Gebruikershandleiding ISL2 bij versie 6.00

Gebruikershandleiding ISL2 bij versie 6.00

InfoMil, juli 2013

ISL2, rekenen volgens SRM2

Inhoudsopgave Inhoudsopgave............................................................................................................................... 2 H1 Inleiding ................................................................................................................................. 4 1.1 Achtergrond ..................................................................................................................... 4 1.2 Doel programma .............................................................................................................. 4 1.3 Geldigheid van ISL2......................................................................................................... 5 1.4 Gegevensbronnen ........................................................................................................... 5 H2 Eerste gebruik ....................................................................................................................... 6 2.1 Systeemconfiguratie ........................................................................................................ 6 2.1.1 Printers en plotters ...................................................................................................... 6 2.1.2 Digitisers ..................................................................................................................... 6 2.2 Installatie procedure......................................................................................................... 6 2.2.1 Installatie ISL2 op (netwerk-)schijf............................................................................... 6 2.2.2 Borland Database Engine ........................................................................................... 6 2.2.3 Netwerkinstallatie ISL2................................................................................................ 7 2.2.4 Borland Database Engine bij netwerkinstallatie ........................................................... 7 2.2.5 Gebruik ISL2 onder Windows Vista en Windows 7...................................................... 8 2.2.6 Gebruik ISL2 onder Citrix ............................................................................................ 8 2.2.7 Verwijderen ISL2......................................................................................................... 9 2.2.8 Gebruik van Multi-processoren.................................................................................... 9 2.3 Snelle installatie test ........................................................................................................ 9 2.3.1 Demonstratieproject .................................................................................................... 9 2.3.2 Starten van een nieuw project ..................................................................................... 9 2.4 De ISL2 bestanden .......................................................................................................... 9 2.4.1 Programma bestanden................................................................................................ 9 2.4.2 Data bestanden........................................................................................................... 9 2.5 Instellen PC ....................................................................................................................10 H3 Werken met het programma ISL2 .........................................................................................12 3.1 Hoofdlijn ISL2 .................................................................................................................12 3.2 Projecten en modellen maken.........................................................................................12 3.3 Data toevoegen...............................................................................................................14 3.3.1 Wegbestanden uit Monitoringstool importeren ...........................................................14 3.3.2 Rekenpunten uit de Monitoringstool importeren .........................................................14 3.3.3 GIS-bestanden voorbereiden .....................................................................................15 3.3.4 GIS-bestanden importeren .........................................................................................17 3.3.5 GMF-bestanden .........................................................................................................21 3.3.6 DXF-bestanden ..........................................................................................................21 3.3.7 Plaatjes en sjablonen .................................................................................................23 3.3.8 Blanco model .............................................................................................................23 3.3.9 Achtergrondkaart van Nederland................................................................................23 3.4 Model opbouwen.............................................................................................................25 3.4.1 Model aanpassen.......................................................................................................25 3.4.2 Wegen splitsen of samenvoegen ...............................................................................25 3.4.3 Nodes toevoegen of verwijderen ................................................................................27 3.4.4 Wegen aansluiten ......................................................................................................27 3.4.5 Geometrie vereenvoudigen ........................................................................................27 3.4.6 Dubbele items wissen ................................................................................................29 3.4.7 Schermen invoeren en zoeken...................................................................................29 3.4.8 Deelgroepen maken...................................................................................................29 3.5 Rekeninstellingen invoeren .............................................................................................31 3.6 Rekenpunten aangeven ..................................................................................................33

InfoMil

2

ISL2, rekenen volgens SRM2 3.7 Berekening maken ..........................................................................................................35 3.7.1 Model controleren ......................................................................................................35 3.7.2 Berekening starten .....................................................................................................35 3.8 Resultaten uitlezen .........................................................................................................37 3.9 Resultaten beoordelen....................................................................................................39 3.9.1 Bijdragen uit andere bronnen .....................................................................................39 3.9.2 Toetsen......................................................................................................................39 H4 Toelichting en achtergronden ...............................................................................................40 4.1 Voertuigcategorieën........................................................................................................40 4.2 Emissiefactoren ..............................................................................................................40 4.3 Schalingsfactoren ...........................................................................................................40 4.4 Achtergrondconcentratie .................................................................................................40 4.5 Dubbeltellingcorrectie .....................................................................................................41 4.6 Zeezoutcorrectie .............................................................................................................41 4.7 Roet ................................................................................................................................41 4.8 Meteorologische gegevens .............................................................................................42 4.9 Ruwheidskaart ................................................................................................................42 4.10 Zichtjaren........................................................................................................................43 4.11 Referentiedata ................................................................................................................43 4.12 Formules.........................................................................................................................44 H5 Specifieke gevallen...............................................................................................................45 5.1 Bijdragen uit andere (punt-)bronnen optellen ..................................................................45 5.2 Kruisingen van wegen.....................................................................................................45 5.3 Snelwegen en provinciale wegen in steden.....................................................................45 5.4 Stagnerend verkeer ........................................................................................................45 Bijlagen .........................................................................................................................................47 Elementenoverzicht ...................................................................................................................47 Wegen....................................................................................................................................47 Geluidsscherm .......................................................................................................................48 Gebouwen..............................................................................................................................48 Notities ..........................................................................................................................................49 Informatie ......................................................................................................................................50

Gebruikershandleiding ISL2

3


H1 Inleiding 1.1 ACHTERGROND Het ministerie van Infrastructuur en Milieu (IenM) biedt met Implementatie Standaardrekenmethode Luchtkwaliteit 2 (ISL2) een rekenprogramma aan dat de luchtkwaliteit langs wegen door open terrein kan berekenen. ISL2 rekent volgens Standaard RekenMethode 2 (SRM2) van de Regeling beoordeling luchtkwaliteit 2007 (Rbl 2007) die in november 2012 van is gepubliceerd. Voor het berekenen van concentraties van schadelijke stoffen als gevolg van het gemotoriseerde wegverkeer in de stedelijke omgeving bestaat het rekenprogramma CAR-II en de NSL-Rekentool. CAR is een implementatie van Standaard RekenMethode 1 (SRM1). De NSL-Rekentool kan met zowel SRM1- als SRM2-wegen rekenen. ISL2 is vrij beschikbaar op de website van InfoMil. Het programma is ontwikkeld door DGMR, in samenwerking met het ECN. ISL2 wordt jaarlijks bijgewerkt met de nieuwste generieke invoergegevens om berekeningen van het gepasseerde jaar correct uit te voeren. Vanaf versie v3.00 maakt ISL2 gebruik van de pre-SRM-module. Deze module levert de generieke gegevens en bepaald voor een aantal parameters de juiste, locale waarde. Deze module bewerkt een verdere harmonisatie van de bestaande rekenmodellen. Zie voor meer informatie de achtergronddocumentie bij de module zoals opgesteld door het ECN. ISL2 beschikt over een uitgebreide ‘helpfunctie’. Deze is functioneel gebonden, dat wil zeggen dat het help-onderwerp dat getoond wordt, informatie bevat over het scherm dat u op dat moment heeft geopend. Daarnaast kunt u met de index zelf zoeken naar informatie over bepaalde onderwerpen of termen.

1.2 DOEL PROGRAMMA Om verschillende redenen kan het gewenst zijn om concentraties van luchtverontreinigende stoffen te berekenen: • voor het verkrijgen van inzicht in de locatie van knelpunten, • om resultaten van geplande maatregelen inzichtelijk te maken, • om rapportages te maken, • etc. Het programma ISL2 is bedoeld voor berekeningen langs wegen door (relatief) open terrein. Met ISL2 kunt u: • voor situaties uit 2012 de concentraties stikstofdioxide (NO2), fijn stof (PM10 en PM2,5) en roet (EC) berekenen met de werkelijke meteo-gegevens, • modellen maken van toekomstige scenario’s, • de concentraties NO2 , PM10 , PM2,5 en roet (EC) laten uitrekenen voor toekomstige jaren met de meerjarige gemiddelde meteo-set.

InfoMil

4


1.3 GELDIGHEID VAN ISL2 ISL2 rekent jaargemiddelde concentraties van gekozen stoffen uit. Het programma voert concentratieberekeningen uit, en toetst niet aan drempel- en/of grenswaarden. Toetsing dient de gebruiker zelf te doen. ISL2 werkt op basis van vooraf gedefinieerde klassen (wegtypen, snelheidstypen, etc.) waardoor de resultaten een bepaalde onzekerheid hebben. Verfijning van de resultaten zou om een fors grotere hoeveelheid invoergegevens vragen. Het programma is gevalideerd als rekenmodel voor situaties die onder SRM2 van de Rbl 2007 vallen. De nauwkeurigheid van de resultaten is dan ook conform de gestelde eisen in de Rbl 2007. ISL2 is niet geschikt voor situaties die buiten SRM2 van de Rbl 2007 vallen.

1.4 GEGEVENSBRONNEN In ISL2 kan de volgende data gebruikt worden: 1) Gegevens uit de Monitoringstool (zie paragraaf Wegbestanden uit Monitoringstool importeren op pagina 14). 2) Kaarten uit een GIS-applicatie (zie paragraaf GIS-bestanden importeren op pagina 17): ISL2 kan bestaande kaarten die afkomstig zijn van een GIS-applicatie inlezen. Na het bewerken van de kaarten zijn deze ook als GIS-kaarten weg te schrijven. Dat geldt ook voor de resultaten, die vervolgens als aparte kaartlaag in een andere GIS-applicatie zijn in te lezen en te bewerken. 3) Data uit een DGMR-model (.gmf) (zie paragraaf GMF-bestanden op pagina 21): Modeldata (.gmf) die afkomstig is van andere DGMR-producten. Deze kan bijvoorbeeld ook informatie over kenmerken van wegen bevatten. 4) DXF-bestanden (zie paragraaf DXF-bestanden op pagina 21): ISL2 kan tweedimensionale tekeningen met extensie DXF (bestand.dxf) inlezen. DXFbestanden kan het programma alleen gebruiken om wegen te importeren en bijbehorende informatie. Als het bestand voorzien is van ruimtelijke informatie, bijvoorbeeld rijksdriehoekcoördinaten, zal ISL2 deze ook inlezen. DXF-bestanden kunt u ook importeren als ‘achtergrondplaatje’. Dan zal ISL2 de onderdelen in de tekeningen en bijbehorende kenmerken niet herkennen. Alle elementen/lijnen in de tekening zijn zichtbaar, maar de elementen die u voor de berekening in het model wilt gebruiken, moet u ‘overtrekken’. Op die manier maakt u een nieuw model waarbij het ‘achtergrondplaatje’ dient als sjabloon. 5) Andere bestanden met kaarten en/of plaatjes (bijv. .jpg, .bmp, .gif, .tiff, etc.) (zie paragraaf Plaatjes en sjablonen op pagina 23): ISL2 kan deze bestanden wel importeren maar kan de onderdelen in de tekeningen en bijbehorende kenmerken niet herkennen. Alle elementen/lijnen in de tekening zijn zichtbaar, maar de elementen die u voor de berekening in het model wilt gebruiken, moet u ‘overtrekken’. Op die manier maakt u een nieuw model waarbij het ‘achtergrondplaatje’ dient als sjabloon. 6) Zonder kaartmateriaal (zie paragraaf Blanco model op pagina 23): Binnen ISL2 is het mogelijk om vanaf een blanco achtergrond een model op te bouwen. Op een leeg vel kan de gebruiker zelf wegen, gebouwen, etc. tekenen en voorzien van kenmerken. Daarbij is het wel nodig om de positie van het tekenvel met rijksdriehoekcoördinaten aan te geven, zodat de juiste achtergrondwaarden worden gebruikt voor de berekening.


5


H2 Eerste gebruik 2.1 SYSTEEMCONFIGURATIE De minimale systeemeisen voor het gebruik van ISL2 zijn: • Pentium II processor, 1 GHz; • 512 Mb RAM-geheugen; • besturingssysteem: Microsoft Windows 2000, Windows XP, Window Vista en Windows 7; • beeldschermweergave: resolutie 800x600, 256 kleuren; • 150 Mb vrije diskruimte benodigd voor de programmatuur; • 150 Mb vrije diskruimte per ISL2 project.

2.1.1 Printers en plotters Als printer kunt u iedere door Windows ondersteunde printer gebruiken. Daarvoor is geen speciale instelling nodig. Voor de grafische uitvoer van ISL2 is het wel van belang dat recente printerdrivers zijn geïnstalleerd. Vraag indien nodig naar nieuwe drivers bij uw leverancier. ISL2 maakt de grafische uitvoer in rasterformaat. Dit formaat wordt door penplotters niet ondersteund. Vraag in geval van twijfel aan uw leverancier of uw plotter rasterformaat ondersteunt.

2.1.2 Digitisers De aansturing van een digitiser in ISL2 kan op twee manieren: enerzijds met behulp van een zogenaamde WinTAB-driver, anderzijds door rechtstreeks gegevens van en naar de seriële poort te lezen en te schrijven. Indien het WinTAB stuurprogramma geïnstalleerd is, zal ISL2 deze gebruiken voor het digitaliseren. De gebruiker hoeft dan verder niets in ISL2 in te stellen. Is deze niet aanwezig, dan zal ISL2 zelf de benodigde gegevens van de seriële poort lezen. Hiertoe dient de gebruiker een formulier met digitiser-instellingen in te vullen; dit kan vanuit ISL2 door onder de menu optie ‘Bestand’ de functie ‘Digitiser’ te selecteren en vervolgens ‘Digitiser set-up’. Voor de precieze invulling wordt verwezen naar het meegeleverde ISL2 helpbestand. WinTAB WinTAB is een open industrie interface die informatie van digitisers op een gestandaardiseerde wijze aan applicaties doorgeeft. ISL2 ondersteunt deze standaard. Het benodigde stuurprogramma behoort verkrijgbaar te zijn bij de leverancier van de digitiser. Wanneer u twijfelt of de WinTAB drivers zijn geïnstalleerd of over de digitiser-instellingen is het raadzaam de digitiserhandleiding of uw netwerkbeheerder te raadplegen. Voor meer informatie over WinTAB, digitisers en programmatuur die deze standaard ondersteunen: http://www.pointing.com.

2.2 INSTALLATIE PROCEDURE 2.2.1 Installatie ISL2 op (netwerk-)schijf Installeer ISL2 in een nieuwe, lege folder/map en niet over een oudere versie van ISL2 heen. Download van de InfoMil-website de zip-file met het programma ISL2 (ISL2.zip). Pak dit bestand vervolgens uit in een lege folder/map. Start daarna vanuit deze map de SETUP_ISL2.EXE. Volg de aanwijzingen van het installatieprogramma op. In de meeste gevallen kunt u alle standaardinstellingen handhaven.

2.2.2 Borland Database Engine Voordat u ISL2 kunt gebruiken, moet u eerst de Borland Database Engine (BDE) installeren. Aan het einde van de installatie van het programma ISL2 kunt u aansluitend de installatie van de BDE starten.

InfoMil

6

ISL2, rekenen volgens SRM2 De Borland Database Engine is een apart programma, gemaakt door Borland. De BDE is een gedeeld softwareonderdeel dat een gemeenschappelijke databaselaag biedt voor toepassingen. ISL2 maakt voor de bestandsbenadering gebruik van de BDE en zal dan ook niet werken indien deze niet op de lokale harde schijf is geïnstalleerd. Na de installatie staat de gemeenschappelijke NET DIR automatisch op C:\. Dit heeft tot gevolg dat ISL2 een bestand met de naam ‘PDOXUSRS.NET’ op C:\ gaat plaatsen. Hiervoor dient de systeembeheerder wel voldoende lees- en schrijfrechten toe te wijzen aan de gebruiker(s) op deze schijf.

2.2.3 Netwerkinstallatie ISL2 Met de in paragraaf 2.2.1 beschreven procedure kunt u het programma ISL2 op een lokale harde schijf of op een netwerkschijf installeren. In een netwerkomgeving, waarbij het programma op een netwerkschijf wordt geïnstalleerd en meerdere gebruikers vanaf hun eigen werkstation gebruik moeten maken van ISL2, is nog een extra stap nodig: installatie van de Borland Database Engine op ieder werkstation. Na de installatie van het programma op de netwerkschijf, bevindt zich in de programma-map het installatieprogramma SETUP_BDE.EXE. Voer dit programma uit op élk werkstation waarop ISL2 gebruikt zal gaan worden, zodat op elk werkstation de BDE is geïnstalleerd. Volg de aanwijzingen van het installatieprogramma op. In de meeste gevallen kunnen alle standaardinstellingen worden gehandhaafd. Na de installatie van de BDE op elk werkstation dient de procedure van de volgende paragraaf te worden gevolgd.

2.2.4 Borland Database Engine bij netwerkinstallatie Om van projecten op het netwerk gebruik te kunnen maken, dienen alle gebruikers van ISL2 dezelfde BDE configuratie te hebben ingesteld voor ‘NET DIR’. Deze NET DIR is een folder op de lokale harde schijf of op het netwerk waarin voor alle gebruikers bijgehouden wordt welke ISL2 projecten zij gebruiken. Hiermee kan worden bewerkstelligd dat meerdere gebruikers tegelijkertijd aan één project kunnen werken. Het instellen van deze NET DIR kan na de installatie van ISL2 met het programma 'BDE Administrator', dat te benaderen is vanuit het configuratiescherm. Als gebruik wordt gemaakt van het gelijktijdig werken aan ISL2-projecten via het netwerk dan dient voor elke gebruiker de NET DIR, die standaard op C:\ staat, te worden aangepast naar dezelfde folder op het netwerk. Deze folder dient ook fysiek hetzelfde te zijn voor alle gebruikers en het is noodzakelijk dat alle gebruikers voldoende rechten in deze folder hebben, minimaal lees- en schrijfrechten. De NET DIR wordt als volgt aangepast: Start het programma BDE Administrator vanuit het configuratiescherm van Windows. Selecteer het tabblad ‘Configuration’ en vervolgens ‘Drivers’, ‘Native’ en ‘PARADOX’.


7


Geef in het veld NET DIR de algemene foldernaam aan waarin het bestand PDOXUSERS.NET wordt geplaatst voor alle gebruikers; Sluit het programma af en bevestig eventueel het opslaan van de wijzigingen.

2.2.5 Gebruik ISL2 onder Windows Vista en Windows 7 De werking van ISL2 is gegarandeerd voor Windows 2000, XP, Vista en 7. In Windows Vista en Windows 7 zijn ten aanzien van de beveiliging veel zaken gewijzigd. Daardoor functioneert de BDE (die ontwikkeld is voor Windows XP) niet onder deze Windows-versies tenzij de volgende instellingen zijn aangepast: • permissies op de BDE moeten toegekend zijn in de Windows registry; • de BDE instelling NET DIR moet wijzen naar een andere willekeurige beschrijfbare map zolang het maar niet de ‘root’ van een harde schijf is (bijv. C:\). Een mogelijke naam voor een andere folder kan zijn C:\BDEshare. Zorg ervoor dat deze van tevoren is aangemaakt. De foldernaam kan worden aangepast met de hiervoor beschreven procedure. Zolang de NET DIR niet goed is ingesteld zal Windows Vista een melding geven als ‘Permission Denied on PDOXUSERS.NET’. Om de permissies op de BDE toe te passen, moet de systeembeheerder (beheerdersrechten vereist) een aanpassing maken in de Windows Registry nadat het ISL2 programma en de DBE op het werkstation zijn geïnstalleerd. Ga naar het Windows Start Menu en kies ‘Run’. Type ‘regedit’ gevolgd door Enter voor het opstarten van de registry editor. Open de tak HKEY_LOCAL_MACHINE. Open de tak SOFTWARE. Klik met de rechter muistoets op het item ‘Borland’. Kies in het menu dat volgt voor de optie ‘Permissions’. Selecteer in het nieuwe scherm dat wordt getoond de groep ‘Users’. Zet het vinkje aan bij ‘Allow’ en ‘Full Control’. Druk op OK en sluit de registry editor.

2.2.6 Gebruik ISL2 onder Citrix Voor ISL2 wordt geen garantie gegeven voor een goede werking binnen een Citrix omgeving. Dit gezien de grote hoeveelheid configuraties. Citrix lijkt met name geschikt voor de ‘standaard’ kantoortoepassingen, zoals MS Office. Voor applicaties die veel rekenkracht vereisen, is het minder (of niet) geschikt. ISL2 kan in principe draaien onder Citrix, maar wanneer meerdere gebruikers tegelijkertijd met ISL2 gaan werken, zal de prestatie/rekensnelheid snel achteruit gaan. Aanwijzingen voor gebruik onder Citrix: • Installeer ISL2 op de Citrix-server als ‘Lokale installatie’. Installeer en configureer de BDE ook op deze server (dus niet op de werkstations). Wanneer de snelkoppeling voor ISL2 vervolgens aan verschillende gebruikers wordt toegekend, kan het programma meerdere keren worden opgestart (ondanks dat ISL2 normaal gesproken op een werkstation maar één keer kan worden gestart). • Het rekenen via de Citrix-server verloopt iets trager dan het rekenen met ISL2 geïnstalleerd op een lokaal werkstation. Op een werkstation neemt ISL2 namelijk de volledige processoren geheugencapaciteit, terwijl het programma op de Citrix-server maar een beperkte capaciteit toegewezen krijgt (om zichzelf en eventuele andere applicaties niet op te hangen). • Wanneer de back-up van de Citrix-server wordt gestart, worden alle actieve sessies beëindigd. Als op dat moment een ISL2-berekening gaande is, blijft deze op de server echter gewoon doorrekenen. Citrix kan vervolgens zo worden ingesteld, dat de sessie na een bepaalde tijd alsnog wordt afgesloten, zodra de berekening klaar is en het programma vervolgens ‘idle’ gaat.

InfoMil

8


2.2.7 Verwijderen ISL2 ISL2 kan van het systeem worden verwijderd door het configuratiescherm te openen en vervolgens de software te verwijderen.

2.2.8 Gebruik van Multi-processoren Op dit moment ondersteunt ISL2 niet het gebruik van meerdere cores of processoren. Van een Multi-processor/core CPU wordt maar één core gebruikt. Het eventueel virtualiseren van machines met ISL2 zou een tussenoplossing kunnen zijn om gebruik te maken van meerdere processoren/cores maar dit valt buiten het bestek van deze handleiding.

2.3 SNELLE INSTALLATIE TEST De installatie en het functioneren van ISL2 kunt u testen met behulp van het meegeleverde demonstratieproject.

2.3.1 Demonstratieproject Bij ISL2 is een demonstratieproject meegeleverd. Aan de hand van dit project is het mogelijk de installatie te controleren en te checken of de aansturing van de randapparatuur correct is. Start ISL2 en sluit het scherm Openen Project door op de knop ‘Annuleren’ te drukken. Selecteer onder de menu optie ‘Bestand’ de functie ‘Installeren demonstratieproject’. Kies een nieuwe of lege map voor installatie van het demonstratieproject en druk op de knop ‘Doorgaan’. Na installatie opent het project vanzelf. U kunt het project afsluiten door onder de menu optie ‘Bestand’ de functie ‘Sluit project’ te kiezen.

2.3.2 Starten van een nieuw project Het aanmaken van een nieuw ISL2 project kan door onder de menu optie ‘Bestand’ de functie ‘Open project’ te selecteren. Ga in het dan getoonde dialoogvenster naar de gewenste folder waar een project moet worden aangemaakt en druk op ‘Nieuw project’. Nadat de gegevens van het nieuwe project zijn ingevoerd, zal dit project worden aangemaakt en geopend. U kunt nu zelf een model aanmaken, items invoeren en berekeningen uitvoeren.

2.4 DE ISL2 BESTANDEN 2.4.1 Programma bestanden Alle programma bestanden worden in de programmafolder en eventuele subfolders geplaatst. Er worden geen bestanden in de Windows folder of Windows-system folder geplaatst.

2.4.2 Data bestanden Alle bestanden die samen een ISL2 project vormen, worden in één projectfolder geplaatst, met daarin een aantal subfolders. Een project bestaat uit vele bestanden. Let op! De bestanden in de projectfolder hebben onderlinge relaties. Het is NIET mogelijk modellen te kopiëren, verwijderen of wijzigen door met de Windows verkenner de bestanden en/of folders te wijzigen. Kopiëren, verwijderen of wijzigen kunt u binnen ISL2 doen.


9


2.5 INSTELLEN PC Het teken dat gebruikt wordt als decimaal scheidingsteken is afhankelijk van de instelling van uw PC. Maakt u gebruik van een Engelstalige landinstelling, dan geldt de punt als scheidingsteken. Is de landinstelling Nederlands, dan geldt de komma als scheidingsteken. Bij de meeste PC’s zal dit al zo ingesteld zijn. Het controleren en/of wijzigen van deze instelling gaat als volgt: Ga naar ‘het Configuratiescherm; Selecteer bij landinstellingen Nederlands (of Dutch) en selecteer bij getallen als decimaalsymbool een komma en als cijfergroeperingssymbool een punt. Kiest u liever voor landinstelling Engels (of English), selecteer dan als decimaalsymbool een punt en als cijfergroeperingssymbool een komma. Klik op ‘OK’. De PC is nu geschikt om met ISL2 te rekenen.

InfoMil

10



11


H3 Werken met het programma ISL2 3.1 HOOFDLIJN ISL2 Om te werken met ISL2 moet u: • Projecten en modellen maken, • Data toevoegen, • Model opbouwen, • Rekeninstellingen invoeren, • Rekenpunten aangeven, • Berekening maken, • Resultaten uitlezen, • Resultaten beoordelen. De genoemde stappen zijn in de volgende paragrafen uitgewerkt. Demonstratieproject In ISL2 is een voorbeeldproject opgenomen. Dit project geeft u inzicht in mogelijkheden van gebruik, opbouw van modellen, inhoud van een model, wegeigenschappen en rekenpunten. Start ISL2 en sluit het scherm Openen Project door op de knop ‘Annuleren’ te drukken. Selecteer onder de menu optie ‘Bestand’ de functie ‘Installeren demonstratieproject’. Kies een nieuwe of lege map voor installatie van het demonstratieproject en druk op de knop ‘Doorgaan’. Na installatie opent het project vanzelf. U kunt het vervolgens verkennen en daarna afsluiten. Selecteer onder de menu-optie ‘Bestand’ de functie ‘Sluit project’. N.B.: Informatie over de inhoud en invoervelden in een scherm verschijnt als u op knop ‘Help’ drukt.

3.2 PROJECTEN EN MODELLEN MAKEN ISL2 kent drie niveaus waarop u het project kunt ordenen. U kunt dit op verschillende manieren doen, bijvoorbeeld: 1) Gebied: geografische afbakening van het project 2) Versie: afbakening in de tijd, bijvoorbeeld: 2012, 2015, 2020, etc. 3) Model: bepaald scenario van het gebied, bijvoorbeeld: huidige situatie, na plaatsing van geluidsscherm, na wegverbreding, etc. 7)

Start het programma ISL2. Selecteer onder de menu-optie ‘Bestand’ de functie ‘Open project’. Open een nieuw project door op de knop ‘Nieuw project’ te drukken. Vul in het veld ‘Folder’de naam van het project in. Vul ook het veld ‘Projectomschrijving’ in en druk op ‘OK’. Druk op de knop ‘Nieuw gebied’. Vul in het veld ‘Omschrijving’ de naam van het gebied in. Gebruik bijvoorbeeld een naam die de geografische locatie van het gebied aangeeft en druk op ‘OK’. Druk op de knop ‘Nieuwe versie’. Vul in het veld ‘Omschrijving’ de naam van de versie in. Gebruik bijvoorbeeld een naam die een afbakening in de tijd vormt en druk op ‘OK’. Maak een ‘Nieuw model’ aan (dit scherm opent de eerste keer automatisch). Vul in het veld ‘Omschrijving’ de naam van het model in. Gebruik bijvoorbeeld een naam die het scenario weergeeft. Voer in het kader ‘Modelgrenzen’ de rijksdriehoekcoördinaten in van de kaart die u wilt importeren of het gebied waarin u wilt tekenen en druk op ‘OK’.

InfoMil

12

ISL2, rekenen volgens SRM2 Bij gebruik van GIS-data hoeft u onder in het scherm dat verschijnt als u ‘Nieuw model’ kiest, geen rijksdriehoekcoördinaten in te voeren. Deze maken deel uit van de geïmporteerde data. Bij gebruik van GMF- of DXF-bestanden kunnen deze coördinaten ook onderdeel zijn van de data. Dit is echter niet altijd het geval. Daarom moet u de coördinaten altijd controleren na het importeren van deze data. Dat kan via de menu optie ‘Model’, functie ‘Eigenschappen’. Wanneer u het model opent, ziet u een grotendeels wit scherm met in de kaders er omheen functieknoppen en tabbladen. In het witte gedeelte zal straks het model worden getoond.


13


3.3 DATA TOEVOEGEN ISL2 kan data inlezen die afkomstig is van verschillende software-applicaties. Het programma is vooral ingericht om te werken met data afkomstig uit de Monitoringstool NSL (www.nslmonitoring.nl) en uit andere GIS-applicaties. Ook GMF- en DXF-bestanden kan ISL2 inlezen. Verder is het mogelijk om plaatjes te importeren als achtergrond of om in een blanco model te werken. De mogelijkheden zijn in genoemde volgorde uitgewerkt in de onderstaande paragrafen.

3.3.1 Wegbestanden uit Monitoringstool importeren Informatie van wegvakken uit de Monitoringstool NSL kunt u importeren in het ISL2-programma. Hiervoor maakt u eerst vanuit de Monitoringstool (MT) een export van bestanden van de wegvakken van de gewenste wegbeheerder. In het zip-bestand dat u toegestuurd krijgt, bevinden zich ook de benodige shape-bestanden. ISL2 is gericht op het berekenen van wegen in open gebied, SRM2-wegen. Selecteer bij ‘Selectie weggegevens’ ook de ‘SRM2-wegen binnen een straal van 5 kilometer’. Dan kan ISL2 op de juiste manier de bijdrage van die wegen op de rekenpunten bepalen. Ga naar www.nsl-monitoring.nl en selecteer ‘Monitoring NSL’ in de bovenbalk. Kies in de linker menu-balk onder ‘Exporteren’ voor ‘Weggegevens en resultaten’. Selecteer (in stap 4) ook ‘alle SRM2-wegvakken binnen straal van 5 km’ In ISL2: selecteer onder de menu optie ‘Bestand’ de functie ‘Importeren’ en vervolgens de functie ‘NSL Monitoringstool’. Open het GIS-bestand (.shp) dat de wegvakken uit de MT bevat. ISL2 leest vervolgens alle typen wegen in uit het wegvakkenbestand van de MT, ook indien dit binnenstedelijke wegen zijn. Om inzichtelijk te krijgen welke wegvakken niet in open gebied liggen, dus SRM1-wegen zijn, kunt u de volgende procedure volgen: Kies menu-optie Model | Groepenmanager; Hier zijn de verschillende groepen in het model zichtbaar. Voor ieder geïmporteerd shapebestand zijn twee groepen aangemaakt: 'SRM1 ' en 'SRM2 '. De binnenstedelijke wegen zijn in de SRM1-groep geplaatst. Sluit de groepenmanager. Selecteer links in de knoppenbalk, in plaats van ‘hoofdgroep’ de groep waarvan de naam met ‘SRM1’ begint. De SRM1-wegvakken worden nu blauw weergegeven in de kaart. Gebruik eventueel de [Delete] knop om deze wegvakken te verwijderen. Op deze manier kunt u eenvoudig zien welke wegen als SRM2-weg in de MT zijn opgenomen en welke als SRM1-weg, en controleren of deze typering correct is. Let op:

bestanden uit ISL2 weer importeren in de MT kan niet! Het wijzigen van gegevens in de MT kan alleen via de MT zelf. ISL2 kan geen shape-bestanden exporteren die voldoen aan het formaat van de MT.

3.3.2 Rekenpunten uit de Monitoringstool importeren Om rekenpunten uit de Monitoringstool te kunnen importeren in het ISL2-programma, maakt u vanuit de MT een export van de geselecteerde rekenpunten. In het zip-bestand dat u toegestuurd krijgt, bevinden zich ook de benodige shape-bestanden. De rekenpunten kunt u vervolgens inlezen met de standaard data-uitwisselingsmodule van ISL2. Hiervoor heeft het ISL2-programma een uitwisselingsprofiel. Dit bestand (receptorpunten.xpl) bevindt zich in dezelfde directory als waarin het programma is geïnstalleerd. In ISL2: selecteer onder de menu optie ‘Bestand’ de functie ‘Importeren’ en vervolgens de functie ‘Data uitwisseling’.

InfoMil

14

ISL2, rekenen volgens SRM2 Selecteer in het opgekomen scherm de functie ‘Laden’ en open het uitwisselingsprofiel (Receptorpunten.xpl.), te vinden in de map waarin ISL2 is geïnstalleerd. Druk vervolgens op de knop ‘Importeren’. Open het GIS-bestand (.shp) dat de rekenpunten uit de MT bevat. De geïmporteerde rekenpunten verschijnen in het scherm van ISL2.

3.3.3 GIS-bestanden voorbereiden Voordat u begint met het importeren van gegevens vanuit een GIS-applicatie is het belangrijk dat u bekend bent met de verschillende data behorend bij de kaartlagen. Data kunnen alleen correct in ISL2 worden ingelezen als deze aan een aantal randvoorwaarden voldoen. U kunt verschillende kaartlagen uit een GIS-applicatie gebruiken, bijvoorbeeld wegen, geluidsschermen en gebouwen. Alleen wegen en daarin verwerkte schermen zijn relevant voor de berekeningen door ISL2; gebouwen en losse geluidsschermen zijn illustratief. ISL2 heeft per laag/type/elementenverzameling de volgende bestanden nodig: • bestand.dbf (bijv. wegen.dbf), • bestand.shx (bijv. wegen.shx), • bestand.shp (bijv. wegen.shp). De overige bestanden (bijv. wegen.xxx) worden in ISL2 niet gebruikt. Controleer of u voor iedere kaartlaag of elementenverzameling die u wilt inlezen over de benodigde drie bestanden (.dbf en .shx en .shp) beschikt. Het programma gebruikt voor de berekening een aantal parameters. Data die u wilt gebruiken voor het model en de berekening moeten overeenkomen (grootheid en eenheid) met de data waarmee ISL2 kan rekenen. Het is niet strikt noodzakelijk dat alle mogelijke invoerdata werkelijk beschikbaar zijn. Sommige gegevens kunt u ook naderhand zelf toevoegen in het model, net zoals u maatregelen of veranderingen die u in de toekomst heeft gepland, kunt invoeren. Om de GIS-data te kunnen gebruiken, is het nodig dat de binnen ISL2 bekende items gekoppeld worden aan de juiste GIS-data. In het programma Excel kunt u het bestand met de extensie ‘dbf’ openen. Als u bijvoorbeeld wegen.dbf opent, kunt u de kolommen met eigenschappen van de wegen zien. Een overzicht met gegevens/items die ISL2 kan gebruiken voor berekening en herkenning vindt u in de bijlage op pagina 47. Ga als volgt te werk om een dbf-bestand geschikt te maken voor import in ISL: Sla een export van GIS-data van het gewenste gebied op. Open het bestand met de extensie .dbf (naam_bestand.dbf) in Excel. Bepaal de betekenis van de kolommen. Controleer of alle gewenste gegevens voor de berekening in de file staan. Voeg zo nodig kolommen met nieuwe/berekende gegevens toe (geen rijen!). Noteer de namen van de kolommen in de file die overeenkomen met de ISL2 naam. Sla het bestand op met de extensie .dbf (naam_bestand.dbf). Let op:

In het dbf-bestand mag u wel nieuwe kolommen toevoegen, maar geen nieuwe rijen! Als u rijen toevoegt, komt het bestand niet meer overeen met de shape-specificaties. Het bestand kan dan niet meer gebruikt worden in een GIS-applicatie.

Gegevens die niet aanwezig zijn in de GIS-data kunt u in ISL2 zelf toevoegen, zie paragraaf Model opbouwen op pagina 25. Deze mogelijkheid kan, als het kleine aantallen toevoegingen betreft, eenvoudiger zijn dan het bewerken van de invoerdata in Excel.


15


InfoMil

16


3.3.4 GIS-bestanden importeren Om GIS-data in te voeren, maakt u gebruik van profielen. Maak voor de verschillende elementen een eigen profiel aan, bijvoorbeeld voor wegen, gebouwen, schermen, etc. Sla de profielen bij voorkeur op in de directory waarin het project zich bevindt. In een profiel geeft u aan welke gegevens uit de GIS-data u toewijst aan de mogelijke datavelden binnen ISL2. Selecteer onder de menu optie ‘Bestand’ de functie ‘Importeren’ en vervolgens de functie ‘Data uitwisseling’. Selecteer in het opgekomen scherm de functie ‘Nieuw’ en geef een naam aan het profiel. Laat de naam overeenkomen met het type data dat u wilt importeren (weg, gebouwen, schermen, etc.) Druk op ‘Opslaan’. Vervolgens verschijnt het tabblad ‘Algemeen’ van het dialoogvenster ‘Bestandsuitwisselingsformaat’. In het kader ‘Instellingen’: geef een naam aan de verzameling van gegevens die u gaat invoeren. Selecteer het juiste itemtype. Selecteer het tabblad ‘Bestandsvelden’. Druk op ‘Van bestand’ in het kader ‘Wijzigen velden’. Open het GIS-bestand (.shp) dat de data van uw project bevat. N.B.: Informatie over de inhoud en invoervelden in een scherm verschijnt als u op knop ‘Help’ drukt.


17


InfoMil

18


In het dialoogvenster ‘Bestandsuitwisselingsformaat’ verschijnen de namen en typen van informatie die ISL2 heeft gevonden in het databestand. Vervolgens ‘koppelt’ u de namen uit de GIS-data aan namen van bestandstypen in ISL2. ISL2 weet dan welke informatie in de GIS-data aanwezig is. Selecteer het tabblad ‘Import koppelingen’. Selecteer een item in de linker kolom (titel bijv. ‘Weg’) én het te koppelen item in de middelste kolom (titel ‘Bestandsvelden’). Druk op de knop ‘Toevoegen’. De gemaakte koppeling wordt zichtbaar in de rechter kolom (titel ‘Koppelingen’). Herhaal bovenstaande twee stappen tot alle mogelijke (en juiste) koppelingen zijn gemaakt. Druk op ‘OK’. Het profiel is nu aangemaakt. Selecteer het aangemaakte profiel en druk vervolgens op de knop ‘Importeren’. Selecteer het bestand met de juiste gegevens. Druk op de knop ‘Openen’. De geïmporteerde elementen verschijnen in het scherm van ISL2. Herhaal bovenstaande procedure tot alle elementen die u wilt gebruiken (wegen, schermen, gebouwen, etc.) in het model zijn opgenomen. Opmerking: Het is mogelijk om via bovenstaande methode een geluidsscherm in te voeren. Echter een geluidsscherm is alleen een visueel element in het model. Om de effecten van een geluidsscherm mee te nemen in de berekening van de concentraties moet deze als eigenschap van de weg zijn ingevoerd. Gebouwen hebben ook alleen een illustratieve functie in het model.


19


`

InfoMil

20


3.3.5 GMF-bestanden GMF-bestanden (.gmf) zijn modelbestanden van DGMR die afkomstig zijn van andere DGMRproducten, zoals het programma Geonoise. Deze kunnen ook informatie over bijvoorbeeld kenmerken van wegen bevatten. Selecteer onder de menu optie ‘Bestand’ de functie ‘Importeren’ en vervolgens de functie ‘DGMR model data (.gmf)’. Selecteer het bestand (bestand.gmf) en druk vervolgens op de knop ‘Openen’.

3.3.6 DXF-bestanden ISL2 kan tweedimensionale tekeningen met extensie DXF (bestand.dxf) inlezen. DXF-bestanden kan het programma alleen gebruiken om wegen en bijbehorende informatie te importeren. DXFbestanden kunt u ook importeren als ‘achtergrondplaatje’. In dat geval zal ISL2 de onderdelen in de tekeningen en bijbehorende kenmerken niet herkennen. Alle elementen in de tekening zijn zichtbaar, maar de elementen die u voor de berekening in het model wilt gebruiken, moet u ‘overtrekken’. Op die manier maakt u een nieuw model waarbij het ‘achtergrondplaatje’ dient als sjabloon. Een DXF-bestand kan als coördinatenstelsel de rijksdriehoek-coördinaten hebben. Dit is echter niet altijd het geval. Daarom moet u de coördinaten altijd controleren na het importeren van deze data. Selecteer onder de menu optie ‘Bestand’ de functie ‘Importeren’ en vervolgens de functie ‘Importeren DXF’. Selecteer het bestand (bestand.dxf) en druk vervolgens op de knop ‘Openen’. In het dialoogvenster ‘Importeren DXF’ zijn nu de gegevens van het DXF-bestand ingevuld, zoals ISL2 die heeft ingelezen. Selecteer de juiste schaaleenheid (ISL2 gaat standaard uit van meter als eenheid) en indien gewenst de ‘offset’. Met de ‘offset’ kunt u de kaart verplaatsen als de coördinaten van het model en de kaart niet overeen komen. Klik op ‘Next >‘ en vul de ‘Import instellingen’ in. Klik op ‘Next >‘ en selecteer lagen die u wilt importeren. Let op: de lagen die u hebt geselecteerd moeten van het type zijn dat u heeft ingesteld in het dialoogvenster ‘Import instellingen’. Verschillende itemtypen moet u afzonderlijk van elkaar in verschillende importsessies importeren. Klik op ‘Next >‘ en vervolgens op ‘Start’ om het bestand te importeren. Klik op ‘Sluiten’ als het importeren is voltooid. Herhaal bovenstaande procedure om elementen/lagen van andere itemtypen te importeren. Selecteer onder de menu optie ‘Model’ de functie ‘Eigenschappen’. Controleer de coördinaten van het model en, indien nodig, vul deze in of wijzig deze. N.B.: Informatie over de inhoud en invoervelden in een scherm verschijnt als u op knop ‘Help’ drukt.


21


InfoMil

22


3.3.7 Plaatjes en sjablonen ISL2 kan achtergrondbestanden (met extensie .dbv, .bmp, .jpg, .wmf, .gif, .png, .tif, .tiff, .tga, .psp, .ppm, pcx, .shp, .mif) wel importeren, maar kan de onderdelen in de tekeningen en bijbehorende kenmerken niet herkennen. Alle elementen in de tekening zijn zichtbaar, maar de elementen die u voor de berekening in het model wilt gebruiken, moet u ‘overtrekken’. Op die manier maakt u een nieuw model met het ‘achtergrondplaatje’ als sjabloon. Selecteer onder de menu optie ‘Beeld’ de functie ‘Achtergronden’. Druk in het dialoogvenster ‘Selecteer achtergronden’ op de knop ‘Toevoegen’. Selecteer een achtergrondbestand en druk vervolgens op de knop ‘Openen’. Het bestand verschijnt in de lijst met te importeren achtergronden. Selecteer de gewenste opties in het kader ‘Weergave-opties’. Voer bij grafische afbeeldingen (jpg, tiff, bmp, tga, psp) coördinaten in die binnen het model vallen, anders zal het plaatje zich buiten het beeld bevinden. Voeg naar wens andere plaatjes toe aan de lijst en stel de gewenste weergave-opties in Klik op ‘OK’ om het geselecteerde plaatje(s) in te voegen in het model. Teken de gewenste elementen over in ISL2 met de beschikbare items (weg, etc.) en voorzie deze van de benodigde gegevens. Via menu optie ‘Beeld’, functie ‘Achtergronden’ kunt u de rijksdriehoekcoördinaten invullen/wijzigen en zo de figuur verplaatsen naar een andere locatie of de schaal van de tekening veranderen. N.B.: Informatie over de inhoud en invoervelden in een scherm verschijnt als u op knop ‘Help’ drukt.

3.3.8 Blanco model Als informatie over het te onderzoeken gebied niet beschikbaar is, kunt u in ISL2 een tekening/schets uit de vrije hand maken. In het (blanco) model kunt u naar wens beschikbare items (weg, etc.) intekenen en voorzien van de benodigde gegevens. Bovendien is het mogelijk in een bestaande situatie/kaart de nieuwe situatie te tekenen en berekeningen aan beide situaties uit te voeren. Via de menu optie ‘Model’, functie ‘Eigenschappen’ kunt u de rijksdriehoekcoördinaten invullen/wijzigen en zo het model verplaatsen naar een andere locatie of de schaal van de tekening veranderen.

3.3.9 Achtergrondkaart van Nederland Binnen ISL2 is het mogelijk om als achtergrond de kaart van Nederland, met provinciegrenzen, te tonen. Die kaart kunt u eenvoudig van de juiste coördinaten voorzien. Op die kaart kunt u dan inzoomen naar het gebied waar u een model wilt maken. De kaart van Nederland gebruikt u dan voor de eerste oriëntatie. Maak een nieuw project en nieuwe versie aan, zie paragraaf Projecten en modellen maken op pagina 12. Maak een nieuw model aan en klik in het kader ‘Modelgrenzen’ op de knop ‘Vectorkaart’. Selecteer de kaart ‘NL_KAART.DBV’ en kies ‘Openen’. Deze kaart bevindt zich in de map waarin u het programma ISL2 heeft uitgepakt (un-zipped). Open het nieuw aangemaakte model. Voeg als achtergrond de kaart NL_KAART.DBV (of ‘nederland.shp’) in, zie de bovenstaande paragraaf Plaatjes en sjablonen. Deze kaart bevindt zich in de map waarin u het programma ISL2 heeft uitgepakt (un-zipped).


23


InfoMil

24


3.4 MODEL OPBOUWEN Op het scherm ziet u nu de basis voor het model waarmee u concentraties van stoffen op punten kunt berekenen. Dit model kan afkomstig zijn van ingelezen kaarten of zelf zijn getekend. Om de berekeningen op de juiste manier te laten verlopen en om betrouwbare informatie te verkrijgen, moet u het model aanvullen / compleet maken. Het model zal waarschijnlijk niet alle of geen informatie bevatten die relevant is voor berekeningen van luchtkwaliteit. De oorzaak is meestal dat de geïmporteerde kaarten zijn gegenereerd met een ander doel. Zo kan bijvoorbeeld uw GIS-data wel een kaartlaag met wegen bevatten, maar de eigenschappen die aan de wegen gekoppeld zijn zullen waarschijnlijk niet alle gegevens bevatten die nodig zijn om een berekening met ISL2 uit te voeren. Die eigenschappen moeten nog toegevoegd worden of gewijzigd naar de ISL2-standaard. Selecteer het onderdeel (bijv. wegvak) waarvan u de eigenschappen wilt bekijken en/of aanpassen. Druk op de rechter muisknop en selecteer ‘Eigenschappen’. Tip: Eigenschappen van meerdere onderdelen/items van het zelfde type kunt u in 1 keer veranderen. Druk op shift en klik alle onderdelen (bijv. wegen) aan waarvan u één of meerdere eigenschappen wilt wijzigen. De geselecteerde onderdelen en invoervelden kleuren blauw/cyaan (default). Belangrijk: Controleer alle eigenschappen van de wegen waarvoor u de berekening wilt laten uitvoeren, en vul deze aan of wijzig deze zo nodig! N.B.: Informatie over de inhoud en invoervelden in een scherm verschijnt als u op knop ‘Help’ drukt.

3.4.1 Model aanpassen Wellicht wilt u het model aanpassen, omdat u ontbrekende informatie of toekomstige wegen in het bestand wilt toevoegen of omdat u als studie een situatie wilt veranderen om de effecten te bepalen. Selecteer onder de menu optie ‘Bewerken’ de functie ‘Invoeren item’. Kies een van de items en teken/plaats deze in het model. Geef het ingevoegde item de juiste kenmerken. Opmerking: Het is mogelijk om via bovenstaande methode een (geluid)scherm in te voeren. Echter, een (geluid)scherm is alleen een visueel element in het model. Om de effecten van een (geluid)scherm mee te nemen in de berekening van de concentraties moet deze als eigenschap van de weg zijn ingevoerd. Ook gebouwen hebben alleen een visuele functie en beïnvloeden de berekening niet.

3.4.2 Wegen splitsen of samenvoegen Een weg in ISL2 heeft over de gehele lengte dezelfde eigenschappen. In het geval u een eigenschap (bijvoorbeeld het wegtype of de verkeersintensiteit) voor een deel van de weg wilt wijzigen, moet u de weg eerst in tweeën splitsen. Omgekeerd geldt hetzelfde: als twee aansluitende wegen dezelfde eigenschappen hebben, kunt u deze samenvoegen tot één weg.


25


InfoMil

26

ISL2, rekenen volgens SRM2 ISL2 benadert iedere weg als bron in de berekening. Het aantal bronnen, en dus ook het splitsen of samenvoegen van wegen, beïnvloedt de rekentijd. Zie ook de uitgebreide beschrijving van splitsen en samenvoegen in de helpfunctie. Selecteer met een linker muisklik de weg die u wilt samenvoegen met een andere weg of wilt splitsen. Selecteer vervolgens onder de menu optie ‘Bewerken’ de functie ‘Wijzigen polylijn/polygoon’ en daarna de functie ‘Splitsen’ of ‘Samenvoegen’. Wijs met een linker muisklik de plaats(en) aan waar u de weg wilt splitsen of wijs de weg(en) aan die u met de eerder geselecteerde weg wilt samenvoegen. Druk op ‘Klaar’ in het verschenen venster ‘Polylijn/polygoon wijzigen’.

3.4.3 Nodes toevoegen of verwijderen De loop/ligging van een weg kunt u wijzigen door het verplaatsen, toevoegen of verwijderen van zogenaamde vormpunten of nodes, de zwarte vierkantjes die u ziet als u een weg heeft geselecteerd. Aanwezige nodes kunt u met de muis verslepen. Zie ook de uitgebreide beschrijving van nodes in de helpfunctie. Selecteer de weg die u wilt wijzigen met een linker muisklik. Selecteer vervolgens onder de menu optie ‘Bewerken’ de functie ‘Wijzigen polylijn/polygoon’ en daarna de functie ‘Invoegen node’ of ‘Verwijderen node’. Wijs met een linker muisklik de plaats(en) aan, op of naast de weg, waar u nodes wilt toevoegen of wijs de nodes aan die u wilt verwijderen. Druk op ‘Klaar’ in het verschenen venster ‘Polylijn/polygoon wijzigen’.

3.4.4 Wegen aansluiten Bij het handmatig tekenen van een weg is het lastig om die netjes aan te laten sluiten op een andere weg. ISL2 heeft voor het aansluiten van zogenaamde polylijnen (bijv. wegen) een functie om dit werk eenvoudig en zorgvuldig te kunnen doen. Selecteer de (nieuwe) weg die u wilt aansluiten op een andere weg met een linker muisklik. Selecteer vervolgens onder de menu optie ‘Bewerken’ de functie ‘Wijzigen polylijn/polygoon’ en daarna de functie ‘Aansluiten’. Nu heeft u de keuze uit twee mogelijkheden: ‘Snijpunt’ en ‘Gemiddelde’. Kies de gewenste werkwijze. Zie voor de verschillen de omschrijving in de helpfunctie. Selecteer vervolgens de weg of wegen waarop u de (nieuwe) weg wilt aansluiten. Druk op ‘Klaar’ in het verschenen venster ‘Polylijn/polygoon wijzigen’ en geef de gevraagde bevestiging.

3.4.5 Geometrie vereenvoudigen In een model kunnen onnodig veel nodes en wegen aanwezig zijn. Deze kunnen al aanwezig zijn in de brondata of ontstaan zijn tijdens het bewerken van het model. Veel nodes en wegen vergroten de benodigde rekentijd. ISL2 kan de geometrie van wegen vereenvoudigen, in drie gradaties. Zie voor de definities van de gradaties de uitgebreide beschrijving in de helpfunctie. Selecteer de weg(en) waarvan u geometrie wilt vereenvoudigen. U kunt ook in één keer een deelgroep selecteren, zie paragraaf Deelgroepen maken op pagina 29. Druk op de rechter muisknop en selecteer de functie ‘Vereenvoudig geometrie’. Kies de gewenste gradatie van vereenvoudiging en geef de gevraagde bevestiging.


27


InfoMil

28


3.4.6 Dubbele items wissen In een model komen soms onbedoeld dubbele items voor, bijvoorbeeld omdat een weg per ongeluk op exact dezelfde locatie gekopieerd is. Zeker als het wegen betreft, zijnde de bron van emissies, is dit ongewenst omdat het tot foutieve resultaten leidt. ISL2 kan dubbele items opzoeken, waarna u ze naar wens kunt verwijderen of niet. De definitie die ISL2 bij het zoeken hanteert voor ‘dubbel’ kent vier varianten, zodat u de actie naar wens kunt laten uitvoeren. Selecteer onder de menu optie ‘Bewerken’ de functie ‘Wijzigen meerdere items’ en daarna de functie ‘Wissen dubbele items …’. Selecteer het type items dat u wilt doorzoeken en geef aan wanneer ISL2 een item als dubbel mag beschouwen en verwijderen. Druk op de knop ‘Start’ om de actie te laten beginnen. ISL2 meldt na afloop het aantal verwijderde items.

3.4.7 Schermen invoeren en zoeken In de lijst met mogelijke items staat ook ‘Scherm’. Echter, de schermen die u met dit itemtype tekent, hebben alleen een visuele functie. Deze hebben geen effect op de berekening; dat hebben alleen schermen die als eigenschap van de weg zijn ingevoerd! Zie paragraaf Model opbouwen op pagina 25. Om eenvoudig te kunnen achterhalen bij welke wegen u schermen heeft ingevoerd, kan ISL2 deze zoeken en tonen. Wij raden u aan om deze functie zeker te gebruiken bij de controle van het model nadat u alle aanvullingen en wijzigingen heeft aangebracht en voordat u de berekening start. Selecteer onder de menu optie ‘Bewerken’ de functie ‘Selecteer op item eigenschappen’. Kies bij ‘Itemtype’ voor ‘weg’; bij ‘Itemvelden’ voor ‘BARRIER’ (onderaan de lijst). Kies bij ‘Expressie’ voor ‘>’ en bij ‘Waarde’ voor ‘0’ als u alle aanwezige schermen wilt tonen. Als u ‘=’ en ‘1’ invult toont ISL2 alle schermen links van de weg en bij ‘=’ en ‘2’ de schermen rechts van de weg. De visuele schermen kunt u wel als zodanig gebruiken, bijvoorbeeld om zichtbaar te maken dat u bij de eigenschappen van die weg een scherm heeft ingevoerd. Bij zo’n weg kunt u een visueel scherm tekenen. Ook andersom kunt u visuele schermen, als die bijv. onderdeel van de ingelezen (GIS-)data zijn, gebruiken bij het invullen van de eigenschappen van de weg. De locatie van de visuele schermen kunt u gebruiken om aan het begin en einde daarvan de weg te splitsen, zie paragraaf Wegen splitsen of samenvoegen op pagina 25. Het scherm dat u bij de eigenschappen van de weg invoert, heeft dan dezelfde lengte als het visuele scherm.

3.4.8 Deelgroepen maken Het grote geheel van wegen, gebouwen of andere items kunt u aan de hand van de naam onderverdelen in groepen. Als u deze items heeft geïmporteerd met een eigen profiel, is er automatisch al een groep aangemaakt waarin al deze items te vinden zijn. U kunt bijvoorbeeld een onderscheid aanbrengen in provinciale wegen of rijkswegen, en eventueel daarin weer een groep aanmaken met de wegvakken die bij één bepaalde weg (bijv. A15 of N233 ) horen. Selecteer onder de menu optie ‘Model’ de functie ‘Groepenmanager’. Selecteer in het kader ‘Bronnen’ de groep ‘hoofdgroep’. Druk op ‘Nieuw’ en geef een naam aan de deelgroep. Open de groep die het huidige model bevat: ‘bestandsnaam.shp’. Sleep de gewenste onderdelen naar de deelgroep. U kunt nu in één keer alle items uit een groep selecteren. Selecteer in het dropdown-menu in het hoofdscherm links bovenin de gewenste deelgroep.


29


InfoMil

30


3.5 REKENINSTELLINGEN INVOEREN De keuze van de rekeninstellingen bepaalt in belangrijke mate de resultaten. De betekenis van de verschillende keuzemogelijkheden zijn nader toegelicht in Toelichting en achtergronden op pagina 40. Selecteer onder de menu optie ‘Model’ de functie ‘Rekeninstellingen’. Controleer de instellingen en wijzig deze zo nodig. In het kader ‘Referentiedata’ kunt u in het veld ‘Referentiejaar’ ook toekomstige jaartallen invullen. Hiermee kunt u inzicht krijgen in de verwachte autonome ontwikkeling van het model of scenario’s in de loop van de tijd. Als u in het veld ‘Referentiejaar’ een toekomstig jaartal invult, rekent ISL2 met de referentiemeteoset (meteorologische gegevens van 1995-2004). Deze werkwijze is conform de Rbl 2007. In het veld ‘Referentiepunt meteo’ kiest u de locatie waarvan u de meteodata wilt gebruiken. Druk op de knop ‘Midden wegen’. ISL2 bepaalt dan het ‘Referentiepunt meteo’ door een rechthoek om alle wegen in het model te trekken en daarvan het middelpunt te nemen. Deze benadering is correct als de wegen en toetspunten min of meer gelijk verdeelt zijn in het model. Als de wegen zich voornamelijk in een hoek of aan één kant van het model bevinden, kunt u zelf het zwaartepunt van de wegen bepalen en invoeren als het ‘Referentiepunt meteo’. N.B.: Informatie over de inhoud en invoervelden in een scherm verschijnt als u op knop ‘Help’ drukt.


31


InfoMil

32


3.6 REKENPUNTEN AANGEVEN Vervolgens moet u aangeven op welke punten u de concentraties wilt berekenen. U kunt drie typen rekenpunten kiezen: 1) Transecten Halverwege ieder wegsegment (stuk weg tussen 2 nodes/’zwarte blokjes’) worden op de loodlijn een aantal rekenpunten gedefinieerd. Het aantal rekenpunten en de afstand tussen de rekenpunten zijn vrij te kiezen. 2) Grid In het model kunt u een veelhoek (of meerdere) tekenen en de gewenste afstand tussen de gridpunten invoeren. De resultaten kunnen niet in een resultatentabel of als contouren worden weergegeven. Een shape/GIS –export is wel mogelijk, evenals een tekstbestand met resultaten. 3) Toetsingspunt Een toetsingspunt is een willekeurig te plaatsen rekenpunt in het model. Meerdere toetsingspunten zijn mogelijk. 4)

1. Transecten Selecteer onder de menu optie ‘Bewerken’ de functie ‘Aanmaken transecten’. Pas zonodig het aantal rekenpunten of de afstanden tot de weg van de rekenpunten aan. Druk op ‘Aanmaken’. Als u voor een deel van het model een berekening wilt maken, moet u eerst dat deel van het model selecteren. Dat kan door een deel van het model in een groep te plaatsen. Zie voor het maken van groepen binnen het model paragraaf Deelgroepen maken op pagina 29. Selecteer linksboven in het hoofdscherm de groep waarvoor u een berekening wilt maken. Selecteer onder de menu optie ‘Bewerken’ de functie ‘Aanmaken transecten’. Pas zonodig het aantal rekenpunten of de afstanden tot de weg van de rekenpunten aan. Selecteer het tabblad ‘Selecteer bronnen’. Selecteer de groep(en) waarvoor u transecten wilt aanmaken. Druk op ‘Aanmaken’. ISL2 maakt halverwege ieder wegsegment transecten aan. Een wegsegment is een stuk weg tussen twee nodes, de zwarte vierkantjes die u ziet als u de weg selecteert. Het aantal en de positie van de nodes kunt u wijzigen, zodat het aantal transecten en de positie van de transecten veranderen, zie paragraaf Nodes toevoegen of verwijderen op pagina 27. 2. Grid Selecteer onder de menu optie ‘Bewerken’ de functie ‘Invoeren item’ en vervolgens ‘Grid’. Teken in het model de veelhoek waarbinnen u de grid wilt aanmaken. Druk na het tekenen van het laatste punt op de rechter muisknop. Vul de velden ‘Identificatie’ en ‘Eigenschappen’ in en druk op ‘OK’. 3. Toetsingspunt Selecteer onder de menu optie ‘Bewerken’ de functie ‘Invoeren item’ en vervolgens ‘Toetsingspunt’. Plaats het toetsingspunt in het model, vul het veld ‘Identificatie’ in en druk op ‘OK’. N.B.: Informatie over de inhoud en invoervelden in een scherm verschijnt als u op knop ‘Help’ drukt.


33


Transecten

Grid

InfoMil

Toetsingspunt

34


3.7 BEREKENING MAKEN 3.7.1 Model controleren Wij raden u aan om, voordat u de berekening start, het model te controleren. ISL2 kent een aantal functies die dat vergemakkelijken. Meer informatie over deze functies vindt u in de helpfunctie van ISL2 en in de paragrafen waarnaar hieronder verwezen wordt. Project controleren en repareren ISL2 controleert het geopende project en onderliggende modellen en repareert gevonden fouten zo mogelijk. In een logbestand schrijft ISL2 alle acties weg. Selecteer onder de menu optie ‘Bestand’ de functie ‘Controleren en repareren’. Druk op de knop ‘Start’ in het venster ‘Controleren en repareren project’. Model controleren Deze functie voert een inhoudelijke controle uit van het huidige geopende model. Selecteer in het tabblad ‘Model’ de functie ‘Controleren model’. Druk op de knop ‘Start’ in het venster ‘Controleren model’. Dubbele items wissen In het model kunnen zich (onbedoeld) dubbele items bevinden. Zeker als het dubbele wegen zijn, kan dit tot onjuiste rekenresultaten leiden. Zie paragraaf Dubbele items wissen op pagina 29. Schermen controleren Alleen schermen die als eigenschap van de weg zijn opgenomen neemt ISL2 mee in de berekening. Schermen die als item ‘Scherm’ zijn getekend in het model hebben alleen een visuele functie. Zie paragraaf Schermen invoeren en zoeken op pagina 29. Geometrie vereenvoudigen In een model kunnen onnodig veel nodes en wegen/wegvakken aanwezig zijn. Veel nodes en wegen vergroten de benodigde rekentijd. Zie paragraaf Geometrie vereenvoudigen op pagina 27.

3.7.2 Berekening starten Met een volledig model en bekende rekenpunten kan nu een berekening worden gemaakt. Selecteer onder de menu optie ‘Berekeningen’ de functie ‘Start berekening’. Kies in het kader ‘Berekeningsselectie’ de gewenste instellingen. Controleer of wijzig de rekeninstellingen door op de knop ‘Rekenparameters’ te drukken, zie paragraaf Rekeninstellingen op pagina 31. Start de berekening. N.B.: Informatie over de inhoud en invoervelden in een scherm verschijnt als u op knop ‘Help’ drukt.


35


InfoMil

36


3.8 RESULTATEN UITLEZEN De drie typen rekenpunten (transecten, grids en toetsingspunten) hebben ieder hun eigen mogelijkheden voor weergave. Type rekenpunt Transect Grid Toetsingspunt

Label + + +

Tabel + +

Excel + +

Shape / text + + +

Label: Selecteer onder de menu optie ‘Resultaten’ de functie ‘Resultaatlabels’. Kies het type rekenpunt waarbij u de labels wilt tonen en selecteer de gewenste grootheid. In het model ziet u nu de labels met de rekenresultaten bij de rekenpunten staan. Tabel: Selecteer onder de menu optie ‘Resultaten’ de functie ‘Resultatentabel’. In de tabel ziet u de resultaten van de berekening per rekenpunt. Indien als waarde '--' wordt weergegeven, betekent dit dat ISL2 geen waarde kan berekenen op dit punt (bijvoorbeeld omdat het punt te dicht bij de weg ligt). Als punten nog niet zijn berekend, wordt dit weergegeven met '<-->'. Excel: Selecteer onder de menu optie ‘Resultaten’ de functie ‘Resultatentabel’. In de tabel ziet u de resultaten van de berekening per rekenpunt. Druk op ‘Kopiëren’ en plak de tabel vervolgens in Excel. Shape/text: Selecteer onder de menu optie ‘Bestand’ de functie ‘Exporteren’ en vervolgens ‘Puntresultaten naar TXT of Shape’. Lees het bestand met resultaten in uw GIS-applicatie in of open het bestand met een tekstverwerkingsprogramma. De namen van de kolommen in het shape- of tekstbestand zijn de namen die ISL2 gebruikt. Als u wilt dat de gegevens opgeslagen worden onder de namen zoals die voorkomen in het dbf-bestand dat u heeft gebruikt voor de invoerdata: Selecteer onder de menu optie ‘Bestand’ de functie ‘Exporteren’ en vervolgens ‘Data uitwisseling’. Selecteer het profiel dat u hebt gebruikt om de data te importeren. Kies de functie ‘Wijzigen’. Selecteer het tabblad ‘Export koppelingen’. Kies de functie ‘Gebruik import koppelingen’ en druk op ‘OK’ Druk op ‘Exporteren’ en sla het bestand op onder dezelfde naam als het bestand dat u hebt gebruikt bij het importeren als u deze wilt aanvullen met de toegevoegde gegevens in ISL2. Sla het bestand op onder een andere naam als u het bestand dat u heeft gebruikt bij het importeren niet wilt wijzigen. Het shape-bestand kunt u op gebruikelijke wijze inlezen in uw GIS-applicatie. De resultaten van de transecten of gridpunten kunt u bijvoorbeeld gebruiken om contouren te tekenen van concentratieniveaus van NO2 of PM10. Transecten kunt u ook gebruiken om grafieken met dwarsdoorsneden van concentraties op een bepaald punt van een weg te maken. Alle benodigde informatie om een dergelijke grafiek te maken wordt meegegeven in de shape-export. N.B.: Informatie over de inhoud en invoervelden in een scherm verschijnt als u op knop ‘Help’ drukt.


37


Uitleg van bij de resultaattabel Stof

NO2 (= stikstofdioxide)

PM10 (= fijn stof)

PM2,5 (= fijn stof)

O3 (= ozon) NOx (= stikstofoxiden) Roet (wordt ook zwarte rook of black carbon genoemd)

Resultaat kolom Jaargemiddelde concentratie, incl. dubbeltellingscorrectie achtergrond Dubbeltelling op achtergrondconcentratie (alleen bij punten in transecten indien de optie "Dubbeltellingscorrectie doorvoeren" in het rekeninstellingen scherm niet is aangevinkt) Achtergrondconcentratie Gewogen fractie direct uitgestoten NO2 # keren uurgemiddelde concentratie NO2 hoger dan grenswaarde 200\g/m³ Jaargemiddelde concentratie, incl. dubbeltellingscorrectie achtergrond en incl. zeezoutcorrectie Dubbeltelling op achtergrondconcentratie (alleen bij punten in transecten indien de optie "Dubbeltellingscorrectie doorvoeren" in het rekeninstellingen scherm niet is aangevinkt) Achtergrondconcentratie Toegepaste zeezoutcorrectie op jaargemiddelde concentratie # keren per jaar overschrijding 24-uurgemiddelde concentratie 50\g/m², incl. zeezoutcorrectie Toegepaste zeezoutcorrectie op # keren per jaar overschrijding 24uurgemiddelde concentratie 50\g/m² Jaargemiddelde concentratie, incl. dubbeltellingscorrectie achtergrond Dubbeltelling op achtergrondconcentratie (alleen bij punten in transecten indien de optie "Dubbeltellingscorrectie doorvoeren" in het rekeninstellingen scherm niet is aangevinkt) Achtergrondconcentratie Achtergrondconcentratie Dubbeltellingscorrectie Jaargemiddelde concentratie Jaargemiddelde concentratie, incl. dubbeltellingscorrectie achtergrond Dubbeltelling op achtergrondconcentratie (alleen bij punten in transecten indien de optie "Dubbeltellingscorrectie doorvoeren" in het rekeninstellingen scherm niet is aangevinkt) Achtergrondconcentratie

Deze informatie kunt u ook lezen in de help-functie van ISL2. Deze kunt u bijv. vinden door in de resultatentabel op de knop ‘Help’ te klikken.

InfoMil

38


3.9 RESULTATEN BEOORDELEN 3.9.1 Bijdragen uit andere bronnen Als de berekening is uitgevoerd en de concentraties bekend zijn, kunt u deze beoordelen. Hiervoor is eerst een controle nodig. Mogelijk hebben andere bronnen in de omgeving invloed op de concentraties. Daarbij kunt u denken aan een kruising van wegen of de aanwezigheid van een puntbron, bijvoorbeeld een fabriek of agrarische inrichting. Kleine bronnen op een afstand groter dan 1 km zullen waarschijnlijk geen extra bijdrage hebben op gekozen rekenpunten. Deze zijn namelijk al verwerkt in de kaart met achtergrondconcentraties. De invloed van grote bronnen of bronnen met hoge schoorstenen kunnen op grote afstand nog wel een forse bijdrage hebben. Kleine bronnen op een afstand kleiner dan 1 km en grote bronnen in het algemeen kunnen wel invloed hebben op de concentraties, ondanks dat deze opgenomen zijn in de achtergrondconcentraties. Dit wordt veroorzaakt door de resolutie (1x1 km) van de kaart met achtergrondconcentraties. Controleer of andere bronnen in de omgeving aanwezig zijn die mogelijk invloed op de concentraties op de rekenpunten hebben. Als u een puntbron vindt die mogelijk bijdraagt aan de concentratie op de rekenpunten, is het nodig om de bijdrage ter plaatse van de rekenpunten te bepalen. Berekeningen aan puntbronnen kunt u uitvoeren met SRM3-modellen (NNM of ISL3a). De bijdrage van de ISL2-weg moet u dan als bron optellen bij de berekende concentratie van de puntbron in het SRM3-model. Bij een kruising van wegen zal de kruisende weg de concentraties beïnvloeden. Dit geldt ook voor een andere weg in de directe omgeving van het rekenpunt. Als u (een kruising van) wegen vindt die niet zijn opgenomen in het ISL2-model, waarbij: • de weg ook voldoet aan de criteria van SRM2, dan kunt u deze toevoegen en de berekening opnieuw uitvoeren. • de weg niet voldoet aan de criteria van SRM2, maar wel aan de criteria van SRM1, dan kunt u een berekening met een SRM1-model (bijv. CARII) uitvoeren met rekenpunten op dezelfde plaatsen. De bijdrage van de ISL2-weg moet u dan als bron optellen bij de berekende concentratie van de (kruisende) weg in het SRM1-model. Of andersom: de bijdrage van de SRM1-weg optellen in ISL2. De bijdrage van de ISL2-weg berekent u uit de rekenresultaten: Bijdrage weg = berekende concentratie – achtergrondconcentratie + dubbeltellingcorrectie (want berekende concentratie = achtergrondconcentratie – dubbeltellingcorrectie + bijdrage weg). ISL2 beschikt over de functionaliteit om bijdragen uit andere bronnen op te tellen. Andere modellen, bijv. CARII, beschikken ook over die mogelijkheid. In Rbl 2007 is de te gebruiken methode voor het optellen van bijdragen beschreven, zodat handmatig optellen op een bepaald punt ook mogelijk is. Bij NO2 kunnen de bijdragen van meerdere bronnen niet zonder meer opgeteld worden, zie de Rbl 2007. De module om bronbijdragen op te tellen is separaat meegeleverd bij ISL2. De benodigde uitleg is in de Excel-sheet zelf opgenomen. In de lijst met de programa’s op uw PC vindt u deze cumulatiesheet bij het programma ISL2.

3.9.2 Toetsen De gesommeerde en gevalideerde concentraties kunt u gebruiken voor toetsing. De normen voor luchtkwaliteit zijn te vinden in de Wet milieubeheer (Wm), hoofdstuk 5. Ook in de Rbl 2007 staan noties die van belang zijn bij het beoordelen van de resultaten, met name artikel 70. Als u eerst de huidige situatie heeft doorgerekend en vervolgens de nieuwe, dan kunt u de bijdrage van het project berekenen. Bij een nieuw project is de bijdrage gelijk aan het verschil tussen de berekende concentratie en de achtergrondconcentratie. De bijdrage kunt u toetsen aan het criterium voor Niet In Betekenende Mate (NIBM) bijdragen. Gebruikershandleiding ISL2

39


H4 Toelichting en achtergronden In dit hoofdstuk staan de toelichting en achtergronden bij de diverse parameters van het programma.

4.1 VOERTUIGCATEGORIEËN De verdeling in voertuigcategorieën vindt u bij de eigenschappen van een weg: selecteer een weg, druk op de rechter muisknop en klik daarna op ‘Eigenschappen’. Het verkeer is onderverdeeld in lichte motorvoertuigen, middelzware motorvoertuigen en zware motorvoertuigen. Door een percentage van de totale etmaalintensiteit (voor het gehele etmaal) lichte motorvoertuigen, middelzware motorvoertuigen en zware motorvoertuigen op te geven wordt de onderverdeling gemaakt. De definities voor de categorieën komen overeen met die in de Regeling beoordeling luchtkwaliteit 2007 (Rbl 2007).

4.2 EMISSIEFACTOREN De emissiefactoren in ISL2 zijn de factoren zoals die zijn vastgesteld door de minister van Infrastructuur en Milieu (IenM) en op www.rijksoverheid.nl bekend gemaakt. De gemiddelde factoren per voertuigcategorie worden jaarlijks vernieuwd op basis van ontwikkelingen in bijvoorbeeld de samenstelling van het nationale wagenpark (voertuigprestaties) en (inzichten in) de motortechnologie.

4.3 SCHALINGSFACTOREN De schalingsfactor van de verkeersintensiteiten gebruikt u voor twee doelen: 1. het bepalen van de invloed van meer of minder motorvoertuigen op de concentraties. Zo kunt u inzicht krijgen in de consequenties van de foutenmarge in het geschatte of bepaalde aantal motorvoertuigen. 2. het simuleren van de invloed van veranderingen van de (gemiddelde) emissiefactoren. U simuleert het effect van schone zware motorvoertuigen (bijv. een milieuzone) door de betreffende schalingsfactor aan te passen, evenredig met de verandering in de gemiddelde emissiefactor van de zware motorvoertuigen. Als bijvoorbeeld blijkt dat een milieuzone leidt tot een reductie van 10% vrachtwagenemissies, gebruikt u een schalingsfactor van 0,9. De factor die u invult, moet kleiner dan één zijn wanneer u minder voertuigen of lagere emissiefactoren wilt simuleren. Een groter aantal voertuigen of meer vervuilende voertuigen simuleert u door een schalingsfactor groter dan één in te vullen. Per voertuigcategorie vindt dan een bijstelling van het emissievolume plaats. Per wegvak kunt u de schalingsfactoren aanpassen om zo gericht de effecten van maatregelen te bepalen.

4.4 ACHTERGRONDCONCENTRATIE Het RIVM levert jaarlijks kaarten met generieke concentraties voor Nederland (GCN en toekomstscenario’s) voor diverse luchtverontreinigende stoffen. Deze kaarten zijn bedoeld voor het geven van een grootschalig beeld van de luchtkwaliteit in Nederland. Bij modelberekeningen van de lokale luchtkwaliteit nabij een verkeersweg worden deze generieke concentraties in ISL2 gebruikt als achtergrondconcentratie. De lokale luchtkwaliteit wordt beschreven door de som van de berekende lokale bijdrage van de bron plus de achtergrondconcentratie, gecorrigeerd voor dubbeltelling. In ISL2 zijn de achtergrondconcentraties van de jaren 2012, 2015, 2017, 2018, 2020 en 2030 opgenomen. De achtergrondconcentraties van de gepasseerde jaren zijn gebaseerd op berekeningen en metingen door het RIVM. De achtergrondconcentraties voor toekomstige jaren zijn gebaseerd op berekeningen van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL, voorheen MNP). Voor gepasseerde jaren worden de concentraties beïnvloed door onder andere de meteorologie van het betreffende jaar. Dit laatste kan leiden tot grote verschillen tussen twee jaren.

InfoMil

40


4.5 DUBBELTELLINGCORRECTIE Het gebruik van generieke concentraties als achtergrondconcentratie leidde in het verleden in bepaalde situaties bij bestaande bronnen tot dubbeltelling. Om dit op te lossen heeft het PBL voor alle relevante gridcellen rond het hoofdwegennet de dubbeltelling bepaald van NO2, fijn stof en ozon. Deze dubbeltellingcorrecties zijn vervolgens gepresenteerd in kaarten. In de resultatentabel van ISL2 bevindt zich, na berekening, een aparte kolom met de gebruikte dubbeltellingcorrectie. De dubbeltelling strekt zich uit tot drie gridcellen aan weerszijden van een snelweg. De correctieprocedure is als volgt: voor een kilometervak leest ISL2 op de gebruikelijke manier de achtergrondconcentraties van NO2, ozon en fijn stof uit de GCN-bestanden uit. Aanvullend leest het programma ook de dubbeltellingcorrecties uit die bestanden uit. Om een berekening aan een snelweg uit te voeren met gecorrigeerde achtergronden (dubbeltellingcorrectie geactiveerd) vermindert ISL2 voor elk van de stoffen de GCN-achtergrondwaarde met de dubbeltellingcorrectie voor die stof. Voor ozon zijn de correcties negatief en rekent ISL2 dus in de snelwegberekening met een iets hogere ozonconcentratie dan zonder dubbeltellingcorrectie het geval zou zijn.

4.6 ZEEZOUTCORRECTIE In de Rbl 2007 is in artikel 35 lid 6 beschreven dat voor toepassing van bevoegdheden (zie artikel 5.16, tweede lid van de Wet milieubeheer) voor zeezout gecorrigeerd mag worden. Het aandeel zeezout in de jaargemiddelde concentratie van zwevende deeltjes (PM10) varieert van circa 5 µg/m3 langs de westkust tot circa 1 µg/m3 in het oostelijk deel van Nederland. Om een voor zeezout gecorrigeerde jaargemiddelde concentratie te bepalen, is een plaatsafhankelijke correctie nodig. In de bijlage van de Rbl 2007 is per gemeente aangegeven welke correctie van het jaargemiddelde mag plaatsvinden. Ook voor het aantal overschrijdingen van de PM10 etmaalnorm bestaat een zeezoutcorrectie. De waarde van de correctie is eveneens locatie-afhankelijk en varieert van een aftrek van 4 dagen voor de westelijke provincies tot 2 dagen voor de oostelijke provincies. Deze systematiek is sinds medio 2012 van kracht en wijkt af van eerdere systematiek. Zie de website van InfoMil voor een nadere toelichting op de wijziging van de systematiek voor aftrek van zeezout van het aantal overschrijdingsdagen PM10. In de resultatentabel van een berekening met ISL2 vindt u de rekenresultaten na correctie voor zeezout. De gebruikte correctie-waarden zijn in per rekenpunt weergegeven in de resultatentabel. Door in de resultatentabel op de knop ‘Help’ te kllikken, krijgt u informatie over de opbouw en eenheden van de gepresenteerde rekenresultaten.

4.7 ROET Vanaf versie 5.00 is ISL2 ook uitgerust met de mogelijkheid om indicatieve roet-berekeningen uit te voeren. De gebruikte daarvoor beschikbare achtergrondconcentraties en emissiefactoren hebben een andere status dan die voor NO2 en PM10. De gegevens zijn ook niet gelijktijdig en op dezelfde plaats gepubliceerd als de overige generieke invoergegevens, die door het ministerie van IenM gepubliceerd worden op http://www.rijksoverheid.nl. De emissiefactoren voor roet zijn gepubliceerd op de website van RIVM en komen overeen met factoren die gebruikt zijn voor het bepalen van de GCN-kaarten voor roet, zoals benoemd in de GCN-rapportage 2013. De GCN-kaarten voor roet zijn ook gepubliceerd op de website van RIVM. Zowel de GCN-kaarten als de emissiefactoren voor roet zijn voorzien van een toelichting op hun status. GCN-kaarten roet Kaarten voor elementair koolstof (EC) zijn in 2012 voor het eerst bepaald in GCN-kader. Aangezien er nog weinig ervaring is met het modelleren en meten van EC worden de kaarten gekwalificeerd als indicatief. Ze zijn gebaseerd op dezelfde modellen, scenario's en onderliggende gegevens als de GCN-kaarten. Het aantal metingen van EC is echter zeer beperkt, waardoor de kaarten wel vergeleken zijn met metingen, maar niet gekalibreerd aan de hand van de metingen. De EC-concentraties kunnen daarom het best worden gebruikt in relatieve zin, voor het vergelijken van de effecten van maatregelen. Aan de absolute waarde van de concentraties moet vooralsnog minder waarde worden gehecht.


41

ISL2, rekenen volgens SRM2 Emissiefactoren roet Emissiefactoren voor elementair koolstof (EC) zijn in 2012 voor het eerst bepaald in GCN-kader. Aangezien er nog weinig ervaring is met het modelleren en meten van EC worden de emissiefactoren gekwalificeerd als indicatief. Ze zijn gebaseerd op dezelfde modellen, scenario’s en onderliggende gegevens als de GCNkaarten. Het aantal metingen van EC is echter zeer beperkt, waardoor de kaarten wel vergeleken zijn met metingen, maar niet gekalibreerd aan de hand van de metingen. De EC-concentraties kunnen daarom het best worden gebruikt in relatieve zin, voor het vergelijken van de effecten van maatregelen. Aan de absolute waarde van de concentraties moet vooralsnog minder waarde worden gehecht.

4.8 METEOROLOGISCHE GEGEVENS Het model berekent op basis van de ingevoerde coördinaten (x,y) de meteorologische gegevens voor het betreffende punt. ISL2 berekent de meteorologie hierbij door interpolatie van de windsnelheid tussen de meteo-stations in Schiphol en Eindhoven, voor punten tussen deze twee stations. Voor punten ten noordwesten van Schiphol en ten zuidoosten van Eindhoven (zie onderstaande figuur) rekent het model met de windsnelheidsgegevens van respectievelijk Schiphol en Eindhoven. ISL2 interpoleert de windrichtingen over geheel Nederland om discontinuïteiten te voorkomen. Voor de overige meteo-parameters is een keuze gemaakt tussen Schiphol of Eindhoven, naar gelang de ligging van de gekozen punten. De Rbl 2007 geeft aan hoe de geclassificeerde meteorologie kan worden berekend.

Windsnelheid in Nederland, gemoduleerde als lineaire benaderingen

4.9 RUWHEIDSKAART ISL2 maakt gebruik van een ruwheidskaart. Deze ruwheidskaart geeft informatie over de zogenoemde ruwheidslengte. Dat is een parameter voor de mechanische wrijving tussen de luchtstromen en het landoppervlak. Die wrijving wordt beïnvloed door obstakels zoals huizen, bomen en kerktorens. Hoe meer wrijving, hoe meer de luchtvervuiling verdunt. In de InfoMil

42

ISL2, rekenen volgens SRM2 ruwheidskaarten zijn de waarden voor de ruwheidslengten omgewerkt naar een schaalniveau van één bij één kilometer. ISL2 maakt gebruik van LGN5+ -kaart met ruwheidslengten, waarvan de bron het Landelijk Grondgebruiksbestand is. Deze kaart staat op http://www.rijksoverheid.nl/.

4.10 ZICHTJAREN In een luchtkwaliteitsonderzoek is het gebruikelijk om de luchtkwaliteit voor de volgende zichtjaren te berekenen: • het huidige jaar van onderzoek, • het jaar van realisatie, • 10 jaar na realisatie, • zichtjaren 2015 en 2020. In ISL2 kunt u zelf het gewenste jaar van berekening kiezen. Dat doet u door onder de menu optie ‘Model’ de functie ‘Rekeninstellingen’ te selecteren. Vervolgens selecteert u in het kader ‘Referentiedata’ het gewenste jaartal. ISL2 bepaalt vervolgens automatisch de juiste te gebruiken achtergrondconcentraties, emissiefactoren en meteorologische gegevens.

4.11 REFERENTIEDATA Onder de menu optie ‘Model’, functie ‘Rekeninstellingen’, kunt u in het kader ‘Referentiedata’ de volgende parameters instellen: 1. Referentiejaar. Dit is het jaar waarvoor ISL2 de concentraties berekent. ISL2 kiest zelf de onderliggende data behorend bij het referentiejaar, namelijk de achtergrondconcentraties, emissiefactoren en meteorologische gegevens. Deze data zijn (grotendeels) bepaald door het RIVM en beschikbaar gesteld door het ministerie van Infrastructuur en Milieu (IenM) op www.rijksoverheid.nl/. Voor prognostische jaren wordt met de referentieset van meteorologische gegevens gerekend. Dit is een dataset met de meteorologische gegevens van de periode 1 januari 1995 tot en met 31 december 2004. 2. Referentiepunt meteo. ISL2 berekent de concentraties op basis van lokale meteodata, behorend bij het berekende of ingevoerde ‘Referentiepunt meteo’ Als u op de knop ‘Midden wegen’ drukt, berekent ISL2 het ‘Referentiepunt meteo’ door een rechthoek om alle wegen in het model te trekken en daarvan het middelpunt te bepalen. Deze benadering is correct als de wegen en toetspunten min of meer gelijk verdeelt zijn in het model. Als de wegen zich voornamelijk in één hoek of aan één kant van het model bevinden, kunt u zelf het zwaartepunt van de wegen bepalen en invoeren als het ‘Referentiepunt meteo’. Als u met de muis-pijl het zelf bepaalde ‘Referentiepunt meteo’ aanwijst, ziet u linksonder in het scherm de bijbehorende coördinaten. Bij het opzetten van uw onderzoeksgebied en het kiezen van een referentiepunt voor de meteodata en achtergrondconcentraties dient u altijd rijksdriehoekcoördinaten te gebruiken. De lokale meteodata ter plaatse van het referentiepunt bepaalt ISL2 door te interpoleren tussen de data van de meetstations Schiphol en Eindhoven. Zie ook de paragraaf Meteorologische gegevens op pagina 42. ISL2 gebruikt de meteorologische gegevens behorend bij het berekende of ingevoerde ‘Referentiepunt meteo’ voor het hele model. Als het model een geografisch gebied van beperkte omvang weergeeft, is deze benadering correct. Als het model een groot geografisch gebied weergeeft, bijvoorbeeld heel Nederland of een hele provincie, is deze benadering niet correct. De variatie in meteorologische gegevens is in een gebied van dergelijke omvang groot. De meteorologische gegevens behorend bij het berekende of ingevoerde ‘Referentiepunt meteo’ zijn dan niet representatief voor het hele gebied. Wij raden u daarom aan om grote modellen ‘op te knippen’ in meerdere kleine modellen waarvoor het ‘Referentiepunt meteo’ wel representatief is. Het belangrijkste criterium bij het bepalen van de modelgrootte is de windsnelheid, die u uit de figuur in de paragraaf Meteorologische gegevens op pagina 42 kunt aflezen. Als een weg binnen een gebied valt dat dezelfde windsnelheid heeft, kunt Gebruikershandleiding ISL2

43

ISL2, rekenen volgens SRM2 u één model maken voor de hele weg. Knip een model in meerdere modellen als het originele model een gebied omvat waarvoor verschillende gemiddelde windsnelheden zijn vastgesteld. De referentiedata zijn onderdeel van het programma ISL2 en worden elk jaar aangevuld met nieuwe gegevens. Voor ISL2 v6.00 zijn de referentiedata van 2012 meegeleverd. Bij de jaarlijkse actualisering zullen telkens de referentiedata van het afgelopen jaar toegevoegd worden.

4.12 FORMULES ISL2 rekent conform de Standaard RekenMethode 2 (SRM2) uit de Rbl 2007. De gebruikte formules vindt u in de Rbl 2007. De resultaten zijn, mits de berekening juist is uitgevoerd, rechtsgeldig en bruikbaar bij officiële besluitvorming.

InfoMil

44


H5 Specifieke gevallen 5.1 BIJDRAGEN UIT ANDERE (PUNT-)BRONNEN OPTELLEN ISL2 berekent concentraties van NO2 en PM10 op aangegeven rekenpunten. Het is mogelijk dat andere bronnen dan de motorvoertuigen zoals ingevoerd in ISL2 in de directe omgeving aanwezig zijn. Deze bronnen kunnen een bijdrage aan de concentraties ter plaatse leveren. Zie paragraaf Bijdragen uit andere bronnen op pagina 39 voor een nadere uitleg.

5.2 KRUISINGEN VAN WEGEN In ISL2 is het mogelijk om kruisingen van wegen te modelleren, als beide wegen voldoen aan de criteria van SRM2 (zie Rbl 2007). Verschillende varianten kruisingen zijn mogelijk. ISL2 berekent de totale concentraties uit op de aangegeven rekenpunten, met bijdrage van beide wegen. Afzonderlijk (handmatig) optellen van de bijdragen is dus niet nodig. De bijdrage van een weg die niet aan de criteria van SRM2 voldoet, een SRM1-weg, kan ISL2 optellen. Sommige SRM1 modellen, bijvoorbeeld CARII, kunnen ook bijdragen van andere wegen/bronnen optellen. Zie paragraaf Bijdragen uit andere bronnen op pagina 39 voor een nadere uitleg.

5.3 SNELWEGEN EN PROVINCIALE WEGEN IN STEDEN Als een snelweg of provinciale weg in een stedelijk gebied is gelegen, kan deze onder SRM1 vallen en zal de berekening met bijv. CAR moeten plaatsvinden. Dit is afhankelijk van de situatie en moet per geval worden beoordeeld. In het algemeen geldt dat ISL2 gebruikt kan worden in situaties waarbij de afstand van de wegrand tot de bebouwing, minstens 3 x groter is dan de hoogte van de bebouwing. Zie ook de definities in de Rbl 2007.

H1

H2

L1

L2

L1 / H1 > 3

L2 / H2 > 3

H1, H2 = Hoogte bebouwing L1, L2 = Afstand bebouwing tot wegrand

5.4 STAGNEREND VERKEER ISL2 kan rekening houden met stagnatie van het verkeer (filevorming). Door een weg te selecteren kunt u de eigenschappen invullen en wijzigen. Onder de menu optie ‘Bewerken’ vindt u de functie ‘Eigenschappen’. Ook kunt u één of meerdere wegen aanklikken en daarna op de rechter muisknop drukken en ‘Eigenschappen’ selecteren. Daar kunt u het percentage stagnatie kiezen, voor de afzonderlijke categorieën lichte, middelzware en zware motorvoertuigen. Voor het opgegeven percentage geldt dat er sprake is van congestie (filevorming). Het percentage stagnatie komt overeen met het percentage van de totale verkeersintensiteit (per categorie) dat stagneert. Het betreft dus niet de duur van de congestie. Voor het ingevulde percentage stagnerende motorvoertuigen wordt met de emissiefactoren ‘file’ gerekend.


45


InfoMil

46


Bijlagen ELEMENTENOVERZICHT ISL2 kan verschillende typen elementen (wegen, gebouwen en geluidsschermen) inlezen om een model te maken. Ieder element kan een groot aantal kenmerken hebben. Om een goede koppeling te kunnen maken tussen GIS-data en ISL2 is het nodig om te weten welke kenmerken van de GISdata overeenkomen met kenmerken in ISL2. Daarom geeft onderstaande tabel een overzicht van kenmerken per elementengroep. Let op:

Het type informatie (3e kolom) en de eenheid van het veld (4e kolom) moeten overeenkomen met de informatie in het GIS-bestand (.dbf bestand).

Wegen Veldnaam ISL GRPNAME ELMID GRPID KIDONE KIDCNT IDENT DESCR SHAPE XSTART YSTART XEND YEND NODECNT LENGTH KM_BEGIN KM_END ROADTYPE ROADSITU ELEVATION

Omschrijving Groep Projectidentificatie item ID groep Eerste KidID Aantal detail-items Identificatie Omschrijving Vorm X-coördinaat eerst node Y-coördinaat eerst node X-coördinaat laatste node Y-coördinaat laatste node Aantal nodes Lengte Start km Eind km Wegtype Wegligging Weghoogte

Type Tekst Geheel getal Geheel getal Geheel getal Geheel getal Tekst Tekst Geheel getal Reëel getal Reëel getal Reëel getal Reëel getal Geheel getal Reëel getal Reëel getal Reëel getal Geheel getal Geheel getal Geheel getal

LANE_ARR WIDTH TOTINTENS PFLOW_LV PFLOW_LT PFLOW_HT CONGEST_LV CONGEST_LT CONGEST_HT V_LV V_LT V_HT BARR_TYPE_L BAR_H_L BAR_D_L BARR_TYPE_R BAR_H_R BAR_D_R

Strokenbeeld Wegbreedte Etmaalintensiteit %Lichte mvtg %Middelzware mvtg %Zware mvtg %Congestie lichte mvtg %Congestie middelzware mvtg %Congestie zware mvtg Snelheid lichte mvtg Snelheid middelzware mvtg Snelheid zware mvtg Type scherm links Hoogte scherm links Afstand scherm links Type scherm rechts Hoogte scherm rechts Afstand scherm rechts

Geheel getal Geheel getal Geheel getal Reëel getal Reëel getal Reëel getal Reëel getal Reëel getal Reëel getal Geheel getal Geheel getal Geheel getal Geheel getal Reëel getal Reëel getal Geheel getal Reëel getal Reëel getal

Eenheid rijksdriehoek-coördinaten rijksdriehoek-coördinaten meter meter boven maaiveld meter aantal/dag % % % % % % km/h km/h km/h meter meter meter meter

Items die betrekking hebben op zogenaamde nodes hebben alleen betekenis als de brongegevens afkomstig zijn uit het programma ‘Geonoise’. In dat geval worden de items bij het importeren automatisch herkend en gevuld.


47


Geluidsscherm Veldnaam ISL GRPNAME ELMID GRPID IDENT DESCR SHAPE XSTART YSTART XEND YEND HSTART HEND ISOH MIN_RH MAX_RH NODECNT LENGTH

Omschrijving Groep Projectidentificatie item ID groep Identificatie Omschrijving Vorm X-coördinaat eerste node Y-coördinaat eerste node X-coördinaat laatste node Y-coördinaat laatste node Hoogte eerste node Hoogte laatste node ISO hoogte Min. Relatieve hoogte Max. Relatieve hoogte Aantal nodes Lengte

Type Tekst Geheel getal Geheel getal Tekst Tekst Geheel getal Reëel getal Reëel getal Reëel getal Reëel getal Reëel getal Reëel getal Reëel getal Reëel getal Reëel getal Geheel getal Reëel getal

Eenheid rijksdriehoek-coördinaten rijksdriehoek-coördinaten rijksdriehoekz-coördinaten meter meter meter meter

Items die betrekking hebben op zogenaamde nodes hebben alleen betekenis als de brongegevens afkomstig zijn uit het programma ‘Geonoise’. In dat geval worden de items bij het importeren automatisch herkend en gevuld. • ISO hoogte = hoogte van het geluidsscherm boven het wegdek. In te vullen als de hoogte overal gelijk is. • Relatieve hoogte = automatisch veld. Als de hoogte van het scherm varieert, vult ISL2 deze items in aan de hand van de eigenschappen van ieder schermpunt. Zie de helpfunctie in het programma.

Gebouwen Veldnaam ISL GRPNAME ELMID GRPID IDENT DESCR SHAPE X1 Y1 HEIGHT REL_H NODECNT CIRCUM AREA

Omschrijving Groep Projectidentificatie item ID groep Identificatie Omschrijving Vorm X-coördinaat eerste node Y-coördinaat eerste node Hoogte Relatieve hoogte Aantal nodes Omtrek Oppervlak

Type Tekst Geheel getal Geheel getal Tekst Tekst Geheel getal Reëel getal Reëel getal Reëel getal Reëel getal Geheel getal Reëel getal Reëel getal

Eenheid rijksdriehoek-coördinaten meter meter meter vierkante meter

Items die betrekking hebben op zogenaamde nodes hebben alleen betekenis als de brongegevens afkomstig zijn uit het programma ‘Geonoise’. In dat geval worden de items bij het importeren automatisch herkend en gevuld. • Hoogte = absolute hoogte boven standaard niveau (-10 meter boven NAP). • Relatieve hoogte = hoogte boven maaiveld. Zie de helpfunctie in het programma.

InfoMil

48


Notities


49


Informatie Deze gebruikershandleiding is een product van Kenniscentrum InfoMil, onderdeel van Rijkswaterstaat. Voor vragen en opmerkingen verwijzen wij u naar de helpdesk van InfoMil.

Rijkswaterstaat Water, Verkeer en Leefomgeving Juliana van Stolberglaan 3 2595 CA Den Haag Postbus 93144 2509 AC Den Haag

InfoMil

50

Gebruikershandleiding ISL2 bij versie 6.00

Recommend Documents