Foto: yuryimaging, 123rf.com.
DYSLEXIE
tussen mythe en mode Dat er kinderen zijn met hardnekkige leesproblemen, zal niemand ontkennen. Maar is het etiket ‘dyslexie’ voor hen een uitkomst? Wie mag zich ‘dyslectisch’ noemen en wie niet, en zijn er wetenschappelijke criteria om dat onderscheid te maken? De wetenschap weet veel, maar de praktijk is weerbarstig.
door Aryan van der Leij
B
ze qua hulp ook niets bijzonders.
en de schuld van het onderwijs was.
Bovendien hadden hun ouders geen
Niet alleen in de Schilderswijk in Den
estaat dyslexie? Of wat
geld voor bijles. Dubbeltje bleef
Haag maar ook in het even verderop
concreter: is het weten-
dubbeltje. Dyslexie was iets voor de
gelegen Wassenaar kon immers slecht
schappelijk verantwoord
slimmere kinderen van beteren huize.
onderwijs gegeven worden. Zoals
leerlingen met bepaalde leesproblemen te onder-
Dat leek op ongelijke behandeling. De befaamde Britse psychiater
onderzoekster Naomi Zigmond het in 1978 uitdrukte:
scheiden van andere leerlingen met
Michael Rutter mopperde in 1978 al
precies dezelfde leesproblemen, alleen
dat dyslexie wel een ziekte voor de
‘The popular view is that if most
omdat die problemen andere oorzaken
middenklasse leek. Daar zat wat in,
students learn to read using a
zouden hebben?
want hoogopgeleide ouders trokken
particular method of instruction,
Geheel in de geest van die tijd vatte
veel eerder aan de bel als hun kind
and some do not, then there must
in de jaren zeventig de mening post
grote moeite had met leren lezen dan
be something intrinsically wrong
dat leesproblemen niet het gevolg
ouders uit lagere kringen. Die dachten
with the latter group. While this
waren van een individuele stoornis
waarschijnlijk dat het er voor hun
conclusion may be acceptable to the
maar van slecht onderwijs. Daar waren
kroost nu eenmaal niet inzat omdat
medical profession, for educators it is
vooral arbeiderskinderen de dupe van:
ze zelf vaak ook niet geletterd waren.
inexcusable. It obscures and avoids
omdat die vaak uit een sociaal zwakker
‘Dyslectisch? Nee meneer, ik kan
the conclusion that failure of the
milieu kwamen, werden ze niet
alleen maar niet lezen!’
‘dyslexic’ to learn to read is the result
‘dyslectisch’ genoemd maar ‘kinderen
Dat klassenonderscheid werd in
of the failure of teachers to teach.’
met een achterstand’. Dat zette ze
de maakbare maatschappij van toen
eigenlijk op dubbele achterstand, want
zeer demokratisch bestreden met de
Het idee dat dyslexie niet zou bestaan,
als ze niets bijzonders hadden, kregen
opvatting dat dyslexie niet bestond
was echter tegen het zere been van SKEPTER 2014 Nummer 2 23
DYSLEXIE
ouders die een kind hadden dat,
vaardigheden. Er zijn mensen met
ondanks hulp, de grootste moeite bleef
een lage intelligentie die geen lees-
houden om het lezen onder de knie te
en spellingsproblemen hebben en
krijgen. Van een failure of teachers to
mensen met een hoge intelligentie
teach was helemaal geen sprake — ze
die ze wel hebben. De correlatie
leerden het gewoon niet, al werd hun
tussen intelligentie en lezen is
nog zoveel aandacht gegeven.
zelfs in de eerste leerjaren zwak tot matig en wordt daarna alleen maar
Het probleem van de ongelijke
minder. Bovendien blijken minder
behandeling werd door de toenmalige
intelligente leerlingen precies dezelfde
wetenschap opzijgeschoven door
lees- en spelproblemen en daarmee
dyslexie te definiëren als een
samenhangende cognitieve profielen
‘exclusief’ probleem: dyslexie was
te hebben als intelligente leerlingen —
alleen dyslexie als er géén sprake was
waarmee ook de grond onder het idee
van een lagere intelligentie, of van een
van de ‘disharmonische intelligentie´
andere handicap, of van een verkeerde
wegviel.
omgeving. De kern van dyslexie werd
Feitelijk verdween daarmee ook
daarmee omgeven door een aantal
het milieuverschil van tafel — er is
beschermende schillen die bepaalde
immers een relatie tussen intelligentie
oorzaken uitsloten. Wat dyslexie dan
en milieu — maar nog niet de invloed
wel was, bleef onder die schillen
van de belangrijkste omgevingsinvloed
opleidingsniveau van de ouders. Het
verborgen, al werd verondersteld dat
op lezen en leesproblemen, die van het
kwam dus inderdaad voor in scholen
de aandoening erfelijk was en dat
onderwijs.
in ‘betere’ én ‘zwakkere’ wijken, en
er sprake was van een vertraagde
Het idee dat er zoiets bestaat
taalontwikkeling, die echter werd
als ‘standaardonderwijs’ dat alle
gecompenseerd door extra ruimtelijk
leerlingen de kans biedt om te leren
Schrijnend
inzicht, zodat een kind toch een
lezen, op die enkele dyslecticus na,
Voor de erkenning van dyslexie waren
‘normaal’ totaal-IQ had. Waarmee
werd in de jaren zeventig al niet
deze conclusies des te schrijnender
‘disharmonische intelligentie’ in feite
geloofd en is sindsdien door een
omdat al in 1995 de Gezondheidsraad
ook een voorwaarde werd.
reeks rapporten van onderzoekers
erop had gewezen dat de invloed
en inspecteurs gelogenstraft. In haar
van zwak onderwijs moest worden
Fabels overboord
proefschrift uit 2009 gaf Truus Schijf
uitgesloten voor het stellen van de
In de jaren tachtig en negentig werden
sprekende cijfers: in de brugklas
diagnose dyslexie. ‘Dyslexie,’ zo stelde
deze fabels een voor een overboord
van het vmbo heeft 25 procent van
de raad ferm, ‘wordt gekenmerkt door
gezet.
de leerlingen drie of meer jaar
ernstige achterstand op het gebied van
alles wat daartussenin zit.
Als eerste ging het uitsluiten van
leesachterstand, op de havo 12 procent
lezen en spellen, die niet of nauwelijks
leerlingen met een lagere intelligentie.
en op het vwo 6 procent. Zou Zigmond
vermindert door toepassing van in
Het klinkt logisch, want dyslexie moet
dan toch niet een beetje gelijk hebben
het onderwijs gebruikte of mogelijke
in zekere zin ‘onverwachts’ zijn — het
met haar failure of teachers to teach?
remediëringsmethoden en die bij
kind is wel intelligent en leert toch
De onderwijsinspectie had daar
onderzoek blijkt te berusten op een
niet lezen en spellen. Slecht lezen
in ieder geval een duidelijke mening
zeer trage en/of onnauwkeurige en
en spellen is niet onverwachts als de
over: er zijn leesachterstanden bij
snel verstoorde woordidentificatie en
intelligentie lager is, want dommere
grote groepen leerlingen omdat veel
schriftbeeldvorming.’ Waarmee alle
mensen leren nu eenmaal minder
onderwijzers onvoldoende in staat zijn
exclusieve schillen van achterliggende
goed.
deze risicoleerlingen te instrueren
kindkenmerken naar de groenbak
Die redenering deugt niet om
en begeleiden. Dat was derhalve een
werden verwezen. Nog belangrijker
twee redenen. Ten eerste wordt de
onderwijsprobleem, want er werd ook
was dat de commissie ook de
invloed overschat van intelligentie op
aangetoond dat het niets te maken
onderwijscomponent aanpakte.
het leren van dit soort instrumentele
had met milieu, dat wil zeggen het
Kinderen kwamen pas in
24 SKEPTER JAARGANG 27
het in aanmerking voor vergoeding op basis van de zorgverzekering op basis van het Protocol Dyslexie Diagnostiek en Behandeling, het PDDB. Scholen moesten echter aantonen dat ze hun best hadden gedaan om het kind een halfjaar lang individuele remedial teaching te geven. Er zal in
Ze leerden het gewoon niet, al werd hun nog zoveel aandacht gegeven
Foto: Miluxian | Dreamstime.com.
de geschiedenis zelden een prikkel geweest zijn die het onderwijs op een zo positieve manier aanzette tot verbetering. Al zullen mondige ouders zeker ook van invloed zijn geweest. Is dyslexie daarmee ontdaan van alle mythes en tot de kern — een hardnekkige leerstoornis — teruggebracht? Nee, want in het protocol werden toch weer een paar schillen uit de groenbak gevist en om die kern heen geplakt. Het Protocol aanmerking voor gespecialiseerde
stelt dat de lees- en spellingsstoornis
diagnostiek en behandeling wanneer
‘proportioneel’ moet afwijken van
hun ‘lees- en spellingprestatie,
het overige cognitieve profiel, en dat
ondanks adequate en voldoende
de stoornis ‘de normale educatieve
intensieve remediëring, na uiterlijk
ontwikkeling die op grond van de
een half jaar niet voldoende vordert.’
overige cognitieve vaardigheden
Het vage begrip ‘standaardonderwijs’
geïndiceerd zou zijn’ in ernstige
werd dus opgeschroefd tot ‘adequate
mate beperkt. Bovendien moest het
en voldoende intensieve remediëring’
‘enkelvoudige’ dyslexie zijn, van
— en nog wel een half jaar lang. Dat
andere smetten vrij. Dat impliceert
was beduidend meer dan vele scholen
niet alleen dat dyslexie toch weer
konden aanbieden.
voorbehouden blijft aan leerlingen
Het duurde echter nog wel
met een normale intelligentie, maar
even voordat de scholen serieus
ook dat dyslexie wordt uitgesloten
werk hoefden te maken van die
als er bijvoorbeeld ook sprake is van
remediëring, want de ministeries
ernstige rekenproblemen, andere
van Onderwijs en Volksgezondheid
taalproblemen of ADHD. Deze
waren amper in beweging te krijgen.
combinaties zijn echter bepaald
Onder groeiende maatschappelijke
niet zeldzaam. Bovendien schrijft
druk — onder meer van de Stichting
het protocol voor dat in de diagnose
Dyslexie Nederland en ouder- en
het zogenaamde dyslexietyperend
belangenverenigingen — zetten het
profiel aangetoond moet worden om
ministerie van Volksgezondheid en de
van dyslexie te kunnen spreken, een
zorgverzekeraars ten slotte eind 2006,
nieuwe exclusieve schil om de kern
in samenspraak met Onderwijs, de
heen.
eerste stappen. Een unieke vorm van samenwerking. Omdat dyslexie werd beschouwd als een ontwikkelingsstoornis, kwam
Van mythe naar mode Inmiddels is het begrip dyslexie zo
25% van de leerlingen op het vmbo heeft in de brugklas drie of meer jaar leesachterstand
6%
van de leerlingen op het vwo heeft in de brugklas drie of meer jaar leesachterstand
stevig ingeburgerd dat er stemmen SKEPTER 2014 Nummer 2 25
DYSLEXIE
opgaan of het niet al te veel mode is
gemiddeld slimmer zijn dan vrouwen
Nee, volgens de huidige stand van
dat er zoveel personen dyslectisch
is nog niet elke man slimmer dan
de wetenschap niet. Dyslexie kan
verklaard worden. Dat strookt met de
elke vrouw (en andersom natuurlijk,
vele oorzaken hebben en niet alle
groeiende kritiek op het steeds vaker
het hangt van het soort slimheid af).
cognitieve problemen zijn bij alle
opplakken van psychopathologische
Hoe helder de groepsverschillen ook
dyslectische kinderen gelijk — het kan
etiketten zoals depressie, ADHD,
zijn, toepassing op het individuele
zijn dat er in het geheel geen (of nog
autisme en wat dies meer zij. De
geval blijft riskant. Bovendien is er
onbekende) cognitieve dysfuncties
maatschappelijke tendens tot
een overmaat aan theorieën over de
zijn behalve uiteraard dat hardnekkige
‘medicalisering’ die de oorsprong
plek waar de oorzaak gezocht moeten
probleem met lezen.
van het probleem bij het individu
worden — wat niet wil zeggen dat
legt is al bezorgd becommentarieerd
al die theorieën wetenschappelijk
‘dyslexietyperend profiel’ waarvan
door diverse adviescolleges. Dat
worden ondersteund.
volgens het Protocol Dyslexie sprake
bracht mij al eens tot de verzuchting:
Dat betekent ook dat het
moet zijn, op drijfzand staat. Om van
‘ADHD, dyslexie, autisme, dyscalculie,
Bestaat dyslexie?
dyslexie te mogen spreken, moeten
non-verbal learning disability,
Het wordt tijd voor een antwoord
er volgens het profiel problemen zijn
hoogbegaafdheid: als je als kind niet
op de vraag die wij in het begin
‘met de snelheid en/of accuratesse
een van deze verschijnselen hebt, lijk
stelden — bestaat dyslexie? Naar
van het fonemisch bewustzijn, het
je niet normaal.’
goed gebruik zullen we deze grote
benoemen van simpele symbolen
existentiële kwestie opsplitsen in een
(letters, cijfers) en/of de klank-
wetenschappelijke arena ook nog
aantal handzamer subvragen, en de
tekenkoppelingen’. Dat suggereert
steeds verschillen van mening over
antwoorden die uit wetenschappelijk
dat de oorzaken in onderliggende
de oorzaak van dyslexie. Er wordt veel
onderzoek naar voren zijn gekomen
cognitieve kenmerken volledig bekend
theoretisch interessant onderzoek
ook nog even vergelijken met de
zijn en dat er wetenschappelijke
gedaan maar dat onderzoek heeft,
praktische stand van zaken in ons
consensus over die oorzaken
zodra het aankomt op toepassing
land.
bestaat, maar die consensus is ver te
Maar daarnaast zijn er in de
in de psychodiagnostische
zoeken. Bovendien blijkt andersom
praktijk, altijd dezelfde makke: het
• Hebben dyslectische kinderen iets
dat het apart oefenen op deze
causaliteitsdenken wordt beheerst
bijzonders dat ze onderscheidt van
kenmerken dyslexie niet verhelpt.
door de interpretatie van verschillen
andere kinderen die moeite hebben
Ook het voorschrift dat een algemene
tussen groepen — als mannen
met lezen?
intelligentiebepaling onderdeel moet
Jonkers en verschenen in september
dyslexie neemt er eerder af dan
V
an de ruim 200 000 beginnende studenten
2014. Daarnaast worden veel vermeld
toe. Ook in Nijmegen is het aantal
geven ruim 15 000 aan een
‘concentratieproblemen’ (belemmerend
studenten met dyslexie het laatste jaar
functiebeperking te hebben die ze bij
voor 18 respectievelijk 20 procent)
weer wat afgenomen.
het studeren belemmert: 9 procent
en ‘psychische problematiek’ (12
In de Nationale Studentenenquête
in het hoger beroepsonderwijs, 5
en 16 procent). Ook in 2012 bleek
kunnen studenten met een handicap
procent op de universiteit. Daarbij is
dat, hoewel dyslexie veel vermeld
de voorzieningen op hun onderwijs-
dyslexie veruit de meest genoemde
wordt als handicap, het niet door alle
instelling een cijfer geven. Het cijfer
handicap: 6 procent op het hbo, 2
studenten als een belemmering wordt
houdt niet over: het schommelt al
procent op het wo. Respectievelijk 18
beschouwd.
jaren tussen de 6,2 en 6,3. Zowel in
en 12 procent van alle gehandicapte
Veel cijfers zijn er niet, maar het
het hbo als op de universiteit stijgt
studenten noemt hun handicap een
ziet er niet naar uit dat het aantal
de waardering voor de begeleiding,
belemmering bij het studeren.
dyslectische studenten de afgelopen
maar groeit de onvrede over feitelijke
Dit blijkt uit het rapport Studeren
tijd sterk is toegenomen; in Rotterdam
hulp, bijvoorbeeld in het rooster met
met een handicap van het Centrum
bijvoorbeeld schommelt al jaren rond
aangepaste opdrachten of inleverdata,
Hogeronderwijsinformatie, opgesteld
de 2 procent, het aantal studenten
alternatieve toetsing en stagemoge-
door Frank Steenkamp en Herman
dat een voorziening vraagt wegens
lijkheden.
26 SKEPTER JAARGANG 27
zijn van het onderzoek is, gezien
zijn wel verschillen aangetoond in
het voorgaande, herstel van een
erfelijkheid en in het brein, maar die
overbodige schil (tenzij er sprake kan
zijn weer op groepsniveau en niet
zijn van een verstandelijke beperking,
zonder meer toepasbaar op individueel
dus een IQ onder de 75).
niveau. De toch wat ontluisterende
Inmiddels is er voor deze kritiek
punchline: ‘Op dit moment zijn
een machtige bondgenoot ten
cognitieve tests nog niet bruikbaar
tonele verschenen, de vijfde editie
voor het vaststellen van de stoornis.’
uit 2013 van de gezaghebbende maar ook vermaledijde DSM-5, de
• Zijn er tests om kinderen die
Diagnostic and statistical manual
dyslectisch zijn te onderscheiden van
of mental disorders, opgesteld
kinderen die alleen maar zwak zijn
onder verantwoordelijkheid van
in lezen?
de Amerikaanse Psychiatrische
Nee, gezien het antwoord op de
Vereniging en overal ter wereld in
eerste vraag. Als de kenmerken en
gebruik voor het opplakken van
oorzaken zo uiteen kunnen lopen, is
etiketten. Ook hier is de conclusie:
het onmogelijk dyslectische kinderen
‘Het blijft echter onduidelijk of
er met een test uit te pikken, los
deze cognitieve afwijkingen de
natuurlijk van het hardnekkige
leermoeilijkheden veroorzaken, ermee
probleem met lezen en spellen.
samengaan of het gevolg ervan zijn.’
Maar alweer, de Nederlandse
Bovendien, zo gaat de tekst verder,
praktijk is anders. De eis dat
zijn veel van die cognitieve tekorten
er sprake moet zijn van het
niet specifiek voor dyslexie, maar
dyslexietyperend profiel betekent dat
komen ze ook voor bij bijvoorbeeld
psychodiagnosten die het protocol
rekenproblemen, ADHD, en andere
willen of moeten volgen (bijvoorbeeld
ontwikkelingsstoornissen — vandaar
omdat de diagnose recht geeft op
dat die zo vaak samengaan.
vergoeding door de zorgverzekering
Hetzelfde geldt voor neurobiologische kenmerken: er
Het ‘dyslexietyperend profiel’ waarvan officieel sprake moet zijn, is gebouwd op drijfzand
of een dispensatie in de vorm van tijdsverlenging bij proefwerken,
Het is de vraag, aldus de onderzoekers, of een en ander
HBO
te wijten is aan het strengere studieklimaat waarin steeds minder rekening wordt gehouden
Handicap
met dyslectische, depressieve of
Dyslexie
anderszins van het ‘gemiddelde’
Concentratieproblemen Vermoeidheid ADHD Psychische problemen
afwijkende studenten. Er zijn immers grote verschillen tussen sectoren en instellingen: ‘Kennelijk is het wel mogelijk om deze groep studenten te
WO
Gemeld (%) 26
Belemmerend (%) 18
Gemeld (%) 18
Belemmerend (%) 12
12 9 8
18 14 10
14 10 8
20 15 9
8
12
11
16
blijven faciliteren bij het doorlopen van hun opleiding, maar binnen de ene instelling of discipline is men hiertoe kennelijk veel minder bereid
De in 2013 vijf meest genoemde problemen onder bachelorstudenten die opgaven handicaps te hebben. Van de hbo’ers die een handicap meldden, meldde 26 procent dyslexie, van de hbo’ers die werden belemmerd door hun handicap, noemde 18 procent dyslexie.
of in staat dan binnen de andere.’ Hans van Maanen SKEPTER 2014 Nummer 2 27
DYSLEXIE
Ontkennen dat dyslexie bestaat is even onzinnig als veronderstellen dat het iets bijzonders is
tentamens of examens), een batterij
leesmethoden en programma’s. Het
tests moeten afnemen zonder dat er
probleem zit in de organisatie, de
evidentie bestaat dat die de diagnose
beschikbaarheid van tijd en de vereiste
verbeteren. Het opent echter wel
expertise.
de mogelijkheid dat er individuen
Volgens het Protocol Dyslexie
ten onrechte worden afgewezen:
moet specialistische behandeling
fout-negatieven, personen die niet
plaatsvinden binnen de muren van
aan het profiel voldoen maar wel
een professionele zorginstelling.
dyslectisch zijn in de zin van een
Er is echter geen enkel bewijs dat
hardnekkig, lastig te remediëren,
wat de school kan doen en wat
lees- en spellingsprobleem en
de leesklinieken buiten de school
derhalve grote behoefte hebben
doen qua inhoud en methode
aan een dispensatieregeling. Zo is
principieel verschilt. Wat scholen
het niet denkbeeldig dat een lagere
ervan weerhoudt om dat soort
intelligentie toch weer leidt tot
langdurige, intensieve, individuele
onthouding van zorg.
behandelingen te geven is het gebrek aan organisatorische mogelijkheden
• Helpt de diagnose ‘dyslexie’
— lees: tijd en geld — om die expertise
leerkrachten bij de hulpverlening?
op te bouwen en in te zetten. Dat
Een diagnostisch etiket — dat
komt omdat het ministerie van
geldt voor elk diagnostisch etiket
Onderwijs daar de middelen niet
— impliceert in het geheel geen
voor verstrekt. Zo beschouwd is het
oplossing. Hoe er moet worden
dus een zegen dat het ministerie van
gehandeld, blijft duister, welk etiket
Volksgezondheid wel geld beschikbaar
je ook plakt. Sterker nog, een etiket
stelt omdat dyslexie valt onder de
kan als excuus worden gebruikt om
ontwikkelingsstoornissen die medisch
juist geen hulp te verlenen: ‘Dyslexie,
erkend worden, zie DSM-5.
dat is voor specialisten, daar heb ik als gewone leerkracht geen verstand van’. Toch is het helemaal niet
dyslexie speciale voorzieningen in
ingewikkeld wat er moet gebeuren,
het onderwijs terecht bij de juiste
maar daar heb je die diagnose
personen?
niet voor nodig. Het is duidelijk
Het probleem is niet zozeer dat die
dat er, wanneer het gaat om hulp
speciale voorzieningen ten onrechte
aan leerlingen met een zwakke
gegeven worden (al is dat zeker niet
leesontwikkeling, gerichte hulp nodig
uit te sluiten, gegeven de mode), maar
is, liefst zo vroeg mogelijk. Die hulp,
dat er discriminatie kan optreden.
dus wat de leerkracht of remedial
Er zijn scholen die kinderen met
teacher kan doen, varieert in principe alleen maar in kwantitatieve zin. Naarmate de ernst van het probleem groter is, moet er meer, intensiever en langer worden geïnstrueerd en geoefend. Het probleem om dat op school te realiseren zit niet in de inhoud en de methodiek. Er is genoeg voorhanden aan goede en speciale 28 SKEPTER JAARGANG 27
• Komen door een diagnose van
leesproblemen extra ondersteuning en begeleiding onthouden wanneer die niet het officiële stempel ‘dyslexie’ hebben gekregen. Dat betekent dus dat strikte hantering van de criteria voor doorverwijzing op basis van vermoede dyslexie (blijvende achterstand ondanks veel extra hulp) ertoe kan leiden dat leerlingen hulp wordt ontzegd of ontnomen hoewel ze er wel baat bij kunnen hebben. Zo goed
als het etiket bepaalde voorzieningen
of op school (ouder, oudere leerling,
Die personen behoeven erkenning,
legitimeert, zo goed kan het
vrijwilliger, klassenassistent) als
aangepast onderwijs en zorg — zo
ontbreken daarvan ook onthouding
aanvulling op het onderwijs in de klas,
vroeg mogelijk en meer en langer
van voorzieningen legitimeren.
leesachterstand al in de vroegste fasen
naarmate hun probleem hardnekkiger
Ook kan het zijn dat de school van
te voorkomen.
is. Teneinde te voorkomen dat hun
verdere ondersteuning afziet omdat
Ten tweede, het verder verbeteren
de leerling die wel officieel dyslectisch
van de zorg op school. Daarmee is,
is verklaard buiten de school wordt
onder druk van het protocol, al een
geholpen. Maar het aantal leerlingen
begin gemaakt, maar nog steeds
dat hulp nodig heeft, is veel groter dan
blijken er scholen te zijn die het
het aantal kinderen dat buitenschoolse
problematisch vinden hun primaire
behandeling krijgt. Er zijn immers ook
doelstelling — alle leerlingen geletterd
mildere en complexere gevallen. Dat
maken — te halen. Dat traject betreft
blijkt wel uit het recente gegeven dat
niet alleen remediatie, maar ook
17, 11 en 6 procent van de leerlingen
compenserende en dispenserende
op respectievelijk vmbo, havo en
maatregelen.
vwo eindexamen doet met een dyslexieverklaring op zak. Dyslexie is dus behoorlijk in
pech de ontwikkeling van hun talent in de weg staat.
Ten derde, verbetering van de diagnostiek van de gevallen die te hardnekkig blijken te zijn voor de
de mode, maar het goede nieuws
school. Onlangs is geconstateerd dat
Literatuur
is dat uit die cijfers tevens blijkt
de diagnose zelfs in het vaststellen
dat het nogal meevalt met de
van de kerncriteria (grote achterstand
maatschappelijke ongelijkheid die in
met lezen en spellen en hardnekkige
de jaren zeventig werd gesignaleerd.
problemen ondanks langdurige
Het is immers bekend dat er meer
gerichte remediëring op school) vaak
problemen voorkomen in het vmbo
tekortschiet.
Wie meer wil weten over de laatste stand van zaken over de invloed van erfelijkheid, kenmerken van het brein, (vroege) cognitieve ontwikkelingsindicatoren, de manifestatie van dyslexie en de consequenties daarvan voor vroege onderkenning en interventie, diagnose en behandeling kan terecht in mijn hoofdstuk ‘Dyslexie’ in: H. Swaab, A. Bouma, J. Hendriksen en C. König (red.): Klinische Kinderneuropsychologie. Amsterdam: Boom; 2011. Dit jaar verschijnt een grondige herziening.
dan op het havo en vwo, niet alleen met de schoolse vaardigheden, maar
Ontkennen heeft geen zin
ook in psychosociaal opzicht en in
Als er nu iets is duidelijk geworden in
moeilijke opvoedingssituaties.
de laatste veertig, vijftig jaar is het, dat ontkennen dat dyslexie bestaat even
Stevig op de kaart
onzinnig is als veronderstellen dat het
Afgezien van enige wetenschappelijke
iets bijzonders is dat omgeven moet
weerspannigheid om het probleem
worden met exclusieve individuele
praktisch simpel te houden en te
kenmerken. Het enige aspect van
reduceren tot de kern, staat dyslexie
exclusiviteit dat hout snijdt is dat de
als ontwikkelingsstoornis stevig op
aanpassing van het onderwijs aan het
de kaart. Dat er zoveel kinderen met
probleem binnen de marges die het
dyslexie zijn baart wel enige zorg,
onderwijs daarvoor heeft van goede
maar dat heeft wellicht ook te maken
kwaliteit en kwantiteit moet zijn.
met de eerder genoemde neiging tot
Tekortschietend onderwijs kan dan
overdiagnostisering.
als oorzaak uitgesloten worden en
Daar kunnen drie dingen aan gedaan worden. Ten eerste, prioriteit geven aan preventie van leesmoei-
‘hardnekkigheid ondanks adequate hulp’ wordt het beslissende criterium. Sommige mensen hebben, vaak om
lijkheden. Het blijkt in veel gevallen
erfelijke redenen, de pech moeite te
te lukken om met behulp van een
hebben met het aanleren en toepassen
individueel computerprogramma dat
van de instrumentele grondslag
wordt begeleid door een ‘tutor’ thuis
van onze geletterde samenleving.
De wetenschappelijke stand van zaken wat betreft het Protocol Dyslexie Diagnostiek en Behandeling, zoals het dyslexietyperend profiel en andere doorverwijzingscriteria staat beschreven in de bundel van L. Verhoeven, P. de Jong en F. Wijnen (red.): Dyslexie 2.0. Update van het Protocol Dyslexie Diagnostiek en Behandeling. Antwerpen-Apeldoorn: Garant; 2014. Voor de definitie van dyslexie en de hoofdkenmerken van diagnose en behandeling zie SDN: Dyslexie. Diagnose en behandeling van dyslexie; 2009 (www. stichtingdyslexienederland.nl). Het laatste nieuws over preventie in groep 2 tot 4 staat samengevat in een special over leesproblemen van Didactief uit 2014 (tinyurl.com/didactief). Voor praktische zaken in onderwijs en zorg kan men terecht op masterplandyslexie.nl; ouders met vragen worden verwezen naar de oudervereniging Balans, zie www. steunpuntdyslexie.nl. SKEPTER 2014 Nummer 2 29
