Gebiedskader Zuidoost Fryslân

Gebiedskader Zuidoost Fryslân 2007 - 2013

mensen, middelen en mogelijkheden bij elkaar brengen

Colofon Opdrachtgever: Uitvoering: Vormgeving: Druk: Oplage:

Gebiedsplatform Zuidoost Fryslân provincie Fryslân, afdeling Plattelânsprojekten provincie Fryslân provincie Fryslân 350

Contact: Plattelânsprojekten Zuidoost Fryslân Beetsterweg 12a Postbus 7, 9244 ZN Beetsterzwaag T 0512-384000 F 0512-384009 E [email protected]

2

plattelânsprojekten

INHOUDSOPGAVE

VOORWOORD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 1 INLEIDING. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7

Gebiedsgerichte aanpak in Fryslân . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 PMJP en de gebiedsgerichte aanpak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Gebiedskader. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 Jaarplannen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 ROM-opgave . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Ontwikkelingsstrategie Leader . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Verantwoording. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

2 2.1 2.2 2.3

SAMEN WERKEN AAN EEN KLEURRIJK EN ANDERS ZUIDOOST FRYSLÂN . . . . . . . . . . . 12 Identiteit en dynamiek van Zuidoost Fryslân . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 Samenwerken aan een integrale, duurzame, innovatieve benadering. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Thema’s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 2.3.1 Natuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 2.3.2 Landbouw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 2.3.3 Water . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 2.3.4 Milieu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 2.3.5 Landschap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 2.3.6 Recreatie en Toerisme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 2.3.7 Plattelandseconomie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 2.3.8 Leefbaarheid, Zorg en Welzijn. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 2.3.9 Cultuur, cultuurhistorie en taal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

3 3.1 3.2 3.3 3.4

GEBIEDSPROGRAMMA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 Natuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 Landbouw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 Water . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 Milieu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48

inhoudsopgave 3


3.5 Landschap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 3.6 Recreatie en Toerisme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 3.7 Plattelandseconomie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 3.8 Leefbaarheid, Zorg en Welzijn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 3.9 Cultuur, cultuurhistorie en taal. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 4 FINANCIERING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 4.1 Financieringsopzet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 4.2 Introductie subsidieprogramma’s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 5 5.1 5.2 5.3 5.4

ORGANISATIE, WERKWIJZE EN PROCEDURES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 Organisatie Plattelânsprojekten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 Werkwijze Projectbureau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 Leader-werkwijze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 Prioritering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63

6 6.1 6.2 6.3 6.4

COMMUNICATIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 Strategisch communicatieplan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 Communicatie met partners en overheden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 Communicatie met externe doelgroepen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 Europese verplichtingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67

1 2 3 4 5

Bijlagen: Toetsingskader Leader . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 Uitwerking Leader-aandachtspunten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 Financieringsbronnen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 Lijst van afkortingen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 Tabellen en Kaarten Zuidoost Fryslân . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79

4 inhoudsopgave


VOORWOORD

De afgelopen jaren is in de regio Zuidoost Fryslân in goede samenwerking veel ontwikkeld en gerealiseerd. Op 18 april 2007 heeft het gebiedsplatform

Het Gebiedskader Zuidoost Fryslân voor de periode 2007-2013 is klaar en daagt uit tot een duurzame dynamiek voor dit ‘kleurrijk en anders’ gebied.

het Gebiedskader Zuidoost Fryslân vastgesteld. In dit Gebiedskader Plattelânsprojekten Zuidoost Fryslân 2007-2013 wordt de lijn doorgetrokken die de voorgaande jaren is ingezet. Het gebiedsplatform Zuidoost Fryslân wil zich ook de komende periode stevig inzetten voor de gebiedsgerichte aanpak. Belangrijke doelstelling van de gebiedsgerichte aanpak vormt het stimuleren van initiatieven gericht op een verbetering van de eigen leefomgeving en de plattelandseconomie. ‘Samenwerken’ vormt hierbij een kernbegrip. Samenwerken als overheden onderling én met burgers, ondernemers, maatschappelijke organisaties enz. Aan u als lezer de uitdaging mee te denken en initiatief te nemen tot een verdere ontwikkeling van de regio!

Daarbij liggen miljoenen aan subsidiemiddelen klaar om daadwerkelijke nieuwe impulsen te bewerkstelligen. Graag roep ik u op deze uitdaging samen met het gebiedsplatform aan te gaan. Gedeputeerde T. Baas, Voorzitter Gebiedsplatform Zuidoost Fryslân

Naar mijn overtuiging biedt dit gebiedskader voldoende ruimte en richting voor een ‘gebiedseigen’ en breed gedragen ontwikkeling van Zuidoost Fryslân. Passend binnen het bestaande provinciaal en gemeentelijk beleid zijn negen thema’s benoemd waarbinnen initiatieven kunnen worden ontwikkeld. Het gebiedsplatform heeft daar binnen een aantal Accenten benoemd voor de komende jaren. Naast het kernbegrip ‘Samenwerken’ zijn dat de ‘Restopgave ROM’ en de accenten ‘Landschap’ en ‘Cultuur, cultuurhistorie en taal’. Stuk voor stuk zijn dit typerende elementen die Zuidoost Fryslân maken tot wat ze is: Kleurrijk en anders! voorwoord 5


Hier ziet u een overzichtskaart van de bodemsoorten van Fryslân. Het gebied Zuidoost Fryslân is uitgelicht.


1 INLEIDING

1.1 De gebiedsgerichte aanpak in Fryslân Fryslân heeft sinds de jaren negentig veel ervaring opgedaan met verschillende vormen van gebiedsgerichte aanpak voor het platteland, zoals het ROM-project (Ruimtelijke Ontwikkeling en Milieu) in Zuidoost Fryslân. Deze ervaringen waren zo positief dat het provinciale bestuur en alle Friese gemeenten in 2001 besloten de gebiedsgerichte werkwijze structureel en provinciebreed toe te passen, onder de noemer Plattelânsprojekten. Het doel was om samen met de bevolking de kwaliteit en leefbaarheid in het landelijk gebied te verbeteren en de beschikbare Europese en rijkssubsidieregelingen voor het landelijk gebied zoveel mogelijk te benutten. In het najaar van 2001 is de gebiedsgerichte aanpak gestart onder het motto: ‘Mensen, middelen en mogelijkheden bij elkaar brengen’. Uitgangspunt voor de opzet van Plattelânsprojekten is een eenheid die laagdrempelig is, efficiënt werkt en klantvriendelijk is, waarbij in en met het gebied wordt gewerkt. De afdeling Plattelânsprojekten heeft kleine projectbureaus in de zes gebieden en een centrale unit op het provinciehuis. De afdeling vervult een spilfunctie tussen initiatiefnemers van projecten in de regio’s en het provinciale apparaat. Potentiële indieners kunnen bij de projectbureaus in hun eigen regio terecht. Zij krijgen hier deskundig advies over opzet, haalbaarheid en financieringsmogelijkheden.

In elk van de gebieden is een gebiedsplatform actief, bestaande uit bestuurlijke vertegenwoordigers van gemeenten en themadeskundigen uit het gebied. De belangrijkste taak is het stimuleren en faciliteren van processen en projecten en het adviseren van Gedeputeerde Staten van Fryslân over het beschikbaar stellen van subsidies voor de projectvoorstellen uit het gebied.

1.2 PMJP en de gebiedsgerichte aanpak Het gebiedsplatform van Zuidoost Fryslân heeft in de periode 2001-2006 gewerkt met een programmakader op gebiedsniveau. Dit programmakader omvatte de kansen en speerpunten voor plattelandsontwikkeling voor die jaren, en vormde de basis en het toetsingskader voor de advisering van de stuurgroep over subsidieaanvragen. In de periode 2007-2013 krijgt Plattelânsprojekten een belangrijke rol bij de uitvoering van het Provinciaal Meerjarenprogramma landelijk gebied (PMJP). In het PMJP worden afspraken gemaakt voor een periode van zeven jaar. Daarmee wordt voor langere tijd zekerheid gecreëerd over de te realiseren doelen in het landelijk gebied én over de beschikbaarheid van middelen. Binnen deze periode kunnen de beschikbare middelen flexibel ingezet worden. Door deze manier van werken - met zekerheid voor een langere periode en met flexibiliteit binnen

inleiding 7


deze periode - wordt het ontwikkelen en uitvoeren van integrale gebiedsprocessen en projecten (samen met de partners in het landelijk gebied) gemakkelijker, effectiever en efficiënter. De gebiedsaanpak met ingang van 2007 houdt in: - verdergaande (integrale) gebiedsontwikkeling; - projectverwerving blijft een belangrijke taak; - de gebiedsplatforms krijgen een zwaarwegende adviesfunctie; - werken vanuit een integraal gebiedskader, opgesteld door het platform; - de organisatie blijft simpel, niet-bureaucratisch; - geen keurslijf, maatwerk en ‘groeiproces’ zijn mogelijk.

1.3 Gebiedskader Dit document bestaat uit een gebiedsvisie en een activiteitenprogramma voor Zuidoost Fryslân voor de periode 2007-2013. Het gebiedskader bevat géén nieuw beleid en past in het bestaand overheidsbeleid. Wel brengt het gebiedsplatform Zuidoost Fryslân accenten aan en benoemt het hierin doelen en wenselijke maatregelen voor de komende zeven jaar. In de gebiedsgerichte werkwijze worden op basis van het PMJP en het gebiedskader doelen van bovenaf (top-down) en doelen/wensen van onder-

8 inleiding


op (bottom-up) aan elkaar gekoppeld en in samenhang uitgevoerd. Daarbij is ruimte voor een eigen invulling in de gebieden. Het gebiedskader vervangt de in 2001 opgestelde programmakaders. In de beginfase van de opstelling van het gebiedskader is de streek intensief geconsulteerd over wensen, behoeften en suggesties. Uit deze bijeenkomsten is een grote bereidheid tot het creëren van kansen en tot samenwerking naar voren gekomen. Deze inbreng vormt mede de basis voor het gebiedsprogramma/ontwikkelingsstrategie. Het gebiedskader: - geeft sturing aan gebieds- en projectenontwikkeling van Plattelânsprojekten; - geeft een referentiekader voor projectenbeoordeling, advisering en prioritering door het gebiedsplatform; - is de ontwikkelingsstrategie in het kader van het Plattelandsontwikkelingsplan (POP2).

1.4 Jaarplannen In de relatie tussen gebiedskader en PMJP speelt het jaarplan een belangrijke rol. Hierin worden de te stimuleren projecten en processen van dat jaar aangegeven. Dit biedt ruimte om jaarlijks te bepalen. Het jaarplan geeft ook op hoofdlijnen inzicht in de daarbij benodigde middelen. Het gebiedsplatform stelt het jaarplan vast.

1.5 ROM-opgave Het besef van de bijzondere kwaliteiten van Zuidoost Fryslân en van de ontwikkelingskansen was eind vorige eeuw aanleiding om in een deel van het gebied de milieu- en ruimtelijke kwaliteit te versterken en de woon-, werken leefomstandigheden te verbeteren, in samenwerking met alle betrokken overheden en tal van maatschappelijke organisaties. De afgelopen jaren is in het kader van dit ROMproject veel aan de ontwikkeling, het behoud en de verbetering van de kwaliteit van de landbouw, water, natuur en landschap en recreatie in Zuidoost Fryslân gedaan. Enkele opgaven moeten in de komende jaren nog gerealiseerd worden. Hierbij gaat het met name om de realisering van de 2000 hectare nieuwe natuur in het kader van de Ecologische Hoofdstructuur. Voor vijf deelgebieden, beekdal Koningsdiep, beekdal Linde, Oosterwolde-Elsloo-Appelscha, het Fochteloërveen en Oranjewoud-Katlijk, zijn gebiedsvisies opgesteld. In deze gebiedsvisies is uitgewerkt waar de nieuwe natuur moet komen en welke maatregelen in het kader van de landbouw, het landschap en de recreatie nodig zijn. Deze maatregelen hebben betrekking op realisering van nieuwe natuur (EHS), ecologische verbindingszones (EVZ), landbouw, landschap en recreatie. De maatregelen worden in het kader van de landinrichtingen uitgevoerd. De Stuurgroep ROM heeft besloten het ROM-

project zorgvuldig af te ronden. Daarbij is het streven gericht op het behoud van de goede zaken en voortzetting van de prima samenwerking tussen de betrokken partijen. Door middel van monitoring en evaluatie zal de restopgave en de werkwijze voor een vervolgaanpak worden bepaald. De restopgave vanuit het ROM-project, in het bijzonder de ‘Ecologische Verbindingszones’, ‘Ruimte voor water’ en betaalbaar landschapsonderhoud, zal in 2007 door middel van een evaluatie worden vastgesteld. De ROM-partijen zullen vervolgens afspraken maken over het realiseren van deze opgave. Dit gebiedskader biedt daartoe de mogelijkheden.

1.6 Ontwikkelingsstrategie Leader Nederland wil ook in de komende periode gebruik maken van de mogelijkheden voor plattelandsontwikkeling die de Europese Commissie biedt. Met het oog daarop is het Plattelandsontwikkelings Programma Nederland (POP) geschreven. Het POP kent vier assen/hoofdonderdelen: • as 1, verbetering van het concurrentievermogen van de landbouw- en de bosbouwsector; • as 2, verbetering van het milieu en het platteland; • as 3, de leefkwaliteit op het platteland en diversificatie van de plattelandseconomie; • as 4, Leader Ontwikkelingsstrategie.

inleiding 9


In de programmaperiode 2001-2006 was Leader in een afzonderlijk programma uitgewerkt, met ingang van 2007 maakt de Leader-werkwijze inte-

Om gebruik te kunnen maken van de mogelijkheden van de Leader-aanpak, moet een plattelandsgebied of Leader-groep vóór 1 juni 2007 een ontwikke-

graal onderdeel uit van POP2. De eerste drie assen gaan respectievelijk over landbouw, natuur en landschap en plattelandsontwikkeling. Leader, het vierde hoofdonderdeel, heeft twee doelen. Enerzijds is Leader bedoeld als ondersteunende werkwijze voor realisering van projecten in de assen 1, 2 en 3. De Leader-aanpak wil gewenste ontwikkelingen en samenwerking tussen partijen op gang helpen, probeert projecten binnen de andere assen te verbreden, het draagvlak voor projecten te vergroten en vernieuwing te stimuleren. Anderzijds kan het Leader-budget ook worden aangewend voor samenwerkingsprojecten, het beheer van de plaatselijke groep (lees: gebiedsplatform), verwerving van vakkundigheid en dynamisering van het gebied. Zo kan Leader worden gebruikt voor vergoeding van reiskosten van het gebiedsplatform, studiereizen, cursussen en bijeenkomsten in het gebied.

lingsplan indienen bij de provincie. De provincie beoordeelt de ingediende plannen en kijkt of die in aanmerking kunnen komen voor de aanwijzing tot Leader-groep. Gedeputeerde Staten doen vervolgens een beargumenteerde voordracht van Leader-groepen aan de Beheersautoriteit (Minister van LNV). De uiterste datum voor inzending van deze voordracht is 1 juli 2007. Het Comité van Toezicht stelt vervolgens de voordracht van Leadergroepen vast en op 1 augustus vindt de definitieve vaststelling van Leader-groepen in Nederland plaats. In Fryslân opteren alle zes plattelandsgebieden voor de Leader-werkwijze en worden door de provincie als zodanig voorgedragen.

In de Leader-aanpak staan de volgende strategische doelen centraal: 1. het combineren van verschillende economische sectoren die elkaar versterken (synergie) bij het realiseren van oplossingen voor plattelandsproblemen; 2. een goed gebruik van de specifieke kwaliteiten en mogelijkheden van Zuidoost Fryslân; 3. steunen op lokale actoren, verenigd in samenwerkingsverbanden c.q. het gebiedsplatform.

10 inleiding


De plattelandsregio Zuidoost Fryslân, met uitzondering van de bebouwde kom van Drachten (meer dan 30.000 inwoners), voldoet aan de geografische en demografische eisen om in aanmerking te komen voor middelen uit de Leader-assen 3 en 4 van het POP-2 programma 2007-2013. Met 135.219 inwoners voldoet het gebied ook aan het criterium van minimaal 5.000 en maximaal 150.000 inwoners. Gezien de hechte samenwerking in de regio kan zonder meer gesteld worden dat dit gebied met inzet van eigen middelen, in combinatie met aanvullende programmagelden van provincie, Rijk en

Europese Unie over voldoende fysieke, sociale, culturele en economische potenties beschikt om het gebiedskader of deze ontwikkelingsstrategie uit te voeren. Dit nadrukkelijk in onderlinge samenwerking binnen de regio én in samenwerking met andere, aangrenzende of anderszins verwante gebieden.

1.7 Verantwoording In de periode januari-november 2006 hebben het gebiedsplatform Zuidoost Fryslân en de ambtelijke kerngroep van Plattelânsprojekten Zuidoost Fryslân verschillende malen over het ontwerp van het gebiedskader gediscussieerd. Op deze manier is het gemeentelijk beleid nadrukkelijk verweven in het stuk. In vier brainstormsessies hebben circa 200 betrokkenen uit allerlei geledingen van Zuidoost Fryslân een substantiële inbreng geleverd aan het gebiedskader. De conclusies hiervan zijn verwerkt en naar de streek teruggekoppeld. Verder hebben de beleidsafdelingen van provincie en gemeenten hun reactie gegeven en bijdragen geleverd aan het gebiedskader. Het gebiedskader is eind 2006 door het huidige gebiedsplatform Zuidoost Fryslân in conceptvorm vastgesteld, en daarna toegezonden aan de colleges van Burgemeester en Wethouders en Gedeputeerde Staten, met het verzoek hun vertegenwoordiger in het nieuwe gebiedsplatform mandaat te verlenen voor de definitieve vaststelling

van het gebiedskader. Deze vaststellingsprocedure is belangrijk in verband met de democratische legitimering van de platforms én als basis voor de (meerjarige) financieringsafspraken met provincie en gemeenten. Op 18 april is het gebiedskader definitief vastgesteld door het gebiedsplatform Zuidoost Fryslân. Het gebiedskader heeft de volgende indeling in thema’s: 1. Natuur 2. Landbouw 3. Water 4. Milieu 5. Landschap 6. Recreatie en toerisme 7. Plattelandseconomie 8. Leefbaarheid, Zorg en Welzijn 9. Cultuur, cultuurhistorie en taal De opbouw van het gebiedskader is als volgt: • Hoofdstuk 2 geeft een toelichting op de thema’s, met bijbehorende doelen en aanpak; • Hoofdstuk 3 geeft een overzicht van doelen en uitvoeringsmaatregelen; • Hoofdstuk 4 bevat een overzicht van de subsidieregelingen; • Hoofdstuk 5 geeft uitleg over de procedures en de gebiedsgerichte aanpak door gebiedsplatform en projectbureau; • Hoofdstuk 6 gaat in op de communicatiestrategie van en over Plattelânsprojekten.

inleiding 11


SAMEN WERKEN AAN EEN KLEURRIJK EN ANDERS 2 ZUIDOOST FRYSLÂN

2.1 Identiteit en dynamiek van Zuidoost Fryslân Zuidoost Fryslân ligt centraal in Noord-Nederland, tussen het laag gelegen Friese merengebied en het hogere Drents plateau, met een goede ontsluiting op de nationale wegenstructuur. De evenwijdig aan elkaar lopende beekdalen hebben in belangrijke mate de ruimtelijke structuur van het gebied bepaald. Het gebied is per spoor minder goed bereikbaar. Het wegenstelsel dieper in het gebied structureert het verkeer onvoldoende, met name in de richting noordwest-zuidoost. Zuidoost Fryslân is een aantrekkelijk woongebied, ook voor mensen van buiten de provincie. De economische dynamiek van de A7-zone speelt zich hoofdzakelijk af bij de stedelijke centra Drachten en Heerenveen en in mindere mate bij het regionale centrum Gorredijk. De regionale centra Oosterwolde en Wolvega zijn eveneens belangrijke regionale clusters van wonen, werken en voorzieningen. Voor de periode 2007-2013 hebben de provincie Fryslân en de gemeenten Heerenveen, Opsterland, Skarsterlân, Smallingerland en Sneek een convenant A7 Landstad Fryslân gesloten. De hoofddoelstelling van deze samenwerking is een krachtige impuls te geven aan de economie van de zone en daarmee aan de Friese economie en de economie van Noord-Nederland als geheel.

12 identiteit en dynamiek


Eind 2005 is een Integrale Visie voor het gebied Heerenveen-Skarsterlân vastgesteld door de twee gemeenteraden. Belangrijk onderdeel hiervan zijn een ‘landschappelijke binnen- en buitenlijst’, waarvan de uitvoering haar plaats krijgt in de gebiedskaders waarbij deze gemeenten zijn betrokken. Doel is een duurzame en hoogwaardige landschappelijke kwaliteit rond Heerenveen en Joure, met een verscheidenheid aan ecologische milieus. In het gebied Tjalleberterkrite (ten zuiden van De Deelen) dat deel uitmaakt van de landschappelijke buitenlijst ten oosten van Heerenveen is in nauw overleg met de betrokken agrariërs en overige partijen een initiatief gestart voor integrale gebiedsontwikkeling. Het gebied kent veel gevarieerde landschappelijke en natuurlijke waarden en een rijke, afwisselende cultuurhistorie. De relevante landschapstypen zijn het bekengebied/Zuidelijke Wouden, het laagveengebied, de Noordelijke Wouden ten noorden van Drachten, de bossen bij Beetsterzwaag, Appelscha en Bakkeveen en het hoogveen. Karakteristiek zijn de beekdalen met hun kenmerkende opstrekkende verkavelingsstructuren en de contrasten tussen de open beekdalen en de bebossing op de flanken. Het gebied ligt tussen drie Nationale Parken: het Drents-Friese Wold, de Alde Feanen en de Weerribben. Het Fochteloërveen is uniek als enig ‘levend’ hoogveengebied in Nederland. Bij Oranjewoud en Beetsterzwaag bepalen landgoederen het landschap. Het kleinschalige singellandschap ten noorden van Drachten maakt

onderdeel uit van het Nationaal Landschap Noordelijke Wouden. Zuidoost Fryslân heeft een sterke en goed ontwik-

te behouden en ze daarnaast op een evenwichtige manier en in samenhang met elkaar verder te ontwikkelen. Investeringen in natuur en landschap en

kelde landbouw. In het gebied worden enkele grote landinrichtingsprojecten uitgevoerd, waarmee onder meer invulling wordt gegeven aan nieuwe natuur in de Ecologische Hoofdstructuur (EHS), en aan verbetering van de landbouwstructuur. Daarnaast wordt gebiedsgericht gewerkt aan de verbetering van de milieukwaliteit, zoals verdrogingbestrijding en vermindering van emissies. Ondanks de natuurlijke, landschappelijke en recreatieve kwaliteiten heeft Zuidoost Fryslân geen eigen recreatief gezicht. Recreatie en toerisme zijn relatief weinig ontwikkeld en voornamelijk kleinschalig. Recreatief speerpunt is Appelscha. Daarnaast zijn er (kleinschaliger) concentraties voor landrecreatie bij Bakkeveen, Noordwolde en Oldeberkoop. Er is een vaarroutenetwerk dat de potentie heeft om verder uitgebouwd te worden, zoals de Turfroute en het Polderhoofdkanaal als verbindingsroute naar het merengebied.

investeringen in de leefomgeving, waterberging en toeristische infrastructuur kunnen elkaar versterken. Het besef van de bijzondere kwaliteiten van Zuidoost Fryslân en al zijn ontwikkelingskansen was eind vorige eeuw aanleiding om in een deel van het gebied de milieu- en ruimtelijke kwaliteit te versterken en de woon-, werken leefomstandigheden te verbeteren, in samenwerking met betrokken overheden en maatschappelijke organisaties. De daarbij gehanteerde doelen kunnen voor heel Zuidoost Fryslân gelden. Aangevuld met het streven naar een vitaal platteland leidt dit tot de volgende doelstelling:

Zuidoost Fryslân is een gebied met veel kansen voor alle belangrijke functies die het landelijk gebied kan vervullen: een krachtige en schone landbouw, grote eenheden aaneengesloten en levensvatbare natuur, veerkrachtige watersystemen met een goede benutting van schoon, gebiedseigen water, grote landschappelijke kwaliteiten en potenties, goede recreatieve ontwikkelingsmogelijkheden en een modern leefbaar platteland met goede woonen werkfuncties. Het is zaak om deze kwaliteiten

Zuidoost Fryslân is gelegen tussen twee gebieden met een duidelijk profiel - het Friese merengebied aan de westkant en Drente aan de oostkant. Dat onderstreept voor Zuidoost Fryslân de noodzaak van een sterke eigen identiteit. De zes grotere samenwerkende musea in het gebied hebben in hun ambitie om de cultuurhistorische identiteiten van Zuidoost Fryslân beter herkenbaar te maken, gekozen voor het motto: ‘Zuidoost Fryslân: Kleurrijk & Anders’. Dit refereert aan de breedte en

Bevorderen van de sociaal-economische ontwikkeling, de leefbaarheid en de waarden van natuur, milieu en landschap, ten einde de aantrekkelijkheid en de vitaliteit van het platteland in Zuidoost Fryslân te versterken.

identiteit en dynamiek 13


variatie aan cultuurhistorische kwaliteiten van het gebied, zoals de vervening (bruin), de rietvlechtcultuur (geel), het socialisme (rood), de Oranjes (oranje) en de adel (blauw), en in het landschap: de beken (blauw), de natuur en de landgoederen (groen). In een deel van het gebied neemt de Stellingwerfse taal bovendien een eigen plaats in. Dit alles maakt Zuidoost Fryslân ‘Kleurrijk’ en ten opzichte van de rest van Fryslân ‘Anders’.

kan desgewenst naast (of binnen) de vier hiervoor genoemde accenten een nadere ‘kleuring’ van de uitvoering worden bepaald.

2.2 Samenwerken aan een integrale, duurzame, innovatieve benadering

Het gebiedsprogramma geeft aan de hand van negen thema’s een richting aan voor de verdere Thematische accenten bij uitvoering ontwikkeling van Zuidoost Fryslân. Per thema De veelheid aan kansen vraagt in de uitvoeringsworden de kenmerken, doelstellingen en maatpraktijk om keuzes en accenten. Gebiedsplatform regelen van het gebied omschreven. De accenten en projectbureau zullen aan deze accenten bij de zijn anders dan in het Programmakader uit de uitvoering de nodige prioriteit geven. Zonder andere periode 2000-2006. Het gaat in de komende thema’s tekort te doen, kiest het gebied voor twee periode namelijk nog meer om een integrale sporen: benadering van het landelijk gebied, de vitaliteit 1. De thema’s ‘Landschap’, ‘Cultuurhistorie en van het platteland, zorg en welzijn en cultuur. taal’, ‘Samenwerken’ en ‘Afronden ROM-opgave’ Dat leidt er toe dat de thema's in elkaar overlopen. krijgen tijdens de hele programmaperiode een Sommige maatregelen binnen Natuur en Landschap extra accent. De eerste twee zijn sterk beeldhouden bijvoorbeeld verband met Water, Recreatie bepalend en richtinggevend voor het behoud en en Toerisme; maatregelen binnen het thema het versterken van de regio-identiteit ‘Kleurrijk Plattelandseconomie hebben ook weer te maken en anders’. Het derde en vierde item vormen met de leefbaarheid op de dorpen. het fundament voor het structureel en duurSamenwerking kan een duidelijke meerwaarde opzaam versterken van de veelheid aan potenties leveren in termen van kennisoverdracht, innovatie, in en van de regio. ervaringen delen, voldoende middelen of kritische 2. Het gebiedsprogramma moet gedurende de massa voor de versterking van de vitaliteit van periode van zeven jaar actueel blijven. Dit vraagt deze plattelandsregio. De inzet is om de samenom een zekere flexibiliteit. In de jaarlijks door werking tussen de verschillende actoren in het het gebiedsplatform op te stellen jaarplannen gebied maar ook tussen de gebieden, nationaal en



internationaal, te stimuleren en de in te zetten instrumenten goed te benutten. Experimenten om de kansen op innovatie - qua werkwijze, techniek of product - te vergroten, worden aangemoedigd. Zuidoost Fryslân vormt in geografisch, economisch, bestuurlijk, sociaal en cultureel opzicht een onlosmakelijk onderdeel van de Friese en NoordNederlandse context. De plattelandsproblematiek is in deze regio op vele onderdelen niet uniek. Er zijn diverse raakvlakken en overeenkomsten met andere regio’s op gebieden als ‘kennis’, ‘innovatie’ en het ‘samenwerkingsproces’. Ook hier liggen kansen in het samen optrekken, van elkaar leren en elkaar versterken. Concreet wordt ingezet op samenwerking met aangrenzende regio’s zoals de Noordelijke Wouden, Zuidwest Fryslân, Zuidwest Drenthe en Noordwest Overijssel op bijvoorbeeld de thema’s landschap, toerisme, taal en cultuur en landbouw. Ook het verkennen of versterken van bestuurlijke samenwerking, zoals tussen de gemeenten Heerenveen en Skarsterlân, kan hiervan onderdeel zijn. Transnationale samenwerking zal worden verkend en opgepakt waar dit zowel in deze regio als in de andere participerende regio’s voor de vitaliteit van het platteland een duidelijke meerwaarde kan opleveren in termen van kennis, innovatie, ervaringen, middelen of kritische massa voor het realiseren van duurzame samenwerkingsverbanden.

2.3 Thema’s 2.3.1 Natuur Visie

Kenmerkend voor de natuur in Zuidoost Fryslân zijn de beekdalen, de hoog- en laagveengebieden, bos, heide, landgoederen en een aantal zeer bijzondere natuurgebieden: langs het Koningsdiep, de Tjonger en de Linde, waar plaatselijk de oorspronkelijke beekdalgradiënten zichtbaar zijn. Het Fochterloërveen op de grens met Drenthe is het grootste onontgonnen hoogveengebied in Nederland. In het laagveengebied liggen de Rottige Meente, de Lindevallei, De Deelen en de Alde Feanen die ontstaan zijn na ontgraving van het veen. Belangrijke heidegebieden zijn o.a. het Duurswouderveld en Delleboersterheide. In het Drents-Friese Wold zijn op grote schaal bossen aangelegd om het stuifzand vast te leggen, ontstaan als gevolg van onder meer overbegrazing. Afgelopen jaren is daarvan een paar honderd hectare gekapt om het stuifzandlandschap weer in ere te herstellen. In Oranjewoud, Beetsterzwaag en Bakkeveen zijn door de aanleg van landgoederen en buitenplaatsen bosgebieden ontstaan, die worden gekenmerkt door lange lanen en oude bomen. De hoofddoelstelling is het behouden, versterken en ontwikkelen van een duurzame natuur. Ondanks alle inspanningen zijn er ook bedreigingen:



vermesting, verzuring, verdroging, versnippering, verstoring en verstedelijking. Voortdurende aandacht is vereist om de gewenste duurzaamheid en

natuurkwaliteit in Zuidoost Fryslân. Ook de bermen, oevers en perceelranden zijn onderdeel van de natuur. De kwaliteit van deze elementen is voor

kwaliteit in stand te houden. Natuur heeft een intrinsieke waarde in zichzelf, maar heeft ook een belangrijke belevingswaarde; natuur draagt bij aan de kwaliteit van de leefomgeving en het welzijn van de bewoners. Het is dan ook van belang om, waar mogelijk, in te zetten op integratie van natuur met functies als recreatie of cultuurhistorische waarden. De afgelopen jaren is in het kader van het ROMproject veel aan de ontwikkeling, het behoud en de verbetering van de natuur in Zuidoost Fryslân gedaan. Een aantal opgaven moet in de komende jaren gerealiseerd worden. Hierbij gaat het met name om de realisering van de 2000 hectare nieuwe natuur in het kader van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS). Voor vijf deelgebieden: beekdal Koningsdiep, beekdal Linde, OosterwoldeElsloo-Appelscha, het Fochteloërveen en Oranjewoud-Katlijk, zijn gebiedsvisies opgesteld. Hierin is uitgewerkt waar de nieuwe natuur moet komen en welke maatregelen in het kader van de landbouw, het landschap en de recreatie nodig zijn. Het Plan Ecologische Verbindingszones (EVZ) wordt binnenkort op provinciaal niveau vastgesteld. Door in te zetten op de realisering van de ecologische verbindingszones wordt een belangrijke bijdrage geleverd aan de dooradering van het gebied voor planten en dieren en daarmee aan de totale

het gebied van groot belang. Er wordt ingezet op duurzaam en natuurgerichte inrichting en onderhoud, waarbij gemeenten, Wetterskip Fryslân en particulieren een belangrijke rol vervullen. Buiten de EHS en EVZ kent Zuidoost Fryslân vele kleine natuurelementen, zoals bosjes, heideterreintjes en poelen. Deze elementen dragen niet alleen bij aan de natuurkwaliteit, maar ook aan de landschappelijke kwaliteit en aan een aantrekkelijk woonen leefklimaat. In Zuidoost Fryslân wordt dan ook ingezet op behoud en herstel van kleinere natuurelementen en, indien van toepassing, op cultuurhistorische waarden.



Een tweede doelstelling is het vergroten van de beleving van de natuur door bewoners en toeristen. De ligging tussen Drenthe, Noordwest Overijssel en het Friese merengebied, in combinatie met de aantrekkelijke gebiedsspecifieke natuur- en landschapswaarden, biedt kansen voor versterking en verbreding van recreatie en toerisme. Het kleinschalige singellandschap ten noorden van Drachten maakt onderdeel uit van het Nationaal Landschap Noordelijke Wouden. Dit Nationaal Landschap kan samen met de Nationale Parken en de landgoederen worden benut om het gebied in de markt te zetten. Door betere informatievoorziening en grotere toegankelijkheid van de natuur kan het contact tussen burgers en natuur worden versterkt.

Hoofddoel Natuur:

Zekerstelling van de kwaliteit van de leefomgeving door behoud, herstel, ontwikkeling en duurzaam gebruik van de natuur Doelstelling 1: Behouden, versterken en ontwikkelen van een duurzame natuur

Mogelijke maatregelen: 1. Inrichting en beheer van 2000 hectare EHS (opgave ROM-project); 2. Inrichting en beheer van de ecologische verbindingszones (EVZ), waar mogelijk in relatie met andere functies zoals recreatie (opgave ROMproject); 3. Herstel en ontwikkelen van natuurelementen buiten de EHS; 4. Het beheren van natuurwaarden. Voorbeelden van projecten: - mogelijkheden onderzoeken en uitvoeren voor agrarisch en particulier natuurbeheer, zoals natuurvriendelijk beheer van elementen als bermen, oevers en perceelsranden; - herstel en verbetering van de biodiversiteit; - tegengaan verdere versnippering van natuur; - aanleggen van natuurvriendelijke oevers; - aandacht voor soortenbeleid. Doelstelling 2: De beleving van de natuur vergroten

Mogelijke maatregelen:

1. Versterken kennis van en draagvlak voor natuur 2. Toegankelijkheid van natuurgebieden verbeteren Voorbeelden van projecten: - versterken van kennis van en draagvlak voor natuur bij de lokale bevolking (en jeugd) door informatieverstrekking (natuureducatie, excursies, infopanelen); - samenwerking zoeken tussen agrarische natuurverenigingen, terreinbeheerders en particulieren om het landelijk gebied op een kleinschalige manier toegankelijk te maken. Aanpak

Qua aanpak ligt de regie zoveel mogelijk bij de partijen die het eigendom of beheer hebben over de gronden met de natuurwaarden. Het gaat hierbij om natuurorganisaties, gemeenten, Wetterskip Fryslân, boeren en overige particulieren. Voor de vijf deelgebieden beekdal Koningsdiep, beekdal Linde, Oosterwolde-Elsloo-Appelscha, het Fochteloërveen en Oranjewoud-Katlijk, is een landinrichting opgestart. De landinrichtingscommissies hebben de opdracht de maatregelen uit de betreffende gebiedsvisie uit te voeren. Beleidsmatig is een rol weggelegd voor de provincie; waar mogelijk kan de Dienst Landelijk Gebied als intermediaire organisatie optreden. Gemeenten zijn bij de uitvoering betrokken, bijvoorbeeld door bestemmingsplanherzieningen of -wijzigingen. Ook nemen gemeenten initiatieven tot toeristisch/ recreatieve voorzieningen als de aanleg van fiets-, vaar- en wandelwegen.



2.3.2 Landbouw Visie

De landbouw vormt in Zuidoost Fryslân een belangrijke economische activiteit. Het grootste gedeelte van de agrariërs is werkzaam binnen de melkveehouderij. Het totale melkquotum is hier dan ook meer toegenomen dan in de rest van de provincie. Daarnaast is ook het totale quotum per bedrijf toegenomen. Er is sprake van een duidelijke tendens naar schaalvergroting. Het aandeel van de akkerbouw is relatief gering, maar hier geldt wel een toename van het areaal voor akkerbouw. Tuinbouw en houtteelt zijn marginaal aanwezig. De agrarische sector in het gebied is sterk en dynamisch. Er is sprake van instroom van nieuwe ondernemers. Om de ontwikkeling van een concurrerende en duurzame landbouw mogelijk te maken en het huidige productieniveau van de veehouderij ten minste te handhaven, dienen de randvoorwaarden goed te zijn. Hoofddoel is de inzet op een duurzame en concurrerende landbouw. Dat vraagt om maatwerk. Het proces van schaalvergroting in de grondgebonden landbouw moet pro-actief worden gefaciliteerd. Daarnaast is het wenselijk dat boeren milieuvriendelijker/duurzamer gaan produceren, bijvoorbeeld door zich toe te leggen op biologische landbouw. Een tweede doelstelling is verbreding van de landbouw. De landbouw is een belangrijke pijler van het vitale platteland, omdat het de grootste ruimte-



gebruiker is, en daarmee een belangrijke functie in het natuur- en landschapbeheer vervult. Een brede benadering van de gedachte van groene en blauwe diensten, zo mogelijk ook in publiek-private constructies, biedt kansen. Door combinaties kunnen meerdere doelen tegelijk worden gediend, zoals bij oever- en kadewerken, fietsen wandelpaden en groen-blauwe dooradering. Een groot zorgpunt hierbij zijn de financieringsmogelijkheden voor natuur- en landschapsonderhoud in gebieden die buiten de EHS en de Nationale Landschappen vallen. In relatie met de thema’s recreatie en toerisme, leefbaarheid en cultuur liggen er voor de landbouw verbredingskansen in de versterking van paardgerelateerde voorzieningen en activiteiten. De vele aanwezige agrarische en/of toeristische paardenhouderijen, maneges, ruiterpaden en -verenigingen, in het bijzonder het Fries Congres Centrum Drachten en het Drafcentrum bij Wolvega, bieden een unieke uitgangspositie, bijvoorbeeld voor een attractie van bovenregionale allure. Dit vraagt om een gezamenlijke verkenning van samenwerkingsmogelijkheden, nieuwe productarrangementen en een vernieuwend (totaal) concept, bijvoorbeeld rond het Friese paard - in al zijn facetten. Hoofddoel Landbouw:

Kiezen voor duurzaamheid en concurrentiekracht in de landbouw

Doelstelling 1: Versterken van de landbouwstructuur

Mogelijke maatregelen: 1. Faciliteren van landschappelijk inpasbare schaalvergroting; 2. Structuurverbetering van de landbouw.

middelen, mineralen en energie, verbetering van het gebruik van de bodem en natuurlijke hulpbronnen, stimulering biologische landbouw.

Voorbeelden van projecten: - ontwikkeling particulier natuurbeheer in nieuwe EHS-gebieden in samenwerking met agrarische Voorbeelden van projecten: natuurverengingen en terreinbeherende - afstemming van overheidsregelgeving (bestemorganisaties; mingsplannen buitengebied, aandacht voor - samen met agrarische natuurverenigingen, terhuiskavelgrootte, agrarisch bouwblok); reinbeheerders, overheden en particulieren finan- ondersteuning bij bouw, architectuur, inpassing cieringsvormen ontwikkelen voor gebiedsdekkend in het landschap; natuur- en landschapbeheer; - sanering bedrijfsgebouwen in buitengebied in - bevorderen van inhoudelijke samenwerking combinatie met woningbouwontwikkeling; tussen organisaties op het gebied van natuur- en - toepassen ‘flankerend beleid’ voor bedrijven die landschapsbeheer; knelpunten ondervinden van de ammoniakwet- stimulering van innovatie in nieuwe lokale geving in combinatie met andere knelpunten producten en initiatieven op het gebied van (verkaveling, verdroging e.d.); ontwikkeling houtverbranding, mestvergisting - verbeteren agrarische infrastructuur, lokaal en biobrandstoffen; verbeteren van verkaveling, ontsluiting platte- stimulering van netwerkvorming van lokale en landswegen en waterhuishouding door bijvoorregionale bio-energieproducenten; beeld waterbeheer op gebieds- en bedrijfsniveau - kwalitatief mindere gronden gebruiken voor (boeren met water), inzet gebiedsmakelaar buiten energiegewassen; landinrichtingsgebieden; - gebiedsbrede aanpak ontwikkelen voor inpassing - privaat geïnitieerde gebiedsontwikkeling vanuit bio-energie in agrarische bedrijven; landbouw, natuur, recreatie, water, wonen. - stimuleren van agro-biodiversiteit, schoon, gezond en economisch duurzaam produceren; Doelstelling 2: - vermindering milieubelasting door vermindering Stimuleren van duurzaam ondernemen gebruik meststoffen, gewasbeschermingsmiddelen Mogelijke maatregelen: en ammoniakemissie, bijvoorbeeld door samen1. Stimuleren van duurzaam ondernemen: verminwerking van akkerbouw- en veeteeltbedrijven. dering van het gebruik van gewasbeschermingsidentiteit en dynamiek 19


Doelstelling 3: Stimuleren van kennis en innovatie

Mogelijke maatregelen: 1. Verbeteren van de economische bedrijfsvoering, door projecten gericht op versterking, vernieuwing, verbetering agrologistiek, agribusiness en door steun aan bedrijfsstarters; 2. Ondersteunen van verbreding van de agrarische bedrijfsvoering; 3. Uitbouwen van paardgerelateerde activiteiten door ontwikkeling van arrangementen in samenwerking met bijvoorbeeld ruitersport en toeristische partijen, het Fries Congres Centrum Drachten en het Drafcentrum Wolvega. Voorbeelden van projecten: - ondersteuning agrariërs bij de opstelling van bedrijfsplannen, stimulering van maatwerkoplossingen bij verbredingsprojecten; - gebiedsbrede aanpak voor het wegnemen van drempels voor nieuwe functies; - versterking netwerk landbouw en zorgbedrijven via kwaliteitsimpuls en aanbodverbreding; - stimulering kwaliteit en diversiteit agro-toeristische voorzieningen, producten en netwerk door themaroutes en arrangementen, gekoppeld aan agrarisch cultuurlandschap; - bevorderen kwaliteit ondernemerschap en diversiteit bedrijfsstructuur door samenwerking en kennisontwikkeling (boeren leren boeren, samenwerking met andere ondernemers); - stimuleren van productinnovatie door kennis- en ervaringsuitwisseling tussen praktijk, wetenschap 20 identiteit en dynamiek


en beleid (voorbeeld: leermethode ‘MelkveeAcademie’). Aanpak

Hier ligt allereerst een taak voor partijen die werkzaam zijn in of annex zijn met de landbouw. Het gaat hier in eerste instantie dus om de agrariërs zelf, de agrarische verenigingen en afdelingen en om de brancheorganisatie LTO-Noord. Maar ook in samenwerking of samenhang met andere relevante partijen, die afhankelijk van het thema daarbij betrokken zijn. Het kan gaan om bijvoorbeeld onderwijs- en kennisinstellingen, de agribusiness, MKB in andere sectoren dan de landbouw, de vijf landinrichtingen en de bijbehorende commissies in Zuidoost Fryslân, natuurorganisaties, Wetterskip Fryslân, toerisme- en recreatieondernemers, plaatselijke belangen, maatschappelijke organisaties en overheden.

2.3.3 Water Visie

De zandgebieden in Zuidoost Fryslân zijn sterk verweven met landbouw en natuur. Vanwege de relatief goede doorlatendheid van de zandgronden heeft de waterhuishouding in landbouwgebieden invloed op natuurgebieden en omgekeerd. Een goed opgezet regionaal stelsel van waterregimes kan de waterkwantiteit en -kwaliteit optimaliseren. Hoofddoelstelling is een goede afstemming van de waterhuishouding op de aanwezige functies.

Een tweede doelstelling is het realiseren van voldoende waterberging. Vroeger waterden de zandgronden het hele jaar vrij af. Regenwater infil-

(KRW). Concrete doelen en maatregelen worden in 2008 vastgesteld in het Stroomgebiedsbeheersplan. Voor dit gebied gebeurt dit in samenspraak met de

treerde in de bodem en voedde via kwelgebieden de natuurlijke beeksystemen in Zuidoost Fryslân. In natte perioden hield het gebied door de sponswerking water in de bodem vast, waardoor de laaggelegen gebieden in droge perioden van schoon, gebiedseigen water werden voorzien. In het recente verleden is de afvoer van water geïntensiveerd, daardoor is er in droge perioden behoefte aan oppervlaktewater. Deze situatie heeft geleid tot verdroging van natuur en een mindere kwaliteit van het oppervlaktewater. Ook de landbouw ervaart de keerzijde van de maatregelen uit het verleden, doordat in de zomer minder water beschikbaar is. Tegenwoordig wordt in grote delen van de zandgronden water aangevoerd vanuit de Friese boezem. De verandering van het klimaat zal het probleem versterken: langere droge perioden waarbij steeds vaker onvoldoende water kan worden aangevoerd, en zeer natte perioden met zware neerslag die leidt tot wateroverlast. Om die reden moet de bufferwerking van het gebied worden versterkt door bovenstrooms meer water vast te houden, met name in de bodem, en door het water benedenstrooms meer ruimte te geven om piekafvoeren op te vangen. Een derde doelstelling is het verbeteren van de kwaliteit en inrichting van beken, kanalen en meren. Voor 2015 moeten maatregelen zijn genomen om de waterkwaliteit en de inrichting van de wateren te laten voldoen aan de Kaderrichtlijn Water

KRW-gebiedsgroep Zuidoost Fryslân. De maatregelen volgen een tweesporenbeleid: de inrichting (bodem, oevers) van de wateren moet geschikt zijn voor de planten en dieren die daarvan afhankelijk zijn. Daarnaast moeten gebieden die afwateren op beken, kanalen en meren voldoen aan de kwaliteitseisen. Dat kan door emissiebronnen (rioolstelsel, landbouw) terug te dringen of door het oppervlaktewater te zuiveren voordat het in een beek, kanaal of meer terechtkomt, bijvoorbeeld door natuurvriendelijke oevers, tijdelijke overloopgebieden en bergingsgebieden. De Linde en het Koningsdiep voldoen na realisatie van de ROM-gebiedsvisies aan de Kaderrichtlijn Water. De nadruk ligt daarom op verbetering van de inrichting van de Tjonger en de kanalen in Zuidoost Fryslân en het terugdringen van emissies. In het meest westelijke deel van Zuidoost Fryslân ligt het veenweidegebied. Het belangrijkste probleem hier is maaivelddaling door veenoxidatie en inklinking. Een bijkomend probleem is het vrijkomen van te veel voedingsstoffen, waardoor waterkwaliteitsdoelstellingen niet worden gehaald. Dit probleem kan worden beperkt door een goed peilbeheer, grondgebruik en grondbewerking. Hoofddoel Water:

Optimaliseren van de afstemming van waterbeheer op gebruiksfuncties, verbetering regionale watersystemen en ecologische kwaliteit identiteit en dynamiek 21


Doelstelling 1: Waterbeheer afstemmen op gebruiksfuncties

Mogelijke maatregel: 1. vaststelling en realisatie GGOR (Gewenst grond en oppervlaktewaterregime). Voorbeeld van project: - alternatieven vinden voor de gereduceerde drinkwaterwinning Terwisscha. Bij de vaststelling van het GGOR worden uiteenlopende en soms tegengestelde belangen ten aanzien van waterbeheer afgewogen. Het GGOR wordt voor alle betrokken partijen hét toetsingskader voor plannen en projecten waarbij water een rol speelt. In Zuidoost Fryslân vormen de ROMgebiedsvisies een belangrijk uitgangspunt voor de vaststelling en realisatie van GGOR. Juist voor gebieden met complexe vraagstukken ten aanzien van het waterbeheer is een integrale gebiedsvisie opgesteld.

Voorbeelden van projecten: - het verwerven van grond voor waterberging; - onderzoek naar mogelijke locaties voor waterberging; - zoeken naar combinaties voor waterberging, recreatie, natuur en/of landbouw. Doelstelling 3: Verbetering kwaliteit en inrichting van beken, kanalen en meren

Mogelijke maatregelen: 1. de inrichting van beken, kanalen en meren: de inrichting (bodem, oevers) van de wateren moet geschikt zijn voor de planten en dieren die daarvan afhankelijk zijn; 2. het terugdringen van emissies: gebieden die afwateren op beken, kanalen en meren moeten voldoen aan de kwaliteitseisen van die wateren. Voorbeelden van projecten: - natuurvriendelijk inrichten van watergangen; - sanering riooloverstorten en realisering IBA’s (Individuele Behandeling Afvalwater).

Doelstelling 2: Voldoende waterberging realiseren

Mogelijke maatregelen: 1. Meer waterbergingsmogelijkheden, bijvoorbeeld door verbreding waterlopen; 2. Meervoudig gebruik van waterbergingsmogelijkheden door koppeling aan andere functies, zoals recreatie, natuur en landbouw.



Aanpak

Volgens het Nationaal Bestuursakkoord Water stellen gemeenten in samenwerking met de waterschappen waterplannen op. Een waterplan bestaat uit een strategische visie en een uitvoeringsprogramma, waarin de gezamenlijke ambitie en de concrete maatregelen worden verwoord. Hierin worden beleidsdoelstellingen gecombineerd met wensen uit het gebied. De maatregelen voldoen aan de

gebiedsgerichte werkwijze van het PMJP en daarom Onder de kwaliteit van het leefmilieu vallen tevens maatregelen op het gebied van duurzaam bouwen kan hiervoor een beroep worden gedaan op de en energiebesparing zoals zonnepanelen, en het beschikbare middelen voor het landelijk gebied. De uitvoering van het waterbeleid ligt grotendeels milieubewust handelen van de inwoners van het gebied. Speciale acties voor het schoon houden bij Wetterskip Fryslân, met een belangrijke gemeentelijke taak ten aanzien van de riolering en van het dorp of het scheiden van afval helpen bij de bewustwording. het onderhoud van vaarwegen. Dat laatste is ook Een specifiek milieuprobleem voor Zuidoost Fryslân een taak voor de provincie. Waar het gaat om de is de verzuring van de zandgronden. relatie tussen water en andere ontwikkelingen (recreatie, wonen, veiligheid) hebben deze drie partijen een gezamenlijke rol om daarin samen met private partijen een meerwaarde te bereiken. Daar ligt ook een belangrijke ‘makel- en schakelfunctie’ voor Plattelânsprojekten. Wat betreft de drinkwatervoorziening Terwisscha ligt de belangrijkste taak bij Staatsbosbeheer en Vitens.

2.3.4 Milieu Visie

Op het gebied van milieu streeft Zuidoost Fryslân naar kwaliteit. Kwaliteit van water, bodem, lucht, geluid, geur en licht. Het gaat om het creëren van veerkrachtige natuur en schoon water in een aantrekkelijke woonomgeving. Volgens de wettelijke taken wordt al veel aangepakt, zoals terugdringing van geluidsbelasting door het verkeer, waarbij de A7, de A31, de N32, de N381 en de N351 de belangrijkste verkeersaders zijn in het gebied, vermindering van ongezuiverde afvalwaterlozingen, sanering van riooloverstorten en (water)bodems en verplaatsing van milieuhinderlijke bedrijven uit de dorpskom.

De beleidsbrief Bodem (2003) voor het landelijk gebied gaat over duurzaam gebruik en beheer van de bodem. Cruciaal hierbij is versterking van de relatie tussen bodembeheer en -beleid voor landbouw, natuur, water en ruimtelijke ordening. In de beleidsbrief zijn diverse uitvoeringsprojecten opgenomen, die vanaf 2007 een belangrijk beleidskader vormen voor duurzaam bodembeheer. Een van de uitvoeringsprojecten betreft het project Lokale Bodemambities. Dit project biedt de mogelijkheid voor decentrale overheden om eigen ambities voor duurzaam bodembeheer op te stellen, bijvoorbeeld voor fysische aspecten (verdichting, afdekking), bodemprocessen (vermesting, verdroging) of ecologische waarden (biodiversiteit). Dit dient uitgewerkt te worden in een gemeentelijke Bodembeheernota. Per 1 januari 2007 is het Besluit Bodemkwaliteit van kracht. Onderdeel van dit besluit is een nieuw beleidskader voor toepassing/hergebruik van grond en bagger. Optimalisatie van bodembescherming en afzet van grond/bagger staan hierbij centraal. identiteit en dynamiek 23


In het verlengde van het project Lokale Bodemambities is er binnen het gebiedsspecifieke kader ruimte voor eigen ambities op basis van gebiedskwaliteit en ruimtelijke ontwikkeling. Aanpak van lokale bodemverontreiniging moet plaatsvinden binnen het kader van de Wet bodembescherming. Ruimtelijke ontwikkelingsprocessen dan wel milieuhygiënische urgentie zijn hierbij leidend. Hoofddoel Milieu:

Verbetering milieukwaliteit Doelstelling 1: Terugdringen verstoring landelijk gebied

Mogelijke maatregelen: 1. Verbeteren van de lichtkwaliteit; 2. Verbeteren van de luchtkwaliteit; 3. Verbeteren van de geluidskwaliteit.

Voorbeeld van projecten: - stimuleren van voorbeeld projecten in de landbouw om te komen tot precisie landbouw. Doelstelling 3: Stimuleren duurzame energie

Mogelijke maatregelen: 1. Stimuleren van innovatieve projecten op het gebied van duurzame energie. Voorbeelden van projecten: - stimuleren van energie opwekking uit biomassa of mestvergisting; - vrijkomende warmte benutten voor nieuwe woonwijk, zoals in Oudehaske; - innovatieve projecten rond duurzame energie ondersteunen, zoals zonnepontjes. Doelstelling 4: Bevorderen van duurzaam bouwen en milieubewust handelen

Voorbeelden van projecten: - gebiedsgericht geluidsbeleid opzetten; - aanpassen verlichting in het buitengebied; - afschermingsproject tuinbouwkassen; - geluid- en lichtvervuiling, stank in het buitengebied tegengaan.

Mogelijke maatregelen: 1. Stimuleren van innovatieve projecten. Voorbeelden van projecten: - vernieuwende projecten met duurzaam bouwen; - zwerfvuil tegengaan door bijvoorbeeld een Campagne Zuidoost Fryslân Schoon.

Doelstelling 2: Behoud of herstel van een goede bodemstructuur

Mogelijke maatregelen: 1. Precisie landbouw; 2. Saneren locaties met vervuilde bodem; 3. Verbeteren bodemkwaliteit.



Aanpak

Het waken over een verantwoord milieubeleid en bevordering van duurzame ontwikkeling is een belangrijke overheidstaak voor onder andere provincie, gemeenten en Wetterskip Fryslân.

Een eerste doelstelling is het herkenbaar houden en maken van de hoofdkenmerken van de voorkomende landschapstypen: het bekengebied/ Zuidelijke Wouden, het laagveengebied, en de landbouw, woningbouw). Noordelijke Wouden ten noorden van Drachten. Het sectorale milieubeleid binnen de wettelijke Deze hoofdlandschapstypen zijn in het Landschapskaders is niet zozeer een thema voor Plattelânsbeleidsplan nader beschreven. Er worden zeven projekten, het waar mogelijk stimuleren van landschapstypen onderscheiden. Karakteristiek zijn integrale duurzame ontwikkelingen en projecten wel. Op dit gebied is behoefte aan enige organisatie de woudontginningen, het essenlandschap, de hoogveenontginningen en de beekdalen. Daarnaast op gebiedsniveau. bepalen bij Oranjewoud en Beetsterzwaag land2.3.5 Landschap goederen het landschap. Het kleinschalige singellandschap ten noorden van Drachten maakt onderVisie deel uit van het Nationaal Landschap Noordelijke De ruimtelijke structuur van Zuidoost Fryslân wordt Wouden (voor begrenzing zie bijlage 5, kaart 10). bepaald door de langgerekte, van noordoost naar Het behoud en de versterking van landschappelijke zuidwest lopende zandruggen met bebouwingsen cultuurhistorische kwaliteiten zijn gewenst. linten en dorpen, en parallel daaraan de brede, Gezamenlijke inspanningen voor het organiseren relatief open beekdalen. Het Koningsdiep, de van structurele middelen voor onderhoud op de Tjonger en de Linde stromen van het hoger gelegen lange termijn zijn hierbij van belang. Met name Drents Plateau naar de laaggelegen veenpolders. voor het landschap dat buiten de EHS en het De regio kent veel gevarieerde landschappelijke en Nationaal Landschap de Noordelijke Wouden valt, natuurlijke waarden en een rijke cultuurhistorie. zijn de financiële middelen voor versterking en In de variatie van open gebieden, kleinschalige beheer vooralsnog beperkt. besloten gebieden en de aanwezigheid van rust, ruimte en donkerte ligt de aantrekkingskracht van Een tweede doelstelling is realisering van nieuwe Zuidoost Fryslân. Concentraties van verstedelijking ruimtelijke en landschappelijke kwaliteiten. Het manifesteren zich vooral in de A7-zone. landschap in geheel Zuidoost wordt in toenemende In 2004 is het Steunpunt Landschap opgericht voor mate bedreigd, onder meer door verrommeling van de periode tot 2007, met als taak de uitvoering van het landschap en nivellering van de herkenbaarbeleid voor landschap en ruimtelijke kwaliteit volgens heid van de landschapstypen en daarmee de landhet Landschapsbeleidsplan voor Zuidoost Fryslân schapskwaliteit. Zo wordt een besloten landschap (2004-2014). Dit gebiedskader sluit hierbij aan. als het woudontginningsgebied op de zandruggen Anderzijds ligt hier ook een grote verantwoordelijkheid voor iedere burger, privé of georganiseerd als bedrijf(stak), dorp of organisatie (bijvoorbeeld



steeds opener, terwijl een open landschap als de beekdalen door diverse ruimtelijke ontwikkelingen steeds meer verdicht. Ook zijn er in toenemende

Hoofddoel Landschap:

Behouden en versterken landschappelijke kwaliteiten door ruimtelijke dynamiek samen te laten gaan mate ruimtelijke ontwikkelingen die invloed hebben met investeringen in groene en blauwe kwaliteiten op de kernkwaliteiten, zoals dorpsuitbreidingen, Doelstelling 1: Versterken van de landschapeconomische ontwikkelingen (bedrijventerreinen), pelijke identiteit infrastructurele werken (als de N381), schaalMogelijke maatregelen: vergroting in de landbouw en grootschalige 1. Behoud, herstel en ontwikkeling van recreatievoorzieningen. het landschap; Een verantwoorde ruimtelijke inpassing van econo- 2. Duurzaam beheer van het landschap. mische ontwikkelingen sluit aan bij de natuurlijke, landschappelijke en cultuurhistorische kwaliteiten van het gebied. Nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen moeten samengaan met nieuwe ruimtelijke en landschappelijke kwaliteiten. Integratie en gezamenlijke inspanningen om de kansen voor alle sectoren te benutten, is belangrijk. Het is een uitdaging om de ruimtelijke dynamiek samen op te laten gaan met investeringen in groene en blauwe kwaliteiten. Een derde doelstelling is het verbeteren van de toegankelijkheid en beleving van het landschap. De ligging tussen drie Nationale Parken in combinatie met de gebiedsspecifieke natuur- en landschapswaarden, biedt kansen voor recreatie en toerisme, passend bij de aard en karakteristieken van het gebied. Het is zaak om het landschap beter te benutten, meer toegankelijk en beleefbaar te maken voor recreatie en toerisme, zonder deze karakteristieken aan te tasten.



Voorbeelden van projecten: - behoud en herstel van specifieke kwaliteiten en waardevolle landschapselementen (openheid veenweidegebied, houtwallen, elzensingels, lanen, esstructuren, dobben en kleine bosjes, beekdalen, wijken en waterlopen); - behoud en bescherming van cultuurhistorische en aardkundige waarden als pingoruïnes, de Lindedijken, leidijken en oude polderdijken e.d.; - investeren in financieringsmogelijkheden voor duurzaam beheer landschapselementen, zoals nieuwe financieringsconstructies voor beheer en onderhoud van landschap, een pilot groene diensten of een pilot biomassa voor betaalbaar landschapsonderhoud; - onderzoek naar mogelijkheden om kwalitatief mindere gronden te benutten voor de teelt van alternatieve gewassen voor energie; - stimuleren landschapsonderhoud door particulieren en boeren - agrarisch natuurbeheer;

- stimuleren van samenwerkingsverbanden particulieren, agrarische natuur en landschapsverenigingen, terreinbeherende organisaties en gemeenten. Doelstelling 2: Realiseren van nieuwe ruimtelijke en landschappelijke kwaliteiten

Mogelijke maatregelen: 1. Ontwikkelen visies op ruimtelijke kwaliteit waarbij: woningbouw- en bedrijfsontwikkeling met ruimtelijke gevolgen landschappelijk ingepast worden. Voorbeelden van projecten: - een gedoseerde toepassing van het concept landgoedwonen en/of landelijk wonen; - overgangszones tussen stedelijk en buitengebied; landschappelijk geleding A7-zone.

Aanpak

De invalshoek voor het thema landschap is breed van opzet. Dit betekent dat hierbij vele partijen betrokken zijn: particuliere landeigenaren, boeren, gemeenten, dorpsbelangen, IVN, landschapsbeheer, Steunpunt Monumentenzorg, lokale cultuurhistorische verenigingen en toeristische organisaties. De verwachting is dat zich de komende jaren veel projecten aandienen binnen het thema landschap en cultuurhistorie, ook in relatie tot thema’s als recreatie en toerisme en leefbaarheid. De gebiedsgerichte aanpak speelt een actieve rol bij het verwerven van projecten voor landschap en cultuurhistorie. Voor het Nationaal Landschap Noordelijke Wouden is er een uitvoeringsprogramma geschreven. De uitvoering van het Nationaal Landschapsbeleid verloopt vooral via Plattelânsprojekten Noordoost Fryslân.

Doelstelling 3: Vergroten van toegankelijkheid en beleving van het landschap

2.3.6 Recreatie en Toerisme

Mogelijke maatregelen: 1. Het uitdragen van kennis en informatie en stimuleren van initiatieven.

Visie

Voorbeelden van projecten: - herstel oude verbindingswegen ter ondersteuning van toeristische trekkersroute; - realiseren van lokale en/of regionale routestructuren; - stimuleren van (dorps-)initiatieven voor herstel van cultuurhistorische paden en objecten; - bevorderen draagvlak en beleefbaarheid door excursies, presentaties en manifestaties.

Voor een vitaal platteland is het van belang dat het platteland bedrijvigheid en werkgelegenheid behoudt. Recreatie en toerisme vormen een belangrijke pijler voor de werkgelegenheid op het platteland. Toerisme is een groeimarkt en Fryslân heeft daarbij een ‘A-merk’ in handen. De werkgelegenheid is daar in toenemende mate van afhankelijk. Een bedreiging vormt de concurrentie van buitenlandse bestemmingen en de versnipperde structuur voor toeristische promotie in Fryslân. De afgelopen jaren is het toeristisch verblijf in identiteit en dynamiek 27


Zuidoost Fryslân licht gestegen. Het is zaak om die trend vast te houden en zo mogelijk uit te breiden, zonder de kernkwaliteiten van het gebied aan te

punten op het vlak van recreatie en toerisme vastgesteld. Deze speerpunten moeten een bijdrage leveren aan een duurzame toeristische economie

tasten. Zuidoost Fryslân heeft de toerist veel te bieden: natuur en landschap, fietsen wandelmogelijkheden en plattelandstoerisme. Vanuit cultureel en cultuurhistorisch oogpunt heeft Zuidoost Fryslân eigen verhalen te vertellen. Het gebied is prachtig gelegen tussen drie Nationale Parken. Er zijn zowel grootschalige als kleinschalige plattelandsaccommodaties voorhanden. Toeristische plekken in heel Noord-Nederland zijn vrij makkelijk bereikbaar. Voor de watersportrecreatie vormt de Turfroute de rode draad door het hele gebied. De route gaat door een landschap met sluizen en bruggen. Via de Veenhoop aan de noordzijde en de Driewegsluis aan de westzijde is ze verbonden met de grote Friese Meren. Het Friese Merenproject voorziet in verbetering van watersportvoorzieningen en infrastructuur. De toeristisch grootste kern is Appelscha, waarvoor de gemeente Ooststellingwerf onlangs haar Toeristische Marketingvisie ontwikkelde, die een kwaliteitsslag in het aanbod beoogt. Heerenveen streeft naar de verdere ontwikkeling van het concept Sportstad Heerenveen tot een grootschalige dagaccommodatie. Museum Belvédère in diezelfde gemeente geniet landelijke bekendheid. Daarnaast hebben kleinere toeristische kernen, zoals Bakkeveen, Oldeberkoop, Noordwolde, Oranjewoud en Beetsterzwaag, hun geheel eigen doelgroepen. Voor de periode 2007-2013 is een aantal speer-

en aan een goede recreatieve infrastructuur voor de eigen bewoners.



Eerste doelstelling is het stimuleren en uitbouwen van toeristische samenwerking en bevordering van samenhang in het toeristisch-recreatieve aanbod. De samenwerking tussen recreatiebedrijven en tussen VVV’s, horeca, musea en natuurorganisaties kan veel beter. Samenwerking kan leiden tot nieuwe toeristische ontwikkelingen, bijvoorbeeld planvorming rondom de Turfroute of doorontwikkeling van het fietsknooppuntensysteem in Zuidoost Fryslân. Samenwerking met kennisinstellingen, onderwijs, zorgaanbieders, regionale partijen en maatschappelijke organisaties in het gebied, kan ook perspectieven bieden. Om toerisme en recreatie als belangrijke pijler voor een duurzame plattelandseconomie verder uit te bouwen, moeten het fysieke aanbod en het toeristisch ondernemerschap inspelen op de vraag. Tweede doelstelling is daarom het verbeteren van de kwaliteit van het toeristische aanbod en ondernemerschap. Uit het Consumentenonderzoek Toerisme 2005 blijkt dat de toeristische voorzieningen in heel Fryslân voor verbetering vatbaar zijn. Er is met name gebrek aan slechtweerfaciliteiten en voorzieningen voor kinderen. Ook aspecten als beweg-

wijzering, horeca, promotie en/of informatievoorzieningen, parkeren en het hoge prijspeil zijn voor verbetering vatbaar. Verder bieden nieuwe markten nieuwe kansen. Zo is er een groeiende vraag naar aanbod in zorgtoerisme. Zuidoost Fryslân beschikt op dit gebied over kennis, kunde en ervaring en zou op die kans moeten inspelen. Derde doelstelling is het uitbouwen en verbeteren van paden, routes en routestructuren. De afgelopen jaren is op dit gebied al veel gerealiseerd, toch kunnen veel routes interessanter of afwisselender worden. Ook kan de toegankelijkheid - ook voor minder validen - verbeterd worden. In relatie met de thema’s landbouw, leefbaarheid en cultuur liggen er met name voor de landbouw verbredingskansen in het koppelen en versterken van paardgerelateerde voorzieningen en activiteiten. (zie paragraaf 2.3.2) Een vierde doelstelling is het verder ontwikkelen van informatie-uitwisseling en toeristische promotie. Hiervoor is het nodig dat allerlei partijen bij elkaar komen en op allerlei fronten informatie uitwisselen. Belangrijk is alle kennis en kunde aan te spreken en zo mogelijk samen te werken met relevante culturele en kennisinstellingen. Informatietechnologie speelt hierbij een steeds grotere rol. Het gaat om het ‘binnenhalen’ van toeristen via bijvoorbeeld internet, het beschikbaar stellen van informatie voor de toerist, kennis over doelgroepen en monitoring van toeristische gegevens.

Hoofddoel Recreatie en Toerisme:

Het verder ontwikkelen van recreatie en toerisme als pijler van duurzame economie op het platteland van Zuidoost Fryslân Doelstelling 1: Ontwikkelen van toeristische samenwerking en samenhang

Mogelijke maatregelen: 1. Opzetten en uitbouwen van toeristisch logische samenwerkingsverbanden; 2. Samenhang brengen tussen toeristische gebieden en aanbod, fysiek en promotioneel. Voorbeelden van projecten: - samenhang brengen in verschillende toeristische centra, zoals Terwisscha-Appelscha in relatie tot de ontwikkeling van N381; - samenwerken toeristische branche met kennisinstellingen, zorgaanbieders. Doelstelling 2: Kwaliteitsverbetering toeristisch aanbod en ondernemerschap

Mogelijke maatregelen: 1. Faciliteren en stimuleren van kwaliteitsverbetering toeristisch aanbod; 2. Faciliteren en stimuleren kwaliteit toeristisch ondernemerschap; 3. Integraal aanpakken van toerisme en andere maatschappelijke ontwikkelingen.



Voorbeelden van projecten: - uitbouwen toeristische verblijfsmogelijkheden, bij de boer, in monumentale panden, erfgoedlogies, verbetering accommodaties, aanlegplekken, parkeerplekken, informatievoor-ziening, bewegwijzering etc.; - ontwikkelen van slechtweerfaciliteiten, ontwikkelen van zorgtoerisme; - zorgtoerisme in relatie brengen tot het vrijkomen van agrarische gebouwen. Doelstelling 3: Ontwikkeling en versterking van het recreatieve en toeristische product en de toegankelijkheid

Mogelijke maatregelen: 1. Stimuleren cultuur- en natuurtoerisme; 2. Ontwikkelen en verbeteren van de kwaliteit en toegankelijkheid van lokale en regionale routes en routestructuren; 3. Ontwikkeling organisatie voor beheer, promotie, kwaliteitsverbetering van routenetwerken; 4. Faciliteren en stimuleren van productontwikkeling, zo mogelijk ‘grootse’ projecten. Voorbeelden van projecten: - verbeteren kwaliteit fiets-, wandel-, ruiter- en skeelerpaden en vaarroutes; - verbeteren toegankelijkheid voor minder validen, uitbaggeren vaarroutes, betere bewegwijzering en informatieborden, rustpunten bij horecagelegenheden, aanlegsteigers; - ontwikkelen van toeristische transferia, koppelen van toeristische voorzieningen aan routes, dorps30 vitaal woon-werkgebied


ommetjes laten aansluiten op grotere structuur; - ontwikkeling van routebureau voor beheer, onderhoud, promotie, productontwikkeling; - ontwikkelen van arrangementen, evenementen. Doelstelling 4: Stimuleren van informatie uitwisseling en toeristische promotie

Mogelijke maatregelen: 1. Organiseren informatie uitwisseling tussen toeristische ondernemers en andere partijen; 2. Verbeteren en uitbreiden van het toeristisch informatieaanbod, op passende schaal; 3. Organiseren of ontwikkelen van monitoring van toeristische gegevens; 4. Het ontwikkelen van gezamenlijke promotie, per relevant toeristisch gebied binnen Zuidoost Fryslân, zonodig ook daarbuiten (Drenthe, Overijssel, Groningen). Voorbeelden van projecten: - opzetten en organiseren van uitwisseling van projectinformatie en ideeën; - opzetten van fysieke informatiepunten in het gebied; - ontwikkelen van en/of beter inspelen op nieuwe informatietechnologie; - ontwikkelen van voor toerist logische en herkenbare ingangen op internet; - opzetten van regionaal beheer van toeristische portalsites, zoals beleeffriesland.nl; - gegevens verkrijgen en zo mogelijk verspreiden van relevante toeristische informatie uit Zuidoost Fryslân of delen daarvan.

Aanpak

het kleinschalige karakter van het landschap en De belangrijkste rol voor het realiseren en in stand kan een deel van de teruglopende werkgelegenhouden van een goede recreatieve infrastructuur heid in de landbouw opvangen. Lokale bedrijven ligt bij de gemeenten. Het realiseren van een voor zijn daarnaast van belang voor de gewenst sociale toeristen en recreanten aantrekkelijk aanbod cohesie. Bovendien is het MKB een stabiele factor (attracties, arrangementen etc.) is een particuliere vergeleken met de dynamiek rond de grotere taak. Het één staat echter niet los van het ander. bedrijven in de A7-kernzone. Een aantrekkelijke route (zoals de Turfroute) biedt Om de bedrijvigheid te behouden en aan te trekmogelijkheden voor attracties, horecavoorzieningen, ken, moet meer worden uitgegaan van de eigen overstapmogelijkheden en evenementen, die op kracht van het gebied: het is hier fantastisch hun beurt baat hebben bij die route. wonen, er zijn veel mogelijkheden voor recreatie Op het gebied van promotie en marketing hebben en de arbeidsmoraal van de mensen is goed. gemeenten en particulieren een gezamenlijke taak. In de periode 2000-2005 is het aantal arbeidsHierbij speelt ook de provincie (via Fryslân Marketing) plaatsen en bedrijfsvestigingen in het gebied een rol. Juist op dit gebied, maar ook om (gebieds) toegenomen. De economische dynamiek van de brede ontwikkelingen in gang te zetten, is een A7-zone speelt zich hoofdzakelijk af bij de stedegoede organisatie nodig. De VVV’s schieten daarin lijke centra Drachten en Heerenveen. De grootste vrijwel overal tekort. Een toeristisch platform voor groei is waar te nemen in de gemeenten Zuidoost Fryslân of samenhangende gebiedsdelen Heerenveen en Smallingerland. De regionale centra zou hiervoor de opstap kunnen zijn. Wolvega en Oosterwolde zijn substantiële regionale clusters van wonen, werken en voorzieningen. 2.3.7 Plattelandseconomie Ook hier is een positieve trend waarneembaar. In Weststellingwerf is de werkgelegenheid, gerekend Visie in fulltime arbeidsplaatsen, licht gedaald. Twee De bedrijvigheid en werkgelegenheid in Zuidoost grote bedrijven zijn vertrokken naar Steenwijk en Fryslân verhouden zich in het algemeen positief Heerenveen, het aantal vestigingen en parttimeten opzichte van die in de rest van Fryslân. Toch arbeidsplaatsen daarentegen is toegenomen. staat de werkgelegenheid op het platteland onder In Ooststellingwerf is het aantal parttime-arbeidsdruk, met name als gevolg van de schaalvergroting plaatsen gegroeid. In Opsterland, met het regionale in de landbouw. Het is van belang om ook op het centrum Gorredijk in de kernzone, is over de hele platteland bedrijvigheid en werkgelegenheid te linie ook sprake van een positieve trend. behouden en te versterken. Het MKB past binnen

vitaal woon-werkgebied 31


Werkloosheid

Fryslân heeft als totaal een werkloosheidspercentage van 11 procent. In heel Nederland is dat 9,3 procent. Er zijn verschillende Friese gemeenten waar het werkloosheidspercentage beduidend lager ligt dan dat van Fryslân en zelfs van Nederland. In vergelijking met de rest van Fryslân en Nederland scoort Zuidoost Fryslân niet echt goed. De trend is juist dat de échte plattelandsgemeenten beter scoren dan Fryslân als totaal, terwijl er in Zuidoost Fryslân maar twee gemeenten zijn waarvoor dat geldt en één die gelijk scoort. De gemeenten met de grootste kernen (Heerenveen en Smallingerland) scoren het minst goed. Overigens is dat het algemene beeld bij gemeenten met 15.000 inwoners of meer. Gelijke kansen voor vrouwen

Het aandeel vrouwen op het platteland in Zuidoost Fryslân is ongeveer 42 procent van de totale beroepsbevolking. Dit wijkt niet af van het landelijk gemiddelde van 43 procent (2005). Van het aantal werkzoekenden is ongeveer de helft vrouw. Het aantal vrouwelijke werkzoekenden in Zuidoost Fryslân ligt op 12,8 procent van de beroepsbevolking, terwijl dit bij de mannen op 9,5 procent ligt. Het streven is om de kansen op de arbeidsmarkt voor vrouwen te vergroten. Dat betekent dat er gewerkt moet worden aan gelijke kansen op een baan bij gelijke geschiktheid, dat de randvoorwaarden om te werken (kinderopvang, mobiliteit, ed.) verbeterd moeten worden en dat het vrouwelijk arbeidspotentieel ook in kwalitatief opzicht goed 32 identiteit en dynamiek


moet aansluiten op de vraag naar werk (o.a. scholing, ervaring). A7-kernzone

De provincie Fryslân en de gemeenten Heerenveen, Opsterland, Skarsterlân, Smallingerland en Sneek hebben gezamenlijk een convenant A7 Landstad Fryslân gesloten voor de periode 2007-2013. Hierbij wordt ingezet op de versterking van de economische positie van de A7-kernzone en van de werkgelegenheid in Fryslân, in Noord-Nederland en (inter)nationaal. Het accent ligt op: diensten, kennis en (maak-)industrie, innovatie, duurzaamheid, logistiek, recreatie en toerisme. Andere punten zijn versterking van de centrumfunctie van de stedelijke centra, de bestaande kwaliteiten en een vitaal platteland. In dit gebiedskader worden doelstellingen geformuleerd voor de bedrijvigheid buiten de kernzone. Die is voor een vitaal platteland, de leefbaarheid, wonen en werken essentieel. De hoofddoelstelling is het stimuleren van een duurzame economische ontwikkeling. Allereerst moeten de vestigingsvoorwaarden gunstig zijn. Als vestigingsgebied heeft Zuidoost Fryslân ijzersterke kwaliteiten. Om de bedrijvigheid te behouden en aan te trekken, moet er meer worden uitgegaan van de eigen kracht van het gebied, de ondernemers en de bewoners. Deze kwaliteiten moeten beter worden gepromoot en benut. Een snelle verbinding met de Randstad en Groningen via Heerenveen en Drachten kan een belangrijke impuls vormen voor het gebied. De N381 wordt

opgewaardeerd tot stroomweg. Voor de dynamiek en aantrekkelijkheid van het buitengebied, qua wonen en kleine bedrijvigheid, is ook de (digitale) infrastructuur op het platteland van belang. Verder moet de arbeidsparticipatie van bepaalde groepen (vrouwen, jongeren) worden aangemoedigd. Ten tweede dienen ondernemers individueel dan wel samen met anderen de marktkansen in het gebied te zoeken. Innovatie van onderop moet worden gestimuleerd. De ondernemersverenigingen in het gebied zijn versnipperd, de netwerken sluiten niet goed op elkaar aan. Met meer samenwerking kan de economische weerbaarheid van het gebied worden versterkt. MKB-ondernemers hebben ondersteuning nodig in hun zoektocht om kansen te grijpen en te benutten. Daarom is het van belang ondernemers bij elkaar te brengen. Nieuwe kansen liggen bijvoorbeeld in de zorgsector of op het gebied van duurzame energie. Ondernemersschap kan echter niet worden gecreëerd, maar slechts gestimuleerd. Hoofddoel Plattelandseconomie:

Bevordering van een duurzame economische ontwikkeling in Zuidoost Fryslân

3. Nieuwe bedrijven aantrekken door ontwikkeling van kleinschalige bedrijfslocaties en/of door het ontwikkelen van bedrijfsverzamelgebouwen, ook in dorpen; 4. Herbestemmen van vrijkomende agrarische gebouwen en panden in de dorpen; 5. Nieuwe vormen ondersteunen; zorg, toerisme, starters, kleine ondernemers; 6. Maatschappelijke ondernemen bevorderen door een verankering in het gebied; 7. Stimuleren van de werkgelegenheid door arbeidsmarktbeleid voor vrouwen; verbeteren onderwijskwaliteit en aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt voor jongeren; 8. Het stimuleren van de arbeidsparticipatie van vrouwen door een sluitend netwerk van voorzieningen voor bijvoorbeeld kinderopvang, scholing, mobiliteit. Voorbeelden van projecten: - een snelle verbinding met de Randstad en Groningen via Heerenveen en Drachten; - het opwaarderen van de N381; - zorgen voor een goede aansluiting van studie en onderwijs op de arbeidsmarkt; - stimuleren participatie zwakke groepen.

Doelstelling 1: Verbeteren van het vestigingsklimaat en van de arbeidsparticipatie

Doelstelling 2: Stimuleren van samenwerking en

Mogelijke maatregelen: 1. Verbeteren van de infrastructuur, waaronder de (digitale) infrastructuur buitengebied; 2. Opwaarderen van bedrijfsterreinen (parkmanagement, goede bereikbaarheid);

kennisuitwisseling tussen ondernemers

Mogelijke maatregelen: 1. Faciliteren van het opzetten en verbeteren van netwerken;



2. Stimuleren van innovatie en kennis, en Subsidiemogelijkheden voor individuele onderuitwisseling met kennisinstellingen; nemers zijn zeer beperkt. De netwerkvorming van 3. Verbeteren contact tussen ambtelijk apparaat en ondernemers per branche of streek binnen ondernemers. Zuidoost Fryslân zou beter kunnen. Veel ondernemersverenigingen zijn vrij traditioneel gericht op Voorbeelden van projecten: eigen belangenbehartiging en gezelligheid, en - analyseren van het functioneren van succesvolle bereiken niet de meerwaarde die ze zouden kunnen ondernemersnetwerken; hebben. Plattelânsprojekten kan zich inzetten voor - fijnmazig netwerk van kleine ondernemersbetere samenwerking onderling en met andere groepen opzetten; partners, vernieuwing/innovatie en vergroting van - ‘good practices’ voor het voetlicht brengen; de spin-off van de bestaande bedrijven. Dit in - benutten van de A7-zone als motor voor de rest samenwerking met het netwerk van KvK, MKBvan het gebied, bijvoorbeeld door het organiseren Noord, bedrijfscontactambtenaren, VNO-NCW, en van gezamenlijke promotie, actieve presentatie meer federatieve ondernemersgroepen in het en kennisuitwisseling; gebied zoals de CCO en CCW en de A7-groepen. - visie-ontwikkeling zorgsector stimuleren, specialisatie nastreven, koppelingen leggen, 2.3.8 Leefbaarheid, Zorg en Welzijn zorginstellingen benaderen, zoals Talant Beetsterzwaag, gericht op zorg en vrije tijd; Visie - thematisch speerpunten organiseren en jaarlijkse Leefbaarheid is een ruim begrip en heeft raakvlakken evenementen organiseren; met alle in dit gebiedskader genoemde thema’s. - organiseren van specifieke voorlichting, zoals Leefbaarheid richt zich op de woonomgeving, het cursus nieuwe ontwikkelingen. leefmilieu en de bereikbaarheid van voorzieningen (de fysieke kant), maar ook op de sociale samenhang (de zachte kant). In deze paragraaf wordt het De gemeenten zijn verantwoordelijk voor bestemaccent gelegd op leefbaarheid in relatie tot welzijn ming en aanleg van bedrijventerreinen, het aanen zorg. Zuidoost Fryslân is een aantrekkelijk trekkelijk houden van dorpen voor de middenstand, woongebied en wordt als aangenaam ervaren, parkeergelegenheid, bewegwijzering en dergelijke. maar er leeft zorg over de kwaliteit van het woonDe bedrijven zijn zelf verantwoordelijk voor hun milieu, de fysieke woonomgeving, de bereikbaargroei of verdere ontwikkeling. Organisaties als de heid en beschikbaarheid van de voorzieningen en Kamer van Koophandel (KvK), MKB-Noord en de sociale samenhang in de dorpen. Om Zuidoost kennisinstellingen kunnen daarbij behulpzaam zijn. Fryslân vitaal en aantrekkelijk te houden, is het van Aanpak



belang maatregelen te nemen die de kwaliteit van het woongebied versterken.

lingen. Het is belangrijk dat deze dorpsinitiatieven continuïteit kennen. Samenwerking en communicatie tussen gemeente en dorpsbewoners zijn Een eerste doelstelling is een aantrekkelijke fysieke hierbij van groot belang. Soms is de bundeling van woonomgeving. Met name het buitengebied, maar wensen in drie dorpen wel haalbaar, maar voorzieook de kleine kernen kennen een hoge woonningen in elk dorp afzonderlijk niet. Spreiding van kwaliteit. Dat blijkt ook wel uit het groeiend aantal voorzieningen zou in een groter gebied ‘Drenteniers’ oftewel gepensioneerden die vanuit bekeken moeten worden. de dichtbevolkte gebieden van Nederland naar Zuidoost Fryslân komen. De gestegen huizenprijzen Ten tweede is het belangrijk dat er voldoende, in combinatie met de woningschaarste maken het goed bereikbare voorzieningen aanwezig zijn om moeilijk om de ‘eigen aanwas’ te huisvesten. Het te kunnen voorzien in de eerste levensbehoeften, aanbod van goedkope huurwoningen is in veel maar ook sociale voorzieningen en voorzieningen dorpen te gering. De afgelopen periode is er in het op het gebied van zorg. Het aantal voorzieningen gebied fors ingezet op sociale woningbouw. in de dorpen neemt af. De slechte bereikbaarheid De komende periode zal de woningbouw opnieuw van voorzieningen per openbaar vervoer vormt een afgestemd moeten worden op de behoefte, dit aandachtspunt. Het combineren van arbeid en kan zijn sociale woningbouw of woningbouw voor zorg en ontspanning vraagt om een goed bereikeen andere specifieke doelgroep. Het streven is baar voorzieningenniveau, afgestemd op de immers om ouderen en gehandicapten zo lang behoeften van de inwoners. Zo kan ook de mogelijk in hun eigen omgeving te laten wonen. arbeidsparticipatie van vrouwen worden gestimuDaar moet het woningaanbod op aansluiten. leerd. Het streven om mensen zo lang mogelijk Om de woonomgeving aantrekkelijk te houden, thuis te laten wonen, vraagt om zorgvoorzieningen dient rekening te worden gehouden met de ruimte- dicht bij huis. lijke kwaliteit. Landschappelijke inpassing van Tegen die achtergrond worden dorpshuizen steeds nieuwbouwwijken is van belang om de karakteris- meer de belangrijkste ontmoetingsplek in een tieken van het dorp te behouden. Openbaar groen dorp. Het draagvlak voor dorpshuizen, ook in kan hierbij een belangrijke rol spelen. Daarnaast financiële zin, kan worden vergroot door het blijft de verkeersveiligheid een belangrijk dorpshuis voor meerdere functies te gebruiken: onderwerp. welzijn, zorg, onderwijs, sport, culturele voorzieVia het opstellen van dorpsvisies en ruimtelijke ningen, voorzieningen voor kinderopvang, visies kunnen dorpsbewoners samen met lokale naschoolse en tussenschoolse opvang. overheden nadenken over toekomstige ontwikkeLaatstgenoemde voorzieningen kunnen ook in identiteit en dynamiek 35


brede scholen worden ondergebracht. Gemeenten staan voor de opgave om de Wet Maatschappelijke Ondersteuning uit te voeren.

maar er ontstaat ook nieuwe samenhang. De inzet van vrijwilligers is een voorwaarde voor een goed functionerende gemeenschap. Vrijwilligers hebben

Hiervoor is een goede afstemming van voorzieningen nodig. Samenwerking tussen gemeenten biedt hierbij voordelen. Daarnaast zijn samenwerking en afstemming in de zorgketen (huisarts-thuiszorgverpleeghuis-ziekenhuis) belangrijk voor een optimaal aanbod van zorg. Waar driekwart van de gehele zorg informeel door met name mantelzorgers wordt verleend, verdient met name ook samenwerking en afstemming tussen de formele en de informele zorg aandacht. Het is van belang dat de verschillende voorzieningen binnen een dorp op elkaar zijn afgestemd en elkaar aanvullen. Hiervoor is maatwerk nodig afhankelijk van de wensen en behoeften in het dorp. In Zuidoost Fryslân is in 2006 het project ‘Ouderen op de kaart’ gestart, een methodiek van preventief huisbezoek die gebruikt kan worden om de vraag van ouderen af te stemmen op de voorzieningen.

ondersteuning nodig als gevolg van verdergaande regelgeving. De komende jaren zal de vergrijzing toenemen. Problemen die zorgvragers (ouderen en gehandicapten) tegen kunnen komen zijn: vereenzaming, minder zorg, bijvoorbeeld doordat de huisartsen op grotere afstand zitten of door lossere sociale verbanden. De mantelzorg (zorg door buren of familie) neemt af. Activiteiten in dorpshuizen dragen bij aan de maatschappelijke participatie en de sociale cohesie. Als dorpshuisbesturen, verenigingen voor dorpsbelang en zorgverstrekkers daarvoor openstaan, kunnen zij een grote rol spelen als aanjager van nieuwe ontwikkeling van zorg en welzijn op het platteland. Een goede organisatie van het proces van gebiedsontwikkeling ‘van onder op’ vormt op zichzelf een bijdrage aan de sociale en culturele ontwikkeling en leefbaarheid van de streek. De eigen identiteit en ook de waardering voor de eigen streek worden erdoor vergroot. Het gebiedskader dient hiervoor mede als ontwikkelingsstrategie.

Ten derde is de sociale samenhang bepalend voor een aantrekkelijk woongebied voor jong en oud. Bewoners zijn minder afhankelijk van hun dorp dan vroeger, maar ze wonen er graag en willen dat ook zo houden. Op het platteland bestaat nog een sterke sociale samenhang en een krachtig verenigingsleven. De activiteiten van de verenigingen richten zich op ontmoeting, sociaal-culturele activiteiten, hobby’s, belangenbehartiging en sport. Er zijn wel veranderingen gaande: traditionele vormen van verenigingsleven zijn minder vanzelfsprekend, 36 identiteit en dynamiek


Een vierde doelstelling is specifiek aandacht te besteden aan kansen voor de jeugd. Uit diverse onderzoeken blijkt een onderwijsachterstand van Friese kinderen. Onderwijs is het fundament voor het behoud en de ontwikkeling van de werkgelegenheid in de regio. Onderwijsmogelijkheden moeten worden verbeterd zodat de kansen voor bedrijven

en inwoners van het gebied groter worden. Het is belangrijk om het platteland aantrekkelijk te houden voor de jeugd. De jeugd moet zoveel mogelijk betrokken worden bij het dorpsleven via activiteiten en voorzieningen voor en door de jeugd. Ook jongeren die in de problemen zijn geraakt door drank, drugsgebruik of schooluitval moeten positieve binding kunnen houden met het platteland. Een andere trend is onbegrip tussen verschillende groepen. Zo lijkt racisme onder de jeugd toe te nemen. Uitwisseling tussen verschillende groepen is wenselijk. Ook ouders spelen daarbij een belangrijke rol. Om jongeren te kunnen binden aan de regio moet er voldoende werk zijn. De aansluiting van het onderwijs op de arbeidsmarkt moet worden verbeterd.

door te experimenten met ‘zelfbouwwijken’; - bevordering kleinschalige woonvormen op bijvoorbeeld vrijkomende boerderijen; - woonservicezones: combinaties van wonen, zorg, welzijn, dienstverlening; - ontwikkeling en uitbouwen dorpsvisies door bewoners en gemeenten, met visie op ruimtelijke kwaliteit en landschappelijke inpassing; - voldoende kwalitatief goed openbaar groen en ontwikkelen dorpsommetjes; - ondersteunen van experimenten met cultuur in het landschap; - Inrichting wegen aanpassen zodat de verantwoordelijkheid voor verkeersgedrag bij de burger komt te liggen en de kwaliteiten van het landschap worden geëtaleerd.

Hoofddoel Leefbaarheid, Zorg en Welzijn:

Versterken van Zuidoost Fryslân als aantrekkelijk en vitaal woongebied

Doelstelling 2: Verbeteren en behouden van de bereikbaarheid, beschikbaarheid en kwaliteit van voorzieningen

Doelstelling 1: Wonen en ruimtelijke kwaliteit; een aantrekkelijke woonomgeving

Mogelijke maatregelen: 1. Ruimte bieden voor jong en oud door het creëren van een passend woningaanbod; 2. Herinrichten dorpskernen met aandacht voor verkeersveiligheid. Voorbeelden van projecten: - bouwen van levensloopbestendige woningen; - experimenteren met vrijkomende panden en met woonvormen in het buitengebied; - betaalbare woningen voor jongeren bouwen

Mogelijke maatregelen 1. In stand houden, ontwikkelen, (ver)bouwen van dorpshuizen/multifunctionele centra en brede scholen; 2. Realiseren van een netwerk van evenwichtig verspreide voorzieningen in het gebied; 3. Optimaliseren van de zorgketen; 4. Stimuleren van samenwerking tussen instellingen onderling en met de informele mantelzorg, of het vervolmaken van netwerken (thuiszorg, ouderenwerk, mantelzorg, dorpsbelangen, gemeenten, woningbouwcorporaties); 5. Handhaven bereikbaarheid met openbaar vervoer. identiteit en dynamiek 37


Voorbeelden van projecten: - inzet ICT als middel voor het bereikbaar houden van voorzieningen; - optimaliseren van de zorgketen voor specifieke doelgroepen (één loket gedachte); - inventarisatie van de behoefte aan voorzieningen met gerichte aandacht voor het verbeteren van de kansen en mogelijkheden voor jongeren, ouderen en gehandicapten. Doelstelling 3: Behoud en verbetering van de sociale samenhang

Mogelijke maatregelen 1. Ondersteuning van vrijwilligerswerk, deskundigheidsbevordering vrijwilligers; 2. Stimulering burgerparticipatie; 3. Vernieuwende sport- en cultuurevenementen bevorderen; 4. Ontmoeting en uitwisseling tussen verschillende groepen stimuleren.

2. Voldoende voorzieningen en activiteiten voor de jeugd op het platteland; 3. Binding jongeren met het platteland bevorderen. Voorbeelden van projecten: - betere kansen op arbeidsmarkt voor jongeren door bijvoorbeeld samenwerking bedrijfsleven en onderwijsinstellingen; - activiteiten voor en door jongeren stimuleren; - samenwerking tussen partijen als jongerenhulp, woningbouw, onderwijs en kerk; - opvoedingsondersteuning voor ouders van pubers (drank en drugs, racisme); - methode ontwikkelen voor bereiken juiste doelgroep. Aanpak

Bij de inrichting van de fysieke woonomgeving speelt de gemeente samen met dorpsbelangen en woningbouwverenigingen een belangrijke rol. Te denken valt aan woningbouw, dorpsvernieuwing Voorbeelden van projecten: en oprichting van multifunctionele centra. - stimulering burgerparticipatie bij planontwikkeDoarpswurk heeft een duidelijke ondersteunende ling op dorps- of wijkniveau door samenbindende rol bij het tot stand komen van dorpsvisies. thema’s: samen werken aan een vitale woonen Leefbaarheidsinitiatieven (kleinschalige projecten leefomgeving; als een jeugdhonk of een dorpsommetje) zijn - zwakkere groeperingen in staat stellen te partici- doorgaans lokaal van karakter en komen veelal peren in de samenleving. voort uit een dorpsvisie. De initiërende rol ligt vaak bij de verenigingen voor dorpsbelang. Doelstelling 4: Creëren van kansen voor jongeren Plattelânsprojekten heeft een rol bij het waar Mogelijke maatregelen mogelijk opschalen van de vaak kleine initiatieven 1. Verbeteren onderwijskwaliteit en aansluiting op en het leggen van verbindingen met andere de arbeidsmarkt voor jongeren; projecten of initiatiefnemers.



De zorgaanbieders (thuiszorg, ouderenzorg) en welzijnsorganisaties zijn belangrijke actoren binnen zorgen welzijnsprojecten. De gemeenten hebben sinds de invoering van de WMO een sterkere coördinerende rol. Andere steunfuncties zijn ondergebracht bij Stichting Partoer, Equa en Sport Fryslân. De provincie stimuleert bepaalde vernieuwende activiteiten c.q. activiteiten van bovenlokaal belang in het kader van het Sociaal Beleidskader vanuit het Sociaal Investerings Fonds (SIF), waarvoor ook Plattelânsprojekten een (ver)wervende rol speelt.

dorpen toont de interesse voor kunst en cultuur aan. Een groot deel van deze producties kent een streekeigen achtergrond. De taal is een wezenlijk onderdeel van de eigen identiteit. Het Frysk vooral in Heerenveen, Opsterland en Smallingerland, het Stellingwarfs vooral in het zuiden van Zuidoost Fryslân. De identiteit heeft ook te maken met de geschiedenis en verhalen van de dorpen, met historische objecten, karakteristieke en streekeigen bebouwing, waterwerken, schansen en vestingen en de oude Friese Waterlinie dwars door het hele gebied heen. Ook gaat het om bepaalde sociale structuren, zoals arm 2.3.9 Cultuur, cultuurhistorie en taal en rijk, de veenarbeiders, zandboeren en de adel. De verschillende gebieden binnen Zuidoost Fryslân Visie hebben behalve een gezamenlijke geschiedenis Cultuur is hier cultuur in brede zin: het gaat om ook een eigen identiteit, cultuur en cultureel erfkunst, maar ook om de waarden, normen en goed, en eigen verhalen. Het gaat er de komende gebruiken van het gebied en het historisch erfgoed. periode om die ‘verhalen’ te vertellen, onder het Uiteindelijk gaat het om de eigen identiteit van de motto: Zuidoost Fryslân Kleurrijk en Anders. gebieden, de mensen en om dát wat een gebied Het gaat erom de rijkdommen van Zuidoost tot een gebied maakt. Fryslân, materieel en niet-materieel, te koesteren, Het cultureel erfgoed en de culturele identiteit van beter bekend en aantrekkelijk te maken, educatief Zuidoost Fryslân zijn rijk, zeer gevarieerd en tamelijk te ontwikkelen voor de scholen en actief uit te onontdekt. Voor de eigen historie en identiteit is in dragen. Vooral ook met, voor en door de jeugd. toenemende mate belangstelling te merken bij de inwoners. Een eerste doelstelling is het stimuleren van Kunst en cultuur dragen bij aan de kwaliteit van (streekeigen) cultuuruitingen als bindmiddel voor het leven en vormen een bindmiddel in de dorpen. de samenleving. Ook het vergroten van de bewustIn Zuidoost Fryslân zijn verschillende bands, wording van cultuur en eigen culturele identiteit bij muziekverenigingen en koren actief. De opkomst de eigen bewoners, vooral ook de jeugd. van een veelheid aan theater-, toneel- en dansEen tweede doelstelling is daarom de rijkdommen producties, festivals, openluchtspelen en galeries in van Zuidoost Fyslân te herstellen, te bewaren, te identiteit en dynamiek 39


onderzoeken, te inventariseren en eventueel te combineren met nieuwe functies wanneer dit het behoud en herstel ten goede kan komen. Hierbij

Ten eerste voor de eigen bevolking, maar ook richting nieuwkomers, bezoekers en toeristen. Want, zoals het Frysk in de provincie wordt gezien

valt te denken aan karakteristieke en streekeigen bebouwing, monumenten, archiefmateriaal, etc. Veel musea worden geleid door vrijwilligers en hebben behoefte aan kennisondersteuning op onder meer het gebied van het bewaren van historisch materiaal en archieven. Ook valt te denken aan het herstellen van landschappelijke elementen als een historische padenstructuur of de oude Friese Waterlinie/Linde-Kuunderlinie. Waterwerken en verdedigingswerken zoals schansen met hun ‘punten’ of dwingers vormen het fysieke erfgoed en rijkdom van Zuidoost Fryslân. De verhalen en de geschiedenis die er bij horen, vormen de niet-materiële zaken.

als ‘unique sellingpoint’ voor toeristen, zou dit voor het Stellingwarfs en de Stellingwerven ook kunnen gelden.

Een vierde doelstelling is het zichtbaar en toegankelijk maken van de cultuur en het cultuurhistorisch erfgoed. Bewustwording van de eigen omgeving en historie bij de jeugd, bij nieuwe en oude inwoners leidt tot meer inzicht en waardering van de eigen identiteit en dat is de basis voor het uitdragen van die identiteit. Ontsluiting van cultureel erfgoed gebeurt nu bijvoorbeeld via brochures, informatieborden, websites, routes, educatieve projecten, verhalenvertellers, musea, maar kan nog worden verbeterd. Een derde doelstelling is het behoud van de talen Meer samenhang is gewenst. ‘Diepgravers’ hebben in het gebied als essentieel onderdeel van de eigen fysieke plekken nodig waar ze terecht kunnen identiteit van Zuidoost Fryslân. De jeugd gebruikt wanneer zij achterliggend materiaal of informatie steeds minder de eigen taal en ‘buiten de deur’; zoeken. De ontsluiting van archiefmateriaal in de dit geldt dit in het bijzonder voor het Stellingwarfs. vorm van streekarchieven of dorpsarchieven laat te Behoud van beide talen is essentieel voor de eigen- wensen over. Het is van belang dat allerlei partijen waarde van de bewoners en voor de identiteit van elkaar hierbij vinden. Het gaat hierbij om cultuurhet gebied. Voor het Frysk bestaat op provinciale historische partijen, de Schrieversronte, plaatselijke schaal al een ruim taalbeleid. Er zijn ruime voorzie- belangen, overheidsinstellingen, onderwijs, biblioningen om het gebruik van het Frysk te stimuleren, theken, musea, maar eventueel ook om partijen als te faciliteren en daadwerkelijk te gebruiken in het VVV’s, ondernemers en kennisinstellingen. ‘openbaar verkeer’. Voor het Stellingwarfs ligt dat De identiteit van een gebied is namelijk veel méér wat anders. Er zijn veel kansen en mogelijkheden dan een bindmiddel, het is ook een economische om méér te doen aan en met het Stellingwarfs. factor. Zaak is die kansen optimaal te benutten. 40 identiteit en dynamiek


Hoofddoel Cultuur, cultuurhistorie en taal:

Stimuleren van culturele activiteiten en kunst bij alle doelgroepen en het versterken en behouden van cultureel erfgoed Doelstelling 1: Stimuleren van cultuuruitingen als bindmiddel

Mogelijke maatregelen: 1. Identiteit vasthouden door stimuleren en promoten van streekeigen cultuuruitingen en evenementen (verhalen, muziek, toneel, beeldende kunst, streektalen als het Stellingwarfs); 2. Vergroting bewustwording eigen cultuur taal en identiteit.

5. Stimuleren van professionalisering, kennisuitwisseling en promotie door samenwerking tussen lokale partijen (streekmusea, historische verenigingen, etc); 6. Combineren en integreren van cultuurhistorie, ruimtelijke planologie en -ontwikkeling op zowel dorps- als streekniveau (Belvédère-gedachte); 7. Verkennen van nieuwe functies en combinatiemogelijkheden met andere projecten of aspecten, waarmee behoud of herstel van genoemd erfgoed gewaarborgd kan worden. Doelstelling 3: Stimuleren en versterken van de positie van de eigen talen, het Stellingwarfs en it Frysk

Voorbeelden van projecten: - opzetten van een kennis- en informatievoorziening rond eigen taal- en cultuuruitingen; - ontwikkelen van educatief-culturele programma’s voor de jeugd. Doelstelling 2: Behoud en herstel van het gebiedseigen erfgoed

Mogelijke maatregelen: 1. Behoud en herstel van cultuurhistorisch erfgoed, natuurhistorische, geologische of archeologische elementen en objecten; 2. Opstellen en uitvoeren van (inter)gemeentelijke monumentenverordening; 3. Inventariseren van archeologische, cultuurhistorische, natuurhistorische of geologische waarden van het gebied of delen daarvan; 4. Vastleggen en archiveren van de verhalen en geschiedenis van dorp, streek, gebied;

Mogelijke maatregelen: 1. Zichtbaar maken van de eigen taal in de openbare ruimte; 2. Stimuleren van eigen taalgebruik in het openbaar en officieel verkeer; 3. Stimuleren van samenwerking op het gebied van de taal, onder meer tussen instituten of op projectniveau; 4. Gebruik maken van de eigen talen als toeristisch aantrekkelijke, culturele kwaliteit van het gebied. Voorbeelden van projecten: - gebruik maken van lopende en nieuwe projecten, waarbij extra ruimte wordt bepleit of georganiseerd voor informatie in de eigen talen; - stimuleren van eigen taalgebruik in de ‘dagelijkse’ media-uitingen;



- stimuleren meertaligheid op scholen, ontwikkelen educatiemateriaal in de eigen taal; - organiseren, aanjagen, opzetten taalprojecten met en door de jeugd (vanaf bovenbouw); - opzetten van taalkontaktgroepen, ‘taalambassadeurs’ in de dorpen als basis(netwerk), met als doel de eigen taal te integreren in activiteiten en in projecten op dorpsschaal; - organiseren en opzetten van taalvaardigheidstrajecten en actief gebruik buiten de deur. Doelstelling 4: Benutten van het erfgoed en identiteit door bewustwording en actieve beleving

Mogelijke maatregelen: 1. Toegankelijkheid van archiefmateriaal en archieven verbeteren; 2. Stimuleren van uitwisseling van kennis en kunde, initiëren en stimuleren van een (regionale) structuur als ‘ideeënmotor’ op het gebied van erfgoed en identiteit; 3. Stimuleren ruimtelijke planvorming gericht op erfgoed en identiteit van het gebied; 4. Cultuurhistorie en identiteit zichtbaar maken in het landschap, routes; 5. Streekidentiteit, taal en cultureel erfgoed benutten voor versterking toeristisch beeldmerk; 6. Organiseren en ontwikkelen van kennis- en informatie-overdracht van ‘eigen’ erfgoed en identiteit.



Voorbeelden van projecten: - opzetten van historische informatiepunten (HIPs); - ontsluiting van de fysieke dorps- en streekarchieven; ontwikkelen van een systeem voor digitale ontsluiting van dorps- en streekarchieven; - opzetten cursus ‘Geschiedenis eigen dorp’; - opzetten van een aanpak met ‘dorpsambassadeurs’ om cultuurhistorische projecten met draagvlak in de dorpen van de grond te krijgen; - stimuleren van samenwerking tussen historische verenigingen, regionale musea en relevante andere partijen om het erfgoed en de eigen identiteit beter uit te dragen; - stimuleren van versterking van het toeristisch beeldmerk door combinatiemogelijkheden van eigen cultuur, erfgoed, taal, streekproducten; - opzetten lokale projecten op herkenbare dorpsschaal, met betrekking tot het eigen erfgoed en identiteit (dus één project gericht op meerdere dorpen tegelijk); - aansprekend project vanuit gebiedseigen thema, zoals de Linde-Kuunderlinie, de oude Friese Waterlinie als basis en rode draad voor allerlei deelprojecten; - ontwikkelen en realiseren van routes rond historisch, cultureel en/of landschappelijk erfgoed zoals het project Oude Paden Nieuwe Wegen; - aangrijpen van archeologisch onderzoek in de Stellingwerven voor verzamelen van educatief materiaal;

Schrieversronte, die door de beide Stellingwerver gemeenten en de provincie structureel wordt ondersteund. Deze stichting heeft als doel het behoud, de ontwikkeling, het toegankelijk maken tie en uitvoering van projecten over erfgoed en en uitdragen van de Stellingwerver identiteit, de identiteit van de streek of eigen dorp; cultuur en taal. Hetzelfde doen de Afûk en de - ontwikkelen van informatie-overdracht met Fryske Akademy voor de Friese identiteit en taal. behulp van informatiemateriaal, symposia, Voor het behoud van streekeigen erfgoed ligt de lezingen, exposities, presentaties, voorstellingen, beleidsmatige voortrekkersrol (monumentverordeevenementen, etc. ning) bij de gemeenten en in ondersteunende zin Aanpak kan een beroep worden gedaan op het Steunpunt Culturele activiteiten komen vaak tot stand door Monumentenzorg Fryslân. lokale initiatieven. Stimulering van dergelijke initia- De vraag naar ondersteuning voor kunst en cultuur tieven vindt plaats door incidentele en structurele vanuit dorpsactiviteiten en verenigingsleven blijft subsidiëring en ondersteuning van gemeenten. naar verwachting groot. Ook bestaat een breed Voor grotere activiteiten/evenementen kan inciden- scala aan (particuliere) fondsen voor ondersteuning teel een beroep worden gedaan op de provincie. van culturele uitingen. Een aantal doelstellingen Provinciale steunorganisaties als Keunstwurk, richt zich op het stimuleren van gebiedsbrede Doarpswurk en Partoer ondersteunen dorpen of onderwerpen. De taak van Plattelânsprojekten ligt verenigingen bij het ontwikkelen van culturele met name in het zoeken van afstemming tussen activiteiten. Specifiek voor de Stellingwerven is er de partijen en het stimuleren van gezamenlijke de steunorganisatie stichting Stellingwarver activiteiten voor bredere onderwerpen.

- toepassen/geschikt maken van informatie over erfgoed en eigen identiteit voor onderwijs; - betrekken van jongeren en jeugd in de organisa-



3 GEBIEDSPROGRAMMA

Dit hoofdstuk biedt een overzicht van de doelen en maatregelen uit het gebiedskader. De gebiedsdoelen zijn geel gearceerd. Daarbij is middels een X ook aangegeven welke gebiedsdoelen tevens in het provinciale meerjarenprogramma (PMJP) zijn opgenomen. Ook wordt aangegeven welke doelen vanuit het PMJP aanvullend of deels overlappend zijn. Over de gehele programmaperiode geldt een extra accent voor de thema’s ‘Landschap’, ‘Cultuurhistorie en taal’ en ‘Samenwerken’. De eerste twee zijn sterk beeldbepalend en richtinggevend voor het behoud en het versterken van de regio identiteit ‘Kleurrijk en anders’. De maatregelen voor deze speerpunten zijn bij verschillende thema’s terug te vinden. Samenwerking loopt als een rode draad door de thema’s heen. De aanpak van de verschillenden thema’s wordt in de jaarprogramma’s verder uitgewerkt en opgepakt. Die uitwerking verschilt vanzelfsprekend per thema, maar daarbij wordt altijd gezocht naar samenwerking met actieve partners in het gebied.

Doelen

PMJP

Mogelijke Maatregelen

3.1 Natuur Zekerheidsstelling van de kwaliteit van de leefomgeving door behoud, herstel, ontwikkeling en duurzaam gebruik van de natuur. 1. Behouden, versterken en ontwikkelen van een duurzame natuur

X X

X X 2. De beleving van de natuur vergroten Aanvullende doelen PMJP Realisatie EHS (incl. robuuste verbindingen)

44 gebiedsprogramma


• Inrichting en beheer van 2000 hectare EHS (opgave ROM-project) • Inrichting en beheer van de ecologische verbindingszones (EVZ), waar mogelijk in relatie met andere functies zoals recreatie (opgave ROM-project) • Herstel en ontwikkelen van natuurelementen buiten de EHS • Beheren van natuurwaarden • Versterken van kennis van en draagvlak voor natuur • Toegankelijkheid van natuurgebieden verbeteren

X X X

• EHS te verwerven • EHS in te richten • EHS in beheer Nb-organisaties

Doelen

PMJP


X X X

• EHS in particulier natuurbeheer • EHS in agrarisch natuurbeheer • Oplossen diverse knelpunten in EHS

Milieukwaliteit op basis van vastgestelde milieucondities EHS/VHR/Nb-wet

X X

• Bestrijden verdroging bestaande natuurgebieden • Realiseren vastgestelde milieucondities binnen EHS/VHR/Nb-w-gebieden

Nationaal Park Drents Friese Wold

X

• Versterken samenwerking t.b.v. integraal beheer

Soortenbescherming

X

• Realiseren voorzieningen in kader Meerjarenprogramma Soortenbeleid

Realisatie EHS (incl. robuuste verbindingen)

X X X

• EHS in beheer NB-organisaties • EHS in particulier natuurbeheer • EHS in Agrarisch natuurbeheer

Natuurbeheer, overig

X

• Gedogen wintergasten (beheer + schade)

Groene diensten

X X

• Stimuleren agrarisch natuurbeheer / groene diensten • Bijdragen samenwerkingsverbanden agrarisch natuurbeheer/groene diensten

Realisatie EHS (incl. robuuste verbindingen) X

• Extra inrichting EHS 'natte natuur'

Natuurbeheer overig

• Stimuleren particulier natuurbeheer • Stimuleren weidevogelbeheer • Inrichting agrarisch natuurbeheer • Herstellen kleine natuurgebieden buiten EHS • Oplossen knelpunten in EVZ's • Aanleg en inrichting EVZ • LIFE-projecten • Weidevogels transnationaal

X X X X X X X X

gebiedsprogramma 45


Doelen

PMJP


3.2 Landbouw Kiezen voor duurzaamheid en concurrentiekracht in de landbouw 1. Versterken van de landbouwstructuur

X

• Structuurverbetering van de landbouw • Faciliteren landschappelijk inpasbare schaalvergroting

Aanvullende maatregelen PMJP

X X X X X X X

• Vrijwillige kavelruil • Wettelijke kavelruil • Incidentele bedrijfsverplaatsingen • Sectorale verbetering waterbeheersing • Sectorale verbetering ontsluiting • Incidentele onderzoeken / pilotprojecten • Landbouwkundige verbetering in lopende landinrichtingsprojecten

2. Het stimuleren van duurzaam ondernemen

X

• Stimuleren van duurzaam ondernemen. Het gaat hierbij om gewasbeschermingsmiddelen, mineralen, energie, verbeteren gebruik bodem, natuurlijke hulpbronnen en stimuleren van biologische landbouw


X

• Verminderen gebruik gewasbeschermingsmiddelen, mineralen en energie • Uitvoeren projecten voor het sluiten van kringlopen van mineralen • Bevorderen duurzaam bodemgebruik • Uitvoeren projecten voor het benutten van duurzaam geproduceerde grondstoffen • Uitvoeren projecten gericht op hergebruik van reststoffen • Uitvoeren projecten m.b.t. vergroening van de economie (biobase economy)

X X X X X

46 gebiedsprogramma


Doelen

PMJP

3. Het stimuleren van kennis en innovatie

X

X


X X X X

Mogelijke Maatregelen • Verbeteren economische bedrijfsvoering. Projecten en versterking gericht op versterking, vernieuwing, verbeteren agrologistiek, agribusiness en steun aan bedrijfsstarters • Ondersteuning van verbreding agrarische bedrijfsvoering • Uitbouwen van paardgerelateerde activiteiten d.m.v. arrangementontwikkeling met bijvoorbeeld ruitersporten toeristische partijen, het Friese Paardencentrum en de Drafbaan • Ondersteunen jonge agrariërs bij start bedrijf • Kennisoverdracht in de landbouw • Uitvoeren projecten voor versterking, verbreding en vernieuwing • Uitvoering projecten voor innovatie binnen de agrocluster

3.3 Water Optimaliseren van de afstemming van waterbeheer op gebruiksfuncties, verbetering regionale watersystemen en ecologische kwaliteit. 1. Waterbeheer afstemmen op gebruiksfuncties

X

• Vaststelling en realisatie GGOR

2. Voldoende waterberging realiseren

X

• Meer waterbergingsmogelijkheden realiseren, bijvoorbeeld door verbreding van bestaande waterlopen • Meervoudig gebruik van waterbergingsmogelijkheden door koppeling aan recreatie, natuur en landbouw • de inrichting (bodem, oevers) van wateren moet beken, kanalen en meren geschikt zijn voor planten en dieren die daarvan afhankelijk zijn • het terugdringen van emissies: gebieden die afwateren op beken, kanalen en meren moeten voldoen aan de kwaliteitseisen van die wateren gebiedsprogramma 47

X 3. Verbetering kwaliteit en inrichting van beken, kanalen en meren

X

X


Doelen

PMJP

Aanvullende doelen PMJP Waterkwaliteit

Regionale watersystemen


X

• Realiseren goede chemische kwaliteit oppervlaktewater conform KRW

X

• Sanering waterbodems

X X X X

• Vasthouden, bergen en afvoeren van water • Ophogen/herstellen boezemkaden • Vergroten waterbergend vermogen • Vergroten Friese boezem, realiseren retentiegebieden

3.4 Milieu Verbetering milieukwaliteit 1. Terugdringen verstoring landelijk gebied

• Verbeteren lichtkwaliteit • Verbeteren van de luchtkwaliteit • Verbeteren van de geluidskwaliteit

Aanvullende PMJP maatregelen:

X X X

• Zwerfvuil tegengaan • Scheiding afval • Hergebruik afvalwater

2. Behoud of herstel van een goede bodemstructuur

X X X

• Precisie landbouw • Saneren locaties met een vervuilde (water)bodems • Verbeteren bodemkwaliteit


X

• Afstemmingsafspraken m.b.t. maximale bodembelasting • Bescherming archeologische locaties (verdrag v. Malta)

X 3. Stimuleren duurzame energie

48 gebiedsprogramma


• Stimuleren Innovatieve projecten op het gebied van duurzame energie

Doelen

PMJP

4. Bevorderen van duurzaam bouwen en milieubewust handelen

Mogelijke Maatregelen • Stimuleren van innovatieve projecten

3.5 Landschap Behouden en versterken landschappelijke kwaliteiten door ruimtelijke dynamiek samen te laten gaan met investeringen in groene en blauwe kwaliteiten 1. Versterken van de landschappelijke identiteit

X X

2. Realiseren van nieuwe ruimtelijke en landschappelijke kwaliteiten

3. Vergroten van toegankelijkheid en beleving van het landschap Aanvullende doelen PMJP Behoud en/of herstel landschappen (generiek)

• Behoud, herstel en ontwikkeling van het landschap • Duurzaam beheer van het landschap • Ontwikkelen visies op ruimtelijke kwaliteit waarbij: woningbouw- en bedrijfsontwikkeling met ruimtelijke gevolgen landschappelijk ingepast worden

X

• Het uitdragen van kennis en informatie en stimuleren van initiatieven

X X X X X X

• Behouden en versterken landschappelijke, cultuur • Historische en natuurlijke kwaliteiten • Herstellen karakteristieke landschapselementen • Behouden en herstellen van geomorfologische waarden • Beheren karakteristieke landschapselementen • Aanleggen boselementen

3.6 Recreatie en Toerisme Het verder ontwikkelen van recreatie en toerisme als pijler van duurzame economie op het platteland van Zuidoost Fryslân. 1. Ontwikkelen van toeristische samenwerking en samenhang

X X

• Het opzetten en uitbouwen van toeristische logische samenwerkingsverbanden • Samenhang brengen in en verbanden leggen tussen bestaande toeristische gebieden en aanbod, zowel fysiek als promotioneel gebiedsprogramma 49


Doelen

PMJP

2. Kwaliteitsverbetering toeristisch aanbod X en ondernemerschap X

Mogelijke Maatregelen • Faciliteren en stimuleren van kwaliteitsverbetering toeristisch aanbod • Faciliteren en stimuleren van verbetering kwaliteit toeristisch ondernemerschap • Integraal aanpakken van toerisme en andere maatschappelijke ontwikkelingen

3. Ontwikkeling en versterking van het recreatieve toeristische product en de toegankelijkheid

X X

X

4. Stimuleren van informatie uitwisseling en toeristische promotie

X

X

Aanvullende doelen PMJP Recreatief groen

Ontwikkelen en versterken toegankelijkheid


• Organiseren van informatie-uitwisseling tussen toeristische ondernemers in het gebied en andere relevante partijen • Verbeteren en uitbreiden van het toeristische informatie aanbod op passende schaal • Monitoring van toeristische gegevens • Gezamenlijke promotie, per relevant toeristische gebied binnen Zuidoost Fryslân, zonodig ook daarbuiten (Drenthe, Overijssel, Groningen)

X

• Realiseren dagrecreatieve voorzieningen en recreatieve uitloopmogelijkheden vanuit steden en dorpen

X

• Ontwikkelen en in stand houden landelijk aaneen gesloten routenetwerk, wandelen, fietsen, varen • Ontwikkelen en in stand houden provinciaal aaneengesloten routenetwerk, wandelen, fietsen, plan kleine

X 50 gebiedsprogramma

• Stimuleren cultuur- en natuurtoerisme • Ontwikkelen en verbeteren van de kwaliteit en toegankelijkheid van lokale en regionale routes en routestructuren • Stimuleren ontwikkeling van organisatie voor beheer, promotie, kwaliteitsverbetering van de routenetwerken • Faciliteren en stimuleren van productontwikkeling, zonodig “grootse” projecten

Doelen

PMJP

X

Versterken en verbeteren kwaliteit toeristisch voorzieningenniveau

X X X

X

Mogelijke Maatregelen vaarrecreatie (pkw), paardrijden, schaatsen (zie varen pkw), skeeleren • Verbeteren toegankelijkheid landelijk gebied voor mensen met een functiebeperking (objecten, terreinen) • Ontwikkelen en verbeteren toeristische en recreatieve voorzieningen en accommodaties • Stimuleren duurzame ontwikkeling recreatiebedrijven • Stimuleren samenwerkingsverbanden gericht op versterken en verbreden aanbod aan toeristische voorzieningen • Toeristisch ontsluiten aanbod kunst, cultuur, natuur en cultuurhistorie

3.7 Plattelandseconomie Bevordering van een duurzame economische ontwikkeling in Zuidoost Fryslân. 1. Verbeteren van het vestigingsklimaat en van de arbeidsparticipatie

X

X X

X

X

• Verbeteren van de infrastructuur (w.o. ICT breedband), ook in buitengebied • Het opwaarderen van bedrijfsterreinen (parkmanagement, goede bereikbaarheid) • Herbestemmen van vrijkomende agrarische gebouwen, vrijkomende panden in de dorpen • Nieuwe vormen ondersteunen: zorg, toerisme, starters, kleine ondernemers • Maatschappelijk ondernemen bevorderen door verankering in het gebied • Stimuleren van de werkgelegenheid door arbeidsmarkt beleid – vrouwen, verbeteren van de kwaliteit van onderwijs en aansluiting hiervan op de arbeidsmarkt voor jongeren • Stimuleren van de arbeidsparticipatie van vrouwen door een sluitend netwerk van voorzieningen voor bijv. kinderopvang, scholing, mobiliteit gebiedsprogramma 51


Doelen

PMJP

2 Stimuleren van samenwerking en kennisuitwisseling tussen ondernemers

X X

Mogelijke Maatregelen • Faciliteren van het opzetten en verbeteren van netwerken • Stimuleren van innovatie en kennis en van uitwisseling met kennisinstellingen • Verbetering contact tussen ambtelijk apparaat en ondernemers

Aanvullende doelen PMJP Stimuleren en verbreden plattelandseconomie

X X X X

• Bevorderen vestiging bedrijven, m.n. jongeren en vrouwen/behoud werkgelegenheid • Stimuleren technische vernieuwing, productinnovaties, nieuwe diensten, vormen van vermarkting • Stimuleren netwerkvorming en kennisuitwisseling plattelandsondernemingen • Herbestemmen vrijgekomen agrarische bedrijfsgebouwen

3.8 Leefbaarheid, Zorg en Welzijn Versterken van Zuidoost Fryslân als aantrekkelijk en vitaal woongebied 1. Wonen en ruimtelijke kwaliteit: een aantrekkelijke woonomgeving

X X

2. Verbeteren en behouden van de bereikbaarheid, beschikbaarheid en kwaliteit van voorzieningen

X

X

52 gebiedsprogramma


• Ruimte bieden voor jong en oud door het creëren van een passend woningaanbod • Herinrichten dorpskernen met aandacht voor verkeersveiligheid • In stand houden, ontwikkelen (ver)bouwen van dorpshuizen, multifunctionele centra, brede scholen e.d. • Realiseren van een netwerk van evenwichtig verspreide voorzieningen in het gebied • Optimaliseren van de zorgketen

Doelen

PMJP X

X

Mogelijke Maatregelen • Het stimuleren van samenwerking tussen instellingen onderling en met de informele mantelzorg of het vervolmaken van bestaande netwerken (thuiszorg, ouderenwerk, dorpsbelangen, gemeenten, woningbouwcorporaties etc.) • Handhaven en verbeteren bereikbaarheid met openbaar vervoer

3. Behoud en verbetering van de sociale . samenhang

• Ondersteuning en deskundigheidsbevordering van vrijwilligerswerk • Stimulering burgerparticipatie • Vernieuwende sport- en cultuurevenementen bevorderen • Ontmoeting en uitwisseling tussen verschillende groepen stimuleren

4. Creëren van kansen voor jongeren

• Verbeteren van de kwaliteit van het onderwijs en aansluiting hiervan op de arbeidsmarkt voor jongeren • Voldoende voorzieningen en activiteiten voor de jeugd op het platteland • Binding jongeren met het platteland bevorderen

Aanvullende doelen PMJP Verbetering leefbaarheid plattelandsgebieden

X

• Treffen voorzieningen woonzorgzones

Verbetering fysieke woonomgeving

X

• Opheffen hinder

Verbetering bereikbaarheid

X X X X X

• Handhaven bereikbaarheid dorpen met openbaar vervoer • Info/haltevoorzieningen • Verbeteren veiligheid verkeerroutes • Verbeteren plattelandswegen • Uitbreiden fietspadennet gebiedsprogramma 53


Doelen

PMJP


3.9 Cultuur, cultuurhistorie en taal Stimuleren van culturele activiteiten en kunst bij alle doelgroepen en het versterken en behouden van cultureel erfgoed 1. Stimuleren van cultuuruitingen als bindmiddel

X

X

2. Behoud en herstel van gebiedseigen erfgoed

X

X

3. Stimuleren en versterken van de positie van de eigen talen, het Stellingwarfs en it Frysk

54 gebiedsprogramma


• Identiteit van het gebied vasthouden door het stimuleren en promoten van streekeigen cultuuruitingen en evenementen • Vergroting bewustwording eigen cultuur, taal en identiteit • Behoud en herstel van cultuurhistorisch erfgoed • Opstellen en uitvoeren van (inter)gemeentelijke monumentenverordening • Inventariseren van cultuurhistorisch erfgoed • Vastleggen en archiveren van verhalen en geschiedenis van dorp, streek en gebied • Stimuleren van professionalisering, kennisuitwisseling en promotie door samenwerking tussen lokale partijen • (streekmusea, historische verenigingen etc.) • Combineren en integreren van cultuurhistorie en ruimtelijke planologie en -ontwikkeling op zowel dorps- als streekniveau (Belvédère-gedachte) • Verkennen van nieuwe functies en combinatiemogelijkheden met andere projecten of aspecten, waarmee het behoud en het herstel van erfgoed gewaarborgd kunnen worden • Zichtbaar maken van de eigen taal in de openbare ruimte • Stimuleren van eigen taalgebruik in openbaar en officieel verkeer

Doelen

PMJP

Mogelijke Maatregelen • Stimuleren van samenwerking op het gebied van taal ondermeer tussen instituten of op projectniveau • Gebruik maken van eigen talen als toeristisch aantrekkelijke, culturele kwaliteit van het gebied

4. Benutten van erfgoed en identiteit door bewustwording en actieve beleving X

X

X

Aanvullende doelen PMJP Erfgoed en monumentenzorg

Cultuur

• Toegankelijkheid van archiefmateriaal verbeteren • Stimuleren van uitwisseling van kennis en kunde; (regionale) structuur zoals ideeënmotor, erfgoed en identiteit • Stimuleren ruimtelijke planvorming gericht op erfgoed en identiteit • Cultuurhistorie en identiteit zichtbaar maken in het landschap, routes • Streekidentiteit, taal en cultureel erfgoed benutten voor versterking van toeristisch beeldmerk • Organiseren en ontwikkelen van kennis- en informatie-overdracht van het erfgoed

X X X

• Behouden en herstellen monumenten • Onderhoudsregeling rieten daken/rietteelt • Overdragen kennis en informeren (doel-) groepen m.b.t. Fries erfgoed

X X

• Promotie uitingen streekeigen en Friese cultuur • Ondersteunen cultuuruitingen met landschap als podium • Jongeren (pop)cultuur

X

gebiedsprogramma 55


4 FINANCIERING

Dit hoofdstuk gaat in op de verschillende subsidiebronnen en hun mogelijkheden voor de periode 2007-2013. Het gebiedskader bevat geen gedetailleerd, vastomlijnd programma. Projecten en processen zijn deels inzichtelijk, maar deels ook flexibel in te passen binnen de gestelde kaders. Voor het totale gebiedskader kan dus geen harde begroting worden bepaald. De financiering bestaat uit beoogde ‘aanjaaggelden’ of ‘inspanningsverplichtingen’ van zowel EU, Rijk, provincie als gemeenten en uit investeringen door derden. De inspanningsverplichtingen zullen zo mogelijk door concrete afspraken en formele besluitvorming worden vastgelegd. De investeringen van derden betreffen een min of meer reële verwachting van de met de aanjaaggelden van overheden los te trekken investeringen van andere partijen. De ervaring van de afgelopen jaren biedt een praktische indicatie voor de te verwachten investeringsomvang en de inzet van financiële middelen voor het eerste jaar, 2007. Hierbij wordt aangenomen dat zowel provincie als gemeenten de cofinanciering van de gebiedsgerichte aanpak voortzetten op de manier van de voorgaande jaren.

4.1 Financieringsopzet De uitvoering van het gebiedsprogramma is gebaseerd op het principe van samenwerking, ook wat

56 financiering


betreft de financiën. Een aantal van de doelen die in het PMJP/ILG zijn opgenomen, wordt uitgevoerd zonder enige vorm van cofinanciering (bijvoorbeeld de aankoop natuurgebieden), de meeste doelen in het gebiedsprogramma zijn echter wel afhankelijk van cofinanciering of subsidie. Bij projecten van lokale of regionale partijen is er meestal sprake van een eigen inbreng en daarnaast van cofinanciering door provincie, Rijk of EU. De volgende partijen kunnen aan een financieringsopzet bijdragen: Private partij (stichting, vereniging, privaat persoon etc.), Fondsen, Gemeente, Waterschap, Provincie (FYLG), Provincie (anders), Rijk (ILG), Rijk (anders o.a. Waddenfonds), EU (Leader/POP2), EU (anders). Deze subsidiënten komen overigens niet bij elk project in beeld. Ook zijn er ook nog andere geldschieters, bijvoorbeeld in de vorm van fondsen. In de meeste gevallen zal er sprake zijn van twee of meer financiers. Dit verhoogt het draagvlak voor een project. Projectvoorstellen moeten bijdragen aan de doelstellingen van deze programma’s. De indiener zal daarom ook moeten aangeven op welke wijze en in welke mate een project hieraan bijdraagt. Daarnaast moet het project - afhankelijk van de regeling(en) waarop een beroep wordt gedaan - voldoen aan de criteria die de subsidieregeling(en) stellen.

4.2 Introductie subsidieprogramma’s Europa

De Europese subsidieregeling POP2 staat voor het ‘Plattelands Ontwikkeling Programma 2’. Thema’s die in aanmerking komen voor POP-financiering zijn duurzame landbouw, natuur en landschap, duurzaam waterbeheer, basisvoorzieningen voor de economie, steun voor kleinschalige ondernemingen, recreatie en toerisme, dorpsvernieuwing, bescherming cultureel erfgoed en leefbaarheid. Voor de komende periode is een bedrag van € 50 miljoen aan POP-geld beschikbaar voor de hele provincie. Daarnaast kunnen ook andere Europese middelen voor gebiedskaderdoelen worden ingezet, zoals Interreg (Interregionale Samenwerking) of ESF (Europees Sociaal Fonds). Deze middelen zijn niet in het PMJP geprogrammeerd Rijk

Het Rijk stelt het Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG) beschikbaar. Een budget voor het landelijk gebied bestemd voor doelen op het gebied van natuur, landschap, water, milieu, recreatie en toerisme, landbouw en plattelandsontwikkeling. Dit budget omvat naar verwachting € 285 miljoen voor de gehele provincie, inclusief Programmabeheer, Landinrichting, Nationale Parken, Nationale Landschappen etc. Het ILG-budget bevat ook middelen voor de Nationale Landschappen in Zuidwest en de Noordelijke Wouden.

Daarnaast kunnen ook andere regelingen worden ingezet voor het realiseren van de doelstellingen uit dit programmakader. Een voorbeeld daarvan is het Waddenfonds: € 600 miljoen voor 30 jaar voor Waddeneilanden en kustgemeenten. Provincie

De provincie heeft ook een aantal eigen regelingen geprogrammeerd in het Provinciaal Meerjaren Programma (PMJP). Deze regelingen zijn samengevoegd tot een budget FYLG (Frysk Ynvestearringsbudzjet Lânlik Gebiet). Dat zijn onder andere regelingen op het gebied van plattelandsbeleid, leefbaarheid, toerisme en recreatie, economie en cultuurhistorie. Hiernaast programmeert de provincie ook middelen voor cofinanciering van het ILG, POP2 en Interreg. Het gaat om een totaalbedrag van € 108 miljoen. Naast het FYLG zijn er nog diverse provinciale regelingen die ingezet kunnen worden voor het financieren van de doelstellingen in dit gebiedskader, zoals het SIF (Sociaal Investeringsfonds) en het SEB (Sociaal Economisch Beleidsfonds). Gemeenten

Met behulp van bovengenoemde subsidiemogelijkheden kunnen het Wetterskip, natuurorganisaties, dorpsbelangen en andere initiatiefnemers in de gebieden projecten uitvoeren. Ze moeten daaraan zelf ook een bijdrage leveren. Dat geldt ook voor gemeenten die een eigen project indienen bij Plattelânsprojekten. Gemeenten dragen af en toe

financiering 57


ook bij aan projecten van andere initiatiefnemers zoals dorpsbelangen. Ook in de periode 2007-2013 kunnen gemeenten

In de afgelopen vijf jaren bedroeg de gemeentelijke bijdrage gemiddeld 33 procent van de totale projectomzet in Fryslân. Voor de gehele provincie

een belangrijke rol spelen bij plattelandsontwikkeling. In dit gebiedskader worden hiervoor de speerpunten aangegeven. De gemeenten kunnen hier op twee manieren op inspelen: - in de gemeentelijke begroting middelen reserveren voor concrete gemeentelijke initiatieven/ projecten, die passen in het gebiedskader en dus ook in het PMJP; - in de gemeentelijke begroting de komende jaren middelen reserveren voor toekomstige initiatieven/ projecten uit het (gemeentelijk) gebied die passen binnen het gebiedskader, het PMJP en dus ook in het gemeentelijke beleid.

ligt deze bijdrage van de gemeenten op ca € 90 miljoen (2001 – 2006).

58 financiering


Andere partijen

Naast de hiervoor genoemde partijen kunnen ook partijen als Wetterskip Fryslân en terreinbeherende instanties (Fryske Gea en Staatsbosbeheer) als projectpartner fungeren met een eigen budget. Daarnaast bestaan er diverse fondsen die in voorkomende gevallen bereid zijn bij te dragen aan projecten die binnen hun doelstellingen passen.

5 ORGANISATIE, WERKWIJZE EN PROCEDURES

5.1 Organisatie Plattelânsprojekten Het gebiedskader heeft als belangrijkste functie dat het een kapstok biedt voor een efficiënte en effectieve inzet van middelen en menskracht in de komende zeven jaar. Op deze manier kan optimaal gewerkt worden aan een leefbaar, duurzaam en vitaal Zuidoost Fryslân. In het gebiedskader wordt een aantal doelen genoemd, waaraan maatregelen zijn ‘opgehangen’. Bij de uitvoering van deze maatregelen zijn diverse partijen betrokken. In veel gevallen gaat het om middelen van overheden voor de realisering van doelen waar uitvoerders bij gevonden moeten worden (top-down); in andere gevallen gaat het om het beschikbaar stellen van middelen aan initiatieven vanuit de regio (bottom-up). Gebiedsplatform

Er zal een gebiedsorganisatie moeten zijn die zich verantwoordelijk voelt voor de uitvoering van het gebiedsprogramma en de jaarlijkse uitvoeringsplannen. Zo’n gebiedsorganisatie dient complementair te werken aan de reguliere gemeentelijke en provinciale organisaties. De provincie heeft gekozen voor een gebiedsgerichte aanpak in de vorm van Plattelânsprojekten Fryslân. De uitvoering per gebied is neergelegd bij een gebiedsplatform. Samenstelling

Bij de samenstelling van de platforms zijn de volgende voorwaarden in acht genomen:

• minstens 50 procent van de platforms bestaat uit maatschappelijke leden; • in ieder geval moeten boeren, plattelandsvrouwen en jongeren vertegenwoordigd zijn. De samenstelling van het gebiedsplatform is als volgt: Voorzitter: de gebiedsgedeputeerde (tevens bestuurlijk lid namens de provincie). Bestuurlijke leden: een lid van het college van B&W namens elke gemeente in het gebied en een agendalid van Wetterskip Fryslân. Themaleden: maatschappelijke vertegenwoordigers voor diverse thema’s/groeperingen als: natuur en milieu, landbouw, leefbaarheid/dorpen, recreatie, MKB, zorg en welzijn en cultuur(historie), plattelandsvrouwen en jongeren. De themaleden, vertegenwoordigen allereerst hun gebied, waarbij zij goede contacten hebben/onderhouden met hun eigen beleidsveld. Themaleden zijn geen formele vertegenwoordigers vanuit een belangengroepering. Zij moeten oog hebben voor andere thema’s en in staat zijn door een integrale ‘gebiedsbril’ te kijken. Taken

De taken van het gebiedsplatform zijn: • opstellen en eventueel wijzigen van het gebiedskader; • opstellen van een ontwikkelingsstrategie Leader als onderdeel van het gebiedskader; • toetsen van projectvoorstellen aan dit gebiedskader; organisatie, werkwijze en procedures 59


• stimuleren van initiatieven; • fungeren als intermediair tussen overheden onderling en met burgerorganisaties; • waar nodig consulteren van het gebied; • creëren van draagvlak in het gebied voor ontwikkelde initiatieven; • adviseren aan de betrokken subsidiënten over de inzet van financiële middelen; • bij overvraging van budgetten het prioriteren van de verschillende projectvoorstellen; • rapporteren over de voortgang van het gebiedskader. Projectbureau

In elk gebied is een projectbureau gevestigd dat aan het gebiedsplatform ondersteuning biedt voor de uitoefening van zijn taken. Het projectbureau fungeert daarbij als: • servicebureau voor projectindieners in het gebied; • beoordelaar van ideeën; • beoordelaar projectvoorstellen bij de indiening, onderzoek naar de kans van slagen; • aanjager van projecten; • secretariaat van het gebiedsplatform/PG. Ambtelijke projectgroep

Bij de uitvoering van het gebiedskader, de voorbereiding van de jaarplannen, de advisering over projecten en processen wordt een ambtelijke projectgroep betrokken, die naast medewerkers van het projectbureau bestaat uit de contactpersonen van de aangesloten gemeenten, Wetterskip Fryslân en de provincie. 60 organisatie, werkwijze en procedures


Landelijk Leader Netwerk

Het gebiedsplatform werkt samen met het Landelijk Leader Netwerk. Het is de bedoeling dat het netwerk ondersteuning biedt op het vlak van deskundigheidsbevordering, methodes en technieken. Het netwerk ondersteunt plaatselijke groepen bij zaken als transnationale samenwerking en het opstellen van een ontwikkelingsstrategie.

5.2 Werkwijze Projectbureau De werkwijze bij de projectverwerving en gebiedsontwikkeling is niet gestandaardiseerd. Veeleer is sprake van maatwerk. Er kan zowel sprake zijn van lokale/regionale initiatiefnemers als van speerpunten/ actiepunten waarvoor door het projectbureau trekkers worden gezocht. In het algemeen kan een aantal stappen worden onderscheiden in de ontwikkeling van idee/initiatief/actiepunt naar concreet en geformaliseerd projectvoorstel. Het projectbureau vervult een actieve rol bij de diverse stappen in dit proces: • Idee: projectbureau kan de kansrijkheid beoordelen; • Uitwerking idee in projectplan: projectbureau biedt service bij het formuleren van de inhoud, bij het vinden van logische partners voor de uitvoering en van financiering; • Uitwerking tot ontwerpaanvraag: projectbureau biedt ondersteuning;

• Van ontwerpaanvraag tot kansrijke aanvraag: projectbureau zorgt voor afstemming met de programmabeheerders en/of de beleidsafdelingen;

kader. Hierin wordt een globaal inzicht geboden in de kosten en financiering van de in dat jaar op te pakken projecten.

• Beoordeling subsidietechnische voorwaarden; • Formele indiening aanvraag; advies projectbureau; • Zwaarwegend advies aan de instantie die de beschikking afgeeft.

Met het oog op een zo hoog mogelijk rendement van de middelen voor het landelijk gebied is het van belang dat projecten zo integraal en (gebieds)breed mogelijk zijn, en dat ze stoelen op een breed draagvlak (‘bottom up’) en een zo groot mogelijke samenwerking tussen gebiedsactoren. Daarvoor is het van belang dat binnen (gebiedsplatform, netwerk van themaleden, projectgroep) en buiten de gebiedsorganisatie wordt geïnvesteerd in een goed en actief functionerend netwerk van lokale groepen en samenwerkingsverbanden en dat overheden open staan om daarin te ondersteunen en waar nodig ook te participeren.

In de praktijk lopen de zaken wel eens anders; zo kan het voorkomen dat: • een project al kant-en-klaar gereed ligt; dan wordt het moeilijk om het nog aan te passen aan de voorwaarden vanuit gebiedskader en/of subsidietechnische eisen; • de projectuitvoering al is gestart; komt voor bij de organisatie van evenementen, het verrichten van onderzoeken etc.; • de gemeente niet mee doet in de financiering; • de subsidiepercentages kunnen verschillen van regeling tot regeling; • er verschillende tenderdata/fatale indieningdata gelden voor de verschillende onderdelen van een project; • de indieners onbekend zijn met de subsidietechnische eisen of andere regels. Hoewel de praktijk soms wat afwijkt van de theorie wordt het theoretisch stappenschema als leidraad voor de taakvervulling van het projectbureau gezien. Verder draagt het projectbureau zorg voor het tijdig gereed komen van de jaarplannen. De jaarplannen vormen een uitwerking van het gebieds-

5.3 Leader-werkwijze In het gebiedsprogramma voor Zuidoost Fryslân is de Leader-werkwijze geïmplementeerd. Doel van Leader is het versterken van de sociaal-economische structuur van het landelijk gebied. De Leaderaanpak heeft alles te maken met de dynamisering van het gebied, de verbetering van het bestuur en de mobilisatie van alle aanwezige ontwikkelingspotentieel. Uitgangspunt is dat de regio aan zet is via een gebiedsgebonden aanpak van onderop. Het gebiedsplatform heeft een grote mate van verantwoordelijkheid voor het opstellen van de ontwikkelingsstrategie, de beoordeling van projecten én organisatie, werkwijze en procedures 61


de daarmee samenhangende verdeling van middelen. • innovatief karakter: de aanpak of het resultaat De ontwikkelingsstrategie omvat onder meer een van het project is nieuw voor de regio; analyse van de problemen en kansen in het • aanpak van onderop: degenen op wie het progebied, een ontwikkelingsvisie, prioritering van maatregelen en een uitvoeringskader (inclusief een financiële tabel en monitoringsysteem). In de uitvoering van gebiedskader, -programma en jaarplannen vraagt Leader specifiek aandacht voor de volgende aspecten: 1) Imago en identiteit; het dichter bij elkaar brengen van het zelfbeeld van de regio en het beeld dat de buitenwereld ervan heeft, door goede informatie en educatie. 2) Samenwerking; stimuleren van samenwerkingsvormen, netwerken en concrete samenwerkingsprojecten, zowel binnen het gebied als interregionaal en transnationaal. 3) Innovatie; Prioriteit voor doelen en maatregelen die innovatief zijn en bijdragen aan het overdragen van ideeën naar andere gebieden, initiatieven en sectoren. Projectvoorstellen moeten voldoen aan de criteria die in het PMJP worden gesteld, maar kunnen daarnaast ook in aanmerking komen voor specifieke subsidies in het kader van de Leader-aanpak. Een project moet in dat geval voldoen aan de volgende criteria:

62 organisatie, werkwijze en procedures


ject is gericht, zijn bij de vormgeving en uitvoering van het project betrokken; • een voorbeeldfunctie voor anderen die zich met plattelandsontwikkeling bezig houden; • een overdraagbare werkwijze; • ondersteuning aan een individueel persoon of onderneming (voor zover toegelaten in de MaatregelFiches voor As3 en uitgezonderd voor dat doel speciaal bestemde fondsen of projecten, die uniek zijn voor de regio). Projecten krijgen bovendien een pré als ze een positief effect hebben op natuur en milieu, als ze de positie van vrouwen en jongeren verbeteren en bijdragen aan de ontwikkeling van een duurzame ruimtelijk-economische structuur. Onder duurzaamheid wordt verstaan een situatie die voorziet in de behoeften van de huidige generatie, zonder daarmee voor toekomstige generaties de mogelijkheden in gevaar te brengen om ook in hun behoeften te voorzien. Duurzaamheid heeft zowel betrekking op economische, sociale als op ecologische aspecten. Het gaat er vooral om deze invalshoeken met elkaar in verband te brengen, zodat deze elkaar versterken. Soms kunnen zo kostenbesparingen worden gerealiseerd. Een pluspunt voor projecten is als er helderheid is over de wijze van monitoren: de nulsituatie, taakstelling, indicatoren, wijze van meten en afrekening. Experimenten krijgen ook een plus.

5.4 Prioritering • Bij de inhoudelijke beoordeling kunnen verschillende aspecten worden onderscheiden. De simpele toets aan het gebiedskader is daarbij in veel gevallen niet toereikend. Een idee of projectplan kan in formele zin aan een van de doelstellingen van het PMJP voldoen, maar uit oogpunt van optimale inzet van middelen lager scoren dan andere plannen voor datzelfde doel. Als het totaal van projectaanvragen de middelen overstijgt, worden de volgende criteria bij de weging/prioritering in beschouwing betrokken: • Aansluiting bij het gebiedskader Hoe beter/vollediger een initiatief aansluit bij doelen van het gebiedskader of bij een concreet speerpunt/actiepunt in het gebiedskader of jaarplan, hoe hoger het scoort. • Draagvlak Hoe groter het draagvlak in termen van maatschappelijke steun en betrokkenheid vanuit de gemeenschap, hoe beter het initiatief scoort. • Integraliteit Projecten die betrekking hebben op meerdere thema’s of waarbij sprake is van synergie met andere projecten scoren hoger dan ééndimensionale projecten. • Bijzonderheid Projecten die nieuw zijn voor de regio of die gelokaliseerd zijn in een dorp of delen van het gebied, waaruit geen of weinig initiatieven komen kunnen extra scoren op ‘bijzonderheid’.

•

•

•

Dit kan hetzelfde zijn als ‘innovatief’, maar dat hoeft niet. Effect/resultaat Initiatieven kunnen meerdere effecten sorteren: maatschappelijk (er profiteren veel mensen van), economisch (veel arbeidsplaatsen) of ecologisch (duurzaamheid). Naarmate sprake is van meer positieve effecten/resultaten scoort het hoger. Continuïteit Initiatieven waar op langere termijn iets concreets/ positiefs van overblijft of die als voorbeeld of aanjaagproject (pilot) dienen voor een reeks toekomstige projecten kunnen om die reden hoger scoren. Ook zekerheid over de exploitatie is zo’n aspect. Samenwerking Projecten, waarbij meerdere partners elkaar hebben gevonden en willen samenwerken, scoren beter dan projecten die vanuit één partij of organisatie komen. Geografische verbreding Als sprake is van verbreding van een lokaal initiatief tot een groter gebied of meerdere dorpen/ gemeenten, leidt dat tot een hogere score.

In voorkomende gevallen worden deze aspecten in beschouwing worden genomen en in het advies verwerkt. Overigens komen projecten pas aan een dergelijke beoordeling toe nadat uit een subsidietechnische toets is gebleken dat ze aan de voorwaarden van de regeling of het budget voldoen waarvoor ze in aanmerking (willen) komen. Die toets wordt voor zo ver mogelijk en zo vroeg organisatie, werkwijze en procedures 63


mogelijk door het projectbureau gedaan. De werkwijze van Plattelânsprojekten is erop gericht te voorkomen dat initiatieven aan het gebiedsplatform worden voorgelegd, waarvan pas nadien blijkt dat ze de toets aan de betreffende regeling niet kunnen doorstaan. Het voordeel is dat eventuele opmerkingen/prioriteiten van het subsidieverlenende orgaan nog bij de beoordeling/weging kunnen worden meegenomen.

64 organisatie, werkwijze en procedures


6 COMMUNICATIE

6.1

6.2

Strategisch communicatieplan

Communicatie met partners en overheden

Goede communicatie is cruciaal voor een programma waarvoor initiatieven van derden van wezenlijk belang zijn en waarvan de resultaten anderen moeten bewegen ook met voorstellen te komen. Het gaat hierbij om communicatie met partners in het gebied, in het gebiedsplatform Zuidoost Fryslân en tussen de overheden en organisaties en om communicatie met initiatiefnemers, burgers, de media en andere externe doelgroepen

Het is van groot belang dat binnen het gebied goed en effectief gecommuniceerd wordt met alle relevante partners; de communicatie moet gericht zijn op het voorkomen van misverstanden en moet leiden tot overleg over en bij de uitvoering van projecten.

Voor de komende zeven jaar is een algemeen strategisch communicatieplan opgesteld. Dit plan is de leidraad voor een jaarlijks communicatieplan voor het gebied Zuidoost Fryslân, en sluit aan bij de acties en projecten in het jaarplan. De communicatiedoelen voor Plattelânsprojekten in de komende zeven jaar zijn als volgt: • Positioneren van Plattelânsprojekten en het gebiedsplatform als het gebiedsgerichte netwerk, dat adviseert en begeleidt bij het vinden van subsidies voor initiatieven die het platteland versterken; • Zorgen voor zichtbaarheid van de werkwijze en de vele projecten (en resultaten) waaraan Plattelânsprojekten en de gebiedsplatforms steun geven; • Faciliteren en realiseren van kennisuitwisseling en informatievoorziening; • Stimuleren van wederzijds begrip tussen de interne doelgroepen en relaties.

Op verschillende niveaus is een intensieve samenwerking noodzakelijk: • tussen projectleiders/-uitvoerders en gemeenten (ook tussen VVV’s en gemeenten); • tussen de gemeenten onderling (afstemming op bestuurlijk en ambtelijk niveau); • binnen gemeenten (bestuurlijke inzet, voldoende menskracht, afstemming). Doel is de bekendheid van de inhoud en de werkwijze met het gebiedsprogramma op gemeentehuizen en provinciehuis te vergroten. Het projectbureau en de projectuitvoerders zijn verantwoordelijk voor een goede communicatie met gemeenten en organisaties. Het ambtelijk overleg in het kader van andere samenwerkingsverbanden kan als referentiekader dienen voor projecten bij en in de betrokken gemeenten. Daarmee wordt bovendien een link gelegd naar andere gemeenten die in dat samenwerkingsverband opereren.

communicatie 65


Voor de communicatie binnen het gebiedsplatform wordt gebruik gemaakt van ICT. De agenda, stukken en verslagen worden via de mail verstuurd.

bewoners te informeren en te enthousiasmeren om zelf projecten in te dienen.

Via internet worden ook andere Leader-gebieden van informatie voorzien over de Leader-werkwijze. Op internet worden alle vragen van Leader-gebieden gepubliceerd die partners zoeken voor samenwerking of voor uitwisseling van informatie en kennis. Voor bezoeken uit of aan het buitenland moet informatie beschikbaar zijn in relevante buitenlandse talen. Het gaat daarbij om algemene informatie over provincies en specifiek over de Leader-gebieden. Het eerste materiaal zal in overleg met de provincies geproduceerd moeten worden. Bij het tweede is samenwerking met andere Leader-gebieden een optie.

Informatieve/wervende persberichten over Plattelânsprojekten, de gebiedplatforms en de resultaten van deze aanpak, bestemd voor provinciale media en/of huisaanhuisbladen.

Persberichten

6.3 Communicatie met externe doelgroepen Concrete communicatie over het ontwikkelingsplan en over projecten is essentieel om de Leaderaanpak goed voor het voetlicht te brengen, ook richting bewoners, burgers, media en andere externe doelgroepen. In het gebiedsprogramma (hoofdstuk 3) zijn bij de inhoudelijke doelstellingen diverse maatregelen opgenomen die betrekking hebben op voorlichting, promotie en PR. Om te zorgen voor herkenbaarheid worden al deze activiteiten centraal aangestuurd. Hieronder enkele communicatiemiddelen die worden ingezet om de 66 communicatie


Redactionele artikelen

Redactionele artikelen worden goed opgepakt door de regionale pers. Artikelen kunnen gebiedsspecifiek, maar ook provinciebreed aan Plattelânsprojekten gerelateerd zijn. Website

De website wordt een steeds belangrijker communicatiemiddel. Die van Plattelânsprojekten wordt geïntegreerd in de provinciale site, www.fryslan.nl, waarbij de URL www.plattelansprojekten.nl gehandhaafd blijft. De informatie op de site moet worden aangepast. De vernieuwde site geeft informatie over de vraag aan welke criteria een project moet voldoen, hoe een voorstel moet worden ingediend, bevat een checklist, een overzicht met meest gestelde vragen, tenders en een vragenformulier. De site moet ook beter te vinden zijn via zoekmachines. Digitale Nieuwsbrieven

Per 1 januari 2007 wordt voor alle gebieden één lijn getrokken in de uitgifte van nieuwsbrieven. Vier maal per jaar wordt een digitale nieuwsbrief

voor het netwerk samengesteld, van maximaal één A4. Daarin staat bondige informatie over subsidiemogelijkheden en regelingen, en aankondigingen van bijeenkomsten en ontwikkelingen. De digitale nieuwsbrief is gericht op partners en op bewoners in het gebied. Projectennieuws

Eén keer per jaar wordt per gebied een projectenbrochure samengesteld. Deze brochure is bedoeld voor het totale netwerk van het gebied en de initiatiefnemers van projecten. De zes verschillende brochures zijn als pakket beschikbaar voor doelgroepen en relaties die provinciaal werken. Door de brochures in maart uit te brengen, is het mogelijk om in de inhoud terug te blikken op het afgelopen én vooruit te kijken naar het lopende jaar. Kwartaalpagina regionale kranten

Om maximale zichtbaarheid te bereiken bij alle doelgroepen verschijnt ieder kwartaal een pagina in de regionale kranten, met interviews met platformleden en initiatiefnemers van projecten, oproepen, projectinformatie en wervende en kenmerkende foto’s. Algemene Folder Plattelânsprojekten

De brochures ‘Even Voorstellen’ en ‘Mensen Middelen Mogelijkheden’ moeten worden aangepast. Beide brochures worden samengevoegd tot één nieuwe versie voor alle gebieden. Er moet in de tekst rekening worden gehouden met de verschillende doelgroepen (potentiële initiatiefnemers en belangstellenden).

Zuidoost Cafés

Om bekendheid te geven aan projecten, ontwikkelingen en mogelijkheden, worden met enige regelmaat informatieve avonden in de vorm van Zuidoost Cafés georganiseerd.

6.4 Europese verplichtingen Het gebiedsplatform en het projectbureau hebben de volgende verplichtingen voor promotie en publiciteit aan de Europese Commissie: Op niveau ontwikkelingsstrategie

Het gebiedsplatform en projectbureau zijn verantwoordelijk voor promotie en publiciteit van de uitvoering (dat wat met het plan beoogd wordt) van het ontwikkelingsplan: • Uitdragen van de ontwikkelingsstrategie in de regio (bijvoorbeeld seminars, voorlichtingsbijeenkomsten, promotiemateriaal, video/ internet, cd-rom); • Informeren potentiële begunstigden/geïnteresseerden over voortgang ontwikkelingsstrategie via jaarverslagen, tussentijdse resultaten, evaluatie projecten; • Toezien op correcte toepassing door projectaanvragers van regelgeving rond promotie en publiciteit. Provincies moeten systeem opzetten voor verspreiding informatie bestemd voor potentiële begunstigden.

communicatie 67


Op niveau projecten

Projectaanvragers moeten bij uitvoering van projecten voldoen aan de Europese richtlijn voor promotie en publiciteit en zijn verplicht om: • Voldoen aan publiciteitsvoorschriften EU; • Plaatsen van borden bij openbare werken; • Plaatsen van gedenkplaat bij openbare voorzieningen; • Bij communicatiemiddelen gericht op externe contacten (werving afnemers, pers e.d.); aangeven dat EU medefinancier is; • (Diepgaande) inhoudelijke informatie over project verstrekken ten behoeve van communicatieactiviteiten projectbureau.

68 communicatie


1 BIJLAGE: TOETSINGSKADER LEADER

Toetsingskader voor de beoordeling van Ontwikkelingsplannen Leaderperiode 2007-2013 Ontvankelijkheidcriterium

De lokale en/of de provinciale overheid draagt bij aan de voorbereidings-, projectorganisatie- en de investeringskosten van projecten in het kader van de uitvoering van het Leader Ontwikkelingsplan Vormeisen

• de plaatselijke groep bestaat uit een representatieve vertegenwoordiging van de in het betreffende gebied aanwezige actoren. Op besluitvormingsniveau moeten de sociaal-economische partners en andere vertegenwoordigers van het maatschappelijke middenveld, zoals landbouwers, plattelandsvrouwen, jongeren en hun verenigingen ten minste 50 procent van het plaatselijke partnerschap uitmaken; • de plaatselijke groep moet aantonen in staat te zijn een plan voor het gebied te ontwikkelen en uit te voeren; • het Leadergebied vormt een fysisch-geografische en sociale eenheid; • het welomschreven Leadergebied mag minimaal 5.000 en maximaal 150.000 inwoners bevatten. Vanwege het peri-urbane karakter van het platteland, kan in uitzonderlijke situaties worden afgeweken van de bovengrens. Het gebied dient dan wel de kleinst mogelijke fysisch-geografische en sociale eenheid te zijn. Dit dient goed gemotiveerd te worden en wordt door de Beheersautoriteit beoordeeld;

• het gebied kent voldoende kritische massa als het gaat om menselijke en financiële bronnen, d.w.z. er kan worden gegarandeerd dat er voldoende financiële (en menselijke) capaciteit is voor de uitvoering van het ontwikkelingsplan; • er wordt - onder verantwoordelijkheid van de betreffende plaatselijke groep - een ontwikkelingsplan opgesteld waarin in ieder geval zijn opgenomen: - een analyse van de problemen en kansen in het gebied; - een gebiedsgerichte plaatselijke ontwikkelingsvisie en prioritering van maatregelen; - de vormgeving van samenwerkingsprojecten (interterritoriaal of transnationaal); - een multisectorale opzet en uitvoering; - deelname in het netwerk van plaatselijke partnerschappen (nationaal en Europees); - een uitvoeringskader inclusief een financiële tabel en monitoringssysteem. Selectiecriteria

• De mate waarin het ontwikkelingsplan bijdraagt aan de doelen uit de plattelandsverordening; • De mate van betrokkenheid van lokale partijen bij het opstarten en de uitvoering van het ontwikkelingsplan; • De mate waarin de publiek-private samenwerking resulteert in een financiële multiplier, blijkend uit de financiële tabel in het ontwikkelingsplan; • De mate waarin de begrenzing van het gebied aansluit bij grenzen van bestaande samenwerkingsverbanden. bijlage 1 69


• De mate waarin het ontwikkelingsplan meerDe provincie zal bovenstaande vormeisen en waarde heeft ten opzichte van bestaande samen- criteria toepassen op alle ingediende initiatieven en werkingsverbanden. vervolgens een keuze maken voor de voordracht van de te benoemen Leader-groepen in haar Toelichting: provincie. Dit zal plaatsvinden middels een besluit Voor de ontvankelijkheidcriteria en de vormeisen van Gedeputeerde Staten dat vervolgens - samen geldt de eis dat elke potentiële groep hieraan met een begeleidende brief waarin de keuzes zijn voldaan moet hebben, voor de selectiecriteria verwoord - zal worden doorgestuurd naar de geldt dat hiermee een onderscheid gemaakt kan Beheersautoriteit, zijnde de Minister van LNV. worden tussen de plannen.

70 bijlage 1


2 BIJLAGE: UITWERKING LEADER-AANDACHTSPUNTEN

Leader vraagt in de uitvoering van gebiedskader, -programma en jaarplannen aandacht voor de volgende aspecten: Imago en identiteit

Hoofddoel: Het uitdragen van de mogelijkheden en kwaliteiten van Zuidoost Fryslân en het van binnenuit toewerken naar een voor elke bewoner herkenbare identiteit van het gebied. inhoudelijk • uitdragen van de natuurlijke en landschappelijke kwaliteiten; • positioneren van Zuidoost Fryslân als aantrekkelijk gebied voor recreëren, wonen en werken. qua speerpunten • toewerken naar synergie tussen de diverse thema’s; • koppelen projecten in meerdere thema’s t.b.v. realiseren van meerwaarde. qua werkwijze • promotie van de Local Action Group (LAG)/het gebeuren van de plattelandsaanpak; • sturing processen zoveel mogelijk van onderaf. Public Relations • bepalen eigen identiteit; • vinden en behouden van draagvlak voor in gang gezette ontwikkelingen; • permanente aandacht voor gastvrijheid.

Samenwerking

Sommige maatregelen binnen de thema’s Natuur en Landschap houden verband met bijvoorbeeld de thema’s Water, Recreatie en Toerisme. Maatregelen binnen het thema Plattelandseconomie hebben ook weer te maken met de leefbaarheid in de dorpen. Krachtenbundeling van verschillende instanties en het stimuleren van samenwerking tussen de verschillende actoren in het gebied loopt hierbij als een rode draad door het gebiedskader. Hoofddoel: het op alle voor de plattelandsontwikkeling van Zuidoost Fryslân relevante terreinen stimuleren van samenwerkingsvormen en netwerken en concrete samenwerkingsprojecten, zowel binnen het gebied als interregionaal en transnationaal. Stimuleren en continueren van samenwerking en netwerkvorming binnen Zuidoost Fryslân • agrarisch(e) samenwerkingsverband(en) voor verbrede en duurzame landbouw en beheer van natuur, landschap en weidevogels; • bevorderen samenwerking tussen verschillende thema’s ter realisering van meerwaarde; • ondersteunen van intergemeentelijke samenwerking; • continueren en uitbreiden van de toeristisch recreatieve samenwerking t.b.v. gezamenlijke promotie, marketing etc.; • stimuleren samenwerking tussen dorpen;

bijlage 2 71


• stimuleren netwerkvorming ondernemers; • opzetten samenwerking tussen culturele instellingen, waaronder musea; • samenwerking tussen organisaties en instellingen op het gebied van jeugd en onderwijs t.b.v. een integrale aanpak; • samenwerking in Zuidoost Fryslân ter versterking van het vrijwilligerswerk; • verbeteren samenwerking tussen woningstichtingen, gemeenten en zorginstellingen. Komen tot interregionale samenwerking en uitwisseling met andere plattelandsgebieden • komen tot interregionale samenwerking met aangrenzende regio’s in Fryslân zoals de Noordelijke Friese Wouden, Zuidwest Fryslân maar ook Groningen, Zuidwest Drenthe en Noordwest Overijssel op bijvoorbeeld de thema’s landschap, toerisme, taal en cultuur en landbouw. Komen tot enkele vormen van transnationale samenwerking en uitwisseling • uitwisseling op het gebied van (minderheids-) talen en cultuur; • samenwerking op het gebied van promotie.

72


Innovatie

Hoofddoel: Bij de selectie van doelen en maatregelen wordt de prioriteit gelegd bij die doelen en maatregelen die innovatief zijn en bijdragen aan het overdragen van ideeën naar andere gebieden, initiatieven, sectoren etc. methodes • nieuwe vormen van samenwerking; • nieuwe productiewijzen; • nieuwe vormen van distributie. technieken • nieuwe technieken voor productie; • nieuwe landbouwtechnieken; • nieuwe technieken visserij; • nieuwe technieken natuurbeheer. producten • nieuwe en vernieuwde producten recreatie; • nieuwe woonmilieus; • schone en duurzame vormen van landbouwproductie.

3 BIJLAGE: FINANCIERINGSBRONNEN Overzicht van relevante subsidieprogramma’s en regelingen

A. Europese programma’s De bestaande Europese regelingen liepen tot en met 2006. De Europese Commissie heeft vijf nieuwe verordeningen opgesteld voor de hervorming van het cohesiebeleid voor de periode 2007-2013. Het pakket bestaat uit een algemene verordening en een viertal specifieke, te weten: • Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) waarvan het de taak is om investeringen te bevorderen en te helpen de regionale onevenwichtigheden in de Unie te verkleinen. • Europees Sociaal Fonds (ESF) ondersteunt maatregelen en prioriteiten gericht op het scheppen van meer en betere arbeidsplaatsen, het verbeteren van kwaliteit en productiviteit van arbeid en verbetering van sociale integratie en samenhang. • Cohesiefonds steunt interventies op de gebieden milieu en transeuropese netwerken. Lidstaat moet een MNI van minder dan 90 procent van het communautaire gemiddelde hebben. • Europese Groepering voor grensoverschrijdende samenwerking (EGCC) heeft als doel de bestaande hindernissen voor grensoverschrijdende samenwerking te elimineren. Deze fondsen richten zich in de periode 2007-2013 op ondersteuning van drie doelstellingen: • convergentie van lidstaten en regio’s die in ontwikkeling achterblijven bij de rest van de EU = doelstelling 1 (ruim 251 miljard euro beschikbaar); • regionaal concurrentievermogen en werkgelegenheid = doelstelling 2 (ruim 49 miljard euro beschikbaar);

• Europese grensoverschrijdende samenwerking = doelstelling 3 (ruim 7,7 miljard euro beschikbaar). Nederland krijgt voor doelstelling 2 ongeveer 1,5 miljard euro van de middelen om innovatie, duurzame ontwikkeling, betere bereikbaarheid en opleidingsprojecten te steunen. Daarnaast ontvangt Nederland 212 miljoen euro voor de opvolger van het huidige Interregprogramma. Interreg Noordzee (Europese Territoriale Samenwerking (doelstelling 3) ETS

Eén van de belangrijke Europese programma’s voor Fryslân is het nieuwe Noordzee Programma onder de Europese territoriale samenwerking. Dit programma loopt van 2007-2013. De doelstelling van dit programma is het versterken van grensoverschrijdende samenwerking en het bevorderen van een evenwichtige ontwikkeling en Europese integratie. Het programma (inclusief prioriteiten) wordt momenteel geschreven. Voor ETS is 247 miljoen euro beschikbaar. De eerste tender is in het voorjaar van 2007. POP (Plattelands Ontwikkelings Programma)

Het POP is een zevenjarig subsidieprogramma dat een nationale invulling is van de nieuwe Europese Plattelandsverordening van de Europese Commissie. In dit programma staan doelstellingen die zijn uitgewerkt in drie assen: landbouw, natuur en landschap en plattelandsontwikkeling. In de vierde as is

bijlage 3 73


de Leadermethode opgenomen. Voor de periode 2007-2013 is er voor Nederland 490 miljoen euro beschikbaar, waarvan naar verwachting ruim 50 miljoen voor Fryslân. Heel Fryslân wordt aangemeld voor de Leadermethode.

• programma voor ondernemerschap en innovatie; • programma voor ondersteuning van ICT beleid; • intelligent Energy Europe programma. Voor de periode 2007-2013 is een bedrag van 3,6 miljard beschikbaar voor het MKB, bestemd voor investeringen in alle vormen van innovatie en groei.

ESF (Europees Sociaal Fonds)

Het ESF stimuleert projecten die herscholing tot doel hebben en fragmentatie op de arbeidsmarkt voorkomen. Niet alleen meer banen maar ook betere banen, is het doel. Het fonds streeft naar gelijke kansen voor iedereen, antidiscriminatie en intensivering van de sociale dialoog. LIFE

Vanaf 2007 verandert het LIFE-programma sterk van karakter. De demonstratie van innovatieve milieutechnologie wordt dan wellicht ondergebracht bij het Kaderprogramma voor Innovatie en Concurrentievermogen (CIP) dat in ontwikkeling is. Daarnaast is er ook een nieuw programma LIFE+ in voorbereiding dat ook van start zal gaan in 2007. LIFE+ is ontwikkeld om bij te dragen aan de ontwikkeling, implementatie, monitoring, evaluatie en communicatie van het Europees milieubeleid. Er is totaal een bedrag van € 2,19 miljard beschikbaar voor de periode 2007-2013.

B. Nationale programma’s ILG (Investeringsbudget Landelijk Gebied)

Om tegenstrijdigheden, te weinig samenhang van projecten en een versnipperde sturing in het landelijke gebied tegen te gaan, hebben Rijk, provincies, waterschappen en gemeenten in 2004 gezamenlijke afspraken gemaakt. De verschillende potjes die het Rijk had voor het landelijk gebied zijn bij elkaar gevoegd in één budget. De provincie is verantwoordelijk voor de uitvoering van de rijksdoelen en haar eigen ambitie. De rijksdoelen zijn ondergebracht in acht thema’s: 1. Veelzijdige natuur 2. Vitale landbouw 3. Recreatief aantrekkelijk Nederland 4. Landschap met kwaliteit 5. Duurzaam bodemgebruik 6. Waterbeheer op orde 7. Impuls aan aandachtsgebieden 8. Sociaal-economische vitaliteit

CIP (Europees Kaderprogramma voor Innovatie en Concurrentievermogen)

Het nieuwe CIP bouwt voort op bestaande programma’s van de EU, specifiek op:

74 bijlage 3


Tussen het Rijk en de provincie zijn meerjarige afspraken (2007-2013) gemaakt voor een integrale gebiedsgerichte aanpak. Het rijksmeerjarenpro-

gramma Vitaal Platteland (PMJP) 2007-2013 bevat de rijksdoelen voor natuur, recreatie, landschap, landbouw, bodem, water, reconstructie van de zandgebieden en sociaal-economische vitalisering, en de bijbehorende middelen. In december hebben de provincies met het Rijk voor zeven jaar een ILG-contract gesloten. In de plannen staat aangegeven wat de provincie de komende zeven jaar wil bereiken en hoe ze dat wil financieren. Deze beleidskeuzes zijn in nauw overleg met gemeenten, waterschappen en andere regionale betrokkenen gemaakt. Het Rijk en de provincies zijn het eens geworden over de inzet van 3,2 miljard euro rijksbijdrage voor het platteland, waarvan bijna € 300 miljoen voor Fryslân. Vermeerderd met de bijdragen vanuit Europa (met name POP-2), en vanuit de regio (provincie, gemeenten, Wetterskip en derden) betekent dit voor heel Fryslân een inzet van ruim € 1 miljard voor het platteland in de periode 2007-2013. Waddenfonds

Naar aanleiding van het advies van de commissieMeijer (Ruimte voor de Wadden) heeft het kabinet besloten € 800 miljoen extra in de Waddenzee en het waddengebied te investeren, verspreid over een periode van twintig jaar. Deze investering krijgt de vorm van een zogenoemd Waddenfonds. Het Rijk legt hiermee een verband tussen de gaswinning en de voeding van het Waddenfonds. Het geld uit het Waddenfonds is bedoeld voor additionele investeringen. Het kabinet onderscheidt de volgende categorieën:

• natuurherstel en -ontwikkeling; • vermindering van bedreigingen; • duurzame economische ontwikkeling; • kennisinfrastructuur. Van het bedrag van € 800 miljoen is € 200 miljoen bestemd voor de afkoop van de kokkelvisserij. Er blijft dus zo’n € 600 miljoen over voor twintig jaar. Dit betekent dat er per jaar € 30 miljoen te besteden is in de kustgemeenten en de waddeneilanden. Het Waddenfonds is een rijksbudget, het Rijk heeft dan ook volledige zeggenschap over de middelen. De invloed van de regio ligt op het terrein van stimuleren en faciliteren. Van het beschikbare geld gaat de helft naar natuurherstel en -ontwikkeling en vermindering van bedreigingen. Alleen de kustgemeenten en de waddeneilanden kunnen hiervoor projecten indienen. De maximale subsidie voor dit onderdeel is 90 procent. Het drempelbedrag van de subsidie is € 200.000. De kosten van een project moeten dus minimaal € 222.000 zijn. De andere helft van het geld gaat naar duurzame economische ontwikkeling en kennisinfrastructuur. Voor dit laatste deel kan de hele provincie subsidie aanvragen. Ook hier is het drempelbedrag van de subsidie € 200.000, maar de maximale subsidie voor dit onderdeel is 40 procent. De kosten van het project moeten hierbij dan ook minimaal € 500.000 bedragen. De provincie Fryslân stelt ook middelen voor cofinanciering van projecten beschikbaar. bijlage 3 75


Bij de projecten wordt specifiek aandacht besteed aan twee punten: 1. opschalen/bundeling is noodzakelijk om voor subsidie in aanmerking te komen; 2. innovatief/additioneel: de werkzaamheden moeten additioneel zijn, voor bestaande werkzaamheden is geen subsidie mogelijk. Het Waddenfonds gaat in 2007 van start en is stapelbaar met Europese middelen. De eerste tender opent in april 2007. Het Rijk heeft DLG aangewezen als uitvoeringsorganisatie. ISV (Investeringsbudget voor Stedelijke

FES (Fonds Economische Structuurversterking)

Het fonds heeft als doel het financieren van investeringsprojecten van nationaal belang waarmee beoogd wordt de economische structuur te versterken. Het FES is opgericht vanuit de filosofie: ondergronds vermogen omzetten in bovengronds vermogen. Het FES valt onder de verantwoordelijkheid van het ministerie van Economische Zaken en is een departementaal verdeelplan. Het fonds legt de nadruk op ruimtelijke economische investeringen (infrastructuur). Projecten moeten van belang zijn voor de hele regio (Noord Nederland) om voor financiering in aanmerking te kunnen komen.

Vernieuwing)

Dit budget is gericht op kwaliteitsverbetering van de fysieke omgeving van het stedelijke gebied. Er wordt onderscheid gemaakt tussen programmaen projectgemeenten. Programmagemeenten dienen meerjarige plannen in bij de provincie. De overige gemeenten kunnen jaarlijks projectgewijs plannen indienen. Met de gemeente Leeuwarden sluit het Rijk een meerjarig convenant af over de uitvoering van de rijksdoelen. Belvédère

Doelstelling is de ontwikkeling van een integraal beleid ten aanzien van cultuurhistorie binnen ruimtelijke ontwikkelingen. Het ministerie van OCW heeft samen met LNV en VROM het beleid gericht op actieve samenwerking bij projecten.

76 bijlage 3


Kompas/REONN

Het Samenwerkingsverband Noord-Nederland heeft het Kompas voor het Noorden (het uitgewerkte Ruimtelijke Economisch Ontwikkelingsplan voor Noord-Nederland) opgesteld. Hierover zijn met het kabinet financiële en programmatische afspraken gemaakt voor de periode 2000-2010. Het Kompas noemt thema’s en maatregelen waarin de komende periode geïnvesteerd kan worden. Er is sprake van een driesporenbeleid: • Ontwikkeling van economische kernzones en versterking van de marktsector; • Ontwikkeling van stedelijke centra; zes thema’s uitgewerkt in negen maatregelen, gericht op grotere stedelijke kernen; • Behoud en ontwikkeling van een aantrekkelijk en leefbaar landelijk gebied.

In de loop van 2007 is het nieuwe programma voor 2007 bekend.

sociale speerpunten (prioriteiten) van de provincie. Er zijn twee aanvraagrondes per jaar, in april en oktober.

C. Provinciale programma’s Actieprogramma Cultuurbereik (2005-2008) FYLG (Frysk Ynvestearringsbudzjet Lânlik Gebiet)

Provincie Fryslân heeft besloten om net als op Europees en rijksniveau een aantal regelingen te bundelen in een Frysk Ynvestearringsbudzjet Lânlik Gebiet (FYLG). Dat geeft meer mogelijkheden om integraal en gebiedsgericht diverse beleidsdoeleinden te realiseren. In dit programma zijn onder andere de budgetten voor Toerisme en recreatie (T&R), Plattelandsbeleid, Cultuurhistorie en SEBlandbouw opgenomen. SIF (Sociaal Investeringsfonds)

Het sociaal beleid van de provincie richt zich vooral op inspanningen om de sociale infrastructuur in stand te houden en te verbeteren. In sociale debatten worden gegevens uit de regio’s verzameld, hieruit worden vervolgens conclusies getrokken voor de Sociale Agenda. Deze lijst met prioriteiten wordt concreet gemaakt in het uitvoeringsprogramma Sociaal Beleid. Een van de middelen om de prioriteiten uit te voeren is het SIF, een fonds voor financiële ondersteuning van activiteiten die bijdragen aan de oplossing van problemen die de deelname aan het maatschappelijke leven belemmeren, of die de leefomstandigheden van mensen verbeteren. De aanvraag moet een bijdrage leveren aan de

Het doel van het budget cultuurbereik is het stimuleren van activiteiten op het terrein van cultuurbereik. Activiteiten die daar onder vallen, zijn: • activiteiten in het kader van cultuureducatie; • activiteiten in het kader van beeldende kunst en vormgeving; • activiteiten in het kader van culturele diversiteit en versterking programmering. Binnen het budget is een deel gereserveerd voor incidentele activiteiten. De activiteiten moeten in Fryslân plaatsvinden, van provinciaal belang zijn, een eenmalig karakter hebben en buiten het kader van normale programma’s van de aanvragende instelling vallen. SEB (Sociaal-Economisch Beleid)

Het hoofddoel van het SEB is bevordering van duurzame sociaal-economische ontwikkeling van Fryslân, gemeten in termen van werkgelegenheid, investeringen en inkomen. Naast de hierboven genoemde budgetten beschikt de provincie over budgetten voor Beeldende Kunst, voor Taal & Cultuur etcetera.

bijlage 3 77


4 BIJLAGE: LIJST VAN AFKORTINGEN

DLG EFRO EHS

Dienst Landelijk Gebied Europees Fonds Regionale Ontwikkeling Ecologische Hoofd Structuur

EVZ EU GGOR GS ILG ISV LNV NB-wet PMJP POP PS R&T ROM SEB SGB SIF SNN VHR-gebied VBA

Ecologische Verbindings Zone Europese Unie Gewenst Grond- en Oppervlaktewater Regime Gedeputeerde Staten Investeringsbudget Landelijk Gebied Investeringsregeling Stedelijk Vernieuwing Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit Natuurbeschermingswet Provinciaal Meerjaren Programma Plattelands Ontwikkelings Programma Provinciale Staten Recreatie en Toerisme Ruimtelijke Ontwikkeling en Milieu Sociaal Economisch Beleid Subsidieregeling Gebiedsgericht Beleid (opgegaan in ILG) Sociaal Investerings Fonds Samenwerkingsverband Noord Nederland Vogel en Habitat Richtlijn Vasthouden, Bergen en Afvoeren (van water)

78 afkortingen


5 BIJLAGE: TABELLEN EN KAARTEN ZUIDOOST FRYSLAN

1.

Gebiedsindeling Plattelânsprojekten

2.

Globale topografie

3.

Demografische gegevens

4.

Bodemsamenstelling

5.

Economische gegevens

6.

Grondgebruik

7.

Ecologische Hoofdstructuur en stilte- en grondwaterbeschermingsgebieden

8.

Complete dorpen

9.

Beschermde dorps- en stadsgezichten

10.

Begrenzing Nationaal Landschap Noordelijke Wouden

11.

Investeringsbudget Landelijk Gebied

tabellen en kaarten 79


1 Gebiedsindeling Plattelânsprojekten

80 tabellen en kaarten


2 Globale topografie



3 Demografische gegevens

82 tabellen en kaarten


4 Bodemsamenstelling



5 Economische gegevens

84


85


6 Grondgebruik

86


7 Ecologische hoofdstructuur en stilte- en grondwaterbeschermingsgebieden

87


8 Complete dorpen

88


9 Beschermde dorps- en stadsgezichten

89


10 Begrenzing Nationaal Landschap Noordelijke Wouden

90


11 Investeringsbudget Landelijk Gebied

91


92


Gebiedskader Zuidoost Fryslân

Recommend Documents