2010
Eindopdracht
Gebroken hart als doodsoorzaak
Gea van der Hee-Schouten Vinkebuurt 71, 2471 XB Zwammerdam
[email protected] 06-27 27 88 98
Bijna iedereen kent wel zo’n verhaal. Van mensen die een relatie hadden en erg kort na elkaar gestorven zijn. Was dit zuiver medisch of was hier sprake van zó veel liefdesverdriet dat als doodsoorzaak ‘een gebroken hart’ vastgesteld kan worden…?
Inleiding ‘Het is goed geweest, voor mij hoeft het niet meer, laat mij maar naar mama gaan.’ Dit stond boven een overlijdensadvertentie begin februari van de 92-jarige Boskoper Fer Stolker. Met mama bedoelde hij zijn vrouw, die 6 weken daarvoor overleden was. Ook bleek uit de advertentie duidelijk dat, na het overlijden van zijn vrouw in december, zijn levensvreugde voorbij was. En wat vindt u van het volgende: Een 78-jarige Schiedammer trof dinsdagavond na een dutje zijn echtgenote dood in bed aan. Volledig van slag waarschuwde hij zijn zoon die aan de overkant woonde en belde 112. Even later bezweek hij zelf aan een hartaanval en zijn zoon trof zowel zijn vader als moeder levenloos aan. Deze verhalen zijn bijzonder, maar niet uniek. Menigeen kent in zijn omgeving wel een verhaal van die strekking. Niet allemaal zo bizar als het laatste citaat, maar wel van een echtpaar dat kort na elkaar overlijdt. Naar het lijkt gestorven door liefdesverdriet, oftewel een gebroken hart. Het gaat hierbij vaak om ouderen die al vele jaren samen waren. In ieder geval gaat het altijd om mensen die veel van elkaar gehouden hebben.
Eindpresentatie
‘Gebroken hart’
Gea van der Hee
Pagina 2
Onderwerp Een gebroken hart. Maar dat bestaat niet! Nee dat is ook zo, in letterlijke zin niet. Want natúúrlijk kan een hart niet breken, want het is een spier. Het is dan ook ‘overdrachtelijk’ bedoeld. Alles wat met liefde te maken heeft, is gekoppeld aan je hart, je gevoel. Geen enkel orgaan is zo direct betrokken bij het wel of niet uiten van emoties als het hart. Daarom spreekt men bij buitensporig veel verdriet na het verbreken van een liefdevolle relatie, over een gebroken hart. Dit verdriet kan zowel gaan over het uitmaken van een verkering als over het overlijden van een dierbare. Maar… is dit echt wel zo overdrachtelijk? Oké, breken kan een spier niet, maar als je denkt aan een beschadiging waardoor de werking van het hart in gevaar komt, is het misschien ineens minder gek. Want is er niet écht sprake van daadwerkelijke pijn in de hartstreek? Vraagstelling Kun je sterven aan een gebroken hart? Zoveel verdriet dat je levensvreugde voorbij is en dat je de handdoek in de ring wilt gooien? En dat er dan iets met je gebeurt met de dood tot gevolg? Drie pittige vragen. Ik hoor iedere nuchtere Hollander denken: ja, maar het gevoel dat je niet verder kunt zonder de ander, maakt nog niet dat je dood gaat! Dus dat zou bekekenen dat er meerdere factoren voor nodig zijn om in aanmerking te komen voor sterven aan een gebroken hart. Want je bereikt niet zo maar het toppunt van romantiek, omdat je het toevallig zo wilt! Motivatie Er moet dus meer aan de hand zijn. Omdat ik me voor kan stellen dat je wereld figuurlijk (even) ophoudt met draaien als je partner overlijdt én ik tegelijkertijd ook een bijzonder nuchtere Hollandse ben, ben ik hier bijzonder nieuwsgierig naar.
Eindpresentatie
‘Gebroken hart’
Gea van der Hee
Pagina 3
Uitwerking: rouwverwerking en de wetenschap In mei 2009 zag ik een artikel in het Algemeen Dagblad met als titel ‘gebroken hart bestaat écht als doodsoorzaak’. Mijn interesse was gewekt. Hierin citeert men mevrouw Margareth Stroebe, bijzonder hoogleraar Verliesverwerking aan de Universiteit Utrecht en een autoriteit op dit gebied, dat nabestaanden vooral de eerste zes maanden na het verlies te maken kunnen krijgen met verschillende ziektebeelden. Zij heeft het hier over -
Verminderde eetlust Hogere vatbaarheid Gewichtsverlies Hoge bloeddruk Vermoeidheid Depressie Slaapproblemen en Aan alcohol gerelateerde ziekten die hun tol eisen Verder is er sprake van verhoogde zelfmoordkans in de eerste week na overlijden.
Haar naam duikt in 9 van de 10 documenten op als het over een gebroken hart, al dan niet in combinatie met rouwverwerking, gaat. De ziektebeelden van de nabestaanden die zij schetst vat ik samen als volgt: mentale problemen lijken een spoedige fysieke verslechtering van het lichaam in gang te zetten met dodelijke afloop. Stroebe houdt zich bezig met de vraag: hoe komt het dat de één in staat is om een groot verlies in zijn leven te verwerken terwijl een ander gebukt gaat onder het verdriet dat een verwoestend effect heeft op zijn gezondheid. Zij wil meer inzicht krijgen in rouwverwerking en de hulpverlening hierop af te stemmen. Elke dag hebben een half miljoen mensen in Nederland met verlies te maken. De meeste mensen gaan op een ‘gezonde’ manier met rouwen om, en komen na deze spreekwoordelijke aanslag op hun lichaam er weer bovenop. Maar soms wordt dit proces verstoord. Aan de University School of Medicine in Stanford/USA publiceerde men de stelling dat een gebroken hart net zo heftig kan zijn als een posttraumatische stressstoornis. Na een traumatische ervaring, zoals het plotseling overlijden van een geliefde of het stuklopen van een relatie, komen er stresshormonen vrij die zorgen voor een onregelmatige hartslag. Volgens hoofdonderzoeker John Hopkins is 2% van de dodelijke hartaanvallen het gevolg van een gebroken hart. De Hartstichting stelt dat door het ontwikkelen van grote hoeveelheden stresshormonen in het lichaam na een schokkende boodschap, spasmen in de kransslagaders worden veroorzaakt.
Eindpresentatie
‘Gebroken hart’
Gea van der Hee
Pagina 4
Manu Keirse, klinisch psycholoog en in Vlaanderen expert op het gebied van rouwverwerking, stelt: ‘om het verlies van een dierbare te verwerken, moet je heel wat rouwarbeid verrichten. Dat vraagt een grote lichamelijke en geestelijke kracht, een kracht die vooral bejaarden soms niet meer kunnen of willen opbrengen.’ Keirse kende ook een vrouw die aan het sterfbed van haar man tegen hem zei: ‘je had beloofd om me nooit in de steek te laten’. Een half uur na zijn overlijden, stierf ook de vrouw, zittend op de stoel naast zijn bed.
Eindpresentatie
‘Gebroken hart’
Gea van der Hee
Pagina 5
Conclusie Al met al blijft het ongrijpbare -en zo je wilt- wonderlijke van een gebroken hart nog fier overeind. Mevrouw Stroebe verwacht dat ze de rest van haar werkzame leven hier nog mee bezig zal zijn. Het minste wat er moet gebeuren bij rouwverwerking is communiceren over het verlies. Er dient hier onderscheid gemaakt te worden tussen emotionele eenzaamheid, het wegvallen van innige verbondenheid en sociale eenzaamheid, het missen van een iemand in het algemeen. En of een officiële hulpverlener dit beter kan dan een belangstellend familielid of een buurvrouw, durf ik te betwijfelen. Maar de aanpak van rouwverwerking staat hier echter niet ter discussie. Na het lezen van talrijke artikelen, meningen en publicaties ben ik van mening dat je inderdaad kan sterven aan een gebroken hart. Je kunt je letterlijk doodschrikken, wat resulteert in hartfalen of een hersenbloeding, of je lichaam kan letterlijk ziek worden van verdriet en het opgeven. Heel bijzonder dat er zoiets wetenschappelijks ten grondslag schijnt te liggen aan zoiets ongrijpbaars als een gebroken hart. Het zal u echter niet verbazen dat ik geen bewijzen heb gevonden. Verschillende onderzoekers zijn op universitair gebied hier al jaren mee bezig en kunnen dit ook niet bewijzen! Wel wil ik nog benadrukken dat je geen hartkwaal hoeft te hebben voordat het je kan overkomen: mogelijk hebben de door stress vrijkomende hormonen een directe invloed op de hartspier, omdat ze tijdelijk giftig zijn. Ook hoef je er niet per se aan te sterven; de hapering kan tijdelijk zijn. In dat geval pompt het hart binnen een paar weken weer normaal.
Eindpresentatie
‘Gebroken hart’
Gea van der Hee
Pagina 6
Stelling
‘sterven aan een gebroken hart is het toppunt van liefdesverdriet’ Ja, dat is toch mooi hè… Superromantisch. Ik heb daar toch een aantekening bij. Denken we dan toch nog even aan de strijd die hieraan vooraf gegaan is? Je wilt niet zo maar dood, en al zou je dat willen: je gaat niet allemaal dood aan een ‘makkelijke’ hartaanval. Het kan ook een vervelende aftakeling zijn. Een pijnlijke, eenzame en verdrietige lijdensweg. En denken we dan ook nog even aan het verdriet van de achterblijvers? Aan kinderen die bijvoorbeeld in zeer korte tijd twee ouders verliezen. Het gevoel dat je voor de overgebleven ouder niet meer de moeite waard bent om voor door te leven. Ze zijn in een kort tijdbestek wees geworden en naast het verdriet van dubbel verlies wat ze voor hun kiezen krijgen, komen er erg veel praktische zaken ter afwikkeling om de hoek kijken. Voor die nabestaanden is er niks romantisch aan. Hen rest enkel het troostende gegeven dat hun ouders geen pijn meer hebben en bij elkaar zijn.
Het volgende staat afgedrukt in de oratie van Margareth Stroebe:
‘in the absence of science, opinion prevails’. Vrij vertaald: wanneer bewijs van de wetenschap er niet is, overheerst de mening. Dit dekt de lading wel zo’n beetje. Het blijven voorlopig nog aannames. De enige mening die ik dus nog met enige mate van zekerheid durf te verkondigen na al die uren lezen, is het volgende: des te groter je liefde, des te groter je verdriet. The more you love, the more you lose. En des te meer je kans maakt op sterven aan een gebroken hart. Maar toch… lang leve de liefde… Want waar leven we anders nog voor…?
Eindpresentatie
‘Gebroken hart’
Gea van der Hee
Pagina 7
Eindpresentatie
‘Gebroken hart’
Gea van der Hee
Pagina 8
Eindpresentatie
‘Gebroken hart’
Gea van der Hee
Pagina 9
Bronvermelding:
-
Algemeen Dagblad (09/05/2009 – 12/11/2009 – 03/02/2010)
-
Oratie van Margareth S. Stroebe – ‘Beyond the broken heart: mental and physical health consequences of losing a loved one – 08/05/2009
-
James J. Lynch – “het gebroken hart”, subtitel “de medische gevolgen van eenzaamheid”
-
John Hopkins: artikel internet: University School of Medicine, Stanford, USA
-
Gazet van Antwerpen: gva.be 10/04/2008
-
Bijlage Leven & zo van Dagblad van het Noorden, 17 april 2010
-
http://www.medischforum.nl/onderwerp/591
-
http://www.ad.nl/diagnose/3207051
-
http://www.denatuurdokter.nl/index.php?view=article&catid=2%3Aactueel&id=53%3Agebr oken-hart-echte-doodsoorzaak&format=pdf&option=com_content&Itemid=2
-
http://www.hartstichting.nl/
-
http://www.nieuwsblad.be/article/detail.aspx?articleid=GGBN6BL1
Eindpresentatie
‘Gebroken hart’
Gea van der Hee
Pagina 10
