FOTODETERMINATIE VAN MOTMUGGEN Familie PSYCHODIDAE versie 7 2015-01-23
Uitsluitend geslachten en soorten die in Nederland waargenomen zijn opgenomen. Vind je een nieuwe soort (wat niet geheel onmogelijk is), dan lukt determinatie met dit tabelletje niet. Vooral vleugel- en antennekenmerken zijn opgenomen. Vleugels kunnen puntig of rond zijn, breder of smaller. Bij de antennes moet soms het aantal lidjes geteld worden… Bij het fotograferen zijn de vleugels van belang (adering, lengte, breedte) en de antennes (aantal lidjes, vorm eerste lidjes, vorm laatste lidjes). Uitdaging is om ook de oogbrug bovenop de kop vast te leggen. Als het mogelijk is metingen aan een foto te doen, dan zijn van belang: L=lengte vleugel en I=verhouding lengte/breedte. (Zie soortenlijst.) Vleugelhouding is bij dood gevonden dieren vaak niet te beoordelen. De beharing en daarmee de vlekken zijn aan zeer aan slijtage onderhevig. Voor vrijwel alle eindpunten in de tabel is in waarneming.nl een invoermogelijkheid voorhanden. Foto’s met toestemming overgenomen uit waarneming.nl van Albert de Wilde, Jack Windig, Joke van Erkelens, Thijs de Graaf. Weia Reinboud (weialibel [at] xmsnet [dot] nl)
1 2
3
a—Tussen de vorken (blauw gemarkeerd) liggen 2 aders (rood gemarkeerd); subfamilie Psychodinae, drie tribi, 55 soorten >3 b—Tussen de vorken ligt 1 ader: overige twee subfamilies, tenminste 2 soorten. >2 a—subfamilie Trichomyiinae, 1 soort: Trichomyia urbica, bruin, harig, gevlekte vleugels, larven in rottend hout. Foto: http://www.fugleognatur.dk/gallery_showlarge.asp?ID=340321 b—subfamilie Sycoracinae, 1 soort: Sycorax spec., parasiet van amfibieën. De foto is van de enige waarneming in Nederland en die is niet tot op de soort gedetermineerd:
a—Vleugels dakvormig boven het lijf, waarbij de voorrand van de vleugel onder zit (net als bij vogels): tribus Psychodini, 18 soorten. >4
b—Vleugels vlak gespreid: overige twee tribi, samen 38 soorten >6
4
Psychodini spec. is altijd goed. Ze hebben uivormige antennesegmenten, zie foto bij punt 5C. Verdere determinatie:
a—Vleugel met zwarte vlekjes bij het eind van de aders, meestal niet bij alle aders maar om en om (alternerend). Tinearia spec., 2 soorten. Meestal betreft het T. alternata, die heeft vage donkere vlekken op de vleugel. T. lativentris heeft veel witte haren op de vleugel.
b—Vleugel anders. Hier een voorbeeld van de vleugeladering (let op: voorrand van de vleugel zit onder). >5
5
Psychoda spec. is altijd goed. Enkele soorten Psychoda zijn van foto te herkennen:
a—P. surcoufi heeft een (soms erg vage) band op de vleugels:
b—P. erminea heeft donkere stippels op de vleugel:
c—Bij het soortenpaar P. albipennis/P.satchelli zijn er maar 14 (ipv 15 of 16) antennesegmenten. Het laatste segmentje is klein, de eerste twee zijn korter dan de andere.
d—Bij de overige soorten kunnen wel groepjes onderscheiden worden aan de hand van de laatste lidjes van de antennes: met of zonder lange hals, verkleinde lidjes en dergelijke. Alleen met heel erg goede foto’s is er kans op succes, hier alleen een plaatje van een deel van de mogelijheden (uit Freeman 1950). Van links naar rechts: A: P. albipennis, B: P. brevicornis, C: P.cinerea (en P. gemina), D: P. crassipennis, E: P. pusilla (en P. grisescens), F: P. setigera, G: P. trinodulosa.
6
a—Antennesegmenten 4-10 ton- of bolvormig, antenne stuk korter dan breedte van de vleugel: tribus Pericomini, 17 soorten. Met een voorbeeld van de vleugeladering. >7
b—Antennesegmenten 4-10 uivormig (bolletje met lange steel), antenne lang: tribus Telmatoscopini, 20 soorten. Als plaatje de vleugel adering van de algemene Clogmia. >8
7
Pericomini spec is altijd goed. Veel soorten hebben getekende vleugels. Eén genus kan nader gedetermineerd worden:
a—Genus Clytocerus heeft een verlengd eerste antennesegment en opvallende beharing op het derde segment (bij mannetjes meer dan bij vrouwtjes), vleugels erg bont met eveneens bonte franje: Clytocerus spec.
8
a—Algemene en grote soort (vleugel tot 4.5 mm lang) met witte vlekjes langs de vleugelrand en een paar zwarte vlekjes op de vleugel (met bij verse dieren daar weer een plukje wit haar op, zie foto bij 3b). Clogmia albipunctata.
b—Anders: Telmatoscopini spec
SOORTENLIJST Onderstaande soorten zijn in Nederland gevonden (uit Wagner&Beuk 2002 en Boumans 2011). De lengte L van de vleugel wordt gegeven en de Index I van de vleugel (=lengte gedeeld door breedte). Alleen op foto’s waar de vleugel helemaal scherp is kunnen betrouwbare metingen worden gedaan. Deze maten kunnen soms helpen om het aantal kandidaten voor de determinatie te verkleinen. Maar: alle soorten variëren qua grootte! (De maten komen uit Vaillant 1971 e.v.) Een kleine index betekent een relatief brede vleugel, een grote index een relatief langwerpige vleugel. Bovenaan de tabel staan ook de taxonomische aanduidingen: F= familie, SF=subfamilie, T=tribus (stam), G=genus (geslacht), S= species (soort). Voorgestelde subgenera/ondergeslachten zijn weggelaten, de taxonomie is sowieso nog erg in beweging. f sf t g s l i PSYCHODIDAE Psychodinae Pericomini Bazarella subneglecta Clytocerus ocellaris splendidus Pericoma diversa fallax exquisita trifasciata Pneumia = Satchelliella canescens compta extricata mutua nubila palustris trivialis Ulomyia annulata fuliginosa (Setomimini) Tonnoiriella pulchra Psychodini Psychoda albipennis brevicornis cinerea crassipennis erminea gemina grisescens pusilla minuta phalaenoides satchelli setigera surcoufi trinodulosa zetterstedti
3.1-3.2
2.31
2.5 2.6
2.50 2.83
2.2 2.1-2.2 1.7-1.8
3.07 2.86 2.64
3.2-3.3 3.0-3.1
2.52 2.47
3.1-3.2 3.1-3.5 2.6-2.9 2.7-3.4
2.14 2.38 2.33 2.30
2.4 3.3
2.53 2.20
f sf t g s l i Tinearia alternata lativentris Telmatoscopini Clogmia albopunctata 3.4-4.1 rothschildi 2.7 tristis 2.2-2.3 Jungiella consors 1.9 longicornis soleata 2.0-2.5 Mormia acuminata 2.0 albicornis 2.2-2.4 caliginosa 2.1-2.2 Panimerus albifacies 2.8-2.9 albomaculatus 2.2-2.3 notabilis 2.8-2.9 Paramormia = Duckhousiella fratercula 2.4 ustulata 1.8-1.9 Perispsychoda auriculata 3.0-3.5 fusca 3.0-3.5 Philosepedon humeralis perdecorum Telmatoscopus = Krekiella morulus 2.7 similis 1.7-2.0 Trichopsychoda hirtella 1.7-1.8 Trichomyiinae Trichomyia urbica
2.3 2.73 2.28 2.54 3.00 2.79 2.85 2.90 2.28 2.50 2.55 2.62 2.52 2.09 2.10 2.63 2.64 2.91 2.48
BRONNEN —Louis Boumans: De WC-motmug Clogmia albipunctata, 2009. http://www.repository. naturalis.nl/document/446800 —Louis Boumans: Psychoda surcoufi, een motmug van compost, nieuw voor Nederland, 2009. http://www.repository.naturalis.nl/document/446786 —Louis Boumans: Bijdrage aan de kennis van urbane motmuggen (Diptera: Psychodidae), 2011. https://science.naturalis.nl/en/research/publications/nederlandse-faunistischemededelingen/#nfm36 —Paul Freeman, Psychodidae in Handbooks for the Identification of Brish Insects Vol IX part 2, 1950. http://www.royensoc.co.uk/sites/default/files/Vol09_Part02_2_Trichoceridae-Culicidae.pdf —F. (François) Vaillant: Psychodidae—Psychodinae in Erwin Lindner Die Fliegen in der Palaearktischen Region, Lieferung 287 (1971) , 291 (1972), 292 (1972), 305 (1974), 310 (1975), 313 (1976), 317 (1978), 320 (1979), 326 (1981), 328 (1983) (629 bladzijden over de Pericomini en Telmatoscopini; de Psychodini ontbreken). —Rüdiger Wagner and Paul L. Th. Beuk: Family Psychodidae in Paul L. Th. Beuk (ed), Checklist of the Diptera of the Netherlands, 2002. —Foto’s op waarneming.nl/familie/view/10259 —Foto’s op observado.org/familie/view/10259 —Foto’s op diptera.info/photogallery.php?album _id=83
