Voor het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch was 2013 een topjaar. Drie jaar na aanvang van de bouw, en slechts 15 maanden na sluiting van de tijdelijke huisvesting, werd op 24 mei het nieuwe museumgebouw geopend door prinses Beatrix. De heropening trok regionaal, nationaal en internationaal de aandacht van pers en publiek. Het nieuwe Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch staat hiermee op de kaart. Samen met het vernieuwde en uitgebreide Noordbrabants Museum vormt het tevens het grootste museumcomplex van Zuid-Nederland: het Museumkwartier ’s-Hertogenbosch. Nieuwe musea trekken altijd veel publiek en dat was voor het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch niet anders; eind december, zeven maanden na de opening, hadden 107.000 bezoekers het nieuwe museum bezocht. Dit is een verviervoudiging ten opzichte van de jaren 2009 - 2011. In dit opzicht alleen al was 2013 een exceptioneel jaar. De verschillende aard van twee musea onder een dak en de zeer gevarieerde programmering te bezoeken met een combiticket of individueel - blijkt een grote aantrekkingskracht uit te oefenen op een breed publiek. Dit is een belangrijk uitgangspunt geweest voor de samenwerking met Het Noordbrabants Museum: door de combinatie van twee - verschillende - musea op één plek ontstaat een gevarieerd en rijk aanbod van cultuurhistorie, kunst en design. Dit aantrekkelijke en diverse aanbod, in een bijzondere architectonische en historische setting in hartje ’s-Hertogenbosch, resulteert in een breed en groot publieksbereik - voor beide partners. In een voor de Nederlandse museumwereld uniek samenwerkingsverband stemmen twee musea hun programmering op elkaar af en achter de schermen delen de musea tal van faciliteiten. Dit betreft onder meer het gezamenlijk gebruik en inzet van: expeditie, werkplaatsen, museumwinkel, bibliotheek, horeca, vrijwilligersteam, beveiliging, ticketing, automatisering, schoonmaak, sponsoring/ relatiemanagement en marketing/communicatie. Deze samenwerking kreeg vanaf 2010 geleidelijk vorm, mede gestimuleerd door de twee belangrijkste subsidiënten, de gemeente ’s-Hertogenbosch en de provincie Noord-Brabant. Samen namen zij in 2005 het initiatief en investeerden in de bouw van het Museumkwartier ’s-Hertogenbosch.
foto: Clara van Wijnen
Met een bijzonder gebouw, een sprankelend tentoonstellingsprogramma en enthousiaste reacties van bezoekers, collega’s en pers was dit een jaar om niet snel te vergeten. Alles was nieuw. Dat genereerde veel energie ondanks het feit dat de spankracht van de organisatie door de vele werkzaamheden danig op de proef werd gesteld. Bovendien werd in oktober 2013 het verzelfstandigingstraject afgerond - tot dan toe was het museum een gemeentelijke afdeling. Onze dank gaat in eerste instantie uit naar onze hoofdsubsidiënt de gemeente ’s-Hertogenbosch die verantwoordelijk was voor de nieuwbouw. Daarnaast bedanken we met name onze hoofdsponsor Rabobank ’s-Hertogenbosch en omstreken, alsmede de vele bedrijven en particulieren die ons in raad en daad hebben gesteund en niet in de laatste plaats de Vrienden van het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch die net zo lang naar de nieuwbouw hebben uitgekeken als wij. Met de heropening en de start van een nieuw tentoonstellingsprogramma was 2013 een enerverend jaar. Deze positieve energie willen we graag vasthouden in de komende jaren.
Een nieuw museumgebouw Het nieuwe Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch is ontworpen door Bierman Henket architecten. Dat bureau tekende ook voor de restauratie, renovatie en uitbreiding van Het Noordbrabants Museum. Aan twee zijden zijn de beide musea door publieksruimtes met elkaar verbonden, waardoor de bezoeker een rondgang kan maken door het complex met een museumtuin als middelpunt. Het nieuwe museumgebouw is opgebouwd uit twee uitkragende verdiepingen die meedraaien met de smalle straat (De Mortel) waaraan de hoofdentree is gelegen. Al van een afstand is het museum zichtbaar door de glinstering van de groenglazen gevel van de tentoonstellingsverdiepingen. De begane grond met entreegebied en museumwinkel is transparant vormgegeven en biedt een doorzicht op de museumtuin. Bewust is gekozen voor een vrij toegankelijke passage en hal, met daarin het auditorium en de museumwinkel, waarin een monumentale wenteltrap als blikvanger fungeert die bezoekers naar de twee tentoonstellingsverdiepingen leidt. De eerste verdieping – SM’s 1 genaamd – is 700 vierkante meter groot, vormgegeven volgens het ‘black box’-principe en is bestemd voor de wisseltentoonstellingen. Deze zaal heeft geen daglicht en is door een systeem van flexibele wanden aan te passen aan het concept van de tentoonstelling(en). SM’s 2 is gewijd aan de collectie die nu voor het eerst in vele jaren een eigen, vaste ruimte heeft. Het ontwerpersduo Van Eijk en Van der Lubbe maakte het ontwerp voor deze ruimte van vierhonderd vierkante meter. De bezoekers betreden de zaal via een tunnel, waardoor zij midden in de zaal uitkomen; omringd door de collectie, in een zee van daglicht. De collectie keramiek en sieraden wordt gepresenteerd in een modulair systeem van circa 300 plexiglas ‘bakken’ die in- en op elkaar gestapeld zowel dienst doen als sokkel en als vitrine. Niels van Eijk en Miriam van der Lubbe ontwierpen hiermee een flexibele tentoonstellingsinrichting, waarbij letterlijk en figuurlijk zo min mogelijk afstand wordt gecreëerd tussen kunstwerken en publiek. De collectie lijkt bijna te zweven – op, in en tussen transparante volumes, hetgeen steeds verrassende doorzichten en dwarsverbanden oplevert. Een kleinere ruimte op SM’s 2 heeft de naam ‘Collab’ gekregen, een samentrekking van collectie en laboratorium. In het Collab wordt de collectie op een andere wijze gepresenteerd, in contrast met de meer reguliere presentatie in de aangrenzende zaal. Verreweg het meest complex en arbeidsintensief was de bouw van het auditorium op de begane grond, naar ontwerp van de Braziliaanse Estudio Campana. Met hun organische ‘sculptuur’ die bestaat uit 194 lagen gestapeld multiplex, reageerden de Campana Brothers op de naar hun idee typisch Nederlandse, ‘strakke’ architectuur van Bierman Henket. Ook de binnenzijde van het auditorium, bekleed met 72 koeienhuiden, namen de Campana’s voor hun rekening, evenals een deel van de inrichting van de museumwinkel, in samenwerking met Bierman Henket. De verlichting van de hal en de monumentale trap – inmiddels het meest gefotografeerde deel van het Museumkwartier – werd verzorgd door de Duitse lichtkunstenaar Ingo Maurer, wederom in nauwe samenspraak met de hoofdarchitect. In samenwerking met Studio Aandacht, heeft Studio Jeroen Wand de inrichting van de Studio – de educatieve ruimte – ontworpen en uitgevoerd. Jeroen Wand ontwierp een multifunctionele werkplaats waar de verschillende meubelstukken moeiteloos samengaan met de diverse doeleinden van de ruimte. Speciaal voor de Studio ontwierp Jeroen Wand de ‘S-toel’ die hij in reguliere productie heeft genomen. Op de zolderverdieping van Het Noordbrabants Museum is de museumbibliotheek gehuisvest. Hier zijn de collecties samengebracht van de bibliotheken van het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch, Het Noordbrabants Museum en Erfgoed Brabant. Bezoekers van beide musea die meer verdieping zoeken, informatie over de museumcollecties willen hebben of een tijdschrift willen lezen, kunnen hier terecht. Naast boeken en tijdschriften over hedendaagse kunst en vormgeving is de geschiedenis en cultuur van de provincie Noord-Brabant uiteraard een speerpunt. De bibliotheek is gratis toegankelijk. Ook het museumrestaurant, gehuisvest tussen de twee entrees van de musea, is vrij toegankelijk. De exploitatie wordt gedeeld door beide musea (net als de museumwinkel) en is overgedragen aan cateraar Maison van den Boer. Het restaurant is gehuisvest in de neogotische Griffie en heeft een bijzonder aantrekkelijk terras in de museumtuin.
Yvónne Joris
foto: Joep Jacobs
foto: Joep Jacobs
Tentoonstellingen Het nieuwe museumgebouw werd op 8 oktober 2012 bouwkundig opgeleverd, maar omdat de afwerking nog veel aandacht behoefde, kon er pas in maart gestart worden met de inrichting van de museumzalen en de presentaties. Vanaf 18 mei werden previews georganiseerd voor de Vrienden, sponsoren, subsidiënten, omwonenden en de pers. Na de officiële opening voor genodigden op 24 mei door prinses Beatrix bezochten op 25 mei maar liefst 7.000 bezoekers het nieuwe museumgebouw. De openingstentoonstellingen in het nieuwe Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch: FRAMED by Ted Noten, Raakvlakken (collectiepresentatie) en Julie Verhoeven – Your Fly is Open (Collab). Tot eind 2013 zouden er nog drie wisseltentoonstellingen volgen en vonden er diverse kleine wisselingen plaats binnen de collectieopstelling. Alle tentoonstellingen waren ingebed in een activiteitenprogramma van lezingen, debatten en workshops en een geheel vernieuwd programma voor het onderwijs.
foto: Inga Powilleit
Atelier Ted Noten. Wanna Swap Your Ring? 2010
foto: Peter Cox
FRAMED by Ted Noten
25 mei – 8 september 2013
Ted Noten – het enfant terrible van de internationale sieradenwereld – was uitgenodigd een tentoonstelling samen te stellen met kunstwerken en objecten die hem inspireren, uitdagen en ontroeren. Daarbij koos hij – naast een kern van eigen werk – voor schilderijen, video, literaire teksten, sieraden en filmfragmenten van onder anderen Francis Bacon, Damien Hirst, Marcel Duchamp, Wim Wenders en Charles Bukwoski. Ook voorwerpen als een bewerkte Papoea-schedel, een parelketting en een bundeltje kleding van een vondeling kregen een plaats in de tentoonstelling. Zo combineerde Ted Noten in de tentoonstelling persoonlijke en universele thema’s zoals hebzucht, leegte, schoonheid, sterfelijkheid en intimiteit, waarbij bezoekers als in het tv-programma Zomergasten een inkijkje kregen in de intellectuele en emotionele wereld van de gast. De installaties 7 Necessities en Wanna Swap? Van Ted Noten kregen de primeur in Nederland. De interactieve installatie Wanna Swap? was binnen twee weken na de opening voltooid. Alle ringen van Ted Noten - 750 stuks in totaal - waren toen in bezit van bezoekers, omgeruild voor een eigen ring. Bij de tentoonstelling waren een aantal ’souvenirs’ in oplage, ontworpen door Ted Noten, verkrijgbaar in de museumwinkel, waaronder designbeer Ted.
Julie Verhoeven: Your Fly is Open
25 mei - 1 september 2013
De Engelse kunstenaar Julie Verhoeven maakte op uitnodiging van het museum een installatie met drie videowerken. Afbeeldingen van werken uit de collectie verwerkte zij in de films en ze maakte ook objecten na. Onder de suggestieve titel Your Fly is Open werden de video’s geprojecteerd in een boudoirachtige setting met gordijnen, kussens en andere zachte, vreemdsoortige sculpturen. Verhoeven schroomde niet om de oorspronkelijke betekenis van de sieraden en keramiek te transformeren en uit te vergroten, waarbij ze de kunstwerken ook in erotische zin oplaadde. Zo kregen de objecten een nieuw en ander leven, verwijzend naar seksuele rolpatronen, feminiene aantrekkingskracht, het lichaam en rituelen in mode en lifestyle.
foto: Joep Jacobs
Vuur & Vlam – 60 jaar Cor Unum
14 september 2013 – 9 maart 2014
Vuur & Vlam was een tentoonstelling over het Bossche keramisch atelier Cor Unum. Het atelier begon als sociale werkplaats en is uitgegroeid tot een producent van design, een werkplaats voor ontwerpers en een leerbedrijf. De geschiedenis van Cor Unum werd aan de hand van producten, personen en de verhalen die hen verbinden zichtbaar gemaakt. De tentoonstelling bevatte een selectie van de productie van Cor Unum, aangevuld met een werkplaatsachtige setting, die was ontworpen door Jeroen Wand. Hier speelde het productieproces en de transformatie van klei een hoofdrol. De andere vorm van transformatie die in de presentatie aan bod kwam is die van mensen. Voor iedereen wordt bij Cor Unum een plek en passend werk gevonden. Filmer Roel van Tour maakte deze menselijk kant van het verhaal zichtbaar.
foto: Peter Cox
foto: BYTS
foto: Peter Cox
BYTS – Bosch Young Talent Show 21 september - 27 oktober 2013
Direct na de zomer opende de vierde editie van BYTS, de Bosch Young Talent Show. BYTS is een project van stichting Jheronimus Bosch 500, dat net als in eerdere jaren in nauwe samenwerking met het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch werd georganiseerd. De deelnemers, jonger dan dertig jaar, zijn voorgedragen door gerenommeerde kunstenaars en afkomstig uit de zogenaamde Bosch-steden: steden in Europa en de Verenigde Staten waar werk van Jeroen Bosch in openbare collecties te vinden is. Anders dan in 2010 en 2011 werd nu gekozen voor kleine, geconcentreerde solopresentaties van in totaal 15 kunstenaars: Sophia Pompéry (Berlijn), Kelly Schacht (Brugge), Alice de Mont (Brussel), Sam Siwe (Frankfurt), Stephanie Maeseele (Gent), Marthe Zink (Den Bosch), Nuno da Luz (Lissabon), Alex Ball (London), Marco Godoy (Madrid), Meena Hasan (New Haven) Korakrit Arunanondchai (New York), Nøne Futbol Club (Parijs), Inge Aanstoot (Rotterdam), Fabio de Meo (Venetie) en Marlene Hausegger (Wenen).
Traces - Sporen van werkelijkheid
9 november 2013 – 2 februari 2014
Traces was de tweede editie in een serie tentoonstellingen over abstractie in de hedendaagse kunst. Waar Riposte in 2011 specifiek gewijd was aan de schilderkunst, bracht Traces vijf kunstenaars samen die werken in diverse media als fotografie, film, video, installatie en schilderkunst: Lon Godin, Gijs van Lith, Katja Mater, Navid Nuur en Eli Walter. Ook beperkten de dit maal geselecteerde kunstenaars zich in hun oeuvre niet persé tot abstractie - in de tentoonstelling Traces bleek de relatie met de werkelijkheid wel degelijk een rol te spelen. In alle bijdragen waren de sporen ervan te zien én te horen, van de menselijke figuur (Mater, Nuur) en de kunstgeschiedenis (Nuur, Van Lith) tot het schilderen zelf (Van Lith, Godin) en het Nieuwe Testament (Walter). In een bij de tentoonstelling geproduceerde krant werd in nader ingegaan op ieders bijdrage.
foto: Joep Jacobs
Thom Puckey: 11 Easy Pieces, Love & Self Damage 9 november 2013 – 2 februari 2014
Tegelijkertijd met Traces, werden elf monumentale beelden van de Brits/Nederlandse kunstenaar Thom Puckey getoond, afkomstig uit musea en privéverzamelingen uit België, Duitsland, Italië en Nederland. De marmeren beelden, veelal naakten, refereren aan het vakmanschap en de ambachtelijke precisie van de neoclassicistische beeldhouwkunst, al poseren de jonge vrouwen met modern wapentuig of een camera. De modellen blijken kunstenaars te zijn en de poses doen denken aan stills uit performances, al blijft het verhaal raadselachtig. De kijker op zijn beurt wordt door de nietsverhullende naaktheid van de modellen geconfronteerd met de ongemakkelijke combinatie van seksualiteit en geweld. Ter gelegenheid van de tentoonstelling werd het gelijknamige boek gepubliceerd, uitgegeven door Pels en Kemper.
foto: G.J. de Rooij
foto’s: Inga Powilleit
Raakvlakken I - de collectie in een nieuw licht
25 mei 2013 – 16 maart 2014
De tentoonstelling Raakvlakken I toonde een ruime selectie uit de collecties keramiek en sieraden op basis van overeenkomsten én verschillen, waarbij onder meer ’oppervlak’ en ’materiaal’ als ordenend principe fungeerden. De collectie keramiek bevat werk van Karel Appel, Marc Chagall en Kees van Dongen. Zij voorzagen het oppervlak van vazen en schalen van kleurige beschilderingen. De fraaie sculpturen met gaten en snedes van Lucio Fontana en Guido Geelen doorbreken juist het oppervlak van de keramische ’huid’. Binnen de collectie sieraden is te zien hoe goud haar aantrekkingskracht behoudt voor André Derain en Pablo Picasso, terwijl hedendaagse sieraadmakers als Ted Noten en Noon Passama experimenteren met meer eigentijdse materialen en technieken, waardoor de grenzen van het sieraad worden opgerekt.
Verzoeknummer: doorlopend In aanvulling op Raakvlakken I hebben bezoekers een stem gekregen bij de collectiepresentatie. Zij kunnen verzoeken indienen, waarna de kunstwerken uit het depot worden gehaald en worden geëxposeerd met de motivatie van de aanvrager. In deze reeks waren werken te zien van Georges Braque, Onno Boekhoudt, Ruudt Peters en Roy Lichtenstein. Ook werden sieraden en keramiek gepresenteerd van Georg Dobler, Daniel Kruger, Rudolf Staffel, Jill Bonovitz en Peter Shire, schenkingen die het museum ontving naar aanleiding van het overlijden van Yvonne M. Joris, de voormalige directeur van het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch.
Aanwinsten Keramiek en Sieraden Elk jaar opnieuw slaagt het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch erin om waardvolle werken aan de collectie toe te voegen. Daarbij wordt steeds getracht om hiaten weg te werken én nieuwe wegen in te slaan. In 2013 werd relatief veel keramisch werk van Bossche kunstenaars verworven. Het betrof in totaal 15 werken van Simone van Bakel, Netty van den Heuvel, Manita Kieft en Henk Wolvers. Met de aankoop van Vaso di vasi van Miquel Barcelo ging een langgekoesterde wens in vervulling. Binnen de collectie van het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch fungeert dit werk als een sleutelstuk omdat het niet alleen verwijst naar de containervorm, maar ook naar de spontaniteit van het werk van Picasso en voor wat betreft de spanning tussen binnen / buiten naar dat van Fontana. Ook de zeer substantiële verwerving van de keramiek van Bas van Beek verdient bijzondere vermelding. De objecten uit de reeks Basney die het museum verwierf, refereren aan Disney-films, waar geanimeerd serviesgoed een belangrijke rol speelt. Al geruime tijd werkt het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch als coproducent samen met het sieradenlabel Chi Ha Paura...? (tegenwoordig geheten: chp…?). Het museum investeert in de ontwikkeling van de thematische collecties en verwerft deze als unieke prototypes of verkoopbare producten. chp…? nodigt bekende ontwerpers uit om de traditie van het sieraaddesign te versterken door te focussen op concept, nieuwe technieken en materialen. Doel is om te laten zien dat, door het uitbrengen van conceptueel sieraaddesign, een goed sieraad meer is dan een decoratief accessoire. Global Identity (2013) is de vijfde collectie van chp…? die verworven is door het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch.
Ted Noten, Trophy Helmet, 2012
In de tentoonstelling Framed by Ted Noten nam de installatie 7 necessities een prominente plek in. Twee objecten uit deze installatie werden door het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch verworven: Dior 002 Gun, The White Edition en de Trophy Helmet. De Dior 002 Gun is geladen met alle munitie die een vrouw nodig heeft om de war between the sexes te overleven. De helm verschaft haar echter ook de mogelijkheden om meer weelde te vergaren, getuige de radar en telescopische visor. Openingsjaar 2013 was een bijzonder jaar, ook vanwege de vele schenkingen. Bas van Beek schonk een serie ouder werk en tevens werden ter gelegenheid van het overlijden van Yvonne M. Joris een vijftal werken geschonken door Amerikaanse particulieren. Van Wim en Carin van Krimpen ontving het museum twee schalen van Gunther Förg. Begin 2013 kreeg het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch een verzameling van 62 sieraden geschonken. Aangezien de schenkers, die graag anoniem willen blijven, in het verleden nauw bij het museum betrokken waren, leek hen dit het beste thuis voor hun in de loop der jaren opgebouwde collectie. De groep sieraden omvat voornamelijk werk van Nederlandse makers uit de jaren zeventig en tachtig maar ook sieraden van Duitse, Britse en Amerikaanse ontwerpers. We zijn alle schenkers zeer dankbaar voor hun genereuze gestes. foto: Clara van Wijnen
Aankopen keramiek
Simone van Bakel sculptuur, Colodon Black I, 2011 steengoed, flock K2013.004 Simone van Bakel sculptuur, Hometown Blues, 2011 steengoed, autolak K2013.007 Simone van Bakel sculptuur, RedReive I, 2011 steengoed, autolak K2013.008 Simone van Bakel sculptuur, Total Devotion II, 2013 steengoed, autolak K2013.009 Simone van Bakel sculptuur, Spiked Seat, 2001 gietklei, glazuur K2013.050
Bas van Beek theepot, Basney Alice in Wonderland Teaset, 2013 porselein, glazuur K2013.021 Bas van Beek theepot, Basney Alice in Wonderland Teaset, 2013 porselein, glazuur K2013.022 theepot met drie tuiten, oranje geglazuurd, met deksel Bas van Beek melkkan, Basney Alice in Wonderland Teaset, 2013 porselein, glazuur K2013.023
Bas van Beek melkkan, Basney Beauty and the Beast Teaset, 2013 porselein, glazuur K2013.031 Bas van Beek suikerpot met deksel, Basney Beauty and the Beast Teaset, 2013 porselein, glazuur K2013.032 Bas van Beek kop, Basney Beauty and the Beast Teaset, 2013 porselein, glazuur K2013.033
Bas van Beek theeservies, Basney Sword in the Stone Teaset, 2013 porselein, glazuur K2013.024 Bas van Beek theepot, Basney Sword in the Stone Teaset, 2013 porselein, glazuur K2013.025
William Daley tekening, zonder titel, 1983 papier, balpen K2013.048 Dora Dolz bord steengoed, glazuur K2013.044 Netty van den Heuvel sculptuur, Netwerk op tafel, 1999 porseleinklei, hout K2013.005 Jan Kamphuis vaas, zonder titel steengoed, glazuur K2013.046 Manita Kieft vaas, Venetië, 1992 aardewerk, glazuur K2013.042 Manita Kieft vaas, Deconstructie aardewerk K2013.043
Bas van Beek suikerpot met deksel, Basney Sword in the Stone Teaset, 2013 porselein, glazuur K2013.026 Bas van Beek melkkan, Basney Sword in the Stone Teaset, 2013 porselein, glazuur K2013.027 Bas van Beek kop en schotel, Basney Sword in the Stone Teaset, 2013 porselein, glazuur K2013.028
Miquel Barceló vaassculptuur, Vaso di Vasi, 2002 aardewerk verworven met steun van het Mondriaan Fonds K2013.006 Bas van Beek theepot, Basney Alice in Wonderland Glitter Teaset, 2013 porselein, glazuur K2013.020
Bas van Beek theeservies, Basney Beauty and the Beast Teaset, 2013 porselein, glazuur K2013.029 Bas van Beek theepot, Basney Beauty and the Beast Teaset, 2013 porselein, glazuur K2013.030
Manita Kieft 2 borden, De zintuigen steengoed, transferprint K2013.047 Maartje Korstanje sculptuur, zonder titel, 2013 chamotte K2013.034
Carolein Smit bord, Konijnen / papavers, 1996 steengoed, glazuur K2013.045 Henk Wolvers object, zonder titel, 2010 porselein K2013.003 Henk Wolvers wandobject, zonder titel, 2010 porselein K2013.010 Henk Wolvers vaas, zonder titel, 1995 porselein K2013.035 Henk Wolvers schaal, zonder titel, 2004 porselein K2013.036 Henk Wolvers vaas, zonder titel, 2008 porselein K2013.037 Henk Wolvers vaas, zonder titel, 2010 porselein K2013.038
Schenkingen keramiek
Bas van Beek sculptuur, Santa Shoe Ashtray, 2007 gietklei, glazuur schenking kunstenaar K2013.011 Bas van Beek sculptuur, White Horse Mold, 2007 gietklei, glazuur schenking kunstenaar K2013.012 Bas van Beek vaas, Jesus Vase, 2007 gietklei, glazuur schenking kunstenaar K2013.013 Bas van Beek sculptuur, Clock, 2007 gietklei, glazuur schenking kunstenaar K2013.014 Bas van Beek sculptuur, Haunted House Cookie Jar, 2007 gietklei, glazuur schenking kunstenaar K2013.015 Bas van Beek sculptuur, Cup, 2007 gietklei, glazuur schenking kunstenaar K2013.016 Bas van Beek sculptuur, Japanese Vase Fairy Bird Bath, 2007 gietklei, glazuur schenking kunstenaar K2013.017 Bas van Beek sculptuur, Tombstone Lamp, 2007 gietklei, glazuur schenking kunstenaar K2013.018 Bas van Beek sculptuur, Teapot Teapot, 2007 gietklei, glazuur schenking kunstenaar K2013.019
Jill Bonovitz schaal, Charger, 2010 schenking van de Robert H. & Janet S. Fleisher Foundation ter ere van de Yvònne Joris Collectie K2013.040 Günther Förg schaal, zonder titel, 1995 aardewerk, glazuur K2013.001 (schenking van Wim en Carin van Krimpen) Günther Förg schaal, zonder titel, 1995 aardewerk, glazuur K2013.002 (schenking van Wim en Carin van Krimpen) Ted Noten sculptuur, Anusgoud, 2000 steengoed, goudluster K2013.049 (schenking van de kunstenaar) Peter Shire theepot, Pay your taxes, 2000 aardewerk schenking van Lois en Bob Boardman ter ere van de Yvònne Joris Collectie K2013.041 Rudolf Staffel vaas, Light Gatherer, 1988 porselein, ongeglazuurd schenking van Helen W. Drutt English en H. Peter Stern ter ere van de Yvònne Joris Collectie K2013.039
Aankopen sieraden
Atelier Hoko ring, Index ring, 2013 beperkte editie, in opdracht van chp…?, Amsterdam goudkleurig metaal S2013.084 Gijs Bakker armband, Plastic soup, 2013 beperkte editie, in opdracht van chp…?, Amsterdam vergulde kunststof S2013.077
Dinie Besems broche, I AM, 2013 beperkte editie, in opdracht van chp…?, Amsterdam metaal S2013.078
Bertjan Pot broche, Mirror mirror, 2013 beperkte editie, in opdracht van chp…?, Amsterdam metaal S2013.079
Natasja Boezem hanger, Voice of blue, 2013 beperkte editie, in opdracht van chp…?, Amsterdam metaal S2013.080
Kerianne Quick hanger met halssnoer, iMonocle, 2013 beperkte editie, in opdracht van chp…?, Amsterdam glas, metaal S2013.075
Sylvain Georget masker, Cloud 9, 2013 beperkte editie, in opdracht van chp…?, Amsterdam textiel S2013.073
Daniella Saraya halssieraad, zonder titel, 2013 beperkte editie, in opdracht van chp…?, Amsterdam kunsthars, zilver S2013.069
Carmen Hauser armband, zonder titel, 2012 beperkte editie, in opdracht van chp…?, Amsterdam aarde, hars S2013.068 Manon van Kouswijk broche, World Roaming, 2013 beperkte editie, in opdracht van chp…?, Amsterdam porselein, glazuur S2013.070
Bernhard Schobinger halssieraad en foto, Flaschenhalskette, 1988 glas, metaaldraad, zwart wit foto S2013.063
Ted Noten 3 ringen, Earthling, 2013 beperkte editie, in opdracht van chp…?, Amsterdam kunststof, roestvrij staal S2013.076
Studio Formafantasma diadeem, Strike a Pose, 2013 beperkte editie, in opdracht van chp…?, Amsterdam metaal S2013.072 Studio Homunculus object, Precious ID, 2013 beperkte editie, in opdracht van chp…?, Amsterdam metal, paper S2013.081 Studio O Portable armband, Plastics/Diamonds are Forever, 2013 beperkte editie, in opdracht van chp…?, Amsterdam kunststof S2013.082
Noon Passama hanger, ID Tag, 2013 beperkte editie, in opdracht van chp…?, Amsterdam messing, platina S2013.083
Paolo Ulian armband, Global Bracelet beperkte editie, in opdracht van chp…?, Amsterdam metaal S2013.071
Hector Lasso ring, Diamond ring, 2013 beperkte editie, in opdracht van chp…?, Amsterdam zilver S2013.074 Ted Noten hoofdsieraad, Trophy Helmet, 2012 nylon, konijnenbont, leer, verguld zilver 22 kt, loep, nachtkijker, telescoop, LED licht S2013.064
Schenkingen sieraden
Hans Appenzeller armband, zonder titel, ca. 1971 aluminium particuliere schenking S2013.001 Hans Appenzeller armband, zonder titel, ca. 1972 zilver 925 particuliere schenking S2013.002 Hans Appenzeller 3 ambanden, zonder titel, 1973 rubber particuliere schenking S2013.003 Hans Appenzeller armband, zonder titel, ca. 1973 aluminium, elastiek particuliere schenking S2013.004 Hans Appenzeller 4 armbanden, zonder titel, 1973 / 1974 geanodiseerd aluminium, elastiek particuliere schenking S2013.005 Hans Appenzeller 2 armbanden, zonder titel, 1976 kunststof particuliere schenking S2013.006 Hans Appenzeller armband, Wentelarmband, 1976 aluminium particuliere schenking S2013.007 Hans Appenzeller broche, Bobbelbroche, ontwerp 1978, uitvoering 1985 messing particuliere schenking S2013.008 Hans Appenzeller sieraaddoos, Random Do It Yourself Jewellery Box, 1979 perspex, kunststof, metaal particuliere schenking S2013.009
Hans Appenzeller broche, Staafje, ca. 1975 zilver 925 particuliere schenking S2013.010 Hans Appenzeller broche, Pil, ca. 1975 perspex, metaal particuliere schenking S2013.011 Hans Appenzeller 2 broches, zonder titel, eind jaren zeventig perspex, metaal particuliere schenking S2013.012 Hans Appenzeller broche, Wokkel, ca. 1975 aluminium particuliere schenking S2013.013 Hans Appenzeller broche, Spiraal, ca. 1975 perspex particuliere schenking S2013.014 Hans Appenzeller 3 broches, Appenzeller, jaren zeventig metaal particuliere schenking S2013.015 Hans Appenzeller 4 broches, Vlechtwerk, jaren tachtig metaal particuliere schenking S2013.016 Hans Appenzeller broche, zonder titel, ca. 1975 zilver particuliere schenking S2013.058 Hans Appenzeller broche, zonder titel, ca. 1975 zilver particuliere schenking S2013.059 Hans Appenzeller broche, zonder titel, ca. 1975 kunststof particuliere schenking S2013.060
Gijs Bakker ring, Möbius, 1971 zilver particuliere schenking S2013.017 Carel Blotkamp armband, zonder titel, jaren zeventig verzinkt metaal, rubber particuliere schenking S2013.018 Françoise van den Bosch armband, zonder titel, ca. 1972 verchroomd messing particuliere schenking S2013.019 Leo Naftali Cahn (Leomat) broche, Beaubourg speld, ontwerp 1974, uitvoering 1979 metaal, lampje, batterij, glas particuliere schenking S2013.037 Norman Dilworth hanger met halssnoer, zonder titel, 1974 perspex particuliere schenking S2013.020 Georg Dobler halssieraad, zonder titel, 2005 geoxideerd zilver, 28 antieke citrienen schenking kunstenaar, courtesy Helen Drutt Philadelphia, ter ere van de Yvònne Joris Collectie S2013.067 Rita Duvall halssieraad, Bolo tie, 1987 geglazuurd aardewerk, metaal, textiel particuliere schenking S2013.021 Keith Haring 6 broches, zonder titel, 1985 geëmailleerd metaal particuliere schenking S2013.022 Keith Haring 2 oorsieraden, zonder titel, jaren tachtig geëmailleerd messing particuliere schenking S2013.023
Keith Haring 4 broches, zonder titel, jaren tachtig kunststof, metaal particuliere schenking S2013.024 Keith Haring horloge, Modèle avec personnages, 1985 kunststof, metaal, papier particuliere schenking S2013.025 Maria Hees 3 broches, zonder titel, 1978 prefab kunststof haarborstel particuliere schenking S2013.026 Maria Hees broche, zonder titel, 2003 porselein, metaal, papier particuliere schenking S2013.027 Johanna Hess broche, zonder titel, 1977 kunststof, metaal particuliere schenking S2013.028 Marjolein Katsma broche, Nerovetsrethca, 1977 kunststof (formica), metaal, textiel particuliere schenking S2013.029 Maria van Kesteren armband, zonder titel, 1975 kunsthars particuliere schenking S2013.030 Esther Knobel broche, zonder titel, 1977 geanodiseerd titanium particuliere schenking S2013.031 Esther Knobel broche, zonder titel, 1978 geanodiseerd titanium particuliere schenking S2013.032 Imi Knoebel broche, Kinderstern, 1989 emaille, zilver particuliere schenking S2013.033
Daniel Kruger halssieraad, zonder titel, 2009 koper, goud, zilver, email schenking kunstenaar ter ere van de Yvònne Joris Collectie S2013.066 Otto Künzli broche, zonder titel, 1980 elastiek, metaal particuliere schenking S2013.034 Otto Künzli 3 broches, zonder titel, jaren tachtig papier, kunststof, metaal particuliere schenking S2013.035 Otto Künzli 5 broches, zonder titel, 1981 kunststof, messing, rubber particuliere schenking S2013.036 Julia Manheim 2 broches, zonder titel, 1979 gelakt hout, metaal particuliere schenking S2013.038 Alessandro Mendini broche, zonder titel, ca. 1986 goudkleurig metaal particuliere schenking S2013.039 Alessandro Mendini broche, zonder titel, jaren tachtig geëmailleerd metaal particuliere schenking S2013.040 Matt Mullican broche, Transform Basel 1992, 1992 geëmailleerd metaal particuliere schenking S2013.041 Frans van Nieuwenborg & Martijn Wegman halssieraad, Halsrits, 1975 metaal particuliere schenking S2013.042
Ted Noten sieraadobject, Dior 002 Gun, The White Edition (7 Necessities), 2012 nylon, USB-stick, spiegel, acrylaat (kogel), zilver (ketting), diamant, witgoud 14 kt (haarpin), lipgloss, pillen schenking Atelier Ted Noten S2013.065 onbekend halssieraad, zonder titel, ca. 1930 geglazuurd aardewerk, zijde, metaal particuliere schenking S2013.054 onbekend broche, zonder titel, jaren veertig koper particuliere schenking S2013.055 onbekend broche, zonder titel, jaren veertig-vijftig geglazuurd aardewerk, messing particuliere schenking S2013.056 onbekend hanger, zonder titel, jaren vijftig geglazuurd aardewerk particuliere schenking S2013.057 onbekend halssieraad, zonder titel, ca. 1980 kunststof particuliere schenking S2013.061 Wendy Ramshaw hanger, Access Key to Collectors Day, 1999 metaal particuliere schenking S2013.043 Tom Rippon 3 broches, zonder titel, 1975 / 1976 porselein, metaal particuliere schenking S2013.044 Aldo Rossi broche, zonder titel, jaren tachtig metaal particuliere schenking S2013.045
Petra Spigt 2 broches, zonder titel, ca. 1978 zilver particuliere schenking S2013.046 Petra Spigt 3 broches, zonder titel, ca. 1978 messing, zilver particuliere schenking S2013.047 Marga Staartjes 2 halssieraden, zonder titel, 1979 kunststof, shampoo particuliere schenking S2013.048 Evert van Straaten armband, zonder titel, 2012 ijzer particuliere schenking S2013.062 Sheila Teague haarsieraad, zonder titel, 1979 geanodiseerd aluminium particuliere schenking S2013.049 Henk Visch 2 broches, zonder titel, 1992 koper, messing particuliere schenking S2013.050 Lawrence Weiner broche, Stars don’t stand still in the sky, 1991 metaal particuliere schenking S2013.051 Lawrence Weiner broche, zonder titel, 1984 metaal particuliere schenking S2013.052 LAM de Wolf 2 armbanden, zonder titel, jaren tachtig textiel particuliere schenking S2013.053
Yvònne M. Joris 1950 - 2013 Op 29 september 2013 overleed oud-directeur Yvònne Joris. Tussen 1987 en 2009 gaf zij leiding aan het museum (eerst Museum Het Kruithuis geheten; op de tijdelijke locatie aan de Magistratenlaan: SM’s). Voor haar aanstelling als directeur was ze vijftien jaar tentoonstellingsmaker en hoofd collecties. Het verzamelbeleid van het museum is een weerspiegeling van haar persoonlijke passie voor hedendaagse keramiek en sieraden. Begin jaren tachtig startte Yvònne Joris met een energiek aankoop- en tentoonstellingsbeleid. De kleine keramiekcollectie werd sterk uitgebreid met werk van grootheden als Pablo Picasso, Marc Chagall en Joan Miró. Maar ook keramisten als Peter Voulkos, Ron Nagle en Adrian Saxe werden aangekocht, evenals werk van Nederlandse kunstenaars als Guido Geelen. Met het verzamelen van sieraden slaat Yvònne Joris in 1987 een nieuwe weg in. Deze verzameling met ca. 5000 stukken concentreert zich op werk van (sieraad)vormgevers en kunstenaars. Tentoonstellingen als Beauty is a story (1991), Choice from America – Modern American Ceramics (1999), Jewels of Mind and Mentality (2000) en tentoonstellingen met keramiek van Marc Chagall (2005) en Pablo Picasso (2006) genereerden landelijke aandacht. Bij haar afscheid waren de tentoonstellingen The Unexpected en Private Passion een soort verantwoording van ruim vijfentwintig jaar gepassioneerd verzamelen. Met een eigenzinnige visie heeft zij in ’s-Hertogenbosch een uniek museum neergezet. Yvònne Joris in de catalogus Private Passion: ‘Centraal in het verzamel- en tentoonstellingsbeleid staat een duidelijke keuze voor een eigenzinnige en kwalitatief hoogstaande collectie. Het SM’s wil niet verzamelen wat andere musea voor hedendaagse kunst al verzamelen. Bovendien zijn wij een jong museum met een beperkt budget. Als je goed clustert kun je in korte tijd een collectie opbouwen met een duidelijk profiel’. In 2009 verliet zij de organisatie in de wetenschap dat het museum in nieuwbouw een zekere toekomst tegemoet ging. Het Stedelijk Museum ‘s-Hertogenbosch is Yvònne Joris zeer dankbaar voor haar passie en visie en koestert haar nalatenschap in de vorm van twee unieke collecties.
foto: Joep Jacobs
foto: Clara van Wijnen
Publiekszaken: educatie Het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch biedt een scholenprogramma aan dat aansluit bij de collectie en de tentoonstellingen. In de aanloop naar de heropening in 2013 is dit programma herijkt en in nieuwe vorm opgezet. Voor het basisonderwijs zijn tien verschillende kunstlessen ontwikkeld en voor het voortgezet onderwijs zeven ‘kunstworkouts’. Deze lessen en workshops bieden een aanvulling voor scholen op het lesprogramma en sluiten dan ook aan bij de kerndoelen kunstzinnige oriëntatie. De programma’s bevinden zich op het snijpunt van de domeinen: visualiseren, creatief denken en beschouwen. Beeldend onderwijs dat de drie domeinen in samenhang met elkaar aanbiedt, blijkt het meest effectief te zijn. Voor alle leeftijden uit het basisonderwijs en ook voor alle leeftijden en schooltypes voortgezet onderwijs is nieuw aanbod ontwikkeld. Omdat in de programma’s van het museum altijd ruimte is om zelf te maken en te doen zijn de programma’s ook aantrekkelijk voor de meer praktisch ingestelde leerlingen van het VMBO en MBO. Naast de vaste programma’s heeft het Stedelijk Museum ‘s-Hertogenbosch tijdelijke onderwijsprojecten voor specifieke doelgroepen. In 2013 waren dit Copy-Paste voor MBO/HBO leerlingen, met als thema kunstenaarschap en inspiratie; Take a Stand voor VMBO leerlingen, over manvrouwbeelden naar aanleiding van de tentoonstelling van Thom Puckey, en Kunstructeur / Processors, over veranderingsprocessen, bestemd voor groep 1 tot en met 8 van het basisonderwijs en de eerste twee jaren van het voortgezet onderwijs. Het Kunstructeurproject is een project op het gebied van kunst- en techniekeducatie en werd in 2013 voor de vijfde keer in samenwerking met Techniek promotieplatform TechXperience georganiseerd. Processors sloot aan bij de tentoonstelling Vuur &Vlam, 60 jaar Cor Unum. Ook Cor Unum en PABO ’s-Hertogenbosch waren samenwerkingspartner in dit project: leerlingen zijn in de keramiekwerkplaats ontvangen waar zij een workshop kregen door een museumdocent en een stagiaire van Cor Unum. Kunstructeur / Processors is als voorbeeldstellend project gepresenteerd op de Dag van de Cultuureducatie, georganiseerd door het Landelijk Kennisinstituut Cultuureducatie en Amateurkunst. Het museum werkt op het gebied van stedelijke cultuureducatie samen met Bureau Babel, het bureau voor cultuureducatie in ‘s-Hertogenbosch, in de regeling ‘cultuureducatie met kwaliteit/de culturele ladekast’. In 2013 zijn ook de eerste verkennende gesprekken gevoerd met het provinciale cultuureducatieplatform Kunstbalie om vanaf 2014 samen te gaan werken. In 2013 hebben 3881 leerlingen en docenten het museum bezocht of zijn door museumdocenten van het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch op school bezocht.
foto: Billie-Jo Krul
9 juni Ted Talks Designcriticus Gert Staal sprak met Ted Noten over zijn rol als gastcurator, zijn inspiratiebronnen en zijn kunstenaarschap. Een gesprek over schoonheid, inspiratie, tegendraadsheid en de rol van Ted Noten als vormgever/kunstenaar. 21 juni 2012 – een film over 2013 Een bijeenkomst voor, door en met beeldend kunstenaars en hun publiek, georganiseerd in samenwerking met The Yes Foundation. Deze middag was een onderdeel van de serie CSI, Cultural Scene Investigation ’s-Hertogenbosch en het symposium Stand van de Stad (2012). 22 juni Kijk, Doe en Ontdek - Keramiek Kijken en Maken Conservator Fredric Baas vertelde op zaal over de keramiekcollectie, de presentatie en de raakvlakken tussen verschillende stijlen, opvattingen en makers in de afgelopen honderd jaar. Vervolgens stond in de Studio klei en technische ondersteuning klaar om zelf aan de slag te gaan. De workshop werd geleid door kunstenaar Jessica Beekman.
foto: Clara van Wijnen
Activiteitenprogramma 2013 Elke zondag is er de ZondagStudio voor de bezoekers die geïnspireerd door een tentoonstelling zelf de handen uit de mouwen willen steken. Iedere maand is er tevens KunstSkills, een workshop op de zaterdagmiddag voor kinderen en een FamilieZondag voor het hele gezin. Voor volwassen bezoekers organiseert de afdeling publiekszaken een scala aan activiteiten: lezingen, discussies, rondleidingen, workshops, concerten. Ook het programma voor rondleidingen werd in 2013 uitgebreid, met onder anderen architectuurrondleidingen en lunchrondleidingen die gegeven worden door de tentoonstellingsmakers. Er werden in totaal 455 rondleidingen gegeven.
23 juni Concerten: de gitarist Aart Strootman speelde stukken van Steve Reich, Jacq Palinckx, Anthony Fiumara en Florian Maier. Georganiseerd in samenwerking met November Music. 28 juli Concerten: Jacqueline Hamelink speelde de electro-akoestische compositie Cells van Strijbos & Van Rijswijk op cello. In samenwerking met November Music. 11 augustus Familiezondag met als thema Geluid, waar - naast de gebruikelijke familierondleiding en workshop - de muzikale voorstelling Scherzo Mechanica van Peter Zegveld en Dolf Planteijdt plaatsvond. In samenwerking met November Music en Theaterfestival Boulevard. 25 augustus Concerten: La Harpe C’est Moi. Godelieve Schrama speelde werk van diverse Nederlandse componisten die ze had gevraagd een nieuwe korte compositie voor harp te schrijven. In samenwerking met November Music.
30 augustus Cursus filosoferen over kunst Kunstbalie ontwikkelde in samenwerking met Stichting Leren Filosoferen de cursus Filosoferen over kunst, waarin docenten (CKV, KCV, tekenen, drama, muziek, Nederlands, etc.) en medewerkers van culturele organisaties zelfstandig met tieners leren filosoferen over kunst. 31 augustus Kijk, Doe en Ontdek – workshop sieraden kijken en maken Assistent-conservator Marte Rodenburg vertelde op zaal over de sieradencollectie, de presentatie tussen verschillende stijlen, opvattingen en makers in de afgelopen 50 jaar. Vervolgens stonden in de Studio materiaal en gereedschappen klaar om zelf aan de slag te gaan. De workshop werd geleid door goudsmid/ ontwerper Anton Schrauwen. 1 september A not so boring afternoon with the artist Julie Verhoeven Julie Verhoeven vierde de laatste dag van haar installatie in het museum op eigen wijze met een presentatie als een collage, vol associaties en dwarsverbanden. Weinig woorden, veel geluid en beeld. Een inkijkje in Verhoeven’s inspiratiewereld. 13 september Cursus filosoferen over kunst Kunstbalie ontwikkelde in samenwerking met Stichting Leren Filosoferen de cursus Filosoferen over kunst, waarin docenten (CKV, KCV, tekenen, drama, muziek, Nederlands, etc.) en medewerkers van culturele organisaties zelfstandig met tieners leren filosoferen over kunst. 14 september Open Monumentendag met een doorlopend programma van presentaties en rondleidingen. Gratis toegang. 21 september KunstSkills: verf maken – workshop voor kinderen en jongeren. 22 september Familiezondag: BYTS. Rondleiding en workshop voor de hele familie. 27 september Cursus filosoferen over kunst. Kunstbalie ontwikkelde in samenwerking met Stichting Leren Filosoferen de cursus Filosoferen over kunst, waarin docenten (CKV, KCV, tekenen, drama, muziek, Nederlands, etc.) en medewerkers van culturele organisaties zelfstandig met tieners leren filosoferen over kunst.
28 september Kunstnacht 2013 met een programma van muziek, dans, tekenen, rondleidingen, spektakel, happen en dranken. Dansgezelschap Panama Pictures (choreografie Pia Meuthen) presenteerde een solodans geïnspireerd door de tentoonstelling BYTS. Er was een minicursus museumbezoek, kunstenaar Steve Napier maakte ’overheadtekeningen’ en DJ Jameszoo verzorgde het muziekprogramma. Tevens was er een preview van de Bosch Art Game. In samenwerking met stichting JB500 en Kunstnacht Den Bosch. 29 september Audiovisuele performance met het revolutionaire muziekstuk Canto Ostinato als muzikaal vertrekpunt. Een moderne ode aan Nederlands bekendste componist op het gebied van minimal music, Simeon ten Holt met Gwyneth Wentink (harp), Wouter Snoei (elektronica) en Arnout Hulskamp (visuals). In samenwerking met De Toonzaal. 5 oktober Kunst-Skills: papier macheren - workshop voor kinderen en jongeren. 11 oktober Cor Unum-dag – één van de feestelijke activiteiten rond het 60-jarig bestaan van Bosch’ keramiekatelier Cor Unum met o.a. een rondleiding van conservator Fredric Baas door de tentoonstelling en een bezoek aan Cor Unum met een presentatie van de vormgevers Studio rENs. 13 oktober (Preview)concert. Cello8tet Amsterdam speelde o.a. Facades en Secret Agent van Glass, Arch Angels van Riley en Shaker Loops van Adams. In samenwerking met De Toonzaal. 11 t/m 13 oktober Bosch Art Game Jonge ontwerpers uit de Verenigde Staten, Spanje, Italië en Nederland hebben zich ondergedompeld in de wereld van Jheronimus Bosch. Als finalisten van de internationale ontwerpwedstrijd Bosch Art Game bouwden zij speelbare prototypes. De prototypes gaan on tour en konden voor het eerst in ’s-Hertogenbosch door iedere bezoeker gratis worden getest. In samenwerking met JB500. 15 t/m 18 oktober – herfstvakantie Kinderen hoefden zich niet te vervelen tijdens de herfstvakantie met dagelijkse workshops, rondleidingen, voorstellingen en speurtochten. In samenwerking met Het Noordbrabants Museum.
19 oktober Kunst-Skills: groenten-kleuren-lab - workshop voor kinderen en jongeren. 24 oktober Brainwave – Twijfel Een avond vol kunst en cultuur, een avond met discussie, inspiratie en verdieping. Over tendensen in de beeldende kunst en actuele maatschappe-lijke gebeurtenissen. Gastheren: kunstenaar Klaas Burger en conservator Fredric Baas. Gasten: Margriet Kemper (AKV/St.Joost) en de kunstenaars Har en Emma van der Put en Atty Bax, adviseur en curator BKKC. Ralph Timmermans verzorgde het muzikale intermezzo. 9 november Kunst-Skills: illustraties maken - workshop voor kinderen en jongeren 6 t/m 10 november November Music: Kunstmuziekroute. Twee geluidsinstallaties waren te beluisteren op het Griffieplein, naast de ingang van het museum: White Wood van Bent Sørensen (een compositie voor acht luidsprekers, waarin klokken de hoofdrol spelen) en The Dividers van Marc Alberto (een collage van klanken en stemmen in vier delen). In samenwerking met November Music. 9 en 10 november November Music: Kunstmuziekroute. Concert van het Axone Saxofoonkwartet met de première van Paul Frankhuijzens’ Mouvement. Een muziekstuk met filmbeelden van Judith Leysner en teksten van Florette Dijkstra. In samenwerking met November Music. 14 november Brainwave – Twijfel Een avond vol kunst en cultuur, een avond met discussie, inspiratie en verdieping. Over tendensen in de beeldende kunst en actuele maatschappelijke gebeurtenissen, met als gastheren kunstenaar Klaas Burger en conservator Fredric Baas. Gasten: Boris de Beijer (sieraadontwerper en initiator en organisator van UNFAIR Amsterdam 2013), Jeroen Bosch (beeldend kunstenaar en initiator Trendbeheer. com en Art Agent Orange) en Tineke Schuurmans (fotograaf en initiator en curator Meating). Ralph Timmermans verzorgde weer het muzikale intermezzo. 23 november Superabundance – interactieve performance van Mariëlle Videler: een onvoorspelbare mix van spelen en denken, voelen en luisteren, heden en verleden.
24 november Familiezondag: geïnspireerd door de tentoonstelling Traces. Workshop en rondleiding voor de hele familie. 28 november Brainwave – Twijfel Een avond vol kunst en cultuur, een avond met discussie, inspiratie en verdieping. Over tendensen in de beeldende kunst en actuele maatschappelijke gebeurtenissen, met als gastheren kunstenaar Klaas Burger en conservator Fredric Baas. Met gasten Navid Nuur en Wouter Verhoeven over de rol van de eigentijdse kunstenaar. 1 december (Preview)concert door het Calefax Rietkwintet met live animaties van Wouter van Reek. In samenwerking met De Toonzaal. 8 december (Preview)concert door Heleen Hulst (viool) en An Raskin (bajan). In samenwerking met November Music. 14 december Kunst-Skills: mallen maken en gips gieten workshop voor kinderen en jongeren. 19 december Boekpresentatie en kunstenaarsgesprek met Thom Puckey. Ter gelegenheid van de tentoonstelling 11 Easy Pieces. Love & Self-Damage sprak kunsthistorica Marga van Mechelen (Universiteit van Amsterdam) met Thom Puckey over zijn werk. Aansluitend werd de gelijknamige publicatie gepresenteerd. De avond werd muzikaal opgeluisterd door Evelyn Montens (zang), Abu Saebu (gitaar) en Zoë d’Hont (piano). 21 december t/m 5 januari Kerstvakantieprogramma. Kinderen hoefden zich niet te vervelen tijdens de herfstvakantie met dagelijkse workshops, rondleidingen, voorstellingen en speurtochten. In samenwerking met Het Noordbrabants Museum. 28 december Kunst-Skills: gedichten maken - workshop voor kinderen en jongeren. 29 december Familiezondag: sporen in de sneeuw. Rondleiding en workshop voor de hele familie.
Marketing en communicatie De marketing- en communicatie-inspanningen in 2013 focusten zich op de heropening van het museum op 24 en 25 mei 2013. Belangrijk doel was bekendheid te genereren voor het museum: verhuizing en opening van het museum als onderdeel van het Museumkwartier ’s-Hertogenbosch waren aanleiding om intensief samen te werken met een aantal partners en het museum landelijk op de kaart te zetten. In de aanloop naar de heropening (vanaf 2011) is intensief samengewerkt met gemeente, provincie en het Noordbrabants Museum. Daartoe werd een projectgroep geformeerd. Na de projectcommunicatie gedurende het bouwproject werd de focus verschoven naar positionering van de plek Museumkwartier als nieuw cultureel hart van Den Bosch (en Brabant). Tevens werd samen met het bedrijf MSL de opening georganiseerd en alle persaandacht gecoördineerd (perspreviews, begeleiding tijdens opening, publieksactie,etc.). Met de afdeling Citymarketing van de Gemeente ’s-Hertogenbosch en diverse stedelijke culturele instellingen is in een werkgroep de campagne ’s-Hertogenbosch Compleet Cultureel’ opgezet met als doel Den Bosch als dynamische cultuurstad op de kaart te zetten. De opening van het Museumkwartier was de aftrap voor een landelijke mediacampagne, waaronder posters op NS – stations en cultuurbijlages in NRC. Rond de tentoonstellingen van Ted Noten, de nieuwe collectiepresentatie (zomer) en Thom Puckey (najaar) zijn twee landelijke campagnes georganiseerd (posters, flyers, persberichten) ter versterking van het imago en de aandacht voor het inhoudelijke programma van het museum. De perscontacten zijn met de heropening geïntensiveerd: frequentere persberichten en persoonlijke contacten, resulteren in (landelijke) media-aandacht (kranten, televisie) – na de heropening met name voor de grote tijdelijke tentoonstellingen. Het gaat om een meer dan verdubbeling van de mediawaarde. Het aantal abonnees op de nieuwsbrief groeide naar 3200; het aantal ’likers’ op Facebook is ruim 7.000! Bezoekcijfers: In 2013 waren er 106.831 bezoeken (2011: 32.729, gemiddeld 2009 - 2011: 28.180). Belangrijkste bezoekmotivatie was het bekijken van de nieuwbouw; het bezoeken van de nieuwe museale plek in de binnenstad van ’s-Hertogenbosch. Publieksonderzoek liet zien dat 64% van de bezoekers in 2013 voor het eerst het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch bezocht. Circa driekwart van de bezoekers wordt door de twee musea op een locatie getrokken. Het percentage museumkaarthouders is nagenoeg verdubbeld. Het museum trekt nieuwe doelgroepen (met name culturele dagjesmensen), regionaal, maar ook landelijk: een derde van de bezoekers komt uit de Randstad (was een kwart). Met name de inrichting en de presentaties worden hoog gewaardeerd. Het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch, als onderdeel van het Museumkwartier, maar ook zelfstandig, weet een groot landelijk publiek te trekken. Een groter publieksbereik, maar ook landelijke media-aandacht versterken het imago en bereik van het museum. In 2013 werd de door Ben Lambers / Studio Aandacht ontwikkelde huisstijl ingevoerd voor alle vormen van drukwerk en online gebruik. De website was al in 2011 door Studio Aandacht vernieuwd.
Bijenkorf ’s-Hertogenbosch, mei 2013, foto: Ben Lambers
Museumcongres Tijdens de nieuwjaarsreceptie van de Nederlandse Museumvereniging werd bekend gemaakt dat Den Bosch in 2013 gaststad zou zijn voor het jaarlijkse Museumcongres. Het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch had in de voorgaande zomer het initiatief genomen en samen met het Convention Bureau Brabant een bid gedaan op dit jaarlijks terugkerende congres. Mede dankzij de opening van het Museumkwartier werd gekozen voor ’s-Hertogenbosch als gaststad. Op 3 en 4 oktober 2013 bezochten circa 600 congresdeelnemers uit het Nederlandse museumveld de stad, kwamen bijeen in het Theater aan de Parade en ontdekten het Museumkwartier tijdens een feestelijke avondopenstelling. Het museum bood gastvrijheid aan de congresorganisatie, werkgroepen, en een spetterend feest.
Sponsoring Vanuit het oogpunt van samenwerking zijn het Stedelijk Museum ‘s-Hertogenbosch en Het Noordbrabants Museum in de aanloop naar de nieuwbouw bij de sponsorwerving gezamenlijk opgetrokken. Het doel was om lokaal/regionaal fondsen te werven voor de inrichting van beide musea. Naast de Vrienden van het Stedelijk Museum ‘s-Hertogenbosch bleken tal van bedrijven geïnteresseerd om beide musea (gezamenlijk of apart) financieel te steunen. Zodoende hebben we onze ambitieuze inrichtingsplannen volledig kunnen realiseren. Met dank aan hoofdsponsor Rabobank ‘s- Hertogenbosch e.o., Ricoh, Boelens De Gruyter, Van Amelsfoort Sieraden, ERCO, Heymans, HEVO, Bossche Omroep, Stichting Zandstaete en Holla Advocaten. Deze bedrijven hebben er in belangrijke mate aan bijgedragen dat het interieur van het Stedelijk Museum ‘s-Hertogenbosch spraakmakend is.
Publicaties en producties open – the making of a new museum cahier uitgegeven ter gelegenheid van de heropening (mei 2013) Auteurs: Fredric Baas, Dore van Duivenbode, Elsbeth Grievink, Martijn van Ooststroom, René Pingen, Louise Schouwenburg, Gert Staal, Elly Stegeman Uitgevers: Lecturis en Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch BYTS – Bosch Young Talent Show boekje uitgegeven ter gelegenheid van de gelijknamige tentoonstelling Auteurs: Ad ’s-Gravenzande, René Pingen, Monique Verhulst Uitgever: stichting Jheronimus Bosch 500 Traces, sporen van werkelijkheid krant uitgegeven ter gelegenheid van de gelijknamige tentoonstelling auteur: Elly Stegeman Uitgever: Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch Thom Puckey - 11 Easy Pieces, Love & Self-damage boek uitgegeven ter gelegenheid van de gelijknamige tentoonstelling Auteurs: Willem Elias, Margriet Kemper, René Pingen Uitgever: Pels & Kemper Videoproducties -interview met Ted Noten voor website, tentoonstelling FRAMED by Ted Noten en YouTube/Vimeo. Productie: Rogier Roeters -Cor Unum: interviews met medewerkers voor tentoonstelling, website en YouTube/Vimeo. Productie: Labadie / Van Tour
foto: Ben Lambers
Stichting Vrienden van het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch Het jaar 2013 stond ook voor de Vrienden in het teken van de heropening. Zowel voor de particuliere als de zakelijke vrienden werden wervingstrajecten opgezet. De nieuwe huisstijl werd in gebruik genomen alsmede een eigen Facebook-pagina om contact met en tussen de particuliere donateurs mogelijk te maken. De ANBI-status is dit jaar vastgelegd. De portefeuilles van de zittende bestuursleden zijn opnieuw gedefinieerd en een rooster van aftreden is vastgesteld. Er wordt gezocht naar versterking van het bestuur. Tevens is met de Vrienden van Het Noordbrabants Museum afgesproken dat beide groepen over en weer in het Museumkwartier vrij toegang genieten. Op 17 mei werd voor de particuliere vrienden een preview in het museum georganiseerd en bij de tentoonstelling 25 verzorgde kunstenares Dinie Besems een brainstorm/workshop voor de vrienden.
Ondersteuning museum. De Stichting heeft de uitgave van het cahier ’open – the making of a new museum’ mogelijk gemaakt met een subsidie. Tevens is er bijgedragen aan het educatief project Transformeters. In 2013 werd de genereuze subsidie uit 2012 voor uitvoering van het ontwerp van Estudio Campana (auditorium, winkel en entreegebied) geëffectueerd. Het bestuur van de Stichting Vrienden van het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch bestaat per 31-12-2013 uit: Peter Winkens, voorzitter; Tino van Doorn, penningmeester; Frank van Dillen; Karl-Heinz Bardmann en Kim Albert.
Stichting Beheer Museumkwartier In opdracht van de gemeente ’s-Hertogenbosch en de provincie Noord-Brabant vervult de Stichting Beheer Museumkwartier de rol als verhuurder van de gebouwen van beide musea en het kantoorcomplex. De stichting is verantwoordelijk voor het in stand houden van het museumcomplex en de gebouwgebonden installaties. In 2013 heeft de stichting een kwartiermaker aangesteld, er zijn huurcontracten opgesteld en ondertekend en de uitbesteding van een meerjarig onderhoudscontract is opgestart.
Kunstuitleen SM’s Als gevolg van de slechte economie en een veranderend consumentengedrag liep vanaf 2008 het aantal abonnees van de kunstuitleen van het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch langzaam terug. Het museum heeft geprobeerd het tij te keren door vestiging van de Kunstuitleen SM’s in de Stadsbibliotheek in 2011, gezamenlijke promotieacties, uitbreiding van openingsuren, experimenten met nieuwe abonnementsvormen en het organiseren van kleinschalige exposities in de bibliotheek. Ook een onderzoek naar overname door een andere organisatie leverde geen resultaat op. Daarop heeft het museum moeten concluderen dat voortzetting van de Kunstuitleen tot verlies zou leiden en dat de broodnodige investeringen in collectie en ICT niet meer rendabel waren. Het college van B&W heeft deze conclusie overgenomen en besloten om de Kunstuitleen SM’s per 1 januari 2014 op te heffen. Om de opheffing in goede banen te leiden, zijn de belangen van abonnees, kunstenaars en de collectie ter harte genomen. Abonnees kunnen tot 1 november 2015 hun kooptegoed besteden. Dat kan door het aankopen van kunstwerk(en) en door aankopen te doen in de museumwinkel van het nieuwe museum. Het Stedelijk Museum neemt kunstwerken met een museale status op in de collectie van het museum. Ook onderzoekt het museum of kunst kan worden ondergebracht bij het onderwijs. Als laatste wordt gekeken of er werk overgedragen kan worden aan de kunstenaars.
foto: Inga Powilleit
Bedrijfsvoering De oplevering en ingebruikname van de nieuwbouw heeft er toe geleid dat de samenwerking met diverse partners in het gebouw verder vorm heeft gekregen. Ook is per 1 oktober 2013 de verzelfstandiging van het museum naar een stichting geëffectueerd. Samen met Het Noordbrabants Museum is in 2012 middels een aanbesteding een horecapartner gezocht. De samenwerking met Maison van den Boer die de Museumbrasserie uitbaat, is vastgelegd in een overeenkomst, waarin afspraken zijn gemaakt over openingsuren en de kwaliteit van de dagexploitatie ten behoeve van de museumbezoeker en over de samenwerking tussen partijen voor het realiseren van banquetingomzet in de door de musea ter beschikking gestelde ruimtes. Hierdoor worden neveninkomsten gerealiseerd in de vorm van zaalhuur en commissie op de omzet van Maison van den Boer. Er hebben al uiteenlopende evenementen plaats gevonden, zoals huwelijken, bedrijfspresentaties en feesten in de entreehal van het museum. Ook voor passanten is de Museumbrassserie aantrekkelijk aangezien deze toegankelijk is zonder entreebewijs voor de musea. In het Museumkwartier ’s-Hertogenbosch bevindt zich één gezamenlijke museumshop waar bezoekers van beide musea terecht kunnen voor een ruim assortiment kunstboeken, kaarten, keramiek, sieraden en overige (cadeau)artikelen. De inrichting is in een samenwerking van Bierman Henket architecten en de Estudio Campana tot stand gekomen. De verantwoordelijkheid voor het assortiment van de museumshop is in het beheer van het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch; in de samenwerking levert Het Noordbrabants Museum een bijdrage in de vorm van coördinatie van een vijlentwintigtal vrijwilligers die de museumshop bemensen. Het resultaat van de museumshop wordt gedeeld met Het Noordbrabants museum op basis van de bezoekersaantallen van beide musea. De samenwerking in de ondersteunende processen heeft al eerder geresulteerd in een gezamenlijke serverplatform en telefonie-infrastructuur. In 2013 hebben de huurders in het museumkwartier, naast beide musea ook Erfgoed Brabant, Provinciaal Depot Bodemvondsten en Maison van den Boer, onder regie van het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch via een gezamenlijke Europese aanbesteding een partner gezocht voor de schoonmaak. Ook de aansturing van de beveiliginstallaties in het complex vanuit één centrale meldkamer is een proces waarin alle huurders meedraaien, evenals in een gezamenlijke BHV- en calamiteitenorganisatie. Deze is in beheer van Het Noordbrabants Museum. De beveiliging in het museum gedurende de openingstijden is in eigen beheer ingericht met (oud)studenten van de kunstacademie die hun inhoudelijke kennis en enthousiasme combineren met het informeren van bezoekers en het houden van toezicht. Aan de entreebalies van beide musea is het mogelijk om naast afzonderlijke tickets een combiticket voor het hele complex te kopen. De musea hebben dit technisch mogelijk gemaakt door de realisatie van een gezamenlijk ticketingsysteem. Hierdoor is het ook mogelijk gezamenlijk inzicht te hebben in bezoekcijfers en verkochte ticketsoorten. Per 1 oktober 2013 is de verzelfstandiging gerealiseerd. Het museum is losgekoppeld van de gemeente en alle activiteiten, rechten en plichten zijn overgedragen naar een stichting met een Raad van Toezicht. Tevens zijn de arbeidsovereenkomsten van de verschillende categorieën personeel ondergebracht in de CAO Verzelfstandigde Rijksmusea. Hiervoor was het nodig een nieuw bedrijf in te richten in de financiële administratie en is de salarisadministratie ingericht. Samen met de AWVN zijn functieprofielen opnieuw opgesteld, ingewogen in de CAO en nieuwe arbeidsovereenkomsten opgesteld. De stichting heeft ook een eigen verzekeringspakket afgesloten, waarbij naast de diverse aansprakelijkheidsverzekeringen ook is gedacht aan dekking bij ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid. Ook de relatie met de grootste financier, de gemeente, heeft nieuwe vorm en inhoud gekregen middels een subsidieafspraak.
foto: Inga Powilleit
Raad van Toezicht
P. Lammers (voorzitter), Chief Commercial Officer Raad van Bestuur Essent, H. Bongers (lid), voormalig zakelijk leider Stedelijk Museum Amsterdam en Museum Boijmans Van Beuningen, voormalig directeur van de Rotterdamse Kunststichting, part time lector Hogeschool Rotterdam, H. Lerou (lid), voormalig architect en opdrachtgever restauratie St. Jan
Directie
René Pingen, directeur
Thea Sterken, managementassistent
Collectie en tentoonstellingen Fredric Baas, conservator Marte Rodenburg, assistent-conservator Elly Stegeman, conservator Marketing/publiciteit Martijn van Ooststroom, manager marketing en communicatie Bedrijfsvoering
Renée Bettonvil, commercieel medewerker Joke Kuypers, facilitair medewerker Thessa Lookman, hoofd bedrijfsvoering Eke Zoll, financiële administratie
Publiekszaken
Madelon van der Avoort, educatie Joke Backx, hoofd publiekszaken Wil van Gils, informatiespecialist Bart Joosten, assistent informatiespecialist Katherine Rosmalen, educatie
Museumdocenten
Sofie Boon Yindee Brugmans Bieke Carpentier Marian van Esch Sanne Evertz Leonie Gossens Sanne Hak Gerlies van der Jeugd Jolinda de Lang Joost Mellink Petra Rutten Tineke Schuurmans Nico Thöne Sabina Timmermans
Vloermanagers
Warren van Hoof Nina Klinkhamer Machiel Marsé Anne Salet
Thom Puckey, Kim de Weijer as Amputee with 3 Pistols, 2010, foto: G.J. de Rooij
Suppoosten
Eva Asseldonk Koen Baakman Eva Beerekamp Nicolien Branderhorst Sylvie Buenen Malou van Doormaal Janina Frye Sam Gulpen Fang Hu Lotte Huijs Emmy de Jong Titus Knegtel Anouk van Leeuwen Sara Moazami Veronique Noorloos Koes Staassen Sophia Steenbergen Merel Stolker Sora van Thiel Cliff van Thillo Sander Vermeer Boukje Voet
Techniek
Joris Houben Pim Kersten Charles Popelier Balt van Rijn Chris Ruhe Etiënne Timmermans
Vrijwilligers
Gertie v.d. Boogaard Rian Boons Mieke Coerts Lian de Graaf Nelleke van der Heijden Thea Hennevelt Yvonne van Herwijnen El van der Linden Tonneke van Lokven Elvira Marugg Elly Muizers Gwen Neuman Marlène Oude Elferink Yolanda Peek Lilian Pennings Simone de Roos Beppie Schoondermark Vera Schreurs Jacqueline Sprengers Lot Stok Ligia van den Udenhout Fanny Verbunt Ans de Vos Ine Wijen Helma Willems Miek van Zantvoort Bea Zuurwelle
foto: Inga Powilleit
Persoverzicht 2013 Driedubbel talent.- in: Vogue Nederland; 2013 (januari-februari) p. 88 (Vogue Selectie Special) Museumkwartier ’s-Hertogenbosch van de 16e eeuw tot nu.- in: Hollands Glorie; jrg. 2 nr. 1, p. 23 Noordbrabants en Stedelijk Museum vanaf 25 mei open. - in: Stadsblad ’s-Hertogenbosch; 2 januari 2013, p. 3
Musea in ’s-Hertogenbosch open.- in: Fjoezzz, jrg. 9 (2013), nr. 2, p.21 Artist impression / Ellen Leijser.- in: Residence; 2013, nr. 4 (april), p.148 Prinses Beatrix opent op 24 mei museumkwartier in Den Bosch.- in: Brabants Dagblad, 19 april 2013 Inhuizing Museumkwartier in volle gang.- in: Bossche Omroep, 28 april 2013
Noordbrabants en Stedelijk Museum vanaf 25 mei open. - in: Heusdense Courant; 9 januari 2013, p.8
’Geheime’ collectie SM’s zichtbaar / Gerrit van den Hoven.- in: Brabants Dagblad, 30 april 2013
Landelijk Museumcongres komt in oktober naar Den Bosch /Mieske van Eck.- in: Brabants Dagblad, 9 januari 2013
’t moer / Miesjel van Gerwen.- in: Brabants Dagblad, 30 april 2013
SM’s wordt zelfstandig. – in: Brabants Dagblad; 17 januari 2013, p.28 Fascinerend kralensnoer van karakteristieke gebouwen / Mieske van Eck.- in: Brabants Dagblad ed. Oss e.o., 18 januari 2013, p.40 Fascinerend kralensnoer van karakteristieke gebouwen / Mieske van Eck.- in: Brabants Dagblad, 18 januari 2013
Julie Verhoeven.- in: Glamcult; jrg. 10 (2013), nr. 4 (mei), p.10 Marien Schouten bij Galerie Paul Andriesse, Amsterdam / Marian Cousijn.- in: De Witte Raaf; jr. 27(2013), nr. 163 (mei-juni), p.17 Museumkwartier ’s-Hertogenbosch.- in: Klei; jrg. 33 (2013), nr. 3 (mei-juni), p.24 Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch en Noordbrabants Museum geopend.- in: Kunstkrant.nl, mei 2013
Vernieuwd museum pakt uit met Mulders.- in: Brabants Dagblad, 25 januari 2013
Gedurfde symbiose tussen oud en nieuw / Leo de Boer.- in: Mest; 2013, nr. 1 (mei-juni), p.30
Noordbrabants Museum en SM’s presenteren vaste collecties.- in: Bossche Omroep, 27 januari 2013, p.5
Toparchitecten werkten aan Bossche musea / Mieske van Eck.- in: Brabants Dagblad, 7 mei 2013
Het lichaam in beweging.- in: Bossche Omroep, 27 januari 2013 ’Minder geld naar moderne kunst’ / Tilly van Uffelen.- in:Brabants Dagblad, 28 januari 2013 Stof / Mieske van Eck.- in: Brabants Dagblad, 31 januari 2013, p.31
Les Campana dans le miroir / Rebecca Voight.- in: L’Officiel Art; 2013, juin-août,, p.208 “Een museum zonder bezoekers heeft geen ziel” / Astrid Berkhout.- in: Bossche Omroep, 13 mei 2013 ’Blij dat ik in dit gevecht mijn poot stijf hield’ / Gerrit van den Hoven.- in: Brabants Dagblad, 15 mei 2013
Stedelijk Museum / Ranti Tjan.- in: Brabants Dagblad, 2 februari 2013
Twee musea onder één dak, nog nergens vertoond / Gerrit van den Hoven.- in: Brabants Dagblad, 18 mei 2013
Museum: per jaar 75.000 bezoekers / Mieske van Eck.- in: Brabants Dagblad, 4 februari 2013
25 mei welkom.- in: Bossche Omroep, 19 mei 2013, p.15
Bossche Stedelijk aan eind van tunnel / Mieske van Eck.- in: Brabants Dagblad, 4 februari 2013
Brabants Dagblad vier dagen op locatie in het Museumkwartier.- in: Brabants Dagblad, 22 mei 2013
Stedelijk opent met keuze van Ted Noten / Mieske van Eck.- in: Brabants Dagblad, 6 februari 2013
Opening Museumkwartier.- in: Brabants Dagblad, 22 mei 2013
Museale binnenkomer / Gerard Rooijakkers.- in: Brabants Dagblad, 7 februari 2013
Een stukje stad of tuin doemt steeds op / Mieske van Eck.- in: Brabants Dagblad, 22 mei 2013
“We willen midden in de samenleving staan” / Astrid Berkhout.- in: Bossche Omroep, 24 februari 2013
Culturele promotie met ’amBOSCHadeurs’ / Marc Brink.- in: Brabants Dagblad, 22 mei 2013
In dialoog.- in: de Architect; jrg. 44 (2013), nr. 3 (maart), p.123
Museumkwartier Den Bosch is klaar voor opening.- in: NRC Handelsblad, 22 mei 2013
Musea Netwerken in ervaringen / Marit Overbeek.- in: De Architect; jrg. 44 (2013), nr. 3 (maart) p.120
Van Romeinen tot moderne kunst / Gijsbert van der Wal.- in: NRC Handelsblad, 22 mei 2013
Musea als ’verleiders’ van de stad / Marc Brink.- Brabants Dagblad, 23 maart 2013
Musea in Den Bosch vinden elkaar in nieuw onderkomen / Henny de Lange.- in Trouw, 22 mei 2013, p.4
“Het gaat om het samen beleven van het museum” / Astrid Berkhout.- in: Bossche Omroep, 24 maart 2013, p.32
Het museum als ontmoetingsplek.- in: Weekblad Regio ’s-Hertogenbosch, 22 mei 2013
Inrichting musea is in volle gang.- in: Brabants Dagblad, 26 maart 2013 Het klimaat is perfect; kunst kan weer terug / Robèrt van Lith.- in: Brabants Dagblad, 26 maart 2013 Geweldige trekpleister / Jac. J. Luyckx.- in: Bossche Bladen; jrg. 15 (2013), nr. 1 (maart), p.12-15
Traditie en vernieuwing raken elkaar in Museumkwartier.- in: Brabants Dagblad, 23 mei 2013 Museumeiland als een tweede (t)huis / Rob Schoonen.- in: Eindhovens Dagblad, 23 mei 2013 Museumkwartier ’s-Hertogenbosch.- in: NRC Handelsblad, 23 mei 2013
Bossche musea heropend.- in: De Volkskrant, 23 mei 2013
Interview: Julie Verhoeven talks to Filep Motwary.- in: Blog Filiep Motwary; 3 June 2013
Komt dat zien / Rutger Pontzen.- in: De Volkskrant, 23 mei 2013, p.V17
Kettingreactie bij beelden.- in: Brabants Dagblad, 4 juni 2013
Het museumkwartier voor vele uurtjes cultuurgenot / Jacques Nagelkerke.- in: website kunstpedia.org, 23 mei 2013
Museumkwartier ’s-Hertogenbosch aanwinst voor Brabant.- in: Brabants Dagblad, 8 juni 2013
Maradona in een leeg stadion / Gerrit van den Hoven.- in: Brabants Dagblad, 23 mei 2013 Twee musea onder één dak / Evelien Baks.- in: AD, 24 mei 2013 Museumvertier / Hilde de Haan en Marina de Vries.- in: De Volkskrant, 24 mei 2013, p.V17 Ode aan het Museumkwartier / Tony van der Meulen.- in: Brabants Dagblad, 25 mei 2013, p.15 Museumkwartier / Annemieke de Graaf.- in: Brabants Dagblad, 25 mei 2013 Musea leggen de lat hoger / Gerrit van den Hoven.- in: Brabants Dagblad, 25 mei 2013 Prinses Beatrix bekijkt Wolpertinger.- in: Brabants Dagblad, 25 mei 2013
Kunstuitleen sluit in 2014 de deuren.- in: Brabants Dagblad, 10 juni 2013 Bosch Museumkwartier bruist / Mieske van Eck.- in: Brabants Dagblad, 13 juni 2013 Gezellig door elkaar / Riki Simons.- in: Elsevier, 15 juni 2013, p.88-90 In de roos / Hilda Bouma.- in: FD Persoonlijk, 15 juni 2013, p.16 Meesters van het moderne glas / Yvonne Hof.- in: De Volkskrant, 17 juni 2013, p.20 Kunstuitleen voelt de crisis / Mark van de Voort.- in: Brabants Dagblad, 17 juni 2013, p.13 Werk in uitvoering / Elsbeth Grievink.- in: Elle Decoration; 2013, nr. 3 (juli-augustus) p.118
Twee Bossche musea een parel / Stan Huygens.- in: De Telegraaf, 25 mei 2013
Bosch museumkwartier is ontmoetingsplaats / Ed Hupkens.- in: KringNieuws; jrg. 39 (2013), nr. 4 (juli), p.20
Als kunst gratis is, loopt het storm / Linda Akkermans.- in: Brabants Dagblad, 27 mei 2013
Ontwerpwedstrijd voor jonge keramisten / Mieske van Eck.- in: Brabants Dagblad, 1 juli 2013
Vestingloop en het museum.- in: Brabants Dagblad, 27 mei 2013
Pleisterplaats.- in: Brabants Dagblad, 9 juli 2013
Ene omwonende gaat kijken, de buurvrouw piekert er niet over / Linda Akkermans.in: Brabants Dagblad, 28 mei 2013
Vliegende start van musea / Mieske van Eck.- in: Brabants Dagblad, 12 juli 2013
De weg vinden in het juiste museum blijkt nog helemaal niet zo gemakkelijk / Linda Akkermans.in: Brabants Dagblad, 29 mei 2013 Museumwinkel raakt snel door voorraden heen, restaurant al bomvol / Mieske van Eck.in: Brabants Dagblad, 30 mei 2013 Renaissancekunstenaar in de mode / Merel Bem.- in: Kunstbeeld;jrg. 37 (2013), nr. 6 (juni), p.56 Den Bosch kan naar binnen kijken / Peter van Dijk.- in: Het Beeldende Kunstjournaal; jrg. 8 (2013), nr. 3 (juli) Museumkwartier ’s-Hertogenbosch / Liesbeth den Besten.- in: Museumtijdschrift; jrg. 26 (2013), nr. 4 (juni), p.26 Musea Den Bosch weer open.- in: Keramiek; jrg.39 (2013), nr. 3 (juni), p.16
Toonzaal blij met grote buren / Mieske van Eck.- in: Brabants Dagblad, 15 juli 2013 Het Guggenheim van Den Bosch / Jack Meier.- in: Eigen Huis & Interieur; 2013, nr. 8 (augustus), p.84-97 Editie 4 van BYTS / Nik de Vries.- in: KringNieuws; jrg. 39 (2013), nr. 5 (september), p.25 Monumentaal meets modern.- in: De Eventmanager; 2013, nr. 3, p.8-10 ’Wij hebben twee ingangen, geen uitgang, / Edo Dijksterhuis.- in: Museumvisie; jrg. 37 (2013), nr. 3 (herfst), p.24-27 Museumkwartier ’s-Hertogenbosch / Peter van Kester.- in: Museumvisie; jrg. 37 (2013), nr. 3 (herfst), p.36-38 Verschillen (s)maken.- in: Museumvisie, jrg. 37 (2013), nr. 3 (herfst), p.1
Heropening SM-S Den Bosch.- in: Edelmetaal; jrg. 68 (2013), nr. 6 (juni), p.63
Cor Unum met mobiele galerie op pad / Domien van der Meijden.- in: Brabants Dagblad, 2 september 2013
In het hoofd van Ted Noten / Wim Denolf.- in: Knack; juni 2013, p.6
“Dit bedrijf heeft een ziel” / Astrid Berkhout.- in: Bossche Omroep, 8 september 2013
Framed by Ted Noten.- in: Marie Claire; juni 2013, p.75
De brandende passie van Cor Unum / Mieske van Eck.- in: Brabants Dagblad, 12 september 2013
Versiertoer.- in Elle; juni 2013, p.38
BYTS krijgt steeds meer smoel / Gerrit van den Hoven.- in: Brabants Dagblad, 23 september 2013
Ted Noten Ontheiliging als pantser / Chris Reinewald.- in: Tableau Fine Arts Magazine; jrg. 35 (2013), nr. 3 (zomer), p.54
Van levensechte Jezus tot dekbedperformance / Mark van de Voort.- in: Brabants Dagblad, 28 september 2013
Made in Holland Keramiek van Cor Unum / Jeroen Junte.- in: Eigen Huis & Interieur; 2013, nr. 6 (juni), p.154-161
Modern lijden in 21e eeuw / Mieske van Eck en Gerrit van den Hoven.- in: Brabants Dagblad, 30 september 2013
Strijdvaardig en flamboyant / Gerrit van den Hoven.- in: Brabants Dagblad, 1 oktober 2013
Wat is er deze week te doen volgens NRC.- in: NRC Handelsblad, 7 november 2013
Jeroen Wand / Fredric Baas.- in: Mest; jrg. 1 (2013) nr. 3 (oktober), p. 31
Monumentaal marmer.- in: De Volkskrant, 7 november 2013
Henk Wolvers vindt inspiratie in alledaagse realiteit / Piet Augustijn.- in: Keramiek; jrg. 39 (2013), nr. 5 (oktober), p. 8-10
Rüpp hekelt kritiek op JB500 / René van der Lee.- in: Brabants Dagblad, 8 november 2013
Vuur & Vlam - 60 jaar Cor Unum.- in: Keramiek; jrg. 39 (2013), nr. 5 (oktober), p.27
Bosch-koorts kan op hoger pitje / Coen Free.- in: Brabants Dagblad, 9 november 2013
Yvonne Joris - Henckens.- in: Brabants Dagblad, 2 oktober 2013
Rombouts moet veel gladstrijken rond Bosch 500 / Robèrt van Lith.- in: Brabants Dagblad, 12 november 2013
Yvonne Joris - Henckens.- in: NRC Handelsblad, 2 oktober 2013
11 Easy Pieces.- in: De Volkskrant, 14 november 2013
Musea moeten samenwerken. Maar hoe? / Gerrit van den Hoven.- in: Brabants Dagblad, 3 oktober 2013
Bossche leerlingen maken design geïnspireerd door Cor Unum.- in: Bossche Omroep, 17 november 2013
Spectaculaire toename bezoekcijfers musea in Den Bosch / Gerrit van den Hoven.- in: Brabants Dagblad, 4 oktober 2013
Spelen met tijd in theaterstuk MATZER / Mieske van Eck.- in: Brabants Dagblad, 21 november 2013
Bosch 500 wacht op miljoenen / Robèrt van Lith.- in: Brabants Dagblad, 5 oktober 2013
Thom Puckey / Marina de Vries.- in: De Volkskrant, 22 november 2013
Jeroen Bosch is nog zoekende in de stad / Robèrt van Lith.- in: Brabants Dagblad, 5 oktober 2013
Het museum opnieuw uitgevonden.- in: Kunstbeeld; jrg. 37 (2013-2014), nr. 12/1 december 2013-januari 2014), p.3
De vrouwenhand in de beeldende kunst / Joost Zwagerman.- in: De Volkskrant, 15 oktober 2013 JB 500 moet zijn ambities bijstellen / Hans van Schaik.- in: Brabants Dagblad, 18 oktober 2013 Scholten Baijings, aangenaam / Pieter Webeling.- in: Volkskrant Magazine; jrg. 14, nr. 662 (19 oktober 2013), p. 18-24 Terug in wereld Jeroen Bosch / Robèrt van Lith.- in: Brabants Dagblad, 24 oktober 2013 Onkruid is design / Suzanne Dijkstra.- in: Brabants Dagblad, 26 oktober 2013 Kinderen maken processors die als topstukken worden tentoongesteld / Rosa Dammers.- in: Weekblad Regio ’s-Hertogenbosch, 30 oktober 2013
Traditie als bron voor vernieuwing / Eva Vroom.- in: PI Magazine; jrg. 24 (2013), nr. 6 (december), p.20-26 De tips van deze maand / Sophia Zürcher.- in: Kunstbeeld; jrg. 37 (2013-2014), nr. 12/1 december 2013-januari 2014), p.74 In Memoriam Yvònne Joris.- in: Museumvisie; jrg. 37 (2013), nr. 4 (winter), p.15 Knap sociaal / Jeroen Junte.- in: Volkskrant Magazine; jrg. 14, nr. 669 (7 december 2013), p.60 SM’s: nu al 100.000e bezoeker.- in: Brabants Dagblad, 7 december 2013 Recensies.- in: De Volkskrant, 9 december 2013, V4
Nieuwe musea: vensters op de stad / Marcel Teunissen.- in: Fjoezzz; jrg. 9(2013), nr. 3 (november), p.40+44-45
Ook voor portie cultuur kunnen mensen bij Voedselbank terecht / Wout Fassbender.- in: Brabants Dagblad, 11 december 2013
Rombouts uit kritiek op JB 500 / Robèrt van Lith.- in: Brabants Dagblad, 1 november 2013
’Tijd dat je een schilderij ophing en achterover kon leunen, is voorbij’.- in: Weekblad Regio ’s-Hertogenbosch, 11 december 2013
Museum Quarter ’s-Hertogenbosch brings best of both worlds / Ton van Rooij.- in Holland Focus; jrg. 8 (2013), nr. 6 (november-december), p.30-33
Marmeren vlees / Anne Berk.- in: Het Financieele Dagblad, 21 december 2013
Vuur en Vlam.- in Klei; jrg. 33 (2013), nr. 6 (november-december), p.29
Thom Puckey / Yvonne Tolman.- in: Brabants Dagblad, 21 december 2013
Vuur & Vlam / Nik de Vries.- in: KringNieuws; jrg.39 (2013), nr. 6 (november), p.28
Kunstmusea breken bezoekersrecords / Lotte Grimbergen.- in: De Volkskrant, 24 december 2013
In Memoriam Yvònne Joris.- in: Klei; jrg. 33 (2013), nr. 6 (november-december), p. 32
Designtalent 1: Mieke Meijer / Jeroen Junte.- in: De Volkskrant, 28 dec 2013
Voor Jeroen Bosch-jaar dreigt het vagevuur.- in: Brabants Dagblad, 2 november 2013
Bossche musea verkwanselen publieke taak / Bas Jongenelen.- in: Brabants Dagblad, 31 december 2013
Museumkwartier: 1 + 1 = 3 / Ton de Kort.- in: Weekblad Facilitair & gebouwenbeheer; jrg. 7 (2013), nr. 382, p.18 Traces - sporen van werkelijkheid.- in: Weekblad Regio ’s-Hertogenbosch, 6 november 2013 Uitdagende Chicks & Guns / Gerrit van den Hoven.- in: Brabants Dagblad, 7 november 2013
