Formuleren 1 Spreektaal schrijven Opdracht 1 A Lees de tekst 1en 2 en beantwoord de vragen. 1 Welke tekst vind je plezieriger om te lezen? 2 Noteer per fragment de moeilijke woorden die je tegenkwam. 3 Noteer per fragment de nummers van de zinnen die je ingewikkeld vindt. 4 Noteer per fragment de nummers van de zinnen die je ongrammaticaal vindt. Verbeter e daarna. 5 Noteer van beide teksten het aantal enkelvoudige zinnen (zinnen met één persoonsvorm). 6 Noteer van beide teksten het aantal samengestelde zinnen (zinnen met meer dan één persoonsvorm). 7 Noteer van beide teksten het aantal zinnen van meer dan twintig woorden. 8 Bereken van beide teksten (elk 97 woorden) de gemiddelde zinslengte. B a b c e f g
Welke van de volgende beweringen zijn volgens jou juist? Noteer de letters. Een prettig lezende tekst bestaat hoofdzakelijk uit enkelvoudige zinnen. In een prettig lezende tekst is er afwisseling tussen enkelvoudige en samengestelde zinnen. Lange zinnen maken een tekst moeilijker, d Moeilijke woorden maken een tekst onplezierig om te lezen. Moeilijke woorden maken een tekst aantrekkelijk om te lezen. Samengestelde zinnen maken een tekst onaantrekkelijk om te lezen. Zinnen van meer dan twintig woorden zijn lastig om te lezen.
Tekst 1 Toenemende ontlezing van de samenleving, dalende oplagen van de kwaliteitskranten en adolescenten die in hun vrije tijd als zombies louter snelle computerspelletjes spelen. Als deze door bezorgde trendwatchers en statistici geschetste tendens correct blijkt, wordt het stellig tijd voor een moralistisch debat. Maar volgens psycholinguïstici is er geen bewijs te vinden voor het axioma dat de hersenen werken als een stelsel van communicerende vaten, zodat de almacht van het beeld boven het geschreven woord zou leiden tot vermindering van het taalvermogen. Eigenlijk past de recente trend van de superioriteit van het beeld exact in de evolutionaire ontwikkeling. Tekst 2 Mensen lezen steeds minder. Goede dagbladen hebben steeds minder abonnees. Jongeren brengen hun vrije tijd door met het spelen van snelle computerspelletjes. Zorgwekkende ontwikkelingen, zeggen mensen die de veranderingen in de maatschappij in de gaten houden. Als hun waarnemingen kloppen, wordt het hoog tijd voor een pittige discussie: waar gaat de samenleving naartoe? Er wordt wel gedacht dat hersenen die zoveel beelden verwerken, minder goed de geschreven taal aankunnen. Maar voor die stelling is volgens taalonderzoekers geen enkel bewijs. Zij noemen de hedendaagse overheersing van het beeld over de geschreven taal een logische stap in de evolutie.
Aanwijzingen voor het woordgebruik 1
Gebruik geen lange woorden.
2
Schrijf geen 'moeilijke' woorden over uit je bronnen.
3
Vermijd deftige of formele woorden.
4
Schrijf alleen afkortingen van woorden die je ook uitspreekt als afkorting.
5
Vermijd verwijswoorden zo veel mogelijk.
6
Gebruik niet steeds hetzelfde woord.
Aanwijzingen voor de zinsbouw
1
Formuleer korte zinnen.
2
Zet woorden die bij elkaar horen, zo dicht mogelijk bij elkaar.
3
Gebruik zoveel mogelijk actieve zinnen.
Opdracht 2 In de volgende zinnen zijn drie soorten 'fouten' gemaakt: • soms staan woord(groep)en die bij elkaar horen, niet bij elkaar; • enkele zinnen zijn passief in plaats van actief; • in sommige zinnen komen voorzetselketens voor. Verbeter de zinnen. Je mag ze splitsen in kortere zinnen, maar er mag geen informatie verloren gaan. 1 2 3
4 5 6 7 8 9 10 11 12
Op autosnelwegen wordt door de meeste automobilisten nog altijd veel te hard gereden. De enquête heeft uitgewezen dat veel mensen de schadelijke bijwerkingen van diverse goedgekeurde en veel gebruikte geneesmiddelen schromelijk onderschatten. Een commissie, bestaande uit deskundigen op het gebied van de reiniging van chemisch verontreinigde grond, heeft aanbevolen de subsidies voor milieubedrijven met tenminste twintig procent te verhogen. De consumptie van alcohol wordt door artsen ten zeerste afgeraden, omdat de schade voor de gezondheid als gevolg van overmatig drankgebruik aanzienlijk blijkt te zijn. De nieuwe regering heeft het vorig jaar nog door de minister van ontwikkelingszaken vastgestelde subsidiebeleid buitengewoon drastisch aangepast. Als je goedje best doet, beloof ik je, datje aan het eind van het schooljaar een nieuwe muziekinstallatie krijgt. De twee maanden geleden in een loods bij Hilversum opgerichte politieke partij is nu al weer opgeheven. De man die de tip die leidde tot de opsporing van de daders van de roofoverval, had gegeven, kreeg een beloning van tienduizend euro. Door enkele insiders werd beweerd dat Gerard van Velde als gevolg van zijn teleurstellende resultaat op de 500 meter juist beter zou presteren op de 1000. Over anderhalf jaar denk ik dat de meesten van jullie een havo-diploma zullen hebben. Wanneer zou dat boek over de politieke rol van de Oranjes in de geschiedenis van het Nederland van de zestiende en zeventiende eeuw eindelijk eens uitkomen? In veel reisgidsen staan kleine, maar door hun geringe detaillering vaak volstrekt onbruikbare plattegronden van de beschreven steden.
2 Leren van fouten Opdracht 3 In de volgende zinnen wordt iets dubbel gezegd. Verbeter ze. Voorbeeld: • Wilt u zo vriendelijk zijn dit formulier zo snel mogelijk ingevuld terug te retourneren? Wilt u zo vriendelijk zijn dit formulier zo snel mogelijk ingevuld terug te zenden? Of: ...te retourneren? 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
De invoering van de chipknip ging met veel problemen gemoeid. De oud-directeur werd tijdelijk als interim-manager aangesteld bij de NS. Op de steun van die oppervlakkige jongen zou ik maar niet al te veel op vertrouwen. De hulpverleners probeerden te voorkomen dat de duizenden vluchtelingen niet van ellende en uitputting zouden omkomen. Waarschijnlijk maakt het geen verschil uit of je het geld overmaakt of contant betaalt. Na de aanslag op n september kelderden de aandelenkoersen onmiddellijk naar beneden. Je mag die totaal verschillende situaties niet over één lijn scheren. In uw brief doet u een voorstel, maar helaas kan ik daar echter niet mee akkoord gaan. De regen kon de atleet er niet van weerhouden geen trainingsarbeid te verrichten. Zodra ik me als lid had aangemeld, werd ik tevens tot mijn verbazing ook gekozen tot voorzitter.
Fouten maken, herkennen en vermijden Veel schrijvers maken steeds dezelfde fouten. Een lijst van die'standaardfouten' vind je in deze paragraaf. Als jij commentaar levert op een tekst van een klasgenoot, verbeter dan de fouten en zet in de marge om welke fout het gaat. De schrijver kan dan in het boek de theorie over die fout nog eens bestuderen. Met deze aanpak kun je ook vaststellen welke fout(en) je zelf nog maakt. Bestudeer de paragrafen over die fout(en) nog eens grondig en let bij de volgende tekst die je schrijft extra goed op die fouten. Zo gaatje schriftelijke taalvaardigheid met sprongen vooruit. 1 Dubbelop 1.1 Onjuiste herhaling De eerste 'dubbelop-fout' is de onjuiste herhaling. Onjuist 1 De meeste docenten vinden dat leerlingen aan hun huiswerk te weinig aandacht aan besteden. Juist la De meeste docenten vinden dat leerlingen aan hun huiswerk te weinig aandacht besteden. 1.2 Tautologie Als je twee keer met andere woorden (synoniemen) hetzelfde zegt, spreek je van een tautologie. Onjuist 2 Op het festival traden de allerbeste cabaretiers op, zoals bijvoorbeeld Bert Visscher en Theo Maassen. Juist 2a Op het festival traden de allerbeste cabaretiers op, zoals Bert Visscher en Theo Maassen. 1.3 Pleonasme Als je een bepaalde eigenschap van een woord nog eens nadrukkelijk omschrijft, dan spreek je van een pleonasme. Onjuist 3 Wij veronderstellen dat de nieuwe boeken vermoedelijk toch op tijd zullen zijn. Juist 3a Wij veronderstellen dat de nieuwe boeken toch op tijd zullen zijn. Onjuist 4 De soldaten droegen de vaste standaarduitrusting in hun rugzak. Juist 4a De soldaten droegen de standaarduitrusting in hun rugzak. 1.4 Contaminatie Als je twee woorden of uitdrukkingen verwart en ze ten onrechte vermengt, spreek je van een contaminatie. Bekend zijn foute 'dubbel-opformuleringen als uitselecteren (selecteren + uitzoeken) en nachecken (nakijken + checken). Onjuist 5 De oorzaak van het vliegtuigongeluk is te wijten aan achterstallig onderhoud Juist 5a De oorzaak van het vliegtuigongeluk is achterstallig onderhoud. 5b Het vliegtuigongeluk is te wijten aan achterstallig onderhoud. 1.5 Dubbele ontkenning In zinnen met een werkwoord dat al een ontkennend' karakter heeft (voorkómen, misbruiken, verbieden, weerhouden, nalaten) wordt soms ten onrechte een tweede ontkenning toegevoegd. Onjuist 6 Hoe kunnen jouw ouders je nu verbieden om geen tijd voor sport uit te trekken! Juist 6a Hoe kunnen jouw ouders je nu verbieden om tijd voor sport uit te trekken!
Opdracht 4 A Benoem de gevallen van dubbelop in de onderstaande zinnen en verbeter ze. 1 Het sneeuwde zo hard dat je bijna de huizen aan de overkant haast niet meer kon zien. 2 Aan die rotopmerkingen van jou krijgen je klasgenoten een steeds grotere hekel aan. 3 Waarom wil de gemeente toch verhinderen dat burgers geen schuurtjes in hun achtertuin bouwen? 4 Misschien kunnen jullie overmorgen wellicht een paar uur langskomen om schoon te maken. 5 Toen ik mijn Nikes was kwijtgeraakt, kreeg ik thuis ongenadeloos op mijn kop. 6 De vergadering zal naar een later moment uitgesteld moeten worden. 7 Na de ramp wilde hij over de lotgevallen van zijn familie niets meer over vertellen. 8 Reeds weken van tevoren hadden we de catalogus al in huis, maar tot onze spijt konden we jammer genoeg nog geen keuze maken. B 1 2 3 4 5 6 7 8
Benoem de gevallen van dubbelop in de onderstaande zinnen en verbeter ze Wanneer je dit baantje aanneemt, moetje wel bereid zijn ook in het weekend te willen werken. Als kind zijnde ging ik elk jaar met mijn vader naar de zomerkermis. Vanzelfsprekend moeten in Nederland oudere auto's natuurlijk jaarlijks gecontroleerd worden. Dit presentje kreeg je geheel gratis ter gelegenheid van de opening van de nieuwe zaak. Op z'n hoogst hebben vluchtelingen maximaal twintig procent kans op een verblijfsvergunning. De overheid eist dat een personenauto verzekerd moet zijn. Toen ik de eerste opgaven niet begreep, haalde ik alles door de war. De ingesloten verdedigers lieten de moed in hun schoenen zinken.
2 Fouten met verwijswoorden 2.1 Onjuiste verwijswoorden In veel zinnen komen verwijswoorden voor. Dat zijn woorden die terugwijzen naar een eerder genoemd woord of vooruitwijzen naar een woord dat verderop in de zin staat. Opdracht 5 Verbeter de volgende zinnen: ze bevatten allemaal een fout verwijswoord. 1 De Franse bevolking heeft vandaag duidelijk zijn stem laten horen. 2 U heeft ons een contract aangeboden, die enkele onduidelijkheden bevat. 3 Een uitdrukking wat te vaak gebruikt wordt, noem je een cliché. 4 Dit koffiezetapparaat is kapot, dus moet ik hem laten repareren. 5 De directie van NS heeft al zijn medewerkers een extra vakantiedag gegeven. 6 Het nieuwjaarsbal was een succes, omdat die prima georganiseerd was. 7 Dit schilderij vind ik wel aardig, maar die daar hangt, zou ik nooit willen hebben. 8 Het verbond van psychologen heeft haar leden opgeroepen voor een extra vergadering. 9 Dat wedstrijdreglement moet worden vereenvoudigd, omdat niemand hem zo begrijpt. 10 Het enige dat helpt tegen stalkers, is naar de politie gaan. Om te weten met welke woorden je naar andere moet verwijzen, is enige theorie nodig. Soms wijzen verwijswoorden vooruit, maar meestal slaan ze terug op eerder genoemde woorden, woordgroepen of zinnen. Dat noem je het antecedent. Om te bepalen welk verwijswoord je moet gebruiken, zoek je eerst het antecedent. Daarna kies je met behulp van onderstaand schema een correct verwijswoord. Let op: bij een woordgroep moet je eerst het kernwoord zoeken! Voorbeeld: Gisteren heeft het provinciale comité (kernwoord) dat de zaak onderzocht, zijn bevindingen meegedeeld. de-woorden en het-woorden Er zijn mannelijke, vrouwelijke en onzijdige zelfstandige naamwoorden. Naar de - mannelijke of vrouwelijke - de-woorden verwijs je anders dan naar de onzijdige - het-woorden. Hoe weet je nu of een woord mannelijk, vrouwelijk of onzijdig is? Gebruik je woordenboek! In het woordenboek staat achter een het-woord een o (onzijdig). Achter een de-woord staat een m (mannelijk) of een v (vrouwelijk). Veel vrouwelijke woorden mag je overigens best mannelijk gebruiken: het woordenboek geeft dat aan met v(m). Voorbeelden: 1 Die leuke jongen (m) over wie ik je laatst vertelde, zit nu bij mij in de klas.
2 3 4 5 6 7 8 9 10
De nieuwe regering (v) heeft haar keus nu al gemaakt, omdat ze snel vliegtuigen wil kopen. De gemeente (v) zegt dat ze geen overdekte ijsbaan wil laten aanleggen. Dit gemeentehuis (o) was prachtig, maar het heeft door de inwerking van uitlaatgassen zijn schoonheid verloren. Dit (Dat) historische pand (o) is prachtig, maar dat (dit) vind ik heel lelijk. Ter Weksel (o) heeft zijn overdekte winkelcentrum toch gekregen. Deze klassieke auto's (mv), die al heel oud zijn, worden binnenkort tentoongesteld, want ze hebben hun culturele waarde nog niet verloren. 7 Mijn zussen (mv) zijn prima meiden, maar ik zou nooit met hen (ze) (lijdend voorwerp) op vakantie gaan. Toen Karel en zijn edelen (mv) om een bewijs vroegen, liet Elegast zijn bebloede handschoen aan (voorzetsel) hen zien. Toen Karel en zijn edelen (mv) om een bewijs vroegen, liet Elegast hun zijn bebloede handschoen zien.
Lastige verwijswoorden Met meervoudige verwijzingen worden nogal eens fouten gemaakt: • Vaak wordt hun ten onrechte als onderwerp gebruikt. Gebruik hun niet als onderwerp, gebruik zij. • Soms wordt naar een enkelvoudig begrip dat een verzameling personen omvat (de politie, de regering, de jeugd) ten onrechte met een meervoudig persoonlijk voornaamwoord (ze, hen, hun) verwezen. Het verwijswoord 'wat' Gebruik wat als je verwijst naar • een onbepaald voornaamwoord (alles, iets, niets, het enige); • een overtreffende trap (het beste, het mooiste, het grootste); • een hele zin. Voorbeelden: Onjuist 10 Je kunt erop rekenen dat hun ook nu zullen doen waar ze zelf zin in hebben. Juist 10a Je kunt erop rekenen dat ze ook nu zullen doen waar ze zelf zin in hebben. Onjuist 11 Het bestuur van de stichting is vannacht opgestapt. 2e waren verontwaardigd over de beslissing van de directie om tweehonderd werknemers te ontslaan. Juist 11a Het bestuur van de stichting is vannacht opgestapt. Het was verontwaardigd over de beslissing van de directie om tweehonderd werknemers te ontslaan. Of nog beter: 11b Het bestuur van de stichting is vannacht opgestapt. De bestuursleden waren verontwaardigd over de beslissing van de directie om tweehonderd werknemers te ontslaan. 12 Iets wat je niet weet, kun je aan een ander vragen. 13 Het leukste wat ik in de VS gedaan heb, is basketballen tegen Magie Johnson. 14 Het ijzelt in het hele land, wat al voor veel verkeersongelukken heeft gezorgd. Opdracht 6 A Vul het juiste persoonlijk of bezittelijk voornaamwoord in. 1 Makelaar Doorzon heeft besloten al ... onroerend goed te verkopen. 2 Tijdens ... verblijf in het buitenland zijn alle sporters verzekerd tegen ongevallen. 3 De bewoners accepteren de huurverhoging niet, omdat ... niet volgens de afspraken is. 4 Omdat dit bedrijf ... activiteiten wilde verleggen, heeft ... drie andere firma's overgenomen. 5 Deze organisatie voor financiële adoptie zoekt ... leden onder alle lagen van de bevolking. 6 Arnhem heeft al ... inwoners in een briefde verhuizing van het gemeentehuis aangekondigd. 7 Wilt u dit formulier aan ons terugsturen, zodra u ... heeft ingevuld? 8 Hun voorstel klinkt mij als muziek in de oren, omdat ik denk dat ... zeker haalbaar is. 9 De gemeenteraad houdt ... derde vergadering van het jaar achter gesloten deuren. 10 De politie heeft ook bij deze rellen ... taak weer goed uitgevoerd.
B 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 C 1 2 3 4 5 6 7. 8 9 10
Vul het juiste aanwijzend of betrekkelijk voornaamwoord in. Kies uit: deze, die, dit, dat, wie, wat. In het journaal noemde men een dodental ... kan oplopen tot boven de vijfhonderd. De origineelste suggestie ... wordt ingezonden, wordt beloond met een cd-bon. Dit meisje,... aan korfbal doet, ontmoet meer jongens dan haar vriendin,... op ballet zit. Het beste ... deze pizzeria de bezoekers te bieden heeft, is de 'Pizza Fantastica'. Wij danken u hartelijk voor het vertrouwen ... u in onze onderneming stelt. De kwestie moet deze week opgelost worden en ... zal niet eenvoudig zijn. Het ministerie ... de zaak in onderzoek heeft, hoopt binnenkort met resultaten te komen. Mijn nieuwe cd-speler geeft een veel beter geluid dan ... van Diana. Ik zal alles ...je me nu vertelt, in mijn oren knopen. Dat gebouw daar wil men restaureren, maar ... pand wordt binnenkort afgebroken. Vul in: waaraan, waarop enzovoort of aan wie, op wie enzovoort. De secretaresse heeft de medewerker... u een afspraak heeft, inmiddels ingelicht. De brief... u voorstelt de kortingen af te schaffen, is helaas verdwenen Tot mijn spijt is de collega ... u zit te wachten, vandaag plotseling ziek geworden. Daar loopt mevrouw Van Trigt,... we deze nieuwe kantine te danken hebben. Erwin is het schrift kwijt ... hij zijn aantekeningen voor dit tentamen had gemaakt. Het werk wordt gedaan door monteurs ... nog nooit een klacht is geweest. Lodewijk is een man ... ik zoiets nooit verwacht had. Reken er maar niet op dat de spijker ...je al dat gewicht hangt, sterk genoeg is. Ik ben getrouwd met een vrouw... ik werkelijk alles overheb. De beslissing ... al deze mensen protesteren, zal opnieuw overwogen worden.
2.2 Slordig verwijzen Een veel gemaakte fout is dat een verwijswoord terugwijst naar iets wat helemaal niet in de tekst staat. Het heeft dan geen antecedent. In andere gevallen is er meer dan één antecedent mogelijk: het verwijswoord kan dan verschillende dingen betekenen, kortom, het is onduidelijk wat het juiste antecedent is. Ga dus bij ieder verwijswoord na of duidelijk is waarnaar het verwijst. Onjuist 15 Australische wijnen behoren tot de beste van de wereld en daar wordt dan ook enorm veel wijn geproduceerd. Juist 15a Australische wijnen behoren tot de beste van de wereld en in Australië wordt dan ook enorm veel wijn geproduceerd. Onjuist 16 Tijdens de Tour de France moeten naast commentatoren en ploegartsen meer dan honderd wielrenners gehuisvest worden en de rondeleiders vinden dat ze in de beste hotels moeten kunnen slapen. Juist 16a Tijdens de Tour de France moeten behalve commentatoren en ploegartsen meer dan honderd wielrenners gehuisvest worden. De rondeleiders vinden dat de sporters in de beste hotels moeten kunnen slapen Opdracht 7 A Verbeter de onduidelijke of slordige verwijzingen. 1 De docenten hebben de leerlingen vandaag meegedeeld dat ze morgen vrij zijn vanwege een voorlichtingsdag. 2 Het levensmiddelenconcern waarschuwde de klanten via internet voor het bedorven product, maar dat bleek niet bij alle gebruikers voldoende bekend. 3 De orkestleider gaf de pianist bij zijn afscheid een bandoneon cadeau, waarop hij 'Adiós Nonino' van Astor Piazolla speelde. 4 Volgens zijn ouders was Michel bijzonder muzikaal, maar volgens zijn muziekleraar had hij er totaal geen talent voor. 5 Mevrouw Bagghoe belde op om te zeggen dat haar dochter die ochtend niet op school zou komen, omdat ze met haar naar het ziekenhuis moest.
B 1 2 3 4 5
Zoek de onduidelijke of slordige verwijzingen en verbeter ze. De verkrotte bejaardenwoningen aan de Leliestraat worden afgebroken. De bewoners hebben daarmee ingestemd, want ze zijn oud en lelijk geworden. Deze zalf helpt goed tegen oorpijn, maar dan moetje die wel met een muts tegen de kou beschermen. De politieagent liet de slingerende automobilist wel een blaastest doen, maar volgens hem had hij niet te veel gedronken. Tot vervelens toe wijzen doktoren hun patiënten erop dat roken zeer schadelijk is voor de gezondheid, maar ze laten zich daardoor niet ontmoedigen. De raadsleden besloten met de jongeren te overleggen over de aanleg van een skatebaan, opdat daardoor de overlast door protestacties zou verdwijnen.
3 Geen congruentie Bij een enkelvoudig onderwerp hoort een enkelvoudige persoonsvorm. Een probleem kan zich voordoen als een onderwerp meervoudig lijkt, maar enkelvoudig is. Onjuist 1 Ik denk dat het merendeel van de reizigers zich mateloos ergeren aan de vertragingen. Juist 1a Ik denk dat het merendeel van de reizigers zich mateloos ergert aan de vertragingen. Of: 1b Ik denk dat de meeste reizigers zich mateloos ergeren aan de vertragingen. Onjuist 2 Er zijn momenteel een aantal interessante ontwikkelingen gaande in de Nederlandse politiek. Juist 2a Er is momenteel een aantal interessante ontwikkelingen gaande in de Nederlandse politiek. Of: 2b Er zijn momenteel interessante ontwikkelingen gaande in de Nederlandse politiek. De kans op fouten is vooral groot, wanneer persoonsvorm en het kernwoord van het onderwerp ver uit elkaar staan. Onjuist 3 De invoering van de euromunten en -biljetten door de verschillende banken en grootwinkelbedrijven bleken weinig problemen te veroorzaken. Juist 3a De invoering van de euromunten en -biljetten door de verschillende banken en grootwinkelbedrijven bleek weinig problemen te veroorzaken. Tenslotte zijn er begrippen die vaak als enkelvoud worden gezien, maar die meervoud zijn. Daarmee maak je dan snel fouten. Onjuist 4 De media heeft de affaire van het Nederlands elftal en de stripteasedanseres enorm opgeblazen. Juist 4a De media hebben de affaire van het Nederlands elftal en de stripteasedanseres enorm opgeblazen. Opdracht 8 Van je docent krijg je een kopie van tekst 3. In die tekst komen verschillende van de tot nu toe besproken fouten voor. Onderstreep elke fout en benoem het type: 1 foute dubbelop, 2 foute herhaling, 3 fout verwijswoord, 4congruentiefout. Geen tekst Hoe gaan we om met een tekst? Vóór de uitvinding van de boekdrukkunst werd ontdekt, kon je alleen maar informatie onthouden door mondeling voorgelezen teksten uitje hoofd te leren. Maar de komst van gedrukte teksten leidden tot analyserend lezen. Op die manier konden we ons de inhoud van de tekst 'eigen' maken. Tekst is altijd de centrale kern van alle onderwijsactiviteiten geweest: uitleg dat
de leraar gaf, bron van nieuwe kennis, ervaring van leesplezier. Maar de rol van teksten als bron van cultuurhistorische wetenswaardigheden zijn aan het verdwijnen. De hedendaagse student haalt er tegenwoordig alleen uit wat hij nodig heeft en dan vergeet hij de rest. Hij spant zich niet meer in om zich door de tekst te laten 'vormen'. Met een buitenlandse onderzoeker, waarvan de kinderen op een Nederlandse basisschool zitten, praat ik mee over begrijpend lezen. We bekijken de werkboekjes van zijn kinderen. Een werkboekje studerend / begrijpend lezen bevat korte, nogal tamelijk stompzinnige tekstjes, waarover vervolgens vrij simpele vragen over worden gesteld. Die peilen of de leerlingen de informatie uit de tekstjes pikken en de bedoeling dat de auteur van de tekst had, begrijpt. 'Dat is wel belangrijk,' geeft hij toe. 'Maar worden kinderen dan geen 'eerbied voor de tekst' bijgebracht?' vraagt hij mij verbaasd. 'Leert de jeugd niet zich voor een tekst in te spannen en zo hun eigen standpunt in een kwestie te bepalen? Zo geef je toch kinderen die van huis uit veel boeken lezen een enorme voorsprong?' 4 Dat/als-constructie Kijk eens naar de volgende zinnen. Onjuist 1 Ik vind, dat als India en Pakistan blijven twisten over de deelstaat Kashmir, (dat) het Westen de ontwikkelingshulp aan die landen moet opschorten. Juist 1a Ik vind, dat het Westen de ontwikkelingshulp aan India en Pakistan moet opschorten, als die landen blijven twisten over de deelstaat Kashmir Of: 1b Het ziet ernaar uit dat India en Pakistan blijven twisten over de deelstaat Kashmir. Daarom lijkt het mij een goed idee als het Westen de ontwikkelingshulp aan die landen zou opschorten. In de onjuiste zin geeft het cursief gedrukte gedeelte een voorwaarde aan. Zet zo'n voorwaarde, die vaak met als of wanneer begint, achteraan. Je kunt hem ook in een aparte zin plaatsen. Deze dat/alsconstructie kun je overigens vermijden door'volgens mij' te gebruiken in plaats van 'ik denk' of 'ik vind': 1c Volgens mij moet het Westen de ontwikkelingshulp aan India en Pakistan opschorten, als die landen blijven twisten over de deelstaat Kashmir. Opdracht 9 Verbeter de onderstaande zinnen. 1 Na enig nadenken besloot de coördinator dat als wij zo vaak te laat kwamen, wij dan maar na de lessen de tijd moesten inhalen. 2 Mensen moeten niet zo mopperen over al die reclameblaadjes, omdat als ze die niet willen ontvangen, ze gewoon een Ja/Neesticker op de brievenbus kunnen plakken. 4 Het is bekend dat wanneer postduiven in een zware storm terechtkomen, ze soms hun oriëntatievermogen enige tijd kwijtraken. Ik stel voor het instructieboek voor het theorie-examen snel op te halen, zodat als we de eerste les hebben gehad, we de stof meteen kunnen bestuderen. 3 De jongens willen de camping niet reserveren, omdat wanneer het in Frankrijk regent, ze in Spanje gaan kamperen. 5 Foutieve samentrekking Als je twee zinnen (a en b) met en of maar aan elkaar plakt, mag je de delen die hetzelfde zijn in één van de zinnen weglaten. Maar dat mag alleen als de betekenis, de vorm (bijvoorbeeld enkelvoud of meervoud) en de grammaticale functie (onderwerp, lijdend voorwerp enzovoort) van het weg te laten deel hetzelfde zijn als van het deel datje laat staan. Kijk naar het voorbeeld. Het teken (...) geeft de plaats aan waar 'ik eet' is weggelaten. 1 Ik eet regelmatig een portie bitterballen (a), maar (b) (...) nooit frikadellen. Wanneer aan een van de drie genoemde voorwaarden niet voldaan wordt, is de samentrekking fout. Onjuist 2 Esther hield konijntjes in een hok (a), maar (b) (...) vooral van haar cavia. Juist 2a Esther hield konijntjes in een hok (a), maar (b) hield vooral van haar cavia. In zin a en b gaat het om dezelfde Esther. Ook is 'Esther' beide keren het onderwerp van de
zin.'Esther' mag je in zin b dus wel weglaten. Maar hield betekent in zin a verzorgen en in zin b liefhebben (houden van). Dus moet je hield in zin b herhalen. Onjuist 3 De nieuwe brug is af (a) en (b) (...) daarom vandaag door de minister geopend. Juist 3a De nieuwe brug is af (a) en (b) (...) is daarom vandaag door de minister geopend. Zowel in zin a als in zin b is 'de nieuwe brug' het onderwerp. Het gaat bovendien beide keren om dezelfde brug, dus mag 'de nieuwe brug' in zin b weggelaten worden. Maar met 'is' ligt dat anders. In zin a is 'is' de persoonsvorm van een naamwoordelijk gezegde (is af). Daar is 'is' een koppelwerkwoord. In zin b is 'is' echter persoonsvorm in een werkwoordelijk gezegde (is geopend), zodat 'is' daar een hulpwerkwoord is. Omdat 'is' niet beide keren dezelfde grammaticale functie heeft, mag je 'is' in zin b niet weglaten. Onjuist 4 Dat lelijke gebouw wordt afgebroken (a) en (b) ook die oude flats (...)• Juist 4a Dat lelijke gebouw wordt afgebroken (a) en (b) ook die oude flats worden afgebroken. In zin 4 is er iets mis met enkelvoud en meervoud; daarom is de samentrekking onjuist. Tip: Herhaal het onderwerp als je twee zinnen met 'en' of 'maar' aan elkaar plakt. Op die manier voorkom je onjuiste samentrekkingen. Niet: De supporters waren teleurgesteld over de uitschakeling van het Nederlands elftal en koelden hun woede op bushaltes en etalageruiten. Maar: De supporters waren teleurgesteld over de uitschakeling van het Nederlands elftal en ze koelden hun woede op bushaltes en etalageruiten. Opdracht 10 Werk in tweetallen. a Kijk eerst samen welke woorden zijn weggelaten. b Stel daarna vast welke woorden ten onrechte zijn weggelaten. c Verbeter tenslotte de zin. Voorbeeld: • De trainer heeft hem eerst uitgescholden en toen ook nog strafoefeningen gegeven, a weggelaten = de trainer/heeft / hem b de trainer = beide keren onderwerp (functie), enkelvoud (vorm), dezelfde betekenis heeft = beide keren persoonsvorm in een werkwoordelijk gezegde, enkelvoud, geeft verleden tijd aan (betekenis) hem = eerste keer: lijdend voorwerp; tweede keer: meewerkend voorwerp (aan hem); (lijdend voorwerp = strafoefeningen) Dus: 'hem' mag niet weggelaten worden. c verbeterde zin: De trainer heeft hem eerst uitgescholden en hem toen ook nog strafoefeningen gegeven. 1 De docent wiskunde legde zijn boek boos weg, maar daarna toch de lastige som uit. 2 In deze winkel worden overdag diefstallen gepleegd en 's nachts ingebroken. 3 De winnares kreeg eerst haar medaille en werd daarna een bos bloemen overhandigd. 4 De maand juli wordt dit jaar heel warm en zullen we dus in Noorwegen doorbrengen. 5 Dit tijdschrift is erg interessant en koopt mijn vriendin elke week in de boekhandel. 6 Langs deze weg zijn lindebomen geplant en een fietspad aangelegd. 7 De overvaller sloeg de politieagent van zich af en daarna onmiddellijk op de vlucht. 8 Deze industrieel heeft een enorm vermogen en een deel daarvan aan de armen gegeven. 9. Hij had zijn zusje eerst gemeen geslagen en daarna een harde trap verkocht. 10 Mijn brommer is na de aanrijding total loss en daarom bij het grofvuil gezet. 6
Onjuiste beknopte bijzinnen
Opdracht 11
Bekijk de zinnen hieronder en leg uit wat er vreemd aan is. 1 In ons hotel aangekomen vielen de kamers erg tegen. 2 Wandelend door de stad ging de zon in het westen onder. 3 Na een half uur in de stationsrestauratie gezeten te hebben reed de intercity het station binnen. De drie zinnen uit opdracht 14 bestaan uit een beknopte bijzin en een hoofdzin. Er zijn drie soorten beknopte bijzinnen: met een voltooid deelwoord (zin 1: aangekomen) met een onvoltooid deelwoord (zin 2: wandelend) met te + infinitief(zin 3: te hebben). In een beknopte bijzin staat geen onderwerp, dat is weggelaten, daarom noem je de bijzin 'beknopt'. In gedachten kun je dat onderwerp dat er zou moeten staan, wel invullen. Dat 'denkbeeldige' onderwerp van de beknopte bijzin moet hetzelfde zijn als het onderwerp van de hoofdzin. Als dat niet zo is, klopt de zin niet. Daardoor lijkt het in zin 1 of de kamers in het hotel aangekomen zijn, in zin 2 of de zon door de stad wandelt en in zin 3 of de intercity in de stationsrestauratie gezeten heeft. Kijk even naar het schema
Zin 1 Zin 2 Zin 3
Denkbeeldig onderwerp in De hoofdzin Wij (bijvoorbeeld) ik (bijvoorbeeld) wij
Genoemd onderwerp in de hoofdzin De kamers De zon De intercity
Je kunt de zinnen op twee manieren verbeteren. • Maak van de beknopte bijzin een gewone bijzin met een persoonsvorm en een onderwerp erin: 3a Nadat wij (ow) een halfuur in de stationsrestauratie gezeten hadden (pv), reed de intercity het station binnen. Of: • Zorg dat het onderwerp van de hoofdzin hetzelfde wordt als dat van de beknopte bijzin. Je moet dan vaak wel een werkwoord toevoegen: 3b Na een half uur in de stationsrestauratie gezeten te hebben, zagen wij de intercity het station binnenrijden. Opdracht 12 A Verbeter zelf zin 1 en 2 uit opdracht 14 op deze twee manieren. B De volgende zinnen bevatten een beknopte bijzin. Noteer de letter van de correcte zin. 1 2 3 4 5 C 1 2 3 4 5 6 7
A B A B A B A B A B
Na in een cafeetje koffie gedronken te hebben ging de zon al bijna onder. Na in een cafeetje koffie gedronken te hebben fietsten we snel naar huis. Net op tijd voor het concert gearriveerd zochten de fans snel hun plaatsen. Net op tijd voor het concert gearriveerd bleken de kaarten al uitverkocht. Spelend in de tuin van ons zomerhuisje belandde de voetbal plotseling in de vijver. Spelend in de tuin van ons zomerhuisje maakte mijn zusje een heleboel planten stuk. Nog maar juist vertrokken begon het heel hard te regenen. Nog maar juist vertrokken kreeg Elvira een lekke band. De wiskundesommen controlerend ontdekte de docent een fout in de opgaven. De wiskundesommen controlerend vielen de resultaten erg tegen.
In de onderstaande zinnen komen beknopte bijzinnen voor. Sommige zijn correct, andere zijn ongrammaticaal. Verbeter de onjuiste zinnen. Bij de finish aangekomen stond de heerlijk gekoelde frisdrank al voor ons klaar. Na even overlegd te hebben besloten we naar een andere camping te gaan. De rekening bekijkend bleek het te betalen bedrag veel hoger dan ik verwachtte. Na een uur naar het meisje te hebben gezocht keerde de politieauto terug naar het bureau. Al lang en breed met de les begonnen kwam Carla het lokaal binnen. De drukproeven nakijkend bleken veel woorden ten onrechte vet gedrukt te zijn. Goed en wel op weg gegaan viel de regen met bakken op onze hoofden.
8 9 10
Door de regering op onderzoek uit gestuurd fotografeerde 007 enkele uiterst geheime objecten. Uit het raam van de trein kijkend duurt de reis naar Zuid-Frankrijk veel minder lang. Na uren te hebben vergaderd werd door de commissie de juiste beslissing genomen.
Standaardfoutenlijst 1 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5
dubbelop Onjuiste herhaling Tautologie Pleonasme Contaminatie Dubbele ontkenning
2 2.1 2.2 3 4 5 6
Fouten met verwijswoorden Onjuiste verwijswoorden Slordig verwijzen Geen congruentie Dat/als-constructie Foutieve samentrekking Onjuiste beknopte bijzin
Opdracht 13 Verbeter de volgende zinnen. Het type fout staat tussen haakjes achter de zin. 1 Na zo hard mogelijk doorgereden te hebben bleken de kaartjes voor Spanje-Nederland bij onze aankomst al uitverkocht te zijn. (6) (op twee manieren verbeteren!) 2 Reeds in de Tweede Wereldoorlog bouwde Duitsland al langeafstandsraketten om Engeland aan te vallen. (1.2) 3 Hij is volgens zijn klasgenoten een jongen waarmee je ontzettend kunt lachen. (2.1) 4 Je hebt hem niet ruimhartig beloond maar een klein rotcadeautje gegeven. (5) 5 Veel Amerikanen vinden dat wanneer iemand een medeburger van het leven berooft, hij de doodstraf verdient. (4) 6 Wij zijn wel gedwongen ons aan de regels te moeten houden, want anders krijgen we nooit een bouwvergunning. (1.3) 7 Deze zomer wordt zonniger dan ooit en ga ik op vakantie naar de Spaanse oostkust. (5) 8 De groep wintersporters uit het België waren een uur na aankomst al aan het skiën. (3) 9 In het artikel stonden veel bijbelse uitdrukkingen, maar dat boek heb ik nooit zo goed gelezen. (2.2) 10 Luid politieke liederen zingend bracht de bus de partijcongresgangers naar huis terug. (6) (op twee manieren verbeteren) 11 De Franse Concorde wordt al jaren tot een van de snelste vliegtuigen gerekend. (1.4) 12 Naar de ideeën van Leefbaar Nederland willen veel mensen niet naar luisteren. (1.1) 13 Ik geloof niet dat als je meer loten koopt, je ook meer kans maakt op een prijs. (4) 14 Eindelijk in Rome aangekomen was er voor mij geen hotelkamer meer te vinden. (6) 15 Je moet voorkomen datje studiefinanciering niet wordt ingehouden door tegenvallende studieresultaten. (1.5) Opdracht 14 In de cursus gedocumenteerd schrijven moet je commentaar geven op het taalgebruik in zakelijke teksten. Deze opdracht is bedoeld als een oefening daarvoor. Maak een kopie van de tekst 'Gaatje in je hoofd' en streep alle fouten aan. Noteer voor de kantlijn (het nummer van) de geconstateerde fout. Gaatje in je hoofd? Ik heb gisteren een piercing laten plaatsen. Als je momenteel een piercing hebt, word je er tegenwoordig niet meer raar op aangekeken. Piercings zijn een modieuze trend geworden. Met name is de piercing vooral onder de jeugd populair, omdat als je een piercing hebt, je er helemaal bij-hoort. De jeugd vindt een piercing prachtig en ze hebben het dan ook op de raarste plekken, van hun tong tot onder de gordel. Maar hoe gaat het zetten van een piercing nou eigenlijk in zijn werk? En is een piercing ook gevaarlijk? De piercing is al zo oud als de mensheid. Met name oor- en neus-ringen, wat ook nu nog veel voorkomt, zijn al eeuwen gewoon, zoals bijvoorbeeld bij inheemse stammen in Afrika en Zuid-Amerika. Bij de oude Egyptenaren was de navelpiercing een symbool van koninklijke waardigheid. Om hun moed en mannelijkheid te tonen werden tepelringen gedragen door de lijfwachten van Julius Ceasar. Society-dames lieten tepelpiercings zetten om hun tepels te vergroten en gevoeliger te maken in de negentiende eeuw. Voor de mannen werd de 'Prince Albert'
uitgevonden: een piercing door de penis. De meeste huidige piercings uit deze tijd zijn uitgevonden door de Amerikaan Doug Malloy. Als je van plan bent om een piercing te laten zetten, kun je het beste van tevoren een afspraak met de shop maken. Je ouders moeten, als je minderjarig bent, om aan te geven dat ze je toestemming geven een GGD-consentformulier invullen. Ook ontmoet je daar de piercer, waaraan je vragen kunt stellen over de gang van zaken. Dan is het zover: het sieraad wordt geplaatst. De huidoppervlakken worden eerst gedesinfecteerd en de even later met een holle naald te piercen plek afgetekend. Dan weet de piercer waar hij moet zijn, en dan kun jij zien waar je hem krijgt. Dan wordt er een tangetje op het gemerkte plekje gezet en dan wordt er met de holle naald een gaatje gepierced. Omdat het van binnen hol is, kan dan een staafje door de naald gestoken worden. Dan kan die weer verwijderd worden en blijft het staafje in je piercing achter. Wel moet je onderwijl goed opletten dat dit alles steriel gebeurt. Voor een piercing wordt meestal 18-karaats goud, titanium of chirurgisch staal gebruikt om te voorkomen dat er geen ontsteking optreedt. Ook moet het materiaal goed glad gepolijst zijn, zodat de wond sneller geneest. Koop je piercing bij een speciaalzaak, zodat je zeker weet dat het van goede kwaliteit is. Hoewel de genezingstijd per individu en per soort piercing van 2 tot 24 weken varieert, zal de wond als je je piercing goed verzorgt, vrijwel altijd sneller en ook beter genezen, zodat de juiste nazorg van een pas gezette piercing van groot belang is, omdat er anders complicaties kunnen optreden, maar als er ondanks de goede verzorging echter toch complicaties optreden, moet je altijd naar de shop waar je de piercing hebt laten zetten, teruggaan. Als het wondje ontstoken is, zal hij voorzichtig verwijderd worden. De huidopeningen worden gereinigd door de piercer en zal tijdelijk een titanium sieraad plaatsen. Zorg er dus altijd voor dat je je goed voorbereidt, zodat wanneer je de piercing laat zetten, je erop kunt letten hoe de piercer in zijn werk gaat. Want op een goede, steriele werkwijze kun je niet automatisch rekenen, maar is wel uiterst belangrijk. Verzorg de piercing goed, zodat je wond zo snel mogelijk geneest. Ik hoop vooralsnog dat dit verhaal je voorlopig genoeg informatie heeft gegeven over het hoe en wat van de piercing. Misschien heb jij binnenkort ook een gaatje in je hoofd! D-toets Opdracht 15 Noteer eerst het type fout en verbeter daarna de volgende zinnen. 1 Dit is het allernieuwste dat er op computergebied bestaat. 2 De docent wilde Karst op zijn kop geven, maar die liet zich niet de les voorlezen. 3 Dit horloge loopt prima, maar het vorige wat ik kocht, stond nooit op tijd. 4 Het premierschap heeft volgens professor Balkenende nog altijd haar voor- en nadelen. 5 Als fysiotherapeut zie je dat mensen na lang oefenen weer dingen kunnen wat ze daarvoor niet konden. 6 Het lijkt mij geweldig om mensen die als gevolg van een ziekte of een ongeluk soms maandenlang moeten revalideren, te begeleiden. 7 Het Oranjecomité had haar best gedaan om de vorstin feestelijk te ontvangen. 8 Voorlopig moeten we de staking afblazen, omdat er onder het personeel immers te weinig steun is voor een werkonderbreking. 9 Ik doe hier bijna al het werk en mijn bazen bijna niets. 10 Het heeft geen zin om te ontkennen dat jullie de overval niet hebben gepleegd, want de camera heeft alles vastgelegd. 11 Kijkend naar de schaatswedstrijden smaakte het bier van café De Viersprong ons prima. 12 Na door de burgemeester te zijn geopend reden de automobilisten luid toeterend door de tunnel. 13 Ik waarschuw u dat als u mijn tuin niet onmiddellijk verlaat, ik de politie zal inschakelen. 14 De actrice vond het vervelend dat haar kapsel helemaal door de war zat. 15 Een ernstig ongeluk lijkt mij het allerergste wat vakantiegangers in de zuidelijke landen van Europa kunnen overkomen.
