speelplek voldoet aan de basisvoorwaarden voor spelen en/of het merendeel van de omliggende bewoners baat bij de speelplek heeft.
Voor het creëren van een speelplek is het voor bewoners vaak onduidelijk waar de gemeente op toetst en waarom er wel of niet voor een bepaald toestel
34
wordt gekozen. Ook voor woningbouwcorporaties en bouwontwikkelaars
7.3 Communicatiemethoden
is het van belang om te weten welke doelstellingen de gemeente nastreeft
Bij het uitvoeren van onderhoud wordt niet direct met betrokkenen
en waarom. Het is de taak en verantwoording van de gemeente om dit
gecommuniceerd. Hiermee worden de werkzaamheden bedoeld die er
duidelijk te maken en de inwoners van Uden op de hoogte te brengen van
op gericht zijn om snel en adequaat te reageren op onveilige situaties. Bij
het speelruimtebeleid. Communicatieve maatregelen hiervoor zijn een
kleinschalige vervangingen worden de bewonersorganisaties uit die wijk en/of
informatiebrochure waarin het gemeentelijke beleid over speelruimte staat
buurt geïnformeerd. De organisatie reageert op een voorstel van de gemeente
beschreven, informatie over het speelruimtebeleid plaatsen op de website
voor een nieuw, te plaatsen toestel.
van de gemeente en een artikel opnemen op de Infopagina van het Udens
Omwonenden worden via een informatiebijeenkomst of nieuwsbrief op de
Weekblad.
hoogte gebracht.
35
7.4 Integraal
Hoofdstuk 8.
Spelen in Uden, een nieuwe impuls
Speelruimte moet integraal meegenomen worden tijdens de (her)inrichting van een buurt of wijk of tijdens nieuwbouwprojecten. Om dit ook daadwerkelijk
Voor een integrale aanpak op het gebied van jeugd en openbare ruimte is
te realiseren wordt er van alle betrokkenen verwacht dat ze in totaliteit denken
intern een werkgroep ingesteld. In deze werkgroep zitten vertegenwoordigers
én communiceren met elkaar. Aandacht moet er zijn voor kwalitatief goede
van de afdelingen Openbare Werken en Maatschappelijke Ontwikkeling.
ruimte en beheer en onderhoud van zowel gemeentelijke afdelingen als
Uitgangspunt is vraaggericht werken en inspelen op trends en ontwikkelingen.
externe partijen.
De werkgroep stelt jaarlijks een uitvoeringsplan op. Voor 2008/2009 worden de volgende projecten/activiteiten uitgevoerd.
8.1 Huidige speelplekken In deze notitie staan basisvoorwaarden van de bespeelbare woonomgeving beschreven. Na vaststelling van deze nota worden alle huidige speelplekken in Uden door een extern bureau hieraan getoetst. Hierbij zal tevens rekening gehouden worden met de ambitie om in te spelen op trends en ontwikkelingen, bijvoorbeeld een natuurlijke speelomgeving creëren. Dit betekent dat er een andere invulling aan speelplekken wordt gegeven mits het kan binnen de bestaande financiële kaders. De resultaten van deze inventarisatie zullen aan het college worden voorgelegd waarbij de verwachting is dat het reguliere onderhoudsbudget niet toereikend is om alle gewenste aanpassingen uit te voeren. In dat geval zal
36
37
of aanvullend budget moeten worden gevonden dan wel prioriteiten moeten
zullen worden verwerkt.
worden gesteld.
Als “groenste” gemeente én stad van Nederland én Europa is er veel aandacht
In de wijk Raam zullen de speelplekken in 2009 uitdagender en aantrekkelijker
voor de groenvoorziening in Uden. Dit kan versterkt worden door natuurlijke
gemaakt worden. De uitvoering is in handen van de afdeling Openbare Werken.
speelplekken te realiseren. De komende twee jaar worden in Uden drie natuurlijke speelplekken
8.2 Uitgangspunten en richtlijnen
gerealiseerd: a. Parkzuidzijde Velmolen-Oost
In hoofdstuk 4 krijgt de aanleg van speelvoorzieningen bij renovatie van wijken
b. Het Bevrijdingspark
en buurten een hoge prioriteit. Als uitgangspunt hierbij geldt dat tenminste
c. Steenovenstraat in Bitswijk
3% van de openbare ruimte ingericht moet worden als speelvoorziening voor
Overige locaties die voor een natuurlijke speelplek in aanmerking komen zijn
de diverse leeftijdsgroepen.
Runmolen (Zoggel), Spechtenlaan fase 2 (Odiliapeel), Melle (park) en Volkel.
In bestemmingsplannen voor een nieuw te ontwikkelen gebied een norm van
Per natuurlijke speelplek komt een projectplan met een omschrijving van
10 m² per woning te reserveren voor formele speelruimte. Deze ruimte dient
de doelstelling, het beoogd resultaat, een begroting en de verantwoordelijke
tenminste 3% van het totale plangebied te beslaan.
afdeling/ambtenaar. Voor de speelplek in Bitswijk is € 50.000,-- beschikbaar; € 25.000,-- vanuit
8.3 Uitdaging
het regulier onderhoudsfonds en € 25.000,-- uit voorzieningen jeugd. De natuurlijke speelplek in Velmolen-Oost wordt meegenomen in het budget voor
De laatste jaren worden in Nederland natuurlijke speelterreinen voor
de aanleg van de nieuwe wijk.
kinderen, in de vorm
Het speelterrein in het Bevrijdingspark is meegenomen in de totale
van speelbossen of avontuurlijke natuurspeeltuinen, ontwikkeld. Deze
financiering voor de herinrichting van het park.
ontwikkeling speelt in op het toenemende besef in de samenleving dat spelen in het groen een belangrijke bijdrage kan leveren aan een evenwichtige en gezonde ontwikkeling van kinderen. In 2009 komen er richtlijnen voor natuurlijke speelplekken die in deze notitie
38
39
8.4 Speeltuinen Voor de Wiebert en het Heuvelhofke dient duidelijkheid over de instandhouding van deze twee speeltuinen in Uden te komen. Voorgesteld wordt om na vaststelling van deze notitie een inventarisatie van de speeltuinen uit te voeren. Aandachtspunten die aan bod komen zijn o.a. vervanging en investering van de huidige speeltoestellen, het groot onderhoud en het budget. Nadat er een totaal overzicht is maakt de gemeente over het voortbestaan van de omheinde speeltuinen een keuze.
40
41
Bronvermelding Beleidskader spelen 2005 - 2015 Gemeente Zoetermeer
Ruimte voor jeugd, beleidskaders voor speelvoorzieningen Gemeente Gilze en Rijen
Speelruimtebeleidsplan Deel 1 Gemeente Helmond, Dienst Stedelijke ontwikkeling & Beheer
Geef ze de ruimte! Speelruimtebeleidsplan Gemeente Leidschendam-Voorburg
Spelen met ruimte, handboek gemeentelijk speelruimtebeleid 2006 Jantje Beton, VNG en NUSO
Kinderen in Tel Databoek 2008 Verwey-Jonker Instituut
42
43
44
