Dagblad van het Noorden van: 24-09-2011
Fotografie als pure fictie Door Mannus van der Laan
De fotowerken van Ruud van Empel tonen een paradijselijke wereld. Maar ergens klopt er iets niet met de kinderen en pubers die je in het Hof van Eden onbewogen aanstaren. De kunstenaar, van wie in het Groninger Museum een overzichtstentoonstelling loopt, speelt een geraffineerd spel met fictie en werkelijkheid.
R
uud van Empel. Zijn naam zal bij weinig lezers een belletje doen rinkelen. Grote kans dat velen wel werk van hem hebben gezien. Als (grafisch) vormgever heeft hij in de jaren tachtig en negentig veel televisie- en filmdecors ontworpen, onder meer voor Theo en Thea en de ontmaskering van het tenenkaasimperium (1989) en Kreatief met kurk (1993/94). Jarenlang werkte Van Empel (Breda, 1958) achter de schermen, stelde hij zich dienstbaar op, voegde hij zich naar de wensen en nukken van programmamakers. Op een gegeven moment had hij het helemaal gehad. Halverwege de jaren negentig trad hij daarom naar buiten als zelfstandig kunstenaar. Eerst met collages, gemaakt van fotoknipsels die hij op een kopieerapparaat verkleinde en vergrootte. Niet lang daarna ontdekte hij de mogelijkheden van Photoshop. Er ging een wereld voor hem open. In 1999 stond hij ook al eens in het Groninger Museum
Dagblad van het Noorden van: 24-09-2011
met affiches en vroege fotomontages. Sindsdien heeft hij niet stilgezeten. Zijn werk is internationaal in trek; tot zijn verzamelaars behoort Elton John. Precies op het juiste moment heeft het museum nu een overzichtstentoonstelling van zijn werk, samengesteld door conservator Ruud Schenk. Het is alsof Van Empel er al die jaren bewust naar heeft toegewerkt, zo prachtig hangen zijn kleurrijke montages in het Mendinipaviljoen. Een van de eerste series die Van Empel met de computer maakte zijn collages van werkers die in een jaren veertig-setting van hun professie zitten. In de The Office – de verzamelnaam van deze reeks – worden ze omringd door hun attributen. Boeken, fotolampen, knopen, shampooflessen, edelstenen en andere objecten zijn op een popartachtige wijze rond de persoon afgebeeld. Vanaf de eeuwwisseling voert Van Empel het digitaal verknippen van foto’s zo rigoureus door dat hij totaal nieuwe werelden opbouwt, die ogenschijnlijk realistisch lijken. In Study for Women heeft hij van bestaande fotofragmenten van echte vrouwen en van etalagepoppen nieuwe figuren gemaakt. Ze lijken levensecht te poseren voor de camera, maar ergens klopt er iets niet. De vrouwen hebben een erotische uitstraling, maar wel met een unheimische lading. In het eerste werk van deze serie valt op dat de verhoudingen niet helemaal kloppen. Van de vrouw in wit korset is de ene schouder veel breder dan de ander. Een foutje, geeft de kunstenaar toe. Destijds beheerste hij het metier nog niet zo goed. Maar net zo als met ’afwijkingen’ in echte lichamen, trekt je blik er voortdurend naartoe. Zijn montagetechnieken heeft Van Empel geperfectioneerd in de series Studies in Green, Untiteld en World. Hyperrealistisch ogende portretten van meisjes en jongens die poseren in een paradijselijk bos of lelievijver. De meisjes hebben een indringende blik in de ogen die sluimerende verlangens verraden. De kunstenaar thematiseert het verlies van onschuld. Door de ondiepe voorstellingen en de gedetailleerde uitbeelding van planten- en kledingmotieven roepen deze series de schilderstijl van de Vlaamse primitieven en Henry Rousseau in herinnering. Maar alles is gemanipuleerd. De bomen en bladeren zijn samengesteld uit honderden afbeeldingen. De kunstenaar put uit een uitgebreid beeldarchief met zelfgemaakte foto’s. Met dat palet creëert hij een nieuwe werkelijkheid. Hij bedrijft fotografie als fictie. Zijn werkwijze lijkt op die van een schilder. Om te benadrukken dat zijn montages ontsproten zijn aan de fotografie, past hij – anders dan in de schilderkunst gebruikelijk is – wel scherptediepte toe. Telkens krijgt Van Empel de vraag voorgelegd: wie is het model? Het antwoord luidt: hij werkt wel met modellen, die hij op zijn atelier in Amsterdam fotografeert, maar geen van hen prijkt in het geheel op zijn werk. Ook de gezichten zijn samengesteld uit fragmenten van meerdere foto’s, zonder dat je de snijvlakken ontwaart. Van Empel is een meester in fotoshoppen. Soms leidt dat tot onvoorziene reacties. Het blonde meisje met paardenstaart, gestoken in een smetteloos wit jurkje tegen de achtergrond van een berkenbos, zou volgens criticasters minder onschuldig ogen dan ze lijkt. Van Empel zou koketteren met de Hitlerjugend uit het Derde Rijk. Hij stond paf. In zijn volgende serie gaf hij ze repliek. Ditmaal liet hij zijn bossen bevolken door zwarte meisjes en jongens. Nu werd hij ineens beschuldigd van
Dagblad van het Noorden van: 24-09-2011
racisme. Het kan verkeren. Het mooie aan de expositie is diverse stadia van Van Empels artistieke ontwikkeling aan bod komen. Uit de gelijknamige documentaire over zijn leven – gemaakt door zijn broer Erik van Empel – blijkt dat die heel vroeg is ontkiemd. Als puber maakte hij al complete stripbladen. Met de fotografie kwam hij ook op jonge leeftijd in aanraking; zijn vader was een verwoed amateurfotograaf. Eén van zijn laatste series bestaat uit enorme portretten van leerlingen. Vanuit de verte lijken het schoolklassen. Maar als je dichterbij komt, zie je dat de kinderen al te keurig in rijen boven elkaar zijn opgesteld. Blank en zwart staan dwars door elkaar heen, maar het meest opvallend is de kleurrijke, gedateerde kleding die ze dragen. Een bonte verzameling kledingstijlen, afkomstig uit de jaren veertig tot de jaren negentig. Van deze monumentale serie Generation heeft het Groninger Museum één werk aangekocht. Met Van Empel heeft het museum weer een tentoonstelling in huis waarmee het gezien mag worden. Expositie ’Ruud van Empel. Fotowerken 1995-2010’ is te zien tot en met 27 november in het Groninger Museum. Catalogus: € 42,50. Meer informatie: www.groningermuseum.nl
Dagblad van het Noorden van: 24-09-2011
Dagblad van het Noorden van: 24-09-2011
