Gebiedsdossiers kwetsbare drinkwatervoorzieningen Overijssel Deel 2: Engelse Werk
Provincie Overijssel Eenheid Water en Bodem
Gebiedsdossier Engelse Werk
Colofon
Uitgave
provincie Overijssel Datum
5 januari 2010 Auteur
H. Bakker, Royal Haskoning C. van den Brink, Royal Haskoning J. van Essen, Vitens B.M. Groenhof, provincie Overijssel J.H. van Grootheest, Royal Haskoning M.M.A. ten Heggeler, provincie Overijssel Inlichtingen bij
M.M.A. ten Heggeler Adresgegevens
Provincie Overijssel Luttenbergstraat 2 Postbus 10078 8000 GB Zwolle Telefoon 038 499 88 99 Fax 038 425 48 88 www.overijssel.nl
[email protected]
Gebiedsdossier Engelse Werk
Gebiedsdossier Engelse Werk
INHOUDSOPGAVE Blz. 2
WINNING ENGELSE WERK 2.1 Beschrijving van de winning 2.1.1 Inleiding 2.1.2 Intrekgebied 2.1.3 Kwetsbaarheid van het watersysteem 2.1.4 Beoordeling ruwwater: beschrijving 2.1.5 Beoordeling ruwwater: toetsing 2.2 Beschrijving van de bronnen van verontreiniging 2.2.1 Diffuse bronnen 2.2.2 Puntbronnen 2.2.3 Lijnbronnen 2.2.4 Beschermingsbeleid en -praktijk 2.3 Analyse risico’s 2.3.1 Belasting met diffuse bronnen 2.3.2 Belasting met puntbronnen 2.3.3 Belasting met lijnbronnen 2.3.4 Planologische bescherming 2.4 Resultaten analyse en mogelijke maatregelen 2.5 Bijlage Lozingsobjecten IJssel
Gebiedsdossier Engelse Werk
1 1 1 2 4 6 7 11 11 12 14 15 17 17 18 19 23 25 29
Gebiedsdossier Engelse Werk
2
WINNING ENGELSE WERK
2.1
Beschrijving van de winning
2.1.1
Inleiding De winning Engelse Werk ligt aan de zuidkant van Zwolle juist ten noordoosten van de IJssel (figuur 2.1) 1 . Het is een semi-spanningswater winning, wat betekent dat het gewonnen water afkomstig is uit een gedeeltelijk afgesloten watervoerend pakket. De winning van het grondwater is gestart in 1951. De werkelijk onttrokken hoeveelheden varieerden in de periode 2003-2006 tussen 11,6 en 12,4 miljoen m3/jaar. De onttrekking vindt plaats uit zowel ondiepere (circa 25-90 meter beneden maaiveld (m-mv)) als diepere (circa 120-160 m-mv) pakketten. Het vergunningsdebiet is 12,3 miljoen m3/jaar, verdeeld over het ondiepe pakket (10,3 miljoen m3/jaar) en het diepe pakket (2,0 miljoen m3/jaar). Het vergunningsdebiet zal per 1 oktober 2011 worden gereduceerd tot 12 miljoen m3/jaar (respectievelijk 10,0 m3/jaar en 2,0 m3/jaar). Het gebiedsdossier betreft een beschrijving van de huidige situatie en huidige risico’s. Toekomstige ontwikkelingen zijn hierin niet opgenomen, maar worden meegenomen in het proces dat volgt na vaststelling van het gebiedsdossier .
1
De figuurnummering in het rapport wijkt af van de nummering volgens de structuur uit de tabellen 2.1, 2.2 en 2.4.
1
Gebiedsdossier Engelse Werk
Figuur 2.1
Topografische ligging Engelse Werk (nieuwe situatie)
Het grondwater uit het ondiepere pakket is overwegend sterk kalkhoudend, Fe-gereduceerd en is sterk beïnvloed door de IJssel en bodemverontreinigingen in het stedelijk gebied. Het grondwater uit het diepe pakket is kalkhoudend en zowel oxisch als sulfaat-gereduceerd en zout. Er is vrijwel geen beïnvloeding door menselijke activiteiten. Het grondwater wordt behandeld en gezuiverd, zodat het leidingwater aan de wettelijke eisen voldoet. De zuivering bestaat uit een anaërobe nanofiltratie, snelfiltratie, aktiefkoolfiltratie en beluchting. 2.1.2
Intrekgebied In de Omgevingsverordening Overijssel 2009 is het vigerend intrekgebied aangegeven. De buitenste contour van het intrekgebied vanaf maaiveld, het vigerend intrekgebied en de boringsvrije zone van Engelse Werk wordt aangehouden als grens van het gebiedsdossier (zie figuur 2.2). Het intrekgebied vanaf maaiveld is het aaneengesloten 2
Gebiedsdossier Engelse Werk
gebied waarbinnen grondwater vanaf maaiveld in de winning terecht komt. Omdat bij de berekening van het intrekgebied vanaf maaiveld de IJssel als grens is gehanteerd, bestaat geen kwantitatieve informatie over de hoeveelheid grondwater dat vanuit westelijke richting onder de IJssel door stroomt richting de pompputten. De buitenste contour van het intrekgebied vanaf maaiveld, het vigerend intrekgebied en de boringsvrije zone omvat voornamelijk de uiterwaarden van de IJssel. Aan de noordoostzijde ligt de rand van het stedelijke gebied van Zwolle in het intrekgebied. Het intrekgebied bestaat voornamelijk uit landbouw. Daarnaast komt stedelijk gebied en overig gebied (park Engelse Werk) voor. Het vigerend intrekgebied en het grondwaterbeschermingsgebied is vastgesteld op basis van het MER dat voor Engelse Werk is opgesteld (DHV, 2006). Figuur 2.2
Intrekgebied vanaf maaiveld en vigerend intrekgebied drinkwaterwinning Engelse Werk wanneer de onttrekkingputten daadwerkelijk verplaatst zijn
3
Gebiedsdossier Engelse Werk
2.1.3
Kwetsbaarheid van het watersysteem De kwetsbaarheid van de winning is afhankelijk van de geohydrologisch opbouw van het watersysteem. Het middeldiepe puttenterrein van Engelse Werk is verdeeld over twee verschillende velden. Het ene veld, gelegen in het park Engelse Werk bevat een grondwateronttrekking met een negental putten die in de nieuwe situatie gereduceerd wordt tot jaarlijks zo’n 3,7 miljoen m3. Het tweede puttenveld is gelegen aan de Schellerdijk en onttrekt circa 6,3 miljoen m3 met een tiental putten. Daarnaast wordt nog circa 2 miljoen m3 per jaar diep gewonnen. Het grondwater dat onttrokken wordt door drinkwaterwinning Engelse Werk wordt onttrokken op verschillende dieptes. Boven de Tegelen klei wordt op een diepte van circa NAP -40 tot NAP -90 m grondwater onttrokken uit het grofzandig pakket afkomstig uit de Formatie van Harderwijk en Enschede. Onder de Tegelen klei wordt op een diepte van circa NAP -120 tot NAP -160 m grondwater gewonnen uit het tweede watervoerende pakket. Deze matig grove zanden van de Formatie van Harderwijk reiken tot op een diepte van circa NAP -185 m (zie figuur 2.3). Figuur 2.3
Schematisatie geohydrologisch profiel Engelse Werk (Bron: Vitens)
De ondergrond ten zuidoosten van het profiel bestaat uit scheefgestelde en verschubde lagen van de Formaties van Harderwijk, Enschede en Urk, plaatselijk gescheiden door een scheefgestelde kleilaag die niet in het profiel is opgenomen (bron: Geohydrologische factsheet, Vitens). Het grondwater wordt gevoed met neerslag en staat onder sterke invloed van de IJssel Doordat weerstandsbiedende lagen maar beperkt ontwikkeld zijn in de ondiepe ondergrond zal de neerslag snel infiltreren en toestromen naar (ondiepe) putten van de drinkwaterwinning. 4
Gebiedsdossier Engelse Werk
Naast neerslag wordt ook indirect oppervlaktewater uit de IJssel onttrokken. Vanuit de IJssel infiltreert veel oppervlaktewater naar het grondwater en maakt de winning kwetsbaar voor bedreigingen afkomstig uit de IJssel. Het percentage oppervlaktewater afkomstig van de IJssel in de drinkwaterwinning bedraagt circa 70% (bron: Geohydrologische factsheet, Vitens). De fysische kwetsbaarheid is geschat op basis van de REFLECT methodiek. Hierbij zijn de bodemkaart, dikte van slecht doorlatende lagen boven putfilters en reistijden vanaf maaiveld beoordeeld en gecombineerd. Uit deze verschillende kaartbladen is een kwetsbaarheidskaart berekend (zie figuur 3.4). Figuur 2.4
Fysische kwetsbaarheid Engelse Werk vastgesteld met de REFLECT-methodiek
5
Gebiedsdossier Engelse Werk
Uit figuur 2.4 blijkt dat de winning Engelse Werk bijzonder kwetsbaar is. Reden hiervoor zijn de zeer korte verblijftijden in een belangrijk deel van het intrekgebied vanaf maaiveld en de afwezigheid van een weerstandbiedende laag bij de ondiepe onttrekkingsputten. De kwetsbaarheid van de winning als geheel wordt in dit geval (letterlijk) gekleurd door de kwetsbaarheid van de ondiepe onttrekkingsputten. 2.1.4
Beoordeling ruwwater: beschrijving 2 Het grondwater wordt onttrokken uit kalkrijke watervoerende pakketten en is anaëroob (Fe-reducerend). Er is een tweedeling in de watersamenstelling waar te nemen: Ondiep, 25 putten (sterk beïnvloed door IJssel en bodemverontreiniging) en diep (put 29, 30, 40 43, 44, 45 en 46) waar geen invloed van de IJssel is waar te nemen. Het onderscheid tussen de ondiepe en diepe putten is goed te maken op basis van de chloride gehaltes. In de ondiepe putten is chloride en hardheid verhoogd. Door spreiding van de pompputten is een dalende trend waar te nemen. De genoemde diepe onttrekkingsputten hebben met uitzondering van put 29 een laag chloride gehalte (< 60 mg Cl/l) en een goede grondwaterkwaliteit. In de putten 29, 40 en 46 is sprake van een stijgend chloride gehalte. De peilbuizen laten een vergelijkbaar beeld zien zowel met betrekking tot de geochemische processen als de menselijke beïnvloeding van het grondwater. Het relatief ondiepe grondwater – circa 10 tot 50 m-mv – is overwegend Fe-reducerend en sterk beïnvloed door menselijke activiteiten. Op grotere diepte is het grondwater anoxisch, soms sulfaat-reducerend en van goede kwaliteit. Probleemstoffen Er worden verschillende organische microverontreinigingen (OMIVE) aangetroffen van vluchtige alifatische koolwaterstoffen (VAK), vluchtige organo-chloorverbindingen (VOCL), chloorbenzenen, polyaromatische koolwaterstoffen (PAK) tot de bestrijdingsmiddelen bentazon, MCPP en metaboliet BAM. Herkomst van deze stoffen is meest waarschijnlijk de NS-verontreiniging en de IJssel. Omdat op de Rijn en IJssel in de jaren ’70 en ’80 van de vorige eeuw aanzienlijke industriële lozingen plaatsvonden, zijn de in het ruwwater aangetroffen chemische stoffen niet 1 op 1 te relateren aan stedelijke puntbronnen. Mogelijk is – een deel van – deze stoffen daarom afkomstig van de IJssel (Wuijts e.a., 2007). Dikegulac wordt ook aangetroffen; dit wordt bemonsterd via de strengen en komt niet uit deze analyse. Van het integrale saneringsplan is een deelsanering al in uitvoering genomen door de SBNS (afgegraven, persluchtinjectie/ bodemluchtextractie). Door verplaatsing van het puttenveld zal de winning te maken krijgen met een groter aandeel oevergrondwater; tot 70% IJsselwater. Op een diepte van circa 180 m-mv bevindt zich brak water (contourlijn 150 mg/l chloride); mogelijke upconing wordt gecontroleerd met behulp van zoutwachters.
2
De beschrijving van de grondwaterkwaliteit is ontleend aan het statusdocument dat Vitens voor het Engelse Werk heeft opgesteld.
6
Gebiedsdossier Engelse Werk
2.1.5
Beoordeling ruwwater: toetsing De beoordeling van de zuiveringsinspanning bestaat uit het toetsen van de kwaliteit van het ruwwater in individuele pompputten. Doel van deze toetsing is het beoordelen van de antropogene (menselijke) beïnvloeding van het ruwwater. Als gevolg van een eventuele antropogene beïnvloeding is extra zuivering nodig om drinkwater te produceren dat aan de drinkwaternorm voldoet. De toetsing van het ruwwater is uitgevoerd op basis van de dataset van 2000 - 2008 van het ruwwater van de individuele pompputten. Als toetscriteria is uitgegaan van de wettelijke drinkwaternorm en 75% daarvan. De resultaten staan in tabel 2.1 Tabel 2.1
Antropogene beïnvloeding ruwwater 3 in één of meer pompputten van de winning Engelse Werk. Getoetst is aan de wettelijke drinkwaternorm en 75% daarvan
Parameter
eenheid
norm
over-
75%
over-
schrijding
norm
schrijding
Tabel Wlb
Tabel omschrijving
Gehalogeneerde 1,1-Dichlooretheen
ug/l
1
0,75
Tabel IIIC
alifatische koolwaterstoffen
Tabel II
Chemische parameters
X
Tabel II
pesticide
0,0075
X
Tabel II
PAK
X
7,5
X
Tabel II
Chemische parameters
X
0,075
X
Tabel II
Chemische parameters
1
0,75
X
Tabel II
Chemische parameters
ug/l
0,01
0,0075
Tabel II
Bromacil
ug/l
0,1
0,075
Tabel II
Bestrijdingsmiddel
Cadmium
ug/l
5
3,75
Tabel II
Chemische parameters
Chloortoluron
ug/l
0,1
0,075
Tabel II
pesticide
Diuron
ug/l
0,1
0,075
Tabel II
Chemische parameters
Fenanthreen
ug/l
0,1
0,075
Tabel II
Chemische parameters
Fluoreen
ug/l
1
0,75
Isoproturon
ug/l
0,1
0,075
Tabel II
Chemische parameters
Lood
ug/l
10
7,5
Tabel II
Chemische parameters
MCPP
ug/l
0,1
Tabel II
Chemische parameters
Methabenzthiazuron
ug/l
0,1
0,075
Tabel II
pesticide
Nikkel
ug/l
20
15
Tabel II
Chemische parameters
Nitraat
mg/l
50
37,5
Tabel II
Chemische parameters
Nitriet
mg/l
0,1
0,075
Tabel II
Chemische parameters
p,p-DDD
ug/l
0,1
0,075
Tabel II
Bestrijdingsmiddel
Som Trihalomethanen
ug/l
25
Tabel II
Chemische parameters
1,2-Dichloorethaan
ug/l
3
2,25
2,4-DP
ug/l
0,1
X
0,075
Acenafteen
ug/l
0,01
X
Arseen
ug/l
10
Bentazon
ug/l
0,1
Benzeen
ug/l
Benzo-(a)-pyreen
Polyaromatische koolwaterstof
3
X
X
0,075
18,75
Tabel IIIC
X
X
Polyaromatische koolwaterstof
Het ruwwater wordt in de winning behandeld en gezuiverd. Het geproduceerde reinwater (leidingwater) voldoet daarmee aan de wettelijke vereisten.
7
Gebiedsdossier Engelse Werk
SomPAK(10VROM)
1
Polyaromatische
ug/l
0,1
0,075
Tabel II
SomTetra-+Trichlooretheen
ug/l
10
7,5
Tabel II
Chemische parameters
Trichlooretheen (tri)
ug/l
10
7,5
Tabel II
Som met Tetra tabel II
Vinylchloride
ug/l
0,5
X
0,375
X
Tabel II
Chemische parameters
mg/l
0,2
X
0,15
X
Tabel IIIa
koolwaterstof
Indicatoren –
Ammonium
Bedrijfstechnische parameters Indicatoren –
Chloride
mg/l
150
112,5
X
Tabel IIIa
Bedrijfstechnische parameters Indicatoren –
Geleidingsvermogen
K20
mS/m
125
93,75
Tabel IIIa
Bedrijfstechnische parameters Indicatoren –
Aluminium
ug/l
200
150
Tabel IIIb
Organoleptische/ esthetische parameters Indicatoren –
Ijzer
mg/l
0,2
X
0,15
X
Tabel IIIb
Organoleptische/ esthetische parameters Indicatoren –
Mangaan
mg/l
0,05
X
0,0375
X
Tabel IIIb
Organoleptische/ esthetische parameters Indicatoren –
Natrium
mg/l
150
112,5
Tabel IIIb
Organoleptische/ esthetische parameters Indicatoren – Organoleptische/
Sulfaat
mg/l
150
112,5
Tabel IIIb
1,1-Dichloorethaan
ug/l
1
0,75
Tabel IIIc
*
1,2-Dichloorpropaan
ug/l
0,1
0,075
Tabel II
Bestrijdingsmiddel
esthetische parameters
Gehalogeneerde 1,2,3-Trichloorpropaan
ug/l
1
0,75
Tabel IIIc
alifatische koolwaterstoffen Monocyclische
1,2,3-Trimethylbenzeen
ug/l
1
0,75
Tabel IIIc
koolwaterstoffen/ aromaten Gehalogeneerde
1,2,4-trichloorbenzeen
ug/l
1
0,75
Tabel IIIc
monocyclische koolwaterstoffen Monocyclische
1,2,4-Trimethylbenzeen
ug/l
1
X
0,75
X
Tabel IIIc
koolwaterstoffen/ aromaten Gehalogeneerde
1,2-cis-Dichlooretheen
ug/l
1
0,75
X
Tabel IIIc
alifatische koolwaterstoffen Gehalogeneerde
1,2Dibroometheen(cis+trans)
ug/l
1
0,75
Tabel IIIc
alifatische koolwaterstoffen
1,2-Dichloorbenzeen
ug/l
1
8
Gebiedsdossier Engelse Werk
0,75
Tabel IIIc
*
1,2-Dimethylbenzeen (oXyleen)
ug/l
1
0,75
Tabel IIIc
ug/l
1
0,75
Tabel IIIc
*
Gehalogeneerde 1,2-trans-Dichlooretheen
alifatische koolwaterstoffen Gehalogeneerde
1,3,5-Trichloorbenzeen
ug/l
1
0,75
Tabel IIIc
monocyclische koolwaterstoffen Gehalogeneerde
1,3,5-Trimethylbenzeen
ug/l
1
0,75
Tabel IIIc
monocyclische koolwaterstof
1,3+1,4-Dimethylbenzeen
*
ug/l
1
0,75
Tabel IIIc
1,3-Dichloorbenzeen
ug/l
1
0,75
Tabel IIIc
*
1,4-Dichloorbenzeen
ug/l
1
0,75
Tabel IIIc
*
2-Chlooraniline
ug/l
1
0,75
Tabel IIIc
*
2-Ethylmethylbenzeen
ug/l
1
0,75
Tabel IIIc
(m+p-Xyleen)
Monocyclische koolwaterstoffen/ aromaten Monocyclische 2-Hydroxymethylbenzeen
ug/l
1
X
0,75
X
Tabel IIIc
koolwaterstoffen/ aromaten
3,4-Dichlooraniline
ug/l
1
0,75
Tabel IIIc
* Monocyclische
3-Ethylmethylbenzeen
ug/l
1
0,75
Tabel IIIc
koolwaterstoffen/ aromaten Monocyclische
3-Hydroxymethylbenzeen
ug/l
1
X
0,75
X
Tabel IIIc
koolwaterstoffen/ aromaten Monocyclische
4-Ethylmethylbenzeen
ug/l
1
0,75
Tabel IIIc
koolwaterstoffen/ aromaten Monocyclische
X
0,75
X
Tabel IIIc
koolwaterstoffen/
4-Hydroxymethylbenzeen
ug/l
1
A.O.X.
ug/l
0
0
Tabel IIIc
*
BAM
ug/l
1
0,75
Tabel IIIc
*
aromaten
Gehalogeneerde Broomdichloormethaan
ug/l
1
X
0,75
X
Tabel IIIc
Chloorbenzeen
ug/l
1
X
0,75
X
Tabel IIIc
Chloorethaan
ug/l
1
X
0,75
X
Tabel IIIc
alifatische koolwaterstoffen * Gehalogeneerde alifatische koolwaterstoffen Monocyclische
Cyclohexaan
ug/l
1
0,75
Tabel IIIc
koolwaterstoffen / aromaten Gehalogeneerde
Dichloormethaan
ug/l
1
0,75
Tabel IIIc
alifatische koolwaterstoffen
9
Gebiedsdossier Engelse Werk
Ethylbenzeen
ug/l
1
0,75
Tabel IIIc
Fenol
ug/l
1
0,75
Tabel IIIc
* Monocyclische koolwaterstoffen / aromaten
Fenyletheen (Styreen of
Monocyclische ug/l
1
0,75
Tabel IIIc
Vinylbenzeen)
koolwaterstoffen/ aromaten
Methylbenzeen (Tolueen) MTBE (methyl tertair butyl
ug/l
1
0,75
X
Tabel IIIc
ug/l
1
0,75
Tabel IIIc
n-Butylbenzeen
ug/l
1
0,75
Tabel IIIc
n-Propylbenzeen
ug/l
1
0,75
Tabel IIIc
ether)
* *
Monocyclische koolwaterstoffen/aromaten Monocyclische koolwaterstoffen/ aromaten Gehalogeneerde Tetrachloormethaan (tetra)
ug/l
1
0,75
Tabel IIIc
alifatische koolwaterstoffen Monocyclische
Tetrahydrofuraan
ug/l
1
0,75
Tabel IIIc
koolwaterstoffen/ aromaten Monocyclische
Tetrahydrothiofeen
ug/l
1
0,75
Tabel IIIc
koolwaterstoffen/ aromaten
Trichloormethaan
Gehalogeneerde ug/l
1
X
0,75
X
Tabel IIIc
(chloroform)
Cyclohexeen
alifatische koolwaterstoffen
ug/l
1
0,75
Tabel IIIc
Toetskader Staat wel op de lijst Wlb en heeft een norm Staat wel op de lijst Wlb en heeft een norm, incidentele overschrijdingen zonder ontheffing gedoogd Signaleringsparameters Komt niet voor op de lijst Wlb *
Indicatoren – Signaleringsparameters (Deze kwaliteitseisen zijn bedoeld voor het signaleren van mogelijke verontreinigingen. Wanneer de aangegeven waarde (1 µg/l) wordt gemeten is er geen risico voor de volksgezondheid, maar zal er nader onderzoek plaats vinden. Deze parameters (als groep) zijn bedoeld om de kwaliteit van de bron te bewaken. Het inzetten van multimethoden is een goede mogelijkheid om de meetinspanning te beperken.)
1
SomPAK's betreft de stoffen naftaleen, anthraceen, fenantreen, fluorantheen, chryseen, benzo(a)anthraceen, benzo(a)pyreen, benzo(a)fluorantheen, benzo(k)fluorantheen, indeno(1,2,3-cd)pyreen en benzo(ghi)peryleen
Uit tabel 2.1 blijkt dat in het ruwwater stoffen aanwezig zijn die afkomstig zijn van menselijke activiteiten. De wettelijke norm wordt overschreden door 18 stoffen. Hiervan zijn 7 chemische parameters (tabel II van het Wlb 4 ), 1 is een indicator, bedrijftechnische parameter (tabel IIIa van het Wlb), 2 zijn indicatoren, organoleptische/
4
Waterleidingbesluit.
10
Gebiedsdossier Engelse Werk
esthetische parameters (tabel IIIb van het signaleringsparameters (tabel IIIc van het Wlb).
Wlb)
en
8
zijn
indicatoren,
Door 4 stoffen wordt niet de wettelijke norm, maar wel 75% van de wettelijke norm overschreden. Van deze stoffen is 1 een chemische parameter (tabel II van het Wlb), 1 is een indicator, bedrijftechnische parameter (tabel IIIa van het Wlb), 1 valt onder de indicatoren, signaleringsparameters (tabel IIIc van het Wlb) en 1 onder de gehalogeneerde alifatische koolwaterstoffen (tabel IIIc van het Wlb).
2.2
Beschrijving van de bronnen van verontreiniging
2.2.1
Diffuse bronnen Figuur 2.5 geeft het ruimtegebruik weer in het vigerend intrekgebied van Engelse Werk (CBS, 2003). Uit figuur 2.5 is af te leiden dat van het vigerend intrekgebied voornamelijk bestaat uit graslanden die grenzen aan de IJssel. Deze graslanden, die deel uitmaken van de uiterwaarden, behoren tot het Natura 2000-gebied ‘Uiterwaarden IJssel’.Daarnaast bestaat het vigerend intrekgebied uit het park Engelse werk en bebouwing in het de noordelijke en oostelijke deel van het intrekgebied. Verder grenst het zuidelijke deel van het spoorwegterrein aan het park Engelse Werk en komen er in het noordelijk deel van het vigerend intrekgebied enkele bedrijfsterreinen voor.
11
Gebiedsdossier Engelse Werk
Figuur 2.5
2.2.2
Ruimtegebruik in het vigerend intrekgebied Engelse Werk
Puntbronnen Een overzicht van de puntbronnen staat weergegeven in figuur 2.6. In deze figuur is onderscheid gemaakt in zowel UBI-score als de zogenaamde categorie-indeling. De UBI-code is een score om de ernst en omvang van de potentiële puntbron in te beeld te brengen. Hierbij zijn de puntbronnen geclassificeerd volgens UBI 1-4, UBI 5 en 6 en UBI 7 en 8. Alleen de puntbronnen zijn geselecteerd die liggen in het intrekgebied vanaf maaiveld, het vigerend intrekgebied en de boringsvrije zone. In dit gebied liggen 133 puntbronnen.
12
Gebiedsdossier Engelse Werk
Daarnaast is van de puntbronnen aangegeven in welk onderzoeksstadium ze verkeren, via de categorie waarin ze voorkomen, namelijk: • • •
categorie I: onderzocht, geen vervolgactie nodig; categorie II: vervolgonderzoek nodig; categorie III: wordt reeds gesaneerd.
Als basis voor de selectie van puntbronnen is gebruik gemaakt van het rapport ‘Bepaling saneringsmaatregelen puntbronnen in relatie tot KRW doelen in de provincie Overijssel’ (Van Oorschot en Van den Brink, 2008). Figuur 2.6
Puntbronnen die een aandachtspunt vormen op basis van de UBI-score in het vigerend intrekgebied en het intrekgebied vanaf maaiveld en de boringsvrije zone van de winning Engelse Werk
13
Gebiedsdossier Engelse Werk
2.2.3
Lijnbronnen De belangrijkste lijnbronnen in de omgeving van de winning Engelse Werk zijn weergegeven in figuur 2.7. Voor het vigerend intrekgebied, het intrekgebied vanaf maaiveld en de boringsvrije zone zijn de volgende lijnbronnen relevant: • • • • • • •
De snelweg A28. De spoorweg Zwolle – Amersfoort. De hoofdwegen N337 (IJsselallee) en Spoolderbergweg. Een aantal regionale en lokale wegen. Een aantal rioleringen en persleidingen. De IJssel. Een aantal sloten en watergangen.
Figuur 2.7
Lijnbronnen in de omgeving van de winning Engelse Werk
14
Gebiedsdossier Engelse Werk
2.2.4
Beschermingsbeleid en -praktijk Provinciaal en Rijksbeleid Voor de drinkwaterwinning Engelse Werk zijn in de Omgevingsverordening Overijssel 2009 vier beschermingszones weergegeven, het waterwingebied, het grondwaterbeschermingsgebied, de boringsvrije zone en het intrekgebied (vigerend intrekgebied). Een deel van de door Overijssel aangegeven boringsvrije zone ligt binnen de provincie Gelderland. In de Provinciale milieuverordening Gelderland (PmG) is deze boringsvrije zone niet opgenomen. Het deel van de drinkwaterwinning Engelse Werk dat in de uiterwaarden van de IJssel ligt, overlapt met het Natura 2000-gebied ‘Uiterwaarden IJssel’. De uiterwaarden van de IJssel zijn aangewezen als Natura 2000-gebied in het kader van de Natuurbeschermingswet en omvat het merendeel van de buitendijkse delen van het rivierengebied van de IJssel. De hoofdstroom zelf behoort niet tot het gebied. In bijlage 5 van de handleiding is een overzicht gegeven van de voor grondwaterbescherming relevante beleidskaders van het Rijk en de provincie. In dit overzicht zijn ook de belangrijkste doelen opgenomen. Bestemmingsplannen Het vigerend intrekgebied van de drinkwaterwinning Engelse Werk overlapt met verschillende bestemmingsplannen. Deze bestemmingsplannen zijn weergegeven in figuur 2.8.
15
Gebiedsdossier Engelse Werk
Figuur 2.8
Bestemmingsplannen Engelse Werk
16
Gebiedsdossier Engelse Werk
2.3
Analyse risico’s
2.3.1
Belasting met diffuse bronnen Uitgaande van de CBS bodemgebruikskaart is een inschatting gemaakt van de actuele risico’s door de beoordeling van de diffuse belasting te combineren met de fysische kwetsbaarheid van de winning. Een ruimtelijk overzicht van de actuele risico’s staat weergegeven in figuur 2.9. Figuur 2.9
Actuele risico’s gerelateerd aan het huidige landgebruik in Engelse Werk
De zeer hoge mate van kwetsbaarheid in combinatie met functies die mogelijk risicovol zijn voor het grondwater geeft aanleiding tot een actueel risico in een deel van het gebied, waar sprake is van stedelijk en/of landbouwkundig gebruik. De knelpunten in het centrale deel van het vigerend intrekgebied zijn het gevolg van landbouwkundige functies, de spoorweg, coöperatieve functies en stedelijke functies (zie figuur 2.5) met een belastingsscore 2 of 3. In combinatie met zeer grote mate van kwetsbaarheid wordt 17
Gebiedsdossier Engelse Werk
voor deze gebieden een knelpunt aangeduid op de kaart. Dit hoeft niet onmiddellijk te betekenen dat er ook daadwerkelijk sprake is van actuele risico’s. Het betekent wel dat de winning in die gebieden dermate kwetsbaar is dat gangbare agrarische activiteiten gemakkelijk aanleiding kunnen geven tot bedreiging van de ruwwaterkwaliteit met nutriënten en/of bestrijdingsmiddelen. Langs de IJssel – de Uiterwaarden – en in het park Engelse Werk is de huidige diffuse belasting geen probleem, gezien de natuurlijke functie van deze gebieden. 2.3.2
Belasting met puntbronnen In Engelse Werk zijn de puntbronnen geselecteerd die vallen binnen het gebiedsdossier. In het gebied zijn in totaal 133 puntbronnen aanwezig (zie figuur 2.10). Hiervan hebben zeven punten zowel klasse UBI 7-8 én liggen in matig kwetsbaar of kwetsbaar gebied (de zogenaamde aandachtspunten). Twee van deze punten liggen weliswaar niet in het vigerend intrekgebied of het intrekgebied vanaf maaiveld, maar in de boringsvrije zone aan de zuidkant van de IJssel. Van de zeven geselecteerde ‘aandachtspunten’ zijn er inmiddels twee onderzocht en is gebleken dat er geen vervolgacties nodig zijn (categorie I locatie). Puntbronnen in categorie III (onderzocht, vervolgacties nodig) komen niet voor. Er zijn vijf puntbronnen geselecteerd die verder moeten worden onderzocht (categorie II). Dit betreft een benzinepompinstallatie, benzinestation, een poetsdoekenfabriek en twee dieselpompinstallaties. De dieselpompinstallaties bevinden zich buiten het vigerend intrekgebied en het intrekgebied vanaf maaiveld, maar binnen de boringsvrije zone. De overige puntbronnen liggen in het vigerend intrekgebied en het intrekgebied vanaf maaiveld.
18
Gebiedsdossier Engelse Werk
Figuur 2.10 Puntbronnen die een aandachtspunt vormen op basis van de UBI-score, gecombineerd met de fysische kwetsbaarheid van de winning Engelse Werk
2.3.3
Belasting met lijnbronnen Binnen het deel van de winning Engelse Werk dat als kwetsbaar is geclassificeerd liggen de spoorlijn Zwolle – Amersfoort, de A28, de hoofdwegen N337 en Spoolderbergweg en enkele regionale en lokale wegen, rioleringen en persleidingen en sloten en watergangen. Grenzend aan het kwetsbare deel van de winning ligt de rivier de IJssel (zie figuur 2.11).
19
Gebiedsdossier Engelse Werk
De feitelijke risico’s worden mede bepaald door lokale omstandigheden, zoals de mate waarin afstromend wegwater wordt opgevangen (bij wegen), of de ligging ten opzichte van de grondwaterstand (bij riolering en kanalen). Daarom valt zonder nader onderzoek of aanvullende informatie niets te zeggen of de lijnbronnen al dan niet een actueel risico of aandachtspunt vormen. De belasting met lijnbronnen is gezien het type bronnen en mate van kwetsbaarheid van de winning gescoord als een actueel risico. Figuur 2.11 Lijnbronnen, gecombineerd met de fysische kwetsbaarheid van de winning Engelse Werk
Waterkwaliteit IJssel De waterkwaliteit van de IJssel laat de afgelopen tientallen jaren een gestage verbetering zien. De gehalten aan nutriënten, metalen en organische microverontreinigingen zijn gedaald tot een aanvaardbaar niveau. Achtergrond hiervan is een succesvol emissiebeleid in Nederland en in het buitenland. Puntbronnen zijn gesaneerd volgens stand der techniek, RWZI’s zijn gebouwd en verder verbeterd. Verdere verbetering/terugdringing van de belasting zal bereikt worden door diffuse20
Gebiedsdossier Engelse Werk
bronnenbeleid, verscherping van mestwetgeving en internationale afspraken (bron: Rijkswaterstaat Oost Nederland). Reguliere bedreigende stoffen Naast de genoemde lijnbronnen, grenst ook de IJssel aan een deel van winning, met een hoge kwetsbaarheid. De waterkwaliteit van de IJssel wordt door Rijkswaterstaat bovenstrooms in Deventer en benedenstrooms in Kampen gemonitoord en getoetst aan onder meer de AMvB drinkwater (BKMO). Volgens de Waterkwaliteitsrapportage 2006 (rapportagejaar 2008) worden de normen van de AMvB drinkwater niet overschreden en zijn er voor drinkwater geen probleemstoffen (Rijkswaterstaat, 2008b). Volgens de Waterkwaliteitsrapportage 2007 voldoet op beide meetpunten isoproturon niet aan de drinkwaternorm. Op meetpunt Deventer overschrijdt de somparameter van watervluchtige fenolen de drinkwaternorm. Deze stoffen worden aangemerkt als aandachtsstoffen, omdat de detectiegrens boven de norm ligt (Rijkswaterstaat, 2008c). Voor de monitoring van water ligt de Ontwerp AMvB Besluit kwaliteitseisen monitoring water (BKMW) ter beoordeling bij de Eerste en Tweede Kamer. In het Ontwerp BKMW zijn richtwaarden en streefwaarden opgenomen voor oppervlaktewater bestemd voor de bereiding van voor menselijke consumptie bestemd water. Een deel van de parameters (stoffen en stofgroepen) in het Ontwerp BKMW is niet goed vergelijkbaar met de huidige BKMO. Voor zover te beoordelen (in relatie tot de Waterkwaliteitsrapportage 2006), worden de richtwaarden van het Ontwerp BKMW niet overschreden. De streefwaarden worden overschreden voor de stoffen mangaan en zink. Voor thermotolerante bacteriën wordt de streefwaarde mogelijk overschreden. Volgens de Waterkwaliteitsrapportage 2006 is het aantal thermotolerante bacteriën / liter < 1000, terwijl de streefwaarde 200 / liter is. Daarnaast is opvallend dat voor ammonium de streefwaarde bij het meetpunt Deventer niet wordt overschreden en bij het meetpunt Kampen wel. In de Waterkwaliteitsrapportage 2008 is niet getoetst aan de AMvB Drinkwater, omdat sinds 2007 niet langer drinkwaterwinning zou plaatsvinden in de nabijheid van de betrokken meetlocaties. Voor de IJssel zijn dit de meetlocaties Deventer en Kampen (Rijkswaterstaat, 2009). Nieuwe bedreigende stoffen De AMvB waarop Rijkswaterstaat monitoort en toetst (de oude en de nieuwe) zijn gebaseerd op de ‘Council Directive of 16 june 1975 concerning the quality required of surface water intended for the abstraction of drinking water in de Member States’ (75/440/EEC). In deze toetsing ontbreekt een aantal ‘nieuwe’ stoffen, die door RIWA (Vereniging van Rivierwaterbedrijven) als bedreigend voor drinkwater worden genoemd (Bannink, 2009). De voor drinkwater bedreigende stoffen die genoemd zijn door RIWA worden door de RIWA in de Rijn bij Lobith gemeten (RIWA-Rijn, 2008). Daarbij is ook een trend bepaald. De stoffen en de trend zijn in tabel 2.2 weergegeven.
21
Gebiedsdossier Engelse Werk
Tabel 2.2
Bedreigende stoffen
Bestijdingsmiddelen Stof
Trend Lobith
AMPA
geen
diuron
dalend
glyfosaat
dalend
isoproturon
geen
Geneesmiddelen/
Complexvormers/ overige
Röntgencontrastmiddelen
stoffen
Stof
Trend Lobith
bezafibraat
geen
1
DTPA
niet bekend
2
carbamazepine
geen
1
EDTA
dalend
1
diclofenac
geen
1
diglyme
geen
2
amidotrizoïnezuur
niet bekend
ETBE
geen
2
lopamidol
niet bekend
MTBE
geen
2
iopromid
niet bekend
(PFT)
1
2
Stof
Trend Lobith
3
1
niet bekend
Toelichting: 1
Op basis van 10-20 waarnemingen
2
Op basis van 20 of meer waarnemingen
3
Onder voorbehoud
Van de stoffen uit tabel 2.2 vallen alleen diuron en isoproturon onder de monitoringssfeer van de Vierde Nota Waterhuishouding (NW4) en de AMvB Drinkwater (BKMO). Voor de IJssel toetst Rijkswaterstaat op de normen vanuit de NW4, de normen vanuit de AMvB Drinkwater worden sinds 2008 niet meer getoetst voor de IJssel. Van deze stoffen zijn in de Waterkwaliteitsrapportage 2008 geen overschrijdingen van de normen geconstateerd (Rijkswaterstaat, 2009). Herkomst stoffen De stoffen in de IJssel zijn voor een groot deel afkomstig vanuit het stroomgebied van de Rijn en vanuit andere stroomgebieden (doorbelasting en voorbelasting). Binnen het stroomgebied van de IJssel en de Rijn is de Nederlandse bijdrage van de belasting in verhouding vergelijkbaar met de belasting vanuit het buitenland. Absoluut gezien is de belasting vanuit het buitenland groter, omdat het grootste gedeelte van het stroomgebied van de IJssel/Rijn in het buitenland ligt. Binnen het stroomgebied van de IJssel/Rijn is de belasting afkomstig van verschillende puntbronnen en diffuse bronnen. Voor wat betreft de diffuse bronnen, dragen met name atmosferische depositie, landbouw en scheepvaart bij aan de belasting in het waterlichaam IJssel (Rijkswaterstaat, 2008a). De bijdrage van de puntbronnen in het waterlichaam IJssel is met name afkomstig van industrie en RWZI’s. De belangrijkste steden, met bijbehorende bedrijvigheid, zijn Arnhem, Zutphen, Deventer, Zwolle en Kampen. De belangrijkste puntbronnen zijn papierfabrieken, metaalindustrie, chemische industrie en 12 RWZI’s (Rijkswaterstaat, 2008a). De bijdrage van riooloverstorten aan de totale belasting is zeer gering. Een overzicht van de lozingsbronnen in het Nederlandse deel van de IJssel, tussen Lobith en Zwolle, is opgenomen in de bijlage bij het gebiedsdossier Engelse Werk (2.5). Daarnaast liggen in het waterlichaam IJssel 21 locaties met verontreinigde waterbodem. De sanering van een aantal van deze locaties is geprogrammeerd in het Saneringsprogramma Waterbodem Rijkswateren 2008-2013. Voor de overige locaties staat de saneringsnoodzaak nog niet vast. Hiervoor wordt een nadere verkenning aan de hand van een nieuw toetsingskader voor waterbodemkwaliteit onder de Waterwet gebruikt. Op basis van deze verkenning worden de locaties indien nodig in het saneringsprogramma geprogrammeerd (Rijkswaterstaat, 2008a). 22
Gebiedsdossier Engelse Werk
De belasting van puntbronnen en diffuse bronnen in het waterlichaam IJssel wordt niet als substantieel aangeduid. De enige mogelijk substantiële bijdrage aan de chemische waterkwaliteit is afkomstig van de verontreinigde waterbodem ‘locatie Olasfa’, te Olst (Rijkswaterstaat, 2008a). Herkomst bedreigende stoffen (‘nieuwe’ stoffen) De bedreigende stoffen die door RIWA zijn genoemd en zijn gemeten in de Rijn bij Lobith, komen ook in de IJssel voor. Deze stoffen komen niet allemaal voor in het monitoringsprogramma van Rijkswaterstaat. De herkomst van deze stoffen is divers. De bestrijdingsmiddelen komen vanuit de landbouw en terreinbeheer. Geneesmiddelen en röntgencontrastmiddelen komen vanuit zorginstellingen en particulier gebruik. Deze komen via RWZI’s en riooloverstorten in de IJssel terecht. Complexvormers en overige stoffen zijn met name afkomstig van industrieel gebruik. Zowel in Nederland als in overige landen in het stroomgebied van de Rijn worden bedreigende stoffen aan de Rijn en de IJssel toegevoegd. Niet voor alle bedreigende stoffen is echter bekend welke hoeveelheden in welk land (en op welke locatie(s)) worden toegevoegd. Om hier meer inzicht in te krijgen, zal per stofgroep nader onderzoek plaats moeten vinden. Voor enkele stoffen is de precieze herkomst wel bekend. Bijvoorbeeld voor isoproturon, een bestrijdingsmiddel dat in een bepaalde tijd van het jaar gebruikt wordt bij de wijnbouw in Duitsland en Frankrijk.
2.3.4
Planologische bescherming Waterwingebied, grondwaterbeschermingsgebied en boringsvrije zone Het waterwingebied, het grondwaterbeschermingsgebied en de boringsvrije zone van de drinkwaterwinning Engelse Werk liggen binnen meerdere bestemmingsplannen van de gemeente Zwolle. Een deel van deze plannen is actueel en een deel is niet actueel. Actuele plannen zijn het bestemmingsplan Uiterwaarden, Zwolle-zuidwest en Woonpark Katerveer. De niet-actuele bestemmingsplannen zijn het bestemmingsplan Spoolde – Grote Voort, Veerallee, Zwollekerspel, Ruiterlaan, Spoolde Zuid, Spoolderberg, Stadsrand Schelle en Zwolle-Zuid, Zwolle-Zuid 7e uitwerking en Zwolle-Zuid 12e uitwerking 5 . Deze niet-actuele plannen worden de komende jaren geactualiseerd. Het doel is om in 2013 alle bestemmingsplannen geactualiseerd te hebben. De boringsvrije zone ligt deels in de gemeente Hattem (GLD), en valt binnen het actuele bestemmingsplan Uiterwaarden. Zonering De zonering van het grondwaterbeschermingsgebied is alleen in het (actuele) bestemmingplan Woonpark Katerveer correct opgenomen. De overige actuele bestemmingsplannen in de gemeente Zwolle voldoen niet aan de zonering van het grondwaterbeschermingsgebied zoals deze in 2008 is vastgesteld en is opgenomen in de Omgevingsverordening, maar voldoen wel aan de oude zonering, zoals weergegeven in de oude verordening. In deze plannen ontbreekt de boringsvrije zone.
5
De bestemmingsplannen Uiterwaarden, Zwolle-zuidwest, Woonpark Katerveer, Spoolde – Grote Voort, Veerallee en Zwollekerspel beslaan circa 75% van het oppervlak van het intrekgebied. Van deze bestemmingsplannen zijn de verbeelding en de regels bestudeerd. Van de overige bestemmingsplannen Ruiterlaan, Spoolde Zuid, Spoolderberg, Stadsrand Schelle en Zwolle-Zuid, Zwolle-Zuid 7e uitwerking en Zwolle-Zuid 12e uitwerking zijn de verbeelding en de regels niet bestudeerd.
23
Gebiedsdossier Engelse Werk
Ook in het bestemmingsplan Uiterwaarden van de gemeente Hattem (GLD) ontbreekt de boringsvrije zone. Het waterwingebied valt niet binnen de actuele plannen, maar binnen de niet-actuele plannen. In de niet-actuele plannen Spoolde – Grote Voort, Veerallee en Zwollekerspel zijn het waterwingebied, het grondwaterbeschermingsgebied en de boringsvrije zone niet of niet correct opgenomen. Van de niet-actuele plannen Ruiterlaan, Spoolde Zuid, Spoolderberg, Stadsrand Schelle en Zwolle-Zuid, Zwolle-Zuid 7e uitwerking en ZwolleZuid 12e uitwerking is niet bekend of de zonering correct is opgenomen. Regels In de actuele bestemmingsplannen Uiterwaarden, Zwolle-zuidwest en Woonpark Katerveer en in het niet-actuele bestemmingsplan Veerallee zijn specifieke regels ter bescherming van het grondwaterbeschermingsgebied opgenomen. In de niet actuele bestemmingsplannen Spoolde – Grote Voort, Veerallee en Zwollekerspel ontbreken specifieke regels ter bescherming van het grondwaterbeschermingsgebied. Voorts is in geen van deze bestemmingsplannen de bescherming van het waterwingebied, boringsvrije zone en vigerend intrekgebied specifiek in regels vastgelegd. Van de overige niet-actuele bestemmingsplannen Ruiterlaan, Spoolde Zuid, Spoolderberg, Stadsrand Schelle en Zwolle-Zuid, Zwolle-Zuid 7e uitwerking en Zwolle-Zuid 12e uitwerking is niet bekend of specifieke regels zijn opgenomen. Vigerend intrekgebied Het vigerend intrekgebied van de drinkwaterwinning Engelse Werk is in geen van de bestemmingsplannen weergegeven. Op dit moment is er ook geen reden om aan te nemen dat deze in te actualiseren bestemmingsplannen worden opgenomen, zowel in de verbeelding als dat er regels voor bescherming worden gesteld. Opname van het vigerend intrekgebied in bestemmingsplannen is dan ook niet verplicht gesteld vanuit de Omgevingsverordening. Samenvattend overzicht Een samenvattend overzicht van de planologische bescherming in bestemmingsplannen is gegeven in tabel 2.3. Hierin is aangegeven of de bescherming van de verschillende type gebieden voldoende geregeld is in de verbeelding en in de regels van het bestemmingsplan.
24
Gebiedsdossier Engelse Werk
Tabel 2.3
Samenvattend overzicht planologische bescherming in bestemmingsplannen
Gebied
Bestemmingsplan
Actueel
1
Type
Verbeel-
zonering Engelse Werk
Uiterwaarden
ja
Gwbg
-
6
(gemeente Zwolle (OV))
ding
5
Zwolle-zuidwest
Spoolde – Grote Voort
3
+
Bvz
-
-
Gwbg
-
+
Bvz
-
-
ja
Gwbg
+
+
nee
Gwbg
-
-
Bvz
-
-
ja
Woonpark Katerveer
Regels
2
Veerallee
nee
Gwbg
-
+
Uitbreidingsplan in hoofdzaak
nee
Wwg
4
-
-
Gwbg
-
-
Zwollekerspel
Engelse Werk
Ruiterlaan
nee
Alle
niet beoordeeld
Spoolde Zuid
nee
Alle
niet beoordeeld
Spoolderberg
nee
Alle
niet beoordeeld
Stadsrand Schelle
nee
Alle
niet beoordeeld
Zwolle-Zuid
nee
Alle
niet beoordeeld
Zwolle-Zuid, 7e uitwerking
nee
Alle
niet beoordeeld
Zwolle-Zuid, 12e uitwerking
nee
Alle
ja
Bvz
Uiterwaarden
niet beoordeeld -
-
(gemeente Hattem (GLD)) 1
Een bestemmingsplan is actueel wanneer deze minder dan tien jaar oud is.
2
Met ‘Verbeelding’ wordt beoordeeld of de zonering van het gebied overgenomen is op de verbeelding van het
bestemmingsplan. 3
Met ‘Regels’ wordt beoordeeld of de regels bij de functies adequaat zijn voor de bescherming van het gebied. De
verbeelding en regels zijn onafhankelijk van elkaar beoordeeld, waardoor beiden een verschillende uitkomst kunnen hebben. 4
6
Resultaten analyse en mogelijke maatregelen Resultaten analyse
Engelse Werk
3
2
3
3
3
1
25
Gebiedsdossier Engelse Werk
gwbg
en zonering
vanaf maaiveld
Intrekgebied
bescherming
Planologische
bronnen
Punt
bronnen
Lijn
bronnen
winning
3
kwaliteit
Belasting
Ruwwater
Winning
Diffuse
Tabel 2.4
Kwetsbaarheid
2.4
5
Wwg = waterwingebied; Gwbg = Grondwaterbeschermingsgebied; Bvz = Boringsvrije zone.
Tabel 2.5
Toelichting op de resultaten van de analyse (tabel 2.4) Geen probleem (1)
Aandachtspunt (2)
Actueel risico (3)
Kwetsbaarheid winning
Weinig kwetsbaar.
Matig kwetsbaar.
Kwetsbaar.
Ruwwaterkwaliteit
Geen verontreinigingen in het Wel verontreinigingen in
Wel verontreinigingen in
ruwwater aangetroffen.
ruwwater, maar geen
ruwwater, overschrijding van
overschrijding van de norm.
de norm.
Belasting diffuse bronnen,
Combinatie van
Belasting is zodanig, dat het
Nader onderzoek gewenst om
puntbronnen en lijnbronnen
kwetsbaarheid en belasting
grondig volgen van de
de aard en omvang van de
leidt niet tot een knelpunt.
ontwikkelingen onder en
bedreiging in te schatten. Dit
boven maaiveld voldoende
kan aanleiding zijn voor het
zal zijn.
opstellen van maatregelenpakketten.
Planologische bescherming
Bescherming via het
-
bestemmingsplan voldoende
Bescherming via het bestemmingsplan
gewaarborgd.
onvoldoende gewaarborgd.
Geen probleem (1)
Aandachtspunt (2)
Actueel risico (3)
Intrekgebied vanaf maaiveld en
Consensus over ligging
Consensus over berekening
De berekening van het
zonering grondwater-
intrekgebied vanaf maaiveld.
intrekgebied vanaf maaiveld. intrekgebied vanaf maaiveld
beschermingsgebied
Berekend intrekgebied komt
Berekend intrekgebied is
dient nader gecontroleerd te
overeen met provinciale
groter dan provinciale
worden. In dat geval wordt
zonering
zonering
het berekende intrekgebied in
grondwaterbeschermings-
grondwaterbeschermings-
de tekst aangeduid als een
gebied waardoor
gebied. Noodzaak van
‘zoekgebied voor
voorkantsturing voldoende
aanvullend beleid in de vorm maatregelen’.
geborgd is.
van voorkantsturing wordt nader onderzocht.
Kwetsbaarheid en ruwwaterkwaliteit De winning Engelse Werk is overwegend kwetsbaar. Slechts in beperkte gedeelten binnen het vigerend intrekgebied, intrekgebied vanaf maaiveld, grondwaterbeschermingsgebied en de boringsvrije zone is sprake van een matige kwetsbaarheid. Uit de inventarisatie van de huidige kwaliteit van het ruwwater, waarin voor 18 stoffen de wettelijke norm wordt overschreden, blijkt dat de winning kwetsbaar is. Het gaat hier om stoffen die afkomstig zijn van menselijke activiteiten die met name aan puntbronnen gerelateerd zijn. Dit betekent dat de kwaliteit van het ruwwater wordt beïnvloed door activiteiten aan maaiveld. Diffuse bronnen In een groot deel van de winning Engelwe Werk leidt de huidige diffuse belasting niet tot problemen. Het gaat hier om het deel van het gebied dat behoort tot het Natura 2000gebied ‘Uiterwaarden IJssel’, en om (een deel van) het park Engelse Werk. In een deel van het gebied is daarnaast nog echter sprake van een knelpunt ten aanzien van diffuse bronnen. Dit komt door de zeer hoge mate van kwetsbaarheid in combinatie met functies die mogelijk risicovol zijn voor het grondwater, te weten stedelijk en landbouwkundig gebruik. Een aanbeveling is hier om de belasting ten gevolge van het landbouwkundig gebruik nader te onderzoeken en dit gebruik eventueel te extensiveren (vergelijkbaar met de extensivering in de uiterwaarden van de IJssel). Voor het stedelijk gebruik is extensivering lastig, omdat stedelijke functies zich moeilijk laten verplaatsen.
26
Gebiedsdossier Engelse Werk
Voor stedelijke functies zoals bedrijfsterreinen is de aanbeveling om afspraken te maken met terreinbeheerders over een duurzame inrichting en duurzaam beheer. Daarnaast kunnen aanvullende maatregelen worden genomen om grondwatervriendelijk te bouwen. De maatregelen moeten passen binnen de ontwikkelingsvisie IJsselzone zoals vastgesteld door bevoegde bestuursorganen en waarin het veiligstellen van de drinkwatervoorziening onderdeel is. Puntbronnen In het gebied komen vijf puntbronnen voor die verder moeten worden onderzocht. Dit betreft een benzinepompinstallatie, benzinestation, een poetsdoekenfabriek en twee dieselpompinstallaties. De dieselpompinstallaties bevinden zich buiten het vigerend intrekgebied en het intrekgebied vanaf maaiveld, maar binnen de boringsvrije zone. De overige puntbronnen liggen in het vigerend intrekgebied en het intrekgebied vanaf maaiveld. Voor deze puntbronnen is de aanbeveling deze verder te onderzoeken, voor zover dit nog niet gebeurd is. Lijnbronnen De belangrijkste lijnbronnen nabij de winning Engelse Werk zijn de spoorlijn Zwolle – Amersfoort, de snelweg A28, de hoofdwegen N337 (IJsselallee) en Spoolderbergweg, enkele regionale en lokale wegen, rioleringen en persleidingen en sloten en watergangen. Aan de hand van markerstoffen kan worden bepaald of sprake is van een typische stedelijke belasting. De aanwezigheid van veel lijnbronnen in een gebied kan hiervan de oorzaak zijn. Voor het ruwwater van Engelse Werk kan worden bepaald of sprake is van een toename van het aantal markerstoffen. Zo ja, dan is de winning Engelse Werk kwetsbaar voor een typische stedelijke belasting van lijnbronnen. IJssel Naast de ‘reguliere’ lijnbronnen zoals wegen en rioleringen, is de IJssel een belangrijke lijnbron. Het ruwwater van de winning Engelse Werk is voor 70% afkomstig van de IJssel. Volgens de Waterkwaliteitsrapportage 2006 (rapportagejaar 2008) worden de normen van de AMvB drinkwater (BKMO) in de IJssel niet overschreden en zijn er voor drinkwater geen probleemstoffen. Een nieuwe AMvB met normen voor drinkwater is in voorbereiding (het Ontwerp BKMW), maar de parameters uit het Ontwerp BKMW zijn niet goed vergelijkbaar met de parameters uit de AMvB drinkwater. De toetsing van de AMvB drinkwater en het Ontwerp BKMW is gedaan door Rijkswaterstaat. In de Waterkwaliteitsrapportage 2008 is niet getoetst aan de AMvB Drinkwater, omdat sinds 2007 niet langer drinkwaterwinning zou plaatsvinden in de nabijheid van de betrokken meetlocaties. Voor de IJssel zijn dit de meetlocaties Deventer en Kampen. In de toetsing volgens BKMW/BKMO ontbreekt een aantal ‘nieuwe’ stoffen, die door RIWA als bedreigend voor drinkwater worden genoemd. Deze stoffen komen wel voor in de IJssel.
27
Gebiedsdossier Engelse Werk
De stoffen in de IJssel zijn voor een groot deel afkomstig van diffuse bronnen en puntbronnen vanuit het stroomgebied van de Rijn en vanuit andere stroomgebieden (doorbelasting en voorbelasting). Binnen het stroomgebied van de IJssel en de Rijn is de Nederlandse bijdrage van de belasting in verhouding vergelijkbaar met de belasting vanuit het buitenland. Over het algemeen zijn de te treffen maatregelen te vinden in generieke maatregelen per sector, meer dan gebiedsgerichte maatregelen. Met deze maatregelen kan het gebruik van bepaalde stofgroepen worden teruggedrongen. Per stofgroep zijn specifieke maatregelen mogelijk. Deze maatregelen of set van maatregelen dienen te worden afgestemd op het specifieke gebruik van de stoffen. Ten aanzien van de ‘bedreigende stoffen’ volgens RIWA, kan bij het terugdringen van bestrijdingsmiddelengebruik bijvoorbeeld gedacht worden aan het terugdringen van het gebruik van isoproturon op hellingen voor wijnbouw. Dit middel spoelt dan na een regenbui niet in de richting van de Rijn. Voor geneesmiddelen en röntgencontrastmiddelen kan bij zorginstellingen gebruik worden gemaakt van een pharmafilter. Geneesmiddelen die via particulier gebruik in het riool worden geloosd, worden hiermee echter niet gevangen. Voor overige stoffen en complexvormers zijn specifieke afspraken met de industrie mogelijk en bestaan mogelijkheden via de vergunningverlening. Het beeld van de potentiële dreiging van de IJssel is echter niet compleet. Dit heeft enerzijds te maken met de complexiteit omtrent de herkomst van de stoffen in de IJssel. Daarnaast is niet bekend in hoeverre de ondergrond van de winning Engelse Werk een filterende werking heeft. Een aanbeveling is om deze filterende werking nader te onderzoeken. Planologische bescherming De planologische bescherming van het grondwaterbeschermingsgebied, waterwingebied en boringsvrije zone is niet goed geregeld in bestemmingsplannen. Dit heeft veelal te maken met het niet actueel zijn van bestemmingsplannen, waardoor zonering en voorschriften niet of niet correct in het bestemmingsplannen zijn opgenomen. Daarnaast heeft de recente wijziging van de zonering ertoe geleid dat een aantal bestemmingsplannen op dit punt niet meer actueel is. Het vigerend intrekgebied is een zonering dat in geen van de bestemmingsplannen voorkomt. De matige actualiteit van de bestemmingsplannen leidt tot een risico met betrekking tot de planologische bescherming. De aanbeveling is om de bestemmingsplannen te actualiseren. Intrekgebied vanaf maaiveld en zonering grondwaterbeschermingsgebied Het intrekgebied vanaf maaiveld van de winning Engelse Werk vormt de beleidsmatige basis voor de bescherming. Op basis van het intrekgebied vanaf maaiveld heeft de provincie de zonering van het grondwaterbeschermingsgebied vastgesteld.
28
Gebiedsdossier Engelse Werk
2.5
Bijlage Lozingsobjecten IJssel In onderstaande tabel zijn de lozingsbronnen in de Boven Rijn, het Pannerdensch kanaal en in de IJssel weergegeven, tussen Lobith en Zwolle. Tabel 2.6
Lozingsobjecten tussen Lobith en Zwolle (bron: Rijkswaterstaat Oost-Nederland)
Lozer
Lozingsobject omschrijving Vestigingsadres
Postcode Plaatsnaam
lozingsobject BOVEN RIJN Brigade Kon. Marechaussee
's Gravenwaardsedijk
Vaartuigengr.
2
6916AW
LOBITH
Expeditie Onderneming B.V.
Europakade 2
6916BG
LOBITH EN SPIJK
Bunkerstation Heijmen B V
Loswal 5
6566CH
MILLINGEN AAN DE RIJN
Ron Derks Grondverzet-en
Molenveld 22
6566CK
MILLINGEN AAN DE RIJN
Loswal 1
6566CH
MILLINGEN AAN DE RIJN
Bodewes Binnenvaart B.V.
Rijndijk 19
6566CG
MILLINGEN AAN DE RIJN
Hoop International Lobith B.V.
Bijlandseweg 17-19
6916BH
TOLKAMER
E P T Gerritzen
Bijlandseweg 19
6916BH
TOLKAMER
Scherpekamp 115
6687LM
ANGEREN
6687LP
ANGEREN
6851AJ
HUISSEN
Transportbedr. Rijn en Waal B.V. Scheepsuitrustingen
PANNERDENSCH KANAAL Steenfabriek Huissenswaard B.V. G.H.W.M. Peters
Las- Scheeps- en Jachtbedrijf Scherekamp 17 Peters
Betonmortelbedrijven
Betonmortelcentrale
Looveer 1C
Cementbouw BV Hotel-cafe-restaurant 't Veerhuis
Looveerweg 3
6851AJ
HUISSEN
V.O.F. Bunkerstation Pannerden
Veerdam 1
6911KG
PANNERDEN
Bingerdenseweg 10
6986CE
ANGERLO
IJSSEL K van der Spoel
Veehouderij en verbouwen van maïs
Waterschap Veluwe
RWZI Apeldoorn
Stadhoudersmolenweg 7317AX
APELDOORN
40 Scheepswerf Bennik B.V.
Veerweg naar
6827BG
ARNHEM
6800AA
ARNHEM
Westervoort 27 Gemeente Arnhem
Overstort en nooduitlaten op
Veerweg
RWS Oost-Nederland
Brug A12 te Arnhem
brug A12
6800XX
ARNHEM
4PET Recycling BV
4PET Recycling BV
Westervoortsedijk 73
6827AV
ARNHEM
Titan Wood B.V.
Titan Wood B.V.
de IJssel
Westervoortsedijk 73
6827AV
ARNHEM
Knowaste B.V.
Westervoortsedijk 73
6827AV
ARNHEM
Teijin Aramid BV
Westervoortsedijk 73
6827AV
ARNHEM
Westervoortsedijk 73
6827AV
ARNHEM
Westervoortsedijk 73
6827AV
ARNHEM
Helianthos NUON B.V.
Westervoortsedijk 71
6827AV
ARNHEM
Kleef bv De
Westervoortsedijk 73
6827AV
ARNHEM
(Westervoortsedijk) Freudenberg Household Products b.v. Akzo Nobel Functional Chemicals bv
29
Gebiedsdossier Engelse Werk
Lozer
Lozingsobject omschrijving Vestigingsadres
Postcode Plaatsnaam
lozingsobject H J Wassink
Paardenhouderij
Weg naar het
6971JG
BRUMMEN BRUMMEN
Ganzenei 10 Waterschap Veluwe
RWZI Brummen
Holthuizerweg 14A
6971JE
Gemeente Rheden
Overstort De Steeg
Oversteeg
6994AT
DE STEEG
Gemeente Rheden
Overstort Hoofdstraat Rheden Hoofdstraat
6994AE
DE STEEG
Valewaard BV
Monding werkhaven
6994JD
DE STEEG
Werkhaven
(retourperswater) Z.E.M. De Havikerwaard BV
Havikerwaard 16
6994JD
DE STEEG
Valewaard BV
Valewaard B.V. (bedrijf)
Havikerwaard 8a
6994JD
DE STEEG
Weele van der W.N. en Weele
Akkerbouw en veehouderij
Havikerwaard 49
6994JH
DE STEEG
A.H.A. Kroon
Hobbymatige ponyhouderij
Havikerwaard 52
6994JH
DE STEEG
Kragt H. en Kragt-Evenboer
Melkveehouderij en
Havikerwaard 51
6994JH
DE STEEG
van der H.I.D.D.I.
H.W.
akkerbouw
Verhaagen, J
Hobbymatige paardenhouderij Havikerwaard 45
6994JH
DE STEEG
Waterschap Groot Salland
RWZI Deventer
Roland Holstlaan 2
7414KA
DEVENTER
Gemeente Deventer
Overstort woongebieden
Woongebieden 9999
7400XX
DEVENTER
Gemeente Deventer
Overstort De Hoven
De Hoven
7400XX
DEVENTER
RWS Oost-Nederland
Brug A1 te Deventer
brug A1 Deventer
7400XX
DEVENTER
RWS Oost-Nederland
Wilhelminabrug in N344 te
Wilhelmina brug
7400XX
DEVENTER
Postbus 20
7400AA
DEVENTER
Deventer (Verv.) Baker BV J.T.
(Vervallen) Baker BV J.T.
(bodemsanering)
(bodemsanering)
NS Railinfrabeheer, Regio
Spoorbrug Deventer
Spoorbrug
7400XX
DEVENTER
Akzo Nobel Polymer Chemicals
Akzo Nobel Polymer
Zutphenseweg 10
7418AJ
DEVENTER
BV
Chemicals B.V., Locatie
Vitens N.V. (locatie Zwolle)
pompstation Diepenveen
Olsterweg 22
7431EK
DIEPENVEEN
Gemeente Rheden
Overstort Dieren
Kruisstraat
6953CA
DIEREN
Afvalwater Betoncentrale
Contre Escarpe 46
6981BW
DOESBURG
Noordoost
Deventer
Gemeente Doesburg
Doesburg De Blikvanger B.V. Oude IJssel de Zeilvereniging
Verhuellweg 3
6984AA
DOESBURG
6980ZZ
DOESBURG
6981AN
DOESBURG
IJsselbrug
6980XX
DOESBURG
Contre Escarpe 48
6981BW
DOESBURG
Winterbergingsterrein Barend Barend Ubbinkweg Ubbinkweg
Jachtwerf Doesburg
Burg Flugi v Aspermontln 10
RWS Oost-Nederland
Stalen brug in de N 317 te Doesburg
Betoncentrale Doesburg B.V. Gieterij Doesburg B.V. (Vervallen) Hoop Mengvoeders
Barend Ubbinkweg 2
6981EC
DOESBURG
Hoop Mengvoeders De
Contre Escarpe 5
6981BT
DOESBURG
RWZI Nieuwgraaf
De Waterschap Rijn en IJssel
Roelofshoeveweg 4
6921RH
DUIVEN
Coldenhove BV W.A. Sanders
D.W. van
6961LG
EERBEEK
Papierfabr.
Vreeswijklaan 9
Stort Doonweg BV
Doonweg
6961LW
EERBEEK
30
Gebiedsdossier Engelse Werk
Lozer
Lozingsobject omschrijving Vestigingsadres
Postcode Plaatsnaam
lozingsobject Industriewater Eerbeek B.V.
Kanaalweg 8a
6961LW
EERBEEK
Mayr-Melnhof Eerbeek
Coldenhovenseweg 12 6961ED
EERBEEK
SCA Packaging De Hoop B.V.
Harderwijkerweg 41
6961GH
EERBEEK
Dierensedijk 12
6955JG
ELLECOM
Dierensedijk 12
6955JG
ELLECOM
Provincie Gelderland
Steunpunt Doesburg
Provincie Gelderland Gemeente Rheden
Overstort Ellecom
Overstort
6955XX
ELLECOM
A.W. Frederiks
Melkveehouderij
Fraterwaard 1
6955JH
ELLECOM
Wullink, R.S.
Veehouderij met akkerbouw
Fraterwaard 5
6955JH
ELLECOM
Hulshof H.A. en Gotingk G.H.
Veehouderij met akkerbouw
Fraterwaard 4
6955JH
ELLECOM
C.J.M. Kraaijvanger
Melkveehouderij
Middelwaard 1
6955JK
ELLECOM
V.O.F. J.G. en M.W. van Beek
Akkerbouw en veehouderij
Beimerwaard 2
6955JJ
ELLECOM
Uenk, E
Melkveehouderij met
Fraterwaard 2
6955JH
ELLECOM
MTS
maïsteelt en graan Oranjewoud District Oost
7214DK
EPSE
Boom B.V. H.L. van den
Bedrijfsterrein Kamphuis B.V. Kratonweg 1 Rhedense Veerweg
6987ER
GIESBEEK
Watersportvereniging "Giesbeek" Watersportvereniging
Rhedense Veerweg 7 6987EC
GIESBEEK
"Giesbeek" Waterschap Veluwe
RWZI Hattem
Hilsdijk 70
8051KE
HATTEM
Grondverzetbedrijf Van Werven
Zanddepot Geldersedijk
Geldersedijk
8050ZZ
HATTEM
RWS Oost-Nederland
Brug Katerveer te Hattem
Brug Katerveer
8050XX
HATTEM
N.V. Nederlandse Gasunie
Gasleiding tracé in
Hoenwaard
8051SH
HATTEM HEERDE
B.V.
Hoenwaard Waterschap Veluwe
RWZI Heerde
Postweg 39
8181VK
Waterschap Rivierenland
Nooduitlaat Huissen
Linkeroever IJssel
6851ZZ
HUISSEN
Valewaard BV
Overslagdepot Lathum
Rivierweg 2
6988BG
LATHUM
Waterschap Rijn en IJssel
RWZI Olburgen
Solvay Pharmaceuticals B.V. Waterschap Groot Salland
RWZI Olst/Wijhe
Olburgseweg 42
7225NB
OLBURGEN
Veerweg 12
8121AA
OLST
Rijksstraatweg 32
8121EE
OLST
Gemeente Rheden
Overstort Rheden
Laakweg
6991HK
RHEDEN
RWS Oost-Nederland
Middachterbrug in A348 te
Middachterbrug
6990XX
RHEDEN
Catenberbrug
6990XX
RHEDEN
Engel W.S.V. De
Jachthaven W.S.V. De Engel Schaarweg 1
6991GV
RHEDEN
B.V. De Meteoor
Schaarweg 4
6991GV
RHEDEN
Rheden RWS Oost-Nederland
Carbenterdoorlaatbrug N317 te Rheden
B.V. Betonindustrie "Terwolde"
Bandijk 50
7396NC
TERWOLDE
Waterschap Veluwe
RWZI Terwolde
Bandijk 3
7396NB
TERWOLDE
Gemeente Heerde
Ongezuiverd Veessen
Onbekend
8194XX
VEESSEN
Gemeente Rheden
Overstort Velp/Rozendaal
Riooluitmonding
6880AA
VELP GLD
31
Gebiedsdossier Engelse Werk
Lozer
Lozingsobject omschrijving Vestigingsadres
Postcode Plaatsnaam
lozingsobject F Eggink
Veehouderij
Lathumse Veerweg 5
6883DC
VELP GLD
Lammers H.J.H (zg
Melkveehouderij met
Deventerweg 1
7383RB
VOORST
Schimmelpenninck FHC)
akkerbouw Ir. R.R. van der
8191JC
WAPENVELD
Berghuizer Papierfabriek N.V.
Zeelaan 1 STRUYK VERWO INFRA B.V. RWS Oost-Nederland
Betonnen brug A12
NS Railinfrabeheer, Regio
Spoorbrug Westervoort
IJsseldijk 1
6931AA
WESTERVOORT
brug Westervoort
6931XX
WESTERVOORT
Spoorbrug
6931AA
WESTERVOORT
IJsseldijk 3-7
6931AA
WESTERVOORT
brug RW 815
6930XX
WESTERVOORT
IJsseldijk 11
6931AA
WESTERVOORT
Westervoort Noordoost Putman Exploitatie Maatschappij B.V. RWS Oost-Nederland
Stalen brug RW 815 bij Westervoort
Steenfabrieken Korevaar B.V. Gemeente Olst-Wijhe
Overstort 9001 te Wijhe
Centrum
8130AA
WIJHE
Vitens N.V. (locatie Zwolle)
pompstation Boerhaar
pompstation
8130AA
WIJHE
Stationsweg 27
8131DG
WIJHE
RWZI Zutphen
Oostzeestraat 7
7202CM
ZUTPHEN
Gemeente Zutphen
Oude IJsselbrug
Oude IJsselbrug
7201HS
ZUTPHEN
NS Railinfrabeheer, Regio
Spoorbrug Zutphen
Spoorbrug
7200AA
ZUTPHEN
RWS Oost-Nederland
IJsselbrug bij Zutphen
betonnen brug
7200XX
ZUTPHEN
Gemeente Zutphen
Baggeren Industriehaven
Industriehaven
7202CZ
ZUTPHEN
Oostzeestraat 1
7202CM
ZUTPHEN
Meester Stegeman C.V. Waterschap Rijn en IJssel
Noordoost Zutphen Luvata Netherlands B.V. Slurink B.V.
Bunkerschip Zutphen
IJsselkade 0
7201HE
ZUTPHEN
Waterschap Groot Salland
RWZI Zwolle
Spoolderenkweg 1
8042PK
ZWOLLE
RWS Oost-Nederland
Brug A28 te Zwolle
beton brug Zwolle
8000XX
ZWOLLE
Waterschap Salland
Gemaal Katerveer
Grote Katerveersluis
8000ZZ
ZWOLLE
NS Railinfrabeheer, Regio
Spoorbrug Zwolle
Spoorbrug
8000ZZ
ZWOLLE
Noordoost Wartsila Nederland B.V.
Wartsila Nederland B.V.
Assendorperlure 5
8017AA
ZWOLLE
Vitens N.V. (locatie Zwolle)
pompstation Engelse Werk
Ruiterlaan 45
8019BE
ZWOLLE
Gemeente Zwolle
Bodemsanering Engelse
ZWOLLE
Werk Electrabel Nederland (Centrale
IJsselcentraleweg 6
Harculo)
32
Gebiedsdossier Engelse Werk
8015PA
ZWOLLE