2
Foto’s: Marieke Viergever
Willemsoord, voorheen Rijkswerf Den Helder, exploiteert zeegeur Hoe het marine-etablissement als gemeentelijke BV een stadsdeel wordt De gemeente Den Helder is 100 procent aandeelhouder van Willemsoord BV. Dat klinkt als een verzorgingshuis, maar het omvat de kades en opstallen op de vroegere Rijkswerf. Omringd door water, naast de veerstoep naar Texel, en midden in de stad. De vroegere bouw- en reparatieplaats van schepen voor de Koninklijke Marine telt 24 gebouwen en kilometers kade. Twintig hectare in ontwikkeling tot stadswijk. Directeur-bestuurder Hans Broekmeulen: ‘Bij mijn aantreden, vier jaar geleden, beloofde ik dat we in 2016 break even draaien. En dat lukt.’ Door Agnes Koerts en Derk van der Laan journalisten Het rode lichtschip Texel wekt ontzag, nu het braaf rust aan de kade van Willemsoord. Aangemeerde gepensioneerde reddingboten van het museum Dorus Rijkers steken er kleintjes bij af. Een paar meter verder klinken hamerslagen uit het water. Drie mannen, diep in een voor het oog krakkemikkige houten sloep, laten hun zaag zingen. Een klein schoolbordje, opgesteld op de kade, meldt dat ze vandaag larikshout verwerken in het van oorsprong Engelse bootje, half verscholen onder blauw zeildoek.
euro in restauraties, en alle jaren staan er rode cijfers onder de streep. Grotendeels rijksbijdragen. Turbulent is Willemsoord in het nieuws vanaf het begin. Altijd wat, variërend van een mislukte PPS-constructie en klappen na de crisis van 2008 tot recent nog het faillissement van een van de veelbelovende huurders, een restaurant. De Ontwikkelings- en Exploitatie maatschappij Willemsoord BV verhuurt de gebouwen en terreinen, houdt het terrein schoon en ondersteunt met marketing activiteiten de huurders bij het aantrekken
van bezoekers. Ook organiseert zij evenementen. De vijf personeelsleden plus directeur Broekmeulen werken in een voormalig pompgebouw. IJzeren trappen leiden naar de directiekamer, waar uit kleine vensters de hele werf te overzien is. Tegen de muur een manshoge luchtfoto. Broekmeulen rolt er op zijn bureaustoel telkens heen, om vorderingen en plannen aan te wijzen. Hier de Boerenverdrietsluis die wordt gerenoveerd. Daar de jachthaven. In de
Kades rijgen zich aaneen, om elke hoek wacht een nieuwe verrassing. Dit is de vroeger voor burgers hermetisch afgesloten Rijkswerf van de Koninklijke Marine. Nu bestuurd door een gemeentelijke besloten vennootschap, nadat de gemeente Den Helder vijftien jaar geleden het hele 40 hectare grote terrein ging beheren. In 1991 was de Rijkswerf gesloten, in 1995 begon de gemeente aan beheer van een eerste gedeelte, in 2000 volgde de rest. ‘Een schip van bijleg noemen sommige politici dit project’, zegt directeurbestuurder Hans Broekmeulen. ‘Maar in 2016 draaien we break even. Dat lukt. Het streven is tenminste kostendekkend te zijn.’
Turbulent vanaf het begin
Er zijn miljoenen euro’s in de terreinen en gebouwen geïnvesteerd, zoals 85 miljoen
B&G 2015-3
3
Van Marine-etablissement tot gemeentelijke BV voormalige zeilmakerij wellicht een hotel. En de trots van dit moment: het Helders theater annex evenementenhal in enkele monumentale gebouwen. Deze herfst in gebruik; een vervanging van jaren-zestigschouwburg De Kampanje in het Helderse winkelgebied. Hoofdsponsor is de haven van Den Helder, vandaar de nieuwe naam voor het evenementenonderdeel Stadshal Port of Den Helder.
Hans Broekmeulen: ‘Wij zijn een BV op afstand’.
Hans Broekmeulen begon op 1 april 2012 als directeur-bestuurder van Willemsoord. Hiervoor werkte hij onder andere als directeur van Werelderfgoed Kinderdijk en als projectleider bij de Stelling van Amsterdam. En hij heeft een eigen project bureau, gespecialiseerd op subsidiegebied. ‘Ik ben aangesteld met vier opdrachten. Eén: Willemsoord BV moet een kleinere organisatie worden. Die is nu gekrompen van twaalf naar zes personen, van 7,5 ton naar 3 ton uitgaven per jaar. Daarnaast moet het exploitatietekort terug. Van vroeger vaak bijna een miljoen per jaar erbij, zijn we al geslaagd in een veel lager tekort en ik verwacht dat we in 2016 break even bereiken. Het derde punt is het terugbrengen van de leegstand. Dat was medio 2012 zo’n 55 procent en is nu 18 procent geworden. Vier: bevorder het toerisme. Op talloze manieren zijn we dat verder aan het stimuleren.’
Succes is persoonsgebonden
Hoe werkt een BV met 100 procent aandelen in gemeentehanden? Broekmeulen antwoordt in één zin: ‘Het succes is
persoonsgebonden.’ Hij benadrukt dat bij een gemeentelijke vennootschap de persoonlijke relatie met bestuurder en toezichthouders bepalend is. ‘Onze aandeelhoudersvergadering omvat niet meer dan acht of negen personen. Daarbij moet het nooit uitlopen op een stemming, je moet altijd besluiten nemen op basis van argumenten. We bepalen het kader, de hoofdlijnen en we bespreken knelpunten en risico’s. Daarvan moet iedereen op de hoogte zijn. De directeur-bestuurder en het team dat hem bijstaat doet op grond daarvan zijn werk.’ Broekmeulen vervolgt: ‘De gemeenteraad heeft in 2013 een eigen rapport vastgesteld waarin de casus Willemsoord met zijn risico’s vastliggen. Tussen 2006 en 2009 was de directeur direct gekoppeld aan het college van B&W. De gemeenteraad heeft zelf onderzocht wat de beste constructie zou zijn en bevestigde de al ingestelde raad van commissarissen en de BV Willemsoord. Die staan op afstand van de gemeenteraad en van de gemeentelijke organisatie. Dat werkt prima.’ De Raad van Commissarissen functioneert ook als adviseur voor de directie. In de raad zitten een bestuurder, een financieel expert en een projectontwikkelaar: Willem Hoekzema (oud-burgemeester van Den Helder), register accountant André Koopman (onder meer vroeger partner bij Deloitte) en Eddy Smit, directeur-eigenaar van vastgoedbeheerder MVGM.
De overheid geeft kaders, de BV doet de uitvoering De ideale verhouding tussen de politiek verantwoordelijken, de ambtenaren en de bemanning van de BV is voor Hans Broekmeulen duidelijk. ‘Wij zijn een BV op afstand. We hebben goed aandeelhouders overleg en de wethouder wordt over alle risico’s geïnformeerd.’ En verder? ‘Een voordeel van de BV-constructie is de helderheid wie waarover gaat. In het algemeen geldt, vind ik, dat de overheid de kaders moet aangeven en niet zelf de uitvoering doen. Wanneer je niet goed kunt onderhandelen in de uitvoering, laat dat dan aan anderen over. Je geeft anders altijd te veel belastinggeld uit. Wij leggen verantwoording af in onze jaarrekening en
4
Kerncijfers Willemsoord BV Oppervlakte terrein in beheer 20 hectare Totaal oppervlakte gebouwen 36.000 m2 Aantal verhuurbare gebouwen 24 Aantal Rijksmonumenten daarvan 15 Aantal bezoekers per jaar op terrein, musea, evenementen 500.000 Aantal medewerkers in dienst 6 (= 4,9 fte) Percentage leegstand actueel 18% Resultaat voor belastingen: 2013: 2014:
€ -548.859 € -292.585
Investering per 1 augustus 2015: Lening onder gemeentegarantie bij BNG Bank Lening bij Rabobank Lening bij gemeente
€ 14.400.000 € 2.600.000 € 800.000
de halfjaarcijfers. Na goedkeuring in de algemene vergadering van aandeelhouders verdedigt de wethouder de stukken in de gemeenteraad.’ ‘Wat verwacht ik van de ambtenaren? Expertise op hun vakgebied en overzicht op het beleidsterrein. Ze moeten bereid zijn zich in te leven in de materie. En niet direct zeggen vanuit regels: “dat kan niet”.’
Netwerk tot ver buiten gemeente
Een belangrijke les die Broekmeulen meeneemt uit zijn loopbaan tot nu toe is om alle belangrijke afspraken goed vast te leggen. Dat schept duidelijkheid en zorgt ervoor dat anderen zich medeverantwoordelijk voelen. Voor Willemsoord weegt ook het netwerk buiten de gemeente zwaar. De provincie
Noord-Holland is van groot belang, want zij doet nadrukkelijk mee aan de financiering van veel historisch erfgoed. In erfgoed en vastgoed geïnteresseerd Nederland wordt op de hoogte gehouden. Broekmeulen: ‘Ik liet een boekwerk maken en verspreiden onder 500 makelaars. Het eerste jaar bleven reacties uit, toen kwamen ze voorzichtig. We gingen open dagen organiseren die hun
Unieke transformatie en restauratie Willemsoord is een uniek voorbeeld van transformatie en restauratie op vastgoedgebied. In de jaren twintig van de negentiende eeuw ontwierp Jan Blanken de Rijkswerf. Het complex omvat vele rijksmonumenten in de vorm van gebouwen, maar er zijn ook historische droogdokken, scheepshellingen en kranen. Eigentijdse functies vinden is de belangrijke opgave die speelt vanaf 1991 toen de geleidelijke overname door
de gemeente startte. Inmiddels herbergt het terrein onder meer een bioscoopcomplex, twee musea, horeca, casino, de VVV, opleidingsruimtes, reparatieateliers en andere verrassende vestigingen. Najaar 2015 vindt de opening plaats van de Stadshal Port of Den Helder, naast reddingmuseum Dorus Rijkers. Verderop ligt het Marine Museum met onder meer het ramschip Schorpioen en de onderzeeboot Tonijn.
Broekmeulen: ‘Helaas mogen we geen detailhandel toelaten, wel staat er een kleine souvenirshop. Een zwarte markt in een hal zoals Beverwijk, structureel, dat mag niet. We maken stappen met de komst van een hotel, mogelijk komt dat deze zomer rond.’
B&G 2015-3
5
vruchten hebben afgeworpen. Nu moeten we nadenken hoe we de resterende te verhuren meters optimaal inzetten.’ De boer op, je netwerk gebruiken, staat hoog op de dagelijkse werklijstjes van de directeur. Met Paul Meurs, adviseur en Delfts hoogleraar transformatie en restauratie, organiseert hij bijvoorbeeld komend najaar opnieuw een conferentie over historisch vastgoed en exploitatie.
Daarom moeten we in De Telegraaf staan En dan de vele voeten van stromen bezoekers die over de historische grond moeten komen lopen: hoe trek je die aan? Willemsoord staat centraal in nautische evenementen als de grote Clipper Around the World Yacht Race en Sail Den Helder
die elke vier jaar, nu weer in 2017, wordt gehouden. De vroegere werf herbergt ook een jachthaven. En zij is de thuishaven van bijzondere schepen zoals de Tres Hombres: een vrachtzeilschip dat over de hele wereld vaart voor Fair Trade. Graag ziet Broekmeulen meer ondernemingen op Willemsoord: ‘Een kwestie van lange adem, geleidelijk aan contacten zien op te bouwen.’ ‘We zijn meer dan alleen prachtig historisch erfgoed’, benadrukt Broekmeulen. ‘Onze PR richt zich op een breder publiek. Het verzorgingsgebied van Den Helder is te klein om voldoende belangstelling binnen te krijgen. Daarom, zo zeg ik altijd, moeten we in De Telegraaf staan. Gezinnen moeten weten dat ze met vakantie op Texel een dagje heen en weer kunnen met de boot om bij ons bijzondere dingen te zien, te doen.’
De Helderse politiek De politiek in Den Helder kent een roerige geschiedenis. Hoogleraar bestuurskunde Pieter Tops deed in 2004 een onderzoek naar de politieke cultuur en constateerde ‘structureel verstoorde en verziekte verhoudingen.’ Eén van de factoren, in zijn ogen, was het grote aantal politieke groeperingen in de stad (nu 57.000 inwoners), deels afsplitsingen van grotere partijen. In 2005 stapte het college van
6
B&W op na een conflict over Willemsoord. De betrokken private partij met wie Den Helder een PPS had gesloten, Libéma, wilde het gebied ontwikkelen tot attractiepark Cape Holland. Ook in latere jaren spelen zich in het lokale politieke leven nog vele conflicten af. Sinds de verkiezingen van 2014 leveren vier lokale partijen wethouders in het zeskoppige college. Den Helder richtte in 2008 bovendien
Zeestad CV/BV op: een zelfstandige organisatie om de stedelijke vernieuwing te ontwikkelen en uit te voeren, zoals in het Stadshart en op Willemsoord. Aandeelhouders zijn gemeente Den Helder en de provincie Noord-Holland. In 2009 kon Willemsoord zijn vleugels uitslaan dankzij een lening van BNG Bank onder gemeentegarantie.
