Future-Me: Wat is het en bestaat het?

Wassenaarseweg 56 2333 AL Leiden Postbus 2215 2301 CE Leiden

TNO-rapport

www.tno.nl

TNO/LS 2014 R10331

T +31 88 866 90 00 F +31 88 866 06 10

Future-Me: Wat is het en bestaat het?

Datum

24 februari 2014

Auteur(s)

Dr. W. Otten In samenwerking met: Dr. O.A. Blanson Henkemans Mevr. L-M. Ouwehand

Aantal pagina's Aantal bijlagen Opdrachtgever Projectnaam Projectnummer

35 (incl. bijlagen) 8 Programmasubsidie VWS 2011-2014 Future-Me: een verkenning 051.01285/02.09

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande toestemming van TNO. Indien dit rapport in opdracht werd uitgebracht, wordt voor de rechten en verplichtingen van opdrachtgever en opdrachtnemer verwezen naar de Algemene Voorwaarden voor opdrachten aan TNO, dan wel de betreffende terzake tussen de partijen gesloten overeenkomst. Het ter inzage geven van het TNO-rapport aan direct belanghebbenden is toegestaan. © 2014 TNO

TNO-rapport | TNO/LS 2014 R10331

2 / 25

Inhoudsopgave

Samenvatting ............................................................................................................................ 3 1

Introductie ................................................................................................................ 4

2 2.1 2.2

Future-Me: Afbakening............................................................................................ 6 Voorspellen van de gezondheid ................................................................................ 6 Evalueren van de toekomst ....................................................................................... 9

3

Interventies die het Future-Me concept gebruiken: Literatuuronderzoek ....... 13

4

Interventies die het Future-Me concept gebruiken: Consultatie experts ........ 17

5 5.1 5.2

Interventies die het Future-Me concept gebruiken: Nederlandse interventies 18 Effectieve interventies.............................................................................................. 18 Goed onderbouwde interventies .............................................................................. 18

6

Conclusies en aanbevelingen .............................................................................. 20

7

Referenties ............................................................................................................. 23 Bijlage(n) A Bijlage I – Valued Activity Disability (Katz & Yelin 2001) B Bijlage II – Aspiration Index (Kasser & Ryan, 1996) C Bijlage III – Possible Selves Questionnaire (Markus & Nurius, 1986) D Bijlage IV – Zoektochten Pubmed E Bijlage V – Zoektochten Psycinfo F Bijlage VI – Zoektochten Scopus G Bijlage VII – Mailing aan experts H Bijlage VIII – Deelnemende experts


3 / 25

Samenvatting Future-Me is een interventieconcept met als doel het individu de gevolgen van zijn huidige leefstijl op de toekomst te verhelderen. Uitgangspunt is dat mensen niet goed in staat zijn de lange termijn gevolgen van hun gedrag in te schatten, waaronder de gevolgen van ongezond gedrag. Het eerste onderdeel van Future-Me is het voorspellen van de gevolgen van iemands gedrag op diens toekomstige gezondheid. Hiervoor zijn evidence-based prognostische modellen vereist, die de gevolgen van de huidige gezondheidsstatus en gedrag voorspellen (bijv. roken), maar ook voorspellen wat er gebeurt als het gedrag verandert en dientengevolge de gezondheidsstatus (bijv. stoppen met roken). Het tweede onderdeel is het waarderen van deze twee mogelijkheden: doorgaan of veranderen. Belangrijk is dat beide opties en hun gevolgen geplaatst worden in de bredere context van iemands waarden in het leven, diens doelen, en huidige activiteiten om deze te bereiken. Doel van het huidige project was om na te gaan of er interventies bestaan die werken met het beschreven Future-Me-concept. Hiertoe is in hoofdstuk 2 het concept Future-Me duidelijker afgebakend. In de hoofdstukken 3, 4 en 5 worden de resultaten beschreven van de activiteiten om Future-Me interventies te vinden: literatuuronderzoek (hoofdstuk 3), consultatie van experts (hoofdstuk 4) en het bekijken van de interventie-database van het Loket Gezond Leven (RIVM) om Nederlandse interventies te vinden (hoofdstuk 5). De hoofdconclusie is dat een interventie volgens het Future-Me raamwerk zoals beschreven in de conceptuele analyse (zie Figuur 1) niet gevonden is in het literatuuronderzoek, de consultatie van experts en een analyse van de i-database van RIVM. Globaal gesproken zijn vooral interventies gevonden die passen in het onderdeel ‘voorspellen van de gezondheid’, maar daarin worden niet expliciet de gevolgen van onveranderd gedrag afgewogen tegen de gevolgen van veranderd gedrag. Veel minder interventies zijn gevonden die vallen onder het onderdeel ‘evalueren van de toekomst’. Van hét kenmerk van Future-Me dat de voorspelde gezondheid wordt geplaatst in de bredere context van andere domeinen in iemands leven (waarden, doelen, activiteiten) is geen enkel voorbeeld gevonden. Tot slot worden in hoofdstuk 6 de witte vlekken op het gebied van Future-Meachtige interventies beschreven. Ook wordt ingegaan op de vervolgstappen om te komen tot een Future-Me interventie.


1

4 / 25

Introductie Future-Me is een interventieconcept met als doel het individu de gevolgen van zijn huidige leefstijl op de toekomst te verhelderen. Uitgangspunt is dat mensen niet goed in staat zijn de lange termijn gevolgen van hun gedrag in te schatten, waaronder de gevolgen van ongezond gedrag. Idee is om door gesimuleerd ervaringsleren te laten zien hoe persoonlijke, belangrijke doelen of activiteiten gefrustreerd worden door dergelijke lange termijn effecten van gedrag. Vanuit de psychologie is bekend dat mensen het lastig vinden om de toekomst in te schatten. Een bekend fenomeen is dat mensen een geldbedrag in de toekomst minder waard vinden dan exact hetzelfde bedrag in het heden. Dit staat bekend in de economie en psychologie als “time-discounting” of “time-preference” (bijv., Attema, Bleichrodt, & Wakker, 2012; Doyle, 2013). Mensen kunnen ook slecht hun toekomstige emoties inschatten (zgn., “affective forecasting”), omdat men geen rekening houdt met het coping-mechanisme om sterke emoties af te zwakken (zgn. “immune neglect”) (bijv. Hoerger, 2012). Zo onderschatten mensen het plezier na sporten, omdat men zich teveel richt op de moeite die het kost om te beginnen met sport (zgn. “forecasting myopia”) (Ruby et al., 2011). Mensen verwachten ook dat negatieve gebeurtenissen eerder anderen overkomen dan henzelf, en dat positieve gebeurtenissen eerder henzelf overkomen dan anderen (zgn. onrealistisch optimisme, Weinstein, 1980). Mensen hebben dus vaak onjuiste en te rooskleurige verwachtingen over de toekomst. Deze verwachtingen worden meer realistisch, wanneer een gebeurtenis dichterbij komt in tijd en men feedback kan verwachten (Sweeny & Krizan, 2013). Bijvoorbeeld, men denkt de marathon uit te lopen een maand van te voren, maar een dag voor de marathon is men pessimistischer. Realisme blijkt ook uit de toekomstige zelfbeelden (“future or possible selves”, Markus & Nurius, 1986) van oudere mensen (70-80 jaar) vergeleken met minder oude mensen (50-60 jaar): ouderen zijn meer gericht op het onderhouden van de gezondheid, terwijl jongeren meer gericht zijn op het bevorderen van de gezondheid (McGinty, Dark-Freudeman, & West, 2013). De interventie Future-Me zou mensen moeten laten zien wat de gevolgen zijn van hun gedrag op hun toekomstige gezondheid en leven, door deze gevolgen realistischer en dichterbij in de tijd te presenteren. Hierdoor wordt de neiging van mensen gecorrigeerd om de toekomst onjuist en te rooskleurig in te schatten, waardoor mensen meer gemotiveerd worden om hun gezondheid te bevorderen. Het eerste onderdeel van Future-Me is het voorspellen van de gevolgen van iemands gedrag op diens toekomstige gezondheid. Hiervoor zijn evidence-based prognostische modellen vereist, die de gevolgen van de huidige gezondheidsstatus en gedrag voorspellen (bijv. roken), maar ook voorspellen wat er gebeurt als het gedrag verandert en dientengevolge de gezondheidsstatus (bijv. stoppen met roken) (zgn. risico-calculatoren, bijv. Woloshin, Schwartz, & Welch, 2002, 2008). Het tweede onderdeel is het waarderen van deze twee mogelijkheden: doorgaan of veranderen. Naast de kennis over beide gedragsopties en hun gezondheidsgevolgen is ook het waarderen hiervan cruciaal. Belangrijk is dat beide opties en hun gevolgen geplaatst worden in de bredere context van iemands waarden in het leven, diens doelen, en huidige activiteiten om deze te bereiken (bijv. Pieterse et al., 2013).


5 / 25

Doel van het huidige project is om na te gaan of er interventies bestaan die werken met het beschreven Future-Me-concept. Bij gevonden interventies wordt in kaart gebracht welke effecten deze interventies hadden en onder welke condities deze effecten optraden. Hiertoe wordt in hoofdstuk 2 het concept Future-Me duidelijker afgebakend. In de hoofdstukken 3, 4 en 5 worden de resultaten beschreven van de activiteiten om Future-Me interventies te vinden: literatuuronderzoek (hoofdstuk 3), consultatie van experts (hoofdstuk 4) en het bekijken van de interventie-database van het Loket Gezond Leven (RIVM) om Nederlandse interventies te vinden (hoofdstuk 5). Tot slot worden in hoofdstuk 6 de witte vlekken op het gebied van Future Me-achtige interventies beschreven. Ook wordt ingegaan op de vervolgstappen om te komen tot een Future-Me interventie.


2

6 / 25

Future-Me: Afbakening Het Future-Me concept bestaat uit twee grote onderdelen. Het eerste deel is gericht op het voorspellen van iemands toekomstige gezondheid. Het tweede deel gaat over het evalueren van deze toekomst door deze te plaatsen in de bredere context van iemands waarden in het leven, diens doelen, en huidige activiteiten om deze te bereiken.

2.1

Voorspellen van de gezondheid Een eerste stap in het ontwikkelen van Future-Me is het achterhalen van relevante prognostische modellen. Een dergelijk model kan op basis van parameters van de huidige gezondheidsstatus van een persoon voorspellen hoe iemands toekomstige gezondheid is. Dergelijke modellen beschrijven de relatie tussen risicofactoren en gezondheidsuitkomsten en zijn gebaseerd op (a) grootschalige epidemiologische gegevens, of (b) bekende werkingsmechanismen. Dergelijke modellen worden aangeduid als prognostische modellen, predictie regels, of risico-calculatoren. Kenmerken zijn: 1. Vaststellen van parameters van de gezondheid 2. De parameters voorspellen gezondheidsuitkomsten 3. Voorspellen kan op niveau van het individu De parameters moeten veranderbaar zijn door gedrag. Bijvoorbeeld, hoge bloeddruk door innemen van medicatie, te hoog cholesterol door veranderen van voeding en veel stress door uitvoeren van ontspanningsoefeningen. Een familiaire belasting of een aangeboren aandoening zijn niet te beïnvloeden. Op deze wijze kan ook voorspeld worden wat de toekomstige gezondheid zal zijn als men een parameter in het model verandert. Aanvullende kenmerken zijn dus: 4. Door gedrag veranderbare parameters van de gezondheid 5. Voorspellen toekomstige gezondheid bij voortzetten huidige gedrag, èn 6. Voorspellen toekomstige gezondheid bij veranderen van gedrag. In Figuur 1 staat dit schematisch weergegeven. Bovenaan staat in blauw hoe “Present-Me” verschillende Future-Me’s kan hebben afhankelijk van diens gedrag. In zwart staat het prognostisch model, zoals hierboven beschreven. Onderaan staan in groen de onderdelen van een interventie, namelijk een assessment (waarin parameters worden gemeten), een calculatie (waarin voorspellingen worden gedaan) en een presentatie (waarin de resultaten worden gepresenteerd). De interventie zal (de motivatie tot) gedragsverandering beïnvloeden (groen pijl). Het rode deel wordt in sectie 2.2. beschreven. Voorbeelden van risico-calculatoren Een bekende risico-calculator in Nederland is “Je echte leeftijd”, een televisieprogramma dat door verschillende commerciële TV-zenders (RTL4, RTL5, en SBS6) sinds 2002 is uitgezonden. Het doel was mensen bewust te maken van hun leefgewoonten, door dit uit te drukken in een 'Echte Leeftijd': is iemands 'Echte Leeftijd' ouder dan zijn leeftijd in jaren, dan leeft hij "ongezond" is de conclusie die in dit programma werd getrokken. In het TV-programma werden mensen gecoacht om gezonder en jeugdiger te worden (laatste seizoen was 2013 op SBS6 waar het programma “The biggest loser Holland” heette). Bij het programma hoorde een


7 / 25

website en een online test. Na 4 seizoenen (2002-2005) was de “Echte LeeftijdTest" op internet door meer dan 1,6 miljoen mensen gemaakt (http://nl.wikipedia.org/wiki/Je_Echte_Leeftijd). Deze online-test is niet meer beschikbaar op internet (site “http://www.jeechteleeftijd.nl/” of “http://www.echteleeftijd.nl/”). Er werd wel gediscussieerd over deze test, bijvoorbeeld dat een auto zonder airbag je echte leeftijd behoorlijk verlaagde (http://partyflock.nl/topic/903868:Je-echte-leeftijd-test-populair-van-tv). Het achterliggende prognostisch model, namelijk hoe de vragen bijdroegen aan het berekenen van de echte leeftijd, was niet bekend. Om de resultaten van de test te presenteren als een leeftijd die ouder is naarmate je ongezonder had geleefd, sprak veel mensen aan. Het idee van “je echte leeftijd”-test is op meer sites op internet terug te vinden. Zo biedt de site http://www.eeuwigslank.nl/ een test met 24 dichotome vragen (ja/nee). Het populaire boek ‘De voedselzandloper’ van Kris Verburgh heeft ook een website, waar een test ingevuld kan worden die iemands gezondheid en zo de échte leeftijd inschat (http://www.voedselzandloper.com/test.html). De test bestaat uit 58 vragen en geeft als resultaat een score tussen 0 en meer dan 200 punten, waarbij een score minder dan 80 punten een gezonde score is. Tevens wordt bij elke vraag uitleg gegeven. Ook het tijdschrift Psychologie biedt op haar website een test-je-leeftijd test aan (http://tests.psychologiemagazine.nl/Gezondheid/Test%20leeftijd ) die bestaat uit 46 vragen. De uitkomst van deze test is een levensverwachting. Al deze testen vragen naar niet-beïnvloedbare factoren (bijv. aandoeningen in de familie, IQ en persoonlijkheid) en beïnvloedbare factoren (bijv. voeding, beweging, rijstijl, sociale situatie). Helaas is het achterliggende prognostische model niet duidelijk, dus ook niet welke factor of vraag nu meer of minder bijdraagt aan je echte leeftijd of levensverwachting. Een ander kenmerk is dat een gebruiker zelf een vraag moet veranderen om te zien hoe de uitslag beïnvloed wordt. Bijvoorbeeld de vraag naar roken de ene keer met ‘ja’ en de ander keer met ‘nee’ beantwoorden. Men krijgt op die manier niet gemakkelijk inzicht in welke verandering het meest zal bijdragen aan een gezonde leeftijd. De feedback in de vorm van de echte leeftijd is geen beschrijving van een toekomstige gezondheidsuitkomst, maar meer een waarschuwing voor de effecten van de huidige leefwijze. Het geeft vooral aan dat als men zo doorgaat men niet op de goede weg is. Het is echter een vrij generieke maat, die niet goed weergeeft wat er nu specifiek in de toekomst mis zal gaan en hoe men dus moet veranderen. Naast deze generieke risico-calculatoren, bestaan ook calculatoren gericht op specifieke aandoeningen. Zo heeft het KWF de Kanker risicotest (http://www.kwf.nl/preventie/kankerrisicotest/Pages/default.aspx) waar men via het beantwoorden van een aantal vragen (de Keuzehulp) verwezen wordt naar één of meer specifieke testen die de kans op twaalf soorten kanker berekenen. Deze test is gebaseerd op de Amerikaanse website Your disease risk (http://www.yourdiseaserisk.wustl.edu/). Het is een wetenschappelijk onderbouwde risicocalculator (http://www.kwf.nl/preventie/kankerrisicotest/Pages/Verantwoording.aspx; Elias et al., 2012; Timmermans & Oudhoff, 2012 ). Na het beantwoorden van een aantal vragen krijgt men de uitslag als een absolute kans op de betreffende soort kanker en in vergelijking met de gemiddeld kans in Nederland. Dit gebeurt in cijfers en grafisch. Tevens wordt uitgelegd wat ‘(mijn) risico’ betekent, en aangegeven welke veranderbare factoren het risico positief of negatief beïnvloeden. Ook kan men zien welke onveranderbare factoren invloed uitoefenen. Ook hier moet men zelf een vraag veranderen om te zien hoe de risicoschatting verandert.


8 / 25

Verschillende organisaties (Nierstichting, Hartstichting, Diabetes Fonds, NHG, LHV, e NVAB) hebben in het kader van het preventieconsult dat in de 1 lijn wordt aangeboden een risicocalculator ontwikkeld om de kans op diabetes, hart- en vaatziekten of nierschade te bepalen: de Risicotest (https://www.testuwrisico.nl/). Vergeleken met andere testen is bij deze risicotest veel aandacht besteed aan de vormgeving door gebruik te maken van een eenvoudige opzet, visualisaties en korte vragen en antwoordmogelijkheden. Op deze manier kan de test ook ingevuld worden door mensen met minder gezondheidsvaardigheden. De uitslag is een kans op diabetes, hart- en vaatziekten of nierschade die in cijfers en grafisch wordt weergeven, en als absolute kans en in vergelijking met de gemiddelde Nederlander. Ook hier wordt aangegeven welke (on)veranderbare factoren bijdragen aan het risico. Vervolgens wordt men verwezen naar een leefstijltest (http://www.testuwleefstijl.nl/). Men laat ook zien dat mensen eerst iets moeten meten (vragen van de test), dan weet men iets (kans-informatie) en dan kan men wat doen (veranderbare factoren). Het doen wordt door de leefstijltest extra onderbouwd. De Leefstijltest vraagt naar iemands leefstijl (bewegen, roken, alcohol, voeding en ontspanning ) en over onderwerpen die iets zeggen over iemands gezondheid (bijv. bloeddruk, bloedsuiker, BMI, nierschade). Na de test krijgt men praktische adviezen om gezonder te kunnen leven en wordt doorverwezen naar websites, organisaties of hulpverleners. Ook hier moet men zelf een vraag veranderen om te zien hoe de risicoschatting verandert. Voor zorgverleners is er recent ook een risico-calculator ontwikkeld om het gezondheidsrisico voor een patiënt vast te stellen en vervolgens behandeladviezen te geven (http://www.cardiometabool.nl/). “Deze website en het bijbehorende instrument helpt zorgverleners om bij een combinatie van bepaalde cardiometabole aandoeningen de behandeling integraal op te pakken. Het instrument is gebaseerd op de bestaande richtlijnen voor de verschillende aandoeningen en vermeldt de juiste behandeling bij de specifieke comorbiditeit.” In het kader van dit verslag is geen literatuuronderzoek gedaan naar studies waarin de effectiviteit van deze risico-calculatoren is geëvalueerd. Zover bekend is er geen onderzoek gedaan of de Nederlandse kanker risicotest en de risicotest de gezondheid van mensen bevordert door een verandering in gedrag. Een Amerikaans onderzoek (Harle, Downs & Padman, 2012) gebaseerd op risicocalculatoren zoals “your disease risk” onderzocht of de risicoperceptie en het gedrag veranderden, nadat het persoonlijk risico op prediabetes was berekend op een interactieve website, waarbij ook was aangegeven hoe dit risico verhoogd of verlaagd werd door risicofactoren, zoals gedrag. De risicoperceptie werd alleen realistischer wanneer de calculator aangaf dat het berekende risico (objectieve risico) lager was dan het risico wat door de respondent zelf van tevoren was ingeschat (subjectieve risico). Er werden geen effecten op gedrag gevonden. Zoals de onderzoekers aangeven zouden er bij een andere website, bij een andere aandoening en/of een andere populatie wellicht wel effecten kunnen worden gevonden. Een mogelijke verklaring waarom effecten achterwege blijven is dat de kans op een aandoening niet in de bredere context van iemands toekomstige leven wordt geplaatst. De ‘missing link’ is de evaluatie van deze toekomstbeelden, en dat is het tweede onderdeel van het Future-Me concept.


2.2

9 / 25

Evalueren van de toekomst Om na te gaan wat de invloed is van een toekomstige aandoening moet iemand een idee hebben van de impact daarvan op de bredere context van zijn leven, zoals zijn activiteiten, doelen en waarden. Verschillende perspectieven kunnen gehanteerd worden om iemands (huidige en toekomstige) leven te beschrijven. Vanuit onderzoek in het medische en gezondheidszorg domein zijn Kwaliteit van Leven en de 'International Classification of Functioning, Disability and Health' (ICF)benadering relevant. Bij kwaliteit van leven wordt vaak onderscheid gemaakt tussen fysieke, psychische en sociale kwaliteit van leven, waarbij dit in het algemeen, maar ook ziekte-specifiek kan worden gevraagd (zie http://www.nationaalkompas.nl/gezondheid-en-ziekte/functioneren-en-kwaliteit-van-leven/.

Bij de ICF wordt beschreven dat mensen als organisme functies en anatomische eigenschappen hebben. Deze beïnvloeden het handelen van mensen (activiteiten) en diens deelname aan het maatschappelijk leven (participatie). Daarnaast onderscheidt de ICF externe en persoonlijke factoren ( zie http://www.rivm.nl/whofic/icf.htm). Een aandoening kan leiden tot beperkingen in de activiteiten en problemen bij participatie. Binnen de ICF worden negen domeinen gehanteerd waarbinnen activiteiten en participatie kunnen vallen (voor verdere onderverdeling binnen deze domeinen zie http://class.who-fic.nl/browser.aspx?scheme=ICF-nl.cla): 1 2 3 4 5 6 7 8 9

Leren en toepassen van kennis Algemene taken en eisen Communicatie Mobiliteit Zelfverzorging Huishouden Tussenmenselijke interacties en relaties Belangrijke levensgebieden Maatschappelijk, sociaal en burgerlijk leven

TNO heeft de ICF Measure of Participation and ACTivities (IMPACT) vragenlijst ontwikkeld die nagaat of mensen beperkingen ervaren binnen deze domeinen (https://www.tno.nl/content.cfm?context=thema&content=inno_case&laag1=891&laag2=902 &item_id=788). IMPACT bestaat uit twee onderdelen: een screener vragenlijst waarin globaal gevraagd wordt naar problemen in bovenstaande domeinen, en indien dat het geval is worden meer specifieke vragen daarover gesteld. De screener (IMPACT-S) is betrouwbaar (interne consistentie en test-hertest betrouwbaarheid) en valide (convergente validiteit) (Post et al., 2008). Een andere, uitgebreide lijst van activiteiten die belemmerd kunnen worden is beschreven in Katz & Yelin (2001), en staat in Bijlage I. De Kwaliteit van leven-instrumenten en de ICF-classificatie zijn bedoeld om de huidige gezondheidstoestand te evalueren. Een ander perspectief komt vanuit de positieve psychologie, waarin naast aandacht voor tevredenheid met het leven (zgn. “life satisfaction”, Diener, Emmons, Larsen, & Griffin, 1985), ook gekeken wordt naar andere aspecten van psychologisch welzijn, zoals zingeving en autonomie (bijv., Ryff & Keyes, 1995). Dit sluit aan bij onderzoek naar behoeften ("needs"), motieven ("motivation"), en vooral ook doelen ("goals"). Een goed voorbeeld is de zelf-determinatie theorie van Deci & Ryan (2000; http://www.selfdeterminationtheory.org/) en de verschillende theorieën rond zelfregulatie (bijv., De Ridder & De Wit, 2006). Bijvoorbeeld, in de vragenlijst Sources of Meaning Profile (SOMP) (Reker 1994; Van Ranst & Marcoen 1996) worden 16


10 / 25

mogelijke bronnen van zingeving beoordeeld: vrijetijdsactiviteiten, tegemoetkomen aan basisbehoeften, creatieve activiteiten, persoonlijke relaties, persoonlijke verwezenlijkingen, persoonlijke groei of rijpheid, religieuze of godsdienstige betrokkenheid, bezig met maatschappelijke problemen, altruïsme of ten dienste staan van de medemens, blijvende waarden en idealen, traditie en cultuur, nalatenschap, financiële zekerheid, algemeen menselijke waarden, genotsactiviteiten, en bezit. Men wordt gevraagd of de aangegeven dingen of activiteiten op dit moment zin geven aan het leven. Een instrument dat meer gericht is op de toekomst is de Aspiration Index (Kasser & Ryan, 1996) waarin 35 levensdoelen staan beschreven, die onderverdeeld zijn in zeven categorieën: rijkdom, beroemdheid, uiterlijk, persoonlijke groei, relaties, maatschappij, en gezondheid. Gezondheid als doel op zich is dus één van de zeven categorieën. Per doel geeft men aan (a) hoe belangrijk men deze vindt, (b) hoe waarschijnlijk het is dat deze in de toekomst bereikt wordt, en (c) hoeveel men nu al bereikt heeft. In Bijlage II staat een overzicht van de 35 doelen. Het onderscheid tussen het heden en de toekomst wordt expliciet geadresseerd in het concept van Markus & Nurius (1986) “possible selves”. “Possible selves” geven iemands gedachten en gevoelens weer over wat men denkt dat men kan worden. Op deze manier geven “possible selves” richting aan gedrag door doelen te stellen die men wil bereiken en een interpretatiekader voor hoe men nu over zichzelf denkt. Er is vooral onderzoek gedaan naar “possible selves” in het kader van schoolloopbaan, carrière en levensloop (adolescent, volwassene, oudere). “Possible selves” kunnen gemeten worden met open en gesloten vragen (Oyserman & Fryberg, 2006). In Bijlage III staat de Possible Selves Questionnaire (Markus & Nurius, 1986), een vragenlijst met gesloten vragen. In Figuur 1 staat het deel over het evalueren van de toekomst in rood weergegeven. De beschreven perspectieven kunnen gebruikt worden om de belangrijke domeinen van iemands huidige leven vast te stellen tijdens het assessment-deel van de interventie. Echter, er bestaan geen expliciet prognostische modellen die berekenen hoe levensdomeinen uit het heden de domeinen in de toekomst voorspellen. Daarom staat er in Figuur 1 een open rood-omrande pijl tussen het heden en verleden. Zoals hierboven beschreven zal de toekomst vooral voorspeld kunnen worden door het individu zelf op basis van diens doelen en motieven, zoals via de Aspiration index of Possible selves. Beide onderdelen “Voorspellen van de gezondheid’ en “Evalueren van de toekomst” (zwarte en rode deel van Figuur 1) beïnvloeden elkaar zoals weergegeven staat met de oranje pijlen in Figuur 1. Het belangrijkste onderdeel wat Future-Me onderscheidt van andere interventies is dat de voorspelling van de toekomstige gezondheid geplaatst wordt in de context van andere levensdomeinen van een persoon (rechter oranje pijl). Hiervoor zal iemand uitgaand van het voortzetten van diens huidige gedrag in de toekomst (Figuur 1, ‘No change’ in blauwe deel): 1 2 3

moeten weten wat zijn risico is op een bepaalde aandoening (risico-calculator); weten wat de aandoening inhoudt wat betreft mogelijke beperkingen en problemen; en in hoeverre deze beperkingen en problemen invloed hebben op zijn toekomstige levensdomeinen.


11 / 25

Zover bekend bestaat er geen interventie uitgaand van bovenstaande drie stappen, maar een gefingeerd voorbeeld is het volgende. Eerst wordt via de Kanker risico test iemands risico op borstkanker berekend. Vervolgens kan op de site https://www.kanker.nl/ betrouwbare informatie gevonden worden over de gevolgen van borstkanker, bijvoorbeeld over vermoeidheid en kanker (https://www.kanker.nl/bibliotheek/borstkanker/gevolgen/189-vermoeidheid-en-kanker). Ten derde gaat iemand na in hoeverre deze gevolgen invloed hebben op belangrijke levensdomeinen die zij wil nastreven in de toekomst. Hierdoor realiseert iemand zich wat de gevolgen zijn van het huidige gedrag op diens toekomstige gezondheid en leven. Deze gevolgen zijn realistischer en concreter gepresenteerd, omdat ze afgestemd zijn op de persoonlijke domeinen die iemand in zijn leven belangrijk vindt. De verwachting is dat de neiging van mensen om de toekomst onjuist en te rooskleurig in te schatten daardoor gecorrigeerd wordt. Mensen zullen gemotiveerd worden om hun gedrag te veranderen zodat ze daardoor belangrijke domeinen in de toekomst kunnen blijven nastreven (Figuur 1, ‘Change’ in blauwe deel). Een nadere afbakening is dat Future-Me bedoeld is om de motivatie te verhogen om gedrag te veranderen. Na deze eerste fase in gedragsverandering volgen nog andere fasen, zoals planning, initiatie en continuatie (bijv. Rothman et al., 2011), waarvoor andere interventies gebruikt worden.


12 / 25

Future Me 1

No change

Change A

Future Me 2

Present Me Change B

Future Me 3

Health Parameters

Health Parameters  Physiology, physical, mental  Health Outcome  Behavior  Determinants

Prognostic model

Context Life Domains

Context Life Domains

 Quality of Life (physical, mental, social)  Activities, participation  Life satisfaction  Goals, motives, needs  Possible Selves

 Quality of Life (physical, mental, social)  Activities, participation  Life satisfaction  Goals, motives, needs  Present Selves

Intervention Assessment

 Physiology, physical, mental  Health Outcome  Behavior  Determinants

Intervention Calculation

Intervention Presentation

(Motivation for) Behavior Change

Figuur 1:

Schematische weergave van de afbakening van een Future-Me interventie.


3

13 / 25

Interventies die het Future-Me concept gebruiken: Literatuuronderzoek Om Future-Me achtige interventies op het spoor te komen, is een literatuuronderzoek uitgevoerd. Omdat verwacht werd dat het moeilijk zou zijn om dergelijke interventies te traceren, is besloten om de zoektocht niet te beperken tot een specifiek gezondheidsdomein, zoals hart- en vaatziekten, kanker of leefstijl en ook geen beperkingen qua publicatiejaar of taal toe te passen. Er is zo breed mogelijk gezocht in de volgende databases: Pubmed, Psycinfo, Scopus, en de Cochrane Reviews. Tabel 1:

Overzicht gebruikte zoektermen in de verschillende databases.

Pubmed

Psycinfo

Scopus

consumer health information

cardiovascular disease

diabetes

diagnostic self evaluation

diabetes

effect

(Mesh)

exercise

effective

future selves

effectiveness

effectiveness

health behavior (Mesh)

future

evaluation

health communiation (Mesh)

future selves

exercise

(health) risk calculator(s)

health behavior

future selves

Internet (Mesh)

health education

health education

lifestyle assessment

health promotion

health promotion

lifestyle intervention

intervention

intervention

lifestyle modification

lifestyle

lifestyle

online risk calculator

personalized

lifestyle intervention

personalized lifestyle

physical activity

physical activity

possible selves

possible selves

personalized

program evaluation (Mesh)

predictive models

possible selves

prognostic model(s)

prognosis

predictive

risk assessment (Mesh)

prognostic model

prediction

risk communication

program evaluation

prognostic model(s)

risk factors (Mesh)

tailored

tailored

risk information

tailoring

tailoring

risk taking (Mesh) test(s) webbased

De Cochrane Reviews bleken geen interventies te bevatten die op Future-Me leken. Tabel 1 geeft een overzicht van de verschillende zoektermen die zijn gebruikt in de overige drie databases. Deze termen zijn in verschillende zoekcombinaties gebruikt. In Bijlagen IV, V en VI staan de verschillende zoektochten voor respectievelijk de databases Pubmed, Psycinfo en Scopus weergegeven. Het bleek lastig om één goede zoekstrategie te vinden die precies antwoord op de vraag gaf. Uiteindelijk is in Pubmed de volgende zoekstrategie uitgevoerd: (future selve(s) OR possible selve(s) OR prognostic model(s) OR (health) risk calculator(s) OR personalized lifestyle) AND (Internet OR webbased OR (risk) communication OR risk information). In de andere twee databases werd een soortgelijke zoekstrategie gehanteerd. Deze zoektochten werden tussen 15 en 29 oktober 2013 uitgevoerd. De resultaten van de verschillende zoektochten werden bekeken op relevantie voor Future-Me achtige interventies. Hierbij was Figuur 1 de leidraad.


14 / 25

In totaal werden 154 artikelen gevonden, waarvan er 7 dubbel waren. In Tabel 2 staat een overzicht van het aantal artikelen dat gevonden werd per database. De meeste artikelen kwamen uit Pubmed en een paar uit Psycinfo Tabel 2:

De databases waar de 147 artikelen gevonden zijn.

Database

N

%

Pubmed

125

85

Psycinfo

15

10

Scopus

7

5

Cochrane Review

0

0

totaal

147

100

Op basis van de schematische weergave van Future-Me in Figuur 1 zijn de artikelen beoordeeld door één beoordelaar (WO) die de titel en samenvatting heeft gelezen. In Tabel 3 staan de resultaten weergegeven. De hoofdconclusie is dat er geen enkele interventie is gevonden die voldoet aan Future-Me, volgens het Future-Me-raamwerk zoals in Figuur 1 beschreven. Er zijn twee interventies gevonden die elementen hadden van zowel het voorspellen van de gezondheid als het evalueren van de toekomst. De eerste betreft een discreet keuze experiment van Dolan, Kavetsos, en Tsuchiya (2013), die 645 personen herhaaldelijk lieten kiezen tussen twee toekomstige gezondheidstoestanden die varieerden in lengte en kwaliteit van leven, maar ook in de tevredenheid met het leven. Kwaliteit van leven was gebaseerd op de dimensies van de EQ-5D (mobiliteit, zelfzorg, dagelijkse activiteiten, pijn/ongemak, depressie). Mensen werd dus steeds een keuze tussen twee toekomstig gezondheidstoestanden voorgelegd zoals bij ‘voorspellen van de gezondheid’, alleen dit waren hypothetische toestanden. Men moest kiezen tussen leven in 3 jaar perfecte gezondheid of 5 jaar in een hypothetische toestand. Daarnaast werd in de gezondheidstoestanden gekeken naar meer dan alleen fysieke gezondheid, namelijk de kwaliteit van de gezondheid en tevredenheid met het leven zoals in ‘evalueren van de toekomst’. Ontevredenheid met het leven leidde tot een voorkeur om eerder te sterven in goede gezondheid, terwijl tevredenheid met het leven leidde tot een voorkeur om langer te leven in slechtere gezondheid. De tweede studie betreft Feinstein (1999), die een model beschrijft voor arts-patiënt interactie om het risico voor hart- en vaatziekten (HVZ) te reduceren. Het ‘voorspelt de gezondheid’ door het risico op HVZ te berekenen via een risicocalculator (“ERIS/St. Joseph health risk appraisal”) en op basis daarvan medische adviezen te geven. Het model bestaat uit acht belangrijke opeenvolgende elementen: (1) gewenste arts-patiënt communicatie stijl, (2) definiëren van de arts- en patiënt rol, (3) de digitale risico-calculator, (4) rangorde van de gezondheidswensen van de patiënt, (5) rangorde van de gezondheidswensen van de arts, (6) een gezamenlijk rangordening, (7) interventie plannen hoe de gezondheidswensen te realiseren, en (8) follow-up om na te gaan of de vastgestelde doelen in de interventieplannen behaald zijn. Het model voldoet deels aan ‘evalueren van de toekomst’ door te kijken naar de gezondheidswensen van de patiënt, en doelen af te spreken en strategieën hoe deze doelen te bereiken. 43% van de artikelen bleek alleen te gaan over aspecten rond het ‘voorspellen van de gezondheid’, en 56% van de artikelen alleen over elementen uit ‘evalueren van


15 / 25

de toekomst’. In de bespreking hiervan moet men zich realiseren dat het literatuuronderzoek niet was opgezet om interventies te vinden die specifiek bij één van de onderdelen apart thuishoorde. Kijkend naar de artikelen die vallen onder het ‘voorspellen van de gezondheid’ valt op dat de meeste artikelen (22%) gaan over getailorde interventies om de gezondheid te bevorderen. In het algemeen worden bij deze interventies risicofactoren vastgesteld en op basis daarvan worden adviezen gegeven, bijvoorbeeld de huidige fysieke activiteit wordt geëvalueerd en op maat advies wordt geboden (Bull, Jamrozik, & Blanksby, 1999). Daarnaast bood 6% van de interventies ook een risicocalculator, in aanvulling op getailorde gezondheidsinformatie. Deze interventies kwamen het meest in buurt van het ideale ‘voorspellen van de gezondheid’, hoewel de expliciete vergelijking tussen de gevolgen van het huidig versus veranderd gedrag op de toekomstige gezondheid in alle gevallen ontbrak. Het beste voorbeeld was Laan et al. (2012) die een protocol beschreven van een Nederlands onderzoek om het risico op hart- en vaatziekten (HVZ) te verminderen, door een online tool aan te bieden waarin op basis van leefstijl een risico wordt berekend op HVZ, waarop getailorde adviezen worden gegeven. Tabel 3:

Beoordeling van de artikelen in het raamwerk van Future-Me. N

%

1. Voorspellen van de gezondheid

63

43

identificeren tailoring variabelen

14

10

persoonlijke reminder

2

1

risico-calculator

3

1

tailored health intervention

32

22

calculator + tailored health intervention

8

6

overige health interventions

4

3

82

56

Health: disease/disorder

12

8

Health: ageing

11

8

non-Health: identity

12

8

non-Health: school, career

12

8

anders

17

12

physical health (risky behaviors)

12

8

psychological health

4

3

overige possible selves

2

1

Elementen uit 1+2 ”voorspellen + evalueren”

2

1

Gehele Raamwerk Future-Me (1+2+onderlinge relatie)

0

0

totaal

147

100

(assessment risk factor + education/coaching)

2. Evalueren van de toekomst possible selves beschrijvend

possible selves relaties/interventie

Kijkend naar de artikelen die vallen onder ‘evalueren van de toekomst’ beschrijft 44% hoe verschillende mensen hun toekomstig zelf zien. Dit kan gaan over mensen met een ziekte of aandoening (bijvoorbeeld mensen met een depressie of de ziekte van Alzheimer), oudere mensen, de identiteit van vrouwen of adolescenten, of de toekomstbeelden gerelateerd aan school of carrière. De enige artikelen die enigszins voldoen aan het idee van ‘evalueren van de toekomst’ zijn de 11%


16 / 25

artikelen waarin toekomstbeelden worden gerelateerd aan risicofactoren (bijv. ongezond gedrag) of waarin de toekomstbeelden worden gemanipuleerd. Bijvoorbeeld, Song, Kim, Kwon, & Jung (2013) lieten rokers hun toekomstige gezicht zien als het hoofd van hun avatar in een serious game, waardoor men meer van plan was te gaan stoppen met roken. In de onderzoeken van Ouellette et al. (2005) en Murru & Martin Ginis (2010) bleek de opdracht om zich een gezonde, actieve toekomstige zelf voor te stellen bewegen te bevorderen. Concluderend blijkt uit het literatuuronderzoek dat er geen interventie is gevonden volgens het Future-Me raamwerk zoals beschreven in Figuur 1. Wel vinden we elementen van dit raamwerk terug in de literatuur. Het lijkt erop dat de volgende elementen gedrag stimuleren om de gezondheid te bevorderen: (a) risicocalculator, (b) op basis waarvan getailorde gedragsadviezen worden gegeven, en (c) het voorstellen van de eigen toekomst.


4

17 / 25

Interventies die het Future-Me concept gebruiken: Consultatie experts Op zoek naar interventies die voldeden aan het raamwerk van Future-Me (zie Figuur 1) zijn ook experts gevraagd naar voorbeelden van Future-Me-achtige interventies, waarbij experts op het gebied van (a) (digitale) gedragsinterventies om gezondheid te bevorderen en (b) beslissingsondersteuning zijn benaderd. De experts werden gezocht in het eigen netwerk, maar ook door te kijken naar bestaande overzichten van experts op deze gebieden. Zo werd het overzicht van experts doorgenomen die deelgenomen hadden aan de Delphi-studie om de digitale checklist eASI versie 1.0 te beoordelen. Ook werden de ledenlijsten geraadpleegd van de Nederlandse tak van de International Society for Research on Internet Interventions (NSRII-NL; http://www.nsrii.nl/) en het platform Shared Decision Making/Gedeelde Besluitvorming (LinkedIn groep Platform SDM/GB). Uiteindelijk zijn 24 experts op het gebied van (digitale) gedragsinterventies om gezondheid te bevorderen en 7 experts op het gebied van beslissingsondersteuning benaderd. Zij werden gemaild met de vraag of ze een Future-Me achtige interventie kenden, en zo ja of zij daarover geïnterviewd konden worden. De vraag werd als volgt aan hen voorgelegd (zie ook Bijlage VII): TNO is bezig met een inventarisatie van zogenaamde “Future-Me” interventies. Een dergelijk digitale interventie heeft de onderstaande vier functionaliteiten: 1

2

3 4

Op basis van individuele parameters voorspellen van de toekomstige fysieke gezondheid (bijvoorbeeld risico calculatoren, zoals de Kanker risicotest van het KWF). Focus is op veranderbare factoren (gedrag) waarbij toekomstige gezondheid getoond wordt bij huidige toestand versus een verandering (bijvoorbeeld kans op longkanker bij roken versus na stoppen met roken). Beschrijven huidige bronnen van psychologisch welzijn en tevredenheid, zoals werk, hobby’s, familie, vrienden, ontspanning, etc. Aangeven hoe de toekomstige fysieke gezondheid er voor zorgt dat men bepaalde dingen niet meer kan doen waar men welzijn/plezier aan ontleende (Bijvoorbeeld niet meer voetballen, omdat men te kortademig is).

De mailing (15 december 2014) werd gevolgd door een herinnering (20 december 2014). Twee experts bleken afwezig op basis van hun out-of-office bericht. In totaal hebben 13 experts gereageerd (13/29 = 45% response). Geen van hen kende een interventie die aan deze vier functionaliteiten voldeed. In Bijlage VIII staat het overzicht van de experts die gereageerd hebben.


5

18 / 25

Interventies die het Future-Me concept gebruiken: Nederlandse interventies Op zoek naar interventies die voldeden aan het raamwerk van Future-Me (zie Figuur 1) is tenslotte de database met Nederlandse interventies van het Loket Gezond Leven onderzocht, de i-database. Dit is gedaan door één onderzoeker (WO) die eind januari 2014 de interventies in de database heeft bekeken. Er is niet systematisch nagegaan waarom interventies niet voldeden, omdat de verwachting was dat dit niet meer informatie zou opleveren dan in hoofdstukken 2 en 3 al was gevonden. Het RIVM (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu; http://www.rivm.nl/) is één van de partners van het Loket gezond leven ( http://www.loketgezondleven.nl/), dat opgezet is om professionals te ondersteunen bij het bevorderen van een gezonde leefstijl van burgers. Daartoe heeft zij een database opgezet waarin allerlei interventies worden verzameld die hieraan bijdragen (http://www.loketgezondleven.nl/interventies/i-database/). Eind januari 2014 zitten er 1843 interventies in de database. Deze interventies worden beoordeeld op hun kwaliteit, effectiviteit en uitvoerbaarheid via een erkenningstraject (http://www.loketgezondleven.nl/interventies/kwaliteit-van-interventies/) en dit oordeel wordt weergegeven in een aantal niveaus (zie http://www.loketgezondleven.nl/interventies/kwaliteit-van-interventies/beoordeling/niveauscriteria/). Interventies zijn bekeken die als (a) effectief (niveaus II,III,IV), of (b) goed

onderbouwd (niveau I) zijn beoordeeld. 5.1

Effectieve interventies In totaal stonden er 26 interventies in de database die beoordeeld waren als een effectieve interventie. Nagegaan is of deze interventies voldeden aan het Future-Me raamwerk (Figuur 1). Van de 5 niveau IV-interventies bleek geen te passen in Future-Me. Van de 21 niveau III-interventies bleek geen te passen in Future-Me. Echter, van deze 21 interventies waren er 5 interventies die deels pasten in het onderdeel ‘voorspellen van de gezondheid’, omdat het een getailorde gezondheidsinterventie was (assessment van factoren en hierop afgestemd veranderingsadvies): Drinktest.nl, Krachtvoer, Stoppen met roken op maat 2.0, Surfen naar sportblessure preventie, en Minder drinken. De laatste bevatte ook een risico-calculator, wat een belangrijk onderdeel is van het onderdeel ‘voorspellen van de gezondheid’. Immers, er moet wel een concrete gezondheidstoestand voorspeld worden in de toekomst en niet alleen een evaluatie dat de huidige leefstijl ongezond is en aangepast moet worden. Van de 21 interventies bleek één interventie te passen in het onderdeel ‘waarderen van de toekomst’, namelijk Op verhaal komen. Er waren geen niveau II interventies in de database.

5.2

Goed onderbouwde interventies In totaal stonden er 132 interventies in de database die beoordeeld waren als ‘Goed onderbouwd’. Ook van deze interventies voldeed geen van deze aan het volledige Future-Me raamwerk (Figuur 1). Van de 132 interventie pasten 35 interventies (27%) (deels) in het onderdeel ‘voorspellen van de gezondheid’. Het grootste deel, 33 interventies, betrof getailorde gezondheidsinterventie waarin factoren of determinanten werden vastgesteld en hierop een afgestemd


19 / 25

veranderingsadvies en aanbod werd gedaan. Het grootste deel betrof gecombineerde beweeg- en voedingsinterventies, zoals de Beweegkuur, de Coachmethode,. B.Slim beweeg meer, eet gezond, JUMP-in, Lekker Fit! Lespakket, en VETisnietVET. Daarnaast ook interventies voor mannen die seks hebben met mannen in kader van HIV-preventie (bijvoorbeeld, Gaycruise.nl), en rook- en drugspreventie (bijvoorbeeld, Rooksignaal, de Wiet-Check). Twee interventies waren specifieker in het voorspellen van de toekomstige gezondheidstoestand: Diabetes voorkómen en Valanalyse 65+ voor de eerstelijnszorg. Bij beide wordt een test afgenomen om het risico op diabetes/vallen te voorspellen en wordt ingegaan op de beïnvloedbare factoren die deze risico’s verhogen en verlagen. Het tweede onderdeel van het Future-Me raamwerk betreft het onderdeel ‘waarderen van de toekomst’. Hierin zal iemand eerst de bredere context van zijn leven beschrijven, zoals zijn activiteiten, doelen en waarden, en ten tweede hoe de toekomstige gezondheidstoestand deze bredere context beïnvloedt. Tien interventies (8%) werden gevonden die meer ingingen op het beschrijven van de bredere context van iemands leven. Dit waren interventies die gingen over seksualiteit, intimiteit en grensoverschrijdend gedrag (bijvoorbeeld, Boys R Us, Let’s talk), pesten (bijvoorbeeld, Plezier op school), en weerbaarheid (bijvoorbeeld Rots en Water, Levensvaardigheden). Eén interventie, Wijzer met Welder, plaatst de gezondheidstoestand binnen een bredere context van iemands leven door zich ook te richten op de gevolgen van iemands gezondheidsklachten op diens werk. Bij het beoordelen van de interventies in de database van loket gezond leven bleek dat veel interventies uit verschillende onderdelen bestaan in de vorm van een cursus, lespakket of therapie. Wellicht dat in één van die onderdelen toch aspecten van Future-Me zitten wat niet blijkt uit de beschrijving in de database. Daarnaast betreft het veel verschillende gezondheidsonderwerpen. De eMental-health interventies uitgaand van cognitieve gedragstherapie lijken niet goed te passen in het onderdeel ‘voorspellen van de gezondheid’, en zodoende in het Future-Me concept. Concluderend blijkt ook het zoeken van Nederlandse interventies in de i-database van het RIVM geen interventies op te leveren die aan het gehele Future-Me concept voldoen.


6

20 / 25

Conclusies en aanbevelingen De hoofdconclusie is dat een interventie volgens het Future-Me raamwerk uit Figuur 1 niet gevonden is in het literatuuronderzoek (hoofdstuk 3), de consultatie van experts (hoofdstuk 4), en een analyse van de i-database van RIVM (hoofdstuk 5). Globaal gesproken zijn vooral interventies gevonden die passen in het onderdeel ‘voorspellen van de gezondheid’, maar daarin worden niet expliciet de gevolgen van onveranderd gedrag afgewogen tegen de gevolgen van veranderd gedrag. Veel minder interventies zijn gevonden die vallen onder het onderdeel ‘evalueren van de toekomst’. Van hét kenmerk van Future-Me dat de voorspelde gezondheid wordt geplaatst in de bredere context van andere domeinen in iemands leven (waarden, doelen, activiteiten) is geen enkel voorbeeld gevonden. Een kritische kanttekening is dat het lastig bleek om een passende zoekstrategie te vinden om de literatuur te doorzoeken. Het zoeken was daarbij gericht op een interventie die het volledige Future-Me concept dekte (zie Figuur 1). Bij de consultatie van de experts bleek ongeveer de helft te reageren op de vraag naar Future-Me achtige concepten. Echter diegene die reageerden, waren allemaal zodanig ingevoerd in het veld en zeker van hun zaak, dat de verwachting is dat meer experts geen ander antwoord zal geven. De i-database bevat een redelijk omvangrijk aantal Nederlandse interventies en ook daarin zijn geen voorbeelden gevonden. Welke vervolgstappen zijn aan te bevelen? Gegeven dat er nog geen Future-Me achtige interventie bestaat, zijn er een aantal mogelijkheden. Ten eerste, onderzoek naar aspecten van het model (Figuur 1) waar de onderliggende (gedragstheoretische) kennis nog beperkt is. Hierbij valt bijvoorbeeld te denken aan het systematischer nagaan welke biases en heuristieken mensen gebruiken bij het inschatten van hun eigen toekomst en welke technieken er zijn om deze te ontkrachten (zgn. “debiasing”). Bijvoorbeeld, Wilson et al. (2012) vonden dat een toekomstbeeld vroeger in de tijd positiever werd beoordeeld dan een toekomstbeeld later in de tijd. Een manier om dit te ontkrachten was door een zelfbevestigingstechniek (zgn. “self-affirmation”) te gebruiken, waarin mensen bevestigd worden in hun persoonlijke waarden en kracht, waardoor men minder defensief reageert op informatie die het zelfbeeld bedreigt (zie Epton & Harris, 2008). Een ander voorbeeld is dat mensen verschillen in hun oriëntatie op de toekomst, sommige zijn meer gericht op lange termijn gevolgen dan anderen. Joireman et al. (2012) laten zien dat mensen die meer letten op de toekomst meer geneigd zijn gezond te eten en meer te bewegen. Een dergelijk persoonlijkheidsverschil kan gebruikt worden om te tailoren of te personaliseren bij Future-Me achtige interventies. Ten tweede, een inventarisatie naar interventies die specifiek gericht zijn op de aparte onderdelen van het Future-Me raamwerk. Binnen het onderdeel ‘voorspellen van de gezondheid’ lijkt het of interventies met risico-calculatoren redelijk los staan van de getailorde gezondheidsinterventies. Daar interventies op het gebied van het voorspellen van de gezondheid een breed gebied bestrijkt is het advies om deze inventarisatie te richten op een specifiek gezondheidsdomein. De suggestie is om aan te sluiten bij de bekende risico-calculatoren van het KWF en het preventieconsult (zie sectie 2.1 voorbeelden risico-calculatoren). Dit betekent vormen van kanker of het cardiometabool syndroom. Dit laatste sluit aan bij de aandacht vanuit


21 / 25

TNO voor het ontwikkelen van prognostische modellen voor Type 2 Diabetes (Europees FP7-project Mission-T2D, Thema Biomedische innovaties, proeftuin P4) en Obesitas (Domino, prof. van Buuren, Thema Levenslang gezond). Een andere mogelijkheid is om de aandacht te richten op leefstijl en preventie. Bijvoorbeeld, aan te sluiten bij het TNO-project om de leefstijl van MBO-leerlingen te bevorderen door hen een online leefstijl test en advies aan te bieden (http://www.testjeleefstijl.nl/, Dr. Paulussen, Thema Levenslang gezond). Aansluiting kan ook gezocht worden bij Nederlandse getailorde gezondheidsinterventies uit de i-database of interventies die in een RCT onderzocht gaan worden en in het Nederlandse trial register geregistreerd staan (http://www.trialregister.nl/), zoals Laan et al., 2012). Naast het aansluiten op een specifiek gezondheidsdomein moet ook gelet worden op een aantal kenmerken van de modellen die ten grondslag liggen aan risicocalculatoren in het onderdeel ‘voorspellen van de gezondheid’. Veel van deze modellen zijn gebaseerd op het wel of niet aanwezig zijn van één gedrag (bijvoorbeeld wel of geen alcohol drinken), maar niet op een verandering in gedrag (bijvoorbeeld na tien jaar alcohol drinken stoppen met alcohol drinken). De risicocalculator van Woloshin et al. (2008) maakt onderscheid tussen nooit rokers, voormalige rokers en huidige rokers bij de risicoschattingen op verschillende aandoeningen, maar of andere risico-calculatoren dit doen moet worden nagegaan. Immers, een voormalig roker loopt een ander risico dan iemand die nooit gerookt heeft. Een gerelateerd kenmerk is dat veel risico-calculatoren kijken naar geïsoleerde gedragingen, zoals roken bij Woloshin et al. (2008). Echter veel gedragingen zullen samen voorkomen zoals roken én drinken. De vraag is of risicocalculatoren hiermee rekening houden. Er zijn weinig interventies gevonden die passen binnen het onderdeel ‘evalueren van de toekomst’. In het huidige onderzoek is vooral gekeken naar onderzoek binnen de lijn van toekomstbeelden (zgn. “possible selves”). Het verdient aanbeveling om dit uit te breiden naar interventies gericht op psychologisch welzijn (bijv. zingeving, vitaliteit), kwaliteit van leven en het ICF-raamwerk. Wat betreft het laatste heeft TNO de IMPACT-vragenlijst ontwikkeld om het functioneren en de participatie te meten, en de VITA-16 om de vitaliteit in kaart te brengen. Als interventie technieken zou ook gekeken kunnen worden naar (a) het gebruik van narratieven (Green & Brock, 2005), (b) verhalen van anderen (Shaffer & ZikmundFisher, 2013), en (c) waarde-verhelderingstechnieken (Pieterse et al., 2013). Dergelijke interventies kunnen los staan van een bepaalde aandoening, want het gaat om het bepalen van wat iemand in het heden en de toekomst belangrijk vindt in diens leven. Bij de verbinding tussen de twee onderdelen ‘voorspellen van de gezondheid’ en ‘evalueren van de toekomst’ is het wel belangrijk om te kijken naar specifieke aandoeningen. Bij specifieke aandoeningen bestaan wellicht predictie modellen die gezondheid relateren aan de bredere context, zoals activiteiten, doelen en waarden. Bijvoorbeeld, een model die naast een voorspelling over de gezondheid ook iets zegt over de gevolgen daarvan voor bepaalde activiteiten. Op zich is het leggen van de verbinding tussen beide onderdelen van Future-Me ook een onderdeel wat verder geëxploreerd moet worden. Ten derde de ontwikkeling van een interventie die het hele Future-Me-concept bevat, geïnspireerd door de bestaande (en waar mogelijk effectieve) voorbeelden van interventies die de diverse onderdelen van het concept operationaliseren. Aandachtspunt daarbij is de concrete vormgeving en uitvoering van de interventie


22 / 25

Future-Me. Future-Me zou niet een eenmalige assessment moeten zijn, maar een monitoring systeem om te zien of men al dichter bij de gewenste toekomstige zelf is gekomen. Het onderdeel ‘voorspellen van de gezondheid’ geeft aan welke informatie verzameld zou moeten worden, maar er moet ook nagedacht worden hoe de informatie verzameld wordt. Liefst zo eenvoudig en minst invasief mogelijk. Bijvoorbeeld via sensoren in een smartphone of gedragen in kleding. Een andere vraag is hoe de informatie gepresenteerd kan worden. Zou er een avatar gebruikt moeten worden in een simulatie of serious game (vgl. Mii van de Wii, SIMS), om de toekomstige gevolgen voor de gezondheid en andere domeinen van het leven te visualiseren? Of zou feedback in de vorm van je echte leeftijd geschikt zijn of infographics? Tot slot, de vraag of alle onderdelen van Future-Me via een digitale tool worden geïmplementeerd of dat er sprake is van blended care, waarbij ook een professional is betrokken, zoals de opzet is in het Preventie consult. Tot slot is een vervolgstap om te kijken naar mogelijke partners/financiers die interesse hebben in het verder ontwikkelen van het Future-Me raamwerk. Gedacht kan worden aan de eerder genoemde TNO-partners of –projecten. Binnen TNO past Future-me goed in het Shared Research programma ePartner. Daarnaast zijn het KWF en de organisaties die betrokken zijn bij het preventie consult (Nierstichting, Hartstichting, Diabetes Fonds, NHG, LHV, NVAB) mogelijke partners. Zorgverzekeraar CZ en bedrijf Medicinfo staan vaak open voor eHealth zorginnovaties. Tot slot, wordt gedacht aan de partners van de LSH-Impulse call STAPSS, namelijk het hartrevalidatie programma MyCARDSS, PatientCoach rond longziekten, eCoach rond nierziekten, de serious game voor nierziekten, en de A-CaRe webportal voor overlevenden van kanker.


7

23 / 25

Referenties Attema, A.E., Bleichrodt, H., & Wakker, P.P. (2012) A direct method for measuring discounting and QALYs more easily and reliably. Medical Decision Making,32, 583-593. Bull, F.C., Jamrozik, K., & Blanksby, B.A. (1999) Tailored advice on exercise--does it make a difference? American Journal of Preventive Medicine, 16, 230-239. Crutzen, R., Kohl, L., & De Vries, N.K. (2013) Kennissynthese online preventie. Maastricht: Universitaire Pers Maastricht. Diener, E., Emmons, R.A., Larsen, R.J., & Griffin, S. (1985) The Satisfaction With Life Scale. Journal of Personality Assessment, 49, 71-75. Deci, E. L., & Ryan, R. M. (2000). The “What” and “Why” of Goal Pursuits: Human Needs and the Self Determination of Behavior. Psychological Inquiry, 11, 227–268. De Ridder, D., & De Wit, J. (Eds.) (2006). Self-regulation in health behavior. Chichester, UK: Wiley. Dolan, P., Kavetsos, G., & Tsuchiya, A. (2013) Sick but satisfied: the impact of life and health satisfaction on choice between health scenarios. Journal of Health Economics, 32, 708-714. Doyle, J.R. (2013) Survey of time preference, delay discounting models. Judgment and Decision Making, 8, 116–135. Elias, S., Grooters, H.G., Bausch-Goldbohm, R.A., Van den Brandt, P.A., Kampman, E., Van Leeuwen, F.E, Peeters, P.H., De Vries, E., Wiger, S., & Kiemeney, L.A. (2012). De KWF Kanker Risico Test. Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde, 156(21), A4888. Epton, T., & Harris, P.R. (2008) Self-affirmation promotes health behavior change. Health Psychology, 27, 746-752. Feinstein, R.E. (1999) Prevention-oriented primary care: a collaborative model for office-based cardiovascular risk reduction. Heart Disease, 1, 264-271. Green, M. C., & Brock, T. C. (2005). Persuasiveness of narratives. In T. C. Brock, & M. C. Green (Eds.), Persuasion: Psychological insights and perspectives (pp. 117-142) Sage. Harle, C.A., Downs, J.S., & Padman, R. (2012) Effectiveness of personalized and interactive health risk calculators: A randomized trial. Medical Decision Making, 32, 594-605. Hoerger, M. (2012) Coping strategies and immune neglect in affective forecasting: Direct evidence and key moderators. Judgment and Decision Making, 7, 86–96.


24 / 25

Joireman, J., Shaffer, M.J., Balliet, D., & Strathman, A. (2012) Promotion orientation explains why future-oriented people exercise and eat healthy: Evidence from the two-factor consideration of future consequences-14 scale. Personality and Social Psychology Bulletin, 38, 1272-1287. Kasser, T., & Ryan, R.M. (1996) Further examining the American dream: Differential correlates of intrinsic and extrinsic goals. Personality and Social Psychology Bulletin, 22, 280-287. Katz, P.P., & Yelin, E.H. (2001) Activity loss and the onset of depressive symptoms: do some activities matter more than others? Arthritis and Rheumatism, 44, 1194-202. Krijgsman, J., De Bie, J., Burghouts, A., De Jong, J., Cath, G-J., Van Gennip, L., & Friele, R. (2013) eHealth, verder dan je denkt. eHealth-monitor 2013. Den Haag: Nictiz en NIVEL. Laan, E.K., Kraaijenhagen, R.A., Peek, N., Busschers, W.B., Deutekom, M., Bossuyt, P.M., et al. (2012) Effectiveness of a web-based health risk assessment with individually-tailored feedback on lifestyle behaviour: study protocol. BMC Public Health, 12:200-2458-12-200. Markus, H., & Nurius, P. (1986) Possible selves. American Psychologist, 41, 954-969. McGinty, H.L., Dark-Freudeman, A., & West, R.L. (2013). Health hopes and fears for the future in relation to health behavior and current health status. Journal of Health Psychology, 18, 1509-1518. Murru, E.C., & Martin Ginis, K.A. (2010) Imagining the possibilities: The effects of a possible selves intervention on self-regulatory efficacy and exercise behavior. Journal of Sport and Exercise Psychology, 32, 537-554 Ouellette, J.A., Hessling, R., Gibbons, F.X., Reis-Bergan, M., & Gerrard, M. (2005) Using images to increase exercise behavior: Prototypes versus possible selves. Personality and Social Psychology Bulletin, 31, 610-620. Oyserman, D., & Fryberg, S. (2006). The possible selves of diverse adolescents: Content and function across gender, race and national origin. In C. Dunkel & J. Kerpelman (Eds.), Possible selves: Theory, research, and application. Huntington, NY: Nova. Pieterse, A.H., de Vries, M., Kunneman, M., Stiggelbout, A.M., & Feldman-Stewart, D. (2013) Theory-informed design of values clarification methods: a cognitive psychological perspective on patient health-related decision making. Social Science and Medicine, 77, 156-163. Post, M.W., de Witte, L.P., Reichrath, E., Verdonschot, M.M., Wijlhuizen, G.J., Perenboom, R.J. (2008) Development and validation of IMPACT-S, an ICF-based questionnaire to measure activities and participation. Journal of Rehabilitation Medicine, 40, 620-627.


25 / 25

Reker, G.T. (1994) Logotheory and logotherapy: Challenges, opportunities, and some empirical findings. International Forum for Logotherapy, 17, 47-55. Rothman, A.J., Baldwin, A.S., Hertel, A.W., & Fuglestad, P. (2011). Self-regulation and behavior change: Disentangling behavioral initiation and behavioral maintenance. In K. Vohs & R. Baumeister (Eds.), Handbook of self-regulation: nd Research, theory, and applications (2 ed.; pp. 106-122). New York, NY: Guilford Press. Ruby, M. B., Dunn, E. W., Perrino, A., Gillis, R., & Viel, S. (2011). The invisible benefits of exercise. Health Psychology, 30, 67–74. Ryff, C.D., & Keyes, C.L.M. (1995) The structure of psychological well-being revisited. Journal of Personality and Social Psychology, 69, 719-727. Shaffer, V. A., & Zikmund-Fisher, B. J. (2013). All stories are not alike: A purpose-, content-, and valence-based taxonomy of patient narratives in decision aids. Medical Decision Making, 33, 4-13. Song, H., Kim, J., Kwon, R.J., Jung, Y. (2013) Anti-smoking educational game using avatars as visualized possible selves. Computers in Human Behavior, 29, 2029-2036. Sweeny, K., & Krizan, Z. (2013) Sobering up: a quantitative review of temporal declines in expectations. Psychological Bulletin, 139, 702-24. Timmermans, D.R., & Oudhoff, J. (2012) Weergave van risico's in de KWF Kanker Risico Test. Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde, 156(21), A4961. Van Ranst, N., & Marcoen, A. (1996) Zinervaring bij ouderen: zingevingsbronnen, welbevinden, coping en houding tegenover de dood. Tijdschrift voor Gerontologie en Geriatrie, 27, 5-13. Weinstein N.D. (1980). Unrealistic optimism about future life events. Journal of Personality and Social Psychology, 39, 806-820. Wilson, A.E., Buehler, R., Lawford, H., Schmidt, C., & Yong, A.G. (2012) Basking in projected glory: The role of subjective temporal distance in future self-appraisal. European Journal of Social Psychology, 42, 342-353. Woloshin, S., Schwartz, L.M., & Welch, H.G. (2002) Risk charts: Putting cancer in context. Journal of the National Cancer Institute, 94, 799-804. Woloshin, S., Schwartz, L.M., & Welch, H.G. (2008) The risk of death by sex, age and smoking status in the United States: Putting health risk in context. Journal of the National Cancer Institute, 100, 845-853.


A

Bijlage A | 1/1

Bijlage I – Valued Activity Disability (Katz & Yelin 2001) Household maintenance Any home maintenance or repairs Minor maintenance inside house, such as replacing fuses or touching up paint Major maintenance inside house, such as wiring, plumbing, or painting Minor maintenance outside house, such as yard or garden work Routine car maintenance Housework Take care of houseplants Sew or mend clothes Do own laundry Do own ironing Do own light housework, such as dusting Do own heavier housework, such as vacuuming Prepare and cook own meals Wash dishes and clean up after meals Nurturing activities Take care of pets Take care of family members who are ill, such as a spouse or parent Shop for other family members Shop for friends and relatives Take care of a sick person in your household Take someone else to the doctor Shopping/errands Shop for yourself Go to the post office yourself Go to the bank yourself Shop for food yourself Shop for clothes yourself Visit the doctor yourself Shop at the drug store yourself Social interaction Visit in person with family members who do not live in your home Visit in person with your friends Talk on the telephone with family members who do not live in your home Talk on the telephone with friends Correspond with friends or family by mail Visit sick friends at home or in the hospital Transportation Drive yourself around the city in a car Get around the city in a car with someone else driving Get around the city on a bus, train, BART, or other form of mass transit Travel to other areas of the state or country by train or plane Travel to other areas of the state or country by car

Social events Participate in holiday festivities Attend parties with family or friends Watch sports in person Go on day trips, such as picnics Go away on vacation, such as camping, sightseeing, or touring Be involved in hobby clubs, such as garden or bridge clubs Entertainment outside the home Attend lectures or seminars Go to the theater to see plays Visit cultural facilities, such as museums, zoos, or gardens Visit the library Take educational courses, but not for a degree Shop at large suburban shopping mall or downtown San Francisco or Oakland Go to movies in a movie theater Leisure activities — sedentary, in the home Watch television Read books Read newspapers or magazines Recreational activities Be involved in hobbies and crafts, such as music, carpentry, dressmaking, knitting, creative writing, or gardening Be involved in physical activities, such as walking, bicycling, running, dancing, or sports Get around your neighborhood by walking Get around your neighborhood on a bicycle Service Be involved with public service organizations, such as League of Women Voters, fraternal groups, or groups supporting the arts Be involved with political parties or other partisan causes Work as a volunteer Religious activities Attend church services regularly Be involved in church organizations Have family and private prayers at home Work Work full-time for pay Work overtime Work part-time for pay Be involved in work-related education and training Use a computer at home


B

Bijlage B | 1/1

Bijlage II – Aspiration Index (Kasser & Ryan, 1996) Extrinsic Life-goals Wealth  To be a very wealthy person.  To have many expensive possessions.  To be financially successful.  To be rich.  To have enough money to buy everything I want. Fame:  To have my name known by many people.  To be admired by many people.  To be famous.  To have my name appear frequently in the media.  To be admired by lots of different people. Image:  To successfully hide the signs of aging.  To have people comment often about how attractive I look.  To keep up with fashions in hair and clothing.  To achieve the "look" I've been after.  To have an image that others find appealing. Intrinsic Life-goals Personal growth:  To grow and learn new things.  At the end of my life, to be able to look back on my life as meaningful and complete.  To choose what I do, instead of being pushed along by life.  To know and accept who I really am.  To gain increasing insight into why I do the things I do. Relationships:  To have good friends that I can count on.  To share my life with someone I love.  To have committed, intimate relationships.  To feel that there are people who really love me, and whom I love.  To have deep enduring relationships. Community:  To work for the betterment of society.  To assist people who need it, asking nothing in return.  To work to make the world a better place.  To help others improve their lives.  To help people in need. Other Life-goals Health:  To be physically healthy.  To feel good about my level of physical fitness.  To keep myself healthy and well.  To be relatively free from sickness.  To have a physically healthy life style


C

Bijlage C | 1/1

Bijlage III – Possible Selves Questionnaire (Markus & Nurius, 1986)

Answer for each of the items below the following three question (1 = not at all, 4 = somewhat, 7 = very much): "Describes you now" "Like this to describe you in the future" "Think that this will describe you in the future"                                

In good shape Athletic Financially secure Travel extensively Content with life Self-employed Living in a nursing home Long-lived Ordinary Good parent Famous Have a breakdown In poor health Close to family Unemployed Alone Street person Unwanted/forgotten by my family Married On welfare Creative Divorced Physically disabled Depressed Spouse/child abuser Competent Loved Bored In good health Not in control of your life Carefree Drug/alcohol dependent


D

Bijlage IV – Zoektochten Pubmed

Bijlage D | 1/2


Bijlage D | 2/2


E

Bijlage V – Zoektochten Psycinfo

Bijlage E | 1/2


Bijlage E | 2/2


F

Bijlage VI – Zoektochten Scopus

Bijlage F | 1/1


G

Bijlage G | 1/1

Bijlage VII – Mailing aan experts Beste xxxxxxxxxxx, TNO is bezig met een inventarisatie van zogenaamde “Future-Me” interventies. Een dergelijk digitale interventie heeft de onderstaande vier functionaliteiten: Op basis van individuele parameters voorspellen van de toekomstige fysieke gezondheid (bijvoorbeeld risico calculatoren, zoals de Kanker risicotest van het KWF). Focus is op veranderbare factoren (gedrag) waarbij toekomstige gezondheid getoond wordt bij huidige toestand versus een verandering (bijvoorbeeld kans op longkanker bij roken versus na stoppen met roken). Beschrijven huidige bronnen van psychologisch welzijn en tevredenheid, zoals werk, hobby’s, familie, vrienden, ontspanning, etc. Aangeven hoe de toekomstige fysieke gezondheid er voor zorgt dat men bepaalde dingen niet meer kan doen waar men welzijn/plezier aan ontleende (Bijvoorbeeld niet meer voetballen, omdat men te kortademig is). Wilt u met een REPLY aangeven of u een interventie kent die hieraan voldoet, door onderstaande vraag te beantwoorden.  Nee, ik ken geen interventie die hieraan voldoet  Ja, ik ken een dergelijke interventie, namelijk …………………………………………………………………………. Indien u een dergelijke interventie kent, vindt u het dan goed als wij telefonisch contact met u opnemen om kort een aantal vragen te stellen?  Nee, ik wil niet gebeld worden  Ja, ik ben bereikbaar op tel nr …………………………………………………………………………. Wij willen u alvast heel hartelijk bedanken voor het lezen van de mail en beantwoorden van onze vraag. Vriendelijke groet, Dr. Wilma Otten en Dr. Olivier Blanson Henkemans


H

Bijlage H | 1/1

Bijlage VIII – Deelnemende experts 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

Drs. B. Brandenburg, Medicinfo Dr. R. Crutzen, Universiteit Maastricht Prof. Dr. S. van Dulmen, Nivel Prof. dr. ir. R.D. Friele, NIVEL Drs. J. Krijgsman, Nictiz Dr. A. Oenema, Universiteit Maastricht Dhr. Ing. P. Pelsmaeker, Stichting digitalezorg.nl / sr. Business Developer eHealth TNO Dr. A.H. Pieterse, Leids Universitair Medisch Centrum Prof. dr. M.J. Sorbi, Universiteit Utrecht Prof. dr. A.M. Stiggelbout, Leids Universitair Medisch Centrum Prof. dr. D.R.M. Timmermans, Vrije Universiteit Prof. dr. H. de Vries, Universiteit Maastricht Prof. dr. T. van der Weijden, Universiteit Maastricht

Future-Me: Wat is het en bestaat het?

Recommend Documents