Fort Honswijk
een verantwoorde toekomst ! ! ! ! !
Bedrijfsplan van Stichting Honswijk
!
! !
Inleiding
!!
Fort Honswijk is een schitterend rijksmonument, gelegen aan de Lek in de gemeente Houten. Het fort maakt deel uit van de Nieuwe Hollandse Waterlinie en bezit een rijke militaire historie. Tot 1998 deed het dienst als munitierenovatiewerkplaats voor Defensie. Sindsdien is het fort gesloten. Het loopt daarmee het risico op verwaarlozing en verval.
!
Om Fort Honswijk voor langere termijn te behouden zijn herstel en ontwikkeling nodig. Door zijn ligging is het fort landschappelijke en ecologisch van belang. Het heeft bovendien culturele en historische waarde. Maar het restaureren van zo’n oud bolwerk is kostbaar.
! !
Stichting Honswijk bedacht samen met haar strategische partner Data Protectors BV een ontwikkelingsplan, waarmee Fort Honswijk zichzelf in de toekomst in stand kan houden. Voor Data Protectors, dat zich als bedrijf specialiseert in cyberveiligheid, is een bedrijfslocatie binnen de letterlijke firewall van een fort een grote wens. Omdat zij zich als bedrijf op het fort zullen vestigen is uit pacht een vaste inkomstenbron gegarandeerd.
!
Harry Eggens, initiatiefnemer en bestuursvoorzitter van Stichting Honswijk, is al even gedreven. Sinds hij in 1995 viel voor het fort, werkt hij eraan het in beheer te krijgen. De stichting zal, al dan niet in samenwerking met Data Protectors, op Fort Honswijk activiteiten ontplooien, die voor aanvullende inkomsten zorgen. Dat varieert van kleinschalige Harry Eggens over Fort Honswijk horeca tot congressen tot stoere ‘Voor mij is de realisatie van Fort Honswijk een droom die uit gaat les- en buitenprogramma’s voor komen. Al sinds 1995 ben ik met het fort bezig. Ik heb destijds de jeugd. samen met wijlen Anne Visser, een bekend liniekenner en Respect voor het fort en zijn fotograaf, de stichting Wachters aan de Lek opgericht. Maar we waren te vroeg: Defensie stond Fort Honswijk niet af. In het omgeving zijn daarbij van groot voorjaar van 2011 heb ik de handschoen weer opgenomen en kort belang. Mede daarom zijn herstel daarna de Stichting Honswijk opgericht. Samen met een team van en onderhoud van het fort ook vijf medestrijders in de Raad van Toezicht van de stichting en een onderdeel van de talloze andere enthousiastelingen hebben we een plan ontwikkeld programmering. Zo hoopt de dat het mogelijk maakt om het fort op een waardige manier te stichting steeds meer beheren, te benutten en te ontwikkelen.’ enthousiaste mensen aan Fort Honswijk te binden.
!
Het plan Fort Honswijk: een verantwoorde toekomst beschrijft hoe het fort op een waardige manier behouden kan blijven voor de toekomst, werkgelegeheid kan genereren voor de omgeving en van grote toegevoegde waarde kan zijn voor, soms kwetsbare, jonge mensen.
!
Concreet bestaat het plan uit drie delen: de samenvatting, gepresenteerd in een overzichtelijke folder, het ‘rompplan’, dat u nu voor zich heeft en een groot aantal bijlagen. De bijlagen zijn naar wens op te vragen. Achter in het rompplan is een Lijst van bijlagen opgenomen, evenals aanvullende informatie over ligging en indeling het fort en over de oprichter van Stichting Honswijk.
!! !!
Fort Honswijk een verantwoorde toekomst
!
Inhoudsopgave
! ! !
Hoofdstuk 1: Wie
4
1.1 De initiator 1.2 Stichting Honswijk 1.3 Strategische partner: Data Protectors BV
!! !
Hoofdstuk 2: Wat 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5
! !
5
Nieuwe Hollandse Waterlinie Het fort Het fort in de regio Het plan Fasering
Hoofdstuk 3: Hoe
8
3.1 Investeren 3.1.1 Algemeen 3.1.2 Eigendom 3.1.3 Ruimtelijk kader 3.1.4 Verval stoppen 3.1.5 Herstel en onderhoud 3.1.6 Exploitatiegereed maken
8
3.2 Financiering 3.2.1 Algemeen 3.2.2 Vijf bouwstappen 3.2.3 Financiering schematisch
10
3.3 Exploiteren 3.3.1 Algemeen 3.3.2 Het optimale scenario 3.3.3 Exploitatie schematisch in jaar 4 bij een optimaal scenario 3.3.4 Het minimale scenario 3.3.5 Exploitatie schematisch in jaar 4 bij een minimaal scenario
12
Harry Eggens, oprichter en bestuurder Overzichtskaart Fort Honswijk Ligging Fort Honswijk Lijst van bijlagen
16 18 20 21
!
!!
Met wijziging 1: blz 5, 8, 9, 11
3!
wijziging 1: 6 januari 2014
Fort Honswijk een verantwoorde toekomst
!
!
Hoofdstuk 1
Wie
!!
Wie gaan het doen
1.1 De initiator Harry Eggens, gedreven initiatiefnemer, sinds 1995 bezig met Fort Honswijk, oprichter Stichting Wachters aan de Lek in 1995, oprichter Stichting Honswijk in 2012. Zie bijlage Harry Eggens, oprichter en bestuurder op pag 16
!
1.2 Stichting Honswijk Stichting met Raad van Toezicht, conform de Code Goed Bestuur voor Goede Doelen van de Commissie Wijffels. De stichting is door de Belastingdienst aangemerkt als Algemeen Nut Beogende Instelling, en wel als ‘ANBI cultureel’. Harry Eggens is bestuursvoorzitter.
!
1.3 Strategische partner: Data Protectors BV Data Protectors BV is een databeheer- en databeveiligingsbedrijf. Naast hightech beveiligings- en continuiteitsvoorzieningen waarborgt het bedrijf voor zijn klanten ook fysieke veiligheid dmv ‘databunkers’. De oprichter is naast ondernemer ook fervent liefhebber van militaire cultuurhistorie. Hij heeft zijn oog op Honswijk laten vallen om er zijn werk en zijn voorliefde voor militaire historie te kunnen combineren. In het Noord-Oostelijke bastion van het fort wordt voor Data Protectors bedrijfsruimte gerealiseerd: het zogenoemde Cyberbastion. Te zijner tijd zullen daar ook faciliteiten voor onderwijs, congressen en andere bijeenkomsten rondom het thema cybercriminaliteit worden gerealiseerd. Het door Data Protectors op te richten Krayenhoff Institute zal op verschillende niveaus jongeren met diverse achtergronden, ook uit maatschappelijke achterstandsposities, opleiden in het bestrijden van de cybercriminaliteit.
!! !! !! !! !! !! !! !! !!
4!
Cyberbastion Fort Honswijk werd gebouwd voor de verdediging van het hart van Holland. Nu, 170 jaar later, wordt een van de bastions opnieuw gebruikt voor de verdediging van het land. Op het bastion aan de Noord-Oostkant van Fort Honswijk zal een uit meerdere gebouwen bestaand Cyberbastion worden ingericht, als passend decor voor een bolwerk tegen de dreiging van vituele criminaliteit.
wijziging 1: 6 januari 2014
Fort Honswijk een verantwoorde toekomst
!
!
Hoofdstuk 2
Wat
Wat gaan we doen en wanneer
!!
2.1 Nieuwe Hollandse Waterlinie: behoud door ontwikkeling Fort Honswijk maakt deel uit van de Nieuwe Hollandse Waterlinie (NHW). Het Rijk heeft zich in 1999 uitgesproken voor het behoud en gebruik van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. De waardering voor haar historische, militaire en waterbouwkundige waarde is daarmee bevestigd. De instandhouding van de linie is echter onder druk van bezuinigingen en een lagere politieke waardering voor cultuur niet gewaarborgd. Dit blijkt onder meer uit teruglopende subsidies, waarbij voor Fort Honswijk in het bijzonder geldt dat subsidie uit NHW-gelden niet langer beschikbaar is. Fort Honswijk behoeft al meerdere jaren onderhoud, maar financiering hiervoor is niet voorhanden. Door het fort een maatschappelijke functie te geven kan het met andere middelen behouden blijven.
!
2.2 Het fort Het fort is uniek: door zijn oorspronkelijke uitstraling, bijzondere ligging en uitgebreide mogelijkheden. De stichting wil dat unieke karakter behouden en versterken. De monumentale gebouwen willen we zo veel mogelijk in oorspronkelijke staat terugbrengen. Geen hedendaagse techniek en comfort, maar juist de stoere, ruwe eenvoud die tot nu toe bewaard is gebleven versterken. De monumentale gebouwen zullen het decor van oorspronkelijkheid en kracht vormen voor de hedendaagse activiteiten, die zich afspelen in de naoorlogse, niet-monumentale gebouwen of in passende nieuwbouw. Fort Honswijk heeft iets eigenzinnigs. De bekende foto van de toren in zijn oorspronkelijke staat drukt dat goed uit. Stichting Honswijk wil dat eigenzinnige karakter voortzetten met een specifieke en binnen de NHW unieke maatschappelijke functie.
!
2.3 Het fort in de regio Fort Honswijk staat niet op zichzelf. We zien de ontwikkeling van het fort in directe samenhang met de omliggende forten: Werk aan de Waalse Wetering, Werk aan de Korte Uitweg, Lunet aan de Snel en het Werk aan de Groeneweg. Alle initiatieven voor (her)ontwikkeling van de forten samen zullen de recreatieve aantrekkelijkheid van dit specifieke deel van de Waterlinie versterken. De forten aan de overkant van de Lek, zoals Fort Everdingen, Werk aan de Spoel en Werk aan de Diefdijk hebben daarin vanzelfsprekend ook een rol. Om de recreatieve functies te kunnen vervullen en voor voldoende ‘aanloop’ te zorgen is van belang dat de forten goed bereikbaar zijn. Voor de geringe stromen autoverkeer in de richting van Honswijk volstaan de A27 met aansluiting op de Lekdijk. De veerpont over de Lek is een belangrijke recreatieve verbinding. De stichting heeft plannen voor de ontwikkeling van een passantenhaven om de bereikbaarheid van Fort Honswijk over het water mogelijk te maken. Een sympathieke en wellicht zelfs essentiële aanvulling hierop is een uitnodigende fiets- en wandelverbinding vanuit de groeigemeente Houten, ter hoogte van het Elpad. Over de recreatieve verbindingen en de ontwikkeling van Fort Honswijk in het algemeen, treedt de Stichting Honswijk graag in overleg met de betrokken overheden, ontwikkelaars van de forten in de buurt en andere belanghebbenden uit de regio.
5!
wijziging 1: 6 januari 2014
Fort Honswijk een verantwoorde toekomst
!
!
2.4 Het plan Onze doelstelling is tweeledig. Stichting Honswijk wil het fort beheren, exploiteren en ontwikkelen, op een zodanige manier dat zijn historische, militaire en ecologische waarde hersteld wordt en behouden kan blijven voor de toekomst. Daarnaast heeft de stichting zich ten doel gesteld de ‘buitenschool’ Honswijk Outwardbound te exploiteren: een bijzonder educatief centrum voor sociale vaardigheden. Uit eigen ervaring en uit verhalen van ouders, scholen en bedrijven komt een behoefte naar voren om (jonge) mensen – hernieuwd – kennis te laten maken met thema’s als groepsbinding, respectvol omgaan met elkaar, grenzen verleggen en incasseren. Op scholen zie je dat terug in sociale programma’s als ‘kanjertraining’ en ‘de vreedzame school’. De Stichting Honswijk wil kinderen en (jong-)volwassenen de mogelijkheid bieden om op Fort Honswijk ervaringen op te doen die de groei van zelfvertrouwen, verantwoordelijkheidsgevoel en durf ondersteunen. Daarvan is het leren respectvol om te gaan met elkaar en met de omgeving een belangrijk onderdeel, evenals het ontwikkelen van zelfdiscipline en incasseringsvermogen. Kennis opdoen over duurzaamheid en zuinigheid horen daar ook bij. De stichting kan op het fort een- of meerdaagse programma’s, trainingen en faciliteiten aanbieden in een unieke omgeving. Dat kan variëren van een teambuildingsdag met het bedrijf tot een meerdaags lesprogramma met grensverleggende activiteiten met groep acht van de basisschool. Veiligheid is daarbij overigens te allen tijde een belangrijk speerpunt. Stichting Honswijk schaart zich achter de visie op de NHW – ‘behoud door ontwikkeling’, zoals vastgelegd in de Nota Belvedere in 1999 – maar gaat nog een stap verder. We willen het fort niet alleen behouden, maar ook een belangrijke maatschappelijke functie geven. De stichting heeft geen winstoogmerk en zal streven naar een dusdanige financiering en winstgevende exploitatie, dat voldoende middelen ingezet kunnen worden voor herstel en behoud van het fort. De toekomstige activiteiten op het fort zijn concreet gericht op het verwerven van fondsen, het (laten) uitvoeren van herstel en ontwikkeling, het faciliteren van ondernemers die op het fort passende activiteiten organiseren, zoals congressen en educatieve bijeenkomsten, en het ontvangen van bezoekers in de vorm van kleinschalige recreatie en kleinschalige culturele evenementen. Fort Honswijk is vanaf zijn ontstaan tot heden in gebruik geweest bij Defensie. Het is dus gesloten en geheimzinnig. De Stichting Honswijk wil dat in de toekomst veranderen. Het fort moet een pleisterplaats worden voor passanten en een belevingsplaats voor mensen die houden van cultureel erfgoed en natuur. Kleinschalige horecaondernemingen, exposities en programma’s over historische en natuureducatie maken het fort levendig en toegankelijk. De stichting wil in lijn met de normen en waarden die we bij Honswijk Outwardbound propageren ook respectvol omgaan met het fort, zijn omgeving en de natuur. De omgeving biedt daartoe ook veel mogelijkheden. Biologische landbouw in de buurt geeft bijvoorbeeld aanleiding gezond en duurzaam eten te promoten. De Lek, de bodem en de zon bieden kansen om duurzaam met energie om te gaan.
De missie Onze missie is Fort Honswijk te behouden en ontwikkelen door het op een verantwoorde en toekomstbestendige manier te exploiteren, onder andere door het aanbieden van activiteiten die een maatschappelijke meerwaarde bieden voor jeugd en omgeving.
!! !! ! 6!
wijziging 1: 6 januari 2014
Fort Honswijk een verantwoorde toekomst
!
2.5 Fasering De gefaseerde ontwikkeling en ingebruikname van Fort Honswijk is als volgt uitgestippeld.
!
2013 Het fort in beheer nemen en beginnen met herstel, onderhoud en kleinschalige kennismakingsactiviteiten voor belangstellenden.
!
2014-2015 In samenwerking met Data Protectors BV het Cyberbastion realiseren. Parallel hieraan horeca en facilitaire en educatieve voorzieningen gedeeltelijk beschikbaar maken, zodat we kunnen beginnen met dagcursussen, kleinschalige recreatie en museale activiteiten. Starten met het herstel aan de monumentale gebouwen.
!
2015-2016 Overnachtingsfaciliteiten op het fort op orde hebben ten behoeve van Honswijk Outwardbound en kleinschalige verblijfsrecreatie aanbieden, waaronder bed&breakfast en passantenhaven. Samen met strategische partners en collega-stichtingen kijken naar het concept ‘Wachters aan de Lek’ zoals dat door Data Protectors is ontwikkeld en wat moet gaan voorzien in een nauwe samenwerking tussen en ontwikkeling van de verschillende forten van de Nieuwe Hollandsche Waterlinie aan het Lekacces.
!!
2016-2019 Grondwerken en bouwactiviteiten die niet direct met exploitatie te maken hebben realiseren. Aan het einde van deze fase een positieve cashflow bewerkstelligen en met de positieve waarde op de balans extra investeren in herstel en onderhoud van monumentale gebouwen. Tussen 2013 en 2029 moeten alle monumentale gebouwen hersteld zijn en het onderhoud financieel en technisch gewaarborgd.
!! !! ! 7!
wijziging 1: 6 januari 2014
Fort Honswijk een verantwoorde toekomst
!
!
Hoofdstuk 3
Hoe
!! !
Hoe gaan we het doen en wat hebben we daarvoor nodig?
3.1 Investeren 3.1.1 Algemeen Hoe wil Stichting Honswijk Fort Honswijk in gebruik nemen en wat heeft zij daarvoor nodig? Bij het opstellen van dit plan zijn we voor exploitatie van en de investeringen in Fort Honswijk uitgegaan van een optimaal en een minimaal scenario. In de optimale optie kunnen we alles wat we willen ook realiseren. Vallen financiering en investeringen lager uit, dan kunnen we feitelijk ‘neerschalen’ tot de minimale optie. Binnen de minimale optie zijn er voldoende middelen om het Cyberbastion te realiseren en het fort open te stellen voor bezoekers. Andere voorzieningen zijn dan (nog) niet mogelijk en herstel en onderhoud, evenals het ruimtelijk kader (zie hieronder), komen onder druk te staan. Is ook de investering voor de minimale optie niet voorhanden, dan zal de stichting afzien van het beheer en de ontwikkeling van het fort.
!
3.1.2 Eigendom Fort Honswijk is eigendom van Ministerie van Economische zaken en wordt op de markt gebracht door haar Dienst Landelijk Gebied. Stichting Honswijk wil het fort beheren, maar niet persé in eigendom nemen. Wij prefereren de constructie waarbij een gebiedsbeherende partij, bijvoorbeeld Staatsbosbeheer, of de overheid optreedt als eigenaar en wij het fort beheren, exploiteren en ontwikkelen. Achterstallig onderhoud en herstel en onderhoud van monumentale delen zijn in principe voor het publieke domein. Hoewel wij ook hier graag bereid zijn in te participeren.
!
3.1.3 Ruimtelijk kader De Dienst Landelijk Gebied ontwikkelde in overleg met de gemeente Houten, de provincie Utrecht en het nationaal project Nieuwe Hollandse Waterlinie een zogenoemd ruimtelijk kader. Dit kader legt grenzen op aan de exploitatiemogelijkheden van het fort en stelt eisen aan het onderhoud. De direct met het ruimtelijk kader samenhangende kosten worden geraamd op € 940.000. Stichting Honswijk verwacht dat de financiële middelen die nodig zijn voor de uitvoering van het ruimtelijk kader ter beschikking worden gesteld door de Dienst Landelijk Gebied, al dan niet in samenwerking met gemeente, provincie en nationaal project.
In de uitgebreide financiële bijlage is aangegeven welke kosten er ongeveer met het ruimtelijk kader zijn gemoeid.
!
3.1.4 Verval stoppen Na de verwerving van Fort Honswijk zal als eerste het verval van de diverse gebouwen moeten worden aangepakt. In de bijlage Bouwen wordt dit uitgebreid verder uitgewerkt in Bouwstap 1.
Doel van deze stap is om verdere schade te beperken en het fort toegankelijk te maken voor publiek en (bouw)activiteiten. De directe kosten voor het stoppen van verval worden geraamd op € 70.000
!
3.1.5 Herstel en onderhoud Het monumentale deel van het fort bestaat uit elf gebouwen en het terrein, zie Overzichtskaart fort Honswijk pag 18. De stichting wil de monumentale gebouwen op enkele kleine uitzonderingen na niet gebruiken bij de exploitatie. We achten restauratie niet nodig, tenzij in het kader van herstel. We houden samen met de eigenaar het fort in stand met herstel en onderhoud. Hiervoor zijn diverse argumenten:
De sfeer en authenticiteit van het fort blijven beter behouden als we niet
8!
wijziging 1: 6 januari 2014
Fort Honswijk een verantwoorde toekomst
-
!
!
proberen de gebouwen er als nieuw uit te laten zien;
De kosten die restauratie met zich meebrengt zijn gigantisch; Herstel en onderhoud van het fort is een onderdeel van onze programmering om jongeren, teams, vrijwilligers en bedrijven aan het fort te binden.
De kosten voor onderhoud en herstel worden geraamd op € 3,2 miljoen. Deze kosten zijn aanmerkelijk lager dan de restauratiekosten die in opdracht van het nationaal project NHW in 2008 door Bunker Q in kaart werden gebracht. Die geïnventariseerde kosten bedroegen destijds, geïndexeerd, ongeveer € 10,5 miljoen. In de bijlage Bouwen is hierover meer te lezen. Dit komt door dat wij er van uitgaan dat we niet restaureren en we capaciteit inzetten uit onze programma’s. We gaan ervan uit dat we de door ons geraamde herstel- en onderhoudskosten aan monumentale delen voor een groot deel worden gedragen door de eigenaar.
!
3.1.6 Exploitatiegereed maken Om het fort te kunnen exploiteren zijn investeringen nodig in de vorm van nieuwbouw en herinrichting van bestaande gebouwen en delen van het terrein. Enkele voorbeelden, die ook te vinden zijn op de Overzichtskaart Fort Honswijk: de sterk vervallen kantine (gebouw P, geen monument) zal worden opgeknapt en ingericht als horecagelegenheid. Het Cyberbastion, waar een monumentale opslag en een kazemat staan, zal worden uitgebreid met nieuwbouw in de bestaande buitenwal en een binnenwal. De herstructurering van de wal die aansluit aan het poortgebouw A zal, conform het ruimtelijk kader, worden voorzien van energieneutrale, duurzame nieuwbouw. Het weer in gebruik nemen van de werkplaats B zal ca € 1,3 miljoen vergen. De investeringen die nodig zijn om het optimale scenario voor Fort Honswijk mogelijk te maken bedragen ongeveer € 10 miljoen. Hierin is een fasering aangebracht van ca vijftien jaar, zoals te lezen is in alinea 2.4, en een vijftal ‘bouwstappen’. De investeringen die minimaal nodig zijn om te kunnen starten en Data Protectors te kunnen faciliteren bedragen € 3,3 miljoen. Het grootste deel van die investering zal afkomstig zijn van Data Protectors zelf.
!! !! !! !! !
Krayenhoff Institute Het Krayenhoff Institute is een initiatief van Data Protectors BV. Het instituut heeft als doel het opleiden van ict-specialisten die kunnen worden ingezet tegen cybercriminaliteit. In de komende jaren is aan dergelijke specialisten grote behoefte. Het is de bedoeling dat de opleiding op diverse niveaus en op diverse locaties wordt aangeboden. Op Fort Honswijk moet een dependance komen waar specifiek jongeren met een maatschappelijke achterstand worden opgeleid. Een combinatie tussen persoonlijkheids-ontwikkeling en inhoudelijke kennis van ict moet hen de tools geven om weer grip op hun maatschappelijke ontwikkeling te krijgen.
Gebouw P
9!
wijziging 1: 6 januari 2014
Fort Honswijk een verantwoorde toekomst
!
!! !
3.2 Financiering 3.2.1 Algemeen Zoals gezegd gaan we voor de financiering van de ontwikkeling van Fort Honswijk uit van twee opties. Optimaal: de financiering is volledig volgens de begroting gerealiseerd. Alle bouwstappen (zie hierna en in de bijlage Bouwen) kunnen worden uitgevoerd en de exploitatie kan zoals gepland plaatsvinden. Minimaal: bouwstap 1 en 2 kunnen worden uitgevoerd. Het Cyberbastion wordt operationeel en het fort is open voor publiek. We kunnen voor een groot deel voldoen aan onze maatschappelijke doelstellingen en er wordt een start gemaakt met het genereren van inkomsten uit erfpacht en recreatie. De bouwstappen 3-5 kunnen worden gerealiseerd na verkrijgen van aanvullende budgetten.
! !
3.2.2 Vijf bouwstappen Bouwstap 1
Stoppen van verval. Hiervoor verwacht Stichting Honswijk een bijdrage uit de middelen van het nationaal project NHW. Naast het stoppen van verval zullen ook enkele ruimten op het fort bruikbaar moeten worden gemaakt voor het gehele ontwikkelingsproject, zoals het tijdelijk onderbrengen van de projectorganisatie. Ook hier verwacht de stichting een bijdrage van het nationaal project.
!
Bouwstap 2
Het Cyberbastion en de facilitaire infrastructuur worden gereedgemaakt. Doel is dat Data Protectors zo snel mogelijk operationeel is, zodat het fort weer gaat leven en de inkomsten uit pacht/verhuur en het leveren van facilitaire diensten gaan stromen.
Minimaal is hiervoor een bedrag van € 3,3 miljoen nodig. Dit bedrag wordt voor het grootste deel gefinancierd door Data Protectors. Voor de horecafunctie in P en een voorfinanciering negatief bedrijfsresultaat is aanvullende funding nodig van bank en fondsen. Dit is tevens het minimale scenario.
!
In geval van verdere financiering wordt in bouwstap 2 tevens gestart met de bouw en herinrichting van diverse andere exploitatiegebouwen. Hiervoor is € 455.000 nodig uit bank- en fondsfinanciering. Voor de sloop en herinrichting van gebouw U tot parkeerplaats verwachten we financiering uit het nationaal project vanwege het opgelegde ruimtelijke kader. Voor het herstel en inrichting van gebouw L tot restaurant wordt een bankfinanciering aangegaan.
!
Bouwstap 3
Werkzaamheden ten behoeve van herstel en onderhoud van meerdere monumentale gebouwen. Uitgangspunt is bekostiging uit publieke middelen, vanwege het ruimtelijk kader. Voor het verder uitbouwen van een gepland duurzaam energie- en educatiecentrum zal financiering worden gezocht uit fondsen en/of publieke middelen. In deze fase wordt ook geïnvesteerd in ruimten die de educatieve programma’s kunnen ondersteunen. Het verder uitbouwen van de werkplaats B zal worden gefinancierd met een bankfinanciering.
!
Bouwstap 4
Voortzetting van stap 3 met dien verstande dat ook de conform het ruimtelijk kader te slopen gebouwen worden weggehaald. Dit geeft ruimte om het ‘Terreplein’ aan te leggen en de omwalling te herstellen. Financiering uit publieke middelen.
!
! 10
wijziging 1: 6 januari 2014
Fort Honswijk een verantwoorde toekomst
!
Bouwstap 5
Herstel en onderhoud van monumentale gebouwen en terreindelen, sloop van resterende gebouwen, conform ruimtelijk kader. Financiering door Data Protectors, uit publieke middelen en deels uit inkomsten uit de exploitatie van Fort Honswijk.
! !
3.2.3 Financiering schematisch Bouwstap 1 investering
Data Protectors
€ 70.000
Wind- en waterdicht maken
2 Investering
Data Protectors
€ 2.763.417
Nieuwbouw Cyberbastion en algemene facilitaire voorzieningen
2 Financiering Bank
€ 820.000
Financiering negatief bedrijfsresultaat, inboedel, etc.
3 Subsidie
Overheid
€ 3.218.316
Kosten herstel en onderhoud monumenten
4 Bijdrage
Overheid
€ 938.835
Ruimtelijk kader
5 Giften
Fondsen
€ 2.294.783
Duurzaamheid, scholing en vorming
Totaal
€ 10.105.351
Minimaal nodig om te kunnen starten
€ 3.320.928
Dekking door Data Protectors en financiering
!!
! 11
wijziging 1: 6 januari 2014
Fort Honswijk een verantwoorde toekomst
!
! !
3.3 Exploiteren 3.3.1 Algemeen De exploitatie van het fort staat of valt bij een stabiele inkomstenbron. Voor Fort Honswijk zijn dat de inkomsten afkomstig uit het Cyberbastion. In dit plan is de exploitatie onderverdeeld in een aantal deelgebieden, bijvoorbeeld recreatie of parkeren, die hieronder alle afzonderlijk besproken worden. De activiteiten waaruit de opbrengsten voortkomen, brachten we onder in een aantal programma’s, die uitgebreider te bestuderen zijn in de bijlage Activiteiten:
Programma beheer en ontwikkeling, waarin het beheer, het onderhoud en de duurzame ontwikkeling van het fort wordt georganiseerd.
Programma Honswijk Outwardbound, waarbinnen we onze maatschappelijke taak als stichting uitvoeren.
Programma recreatie, cultuur en museum, waarbinnen we de openstelling van het fort voor bezoekers en liefhebbers organiseren.
Daarnaast is er een aantal commerciële activiteiten, zoals horeca, evenementen en verhuur. Zie ook hiervoor de bijlage Activiteiten. Hieronder wordt de prognose weergegeven voor het vierde exploitatiejaar. De verwachting is dat dit het eerste jaar zal zijn waarin we een positieve cashflow realiseren. De kosten die tot dat moment zijn gemaakt voor organisatie en niet-gedekte exploitatiekosten zijn in de begroting gefinancierd. In jaar een tot en met drie gaan we ervan uit dat we niet alle mogelijke inkomsten kunnen realiseren. In de begroting gaan we voor het eerste jaar uit van realisatie van 25% van de maximale inkomsten, in jaar twee is dat naar schatting 50% en voor jaar drie wordt gerekend met 90%. We beschrijven weer een optimaal en een minimaal haalbaar scenario.
! !
3.3.2 Het optimale scenario Erfpacht Onze strategische partner Data Protectors zal stevig investeren in de eigen benodigde infrastructuur en een deel van de algemene facilitaire infrastructuur. Hiervoor wordt hen een erfpachtconstructie aangeboden, zodat de waarde van de door hen gefinancierde opstallen voor hen behouden blijft. Het exploiteren van het fort wordt deels mogelijk gemaakt worden door de jaarlijks pacht op de grond à ca € 180.000
!
Horeca Ondernemers en werkgelegenheid De exploitatie van de horeca Fort Honswijk biedt ruimte voor ondernemers. Er zijn bestaat uit componenten die contacten met horecaondernemers, ondernemers in de allemaal vanuit hetzelfde gebouw recreatieve branche, met een botenbouwer en met (bouwdeel P) kunnen worden zelfstandige werkbegeleiders voor technische projecten. Er zijn bediend. Voor de dagrecreatie zal eveneens contacten met ondernemers in de jeugdzorg en uit een extra locatie (remise L) de teambuildingsbranche. Alle partijen zijn enthousiast over de plannen met Fort Honswijk. worden ingericht. Zie hiervoor We verwachten op het fort en binnen de ondernemingen die er ook de bijlage Visie op horeca. De instellingskeuken (P, de mess) in bedrijf zijn een directe werkgelegenheid te creëren van 10 tot 25 fte. De indirecte werkgelegenheid die ontstaat uit de voorziet de buitenschool en het exploitatie op het fort is lastig te bepalen, maar kan op basis Cyberbastion van eten en van macrogegevens worden geschat op 4 tot 11 fte. Het drinken. Daarnaast zal de mess Cyberbastion en de Krayenhoff Institute zullen bovendien naar dienstdoen als eenvoudige verwachting een aanzuigende werking hebben op (startende) lunchroom voor passanten en als ict-ondernemingen. restauratiepunt bij evenementen. We gaan de horecafaciliteit indien wenselijk aanvullen met de inrichting van een theeterras bij remise L. Hier komt een terras met glazen serre, met een schitterend uitzicht over de Lek. We verwachten na drie aanloopjaren ongeveer 24.000 gasten per jaar in de horecagelegenheid te ontvangen: deelnemers aan onze programma’s of evenementen, passanten en bezoekers die specifiek voor een hapje of een drankje komen.
! 12
wijziging 1: 6 januari 2014
Fort Honswijk een verantwoorde toekomst
!
!
Honswijk Outwardbound In de buitenschool Honswijk Outwardbound willen we onze maatschappelijke doelstellingen realiseren. De buitenschool kent meerdere activiteiten, bijvoorbeeld voor het primair onderwijs, maar ook summercamp, cybersecurityschool, activiteiten voor zorgjeugd, ‘OK elektrisch’ en teambuildingsprogramma’s. We verwachten ca 800 jongeren, die een inkomstenstroom van ca € 50.000 zal opleveren tegen €45.000 directe kosten.
!
Recreatie Diverse soorten bezoekers zullen naast de horeca ook inkomsten genereren uit deelname aan rondleidingen, liggeld in de haven en overnachtingskosten in de B&B. In totaal verwachten we € 50.000 inkomsten tegen € 35.000 kosten.
!
Verhuur Verhuur van diverse ruimten, bestaand, monumentaal en nieuw. Grootste inkomstenbron is het Cyberbastion met totaal € 180.000. Daarna volgt verhuur van andere bouwdelen à ca € 15.000. De kosten voor verhuur worden geraamd op € 98.000
!
Duurzaam De stichting heeft de ambitie om Fort Honswijk zo veel mogelijk zelfvoorzienend te maken. Zonnecollectoren voor zowel warmte als elektriciteit zullen worden geplaatst op bestaande niet monumentale gebouwen en geïntegreerd in nieuwbouw. Warmtebeheer in de bodem en de massa van monumentale terreindelen wordt onderzocht en zo mogelijk geïmplementeerd. Gebruik van ‘grijs’ water uit de Lek of de gracht zal in combinatie met het terugvoeren naar het oppervlaktewater door middel van een helophytenfilter leiden tot een duurzaam gebruik van water. Ook beperkt gebruik van schoon water uit de reinwaterkelder als drinkwater zal worden onderzocht en zo mogelijk gebruikt.
Parkeren Er worden twee parkeerterreinen gerealiseerd: binnen het fort voor ca 24 voertuigen en buiten het fort, nabij de haven, voor ca 30 voertuigen. Voor het parkeren wordt een geringe bijdrage gevraagd van ca € 2 per voertuig, waarmee we ca € 5000 aan inkomsten genereren. Zie ook de bijlage Verkeer en vervoer.
!
Evenementen Met evenementen zullen we zo’n 1700 bezoekers bedienen. Denk aan bedrijfsevenementen, lasergaming, summercamp, weekendkampen, cybercongressen en introductieweek-activiteiten voor studenten. We verwachten hieruit ca € 214.000 inkomsten, tegen € 104.000 kosten.
!
Organisatie De organisatie voor de activiteiten bestaat uit 2 fte, 1 voltijd en 2 deeltijd, plus flexibel personeel waarvan de kosten zijn verwerkt bij de activiteiten. In de organisatiekosten zijn ook opgenomen: financiering van de negatieve cashflow, groen onderhoud, aanschaf en afschrijving van uitrusting/inboedel en aflossing. De organisatie kost ca € 230.000.
!
Aflossing Een deel van de investeringsfinanciering (bijv kosten uitrusting, negatieve cashflow en inrichten horeca) zal worden geleend bij de bank. Hiervoor zullen we met behulp van onze partner een zekerstelling doen. De aflossing is opgenomen in de exploitatiebegroting.
!
Afschrijving Naar verwachting zullen er de eerste 5 à 6 jaren geen reserveringen voor afschrijving kunnen worden gedaan. Dat brengt het risico met zich mee dat er op het moment van herinvestering op infrastructuur onvoldoende reservering is.
!!
! 13
wijziging 1: 6 januari 2014
Fort Honswijk een verantwoorde toekomst
!
3.3.3 Exploitatie schematisch in jaar 4 bij een optimaal scenario
!
Inkomsten
Kosten
Horeca
€ 94.000
€ 77.000
Buitenschool
€ 50.000
€ 43.000
Recreatie
€ 50.000
€ 35.000
Verhuur (incl erfpacht)
€ 204.000
€ 100.000
Parkeren
€ 5.300
€0
Evenementen
€ 227.000
€ 111.000
Herstel monumenten
€ 124.000
Organisatie,
€ 228.000
Aflossing
€ 59.000
Afschrijving
€ 188.000
Totaal per jaar
!! !
€ 630.300
Afschrijving wordt in mindering gebracht op de kosten
€ 589.000
3.3.4 Het minimale scenario Erfpacht In de minimum optie vormt alleen de erfpacht van Data Protectors huurinkomsten, andere bebouwing is niet geschikt gemaakt voor verhuur. Inkomsten € 195.000, tegen € 104.000 kosten.
!
Horeca In de minimumoptie kunnen we alleen passanten en dagrecreanten bedienen, er is geen ruimte voor overnachting en geen haven. Hierdoor zijn de inkomsten € 70.000, tegen 60.000 kosten.
!
Recreatie Recreatiemogelijkheden zijn beperkt tot het rondleiden van bezoekers en de bijdrage voor het bezoek. Hierdoor genereren we € 34.000 inkomsten, tegen € 13.000 kosten
! !
Parkeren Parkeerinkomsten zullen ca € 5.300 bedragen. Evenementen Inkomsten uit evenementen: cybercongressen en lasergames genereren ongeveer € 70.500 aan inkomsten, tegen € 34.500 kosten.
!
Organisatie De organisatie voor de activiteiten bestaat uit 1,3 fte, 1 voltijd en 0,3 deeltijd, plus flexibel personeel waarvan de kosten zijn verwerkt bij de activiteiten. In de organisatiekosten zijn ook opgenomen: financiering van een negatieve cashflow, groen
! 14
wijziging 1: 6 januari 2014
Fort Honswijk een verantwoorde toekomst
!
onderhoud, aanschaf en afschrijving van uitrusting/inboedel en aflossing. De organisatie kost ca € 150.000.
!
Aflossing Een deel van de investeringsfinanciering (bijv kosten uitrusting, negatieve cashflow en inrichten horeca) zal worden geleend bij de bank. Hiervoor zullen we met behulp van onze partner een zekerstelling doen. De aflossing is opgenomen in de exploitatiebegroting.
!
Afschrijving Naar verwachting zullen er de eerste 5 à 6 jaren geen reserveringen voor afschrijving kunnen worden gedaan. Dat brengt het risico met zich mee dat er op moment van herinvestering op infrastructuur onvoldoende reservering is.
! !
3.3.5 Exploitatie schematisch in jaar 4 bij de minimale optie Inkomsten
Kosten
Horeca
€ 70.000
€ 60.000
Buitenschool
€0
€0
Recreatie
€ 34.000
€ 13.000
Verhuur (incl erfpacht)
€ 195.000
€ 104.000
Parkeren
€ 5.300
€0
Evenementen
€ 70.000
€ 35.500
Herstel monumenten
€0
Organisatie,
€ 150.000
Aflossing
€ 25.000
Afschrijving
€ 19.000
Totaal per jaar
!!
! 15
€ 374.300
Geen accommodatie voor de buitenschool
Geen eigen financiële ruimte voor onderhoud en herstel
Afschrijving wordt in mindering gebracht op de kosten.
€ 368.500
wijziging 1: 6 januari 2014
Fort Honswijk een verantwoorde toekomst
!
! Oprichter en bestuurder !
Persoonlijke gegevens van de initiator, ondernemer en bestuurder van de stichting.
Naam Geboortedatum Geboorteplaats BSN: Burgerlijke staat kinderen Adres "
Harry Eggens 07 augustus 1957 Veendam 070173151 Samenwonend, 2 inwonende Oudegracht 380 3511 PR Utrecht
! !
Mijn gedrevenheid
Mijn carrière speelde zich tot nu toe met name af in grote organisaties waarin ik leidinggevende of adviserende functies heb gehad. Wat ik daarin veel gemist heb is dat ik niet al mijn ideeën kwijt kon. Als ondernemer wil ik mijn eigen idee uitwerken en realiseren. In 1995 zag ik fort Honswijk voor het eerst en ik was er meteen verliefd op. Ik ontwikkelde samen met een kameraad een plan om er iets met jongeren te gaan doen. Het fort bleek in bezit van Defensie en er waren 1001 beren op de weg om onze plannen door te voeren. Ik heb mij toen laten afschrikken. In 2011 kwam fort Honswijk weer op mijn weg, ik werd tijdens een interview gevraagd of ik een droom had en, als uit het niets popte het fort op. Ik heb mij toen heilig voor genomen om mijn plannen alsnog te realiseren en er mijn levenswerk van te maken. Dwars door alle beren heen.
!
Wat wil ik bereiken?
Ik heb er voor gekozen om mijn plannen vanuit een stichting te realiseren. Dat heeft meerdere redenen, fort Honswijk is van de maatschappij en moet dat ook blijven, privaat bezit past hier niet bij. Daarnaast is een stichting een prima middel om mensen te binden. De hulp die ik nu krijg zou op persoonlijke titel of in een bv. of iets dergelijks niet mogelijk zijn.
!
Waarom gaat het lukken?
Mijn ondernemersvaardigheden liggen in de gedrevenheid voor dit plan, de vaardigheid om een relevant netwerk op te zetten en te onderhouden en om mensen voor mijn plan te winnen. Daarnaast word ik, vanwege het sterk maatschappelijke karakter van het plan, door enthousiaste en kundige mensen op diverse gebieden geholpen.
!
Hoe ga ik me als ondernemer ontwikkelen?
Ik ga het binnen de stichting niet alleen doen. Uiteindelijk worden de specialistische activiteiten zoals horeca, educatie, recreatie en administratie door
! 16
wijziging 1: 6 januari 2014
Fort Honswijk een verantwoorde toekomst
!
andere ondernemers ingevuld. Ook zullen we vanuit de stichting op zoek gaan naar mede bestuurders die samen met mij Honswijk zullen runnen.
!
VAARDIGHEDEN:
Goede communicatieve en sociale vaardigheden. Goede netwerker Conflict bemiddeling Analytisch en positief kritisch
KENMERKEN:
Zoeken naar versterking voor alle partijen De-escalerend Enthousiasmerend Inventief en creatief Intens integer
!
ERVARING: Leidinggeven op operationeel en tactisch niveau aan teams/afdelingen. Integraal management. Opstellen en afsluiten Dienstverleningsovereenkomsten. Adviseren op strategisch niveau over fysieke veiligheid en crisis management. Beleidsontwikkeling op strategisch en tactisch niveau op het gebied van veiligheid, continuity en crisismanagement. Voorbereiden, uitvoeren en evalueren van oefeningen, op uitvoerend niveau en ook voor strategisch crisismanagement teams. Teams pragmatisch begeleiden bij veranderingen en bij interne spanningen. Opbouwen en onderhouden van een netwerk.
! Functies laatste 10 jaar ! 2013
zelfstandig adviseur bedrijfscontinuiteit
2013
coördinator noodhulp Rode Kruis
2012
Oprichter en bestuurder stichting Honswijk.
2011-2012
Interim coördinator noodhulp Nederlandse Rode Kruis Interim contingency coördinator TNT express
2009-2010
Time out en persoonlijke heroriëntering
2008-2009
Projectmanager UMC Utrecht en Diakonessenhuis Utrecht.
2003-2008
Integraal clustermanager en Calamiteitenmanager UMC Utrecht.
2001-2003
Werkzaam als hoofd bedrijfsbrandweer UMC Utrecht.
2001
Consultant en interim manager Advies Bureau van Dijke.
2000 – 2001
Hoofd Integrale Veiligheidszorg Defensie
! ! 17
wijziging 1: 6 januari 2014
Fort Honswijk een verantwoorde toekomst
!
!
en hav ten san
pas Zie Legenda hiernaast
! 18
wijziging 1: 6 januari 2014
Fort Honswijk een verantwoorde toekomst
!
gebouw
functie
status
opmerking
A
Toegangspoterne
monument
decor
B
Werkplaats
hergebruik
werkplaats Honswijk outwardbound
C
Groepsschuilplaats
monument
decor
D
Remise
monument
decor
E
Remise
monument
verbouw tbv bed & breakfast
F
Magazijn
monument
verbouw tbv Cyberbastion
G
Remise/munitieopslag
monument
decor
H
Kruit magazijn
monument
decor
Haven
passantenhaven
nieuwbouw
recreatief
I
Toren
monument
decor
J
Fietsenstalling
sloop
sloop
K
Contrescarpgalerij begane grond
monument
verbouw tbv slaapzalen / bed & breakfast
K
Contrescarpgalerij verdieping
monument
decor
L
Remise
monument
verbouw tbv Horeca
M
Kazemat
monument
verbouw tbv Cyberbastion
N
Kistenopslag
sloop
ruimtelijk kader
O
Werkplaats/magazijn
sloop
ruimtelijk kader
P
Kantine
hergebruik
Horeca
R
Vluchtige stoffen opslag
sloop
ruimtelijk kader Multifunctioneel duurzaam gebouw tbv Cyberbastion in een te reconstrueren oorspronkelijke wal.
R (nieuw)
Kantoren
Nieuwbouw
S
Kantoor
sloop
S (nieuw)
Kantoren
Nieuwbouw
Multifunctioneel duurzaam gebouw in de wal naast A
T
Fortwachterswoning
monument
Kantoor / dienstwoning
U
lesgebouw
sloop
ruimtelijk kader
U
parkeerplaats
Nieuwbouw
Parkeren 24 auto’s
U (nieuw)
Lesgebouw
Nieuwbouw
Multifunctioneel duurzaam gebouw tbv Cyberbastion in de fort buitenwal.
V
Munitiefabriek
hergebruik
Duurzame energie en educatie
Y
portiergebouw
sloop
ruimtelijk kader
! 19
ruimtelijk kader
wijziging 1: 6 januari 2014
Fort Honswijk een verantwoorde toekomst
!
Ligging Fort Honswijk
!
! 20
wijziging 1: 6 januari 2014
Fort Honswijk een verantwoorde toekomst
!
! nr
naam van de bijlage
onderwerpen 10.
7. 8. 9.
Stichting Honswijk Eigendomsvisie Raad van Toezicht Directie Vereniging vrienden van Honswijk Stichting ondersteuning Honswijk Aansprakelijkheid Buurt Data Protectors
2 veiligheid en risico’s
1. 2. 3. 4.
Inleiding Kwetsbaarheid analyse Analyse fysieke risico's Risico matrix
5. 6. 7. 8.
Maatregelen fysieke risico’s Ondernemers risico’s Belangrijkste zwakten Belangrijkste marktdreiging
3 bouwen
1. 2. 3. 4.
Terrein Ondergrondse infra Water Bouwdeel A (Monumentaal Wachtgebouw) Bouwdeel C (Monumentaal Groepschuilplaats) Bouwdeel D (Monumentaal Remise) Bouwdeel E (Monumentaal Remise) Bouwdeel F (Monumentaal Kazemat) en M (Monumentaal Magazijn) Bouwdeel G (Monumentaal Remise) Bouwdeel H (Monumentaal Kruit magazijn) Bouwdeel I (Monumentaal toren) Bouwdeel K (Monumentaal Contrescarp Galerij) Bouwdeel L (Monumentaal Remise zuidzijde contrescarp) Bouwdeel T (Monumentaal fortwachter woning)
15. 16. 17. 18. 19. 20.
Bouwdeel B (werkplaats) Bouwdeel J (fietsenstalling) Bouwdeel N (kisten opslag) Bouwdeel O (werkplaats) Bouwdeel P (kantine) Bouwdeel R (opslag gevaarlijke stoffen) Bouwdeel S (kantoor gebouw) Bouwdeel S (nieuw) kantoor gebouw Bouwdeel U (leslokaal) Bouwdeel U (nieuw) kantoor gebouw Bouwdeel R (nieuw) kantoor gebouw Bouwdeel V (Munitie werkplaats, educatief energie gebouw) Bouwdeel Y (entree gebouw) Inventarisatie restauratiekosten Bunker Q 2008
1 stichting en stakeholders
1. 2. 3. 4. 5. 6.
5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14.
! 21
Rijkswaterstaat & Hoogheemraadschap de stichtse Rijnlanden 11. Menno van Coehoorn 12. Rijksdienst voor Cultureel erfgoed 13. Zoogdieren vereniging 14. Gemeente Houten • Provincie Utrecht • Staatsbosbeheer
21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28.
wijziging 1: 6 januari 2014
Fort Honswijk een verantwoorde toekomst
nr
naam van de bijlage
!
onderwerpen
4 activiteiten
Beheer en ontwikkeling 1. Herstel en onderhoud monumentale infra 2. Duurzaamheid Programma buitenschool 3. Primair Onderwijs 4. 'Summer' camp 5. cybersecurity school 6. zorg jeugd 7. Leer/werk plekken 8. OK elektrisch 9. Teambuilding Programma recreatie, cultuur en museum 10. Bed & Breakfast legering 11. Bed & Breakfast officiershotel 12. Boat & Breakfast 13. Cultuur 14. Museum
Overige activiteiten 15. Horeca 1. Hongerig Honswijk 2. Halte Honswijk 3. Hartelijk Honswijk 16. Evenementen 17. Data Protectors 18. Verhuur
5 visie op beheer en onderhoud
1. 2. 3.
5.
4.
Visie op ontwikkeling Visie op beheer Overzicht gebouwen en hun toekomstige functies Voorlopig ontwerp grondwerken
6. 7.
Voorlopig ontwerp duurzaamheid Voorlopig ontwerp recreatie Voorlopig ontwerp van het gebruik
6 visie op horeca
1. 2. 3. 4. 5.
Duurzaam! Bewustwording en educatie! Soberheid! Commercie! Instellingskeuken
6. 7. 8. 9.
7 verkeer en vervoer
1. 2. 3. 4.
Algemeen Landelijke omgeving De dijk Parkeren bij/op het fort
5. 6. 7.
8 financien optimale optie
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Inleiding en leeswijzer! Handleiding! Totaal exploitatie begroting! Investeringsbehoefte! Pacht & verhuur! Ruimtelijk kader! Organisatie
8. 9. 10. 11. 12. 13. 14.
Herstel monumenten! Honswijk outwardbound! Horeca! Recreatie! Evenementen! Parkeren! Bouwkosten
9 financien minimale optie
1. 2. 3. 4.
Totaal exploitatie begroting! Investeringsbehoefte! Pacht & verhuur! Organisatie
5. 6. 7. 8.
Horeca! Recreatie! Evenementen! Parkeren
! 22
Herberg! Pleisterplaats! Ondernemersschap! Aantal gasten Omvang Parkeren Mobiliteit
wijziging 1: 6 januari 2014