GEDWONGEN PROSTITUTIE EN SEI(SUEEL GEWELD Tijdens de Japanse bezetting organiseerde de Japanse krijgsmacht in Nederlands-lndië gedwongen prostitutie ten behoeve van de Japanse miLitairen en burgers atdaar. ln totaat werden ongeveer 200.000 vrouwen en meisjes - voornamelijk afkomstig uit Korea, China, de Fitippijnen en Nedertands-lndië - voor [egerborde[en geronseld.0nder hen waren ook vrouwen en meisjes van Nedertandse en Nedertands-lndische komaf. Bekend is de zaak rond de oprichting van legerbordeten in Semarang. Het hoofdkwartiervan het 1óe Leger had hiervoor toestemming verteend op voorwaarde dat er al.teen vrijwiU.igsters zouden werken, die vooraf schrifteLijke toestemming hadden gegeven. De Japanners hebben hieraan echter geen gehoor gegeven. ln februari 1944bezoch|en Japanse officieren' vergezeld van een of meerambtenaren van het Japanse Residentiekantoorte Semarang de kampen Gedangan en HaLmaheira in Semarang en de kampen 4 en ó in Ambarawa om vijfendertig jonge vrouwen en melsjes uit te zoeken voor de op te richten bordeten. Onder het voorwendsel dat zij kantoorwerk zouden moeten doen of simpetweg zonder enige uitteg
werdenzij daarna -ondanksdeveteprotestenvandeoverigekampbewoonsters-afgevoerdnaarSemarang. lndezestad werden zij in vier groepen opgespl.itst en afzondertijk naar één van de vier borde[en gebracht: Semarang-Ctub, Shoko-Ctub, Hinomaru en Futabaso. De eerste dagen, toen de vrouwen en meisjes zich wanhopig verzetten, speetden zich dramatische tafereten af. Nadat de
Japanners met represait[emaatregeten dreigden tegen famitieteden in de kampen, ats zij bteven weigeren hun Japanse bezoekers te ontvangen, gaven zij hun verzet op. Eén van de bektaagden, Kotonel 0kada, is voor zijn aandeel in wat wordt genoemd de "semarangse dwangprostitutie affaire" ter dood veroordeetd en op 27 november 1948 geëxecuteerd' Andere betrokkenen kregen straffen variërend van twee tot twintig jaar' Vanaf begin jaren negentigwordt middels internationate campagnes geprobeerd deJapanse overheid te dwlngen tot het betalen van compensatie en het aanbieden van excuses. ln 1998 deed een Japanse rechtbank een uitspraak in hetvoordeel van drie Zuid-Koreaanse vTouwen, die een ktacht hadden ingediend tegen Japan. Het Hooggerechtshof in Hiroshima verwierp de bestissing echter. Het argument tuidde dat de Japanse regering de vrouwen geen compensatie hoefde te betaten, omdat
schadetoosstelLingen waren geregetd bij de vredesverdragen de andere rechtszaken was succesvol..
al.l.e
-
het vond de oortog daarmee officleeL beëindigd. Geen van
"troostmeisjes" genoemd, is tekenend voor de seksuete misdaden die de Japanners Het tot van deze vTouwen, eufemistisch hebben begaan. Maar ook buiten deze legerbordeten vergrepen de Japanners zich, zowet in als buiten de interneringskampen, aan vrouwen en kinderen. Na de oortog zwegen de stachtoffers uit schaamte. Daardoor kwamen deze misdaden pas na tientatten jaren aan het ticht.
JANNIE RUFF.O'HERNE Geboren in 1923 te Semarang, Java 0o rlog sve rle de n : Gei'ntern ee e
rd í n Am
ba
rawa
n g edwo ng e n p rostítuti e
0p
augustus 2005 vieren wij de zestigste verjaardag van het einde van de Tweede Weretdoortog in de Pacif ic. Oude, verbteekte foto's zutlen worden tentoongestetd in musea; fragmenten uit oude nieuwsbutletins en documentaires zullen op tetevisie worden uitgezonden. Maar ik zaL me de duizenden vrouwen en kinderen herinneren die stierven 15
onder de wrede handen van de Japanners. lk bezit geen foto's - ik heb ze ook niet nodig - want zetfs vandaag nog zie ik duidetijk hun gezichten voor mij. Ze ziln diep en voor altijd in mijn geheugen gegrift. Deze vrouwen hebben afschuwetijke ervaringen in de Japanse interneringskampen moeten doorstaan : betedigingen, Lijfstraffen, ziektes, uithongering en dood. lk herinner me die jonge moeder, die geen metk meer had voor haar baby en machtetoos moest toezien hoe haar kind dood ging. lk
herinner me de pijn van de moeders, van wie de tienjarige zoontjes werden weggehaatd. Ook zie ik nog steeds de moeders die hulpeloos moesten toezien hoe hun jonge dochters onder dwang werden weggevoerd uit de kampen,
'VERI(RACHTING IN OORLOGSTIJD IS MACHTSVERTOON, EEN BELONING VOOR DE SOLDATEN' jaar van het verwoeste
zonder dat ze wisten wat hun boven het hoofd hing. Zo zieik ook mijn eigen moeder. lk wit de moed en het uithoudingsvermogen van deze vrouwen eren. Zij kwamen niet uit de oortog a[s gedecoreerde he[den. Zij kwamen getekend terug. 0ok ik draag Iittekens ats gevo[g van mijn
Leven van deze vTouwen gekost, voordat dit aan de kaak werd gesteLd. Vijftig jaar [ang bteven deze overlevenden naamtoos. Ze zijn btootgestetd aan de onnoemeLijke pijn, het trauma en de schande dat zij een jugun ianfu ofteweI troostmeisje waren. Vrouwen [en
drieënhalf jaar [ange verbtijf in de levende heI van de
kinderenl zijn de onschuLdige stachtoffers van oortogen. Verkrachting in oortogstijd is machtsvertoon, een be[oning
interneringska mpen. Mijn zorgetoze jeugd en jonge meisjesjaren op de suikerptantage Tjepiring zijn door de Japanse invasie kapot gemaakt. Samen met mijn moeder, twee jongere zusjes en 3000 andere vrouwen en kinderen werd ik geinterneerd in
Kamp ó te Ambarawa. Twee jaar tater, ik was toen eenentwintig, werd mijn leven nog verder vernietd. Met negen andere jonge vrouwen werd ik uit het kamp gehaatd en gedwongen in een bordeelte werken. lk werd een
"troostmeisje", een eufemisme voor een seksstavin voor het Japanse Leger. Mijn lotgenoten werden mijn dlerbaarste vriendinnen; ze leven voor attijd voort in mijn hart. VeeI verhaten zijn verte[d over het vresetijke [ijden van mannen, vrouwen en kinderen in de interneringskampen. De meest schaamtetoze schendingen van de mensenrechten zijn echter pas in 1992 openbaar gemaakt: de vernederingen van de "troostmeisjes". Het heeft vijftig
voor de soLdaten. Begin 1992werd ik geconfronteerd met verhaten over georganiseerde verkrachting en misbruik van vrouwen in de oortog in voormatig Joegoslavië. "Het gebeurt weer", dacht ik. ln datzetfde jaar zag ik foto's op de tetevisie van de Koreaanse "troostmeisjes". Zij witden dat het misbruik al.s oortogsmisdaad zou worden erkend en vroegen excuus en compensatie van de Japanse Regering. lk reatiseerde mij, dat ik hen witde hetpen en steunen.0ok ik moest in de openbaarheid treden. lk kreeg deze getegenheid toen ik door de Stichting Japanse EreschuLden ats getuige werd gevraagd voor de'lnternationaL PubLic Hearing on Japanese
Warcrimes'in Tokio op 9 december 1992. Dit hietd in dat ik mijn eigen angsten moest overwinnen en btoot zou staan aan de reacties van mijn dochters en k[einkinderen, mijn vrienden en anderen in mijn omgeving. lets wat veel
'IN TOI(IO IN HET OPENBAAR DE WERELD MIJN BEST BEWAARDE GEHEIM VERTELLEN'
drie keer naar Japan geweest en heb druk uitgeoefend op de Japanse regering om hun oortogsmisdaden te erkennen en hiervoor compensatie te geven. lk heb nauw samengewerkt met het Rode Kruis en lezingen gegeven voor de afdeLing mensenrechten van het lnternationa[e Rode Kruis en talloze andere organisaties. 0nder de Conventie van Genève is verkrachting in oortogstijd nu een oortogsmisdaad, die bestraft wordt. Mijn autobiografie 50 years of SiLence en de gefiLmde documentaire hiervan hebben geholpen om de kwestie van de "troostmeisjes"
en de oortogsverschrikkingen bekend te maken. Sinds ik in het openbaar treed, is mijn weg er ook een van genezing en van verspreiding van de boodschap van vergeving en vrede. 0nze verhaLen moeten worden vertetd, zodat deze nooit vergeten zuLLen worden en
er nooit meer dergetijke oortogswreedheden zutlen ptaatsvi nden.
lk zaI nooit het gtorieuze gevoeI van vrijheid vergeten toen ik op 15 augustus 1945 de rood-wit-blauwe vtag weer zag wapperen en de vliegtuigen zag die over de kampen vtogen en briefjes, voedselpakkeiten en medicijnen als manna uit de Lucht Iieten va[[en. De medicijnen en de penicil.tine
spannlngen in mij opriep. Dan de reis naarTokio om in het openbaar de weretd mijn best bewaarde geheim te vertetlen. Ook andere vrouwen deden hun verhaaL. De wereld [uisterde
en reageerde furieus op de onthu[Lingen. De wreedheden,
die mij zijn aangedaan, hebben mij de rest van mijn Leven vervotgd. Voor ons, "troostmeisjes", is de oortog nooit geëindigd. Zetfs na zestig jaar zijn er nog steeds de Iittekens, de herinneringen, de schaamte, de angst en de nachtmerries. De slaap, die ik nooit kan vatten, want a[s ik in bed tig, zie ik steeds de beeLden voor me van keer op keer verkracht worden. Gedurende de tijd in het bordeet ben ik door de Japanners mishandeLd en vernederd. Zij hebben mijn jonge leven geruineerd. Ze hebben mij aLtes ontnomen. Zij hebben me mijn jeugd en zetfrespect, miln waardigheid, mijn vrijheid, mijn bezittingen en mijn famiLie afgenomen.
Maaréen ding hebben ze me nooit af kunnen nemen. Dat mijn getoof en mijn [iefde voor God. Die waren van mij en
is
niemand kon ze van me afpakken. Het was mijn diepe geLoof, in God dat mij heeft gehoLpen in de handen van de nieis ontziende Japanners te overleven. De af getopen twaalf jaar heb ik onaf gebroken gewerkt om
de kwestie van de "troostmeisjes" te steunen. lk heb nationaaL en internationaaI campagne gevoerd om vrouwen in oorLogen en gewapende confLicten te beschermen. lk ben
redden mijn moeders leven. Voor het eerst in bijna vrer jaar kregen wij weer een echte maattijd" De oortog was voorbij, maar wij mochten het kamp nog niet vertaten. Het was niet veitig. Nog meer terreur stond ons te wachten, omdat de lndonesische Vrijheidsbeweging de geLegenheid te baat nam een oortog tegen de Nedertanders te beginnen. Nog meer vTouwen en kinderen werden gedood, waaronder mijn beste vriendin die met messteken werd afgemaakt. Ook een
weinig bekend hoofdstuk over de gruwelen van de oorlog. ln 1 993 ging ik voor de eerste keer na de oortog terug naar Java om te ontdekken dat mijn verleden zich in een ander Land had afgespeeld. Er waren stechts enkele sporen over
van het Java dat ik zo goed kende en tieÍ had gehad. lk vond en bezocht de plaats van het oude interneringskamp. Een Lege ptek, maar atLe herinneringen kwamen boven. Het huis, dat eens het bordeel was, was reeds Lang verdwenen; het was met de grond getijk gemaakt. Toen ik over hei l.ege veLd wetden de tranen in mijn ogen op. Een oude, Javaanse vrouw kwam naar me toe en vertetde me dat ze zich nog l.iep,
goed het huis herinnerde en hoe zij medeLijden had gehad met de nonnie beLanda [btanke vrouw). lk bezocht het
oorlogskerkhof. ZoveeI graven, zoveeL levens. Jonge levens. namen, sommigen "onbekend", bekend atteen bij God. lk tegde een boeket b[oemen en huitde toen ik daarzo stond
VeLe
en de vrouwen en kinderen herdacht die in de kampen zijn overl.eden. lk had geen foto's, ik had ze niet nodig. Zestig jaar
zijn voorbij gegaan, ze bLijven aLtijd bij me.
ELLEN CORRY VAN DER PLOEG 14 januari 1923 te's-Gravenhage 0orlogsverleden: Geinterneerd in Halmaheíra en Tiandi
Geboren op
ln de Lente van 1942 werd ons gezin in open vrachtwagens afgevoerd naar Soerabaja. We moesten uren wachten op een perron in de brandende zon. Daarna volgde een stopende reis in een afgetaden trein naar Semarang. Er was geen water, geen dokter. Je had schrik en angst, omdat je niet wistwat je boven het hoofd hing. Daar heb ik de geest en
waste hem el"ke dag. Ook zeLf witde ik steeds baden, zo vies voetde ik me. lk hietd het voI door buiten meze[f te treden en mijn gevoeI uit te schake[en. Na drie maanden zijn we van de ene op de andere dag vrijgeLaten en naar het kamp teruggebracht. ln de bus heb ik het varenjurkje uit het raam gegooid, al.s was het besmet. Later bleek dat ik een gestachtsziekte had opgelopen. Terug in het kamp kon ik er
moeitijk over vertelten. Dat hoefde ook niet, want iedereen wist het at. Een paar maanden laterwerden mijn moeder, zus en ik overgebracht naar Kota Paris. Daar woonden ook vrouwen die zich vrijwitLig al's prostituee hadden
aangeboden. Zo witden de Japanners laten zien dat wij het ook vrijwitlig hadden gedaan.
mentatiteit van de Japanner leren kennen. A[teen maar Iuisteren, dat zat er gauw in, want ze mepten er vrotijk op [os. Ze hadden van die grote, [ange [aarzen. Dat boezemde angst in. Ats je teven je Lief was, hietd je je mond. We kwamen
'VOOR HEN WAS HET EEN HUIS VAN PLEZIER, VOOR ONS EEN HEL VAN ANGST EN VERDRIET'
in het kamp Halmaheira terecht waar we met drieduizend vrouwen en kinderen opeen zaten gepakt. lk stiep met mijn moeder en mijn zusje in een kamer met vier anderen op een grote paardendeken, de koffer met kteren aan het voeteneind. A[te vrouwen moesten ktusjes doen. lk zag zoveel rottigheid, pijn en verdriet dat mijn gevoe[steven afstompte. 0p een dag, toen we twee jaar in het kamp zaten, moesten a[[e meisjes en vrouwen van vijftien tot dertig jaar zich verzameLen.
Na de bevrijding werden we tot onze grote vreugde met mijn broer herenigd, maar hoorden wij ook dat vader was
omgekomen toen zijn konvooi met krijgsgevangenen op zee was getorpedeerd door de Britten. Zijn [aatste levensteken, een oude brief kaart, heb ik bewaard. Na de Bersiapperiode zijn we in het najaar van 1 94ó op de boot naar Rotterdam gestapt. ln Nedertand heb ik heet [ang gezwegen over mijn verleden. Wet dacht ik er vaak aan en huitde ik veet. Pas
We moesten paraderen voor vijf hoge, Japanse mititairen die - op een verhoging gezeten - ons keurden. Drie dagen [ang.
[ater, toen ik attes aan mijn huisarts had vertetd, tegde hij mij uit dat dit de oorzaakvan mijn kwaLen en klachten was. Het heeft bijna vijftig jaar geduurd voor het zwijgen pubtiek werd doorbroken. De Nedertandse Jannie Ruff-0'Herne was in december 1992 de eerste Westerse vrouw die haar mond
Etke dag vieten er een paar af ; de a[[erjongste en de minst mooie meisjes. Op de derde dag was de groep van veertien
meisjes en vrouwen compteet. Er werd ons vertetd dat we nodig waren voor werk in een ziekenhuis en op kantoor en ik twijfetde er niet aan dat ze de waarheid spraken. We werden naar Tjandi gebracht waar ook tientatten meisjes uit andere kampen naartoe waren gebracht. Van daaruit werden we
open deed tijdens een proces van Koreaanse troostmeisjes, die de Japanse regering aanklaagden. lk vond het dapper en vond dat we attemaaI naar buiten moesten treden, maar mijn vriendinnen witden niet. Sommigen hebben het zetfs
naar onze "werkptekken" gestuurd. lk kwam terecht in een chique dokterswijk in Semarang. Mijn werkptek was echter niet in een ziekenhuis of kantoor, maar in een bordeel voor Japanse officieren. Voor hen was het een huis van pLezier, voor ons een heI van angst,
hun kinderen niet verte[d. Mijn verhaat werd opgetekend in het boek 'Gevoe[[oos op beve['. lk hietd [ezingen in Genève en Berl.ijn en stond twee keer voor het Gerechtshof in Japan, ats getuige in een proces van de Stichting Japanse Ereschu[den, om een schuldbekentenis en schadetoosstetting van de regering te krijgen, Etke keer ats ik een oudere Japanner tegenkwam, dacht ik: dit is iemand die mijn vader
schaamte en verdriet. Wat wist ik nu van seks? 0nder dwang moesten we wat theedrinken of borreten met de Japanners in hun smettetoze uniformen. En we moesten ze seksueel bevredigen. Sommigen vrouwen verzetten zich. lk kon dat niet opbrengen. Mijn eerste en geregeld terugkerende ktant was een Japanse majoor, die thuis een gezin had en mij daar
vermoord kan hebben. lk ergerde me aan het Japanse votk om zijn gebrek aan zetfkritiek en verantwoordetijkheidsgevoel. Daarom heb ik het geld afgestagen dat de Japanse
zel.fs foto's van [iet zien. ln het bordeeI hingen posters met
deden. lk ging op bed [iggen en het enige wat ik deed, was bidden dat het geen pijn zou doen en gauw afgetopen was' Daarna snel naar de badkamer om mezetf schoon te maken. Er kwam ook regetmatig een dokter om te kijken of je ctean
regering in 2001 aan de Nedertandse stachtoffers van gedwongen prostitutie uitkeerde. lk ben naar voren gekomen om te laten zien wat je kan overkomen én met de hoop dingen te veranderen, want het tijkt wel of men er de ogen voor wiI stuiten: dat er in etke oorlog weer vrouwen en kinderen - worden verkracht,
was. ln het bordeeI droeg ik een witte jurk met varens. lk
(geschreven door Tonnie van der Meel
de instructie dat ktanten aLtijd een condoom moesten gebrulken. lk heb nooit gekeken of ze dat ook werkelijk
80
.WEL NAM II( ME DESTIJDS VOOR, MIJN TOEN NOG I(LEINE I(INDEREN TE VERMOORDEN,
ANONIEM 0
orlogsve rlede
n
: Gei nte rne
e
ALS ER EEN OORLOG ZOU UITBREI(EN.
rd i n een vro uwen ka m p
DAT VERSCH RII(I(E LIJI(E VOORN E M EN Een schreeuwen een trap in mijn onderrug, ik tag op mijn knieën in het zand. Achter de uitgang van de poort stond een Jap en die had ik niet gezien. lk begreep meteen dat ik bij het passeren voor hem had moeten buigen. lk kon niet direct overeind komen door de pijn in mijn rug en benen en wachtte op wat hij nu zou doen. Van angst p[aste ik in mijn broek. De Jap riep iets en liep weg. lk was zeven jaar en was op weg naar de "tuln" van het kamp om er te werken.
'II(
BEGON TE BEVEN EN WERD MISSELIJI(TOEN
II(
ZAG WAT RINA IN HAAR MOND HAD' lk was nog steeds zeven jaar toen een Javaan naar me
schreeuwde en me met een stok een gudang ltoodsJ in duwde. "Jij meekomen en kijken", siste hij, draaide zich om en bteef boos naar mij loeren. Het eerste wat ik zag toen de deur achter mij werd gesloten, was Rina. Ze lag op haar knieën voor een Jap die met gespreide benen op een kruk zat. Die man hieLd haar btonde haren aan weerszijden bij haar slapen vast. Hij duwde en trok Rina met haar gezicht in zijn schoot, naar voren en naar achteren. Ze zei niets, maar het [eek of ze gorgetde. De Jap had zijn ogen dicht en kreunde.'Jij btijven kijken", fluisterde de Javaan, die nog steeds met zijn rug naar Rina en de Jap stond en mij beg[uurde. lk begon te beven en werd missetijk toen ik zag wat Rina in haar mond had.0peens gromde de Jap. Hij bewoog Rina's hoofd nog snetler en begon harder te grommen. Daarna duwde hij haar weg. De Javaan gaf haar een por met zijn stok. Ze stond op en zonder mij aan te kijken, Iiep ze mij voorbij naar buiten. Haar btonde haar was nat van het zweet. "Niks tegen oma zeggen" , zei ze, voordat ze ging overgeven. Rina was acht jaar en k[einer dan ik. Nadat de Javaan had gezegd dat ik morgen samen met Rina terug moest komen, mocht ik naar buiten. Trittend op mijn benen liep ik weg. Waar ik naar toe ging, weet ik niet meer. Niet naar tante. Aan haar kon ik niet vertetten wat er was gebeurd. Ze zou vast weer zeggen dat ik er zelf schutd aan had, zoats ze dat zei bij attes wat me in het Jappenkamp overkwam. Misschien was de oma van Rina ook zo. Vanaf die dag kon ik moeitijk stapen. Steeds was er de angst dat ik moest doen wat Rina deed en dat zij naar mij moest kijken.
H
EBBEN
DE JAPPEN OP HUN GEWETEN' zag ik ineens wat Rlna in haar mond had moeten houden en ik bevroor. Dankzij deze lieve man ben ik op seksueet
gebied na [ange tijd wat minder geremd geworden. Na de oortog kwamen mijn vader, mijn drie broertjes, mijn zusje en ik in huis bij mijn oma en opa in Amsterdam. Mijn moeder was in de oorlog gestorven, kort voor we naar het kamp gingen. Mljn grootouders waren best aardige mensen. We hoorden van hen, en van een tante die met haan kinderen
inwoonde, hoe verschrikketijk de oortog in HoLtand weI was geweest. "We hebben zetfs btoembotten gegeten, zo'n honger hadden we", zei mijn tante steeds. Vee[ [ater hoorden wij dat de immer afwezige echtgenoot van mijn tante een NSB-er was die vast zat. lk heb nooit vertetd dat wij in dagen hetemaaI niets te eten kregen. lk heb noolt verteld dat wij kikkers en stakken zochten om op te eten. Meestatmoesten we die naar het ziekenzaaltje brengen, zodat de mensen die daar lagen wat konden eten om beter te worden. Tot er geen kikkers en stakken meer waren. Nooit, maar dan ook nooit, heeft er iemand aan mij gevraagd: "Hoe was het in het Jappenkamp?" Mijn broers konden vertelten wat ze hadden meegemaakt in het
jongenskamp en dat was vresetijk. lk ats meisje kón niets zeggen, nooitl Nooitl Heetvee[ l.ater vroeg mijn oudste dochter om het te vertetlen of om het op te schrijven" lk kon het niet. WeI nam ik me destijds voor, mijn toen nog kteine kinderen te vermoorden a[s er een oortog zou uitbreken. Dat verschrikketijke voornemen hebben de Jappen op hun geweten. Jaren en jaren heb ik daar nachtmerries van gehad. Ve[e malen ben ik opgenomen geweest. Men heeft nooit geweten wat er door mijn hoofd spookte. lk kon niet praten over mijn angst. ln mijn vruchtbare jaren ben ik bang geweest om nog meer kinderen te krijgen, die ik dan ook weer had moeten doden wanneer er oortog zou komen. lk witde niet dat ze zouden moeten doorstaan wat mij was overkomen. Er is nog zoveel meer gebeurd met mij en met anderen, waarvan ik gedwongen getuige was. Die beetden gaan nooit meervan mijn netvties. Aan mijn rug ben ik meermaten geopereerd, maar ook nu ben ik nog geen dag zonder pijn. Dat is op zich nog teverdragen. Het ergste is dat
Nog drie keer moesten we samen naar de Jap.
de Jappen mijn jeugd hebben vernietigd en indirect ook die
We kregen hoofdtuis. Rina's mooie, btonde haren werden
van mijn kinderen. Zonder deze periode was ik een vrotijkere moeder en echtgenote geweest.
afgeknipt en die van mij ook. Ons hoofd werd ingesmeerd met petroteum, waar ik btaren van kreeg. lk heb Rina nooit meer gezien. Ken haar achternaam niet eens. Toen ik 1 9 jaar was werd ik vertiefd op een hele aardige man. Bij hem
LIESBETH KONINGS.VAN TOOREN EN BERGEN Geboren op 25 november 1937 te Poerwokerto, Java
0orlogsverleden: Gei'nterneerd in Grogol en Tjideng
herinner ik me nog goed. Atte kampbewoners moesten aantreden en wee je gebeente ats je dat niet deed. Toch
HeeI Lang heb ik niet aan mijn oorlogsverleden kunnen en wiILen denken. Het bestond niet, het was er niet. Het
herinner ik me dat ik voorzichtig tussen de benen door kroop om aan het appèL te ontsnappen. lk ben aLtijd een actief en beweegtijk persoon geweest en uTen stiLstaan Lukte
onderwerp oorlog in het atgemeen ontweek ik. De ontkenning was zo hevig dat ik in een soort zware mist gevangen zat. Een mist waardoor ik ook dingen vergat, die na de oorlog waren gebeurd. Toen ik dat inzag, ben ik er tegen in verzet gekomen. Stukje bij beetje trok de mist weg,
me simpelweg niet. Dat een en ander ernstige
consequenties kon hebben, begreep ik heel goed, dus deed ik het zo voorzichtig en onzichtbaar mogeIijk. lk herinner me een zeer grote, Lege barak. Waarschijntijk stonden de mensen van die barak buiten in de rijen. De barakwas heeI groot en hoog en een beetje duister. Er stond een deur open
zodat ik mij gebeurtenissen van na de oorlog weL kon btijven herinneren. Mijn oortogsverleden bteef vooraLsnog in de
en ik ging er naar binnen. Er heerste een vreemd soort stilte binnen. Af en toe kLonken er vreemde getuiden en ook een
mist. Pas na mijn veertigste jaar Liet ik voorzichtig de Laatste mistfLarden optrekken. Bewust tiet ik atte herinneringen in me toe. Soms met intens verdriet, soms met grote verbazing. Ook met verbijstering omdat ik sommige wreedheden zo nuchter en hardvochtig onder de ogen kon zien. lk kon er ook over spreken met mensen die mij erg na stonden. Toch is er attijd iets geweest waarover ik niet kon of witde spreken, maar wat mij weI mijn hel.e leven is bijgebteven. Daar rustte een dreigende, beangstigende doem op. Pas heeLveeL [ater kreeg ik stukje bij beetje een beter bee[d van wat mij destijds is overkomen. Toen ik
soort gegrom. Een eigenaardig soort gegrom, dat ik niet thuis kon brengen. lk ben opgegroeid met dieren; ik hieLd veetvan ze en had een soort teLepathische band met ze. Van grommende honden bijvoorbeetd was ik niet bang.
'WAT DEDEN DIE JAPPEN MET ZE?' lntegendee[. Daar ging ik naar toe, want
aLs
ze gromden,
waTen ze bang en van mij hoefden ze niet bang te zijn. lk houd juist van ze. Niet afgeschrikt door het gegrom, Liep ik voorzichtig de duistere barak in en keek rond tot mijn ogen aan het duister waren gewend. Niet ver van mij aÍ zag ik
achtereenvotgens in de kampen Grogol en Tjideng verdween, was ik vier jaar oud. Bijna vijf. Naar mijn idee had het gebeurde ptaats in het laatste kamp. Door voedselgebrek in het kamp, kregen kinderen groeistoornissen en menstrueerden vrouwen niet meer. Een bijkomstigheid die goed uitkwam, omdat ze nu niet in
twee of drie ruggen van Japanners. Ze duwden iets tegen de muur van de barak aan. En dat iets gromde. Het verbaasde me. Het waren vrouwen uit het kamp, waarom gromden ze? Wat deden die Jappen met ze? Ze hieLden ze in bedwang, ze
verwachting konden raken. lk was een ktein mager scharminkettje, dat door honger en ontbering tweemaaI op sterven had geLegen, maar door witskracht en waarschijnlijk ook getuk - toch overleefde. Het kampappèL
overweldigden ze met hun kracht, ze deden iets met ze waardoor ze gromden. Heelvoorzichtig draaide ik me om en stoop de barak weer uit.
83
1l,.4è
. :::.,,,|"::lt ..
fotols: .;i;,'.leíant
DE OORLOGSMISDADEN VAN DE !(EMPEITAI EN DE TOI(ETAI Tildens de.Japanse bezetting schonden de Kempeitai Ide Japanse mil.itaire poLitie) en de Toketai Ide -Japanse marinepor steLselmatig en op grote schaaI de mensenrechten van mannen en vrouwen die verdacht werden van verzets- en ande-: subversieve activiteiten. Beide diensten waren enkeLverantwoording verschutdigd aan de Japanse generaLe staf. De Kempeitaiwas actief op,Java en Sumatra; de Toketai in de overige gebieden van NederLands-lndië. De Kempeitaiwerd in Japan ats een eLiiecorps beschouwd. De officieren van dit in 1881 opgerichte Legeronderdeei = -
bilnazonderuitzonderingafkomstiguitvoormaIigesamoeraifamiLies.Deoudesamoerairiddersstondenbekend:^ strenge erecode, fysieke hardheid en ongekende LoyaLiteit aan hun geboortetand. De Kempeitai en de Toketaiwerden bijgesiaan door de Potitieke lnLichtingen Dienst IP.l.D.), een poLitiedivisie c
:
-
metlndonesischeenlndo-europeseinformantenwerkte.De.JapannerssLaagdenerinditonderdeeLvanhet\::= lndische overheidsapparaaivoLLedig ondergeschikt te maken aan de eigen doeLeinden. De P.l.D. ontpopte z cfeLste vervo[ger van al dan niet vermeende verzetsmensen. Zowet de Kempeitai aLs de Toketai maakten zich schuLdig aan oorLogsmisdaden: mishandeLing, foLtering Mishandelingen en martelingen werden uitgevoerd met de bLote hand en een arsenaaLaan slagwapens
:-
-'
:-
-. metaaLof rubber.GevangenenmoestenurenlangknieLenopdescherperibbeLsvaneenwaspLank,tuss:' Toketal en Kempeitai de Ook dienden gewicht torsend. zwaar - : puntige stok gekLemd, in de handen een "waterkuur" -net:werd er meest gevoelige p[aatsen van het Lichaam eLektrische schokken toe. Met de s[okdarm en maag gepompt totdat het sLachtoffer het bewustzijn verloor. Voorts onthietden de Kemp= gevangenen sLaap en voedseL gedurende [angere periodes en drukten zij brandende sigaretten op i =opsluiting kwam, evena[s ophanging aan aTmen oÍ benen, vee[vul.dig voor. Dit zijn sLechts enkele
vc:-::-
ma rteLpra ktijke n.
-= MiddeLs schijnprocessen werden arrestanten schuLdig bevonden en veroordeetd door een miLita
onderhetLoka[ehoofdvandeKempeitaiof Toketai.Het"bewijsmateriaaL"bestonduitvandeKe-
-
kikosaku
-
werd een veroordeetde met bal B5
: .'
-=
--'
"proces" werd in principe in l-:. verkLaringen en van onder geweld afgeperste bekentenissen. Het lndonesisch gevoerd. Andere taLen waren niet toegestaan. ln de Loop van de bezetting weTden'.:'-. proces terechtgesteLd. Bij de gebruikte methode
.
-
]
:
:.
' :
:
.
FERRY HOLTI(AMP
getroffen door twee geweerschoten, in zijn armen was gestorven, schoot hij diezetÍde avond twee Japanners uit de bomen waarin die zich hadden verscho[en. Na de capitul.atie van Nedertands-lndië werden de Japanse bezetters [uid toegejuicht door de bevotking die de bl.anken, maar ook de lndische Nederlanders bespottend aankeek. Ferry begreep
Geboren op 1 ó juni 1 927 te Soerabaja, Java 0orlogsverleden: Gevangenschap en martelingen in Soerabaja bij PID, Kempeitai, Kapassan 5e sectie, Werfstraat-gevangenis, So
e
ka m i skí n - g eva
n
gen
is, Koe ni
nga
n
hier niets van. De dag erop werd hij [id van een verzetsgroep die ook primitieve wapens gebruikte. Zo werden de bewakers van de zoeklichten bestookt met bLaaspijpen en pijttjes, gedrenkt in as van een duizendpoot. 0p één avond
Ferry Holtkamp is een erkende verzetsstrijder van de oorlog in
Nederlands-lndië. Hij maakte deeL uit van een hechte groep jonge mannen, die in de gevangenissen gezamenlijk veel eLlende doormaakten. Samen hadden ze gezworen dat
werden zo acht zoeklichten vernieLd en vonden evenveel Jappen de dood. Er waren meer en grotere acties. Een otiepijpteiding en vier grote oIietanks werden opgebLazen, die op hun beurt een Japans barakkenkamp vernietigden en
degenen die zouden overLeven, de ondergane wreedheden zouden verte\len aan de wereLd. )mdat Ferry niet de enige is die geleden heeft, verteLt hij uít eerbied voor de anderen zijn eigen verhaal in de derde persoon.
daarmee meer dan honderd Japanners de vuurdood in joegen. Ferry's oudertijk huis, dat erg groot was, werd het centrum van de groep. Echter op 20 juli 1942 was het
Tijdens de Luchtgevechten om Soerabaja op 6 maarl 1942 bevond Ferry Holikamp zich als veertienjarige met een aantaI vrienden in het havengebied. Een terrein dat hij heet goed kende omdat zijn vader daar Hoofd Technisch
afgeLopen. Ferry en zijn kameraden waren verraden door
een inwonende bediende en hij betandde in de gevangenis van de PID IPoLitieke lnLichtingen Dienst]. Hier werd hij meteen door een Javaanse PID-man verhoord, die zijn
Ambtenaar Marine EtabLissement was. Door dekking te zoeken achter een uit de raits gelopen [ocomotief bteef hij ongedeerd. 0m hun - machteloze - woede te koelen, grepen Ferry en zijn vrienden naar de karabijnen van gesneuveLde
ond e rvra g i n gstech n iek met stroomstoten ondersteu nde. Toen stoeg voor het eerst de angst toe. Pas de voLgende ochtend om vijf uur kwam hij weer in zijn ceLwaaruit hij drie
soldaten en schoten daarmee tevergeefs op de Japanse v[iegtuigen. Dit was het begin van de verzetsstrijd van - toen
uur [ater weer werd opgehaaLd. De koptetefoon die hij opkreeg, bracht een steeds [uider wordende f luittoon voort die hem gek maakte. Ondertussen kreeg hij wel.gemikte
nog de schotier - Ferry HoLtkamp. Nadat zijn vriend Don,
'MET
GROOT GEKRAAK
IN ZIJN HOOFD WERDEN EEN AANTAL I(IEZEN UITGEBROI(EN'
p,11- Dlt,.* r,1., w'lll,,,'i,"r 'tt,sbfA6iv ': ? r I DAl -'" '''i,otot**' t '
rE
.., ) "Nt 1/""-
la
,3 \ ti-I
rki, Collectie Museon
Bó
MAAIfl FL,
I'IENI vooz //
IWLÈ
:
stikte. Daarna ging de stang weer in de mond, zodat hij vottiep met water. Het water spoot uit zijn mond toen ze op zijn buik trapten en hij verloor het bewustzijn. Langzaam kwam hij weer bij .Toen hij weer naar de paaI werd geLeid voor de volgende waterproef , overvieI hem weer die
ktappen op zijn hoofd, waardoor hij een paar keer het bewustzljn vertoor. Uitelndetijk werd hij Lettertijk zijn ceI weer ingetrapt. Na een paar weken werd hij met andere gevangenen, geboeid en met de benen aan etkaar geketend, b[ootsvoets, overgebracht naar de Kempeitai die - sait[ant detaiL - in het gebouw van de Raad van Justitie was gehuisvest. Per man kregen ze dertig centimeter om te sLapen. Overdag moesten ze in de "houding" zitten. Vermoedde een bewaker dat er gesproken werd, dan
verlammende angst. Zijn verzet was gebroken. Hij bekende, maar zodanig dat anderen er geen schade van konden ondervinden. Hij werd door het Mititair Gerechtshof veroordeetd tot drie en hatfjaar gevangenisstraf. Los van de verhoren waren de omstandigheden slecht. VoedseI was stecht en erg schaars. Het bestond uit 's morgens stijfsetpap en thee en 's avonds uit slechte zure rijst vermengd met
moesten ze tegenover etkaar gaan staan en elkaar minstens een kwartier [ang hard in het gezicht slaan. Mocht de Jap niet tevreden zijn, dan deed hij dat met bamboestokken dunnetjes over. Weer werd Ferry aan [angdurige en pijnLijke verhoren onderworpen. Bij "foute" antwoorden werd hij aan alte kanten met bamboe stokken gestagen. De angst voor de
bedorven mals.
.ELI(E MORGEN WERD HIJ TOEN AAN ZIJN ARMEN OPGEHANGEN, WAARBIJ HIJ TIEN
verhoren nam steeds toe. Bij een van de verhoren werd zijn pink gebroken. Dezelfde avond werd hij op een stoel vastgebonden met zijn handen op de rug en zijn voeten aan de stoetpoten. Na een "onvotdoende" antwoord werd zijn
ROTANSLAG EN I(REEG TOEG EDIEN D' Hij werd op transport gestetd naar Bandoeng, de Soekamiskin-gevangenis. Werken op de sawa's. De
hoofd ruw achterover getrokken en zag hij nog net een gtinsterend voorwerp richting zijn mond gaan. Met groot gekraak in zijn hoofd werden een aantaI kiezen uitgebroken. Los van de pijn stoeg panische angst toe" Het was uitermate
bewakers waren beuLen. Zinde hun iets niet, dan werden de gevangenen afgeransetd en met het gezicht in de modder of in de ontlasting van een medegevangene geduwd. Het aantaI doden steeg onrustbarend. Het eten bestond uit verrotte
bedreigend zo dicht bij zijn hersenen. Daarna werd hij gedwongen om bremzoute vissoep te eten. Eens werd hij, naakt, ruggelings aan handen en voeten op een smatle bank gebonden. Kempeitai-off icier Saito rammetde met een ktein doosje, drukte vervo[gens zijn sigaret uit op het gestachtsdeeI
cassave en mar's. 0p het land trachtten de gevangenen van altes te vangen om op te eten: muizen, kikkers, ratten, katten, honden, stangen en soms een ege[. Een Japanse bewaker heeft dagentang vertwijfeld naar zijn hond gezocht! Wegens diefstaI van vtees werd Ferry eerst gestraft met een afranseting en vervolgens met drie maanden eenzame opstuiting. Etke morgen werd hij toen aan zijn armen opgehangen, waarbij hij tien rotansLagen kreeg toegediend.
van Ferry. Daarna opende hij het doosje, waarin naatden bl.eken te zitten. Bij eLk "fout" antwoord stak Saito tergend [angzaam een naald in zijn tid. Naast de vLammende pijn werd hij ook door een verstikkende angst overmeesterd. Saito riep wat en Takahara kwam terug met een spieget. 0f hijwitde of niet, hijzag in de spieget dat zijn [id een spetdenkussen was geworden. En nog bLeek dit niet genoeg. Toen de Jap in een verhoorkamer een afgerichte
Daarna moest hij ó maanden lang elke dag een grafkuit graven. ln de cetvan 1.50 bij 1.80 meterwerd hij met een gordelslot vastgemaakt terwijtzijn armen en benen ook met kettingen geboeid waren. Hij moest in het aardedonker rode
herdershond op hem losliet, brak hem het angstzweet uit. Ferry weerde de hond met zijn rechterarm af , waarna de hond hem in zijn pots beet. Automatisch haaLde Ferry met zijn [inkervoet uit en trof de hond vot in zijn hats. Rochetend [iet de hond los. Hiermee had Ferry zijn voet verstuikt, maar
stenen stampen. Etke ochtend na de rotanslagen werd hij bewuste[oos in de ceI gegooid en geketend. Hij kreeg Longontsteking en vertoor daarbij etk besef van tijd. Hij hietd zich overeind met het verhaal van de Graaf van Monte Christo, die ook eenzame ops[uiting wist te overteven. ln de
"verhetpen". Hij werd ruw tegen de de Jap zou dat wel even
ziekenbarak raakte hij teLkens buiten bewustzijn. Eens kwam hij bij in het tijkenhuis. Na met zljn atLertaatste krachten onder de doden vandaan gekropen te zijn, is hij weer naaT zijn eigen matje gegaan. Door medegevangene en vooTman, Mondt Iatias de tijger) werd hij, voor zover de omstandigheden dat toe[ieten, weer "opge[apt". Later bteek
grond gewerkt en vervotgens werd een ijshaak door zijn achittespees gestagen. Zijn voet werd omgedraaid, terwijI een andere Jap op zijn enkeL bleef sLaan. Bewuste[oosheid votgde. Pas nadat hij aan een waterproef was blootgestetd, votgde een bekentenis. Hiertoe werd hij op de binnenpl.aats aan een paaI vastgebonden, waarna hem een slang in de mond werd geduwd en de kraan open ging. Het water tegenhouden ging niet. Soms ging de s[ang even uit zijn
dat hij officieeI dood was verk[aard en dat zljn famitie daarvan op de hoogte was gebracht. Kort daarop werd hij op transport gestetd om via Cheribon in Koeningan te betanden. Hier stiepen ze in kooien en door
mond en dan was er water in de neus, waardoor hij bijna 87
het ruimtegebrek moest dat om de beurt. Ook hier weer vete
FRANZ MATAUSCHEI(
doden, soms weLin totaat40 per dag. Er moest gewerkt
in
worden in een weverij met open machines. Ats er iets verhotpen moest worden, was het met aI die draaiende tandwieten erg gevaartijk. Sommige gevangenen verloren
Geboren
hierbij een deel van hun hand of vingers. Het avondmaaL bestond uit gekookte watertelies met wortel en modder er nog aan. Uiteindelijk had niemand ook maar een draad aan zijn tijf en liep iedereen naakt rond. De Japanse directeur
ln januari 194.4 pteegde in Semarang een aantaI lndische jongeren een zware aanslag op de Japanners. Met kataputten schoten de jongens handgranaten door de
was een sadist die bij zijn vijver speILetjes spee[de met gevangenen en ze daar etektrocuteerde. Een gevangene had na een pesterij een Jap gestagen en deze werd voor het oog van atte gevangenen op een grote bamboepaal gespietst. Ferry krimpt nog in elkaar ats hij terugdenkt aan het gekerm en geschreeuw van deze man in zijn uren durende doodstrijd.
0o
1928 te
rlogsve rLed en :
G
Banjermasin, Borneo eva
n
gen
scha p í n
M a La ng
openstaande dakLichten van een gebouw waar veeI Jappen samenkwamen en dat tevens dienst deed als opstagplaats voor munitie. De ravage was aanzientijk. Hoewet ik er niets mee van doen had, zou deze aanstag voor mij vérstrekkende consequenties hebben. Door mijn capaciteiten - waaronder een fotograf isch geheugen - was ik ats veertienjarige begonnen met de
ln augustus 1 945 werden de geruchten over een naderend
opLeiding op de Nedertands lndische Artsen Schoo[" Na de
einde van de oorlog steeds groter. De Japanners verbrandden
Jappen gingen echter aLte schoten dicht en om niet opgepakt te worden, sLoeg ik op de vtucht. Na veeI omzwervingen, via onder meer Madoera, kwam ik uiteindeLijk bij mijn moeder in Kalibaru terecht. Daar was ik
hun administratie, de gevangenen hoefden niet meer te werken, maar bteven weI in hun kooien. Tot op een bepaaLd moment iedereen wist dat Japan had gecapituleerd na de atoombomaanvaLten op Hiroshima en Nagasaki. Het was aI september en nog mochten zij er niet ult. Ze witden naar huis. Toen Lady Mountbatten met een groot gevoLg [angs kwam keurden zij niemand met één bLik waardig. Er ontstond comptete ontreddering bij de gevangenen. Pas in oktober 1945 zetten de Leden van de Partai Kommunis lndonesia IPKIJ de gevangenis open. Ferry stachtte met een paar anderen een varken en zorgde voor kteding, een roze damesonderbroek. Hoe het buiten de gevangenis was, wist hij niet. Hij kon aLleen met detrein mee ats hij rood-wit ophad. Omdat hij atteen dat roze broekje had, werden hem twee roodwitte speldjes in zijn wang gedrukt. Hij voetde het niet, hij was vrij !Toen hij na anderhatve dag thuis kwam, was het weerzien met zijn moeder, die een over[ijdensbericht van hem had ontvangen, erg emotioneel. 0p 1ó oktober werd
hij door Javanen, Pemoeda's [jongerenl, weer opgepakt . Hij en vele andere Hollanders werden met stokken en knuppels bewerkt, waarna hij weervia de verschrikkingen van de
Simpang-Ctub in de gevangenis in de Werfstraat kwam die hijvan de Jappentijd kende. Zo kwam hijweer in een voLgende uitermate roerige en gevaarlijke periode terecht. Weer wist hij te overleven. Na veel omzwervingen, een buikschot en na vele verzoeken, verllet hij met gemengde gevoetens in september 1948zijn geboorteland met het schip de "0ranje". Ferry HoLtkamp wist door zijn angsten te overwínnen een ware overLevingskunstenaar te worden. Nog in december 2004 sLaagde hij erin, samen met zijn vrouw, door zijn kordate handeLen de tsunami in ThaiLand te overleven.
invaL van de
toen de aanslag in Semarang ptaatsvond. Bij een van de razzia's die op de aansLag in Semarang votgden, werd ik onverhoopt toch opgepakt. Twee dagen [ang werd ik vastgehouden in de Lowokwaroe-gevangenis ln Malang. Daarna werd ik overgebracht naar een Kempeitai gebouw dat mijn oude HBS bteek te zijn. Achter het pand waren de toiletten tot ce[[en getransformeerd door simpetweg de houten deuren door tratiehekken te vervangen. Eén van die cetten bteek voor mij bestemd. Vooratsnog was mijn verblijf van korte duur, want voordat er een kwartier was verstreken, werd ik aan de Kempeitai commandant voorgeteid. Het verhoor vond plaats in een ktastokaaI waarin, naast een bureau, ook een gymnastiekbrug stond. De commandant vroeg me of ik EngeLs sprak. lk [oog dat ik atLeen Nedertands en Mateis sprak. De man werd steeds ruwer en onaangenamer en sloeg me ptotseLing met de rug van zijn hand in mijn gezicht. ln een reflex haaLde ik uit en gaf hem een enorme dreun in zijn gezicht. Deze impul.s was het resuttaat van de [essen oosterse gevechtstechnieken die ik ooit bij onze Japanse kapper in Banjoewangi had gevoLgd. Mijn daad werd uiteraard direct afgestraft. Vier Jappen ransetden mij op een gruwetijke manier met een soort honkbaLknuppets af. De commandant haatde zetfs met zijn samoeraizwaard naar mij uit, maar doordat ik precies op dat moment struiketde, trof het zwaard atleen mijn hleL. Hardhandig werd ik op de gymnastiekbrug gebonden, benen wijd, rug krom zodat ik een makketijker doetwit was. Daarna sleurden ze mij mee naar de achterptaats, waar ik met gestrekte armen tussen twee bomen werd vastgebonden. De overige gevangenen moesten om mij heen gaan staan en
had hij opdracht gekregen mij en nog een andere,
werden gedwongen toe te kijken hoe ik door de vier Jappen wederom werd mishandeld. 0nder deze getuigen waren dokter Kramer, notaris Vermeuten en resident Besukl" Na de afranseLing werd ik in mijn krappe, vochtige ceI gegooid.
overgebteven gevangene te Iiquideren. ln ptaats daarvan verzorgde hij ons goed en gaf ons de verzekering dat we veiLig waren. De situatie werd echter erg gevaarLijk door de pemoeda's en onder begeteiding werd ik op de trein gezet naar mijn moeder in Kalibaru. Op vijftig ki[ometer vóór onze bestemming werd de trein echter door petoppors
lk heb er een jaar en acht maanden gezeten. 0m mij bekentenissen af te dwingen, over samenzweringen waarvan ik werketijk totaaI onwetend was, ÍoLterden de Japanners mij geregeLd. Zo bonden ze scherpe
tegengehouden. Met hun bamboe speren in de aanstag ondervroegen ze mij. Weer had ik getuk. Een
bamboestokken in mij kniehottes, terwijL ik in hurkhouding aan de traties van mijn cetwerd vastgesnoerd. ELke Jap die
potitierechercheur, een goede bekende van thuis, zag mij
passeerde, schopte en trapte nog eens tegen mijn aI zo bebtoede achterkant. Tijdens extreem Lange verhoren werd k met staag en verbtindend ticht uit mijn staap gehouden.
verkLaarde dat hij mij nodig had voor een onderzoek. Deze
en
Bovendien moest ik urenLang in de houding staan en ats ik
rechercheur nam mij mee naar de poLitlekazerne in Genteng, waar nog meer Nedertanders waren die bescherming genoten. De volgende anderhaLf jaar ben ik
van etLende neervieL, was dat aanLeiding vooT een nieuwe
van de ene kazeTne naar het andere kamp getransporteerd.
af rammeting. Een paar keer werd er een waterslang in mijn keeLgestopt om mijn buik en maag voLwater te pompen. Daarna sprongen de Jappen op mijn buik en maagstreek, zodat het water uit mijn mond en neus spoot. Mijn ge[uk was
ln mei 1947 greep ik de mogetijkheid aan om naar mijn zus in Soerabaja te gaan. Daar werd ik voor miin mititaire dienstplicht opgeroepen. Aangezien ik geen zin had om in de
dat ik hierbij aI sneL buiten westen raakte; in mijn ceL kwam k dan weer bij. De Jappen staakten deze methode omdat die
te nemen bijde Koninktijke Marine. Hoewelik er bijde Marine nooit over heb gektaagd - bang a[s ik was om te worden afgekeurd - heb ik aan mijn detentie tot op de dag van vandaag pijn aan mijn rug, schouders, nek en knieën
binnenLanden te moeten vechten, bestoot ik vrijwitlig dienst
bij mij niet het beoogde effect had. De twintig maanden die ik in de smerige, vochtige ceLverbleef had ik sLechts één vieze, naar braakseI stinkende onderbroek. Ze[f was ik
overgehouden. Ook koester ik een diepgeworteLde haat jegens aLte Japanse mannen, want het waren a[Leen mannen die mij zo gemartel'd hebben. Geen enkeLe -lapanse vrouw heeft mij mishandeld. En natuurlijk maak ik een
navenant vervuild. Kort na de atoombom op Hirosjima werd de gevangenisleiding vervangen. De Kempeitai verdween en aI snel werd ik bij de nieuwe commandant geroepen. Deze majoor bLeek onze
uitzondering voor onze Japanse kapper, die mij immers het leven heeÍt gered.
Japanse kapper uit Banjoewangite zijn. Van de Kempeitai
B9
PIM GOLDSMANN Geboren op 25 juli 1931 te Semarang, Java 0 o rlog sve rLed e n
:
G
ei'nte rne
e
rd i n
La m pe rsa
ri e n B a n g ko ng
gegeten om te proberen de hongerte stitten. Toen ik na twee dagen nog Leefde hoorde ik de kamparts zeggen: "ALs hij nu nog niet dood is, geef hem dan maar de taatste suLfa-pit". Dat heeft me gered. Toen de oortog was afgetopen woog ik aLs veertienjarige jongen nog maar zevenentwintig kiLo.
Bij het uitbreken van de oor[og woonde ons gezin in
De oorlogsjaren en vooraI het [aatste jaar in het jongenskamp
PaLembang. Mijn moeder, mijn zuster en ik zijn meteen naaT
Bangkong heeft een enoTme invloed gehad op mijn heLe verdere leven. Maar niet atleen mijn eigen ervaringen zijn van beLang geweest. VeLe maLen erger is datgene wat Japan
Semarang gegaan, mijn vader kwam de volgende dag. Wij waren in Semarang toen de capitutatie van het K.N.l.L een feit was. Een maand of twee, drie later werden mijn moeder, zuster en ik geinterneerd in het kamp Lampersari; mijn vader in het kamp HaLmaheira. ln de hierop votgende jaren ontvingen wij twee brief kaarten van hem, waardoor wij wisten dat hij in mei 1945 nog in leven was. Waar, dat wisten
wij niet en wat hem in die tussenIiggende iijd atlemaaLwas overkomen, ook daarvan hadden wij geen idee. Wat mijzetf betreft: a[s jongen van dertien jaar ben ik afgevoerd naar het jongenskamp Bangkong, ook in
mijn vader heeft aangedaan. Hieronder volgt een kort resumé van zijn "verhaaL".
"0p
21
januari
1944 stonden aLLe burgergevangenen van het
concentratiekamp Halmaheira in Semarang gereed om op transport te worden gestetd. Enkele ogenblikken voor de afmars verscheen er een vrachtauto op het terrein. Vanaf de
Semarang. Het was een heel zware tijd, zeker voor aI die kteine jongens die plotseLing weggerukt werden van hun
taadbak werden de namen van negen personen afgeroepen, waaronder die van mij. De groep werd afgevoerd naar de Djoernatan-gevangenis, een berucht marteLoord van de Kempeitai te Semarang. lk werd onmiddettijk na aankomst
moeder en terecht kwamen in een helzonder enige bescherming. 0p het Iichtste "vergrijp" votgde de zwaarste
bij één van de Japanse ondervragers geroepen, een zekere Kaneko, die mij een op papier gesteLde verktaring c.q.
straf. De honger en de angst waren je metgezeLten, de eenzaamheid en het gemis van je moeder verergerden de situatie a[Leen maar. lkzeLf heb baci[Laire dysenterie opgelopen omdat ik van de vuitnisbett een rotte nanka heb
schu[dbekentenis ter ondertekening voortegde. Kaneko merkte mij aan aLs Leider van de groep van negen en beschutdigde mij van een briefwisseLing met een zekere L. die buiten het kamp verbLeef. Aangezien dit niet waar was,
ontkende ik categorisch. Na een uur veranderde Kaneko van mens in aap en werd ik aan ernstige folteringen btootgestetd. ln de daarop voLgende maanden werd ik nog veLe maLen "verhoord". lk bteef echter ontkennen iets met de beschu[diging van doen te hebben."
'DE ANGST WAS SOMS BIJNA NOG ERGER DAN DE PIJN'
"verhoor" was ongeveer twee weke-.
:- :'.* {'iÍ,Íi,atTT ï* a-ritsi -: l-rl5' ,!iliËs 3ïr,= bijna nog erger dan de pijn. Na een lijl:-:*r't: {:rt iir18-
vooT een votgend verhoor weer
opze:::-
maanden werd mijn vader uit de gevang:- : : -:5óïÍ3r transport gestetd en gevangen gezet in e=interneringskamp te Bandoeng. Kaneko s -- :: :: -L:i!
xrÍ
ontsnapt aan een zwaTe veroordeting: hij rs ^:: : :if "?:i.p-ï en heeft - btijkens naoortogse informatie - i,,-:-::- -, { ze[fmoord gepLeegd.
Uit het proces-verbaaL, opgemaakt op 2ó februari 1 94ó, btijkt dat nlets mljn vader bespaard is gebleven. 0ok zijn eigen verhaten spreken van vier keer ophangen in de
martetkamer, óf aan beide voeten, óf aan beide armen, óf aan de polsen die achter zijn tichaam samengebonden waren, óf aan zijn hats - met de tenen net op de grond waardoor hij onder meer een bloedende halswond opliep.
Terwijt hij opgehangen was werd hij afgeranseld. Pretenderen dat hij gedurende een "behandeting" bewusteLoos werd hietp niet, want dit resutteerde prompt in
het uitdrukken van sigaretten op het Lichaam. Het gebeurde ook, dat hij de keuze kreeg uit ve[e soorten stokken en knuppe[s waarmee hij gestagen zou worden. Resuttaat van deze ranselpraktijken was dat Lopen niet meer mogetijk was en dat hij hangend tussen twee bewakers naar zijn cel werd teruggesteept. Daar werd hij op de grond gesmeten en aan
zijn tot over geLaten. De gemiddeLde herstelperiode na een
vier maanden die mijn vader heeft doorgeb-::-: - :e Djoernatangevangenis, de vete folteringen en de :-::-:- : i hij heeft moeten doorstaan, zijn van invtoed gewee:: :: : heteverdere teven. Hij heefttot aan zijn dood in 19c: :-: l nachtmerries gehad en leed aan chronische pijnen ^ :: schoudergewrichten ats gevolg van de ophangingen -:stotte werd het hem teveeI en is hij - zoats medisch is vastgestetd - aLs direct gevotg van zijn verbtijÍ bij de Kempeitaiop óó-jarige teeftijd aan een hartinfarct De
overteden. Niemand kan zich bij benadering voorstelLen 1,,:: een impact de periode bij de Kempeitai op hem heeft geha: in de naoortogse jaren die hem nog waren gegund. En niet
aIteen op hemzetf, maar ook op zijn gezin en op zijn dlrecte omgeving. Dat hij er desondanks toch nog in gesl'aagd is in de naoorlogse jaren normaaL te functloneren is mede te danken aan zijn vrouw, mijn moeder, die hem aLtijd die psycho[ogische steun heeft gegeven die hij nodig had.
ROBBY JAGER Geboren op 4 november 1937 te Moentilan, Java 0o
rlogsve rle de n : Gei nte rnee rd i n Sa nd e n
De executie van de drie mannen, beschreven door ooggetuige R.
Jager, vond plaats op 2ó mei 1?42 in de stad Jogjakarta op
Java'.
Mijn vader kwam op een nacht thuis, op het adres waar mijn
moeder met háár moeder en vier kinderen woonde op het adres Ledok-Gondomanan. Zijn onverwachte thuiskomst in voI miIitair ornaat - was een vo[s[agen verrassing voor ons. Hij was in het groen. Compleet met hetm, laarzen, geweer en ptunjezak. ln mijn herinnering zie ik hem nog steeds staan. Het is het attertaatste beetd dat lk van hem heb. Hij was niet atteen. Erwas nog een soldaat bij, wie weet ik niet meer. lk was ats jochie van vijf bijzonder geinteresseerd in zijn mititaire uitrusting en trots was ik!Tot mijn grote
teteurstelling was de volgende morgen niets meer over van de uitrusting, want die had hijdezetfde nacht nog gedumpt in de kali Irivier] Tjodé, die niet ver van ons huis stroomde. Kort na zijn thuiskomst moest vader zich melden bij de
Jepanse MiLitaire instantie. Japanse soLdaten hadden nmiddeLs de stad Jogjakarta ingenomen en alte NederLanders - zeker de miLitairen - moesten zich meLden en werden direct achter slot en grendeI gezet. Wij hebben pa nooit meer gezien na zijn aanmetding. VeeLvrouwen konden in de beginperiode k[eine pakketten
werden gestopt. lk dacht dat ze aan het poten waren! Weerwat Later kroop ik, in de hoop een gLimp van pa op te vangen, over het sportveld hetemaaI naar de voorste rand. Het veld Lag voLmensen, burgers. De meeste waren rnheemsen. lk kon me gemakkeLijk tussen de mensen dooTwurmen. HeLaas zag ik niets van pa, maar wel de afschuweLijke daad die voor mijn ogen werd gepLeegd. De Kempeitai voLtrok een bLoedige executie. Drie jonge soLdaten - lndische Nedertanders - werden "terechtgestetd". Beter
inLeveren voor hun gevangen genomen echtgenoten. Moeder wist in weLk concentratiekamp vader was vastgezet en
bracht ook regeLmatig wat naar hem toe. Hij zat vast in een voormatige school waaromheen de huizen van Leraren en ander personeet stonden. 0p een keer stond ma in de rij op
gezegd: ze werden vermoord" Met een bajonet. Opgroeien met zo een afschuweIijk beetd in je geheugen is niet
haar beurt te wachten om de sputten voor pa te laten inspecteren. Het administreren gebeurde in een voormalige
gemakketijk. lk ben tot op de dag van vandaag nog steeds verward en verdwaasd ats ik aan die vresetijke gebeurtenis terugdenk. Je kunt het geen pLaats geven in de reaLiteit van
[erarenwoning, die toen vermoedel.ijk dienst deed aLs kantoor van de Kempeitai. lk verveeLde me en babbetde wat met drie jonge mannen, die waren vastgebonden tussen de
het dagetijks Leven. ALs kind begreep ik hier niets van; de geest en de gedachtewereLd van een kind reiken niet zover. Nog veeL afschuweLijker werd het toen ik naderhand begreep dat de drie vermoorde mannen dezeLfde waren ats die waarmee ik kort tevoren nog had gekletst. De mannen hadden niet getuinierd toen ik ze zag - ze groeven hun eigen graf! Later werden ze in opdracht van de sultan herbegraven.
paten die de emperan Ihet afdak van het ptatje) ondersteunden. Even Later, het [ange wachten beu, ging ik er op uit - zo weeT het gebouw uit, in de richting van de straat. Hier kwam ik oog in oog te staan met de drie mannen, die eerst vastgebonden waren. Ze waren nu los en groeven gaten in de voortuinl lk heb toen nog vragen gesteLd - wat ze daar deden. lk was in die tijd zeer geinteresseerd in ptanten en experimenteerde met noten, die wonderwel
praktisch
aLtiyd
1
ontkiemden zodra ze in de vochtige grond
tsBN 90-748ó1 1 72
Ítr.,' ,f
?'
:l
t\ 41
:.1
{t ,.}
.ï*' t
í
r.tts Spanirar geschi[derd door
Robbre
I GeiLLustreerde AtLas van de Japanse Kampen, pag. 1 56,
Jager 92
-
-:
*i
-:^rd"
*- 'zE,HINGEN MIJ AAN l,{i-'\
&*ltilÍr,nh'filp
n{ ; S:GI;:*
BRANDDEN MIJN 00G!1Í1"ÍFfiS
-
&
BRANDENDE
.-
weerte horen had gekrege", =poLitiefunctionaris - dat he:
Geboren op
1ó
0o rLogsve rLed
januari e
n
:
G
ei
1925 te Loemadjang, Java
nte rn
e e
stiefvader en mij de oorzaat. 22 november 1942 werd lk :
rd i n Bo n d owoso, KeseLi r,
- ::
-
Tangerang enTjimahi
achtereenvoLgensterecht
Toen de oorlog met Japan in december 194'l uitbrak, zat ik
KeseLir, Tangerang, 4el9e E='.= : Tjimahi en het jongenskarr^: : -- .
.
=
in de eerste k[as van de tweejarige ZeevaartschooL in Soerabaja. Eind februari 1942 kwamen de dagetijkse
Tijdens het eindeLoos
telLe-
..'
-
appèt ben ik eens op de grchierop betrapte, heeft mij r=:
LuchtaLarmen steeds vaker vooT en besLoot de schootleidlng de Lessen te staken en de [eerlingen naar huis te sturen. Na de capituLatie van het K.N.l.L. stond de Japanse bezetter het
Dit is mij nogmaats oveTkon':- :
:
Japanner met de bijnaam C.-:- , het V-teken gaf aan lndische , -: van de poort. ln het jongers- = - : :
hervatten van de Lessen niet toe. Zo heeft het kunnen gebeuren dat ik pas in november 1947 miln studie weer kon oppakken aan de door het Gouvernement nieuw opgezette
Koreaan Mori' met een ban c:: - tijfstraf ben ik met eenende-: : = - : ILoods] gepropt. lk citeer en := : - de heer SchoteL, destijds lra - : - - .
tweejarige Middetbare ZeevaartschooLin Makassar. Het is aan de Japanners toe te rekenen dat mijn carrière circa vijf jaar vertraging heeft opgeLopen"
samen met alte sectiehoo'o=- - .: opgesloten" Daar konden V, . : . i: '
De Japanse bezetting heb ik deets doorgemaakt bij mijn
moeder en stiefvader. lk meen dat het in het derde kwartaaI van 1942 was dat ik werd opgepakt door de Kempeitai. lk
rechtop bLeven staan.
werd mishandeld en met een knuppeLgeslagen. Ze hingen mij aan mijn armen op en brandden mijn oogwimpers weg met een brandende sigaret. lk kreeg de indruk dat ik ervan verdacht werd een off icier van de Koninktijke Marine te zijn, die probeerde onder zijn internering uit te komen. Na de oorlog veTnam ik van mijn moeder - die het op haar beurt
Zitte^ . =, teg:- : "
de temperatuur door de ond ragetijk.
1)
H
et was
e rg e
r c: -
ln het Japanse leger en onde'
Koreaanse afkomst.
93
[l,{r"i-
\!,
::;rr
a
:11
FRANS POELSTRA
f
::
-
LEVEN BUITEN HET I(AMP Na de capitulatie van Nederlands-lndië maakte de Japanse bezetter eerst aLLe miLitairen krijgsgevangen. Vervotgens
,,,:-::
-
de Europese burgers Ímannen, vrouwen en kinderenl in interneringskampen opgestoten. ln de Laatste fase van de oorL:: richtte de Japanse bezetter zich ook op de lndische Nedertanders van gemengd lndisch en Nederlands btoed. Aanvanke,.. 0ntsprongen zij de dans, mede door hun noodzakeLijke aanwezigheid in functies die toen nog niet doorJapanners konden
worden vervuld.
De lndische Nedertanders moesten aantonen in hoeverre zij Nedertands of lndisch waren.0p basis hiervan werd besloten oÍ
ze aI dan niet naar een interneringskamp zouden worden afgevoerd. ManipuLatie van vooroudergegevens kwam dan ook
gerege[d voor' 0nder deze groep bestond overigens veet twijfeL over het feit of het nu verstandig of juist riskant was om buitenkamps te bLijven' Aanteiding hiervoorwas het Japanse argument dat het in kampen onderbrengen noodzakeLijk was om de lndische Nederlanders tegen de LokaLe bevoLking te beschermen. Sommige zagen dit a[s een drogreden;anderen vonden dit weL aannemetijk en kozen voor het kamp" Erwaren echter ook lndische Nederlanders die [outer uit soLidariteit met de Nedertanders voor internering kozen. Ook het leven buiten de kampen deed een grote aanstag op de Lichametijke en geestelijke gestetdheid van mensen. Tot de
verschrikkingen behoorden - evenaLs in de kampen - het eer bewijzen aan het "superieure" Japanse ras en het ondergaan van vernederingen en mishandeLingen. Voorts ptunderden, verkrachtten en moordden de Japanners. Het gebrek aan medische verzorging en medicijnen was funest. Daarbij kwam, vooraLin de laatste oorlogsjaren, de honger. Zowet medicijnen
a[s voedseLwaren voorhanden, maar dat was in de eerste pLaats bestemd voor de bezetter. Om aan het noodzaketijke beetje eten te komen moest men atles in het werk steLten. Getd was er niet en voedsel moest via ruilhandelworden verkregen. Onder de dekmantel van de nacht deed men achter huizen en in brandgangen zaken met handel drijvende lndonesiërs en Chinezen. KLeding, beddengoed, sieraden, meubiLairen andere huisraad dienden daarbij ats betaaLmiddet. Na de capitu[atie van Japan verergerde de situatie tijdens de Bersiapperiode. Chaos en anarchie heersten overat. ledereen, die op welke manier dan ook nog banden met Nederland had, werd door de lndonesische vrijheidsstrijders gemolesteerd. Naast de buitenkampers trof dit [ot overigens ook voormatig geinterneerden, die de
kampen na de Japanse capitutatie
hadden vertaten. 0p Oost-Java brak een tijd aan van Boykot Sampai Mati lboycortot de dood erop voLgtl. Hierbij hadden peLoppors (opstandeLingenJ en pemoeda s [jongerenl vrij spet. Na drie, vier maanden werden de buitenkampers voor hun eigen veiLigheid a[snog in kampen geptaatst. Zij kwamen onder bewaking van de Tentara
Repubtiek lndonesia [T.R.lJ én van de Japanners, dle daartoe door het Britse opperbevetwerden gedwongen. Dii in afwachting van de geattieerde- en
Nederlandse troepen. Pas in 1 947, loen de laatste burgerger'nterneerden vrijgeLaten werden, kwam er ook voor de buitenkampers een einde aan de geLeden verschrikkingen. 95
IN E STOLTEN BO RGH.IN Geboren op
1B
januari
DO RF
1929 te Batavia, Java
0orlogsverleden: Buiten het kamp lk was net dertien jaar. ln die tijd was je op die teeftijd nog
echt een kind. De invatvan Duitstand in Nedertand, de aanvaI op Pear[ Harbor, de oorlogsverktaring aan Japan, ik heb het ats kind gevotgd in het gedrag van mijn ouders. Het was dus heel erg attemaat. Mijn vader was lief en een zeer ptichtsgetrouw ambtenaar in gouvernementsdienst. 0mdat we in oortog waren kreeg mijn vader een uniform en een geweer en was hij ineens "stadswachter". Toen verloren wij de oorlog en werd altes nog veeI erger. Wij woonden in een
mooi huis in Semarang - het eerste huis als je de heuveL op kwam via de Sirandaweg. Prachtig uitzicht op de stad en verder weg over de zee. De kustlijn met de schepen die op de rede lagen, omdat de haven te ondiep was. Het was een
mooi en getukkig leven. Toen het Nederlandse leger gecapituteerd had, moesten de mititairen hun wapens inteveren. Mijn tieve vader moest dus zijn militaire pLunje bij de Jap inLeveren. Pappie nam schoon ondergoed mee en een tandenborste[. En inderdaad, pappie kwam niet terug. Bij de inbeslagname van uniform en geweer werden de mannen krijgsgevangen gemaakt. Mijn moeder, broer en ik bteven in ons huis" Maar de Jap vond het huis ook mooi en we moesten het verlaten. We mochten niet meer dan ons tijfgoed
meenemen en kwamen in een kteiner huis terecht. En daar zagen wij, daags daarna, vrachtwagens tangsrijden. 0pen wagens waar mannen dicht opeengepakt op stonden krijgsgevangenen. Eén van die mannen was mijn vader. lk zag hem staan. Mijn hart sloeg over" Dit moment btijf ik mij herinneren atsof het gisteren gebeurde. lk witde hem groeten, roepen, zwaaien. Maar de Jap was streng. Dat mocht niet. Dus ik bracht mijn beide handen naar mijn hoofd aLsof ik mijn haar ordende. Hij begreep mij en wreef net a[s ik over zijn hoofd. "Pappie, Pappie, wat gebeurt er? Dit is niet goed!" ging erdoor mij heen. Toen was het kind geen kind meer. lk moest volwassen worden en naast mijn moeder staan, samen met mijn broer Peter. Samen moesten we verder, sterk zijn, overleven.
'IK WILDE HEM GROETEN, ROEPEN, ZWAAIEN. MAAR DE JAP WAS STRENG. DAT MOCHT NIET'
-::n -
de krijgsgevangenen naar Soerabaja werden
":-gebracht, verhuisden mijn moeder, broer en ik ook
r:=-reen. Aanvanketijk konden we nog weLeens een g[imp
moeder en ik [angs de groep. Luid pratend, zodat we wat nieuwtjes konden doorgeven. Soms liet mijn vader een briefje vaLten, dat wij [ater opraapten. Zo konden wij een kLein beetje contact houden. Dit at[es niet zonder gevaar. De dag kwam, dat de gevangenen op transport werden gesteLd. Wij wisten niet waarheen. En wij gingen verder. Waren sterk. Probeerden te overteven.
Buiten het kamp. Zonder lnkomen. Zonder enige zekerheid en bescherming. Zonder vader. Mijn moeder was - en is - in
mijn ogen een heLdin. Attes atteen besLissen. AtLe verantwoordetijkheid op háár schouders. Attéén de twee kinderen door atte gevaren heen [oodsen. Mijn broer en ik probeerden naast haar te staan, zoveel we konden. Het is ons gelukt. We zijn er samen vei[ig doorheen gekomen. Het is december 1945 aLs wij voor het eerst berichten
krijgen dat mijn vader nog in leven is. ln Japan heeft hij gevangen gezeten. Wij hadden intussen aI verhaten gehoord van vrachtschepen voI krijgsgevangenen ln de ruimen, die door de geaItieerden tot zinken waren gebracht, omdat ze
niet beter wisten dan dat er oorlogsvracht in werd vervoerd. Dan komt de dag dat een man in een kaki pak ons erf optoopt. Van achter op ons erÍ kLinkt een lange, kreet "Kaaaaa...l", die eindigt ats mijn moeder zich in de armen van die man in dat kaki pak stort. Karet, mijn vader is weer
thuis. Nadat het leven een beetje zijn normate toop had hervonden, moesten we naar Nedertand. Mijn vader is ziek. Heeft in het kamp l.epra opgeLopen. Afscheid van lndië... Het kind is votwassen geworden. Ook in Nederland is het doorgaan, sterk zijn, proberen te overteven. Over de oortog wordt niet meer gepraat. Mijn vader btijkt een niet besmettetijke vorm van lepra te hebben en is ook ernstig ondervoed. Vete reizen naar het Tropeninstituut in Rotterdam voLgen. Potten met pitlen moeten gestikt worden, waarbij
bijwerkingen optreden. Mijn moeder krijgt maagklachten. Maagzweer. De huisarts stelt voor te kuren, niet te opereren. Ats het volwassen geworden kind tenstotte een jonge vrouw is, maakt zich een grote boosheid van haar meester. Vervloekt, wat is deze mensen aangedaan?l Mijn vader is nog steeds een ptichtsgetTouwe, maar vooraI Lieve man. Mljn moeder is nog steeds een heldin. lkzie ze ploeteren. Pappie zit achter een portiers[oketje op het Ministerie van 0verzeese RijksdeLen. Mijn moeder sjouwt ook etke dag naar een kantoor aan de Korte Vijverberg om samen de eindjes aan elkaar te knopen. De ziekte/wachtgelduitkering is niet genoeg om op gemeubiLeerde kamers te wonen en twee studerende kinderen te hebben. lk weet dat er ooit een procedure is geweest om gederf d inkomen tijdens de
'Jaarmarkt ", =- -ijn vader opvangen aLs de poorten van de ',' =-- le mannen geinterneerd waren, opengingen. Soms,
bezettingsjaren atsnog uitbetaatd te krijgen. Mijn ouders lachten schamper en vreugdetoos om het antwoord. "Het komt erop neer dat ze zeggen dat ik diejaren geen onkosten
..=
heb hoeven maken voor kost en inwoning", zei mijn vader.
,
-, net een groep naareen corvee tiep, fietsten mijn
lne met haar broer en ouders
'II(
Deze katender van Frans lndorf, de vader van lne, is gemaakt tijdens zijn krijgsgevangenschap
DROOM NIET ELI(E NACHT VAN HET VERLEDEN,
MAAR WORD TOCH SOMS WEL HUILEND OF ROEPEND WAKI(ER'
JAN JAGTMAN Geboren op 30 augustus 1934 te Batavia, Java
0orlogsverleden: Buiten het kamp lk zeg niet dat ik een oorlogstrauma heb. lk weet weL dat ik meer dan buitengewoon kwaad word ats ik besef wat mijn vader heeft moeten meemaken. 0ndanks dat mijn moeder eigentijk attijd tast had van haar maagzweer en ook nog reuma kreeg, waren mijn ouders attijd opgewekt en vrol.ijk. Hun huwetijk was benijdenswaardig goed. Het nest dat zij ons boden was warm. lk droom niet eIke nacht van het verleden, maar word toch soms wel huiLend of roepend wakker. Mijn moeder stierÍ kort na haar 81e verjaardag.
"lk heb aLtijd mijn best voor juttie gedaan. Zeg dat ook tegen Peter", gaf ze mij voor haar sterven mee. Mijn vader ging atteen verder. Was sterk. Probeerde te overteven. Twee maanden voor zijn dood heeft hij een keer kort gesproken over zijn internering: die reis in het ruim van dat schip, het
A[s zevenjarige kwam ik, ats tweede uit een gezin met vier
kinderen, met de oortog in aanraking. Mijn vader werd in 19l+1 gemobitiseerd aLs kapitein van een vernietigingsbatatjon voor Oost-Java, standpLaats MaLang. Zijn opdracht was het organiseren van de vernietiging van bruggen en wegen om het de Japanners bij een invasie zo moeitijk mogetijk te maken. De eerste conf rontatie met het oorlogsgeweLd betrof de Japanse bombardementen op het vtiegvetd van Singosari.
Mijn vader had van djati-houten boomstammen vier ronde steunen laten maken, waarop het houten bed van mijn ouders werd gezet. Bij luchtaLarm konden wij daar dan
onder schuil.en. Mijn jongste broer, die eind januari 1942was geboren, werd in een zinken teiI onder het bed geschoven.
kamp in Japan, werken aan de Mitsubishischeepswerf, de bittere kou, de honger, de zorg om ons. "Ach pap, stop maar. Je raakt helemaaI overstuur. Kom, trek je jas aan. We [open
0ok aan het elnd van de oortog, bij de bombardementen van
even naar je tjoetjoe IkLeinkind) om naaTzijn pasgeboren
ons huis en werd deze in gebrurk genomen aLs kazerne. Uiteraard werd mijn vader krijgsgevangen gemaakt en vastgezet in een andere schooL, e[ders in Malang, waarln
dochtertje te kijken. Jouw eerste boejoet Íachterkteinkindl. En pap strekte zijn rug en [iep met me mee naarzijn boejoet. Heelvaak wiI ik hierom hard huilen. Ben ik erg razend. Sla ik een tijdschrift boos dicht als ik op een btadzijde kom met Japanse Bonzai of een ander Japans onderwerp. Bestist dus geen Japanse auto. Laat staan een Mitsubishi. lk wit niet haatdragend zijn. Mijn verstand zegt dat ik teveel. bezig ben
met lndië, de oortog, de boosheid op Japan en attes wat Japans is. Maar mijn gevoeLschijnt het teLkens te winnen.
de geatlieerden, hebben de steunen nog dienst gedaan. Na de capituLatie vorderden de Japanners de schooL tegenover
officieren van het K.N.l.L. werden ondergebracht. We konden ons huis nog enige tijd bewonen, totdat het eveneens werd gevorderd om er Japanse officieren in onder te brengen. Wij moesten dus een ander onderkomen zoeken. lets waar mijn moeder op zich geen probtemen mee had, omdat er 's avonds en 's nachts nogaLwat dronken Japanners in de buurt rond zwierven. 0p een gegeven
Jan (linksboven) met zijn broertjes, zus en moeder
'II(
MOEST ONDER HET SCHREEUWEN VAN I(RETEN MET EEN BAMBOE ROENTJING OP STROOIEN POPPEN AFRENNEN EN DIE DOORBOREN'
schreeuwen van kreten met een bamboe roentjing, Ibamboestok met aangescherpte punt) op strooien poppen af rennen en die doorboren. Ats kind doe je mee en sta je er verder niet bij stiL. ALs voLwassene verdiepte ik mij in de Bersiaptijd en beseÍte toen pas wat mij aLlemaaI had kunnen gebeuren. Wetend dat er onte[baTe mensen door Heiho's met bamboe roentjings zijn vermoord; op de hoogte van de rol die zij speetden in dienst van de Jap en Later in de Bersiapperiode. moment heeft een Japanner zetfs geprobeerd via een raam naar binnen te klimmen. De nieuwe woning was een paviLjoen, dat aan een straat [ag, waar veeL gevangenentransporten pLaats vonden tussen de gevangenis en het kantoor van de Kempeitar. Deze transporten hebben grote
indruk op mij gemaakt. De groepen van tien tot twintig gevangenen waren met kettingen aan hun voeten geketend. De begeLeidende soldaten droegen geweren, kaki pakken en een pet met daaraan ftappen tegen de zon. Deze sotdaten boezemden mij onnoemetijk veet angst in. Toen het zover was dat de Jappen de vrouwen en kinderen in kampen begonnen op te sLuiten, dreigde dat uiteraard ook voor ons. Mijn moeder trapte echter niet in het verhaa[, dat het noodzaketijk was om de Europese en lndo-Europese vTouwen en kinderen te beschermen tegen de lndonesiërs. Mijn moeder heeft hen om de tuin ge[eid door te vertetlen dat zij een lndonesische grootmoeder had met de naam Soebia. Dit was niet waar, want ze was een pure Leidse met Europese ouders. Maar ze was zo stetlig in haar bewering dat ze over een asal usul, Ipendaftaran; staat voor vrijwaringsdocumentl beschikte, dat wij om die reden buiten het kamp konden blijven. Zij heeft echter gedurende de hete oorLogstijd geteden onder de angst dat het mis zou gaan. aL omdat haar oudste zus, die naast onswoonde, niet zo stevig in haar schoenen stond. Moeder moest haar voortdurend op de consequenties wijzen van wat er zou gebeuren ats zij niet achter de [eugen bteef staan. Vtak voor de capituLatie van Japan werd ons geheim ontdekt en werd
Ook
er een streep door de asaI usu[ gehaatd. We moesten ook het kamp in, maar door de capitutatie ontsprongen we de dans. Het was voor mijn moeder afgrijsetijk dat ze moest toestaan dat ik aLs tienjarige deetnam aan Heiho trainingen. ALs ze zich daartegen zou hebben verzet, was het bedrog zeker aan het ticht gekomen. Zo kreeg ik een mititaire trarnrng met appèt en marcheren. Ook moest ik onder het
Van het eindevan de oorlog heb ik niets gemerkt. Het enige
wat ik daarvan heb meegekregen is, dat ik de Japanners in vrachtwagens heb zien afvoeren. Dit gebeurde door lndonesiërs. GeatIieerde soLdaten heb ik niet gezien. Achteraf bteek dat dit ook niet kon, omdat ze er niet waren. Door de situatie in Soerabaja en de probtemen aldaar met de lndonesische vrijheidsstrijders konden de geallieerden
niet doorstoten naaT het zuidetijk getegen Ma[ang. Met
aLs
gevo[g dat de lndonesiërs vrij speI hadden. Pemoeda's,
peloppers en Heiho's hebben geroofd, verkracht en gemoord. Er brak een tijd aan van chaos en anarchie, waarbij de Bojkot sampairnafi werd afgekondigd. We werden afgestoten van water en licht, mochten geen voedsel kopen en het ook niet in huis hebben. Pemoeda's kwamen etke dag controleren of we geen eten in huis hadden. Mijn moeder verborg het voedsel
onder de dakpannen van de bijgebouwen. Water moesten we 's nachts bij een Zwitserse buurvrouw haten, een paar huizen verderop. ZoweI in de Jappen- aLs gedurende de Bersiap-tijd heeft mijn moeder ruithandel gedreven met lndonesiërs en Chinezen die's nachts via de brandgang achter het huis naar
binnen kwamen. Huisraad, kteding, beddengoed en sieraden wisselden tegen voedseL en getd van eigenaar. De Bersiapperiode buiten het kamp heeft ongeveer vier maanden geduurd, waarna we door de toenmatige T.R.l. [Tentara Repubtik lndonesial aLsnog het kamp werden ingestuurd. We hebben ongeveer zeven maanden vast gezeten in het kamp Bergenbuurt, waar ook de door Japanners gevangen genomen vTouwen en kinderen zaten. Eind juni 1946 zijn we op transport gezet in een gebl'indeerde trein naar SoLo, waar we voor het eerst gealtieerde Engelse en Gurkha soldaten zagen. Van daaruit zijn we met Dakota's naar Semarang gevtogen. VervoLgens voeren we met een vrachtschip naar Batavia, waaT we met vader werden herenigd. Foto [rechts] is v[ak na de capitu[atie van Japan gemaakt, ColLectre: Nrod
,É *14f
'È
:'
*,, *
e.\L .,.#!Qj"-!*asï{
í.ei;.' . .i".:.::
., '*
'
nL
..,,.,1
.!h 1.
tl /Á
F'l
ti
,s'r*r,
"qË. ,:
L:S
.&
.
h'i".
