Galstenen U bent bij Rijnstate onder behandeling voor galstenen. In deze folder vindt u meer informatie over galstenen en de voedingsadviezen die hierbij gelden.
Neem altijd uw vens verzekeringsgege wijs mee! en identiteitsbe
Wat zijn galstenen? Galstenen zijn een samenklontering van cholesterolkristallen in de galblaas of de galwegen. Ongeveer 10% van de bevolking in westerse landen heeft galstenen. De meeste mensen hebben er geen last van. Galstenen kunnen wel klachten geven zodra zij de doorstroming van galvloeistof verhinderen. Dit kan leiden tot galsteenkolieken. Hieronder vindt u ter verduidelijking meer informatie over de galblaas en de galvloeistof. De galblaas De galblaas is een 8 tot 10 centimeter lang peervormig zakje, dat aan de rechterkant van het lichaam tegen de voorkant van de lever aan ligt. De lever maakt galvloeistof aan en slaat deze vloeistof tijdelijk in de galblaas op. De galvloeistof wordt in de galblaas iets ingedikt. Na het gebruiken van een maaltijd komt de voeding via de slokdarm en de maag in de dunne darm terecht. Als er vetdeeltjes in de dunne darm aanwezig zijn, knijpt de galblaas zich samen, waardoor er galvloeistof in de dunne darm wordt geloosd (zie afbeelding volgende pagina). Een mens kan goed leven zonder galblaas. Wanneer de galblaas is verwijderd, loopt de galvloeistof rechtstreeks vanuit de lever naar de dunne darm, waardoor de galvloeistof zijn werk kan doen. Galvloeistof Galvloeistof bevat onder andere galzouten. Galzouten kunnen vetten in de dunne darm in hele kleine druppeltjes verdelen. Hierdoor kunnen de vetten beter worden verteerd. Galvloeistof bevat ook bilirubine. Deze stof wordt door de lever aangemaakt en geeft de ontlasting zijn donkerbruine kleur. Als bilirubine - om wat voor reden dan ook - niet meer uit de galwegen en lever kan wegvloeien, kleurt deze stof de huid en het wit van de ogen geel. De ontlasting kan dan de grauwe kleur van stopverf krijgen. In de galvloeistof zit ook cholesterol (galvet), een bouwstof voor het lichaam. Het teveel aan cholesterol in het lichaam wordt via de gal uit het lichaam afgescheiden.
2
Galstenen
Hoe ontstaan galstenen? De oorzaak voor het ontstaan van galstenen is niet bekend. Wel bekend is dat de galvloeistof iets te veel in kan dikken. Er ontstaan dan kleine kristallen die na verloop van tijd samenklonteren en steentjes vormen. Deze steentjes hoeven geen klachten te geven. Galstenen kunnen ontstaan als de aanmaak van cholesterol in de lever is toegenomen, bijvoorbeeld door overgewicht en snel afvallen, vrouwelijke hormonen en het gebruik van de pil.
Wanneer geven galstenen klachten? De galstenen kunnen in de galblaas zitten of in de galwegen terechtkomen. Als de galstenen in de galblaas of in de galwegen de doorstroming van galvloeistof verhinderen, kan dit klachten geven. Het lichaam probeert de versperring op te heffen door samentrekkingen van de galblaas. Dit kan tot heftige pijnen (kolieken) rechts in de bovenbuik leiden. De pijn kan één tot vier uur duren en ebt dan langzaam weg. Dit kan gepaard gaan met misselijkheid, braken en geelzucht. De aanvallen treden eerder op na een vette maaltijd. Daarnaast kan een vol gevoel, boeren, winderigheid en het niet verdragen van vet op galstenen wijzen.
3
Als de galstenen klem blijven zitten, kunnen de volgende complicaties ontstaan: • Een ontsteking van de galblaas. Hierdoor kan iemand plotseling flink ziek worden, maar de klachten kunnen ook langduriger zijn en minder pijnlijk van aard. • Een ontsteking aan de galwegen. Als een steen vanuit de galblaas in de galwegen terechtkomt en deze verstopt raakt, kan de gal niet wegvloeien. Hierdoor kan geelzucht en een ontsteking ontstaan. • Een acute alvleesklierontsteking. Dit is een ernstige complicatie die kan ontstaan als een galsteen klem zit bij de papil van Vater (de plaats waar de afvoergang van de alvleesklier uitkomt op de galwegen en de twaalfvingerige darm).
Hoe kan aanwezigheid van galstenen worden aangetoond? De diagnose kan meestal worden vastgesteld op basis van de karakteristieke klachten (galkoliek) in combinatie met een echografie. Galstenen die zich in de galwegen bevinden, kunnen worden aangetoond én verwijderd met behulp van een ERCP-onderzoek. Meer informatie over dit onderzoek is te lezen in een folder die u bij de verpleegkundige kunt krijgen. Galstenen die nog in de galblaas zitten, kunnen niet op deze manier worden verwijderd. Uw arts bespreekt met u of een operatie nodig is.
Voedingsadviezen bij galstenen In het verleden werd bij galstenen een dieet voorgeschreven met allerlei beperkingen (bijvoorbeeld weinig vet). Het is echter gebleken dat een dergelijk dieet geen effect heeft. Slechts enkele voedingsadviezen bleken wèl zinvol, vooral om (nieuwe) galstenen en klachten daarvan te voorkomen.
4
Galstenen
Gebruik een goede en gevarieerde voeding Dit is niet alleen voor patiënten met galstenen belangrijk, maar voor iedereen. Een goede en gevarieerde voeding bevat alle voedingsstoffen die u dagelijks nodig heeft, zoals vitamines en mineralen. U kunt een goede voeding samenstellen aan de hand van de Schijf van vijf. De Schijf van vijf bestaat uit vijf groepen voedingsmiddelen:
Schijf 1. Groente en fruit Belangrijk vanwege: vitamines (zoals vitamine C en foliumzuur) en mineralen (zoals kalium, vezels en bioactieve stoffen). Schijf 2. Brood, (ontbijt)granen, aardappelen, rijst, pasta en peulvruchten Belangrijk vanwege: koolhydraten, eiwit, vezels, B-vitamines en mineralen. Schijf 3. Zuivel, vlees(waren), vis, ei en vleesvervangers Belangrijk vanwege: eiwit, mineralen (zoals ijzer en calcium), B-vitamines en visvetzuren. Schijf 4. Vetten en olie Belangrijk vanwege: vitamine A, D en E en essentiële vetzuren. Schijf 5. Dranken Belangrijk vanwege: vocht.
5
Door gevarieerd te kiezen uit alle vijf vakken legt u de basis voor een gezond dagmenu. Verdeel de maaltijden goed over de dag en neem een kleine maaltijd voor het slapen gaan. Op deze manier blijft de galvloeistof in de galblaas in beweging. De kans op indikking en galsteenvorming wordt daardoor kleiner. De maaltijd voor het slapen gaan kan bijvoorbeeld bestaan uit een beschuit, cracker, een boterham met beleg of een schaaltje yoghurt. De galblaas wordt zo voor de nacht geleegd. Eet veel vezels Vezels zijn onverteerbare stoffen in plantaardige producten. Vezels zijn onder andere nodig voor een goede darmwerking en stoelgang. Daarnaast lijken vezels ook een gunstige invloed te hebben op het voorkomen van (nieuwe) galsteenvorming. Ze binden zich aan het cholesterol dat met de ontlasting het lichaam verlaat. Producten die rijk zijn aan vezels zijn onder andere groente, fruit, volkorenbrood, aardappelen, volkorenmacaroni, zilvervliesrijst en peulvruchten. Drink dagelijks tenminste 1½ liter vocht, maar wees matig met alcohol 1½ liter vocht komt overeen met de inhoud van twaalf kopjes of tien glazen. Gebruik bij voorkeur dranken die geen of nauwelijks energie leveren, bijvoorbeeld mineraal- en bronwater, light frisdranken en koffie en thee zonder suiker. Houd uw gewicht op het juiste peil Een te hoog of te laag gewicht is slecht voor uw gezondheid en kan allerlei klachten veroorzaken. Een te hoog gewicht is een van de risicofactoren voor het optreden van galstenen. Als u een te hoog gewicht heeft, is het verstandig om af te vallen. Doe dit echter geleidelijk en op een goede manier, want te snel afvallen kan het ontstaan van galstenen juist bevorderen. U kunt verantwoord afvallen door halfvolle, magere of light producten te gebruiken en zo weinig mogelijk producten als sauzen, snacks, chips, nootjes, koek, snoep en gebak. Zorg daarbij voor voldoende lichaamsbeweging.
6
Galstenen
Ongewenste voedselbeperking Het is mogelijk dat u al veel voedingsmiddelen heeft weggelaten, omdat u vermoedt dat ze de oorzaak van uw klachten zijn. Het risico hiervan is echter dat uw voeding onvolwaardig wordt, waardoor uw lichaam niet alle benodigde voedingsstoffen krijgt die het nodig heeft. Het is daarom verstandig uit te zoeken welke voedingsmiddelen bij u mogelijk klachten veroorzaken. Bouw de hoeveelheid van deze voedingsmiddelen geleidelijk af totdat u de hoeveelheid bereikt hebt waarbij u geen last krijgt. Als u merkt dat u zelfs bij een kleine hoeveelheid nog last krijgt, kunt u de betreffende voedingsmiddelen tijdelijk vermijden. Probeer ze na verloop van tijd wel weer uit. Het is mogelijk dat u ze slechts tijdelijk niet verdragen kunt.
Meer informatie Heeft u na het lezen van deze informatie nog vragen, dan kunt u deze tijdens de opname aan uw arts of verpleegkundige stellen. Heeft u specifieke vragen heeft over de beschreven voedingsadviezen, dan kunt u contact opnemen met de afdeling Diëtetiek van Rijnstate, via telefoonnummer 088 - 005 6134. Na de opname kunt u ook terecht bij uw MDL-arts of op het telefonisch spreekuur van de verpleegkundige poli MDL. Dit vindt elke werkdag plaats tussen 9:00 en 10:00 uur en tussen 13:30 en 14:00 uur (zonder afspraak). Bel voor het spreekuur 088 - 005 8888 en vraag naar seinnummer 3631.
7
Rijnstate, uw ziekenhuis in de regio Arnhem, Rheden en De Liemers.
Rijnstate Postbus 9555 6800 TA Arnhem T 088 - 005 8888 E
[email protected] www.rijnstate.nl
097603/2014-07 Uitgave: Afdeling Marketing & Communicatie Rijnstate, 2014
Bij Rijnstate kunt u telefonisch en voor de meeste specialismen via www.rijnstate.nl uw afspraak maken.
