FOMU BELEIDSPLAN

FOMU BELEIDSPLAN

3

2014-2018

4

5

© Jan Carlier, Zonder titel, 1979 / Collectie FoMu

Inhoudsopgave

6

1. Inleiding.................................................................................................................. 15 1.1. Voorwoord ............................................................................................................................ 15 1.2. Procesbeschrijving................................................................................................................. 16 1.2.1. Interne samenwerking .................................................................................................. 16 1.2.2. Input van externen ....................................................................................................... 17 2. Missie en visie......................................................................................................... 18 2.1. Overkoepelende missie en visie van de provincie Antwerpen en het dept. Cultuur .18 2.2. Missie FoMu .......................................................................................................................... 19 2.3. Visie FoMu ............................................................................................................................ 19 3. Analyse.................................................................................................................... 24 3.1. Huidige werking..................................................................................................................... 24 3.1.1. Korte historiek van het museum ................................................................................ 24 3.1.2. Beschrijving museumwerking...................................................................................... 26 3.1.2.1. Het FoMu verzamelt.............................................................................................. 26 3.1.2.1.1. Collectie Fotobeeld ........................................................................................ 29 3.1.2.1.2. Collectie Apparatuur...................................................................................... 33 3.1.2.1.3. Collectie Bibliotheek....................................................................................... 42 3.1.2.2. Het FoMu bewaart................................................................................................. 45 3.1.2.2.1. Organisatie....................................................................................................... 46 3.1.2.2.2. Preventieve conservering: infrastructuur.................................................... 46 3.1.2.2.3. Preventieve conservering: collecties............................................................. 48 3.1.2.3. Het FoMu onderzoekt........................................................................................... 51 3.1.2.3.1. Publicaties........................................................................................................ 51 3.1.2.3.2. Wetenschappelijke onderzoeksprojecten..................................................... 54 3.1.1.3.3. Digitale ontsluiting.......................................................................................... 62 3.1.2.4. Het FoMu presenteert........................................................................................... 66 3.1.2.4.1. Algemeen.......................................................................................................... 66 3.1.2.4.2. Tentoonstellingen............................................................................................ 67 3.1.2.4.3. Publiekswerking.............................................................................................. 70 3.1.2.4.4. Communicatie................................................................................................. 73 3.1.3. Beschrijving museumorganisatie................................................................................. 75 3.1.3.1. Bestuur..................................................................................................................... 75 3.1.3.2. Personeel.................................................................................................................. 76 3.1.3.3. Financiën................................................................................................................. 78 3.1.3.4. Infrastructuur.......................................................................................................... 86 3.2. Cultureel-erfgoedgemeenschap........................................................................................... 89 3.3.1. Product............................................................................................................................ 90 3.3.2. Publiekswerking en marketing & communicatie....................................................... 91 3.3.3. Organisatie...................................................................................................................... 92 3.4. Omgevingsfactoren............................................................................................................... 96 3.4.1. Culturele partners............................................................................................................... 96 3.4.2. Nieuwe fotografische tendensen................................................................................. 97 3.4.3. Nieuw museumprofiel................................................................................................... 98

3.5. SWOT-analyse..................................................................................................................... 100 3.5.1. Kansen........................................................................................................................... 100 3.5.2. Bedreigingen................................................................................................................. 101 3.5.3. Sterktes.......................................................................................................................... 104 3.5.4. Investeren...................................................................................................................... 105 3.5.5. Verdedigen.................................................................................................................... 106 3.5.6. Zwaktes......................................................................................................................... 107 3.5.7. Beslis.............................................................................................................................. 108 3.5.8. Beperk de schade......................................................................................................... 109 4. Strategisch plan...................................................................................................... 112 4.1. Cluster 1: Actieplan product.............................................................................................. 112 4.1.1. SD1 - Collectieplan...................................................................................................... 112 4.1.1.1. OD1 - Strikt verzamel- en afstootbeleid........................................................... 112 4.1.1.1.1. ACTIE 1 - Nieuw collectieplan.................................................................. 112 4.1.1.1.2. ACTIE 2 - Afstootbeleid............................................................................. 112 4.1.1.1.3. ACTIE 3 - Verzamelbeleid.......................................................................... 113 4.1.1.2. OD2 - Archief voor Belgische/Vlaamse Fotografie...................................... 113 4.1.1.2.1. ACTIE 4 - Analyse van het archief ........................................................... 113 4.1.1.2.2. ACTIE 5 - Ontplooiing van het archief .................................................... 113 4.1.2. SD2 - Collectie-ontsluiting......................................................................................... 114 4.1.2.1. OD3 - Digitale ontsluiting.................................................................................. 114 4.1.2.1.1. ACTIE 6 - Ontsluiting via database........................................................... 114 4.1.2.1.2. ACTIE 7 - Ontsluiting via daguerreobase................................................ 114 4.1.2.1.3. ACTIE 8 - Ontsluiting via website............................................................. 114 4.1.2.2. OD4 - Publicaties.................................................................................................115 4.1.2.2.1. ACTIE 9 - Magazines en publicaties......................................................... 115 4.1.2.3. OD5 - Onderzoek................................................................................................115 4.1.2.3.1. ACTIE 10 - Wetenschappelijk onderzoek................................................ 115 4.1.2.4. OD6 - Bibliotheek................................................................................................116 4.1.2.4.1. ACTIE 11 - Fotografiebibliotheek ontsluiten.......................................... 116 4.1.2.4.2. ACTIE 12 - Digitalisering documentatiemappen.................................... 116 4.1.2.4.3. ACTIE 13 - Engelse bibliotheekcatalogus................................................ 116 4.1.2.4.4. ACTIE 14 - Publieksactiviteiten................................................................. 116 4.1.2.4.5. ACTIE 15 - Digitaal bronnenpakket......................................................... 117 4.1.2.4.6. ACTIE 16 - Ontsluiting van de tijdschriften............................................ 117 4.1.2.4.7. ACTIE 17 - Samenwerkingen..................................................................... 117 4.1.3. SD3 - Kwalitatief tentoonstellingsbeleid................................................................. 118 4.1.3.1. OD7 - Tentoonstellingsprogrammatie.............................................................. 118 4.1.3.1.1. ACTIE 18 - Diversifiëring........................................................................... 118 4.1.3.1.2. ACTIE 19 - Samenwerkingen..................................................................... 119 4.1.3.1.3. ACTIE 20 - Prospectie................................................................................ 119 4.1.3.1.4. ACTIE 21 - Portfolio viewing.................................................................... 119 4.1.3.2. OD8 - Collectiepresentaties................................................................................ 120 4.1.3.2.1. ACTIE 22 - Permanente collectiepresentatie........................................... 120 4.1.3.2.2. ACTIE 23 - Dossiertentoonstellingen....................................................... 120 4.1.4. SD4 - Conservatie & restauratie geoptimaliseerd................................................... 122

7

8

4.1.4.1. OD9 - Registratie- en conserveringsplan.......................................................... 122 4.1.4.1.1. ACTIE 24 - Conservatie objecten.............................................................. 122 4.1.4.1.2. ACTIE 25 - Condition assessments........................................................... 122 4.1.4.1.3. ACTIE 26 - Pestmanagementsysteem....................................................... 122 4.1.4.1.4. ACTIE 27 - Procedures............................................................................... 123 4.1.4.2. OD9 - Depotbeheer verbeterd........................................................................... 123 4.1.4.2.1. ACTIE 28 - Verhuis...................................................................................... 123 4.1.4.2.2. ACTIE 29 - Klimaatmonitoringsysteem................................................... 123 4.1.4.2.3. ACTIE 30 - E-depot.................................................................................... 123 4.1.4.3.OD10 - Sensibilisering erfgoedveld.................................................................... 124 4.1.4.3.1. ACTIE 31 - schadeatlas analoge fotografie.............................................. 124 4.1.4.3.2. ACTIE 32 - Erfgoedveld informeren........................................................ 124 4.1.4.3.3. ACTIE 33 - Workshops............................................................................... 124 4.1.5. SD5 - FoMu is ambassadeur van de Belgische fotografie..................................... 125 4.1.5.1. OD12 - Expertise uitdragen............................................................................... 125 4.1.5.1.1. ACTIE 34 - Via netwerking........................................................................ 125 4.1.5.1.2. ACTIE 35 - Via wetenschappelijk onderzoek.......................................... 125 4.1.5.2. OD13 - Erfgoedbibliotheek............................................................................... 126 4.1.5.2.1. ACTIE 36 - Aanvraag erfgoedbibliotheek................................................ 126 4.2. Cluster 2: Actieplan publiekswerking............................................................................... 128 4.2.1. SD6 - FoMu is de ontmoetingsplaats voor fotografie........................................... 128 4.2.1.1. OD14 - Bestendiging publieksaanbod.............................................................. 128 4.2.1.1.1. ACTIE 37 - Doelgroepoverschrijdend aanbod........................................ 128 4.2.1.1.2. ACTIE 38 - Toegankelijkheid verhogen................................................... 128 4.2.1.1.3. ACTIE 39 - FoMu Friends.......................................................................... 129 4.2.1.2. OD15 - Jongerenbeleid....................................................................................... 129 4.2.1.2.1. ACTIE 40 - Jongerenambassadeurs........................................................... 129 4.2.1.2.2. ACTIE 41 - Jongerenaanbod...................................................................... 129 4.2.1.2.3. ACTIE 42 - Jongerentarief ......................................................................... 129 4.2.1.2.4. ACTIE 43 - Jongerenformule FoMu Friends........................................... 130 4.2.1.3. OD16 - Dialoog en samenwerkingen............................................................... 130 4.2.1.3.1. ACTIE 44 - Diversiteit................................................................................. 130 4.2.1.3.2. ACTIE 45 - Overlegplatform met de onderwijssector........................... 130 4.2.1.4. OD17 - Kwaliteitsbewaking................................................................................ 130 4.2.1.4.1. ACTIE 46 - Gidsenteam.............................................................................. 131 4.2.1.5. OD18 - Publieksonderzoek................................................................................ 131 4.2.1.5.1. ACTIE 47 - Kassaregistratie en bezoekerswaardering............................ 131 4.2.1.6. OD19 - Verhoogde digitalisering....................................................................... 131 4.2.1.6.1. ACTIE 48 - Digitale media......................................................................... 132 4.2.1.6.2. ACTIE 49 - Draadloos netwerk................................................................. 132 4.3. Cluster 3: Actieplan marketing & communicatie........................................................... 134 4.3.1. SD7 - Optimaliseren publiekswerving...................................................................... 134 4.3.1.1. OD20 - Communicatieplan................................................................................ 134 4.3.1.1.1. ACTIE 50 - Jaarlijkse actieplannen............................................................ 134 4.3.1.1.2. ACTIE 51 - Gerichte communicatie publieksaanbod............................. 134 4.3.1.1.3. ACTIE 52 - Nieuwe huisstijl....................................................................... 135

4.3.1.2. OD21 - Verhoogde online communicatie........................................................ 135 4.3.1.2.1. ACTIE 53 - Website..................................................................................... 135 4.3.1.2.2. ACTIE 54 - Digitale communicatie........................................................... 135 4.3.1.3. OD22 - Pers en PR..............................................................................................136 4.3.1.3.1. ACTIE 55 - Mediadeals en gerichte persacties........................................ 136 4.4. Cluster 4: Actieplan organisatie......................................................................................... 138 4.4.1. SD8 - Interne werking professionaliseren................................................................ 138 4.4.1.1. OD23 - Interne workflow................................................................................... 138 4.4.1.1.1. ACTIE 56 - Quarantainedag....................................................................... 138 4.4.1.1.2. ACTIE 57 - Vorming van het personeel................................................... 138 4.4.1.2. OD24 - Museumshop..........................................................................................138 4.4.1.2.1. ACTIE 58 - Shopprofiel & aankoopbeleid............................................... 139 4.4.1.2.2. ACTIE 59 - Shop en imago........................................................................ 139 4.4.1.3. OD25 - Optimaliseren infrastructuur............................................................... 140 4.4.1.3.1. ACTIE 60 - Bouw van de collectietoren................................................... 140 4.4.1.3.2. ACTIE 61 - Herinrichting van de inkomhal............................................. 140 4.4.1.3.3. ACTIE 62 - Herinrichting van de leeszaal............................................... 140 4.4.1.3.4. ACTIE 63 - Voorbereiding bouw boekentoren....................................... 140 4.4.1.3.5. ACTIE 64 - Scenografie bewaking............................................................. 140 4.4.1.4.1. ACTIE 65 - Evacuatie- en calamiteitenplan............................................. 141 4.4.1.4.2. ACTIE 66 - Evacuatieopleiding en -oefeningen...................................... 141 4.4.1.4.3. ACTIE 67 - Reorganisatie van de bewaking............................................. 141 4.4.1.5. OD27 - Tarieven en openingsuren.................................................................... 141 4.4.1.5.1. ACTIE 68 - Analyse openingsuren en toegangstarieven........................ 142 4.4.1.5.2. ACTIE 69 - Aanpassing van het kassasysteem........................................ 142 4.4.1.6. OD28 - Duurzaamheid....................................................................................... 142 4.4.1.6.1. ACTIE 70 - Milieuaudits............................................................................. 142 4.4.1.6.2. ACTIE 71 - Duurzaam aankopen en gebruik.......................................... 142 4.4.2. SD9 - Netwerk versterkt............................................................................................. 142 4.4.2.1. OD29 - Efficiëntieverhoging.............................................................................. 143 4.4.2.1.1. ACTIE 72 - Creatieve economie................................................................ 143 4.4.2.1.2. ACTIE 73 - Netwerkevents......................................................................... 143 4.4.2.1.3. ACTIE 74 - Extra budgettaire middelen................................................... 143 4.4.3. SD10 - FILM................................................................................................................ 143 4.4.3.1. OD30 - Overeenkomst........................................................................................ 143 4.4.3.1.1. ACTIE 75 - Filmacties................................................................................. 144 4.5. Overzicht strategisch plan.................................................................................................. 144 Bijlage1: begroting SWOT-analyse............................................................................148 Bijlage 2: SWOT-analyse........................................................................................... 151 Gebruikte methode.................................................................................................................... 151 1. Organisatiemodel.................................................................................................................... 151 2. Synthese SWOT analyse........................................................................................................ 154 3. Belangrijkste aandachtspunten............................................................................................. 154 4. Uitgebreide SWOT-analyse extern...................................................................................... 155 4.1. Sterktes............................................................................................................................. 155 4.1.1. Toegevoegde Waarde/ Aanbod............................................................................. 155

9

10

4.1.2. Publiek & Partners..................................................................................................156 4.1.3. Communicatie..........................................................................................................156 4.1.4. Middelen & Infrastructuur..................................................................................... 156 4.1.5. Kosten & Inkomsten................................................................................................... 156 Kosten..................................................................................................................................156 Inkomsten...........................................................................................................................156 4.2. Zwaktes............................................................................................................................. 157 4.2.1. Toegevoegde Waarde/ Aanbod............................................................................. 157 4.2.2. Publiek & Partners..................................................................................................157 4.2.3. Communicatie..........................................................................................................157 4.2.4. Middelen & Infrastructuur..................................................................................... 158 4.2.5. Kosten & Inkomsten..............................................................................................158 Kosten..................................................................................................................................158 Inkomsten...........................................................................................................................158 4.3. Bedreigingen.................................................................................................................... 159 4.3.1. Toegevoegde Waarde/ Aanbod............................................................................. 159 4.3.2. Publiek & Partners....................................................................................................... 159 4.3.3. Communicatie..........................................................................................................159 4.3.4. Middelen/Infrastructuur........................................................................................160 4.3.5. Kosten & Inkomsten................................................................................................... 160 Kosten..................................................................................................................................160 Inkomsten...........................................................................................................................160 4.4. Opportuniteiten.............................................................................................................. 161 4.4.1. Aanbod/Toegevoegde Waarde.............................................................................. 161 4.4.2. Publiek & Partners..................................................................................................161 4.4.3. Communicatie..........................................................................................................162 4.4.4. Middelen & Infrastructuur..................................................................................... 162 4.4.5. Kosten & Inkomsten..............................................................................................162 Kosten..................................................................................................................................162 Inkomsten...........................................................................................................................162 5. Uitgebreide SWOT-analyse interne organisatie................................................................. 162 5.1. Sterkte............................................................................................................................... 163 5.2. Zwakte.............................................................................................................................. 163 5.3. Bedreigingen.................................................................................................................... 163 5.4. Opportuniteiten.............................................................................................................. 164 Bijlage 3: Enquête FotoMuseum...............................................................................164 Bijlage 4: resultaten enquête FotoMuseum..............................................................168 Bijlage 5: Schenkingen,en bewaarnemingen............................................................177 Bijlage 6: Ethische code voor musea.........................................................................198 Bijlage 7: Daguerreobase..........................................................................................221 Bijlage 8: Logboek.................................................................................................... 222

11

12

13

Nick Hannes, Independence day. Minsk, Belarus, July 3, 2008 (uit de reeks: Red Journey) / Collectie FoMu

1. Inleiding 1.1. Voorwoord Het Fotomuseum provincie Antwerpen (FoMu) viert in 2015 haar vijftigste verjaardag. De tentoonstelling 125 Jaar Fotografie was in 1965 de aanleiding voor het Museum Sterckshof om een nieuwe afdeling Foto & Film op te richten. In 1985 verzelfstandigde de afdeling en kreeg de fotohistorische collectie onderdak op een eigen volwaardige locatie, het pakhuis Vlaanderen. In enkele jaren tijd groeiden de collecties uit tot een gerenommeerd museum met een sterke reputatie op het vlak van collectiebeheer, tentoonstellingsbeleid, publiekswerking en conservatie en restauratie van fotobeelden. Bijna veertig jaar later kreeg het FoMu een regionale erkenning van de Vlaamse Gemeenschap. In 2009 werd het museum landelijk erkend. De opdracht van het FoMu om objecten binnen het medium fotografie te verzamelen, bewaren, bestuderen en presenteren is doorheen de jaren prioritair gebleven. De snel evoluerende maatschappelijke en technologische tendensen zorgen er echter voor dat het museum vandaag voor grote uitdagingen staat, zoals onder meer het uitbouwen van een e-depot en een passief depot, de prangende vraag om te evolueren tot een Archief voor Belgische Fotografie, snelle digitale (r)evoluties en de stijgende concurrentie. Deze noden manifesteren zich bij het schrijven van het beleidsplan voor de periode 2014 tot en met 2018. Ze vereisen een denkoefening om tot een coherent en realistisch maar toch ambitieus beleid te komen dat rekening houdt met wat het publiek, de erfgoedpartners en het bestuur van het FoMu verlangen. Het beleidsplan is een richtinggevend instrument voor het komende vijfjarige museumbeleid. Het is een leidraad in de uitvoering van de opdracht om het FoMu verder uit te bouwen tot een internationaal georiënteerd museum met grote aandacht voor zijn collecties en publiek.

“Het FoMu is een beetje als thuiskomen” Carl De Keyzer, (BE °1958, Magnumfotograaf, o.a. bekend om zijn reeks en tentoonstelling Congo Belge)

15

1.2. Procesbeschrijving 1.2.1. Interne samenwerking Het beleidsplan 2014-18 ontstond vanuit een intense samenwerking binnen het museum. Verschillende teams werden samengesteld: een kernteam, een beleidsteam en vier werkgroepen. Het kernteam diende de deadlines te bewaken, teksten te schrijven, een logboek bij te houden, vergaderverslagen te verzamelen en praktische zaken op te volgen. De directeur, de directie assistent en het afdelingshoofd collectie maken deel uit van dit kernteam. Het beleidsteam bestaat uit de directeur, het afdelingshoofd collectie, de curatoren, de bibliothecaris, de verantwoordelijke pers en communicatie, de verantwoordelijke publiekswerking en de veiligheidsexpert van de dienst Cultuur van de provincie Antwerpen. Het team kwam regelmatig samen om de verschillende onderdelen van het beleidsplan verder uit te diepen en zette de krijtlijnen uit voor de komende beleids periode.

16

De vier werkgroepen omvatten de verschillende afdelingen van het museum: collectie, expo, publiek en logistiek. Elke werkgroep had een verantwoordelijke. Alle personeelsleden (met uitzondering van de bewakingsagenten en het onderhoudspersoneel) maakten deel uit van een werkgroep. Ze verzamelden gegevens, verfijnden beleidsbeslissingen en toetsten acties af met het werkveld. Op 4 september 2012 communiceerde de directeur het doel, de aanpak en de ruwe krijtlijnen van het beleidsplan aan het voltallige FoMu-team. Vanuit de visie dat een beleidsplan gedragen moet worden door het volledige team, werd besloten een grondige SWOT-analyse uit te voeren van de interne werking. Op 7 februari 2013 vond een overleg plaats om de resultaten door te nemen met het volledige team. De resultaten van de interne SWOT zijn verwerkt in dit beleidsplan. Alle vergaderverslagen zijn terug te vinden in het logboek. (zie bijlage Logboek)

1.2.2. Input van externen Het beleidsplan houdt rekening met externe partners uit het culturele en het bredere maatschappelijke veld. Door middel van interviews, vragenlijsten en een publieksenquête (zie bijlage Enquête FoMu) werden belangrijke stakeholders in de beleidsvorming betrokken. De resultaten van deze bevragingen zijn verwerkt in de SWOT-analyse van het museum. Het FoMu legde het beleidsplan voor aan de Wetenschappelijke Commissie, de Raadscommissie van het departementCultuur en de Vaste Commissie van Advies voor Provinciale Instellingen. De adviezen van deze commissies zijn in het document verwerkt. De provincie Antwerpen startte in 2012 met een grootschalige missie- en visieoefening. De verschillende departementen kregen de opdracht de eigen werking te evalueren en af te stemmen op de overkoepelende missie en visie van de provincie Antwerpen. Het nieuwe beleidsplan vormde de ideale gelegenheid om stil te staan bij de algemene museale werking binnen de provincie. Verschillende aspecten uit de missie en visie van de provincie Antwerpen en het departement Cultuur ressorteren eveneens onder dit beleidsplan (zie 2.1.). Het FoMu nam de opmerkingen van het Agentschap Kunsten en Erfgoed mee in het denkproces en vertaalde ze in beleidsopties. Het vorige beleidsplan diende als leidraad, maar weerhield het FoMu niet zijn museumwerking met een frisse blik te evalueren en nieuwe beleidskeuzes te maken. Om dit proces te ondersteunen, werden twee firma’s aangesteld. Think Twice Advice voerde een interne SWOT-analyse uit (zie bijlage SWOT-analyse). Het departement Cultuur van de provincie Antwerpen vroeg WES om de beleidsplannen van de provinciale musea te structureren en stroomlijnen. Voor het FoMu betekende dit ondersteuning bij de opmaak van de doelstellingen. Het museum wil beiden nadrukkelijk danken voor hun input en expertise.

“Allereerst is het sturen van deze enquête een indicatie van de voortreffelijke richting die het museum een paar jaar geleden is ingeslagen.” Herman Van den Boom, (BE °1950, fotograaf, o.a. bekend om zijn reeks over Belgische gevels en tuinen)

17

2. Missie en visie 2.1. Overkoepelende missie en visie van de provincie Antwerpen en het departement Cultuur Het beleidsplan van het FoMu sluit zoals eerder vermeld aan bij de missie en visie van de provincie Antwerpen en van het departement Cultuur. In 2013 schreef het departement een visienota (2013-2018) als resultaat van een intensief traject waarbij alle diensten en instellingen werden betrokken. Het kader voor de missie, visie, strategische doelstellingen en beleidsaanbevelingen werd aangereikt door de principes van de interne staatshervorming en de decretale vertaling ervan.

18

De provincie Antwerpen is dé bovenlokale partner en promotor van een diverse, duurzame en toegankelijke culturele sector in de provincie. De provinciale musea zijn toegankelijke culturele instellingen die uitblinken in ondernemerschap. Ze hebben een uitgesproken identiteit én affirmeren zich als provinciaal initiatief. De culturele diversiteit van de samenleving is een belangrijk uitgangspunt voor het provinciaal cultuurbeleid. Daarnaast wil de provincie Antwerpen dat alle kinderen en jongeren gelijke kansen krijgen om culturele competenties te ontwikkelen. Tot slot stimuleert de provincie Antwerpen de culturele sector tot meer ondernemerschap en samenwerking. De provinciale musea zijn ingebed in dit breder provinciaal cultuurbeleid door in te zetten op het delen van erfgoedexpertise, als partner voor cultuureducatie, als platform voor professioneel artistiek talent en als uitvoerder van het actieplan Meer kleur in cultuur. Het bestuursakkoord 2013-18 schetst de belangrijke ambities voor de komende jaren: de provinciale musea onderscheiden zich door de innovatie van de museumervaring, het tentoonstellingsaanbod en de communicatie. Met hun prijzenbeleid profileren ze zich als toegankelijke musea. Digitale collectieontsluiting wordt deze legislatuur een speerpunt. Concreet verzekert de provincie Antwerpen een snelle doorstart van het Zilvermuseum op een nieuwe locatie. Het ModeMuseum wordt uitgebreid en stelt zijn toekomst veilig op lange termijn. Voor het FoMu investeert de provincie in een depot en een boeken toren. De samenwerking met Cinema Zuid wordt geëvalueerd en herijkt.

2.2. Missie FoMu Het FoMu is het expertise- en ontmoetingscentrum in Vlaanderen voor actuele en historische fotografie in al haar vormen. Onze frisse en dynamische aanpak met betrekking tot de vier museale basisfuncties bevordert de passie voor en de kennis over fotografie bij een breed en divers publiek. Het FoMu inspireert bezoekers. Het stimuleert experiment en creativiteit. Met een duurzaam, kwalitatief en up-to-date museumbeleid draagt het FoMu zijn collectie, tentoonstellingen en publieksaanbod uit tot buiten de landsgrenzen en versterkt zijn positie, invloed en uitstraling op nationaal en internationaal vlak.

2.3. Visie FoMu Het FoMu stelt zich tot doel te evolueren tot hét expertisecentrum in Vlaanderen voor fotografie in de meest ruime betekenis. De deskundigheid van het museum situeert zich voornamelijk in de Belgische fotografie, zowel historisch als actueel. Het FoMu adviseert en stelt haar expertise ter beschikking wat betreft het behoud en beheer van fotografie. Het FoMu speelt een voortrekkersrol in digitale conservering en passieve depotbouw en -werking. De expertise heeft vooral betrekking op het aanmoedigen, bewerkstelligen en uitdragen van wetenschappelijk onderzoek op het vlak van algemene en specifieke kennis over kunst- en fotohistorische, technische of conserveringsaspecten. Het FoMu doet dit door (inter)actieve platformen te creëren en aan te bieden. Bovendien bezit het museum een veel bevraagde expertise met betrekking tot het ontsluiten van een fotografische collectie. Het FoMu wil zich op al deze expertisedomeinen profileren als een toegankelijk aanspreekpunt waar particulieren of organisaties die zich bekommeren om fotografisch erfgoed terecht kunnen met al hun vragen en problemen. Het FoMu is een plaats waar foto- en filmliefhebbers elkaar kunnen ontmoeten. Het museum brengt (potentiële) geïnteresseerden samen om fotografie in al haar vormen te ontdekken, om ervan te genieten en te leren. Door een veelzijdig en toegankelijk publieksaanbod in combinatie met een doelgroepgerichte communicatie streeft het FoMu naar een grote diversiteit onder haar bezoekers. Het museum is van en voor iedereen. Het is een open huis waar iedereen zich welkom voelt los leeftijd, opleiding, interessegebied of sociaal-maatschappelijke achtergond. Het FoMu overschrijdt hierbij de grenzen van de culturele sector en gaat in dialoog met niet-culturele organisaties.

19

De ontmoetingen in het museum zijn steeds gebaseerd op een duurzame relatie tussen de partners en met groot respect voor fotografie, cultuur en het individu. Het publieksaanbod speelt in op de interesses en noden van diverse bezoekers. De publiekswerking heeft tot doel geïnteresseerden met elkaar én met het museum te verbinden om reële participatie en engagement te stimuleren. Het FoMu stelt zijn deuren open voor diegenen die om uiteenlopende redenen minder kansen krijgen tot cultuurparticipatie en richt zich op een breed publiek met een focus op jongeren. Het FoMu is dan ook overtuigd dat het moet investeren in de jeugd. Fotografie vormt een laagdrempelige toegang tot de wereld van kunst en cultuur. Het kan een springplank zijn naar verhoogde cultuurdeelname. Jongeren zijn cruciale schakels in de kennisoverdracht naar nieuwe generaties. Aangezien fotografie sinds haar ontstaan bijdraagt tot de beeldvorming van onze samenleving, wil het FoMu haar verantwoordelijkheid niet ontlopen en deze doelgroep een hoge prioriteit geven in de publiekswerking. De vier museale basisfuncties bepaald door ICOM krijgen een frisse en dynamische aanpak in het FoMu. Het museumteam is jong, staat open voor nieuwe, vakoverschrijdende technieken en kijkt met open vizier naar de toekomst. Deze benadering zorgt ervoor dat de manier waarop we museumobjecten verwerven, bewaren, onderzoeken en ontsluiten altijd kritisch, objectief, verrassend, innovatief en actueel is.

20

Bij het opstellen van het collectieplan is het FoMu niet schuw om eerdere aanwinsten in vraag te stellen. Het FoMu stelt een strenger verwervingsbeleid op waarbij het inzet op het overnemen van volledige archieven van Belgische fotografen, maar tegelijk selectiever te werk gaat bij het binnenhalen van fotobeelden en camera’s. Om op te boksen tegen privéverzamelaars of goedbedeelde instellingen zoekt het FoMu alternatieven om extra fondsen te creëren. Het FoMu volgt de nieuwste conserverings- en restauratietechnieken nauwgezet op waardoor het museum steeds up-to-date blijft. In de bouw van een nieuw depot trekt het resoluut de kaart van de duurzaamheid: het FoMu bouwt het eerste, passieve depot in Vlaanderen.

“The fact that FoMu is a complete museum of photography is its strength. Most museums are focusing on some parts: art, fashion, documentary depending on their overall focus. A ‘perfect’ museum of photography has the possibility to show all aspects of photography and the history of the medium. Hanne Holm-Johnson (NO, kunsthistorica en curator Preus museum, National Museum of Photography in Horten, Noorwegen)

Ook op het vlak van onderzoek houdt het FoMu de vinger aan de pols door actief te prospecteren, deel te nemen aan wetenschappelijke onderzoekstrajecten, nieuwe tendensen te herkennen en onderzoek om te zetten naar de praktijk. Wetenschappelijke resultaten worden via eigen tentoonstellingen en publicaties hertaald zodat ze vlot doorstromen naar het publiek. Het FoMu ijvert voor dynamische, experimentele en verfrissende presentaties van de collecties en tentoonstellingen. Het FoMu gaat telkens op zoek naar alternatieve manieren om zijn collecties voor het publiek te ontsluiten. Inspiratie halen we niet enkel uit eigen creativiteit, maar ook uit (inter)nationale voorbeelden. De manier waarop het museum omgaat met zijn collecties is baanbrekend voor de sector. Het FoMu inspireert bezoekers en stimuleert creativiteit. Het museum biedt een platform aan voor fotografen en ruggensteunt beloftevolle talenten. Het FoMu ziet het als zijn taak om Belgische (jonge) fotografen te scouten en te promoten. In het publieksaanbod staat participatie centraal. We moedigen bezoekers aan om zelf aan de slag te gaan, actief te kijken en zich onder te dompelen in de wereld van fotografie. Het FoMu staat voor duurzaamheid, kwaliteit en actualiteit. Zonder in te boeten op de opvolging van actuele tendensen weert het museum projecten met weinig langetermijnvisie of weinig aandacht voor het behoud van erfgoed. Door kritische zelfevaluatie en interactieve communicatie met zijn bezoekers corrigeert het FoMu voortdurend het eigen museumbeleid. Het FoMu staat garant voor kwaliteit en legt de lat hoog. Het gevaar bestaat erin dat een laagdrempelig en democratisch medium als fotografie tot een populistisch en generaliserend aanbod leidt. Het FoMu is hier waakzaam voor. De internationale uitstraling van het FoMu draagt bij tot een wereldwijde erkenning voor (Belgische) fotografie. De collecties, de tentoonstellingsprogrammatie en het publieksaanbod vormen triggers tot promotie, onderzoek, kennis en waardering van het medium. Dankzij een veelzijdig netwerk treedt het FoMu op als ambassadeur voor de (Belgische) fotografie.

21

22

23

© Antoon Dries, Uitgelokt toeval, 1972 / Collectie FoMu

3. Analyse 3.1. Huidige werking 3.1.1. Korte historiek van het museum

24

De tentoonstelling 125 Jaar Fotografie in het provinciaal museum voor Kunstambachten Sterckshof te Deurne vormde in 1965 de aanzet voor de uitbouw van een nieuwe afdeling Foto & Film. Ingenieur Karel Sano, afdelingsleider bij Gevaert Photoproducten N.V. in Mortsel, wou aanvankelijk een fotografiemuseum opzetten binnen het bedrijf waar, naar analogie met het Agfa Photo-Historama in Leverkusen (sindsdien overgebracht naar het Ludwig Museum in Keulen) historische apparatuur zou worden getoond samen met haar beeldresultaten. Toen duidelijk werd dat binnen het bedrijf weinig belangstelling was voor het initiatief, legde hij zijn plannen voor aan Piet Baudouin, toenmalig conservator van het Museum Sterckshof. Dit leidde tot de reeds genoemde tentoonstelling 125 Jaar Fotografie, georganiseerd met steun van het inmiddels gefusioneerde Gevaert-Agfa. Aansluitend op het succes van deze tentoonstelling, die overigens werd overgenomen door het Musée des Arts Décoratifs te Parijs, werden de bruiklenen van de firma Gevaert-Agfa, samen met het archief van de intussen opgedoekte publicatiedienst van het bedrijf overgedragen aan de provincie Antwerpen. Het was de uitdrukkelijke bedoeling dat dit de kern zou vormen voor de uitbouw van een permanente afdeling binnen het museum, gewijd aan de geschiedenis van de fotografie. Het beheer van deze afdeling werd toevertrouwd aan het werkcomité Foto & Film, gevormd door een groep vrijwillige medewerkers onder leiding van Karel Sano die later werd opgevolgd door doctor Laurent Roosens. Vanaf 1973 werden de taken van dit werkcomité geleidelijk overgenomen door een wetenschappelijke staf die verbonden was aan het Museum Sterckshof. Onder leiding van historicus Roger Coenen, die vooral gespecialiseerd was in de geschiedenis van fotoapparatuur, en later bijgestaan door kunsthistoricus Pool Andries, die zich in de geschiedenis van het fotobeeld zou specialiseren, ontgroeiden de collecties en de uitgebreide bibliotheek van de afdeling Foto & Film de beschikbare ruimte in het Sterckshof. Eind 1980 week de afdeling met haar administratie en depotruimten voorlopig uit naar een kantoorgebouw in de Karel Oomsstraat in Antwerpen. Bij die gelegenheid werd de benaming Museum voor Fotografie ingevoerd. In 1986 vond het museum een definitief onderkomen in het gerenoveerde pakhuis Vlaanderen aan de Waalsekaai te Antwerpen. Het gebouw lag op wandelafstand van zowel het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten als van het Museum voor Hedendaagse Kunst.

Van 1973 tot 1992 werden de Antwerpse provinciale musea centraal beheerd vanuit het Museum Sterckshof. In 1992 voerde men een reorganisatie door waarbij elk van deze vier musea herschikt werd rond één materie: zilver, diamant, textiel en fotografie. Zo werd ieder museumconcept gekoppeld aan een nijverheid en/of een artistieke opleiding die in de regio Antwerpen een vooraanstaande plaats in nam. Elk provinciaal museum kreeg een eigen beheer, met een eigen personeelskader en budget. Door de aankoop van aanpalende panden ontstond de mogelijkheid om het museum drastisch uit te breiden. Architect Georges Baines kreeg de opdracht om een nieuwe vleugel aan het pakhuis te bouwen. In 2004 opende het vernieuwde Fotomuseum met onder meer grote tentoonstellingszalen, twee cinemazalen, een aantal extra depots, een verruimde inkomhal en een workshopruimte. Er werd een samenwerkingsovereenkomst tussen de Vlaamse Overheid en de provincie Antwerpen opgesteld waardoor het M HKA en het FoMu niet alleen inhoudelijk maar ook op logistiek vlak zouden samenwerken rond ‘beeldcultuur’. Publiekstrekkers zoals Stephan Vanfleteren - Belgicum (2007), Erwin Olaf - EyeCandy (2009) of Carl De Keyzer - Congo Belge (2010) zorgden voor een grote naamsbekendheid van het museum bij het publiek. Dankzij de landelijke erkenning die het FoMu in 2009 verwierf, kon het museum een dynamisch beleid uitbouwen. Na de aanstelling van directeur Elviera Velghe in 2010 volgde het FoMu de weg van de professionalisering. De collectie kreeg een betere ontsluiting door een permanente publiekspresentatie, het opstarten van een databank, de integratie van museumobjecten in tentoonstellingen en een grondige transformatie van de afdeling collectie. Medio 2012 werd het FoMu aangesteld als coördinator van het Europeanaproject Daguerrobase. De tentoonstellingsdynamiek werd aangepast waardoor het museum meer energie, budget en tijd kon investeren in hoog kwalitatieve, internationaal getinte exposities. Het publieksaanbod werd volledig geïntegreerd in de museumwerking. Door scherpere keuzes te maken in de promotieacties werden communicatiemiddelen efficiënter ingezet. Het FoMu beëindigde eind 2013 de wisselvallige samenwerking met het M HKA. Dankzij bijkomende financiële middelen vanuit de provincie Antwerpen kon het personeelskader aangepast worden. Er volgden extra inspanningen om de interne communicatie in het museum te verbeteren. Een aantal infrastructurele werken gaven het FoMu meer armslag. De museumshop werd grondig uitgebreid en gerenoveerd, het museumcafé werd vernieuwd en de inkomhal kreeg een nieuwe invulling. In 2013 ontruimde het FoMu twee aanpalende percelen ter voorbereiding van de bouw van een Collectietoren dat zal functioneren als passief depot.

25

3.1.2. Beschrijving museumwerking 3.1.2.1. Het FoMu verzamelt 1966 Overdracht van het archief en de bibliotheek van de Association Belge de Photographie - met belangrijke incunabelen van de Belgische fotografie en een uniek fonds negentiende en vroeg twintigste eeuwse fotoliteratuur - aan het Sterckshof door het Prentenkabinet van de stad Antwerpen. 1966 Schenking van het fotoarchief van de na de fusie opgedoekte publicatiedienst van Gevaert door het fotobedrijf Agfa-Gevaert. Tot dit fonds behoren onder meer het merendeel van de foto’s dat ooit werd gepubliceerd in het tijdschrift Fotorama en foto’s van de belangrijkste vertegenwoordigers van de Subjektive Fotografie. 1970 De organisatie van de tentoonstelling De Fotokunst in België, 1839-1940 geeft aanleiding tot talrijke schenkingen en aankopen.

26

1973 Aankoop van de collectie Michel Auer (Genève) die hoofdzakelijk uit historische fotoapparatuur bestaat. 1978 Aankoop van een belangrijk gedeelte van de collectie Fritz L. Gruber (Keulen). 1980 Naar aanleiding van de organisatie van de tentoonstelling Fotografie in België, 1940-1980 stelt de provincie Antwerpen het Sterckshof een budget ter beschikking voor aankopen voor deze tentoonstelling, aangevuld met schenkingen. 1990 Een projectsponsoring door Agfa-Gevaert stelt het museum in staat zijn collectie naoorlogse Amerikaanse fotografie aan te vullen. 1992 Een projectsponsoring door de Nationale Loterij maakt het mogelijk de collectie negentiende eeuwse Belgische fotografie aanzienlijk aan te vullen. 1993 Het Museum voor Fotografie neemt met een eigen project deel aan de activiteiten ter gelegenheid van Antwerpen 93 - Culturele Hoofdstad van Europa en verwerft op die manier werk van Hans Aarsman, Heinz Cibulka, John Davies, André Gelpke en Bernard Plossu. 1996 Het museum verwerft het archief van Suzy Embo.

2002 Het museum ontvangt het volledige oeuvre van Antoon Dries als schenking vanwege de fotograaf en zijn erfgenamen. 2004 Het museum ontvangt het volledige oeuvre van Paule Pia als schenking vande fotografe. 2005 Bewaargeving door de firma Agfa van de volledige cameracollectie van het voormalige Agfa-Photo-Historama, waarvan de beeldcollectie datzelfde jaar werd aangekocht door het Ludwig Museum in Keulen. 2007 Het museum ontvangt de archieven van Patrick De Spiegelaere en Filip Tas in bewaarneming van de erfgenamen. 2008 Het museum ontvangt het archief van Gerald Dauphin als schenking van de erfgename. 2011 Het museum ontvangt het archief van Frank Philippi in bewaarneming vande erfgenamen, met clausule tot schenking. In bijna vijftig jaar verzamelt het museum collecties die in vele aspecten van internationaal belang zijn. De verzamelingen van het FoMu zijn onder te verdelen in drie grote subcollecties : de fotobeelden, de apparatuur en de bibliotheekcollectie. De drie deelcollecties van het FoMu zijn net als de fotografie sterk verankerd in het maatschappelijk leven. Binnen de werking van de afdeling collectie speelt de ontwikkelgeschiedenis van de fotografie dan ook een centrale rol, zowel als communicatiemedium én als beeldtechnologie. Aan de hand van een onwaarschijnlijk gevarieerde collectie op het vlak van fotobeeld, -apparatuur én -literatuur wordt de fotografie gesitueerd in een bredere maatschappelijke en culturele context waarin de specifieke fotografische praktijk zijn bestaansreden, voeding en kansen heeft gevonden. De collectie kenmerkt zich door representatieve beeldtypes, toepassingsgebieden, belangrijke fotografen en stromingen van het begin van de fotografiegeschiedenis tot nu. Dit is het gevolg van een voortdurend aanwezige educatieve bekommernis bij de uitbouw van de collectie en heeft ervoor gezorgd dat de collectie vooral in de breedte en minder in de diepte is uitgebouwd. Vele Europese camerabouwers en belangrijke namen uit de westerse fotogeschiedenis zijn in de collectie vertegenwoordigd. Jammer genoeg zijn er echter belangwekkende hoofdstukken die ontbreken. Zo is onder andere de niet-westerse fotografie ondermaats vertegenwoordigd en kan de fotogeschiedenis van de negentiende eeuw vanuit Brits perspectief minder goed worden geïllustreerd dan vanuit het Franse gedeelte van de fotogeschiedenis. Daarnaast is de digitale geschiedenis van de fotocamera niet voldoende opgevolgd en aangevuld binnen de deelcollectie apparatuur.

27

Voor de fotoapparatuur moet het FoMu op zoek gaan naar eigentijdse formats en valabele selectiecriteria om de verzameling opnieuw te valoriseren en het profiel te verscherpen. De historische collectie is nagenoeg volledig, maar de automatische instroom van camera’s valt op het gebied van digitale camera’s nagenoeg weg door een veranderd gebruikspatroon. Het aanhalen en valideren van de contacten met de bestaande camerafabrikanten zou een antwoord kunnen bieden op deze problematiek. Fotografie heeft de laatste jaren een hoge vlucht genomen op de kunstmarkt. Het wordt als museum met beperkte aankoopbudgetten moeilijk om hetzelfde niveau in aankoopbeleid aan te houden. Topkwaliteit is zeldzaam en inmiddels onbetaalbaar geworden. Met het huidige aankoopbudget is het FoMu niet in staat de bestaande lacunes in de collectie te corrigeren. Dit is een niet te onderschatten beperking met een grote invloed op het aankoopbeleid. Anderzijds is het museum hierdoor genoodzaakt om alternatieven te zoeken en om lokale varianten te ontwikkelen op het grote internationale model. Dit zorgt ervoor dat er bewuster gekozen wordt voor het verwerven van zowel beeldmateriaal, als apparatuur en documenten, die getuigen zijn van de geschiedenis van de Belgische fotografie. De FoMu-collectie moet een belangrijke plaats innemen in de geschiedenis van de Belgische fotografie. In haar verzamelbeleid is het FoMu steeds op zoek naar verdienstelijke Belgische fotografen die nog niet vertegenwoordigd zijn en wordt getracht de reeds aanwezige ensembles kwalitatief uit te bouwen. Het FoMu heeft de laatste jaren meer ingezet op de verwerving van gehele archieven en zal dit in de toekomst vooropstellen. 28

Het museum zet meer in op de wisselwerking tussen het tentoonstellingsbeleid enerzijds en het collectiebeleid anderzijds. Tentoonstellingen bieden de kans om aspecten van de collectie uit te diepen en in een breder perspectief te plaatsen. Ze kunnen ook dienen om (deel)collecties te valoriseren of aan te vullen met schenkingen van fotografen. Tijdelijke tentoonstellingen kunnen daarentegen de collectie versterken en aangeven welke lacunes er zijn en hoe ze mogelijk aangevuld kunnen worden. Op het gebied van collectievorming staat het FoMu voor een groot aantal cruciale uitdagingen en moet het zich opnieuw positioneren in het nationale en internationale veld. Het is noodzakelijk om via een duidelijk collectieplan het collectieprofiel en het verzamelbeleid uit te werken. Bij het bepalen van het collectieprofiel en het verfijnen van het verzamelbeleid speelt een aankoopcommissie een belangrijke rol. In het verleden legde het FoMu op dit gebied een hobbelig parcours af waarbij de rol van de aankoopcommissie niet altijd optimaal benut werd. De aankoopcommissie moet als klankbord dienen, sturing geven bij aankopen en het collectieprofiel bewaken.

3.1.2.1.1. Collectie Fotobeeld In 1966 droeg het Prentenkabinet van de stad Antwerpen het archief en de bibliotheek van de Association Belge de Photographie over aan het FoMu. Even belangrijk is de schenking van het archief van de publicatiedienst van de firma Gevaert (1965) en de aankoop van een gedeelte van de verzameling Fritz L. Grüber, Keulen (1978). De inrichting van de tentoonstellingen De fotokunst in België 1839-1940 (1970) en Fotografie in België 1940-1980 (1980) gaf telkens aanleiding tot belangrijke schenkingen en aankopen van werk van Belgische fotografen. Het FoMu mag enige exclusiviteit claimen op het gebied van de Belgische fotogeschiedenis. Zo verzamelen we actief fondsen van fotografen zoals het Frank Philippi Fonds (2011) en het Suzy Embo Fonds (1996). Ook het werk van Longinus De Munter, Filip Tas, Paule Pia, Patrick De Spiegelaere, Gerald Dauphin, Antoon Dries en Bert Bracke kregen een onderkomen in het FoMu. Het FoMu wil zijn collectie actief aanvullen door gericht op zoek te gaan naar fotobeelden die lacunes vereffenen, door foto’s te verzamelen van fotografen die in het museum tentoonstelden of door schenkingen van privé-personen(zie bijlage Schenkingen). Bij het verzamelen van fotobeelden blijft het cruciaal om de ontwikkelingen en vooraanstaande figuren in de Belgische fotografie te kaderen in een internationale context. Het FoMu is het belangrijkste platform van de Vlaamse en bij uitbreiding de Belgische fotografie en streeft naar het verzamelen van de boeiendste werken en reeksen van deze fotografen. Het FoMu opteert om die beelden te verwerven die een onontbeerlijke context vormen voor de ontwikkeling van de fotografie in ons land. Niet alleen de meest markante auteurs, maar iedereen die artistiek, journalistiek, documentair of toegepast representatief kan worden geacht voor een bepaald tijdvak, genre of toepassingsgebied van de fotografie zullen zo mogelijk in de collectie worden opgenomen. Het FoMu is geen kunstmuseum en vertrekt net zoals het Fotomuseum in München, het Musée Nicéphore Nièpce in Chalon-sur-Saône, The Royal Photographic Society of het George Eastman House in Rochester in zijn verzamelbeleid vanuit een mediumhistorische of praktijkhistorische benadering. Terwijl deze vergelijkbare collecties op een bepaald moment zijn stilgevallen of overgenomen door andere nieuw opgerichte instellingen, is het FoMu geëvolueerd naar een meer artistiek georiënteerde collectie. Dit heeft geleid tot een onwaarschijnlijke rijkdom met stukken van wereldniveau maar het maakt het ook niet eenvoudig om deze collectie materieel te beheren en in balans te houden. De verzameling fotobeelden in het FoMu telt meer dan 750.000 items (inclusief het negatievenbestand).1 Het is een diverse deelcollectie met zowel historische als actuele foto’s, zowel kunst als documentaire fotografie, zowel vrije als toegepaste fotografie en zowel glasplaten, negatieven, diapositieven, autochromes, contactafdrukken, foto’s en fotoboeken. Het aantal objecten in deze deelcollectie is zo omvangrijk dat een materieel overzicht ervan onmogelijk is. Vandaar dat we ons beperken tot de meest spraakmakende fotografen per tijdsperiode.

1

Ter vergelijking met internationale fotomusea: George Eastman House Rochester: meer dan 400.000 foto’s en negatieven (vanaf ontstaan tot vandaag), Fotomuseum Winterthur: hedendaagse fotografie ongeveer 4000 foto’s, Musée Nicéphore Niepce: 3 miljoen foto’s en negatieven, Museum Folkwang Essen: meer dan 60.000 foto’s, Musée de la photographie Charleroi: 80 000 foto’s, 3 miljoen negatieven

29

1839 tot ca. 1885

30

Antoine Samuel ADAM-SALOMON (F), Fratelli ALINARI (I), Edouard BALDUS (F), Jacques BARBONI (B), Geo. BARKER (USA), Felice BEATO (I), Prosper BEVIERRE (B), BISSON Frères (F), Louis-Désiré BLANQUART-EVRARD (F), Felix BONFILS (F), Samuel BOURNE (GB), BRAND Frères (B), Giacomo BROGI (I), Joseph-Ernest BUSCHMAN (B), Julia Margaret CAMERON (GB), Etienne CARJAT (F), Pierre CHARGOIS (B), Thomas CHILD (GB), Guillaume CLAINE (B), A. COUVREUX & H. HERSENT (B), Armand DANDOY (B), Auguste DE BEDTS (B), Emile DE DAMSAUX (B), Alexis DELAGRANGE (F), DELEHAYE & SLUYTS (B), E. DESPLANQUES (F), Charles D’HOY (B), Chevalier L.P.T. DUBOIS de NEHAUT (B), Maxime DU CAMP (F), Joseph DUPONT (B), Jean-Gabriël EYNARD de LULLIN (CH), Robert FENTON (GB), Claude-Marie FERRIER (F), Edmond FIERLANTS (B), Henri FORTIER (F), Francis FRITH (GB), Jules GERUZET (B), Louis GHEMAR (B), Albéric GOETHALS (B), Andreas GROLL (Tjech), GUSTAVE (Hergaux) (B), Gustave HERMANS (B), David Octavius HILL (GB), Edouard HOCQUARD (F), William Henry JACKSON (USA), Louis JACOPSSEN (B), Florent JOOSTENS (B), Joseph KIRSCH (B), B. LEBA (B), Léonard Joseph LEKEU (B), Henri LE SECQ (F), Robert MACPHERSON (GB), Joseph MAES (B), Charles MARVILLE (F), Joseph MASCRE (B), MAYER-McPIERSON (F), Jan-Frans MICHIELS (B), Colin MURRAY (GB), Felix Tournachon NADAR (F), Carlo NAYA (I), Charles NEGRE (F), Charles NEYT (B), Nicéphore NIEPCE (F), Timothy O’SULLIVAN (USA), Eugène PIOT (F), Alphonse PLUMIER (B), Carlo PONTI (I), Achilles QUINET (F), Gilbert RADOUX (B), ROBERTSON & BEATO (GB/I), Auguste SALZMANN (F), William SAUNDERS (GB), Louis SCHWEIG (B), SCOWEN (Ceylon), SIMONAU & TOOVEY (B), SKEEN (Ceylon), Giorgio SOMMER (I), William Henri Fox TALBOT (GB), Julien VALLOU de VILLENEUVE (F), Léon VIDAL (F), Charles WALDACK, Carleton WATKINS (USA)…

Ca. 1885 tot ca. 1920 Edouard HANNON (B), ALEXANDRE (B), James Craig ANNAN (GB), Eugène ATGET (F), Ernest James BELLOCQ (USA), Léon BOVIER (B), William CADBY (GB), Alvin Langdon COBURN (GB), Edward Sheriff CURTIS (USA), George DAVISON (GB), Robert DEMACHY (F), Adolphe DE MEYER (Lux), René DESCLEE (B), Pierre DUBREUIL (F/B), José Ortiz ECHAGUE (E), Peter H. EMERSON (GB), Frederick H. EVANS (GB), Ludovic FRAEYS-DE VEUBEKE (B), Charles GASPAR (B), J. HERSLEVEN (B), Alfred Horsley HINTON (GB), Gertrude KAESEBIER (USA), Leon KEUSTERS (B), Fernand KHNOPFF (B), Heinrich KUHN (A), Alberic LUNDEN (B), Gustave MARISSIAUX (B), Jean MASSART (B), Leonard MISONNE (B), Constant PUYO (F), Henri REMES (B), Henri Peach ROBINSON (GB), Emile ROMBAUT (B), Théophile SANDERS (B), George H. SEELEY (USA), Léon SNEYERS (B), Edward STEICHEN (USA), Alfred STIEGLITZ (USA), Paul STRAND (USA), Marcel VANDERKINDERE (B), Wilhelm VON GLOEDEN (D), Edmond WETTSTEIN (B), Clarence H. White (USA)…

Ca. 1915 tot ca. 1950 Berenice ABBOTT (USA), Ansel ADAMS (USA), Louis AERTS (B), Manuel ALVAREZ BRAVO (Mex), Emmy ANDRIESSE (NL), Raoul BARIAUX (B), Cecil BEATON (GB), Arthur BENDA-d’ORA (A), Jan BERAN (Tjech), Henri BERSSENBRUGGE (NL), Izis BIDERMANAS (F), Jozef Emiel BORRENBERGEN (B), Margaret BOURKE-WHITE (USA), Bill BRANDT (GB), BRASSAI (F), Francis BRUGUIERE (USA), Charles BUYLE (B), Henri CARTIER-BRESSON (F), Philippe COOLS (B), Howard COSTER (GB), Imogen CUNNINGHAM (USA), Joë DEKAIS (B), Joris DE MESSEMAEKER (B), Longinus DE MUNTER (B), Robert DE SMET (B), Robert DOISNEAU (F), Frantisek DRTIKOL (Tjech), Pierre DUBREUIL (B), Fernand DUMEUNIER (B), R.V. DUQUENNE (B), Alfred EISENSTAEDT (D/USA), Hugo ERFURTH (D), Walker EVANS (USA), Alfred FAUVARQUE-OMEZ (F), Jaromir FUNKE (Tjech), André GARBAN (F), GEERTS (B), Victor GUIDALEVITCH (B), René GUIETTE (B), Ernst HAAS (A), Florence HENRI (D/F), Horst P. HORST (D), Rene HUIGENS (B), Lewis W. HINE (USA), Emile JANSEN (B), Stefan JASIENSKI, André KERTESZ, Willy KESSELS, Rudolf KOPPITZ, Germaine KRULL, Adolf LAZI (D), Henri LE BECQ (B), Marcel LEFRANCQ (B), Charles LEIRENS (B), Jules LEJEUNE (B), Eugène LEMAIRE (B), G. LEMAJEUR (B), Aimé LEMMENS (B), Erna LENDVAI-DIRCKSEN (D), Herbert LIST (D), René LONTHIE (B), George Platt LYNES (USA), MAN RAY (USA/F), Theo. MARIVOET (B), Daniel MASCLET (F), Lazslo MOHOLY-NAGY, Barbara MORGAN (USA), Edmond MOULU (B), Arnold NEWMAN (USA), Irving PENN (USA), Georges PETIT (B), Camille PETRY (B), Maurice PIERARD (B), H. POLLAERTS (B), Roger POPULAIRE (B), Albert RENGER-PATZSCH (D), Alexander RODCHENKO (USSR), Georges SAAD (F), Erich SALOMON (D), August SANDER (D), Friedrich SEIDENSTUCKER (D), E. SERGYSELS (B), Michel SEUPHOR (B), David Chim SEYMOUR (GB), Emmanuel SOUGEZ (F), Piet SPOOR (B), Edward STEICHEN (USA), Sasha STONE (B), Paul STRAND (USA), Stijn STREUVELS (B), Joseph SURY (B), UMBO (D), Raoul UBAC (B), Erno VADAS (Hong), Frans VAN DE POEL (B), Germaine VAN PARYS (B), Pierre VERGER (F), Edmond VERMEYLEN (F), Luigi VERONESI (I), Todd WEBB (USA), Guillaume WEBER-CHAPUIS (B), WEEGEE (USA), Edward WESTON (USA), WOLS (D/F), G. WOUMANS (B)…

31

Ca. 1950 tot ca. 1980

32

Ansel ADAMS (USA), Robert ADAMS (USA), Diane ARBUS (USA), Eve ARNOLD (USA), Yves AUQUIER (B), Paul AUSLOOS (B), Richard AVEDON (USA), Lewis BALTZ (USA), Horst H. BAUMANN (D), Robert BESARD (B), Eva BESNYO (NL), Werner BISCHOF (CH), A. Aubrey BODINE (USA), René BORZEE (B), Edouard BOUBAT (F), Bert BRACKE (B), Bill BRANDT (GB), Harry CALLAHAN (USA), Cornell CAPA (USA), Robert CAPA (USA), Paul CAPONIGRO (USA), Christian CAREZ (B), CHARGESHEIMER (D), Vaclav CHOCHOLA (Tjech), Lucien CLERGUE (F), Cesare COLOMBO (I), Martien COPPENS (NL), Pierre CORDIER (B), Julien COULOMMIER (B), Judy DATER (USA), Bruce DAVIDSON (USA), Liliane DE COCK (B/USA), Gilbert DE KEYSER (B), Toni DEL TIN (I), Paul DEN HOLLANDER (NL), Gilbert D’HAEN (B), Pierre D’HARVILLE (B), Robert DOISNEAU (F), Mark DE FRAEYE (B), Walter DE MULDER (B), Antoon DRIES (B), José DWORKINE (B), Harald EDGERTON (USA), Lou EMBO (B), Suzy EMBO (B), Elliott ERWITT (USA), Gertrude FEHR (D), Stephen FELDMAN (USA), Gerard FIERET (NL), Larry FINK (USA), Franco FONTANA (I), Karel FONTEYNE (B), Martine FRANCK (F), Lee FRIEDLANDER (USA), Luk GEES (B), Giorgio GIACOBBI (I), Mario GIACOMELLI (I), Ralph GIBSON (USA), Martin GLAUS (D), Karl GOFFIN (B), Philippe GOOSSENS (B), Dan GRAHAM (USA), Hubert GROOTECLAES (B), David Lee GUSS (USA), Ernst HAAS (A), Heinz HAJEK-HALKE (D), Philippe HALSMAN (USA), Hiroshi HAMAYA (Jap), Charles HARBUTT (USA), Jos HERMANS (B), François HERS (B/F), Martha HOEPFNER (CH), Frank HORVAT (F), Eikoh HOSOE (Jap), Damien HUSTINX (B), Roel JACOBS (B), René JACQUES (F), Yousuf KARSH (Can), Peter KEETMAN (D), Andre KERTESZ (F), Willy KESSELS (B), Ihei KIMURA (Jap), William KLEIN (USA/F), Roger KOCKAERTS (B), Leslie KRIMS (USA), Frank L. LAMBRECHT (B/USA), Adolf LAZI (D), Robert LEBECQ (D), Jacque LECOUTURIER (B), Charles LEIRENS (B), Erich LESSING (D), Giorgio LOTTI (I), Ovide MAAS (B), Mary Ellen MARK (USA), Adrien MASUI (B), Ralph Eugene MEATYARD (USA), Henri MELIS (B), Duane MICHALS (USA), Jean MIL (B), J. MOLDAVER (B/USA), Inge MORATH (USA), Barbara MORGAN (USA), Robert MORIAN (B), Floris M. NEUSUSS (D), Nicholas NIXON (USA), Cas OORTHUYS (NL), Gordon PARKS (USA), Marcel PERMANTIER (B), Gerda PETERICH (USA), Frank PHILIPPI (B), Paule PIA (B), Julia PIROTTE (Pol/B), Sem PRESSER (NL), Lucia RADOCHONSKA (B), Wolfgang REISEWITZ (D), Bob REUSENS (B), Marc RIBOUD (F), George RODGER (GB), Fulvio ROITER (I), Willy RONIS (F), Bernard ROUGET (F), Eva RUBINSTEIN (USA), Susan RUBINSTEIN (USA), Jan SAUDEK (Tjech), Kyoichi SAWADA (Jap), Herman SELLESLAGS (B), Jan SCHIET (NL), Stephen SHORE (USA), Jean-Loup SIEFF (F), Aaron SISKIND (USA), W. Eugene SMITH (USA), Georges SNOECK (B), Jacques SONCK (B), Otto STEINERT (D), Bert STERN, Eric STOCKMAN (B), Louis STETTNER (USA), Joszef SUDEK (Tjech), Filip J. TAS (B), André THEVENET (B), George A. TICE (USA), Arthur TRESS (USA), Roland d’URSEL (B), Jerry UELSMANN (USA), Carl UYTTERHAEGEN (B), Burk UZZLE (USA), Michel VAN DEN EECKHOUDT (B), Guy VAES (B), Frans VAN DEN BREMT (B), Serge VANDERCAM (B), Pim VAN OS (NL), Françis VAN UFFEL (B), Georges VERCHEVAL (B), Gaston VERMOSEN (B), Frans VERMOST (B), Jacques VILET (B), John VINK (B), Christian VOGT (CH), Jack WELPOTT (USA), Robert WESTON (USA), Minor WHITE (USA), Geoff WINNINGHAM (USA), Garry WINOGRAND (USA), Rolf WINQUIST (Zwed), Rudi WOUTERS (B), Jozef WYNEN (B), Gaston XHARDEZ (B)…

Na 1980 Hans AARSMAN (NL), Robert ADAMS (USA), Hans BOL (NL), Elke BOON (B), Dirk BRAECKMAN (B), Elisabeth BROEKAERT (B), Daniel BRUNEMER (B), Marsha BURNS (USA), Jan CARLIER (B), Sarah CARLIER (B), Alain CHABEAU (B), Georges CHARLIER (B), Heinz CIBULKA (A), Denise COENEN (B), Lynne COHEN (Can), Marina COX (B), John DAVIES (GB), Carl DE KEYZER (B), Jérôme DE PERLINGHI (B), Niels DONCKERS (B), Jean-Paul DERIDDER (B), Patrick DE SPIEGELAERE (B),Tim DIRVEN (B), Gilbert FASTENAEKENS (B), Stephen FELDMAN (USA), Flor GARDUNO (Mex), Andre GELPKE (D), Ludo GEYSELS (B), Geert GOIRIS B), André GOLDBERG (B), Nan GOLDIN (USA), Werner HANNAPEL (D), Nick HANNES (B), Ben HANSEN (B), Jitka HANZLOVA (D), Mark HOFLACK (B), Marc HOREMANS (B), Pierre HOUCMANT (B), André JASINSKI (B), Lucas JODOGNE (B), Gert JOCHEMS (B), Jan KEMPENAERS (B), Jimmy KETS (B), Mark KLETT (USA), Tony LE DUC (B), Jana LEO (E), Zoë LEONARD (USA), Jan LOCUS (B), Lucie & Simon (F), Chantal MAES (B), Freya MAES (B), Valerie MANNAERTS (B), Lara MENNES (B), Christian MEYNEN (B), Richard MISRACH (USA), Spank MOONS (B), Nicholas NIXON (USA), Marie-Françoise PLISSART (B), Bernard PLOSSU (F), Arno RONCADA (B), Michael SCHMIDT (D), Jeffrey SILVERTHORNE (USA), Paul SOCHACKI (B), Rosalind SOLOMON (USA), marc STECULORUM (B), Nadine TASSEEL (B), Marc TRIVIER (B), Hiromi TSUCHIDA (Jap), Celine VAN BALEN (NL), Bruno VANDERMEULEN en Danny VEYS (B), Bertien VAN MANEN (NL), Joël Peter WITKIN (USA), Vladimir ZIDLICKY (Tjech)... 33

3.1.2.1.2. Collectie Apparatuur De collectie fotografische apparatuur van het FoMu is uniek in zijn omvang en diversiteit en geniet wereldfaam. De collectie Michel Auer (Genève) werd in 1973 volledig aangekocht en vormt de kern van de apparatuurcollectie. In 2006 verwierf het museum alle camera’s uit Agfa Historama in Keulen. De combinatie van deze twee collecties maakt van het FoMu een internationale speler die zich kan meten met het George Eastman House in Rochester en andere Europese fotomusea zoals Die Technische Sammlungen in Dresden, het Musée Suisse de l’appareil Photographique in Zwitserland en het Preus Museum in Noorwegen. Deze twee grote schenkingen maar ook de talrijke kleine schenkingen maken dat het museum nagenoeg alle cameratypes en technologische innovaties bezit die ooit ontwikkeld werden. Ze zijn vertegenwoordigd door representatieve cameratypes van de vroege camera obscura tot en met de digitale camera. Enkele zeldzame of zelfs unieke camera’s, zoals onder meer de Mélanochromoscope van Louis Ducos du Hauron en L’Appareil Sigriste SOL van Guido Sigriste behoren tot de pronkstukken van het museum. Naast de Europese productie zijn ook Amerikaanse, Russische en Japanse producties breed vertegenwoordigd.

Het verzamelgebied van de fotografische techniek is uiteraard ruimer dan alleen maar camera’s. Het museum verzamelt alle materiële getuigen van het ontstaans- en productieproces van de fotografie, van vroeger tot nu. Dit betekent dat er naast de verschillende cameratypes ook allerlei opname- en afdrukmateriaal, studiomeubilair, belichtingsmateriaal, publiciteit en fotopapieren aanwezig zijn in de collectie. Het FoMu investeerde in het bijzonder in de Belgische cameraproductie. Louis Van Neck (Antwerpen), Hofmans (Brussel), Le Scénographe du Dr. Candèze (Luik) zijn slechts enkele belangrijke voorbeelden van de Belgische cameraproductie uit de negentiende en het begin van de twintigste eeuw die in de collectie zijn opgenomen. Ook het Keizerpanorama van Joseph Maes is een unieke stereokijkast waarvan er nog slechts vijf exemplaren wereldwijd bekend zijn. Daarnaast omvat de apparatuurcollectie ook een deelcollectie aan precinema en amateurfilmcamera’s- en projectoren, waardoor er een directe link is met de cinematografie. De totale cameracollectie met meer dan 23.000 camera’s en toebehoren verschaft kennis en inzicht in de fotografische beeldcreatie.2 De maatschappelijke impact van de evolutie van de technische middelen geldt als een essentieel verzamelcriterium. De relatie tussen technologie en esthetiek of het effect van de techniek op beeldvormen en hun betekenissen is een ander belangrijk uitgangspunt.

34

Hieronder volgt een indicatieve opsomming van de meest representatieve voorbeelden van de verschillende cameratypes. Camera obscura: ‘Ossenoog’, objectief voor camera obscura in tentvorm; vroeg negentiende eeuwse camera obscura; negentiende eeuwse camera obscura type sliding box; Miragioscope, vroeg negentiende eeuwse camera obscura in karton bedoeld als speelgoed; camera lucida;... Daguerreotypie- en calotypiecamera’s: daguerreotypie-uitrusting met ontwikkelkastje, sensibilisatiekastje en etui voor onbelichte platen; Amerikaanse daguerreotypie-camera W.H. Lewis, New York; anonieme daguerreotypie-camera; Voigtlander Metall-Kamera; anonieme calotypiecamera; calotypiecamera, replica naar origineel van W.H. Fox Talbot gerealiseerd door Science Museum, Londen…

2

Vergelijking met internationale fotomusea: Musée de la photographie Charleroi: 4000 camera’s, George Eastman House: 16 000 items, waarvan 4000 camera’s, Technische Sammlung Dresden: 25 000 objecten (meer dan enkel camera’s)

Collodiumcamera’s en reiscamera’s: Draagbare doka voor collodiumfotografie, met toebehoren, ca. 1865; Le Scénographe du Dr. Candèze (Luik), vouwcamera, 1874; Balgcamera Th. Broothaerts (Brussel); Photographie de Salon Dubroni, J. Bourdin, Parijs, ca. 1864, in oorspronkelijke kist met toebehoren; Reiscamera L. Van Neck (Antwerpen), ca. 1900; Le Touriste d’Enjalbert, Parijs, ca. 1880; Reiscamera Van der Schrieck (Brussel), ca. 1910; Reiscamera Charles Rauser, Genève, ca. 1895; Chambre Pliante de Darlot, Parijs, ca. 1894; Reiscamera voor platen 50 x 60 cm, afkomstig van Studio Herman Link, Genève; Multiphoto A. Hofmans (Brussel); Anonieme carte-de-visite-camera voor vier opnamen op platen 13 x 18 cm, Frankrijk, ca. 1865; Royal Mail, Butchter & Son, Londen, multiphoto-camera voor zes opnamen op platen 8,5 x 11 cm… Ferrotypiecamera’s: Ertee, R. Talbot, Berlijn, 1914; Aptus, Moore & Co., Liverpool, ca. 1895; Mirax, Parijs, voor 1928; Fallowfield, Londen, ca. 1890;… Studiocamera’s: Walker (Brussel), voor platen 40 x 40 cm, ca. 1865; Engel-Feitknecht, Bienne (CH), ca. 1898; Stegemann, Berlijn, ca. 1925; allerlei studio-attributen (neksteunen, achtergronddecors, meubilair)… Speurderscamera’s: Ch. Hofmans (Brussel), ca. 1895; Le Vélocigraphe, Parijs, 1891; Le Pascal, Lyon, 1898; Kodak Nr. 1, Rochester, 1889 (2); Gourdinne-Jeanne (Luik), ca. 1895; La Foldette, Parijs, ca. 1905; Watson’s, Londen, voor 1892; Adams de Luxe, Londen, 1890; Le Royal Detective, L. Van Neck (Antwerpen), ca. 1900; Marijnen (Brussel), ca. 1890; A. Le Docte (Brussel), 1890… Jumelle- en geheimcamera’s: Photo-Jumelle Carpentier, Parijs, 1892; Jumelle Sigriste, Parijs, 1898; Jumelle Mackenstein, Parijs, 1895; L’Escopette Darier, Genève, 1888; Photospère, Parijs, 1888; Photo-Etui Jumelle, Talbot, Berlijn / Franck-Vallery, Parijs, 1893; Stirn vestcamera, Berlijn, 1886; Expo, New York, ca. 1905; The Demon Camera, Londen, 1889; Le Photo Revolver, E. Krauss, Parijs, ca. 1916; Photo Cravatte, E. Bloch, Parijs, 1890; Krügener’s Taschenbuch Camera, Frankfurt, ca. 1905; Photo-Livre Le Docte (Brussel), ca. 1890; A. Le Docte vestzakcamera (Brussel, ca. 1890; Draye (Merksem), ca. 1905; Ergo, Contessa Nettel, Stuttgart, 1924; Ticka Watch Pocket, Houghton Ltd., Londen, 1907; Vega, Genève, 1900; Photo-Chapeau Van Neck (Antwerpen), 1885… Vouwcamera’s: Werner (D), ca. 1890; Nr. 5 Folding Kodak, USA, 1893; Le XXième Siècle, Parijs, ca. 1895; Dr. Krügener’s Delta Periskop, Frankfurt, 1903; The Aluminium Kit, Londen, 1903; Ango, Goerz, Berlijn, 1906; Conley, USA, 1907; Universal Juwel, ICA, Dresden, 1910/14; Atom, ICA, Dresden, 1913; Phoenix, Stuttgart, 1924; Tropen Adoro, Contessa Nettel Werke, Stuttgart, 1925; Bergheil Luxus, Voigtländer, ca. 1935; Challenge Folding, Glasgow, ca. 1905; Folding Le Rêve, Parijs, 1908; Agfa Sandard, München, ca. 1928; Vollenda nr. 70, Kodak, Stuttgart, 1930/34; Ansco Semi-Automatic Folding, USA, ca. 1920; Ihagee, Dresden, ca. 1936; Agfa-Ansco, USA, ca. 1930; Regent I Klapcamera, Kodak, Stuttgart, 1936; Vest Pocket Kodak Model B, Londen, 1925; Nr. 3 Folding Pocket Kodak Model G, USA, 1909/14; Nr. 1A Folding Hawk-Eye Model 1, USA, 1890; Nr. 1A Folding Pocket Kodak Model D, USA, 1894-1908…

35

Stereocamera’s en stereokijkers: Stereo Hare, Londen, ca. 1860; Stereo Goldwein, Praag, ca. 1890; Chambre Automatique A. Bertsch, Parijs, 1861; Stereo Hofmans, Brussel, ca. 1880; Linos, Duitsland, ca. 1890; Stereo Draye, Merksem, ca. 1900; Stereo Spido Gaumont, Parijs, 1900; Stereo Panoramique Leroy, Parijs, 1906; Stereo Block-Note, Gaumont, Parijs, 1905; Stereo Detective, Newman & Guardia, Londen, ca. 1895; Weno, Rochester, 1903; Dr. Krügeners Stereo Delta, Frankfurt, 1903; Jumelle Sigriste Stereo, Neuilly-sur-Seine, 1900; Stereo Palmos, Dresden, 1905; Jumelle Papigny, parijs, 1902; Le Prismac, Parijs, ca. 1906; Homeos, J. Richard, Parijs, 1913; Summum, Parijs, ca. 1925; Stereoflektoskop, Voigtländer, ca. 1914; Monobloc, Parijs, ca. 1920; Verascope F40, J. Richard, Parijs, 1938; Stereo Iloca Rapid, Hamburg, ca. 1950; Duplex ISO, Milaan, ca. 1950; Sputnik, USSR, ca. 1960; uitgebreide collectie stereokijkers; automatische stereokijker Taxiphoto Richard, Parijs, ca. 1900; uitgebreide collectie ViewMaster; Keizerspanorama, automatische stereoskoop, J. Maes (Antwerpen), 1905… Tweeogige reflexcamera’s: Twin Lens Universal, Newman & Guardia, Londen, ca. 1894; Ross Twin Lens, Londen, ca. 1891; A. Le Docte (Brussel), ca. 1890; L. Van Neck, Londen/Antwerpen, 1890; Rolleiflex, Braunschweig, 1929; Rolleiflex Sport, Braunschweig, 1932; Bayerflec, Freital, 1936; Ontoflex, Parijs, 1939; Welta Superfecta, Görlitz, ca. 1930…

36

Eenogige reflexcamera’s: Loman’s Improved Reflex, Amsterdam, 1889; Improved Artist Reflex, Londen, ca. 1910; Karmaflex, Dresden, ca. 1930; Ernoflex, Dresden, 1925; Ihagee Paff Reflex, Dresden, 1922; Ermanox, Dresden, 1924; Ermanox, Dresden, 1925; Ernoflex, Dresden, 1927; Ihagee Klapp Reflex, Dresden, ca. 1930; Speed Graphic, USA, ca. 1925; Graflex Serie B, USA, ca. 1930… Boxcamera’s: Uitgebreide collectie met voornamelijk producten van constructeurs zoals Eastman Kodak en Agfa; ook een prototype van de Gevabox, ca. 1935, toestel dat pas na de Tweede Wereldoorlog in productie werd genomen… 35mm-camera’s: Tourist Multiple, New York, 1913; Minigraph, Berlijn,1915; Le Photoscopic, Brussel, 1924; Le Cinéscopic, Brussel, 1930; Le Cent Vues, Parijs, 1928; EKA, E. Krauss, Parijs, 1924; Leica A de Luxe, 1925; Compur Leica, Wetzlar, 1926; Ur Leica, Wetzlar, 1931; Leica Standard, Wetzlar, 1931; Leica III, Wetzlar, 1933; Leica IIIc, Wetzlar, 1940; Contaflex, Jena, 1934; Contax I, Dresden, 1932; Contax II, Dresden, 1936; Contax III, Dresden, 1936; Contax D, Dresden, voor 1940; Exacta, Dresden, 1936; Compass, Le Coultre (CH), ca. 1938; Alpa Reflex, Ballaigues (CH), 1942; Adox Adrette, Wiesbaden, 1939… Luchtfotografie: Camera voor luchtfotografie, Zeiss-Ikon, Jena, 1920; Gyrbox, 1950; Fotografisch geweer, Thomton-Pickard, London, 1915; idem, Japanse copie van latere datum… Panoramacamera’s: Nr. 1 Panoram, Eastman Kodak, 1894; Periphoto Lumière, 1901: Siniometriche camera, Antwerpen, ca. 1890/1900…

Kleurenfotografie: speciale opnametoestellen, projectoren en kijkers voor 3-kleuren-fotografie Naoorlogse zoeker- en reflexcamera’s: een zeer ruime selectie uit de Europese, Russische, Amerikaanse en Japanse productie. Instamaticcamera’s: ruime keuze van modellen, vooral Eastman-Kodak, Agfa, Gevaert, Diana... Miniatuurcamera’s: ondermeer een ruime keuze Minox-camera’s met alle toebehoren. Recente compact- en reflexcamera’s: representatieve keuze van nieuwe modellen en technologieën; vooral Nikon, Olympus, Minolta, Canon. Polaroid: ruime collectie, waaronder enkele unieke prototypen, geschonken door het bedrijf. Kijkkasten en precinema: Draagbare kijkkast voor getekende rollen, vroeg negentiende eeuws); Zograscoop, achttiende eeuw; Optical Egg; Kijkkast voor opticaprenten, laat achttiende of vroeg negentiende eeuw; Polyorama Panoptique et Dioptrique, Lefort & Lemaire, Parijs, 1840; Lithofanie; Megalethoscope van C. Ponti (I), 1862; Schaduwpoppentheater (“The Broken Ladder”); mooie collectie toverlantaarns, eind achttiende eeuw tot eind negentiende eeuw, met bijhorende platen en bewegings- of effecten-mechanismen; Triple Lantern, eind negentiende eeuw; Nouveau Phenakisticope van J. Plateau (Gent), 1832; Le Phenakisticope de Projection, Jules Duboscq, Parijs, 1850; Zoötroop, 1867; Praxinoscope Théatre van Raynaud, 1890… Cinematografie: Filmkijkers: Mutoscoop, The Kinora, Kinora Lumière,...; Cinématographe Lumière no.2, Parijs, 1895; Projecteur Lumière, Parijs, 1897; Edison’s Projecting Kinetoscope, Th. A. Edison, USA, 1893/97; Kineclair, projector, Dupuis (F), ca. 1898; Olikos, camera en projektor voor filmopnamen op glasplaten, St.Etienne, 1910; uitgebreide collectie filmcamera’s en projectoren van diverse constructeurs, waaronder: Pathé Frères (F), André Debrie (F), Bol (CH), Zeiss-Ikon (D), Gaumont (F), Ernemann (D), Eastman-Kodak (USA), Paillard-Bolex (CH), Agfa Kamera-Werk (D), Eumig (A), Bell & Howell (USA), begin twintigste eeuw…

37

2 3

4

1

8 7 9

38

13

14 1. Julia Margaret Cameron, Christabel, 1866 2. Nan Goldin, Misty and Jimmy Paulette in the taxi, N.Y.C., 1991 3. August Sander, Jungbauern auf dem Weg zum Tanz, Westerwald, 1914 4. Jeffrey Silverthorne, Lovers, Carbon Monoxide Poisoning, 1973 5. William Klein, Bikini, Beach, Moscow River, 1959/61 6. Weegee, Three women trampled to death on excursion ship stampede, 1941 7. Otto Steinert, Ein-Fuß-gänger, 1951 8. László Moholy-Nagy, Twee naakten, 1925 9. Alfred Stieglitz, Old and New New York, 1910 10. Richard Avedon, Dorian Leigh, Evening Dress by Piguet, Helena Rubenstein’s apartment, Ile-St.-Louis, Paris, 1949 11. Dirk Braeckman, Zelfportret met foto, 1986 12. Ghémar Frères, De Zenne, gezien vanaf de Koolmarkt, 1867 13. Robert Doisneau, Regard oblique (chez Romi), Paris, rue de la Seine, 6ième arr., 1948 14. Edward Weston 15. Stephen Shore, Church & 2nd Street, Easton, Pennsylvania, 20.06.1974 16. MAN RAY, Solarisatie, 1931 17. Henri Cartier-Bresson, Valencia, Espagne, 1933 18. Nicholas Nixon, The Brown Sisters (Heather, Mimi, Bébé B. Nixon, Laurie), Harwichport, Massachusetts, 1978 19. Nadar, Pantheon Nadar, 1854

15

19

18 20. Irving Penn, Large sleeve (Sunny Harnett), 1951 21. Lewis Hine, Mrs. Larocca, making willow plumes in an unlicensed tenement, 1912 22. Leonard Misonne, Après l’averse, 1935 23. Robert Adams, Lakewood, California, 1974 24. Édouard Denis Baldus, Parijs, het nieuwe Louvre, Pavillon Richelieu, 1856 25. André Adolphe Eugène Disdéri, Les Fils Verhulst, 1859

23

20

5

6

10 11

39

16

17

21

12

22

25 24

2

3

1

7 10 8 9 12

15

40

13

1. Kodak Ltd., London, Kodak Brownie 127, ts. 1952-1959, 2. Albert Darier-Gide, L’escopette, 1889 3. Compagnie Française de Photographie, Le Photosphère, ca. 1888 4. Société Belge d’Optique et d’Instruments de Précision (OIP), Gent, politiecamera, ca. 1900 5. Gebroeders Lapierre, Mapadophore, Laterna Magica, ca. 1880 6. Ernst Leitz GmbH, Leica 1 Luxus, 1929-1930 7. Hasselblad, Hasselblad 500 C, ts. 1957-1971 8. Kodak Ltd., London, Kodak Instamatic 100, ca. 1963 9. Anonieme constructie, draagbare kijkkast, ca. 1850 10. Louis Ducos du Hauron, Le Mélanochromoscope, 1899 11. Anonieme constructie, calotypiecamera 12. Ets. Walter, ateliercamera, ca. 1860 13. E. Deyrolle & Fils, Scénographe Candèze, ca. 1874 14. Polaroid Corporation, Polaroid Land Camera, model 95, ts. 19481953 15. F. Jonte, Le Touriste, ca. 1890 16. Maison Dubroni, Dubroni labocamera, ca. 1860 17. Louis Van Neck, reiscamera, ca. 1874 18. Ernemann-Werke AG, Ermanox, ts. 1924-1926 19. Eastman Kodac Co., Kodak No. 1, ts. 1889-1895 20. Jean Guido Sigriste, L’appareil Sigriste, 1898 21. Voigtländer & Sohn AG, Voigtländer Metall Camera, 1840 22. W. Butcher & Son, Royal Mail multifotocamera, ca. 1907 23. Carlo Ponti, Megalethoscoop kijkkast, ca. 1862

16

14 17

18

4

5

6

11

41

19

20

21

22

23

“Wie ben ik om Brian Wallis tegen te spreken als hij zegt dat de collectie van het FoMu beter en waardevoller is dan die van het ICP. De collectietentoonstelling die momenteel loopt is zonder meer goed en interessant. Alleen weet ik uit goede bron dat het museum de tentoonstelling slechts om de drie jaar zal wisselen. Persoonlijk vind ik dat wel wat mager, dit zou sneller mogen gebeuren. Natuurlijk weet ik ook wel dat dit gemakkelijker gezegd is dan gedaan. Maar als Brian Wallis gelijk heeft, en dat zal wel, dan moet deze collectie echt wel getoond worden. Eigenlijk zou dit één van de prioriteiten van het FoMu moeten zijn. Nogmaals, dit is allemaal gemakkelijk gezegd en geschreven. Maar toch, het FoMu kan het zich eigenlijk niet permitteren om beelden van Stephen Shore en van andere toppers niet met afwisselende regelmaat te tonen. Het pas gepresenteerde collectieboek is natuurlijk een schitterend initiatief... en het feit dat er opvolging voor dit boek beloofd is, maakt het enkel nog beter.” Gert Jochems (BE °1968, fotograaf)

3.1.2.1.3. Collectie Bibliotheek 42

De bibliotheek van het FoMu is binnen het Nederlands taalgebied zonder twijfel de grootste en meest gespecialiseerde. Ze kan moeiteloos de vergelijking doorstaan met gelijkaardige instellingen in het buitenland.3 De collectie vormt een perfecte basis voor wetenschappelijk onderzoek en bevat relevante publicaties van het prille begin van de fotografie tot de meest recente trends en ontwikkelingen. Als geheel wordt de collectie als cultureel erfgoed beschouwd. De bibliotheekcollectie van het FoMu is gegroeid uit de museumbibliotheek van het toenmalig provinciaal museum Sterckshof dat vanaf 1965, het jaar van de tentoonstelling 125 Jaar Fotografie, ook fotografische literatuur opneemt in de collectie. Twee belangrijke bruiklenen legden de basis van de bibliotheekcollectie. In 1966 geeft het Prentenkabinet van de stad Antwerpen de bibliotheek en het archief van de Association Belge de Photographie voor onbepaalde duur in bewaring aan het FoMu. Deze overdracht betreft een duizendtal boeken uit de periode 1858-1931 en een honderdtal tijdschriften uit de jaren 18511939 en vormt een onschatbare bron voor de studie van de eerste eeuw van de fotografie. Een andere belangrijke bruikleengever is de firma Agfa-Gevaert. Sinds 1976 wordt de verouderde literatuur uit de bedrijfsbibliotheek (selectief) overgedragen aan het museum. Dit resulteert in een bruikleen van enkele duizenden titels die vooral behoren tot de technisch-wetenschappelijke sfeer. De bibliotheek bezit ook een duizendtal boeken over film die in de loop van de jaren aan de bibliotheek geschonken zijn. Het grootste deel van de FoMu-collectie is gecatalogeerd. Zo zijn bij benadering 32.000 werken opgenomen in de catalogus waardoor het de meest uitgebreide collectie vormt. Enkele duizenden publicaties, waaronder veilingcatalogi, moeten nog gecatalogeerd worden. 3

In de FoMu-catalogus zijn 32.000 werken opgenomen. Vergelijking met internationale fotomusea: 13.000 in Musée de la Photographie, Charleroi, 20.000 in het Nederlands Fotomuseum, Rotterdam, 3000 in Foam, Amsterdam, 20.000 in Fotomuseum Winterthur en 25.000 in het Preus Museum, Horten (Noorwegen).

Aantal fysieke banden aanwezig in de bibliotheekcollectie Het FoMu koopt sinds zijn oprichting gericht werken aan die aansluiten bij de collectie. Hierbij wordt een onderscheid gemaakt tussen de aankoop van recent verschenen literatuur en antiquarische werken. Die laatste categorie is noodzakelijk om de collectie van fotoboeken te vervolledigen die om uiteenlopende redenen beschouwd worden als ‘klassieken’ uit de fotografiegeschiedenis. Het FoMu ging ook meer recent bruiklenen aan. Naar aanleiding van de tentoonstelling Covers 1910-2004 heeft het museum sinds 2004 een langlopende bruikleen met Maurits Brands van 2500 tijdschriftnummers. In 2006 werd een bruikleenovereenkomst voor onbepaalde duur afgesloten met de Fédération Internationale de l’Art Photographique (FIAP). Op dit moment zijn er ca. 300 werken van FIAP opgenomen in de catalogus. Deze bruikleen wordt in de toekomst nog uitgebreid. De bibliotheekcollectie groeit stelselmatig door aankopen, schenkingen en ruilovereenkomsten. De publicaties moeten aan minstens één van onderstaande criteria voldoen: • publicaties door én over Belgische fotografen, zowel hedendaags als historisch • publicaties door én over de belangrijkste buitenlandse fotografen, zowel hedendaags als historisch • publicaties i.v.m. het verleden en heden van de verschillende maatschappelijke toepassingsgebieden van de fotografie zoals portret, mode, fotojournalistiek, publiciteit, landschap, wetenschap... • publicaties i.v.m. het verleden en heden van de fotografie als artistiek medium • publicaties i.v.m. de geschiedenis van de fotografische techniek (procedés, apparatuur, bedrijfsgeschiedenis...) De bibliotheekcollectie is onder te verdelen in volgende categorieën: monografieën, tijdschriften en documentatiemappen. De collectie monografieën kan worden opgesplitst in fotoboeken en literatuur over fotografie. De werken worden in het magazijn bewaard volgens het systeem van formaatplaatsing om de opslagruimte zo efficiënt mogelijk te benutten. Elke werk krijgt een inschrijvingsnummer, plaatskenmerk en droogstempel. Via een beschrijving in Brocade kan gezocht worden op auteur, titel, udc, trefwoord, ISBN, uitgever en plaatskenmerk.

43

De bibliotheek is geabonneerd op vierentwintig tijdschriften, waarvan drie ook online beschikbaar zijn via de publiekscomputers. De levering van de tijdschriften verloopt via de firma Ilge. Voor elf andere tijdschriften is er een ruilovereenkomst met binnen- en buitenlandse instellingen. Deze instellingen krijgen het FoMu-magazine EXTRA toegestuurd. Naast de lopende tijdschriften zijn via de catalogus ongeveer 450 tijdschrifttitels ontsloten. Daarboven komt de collectie van Maurits Brands met 2500 losse tijdschriftnummers. De tijdschriftencollectie is binnen de eigen provinciale catalogus en Antilope (tijdschriftencatalogus van Anet) te raadplegen. Informatie over fotografen, instellingen en merken wordt bewaard in documentatiemappen. De documentatie is opgedeeld in verschillende categorieën: • Fotografen en personalia: ca. 12.000 dossiers, alfabetisch gerangschikt, van binnen- en buitenlandse fotografen met persknipsels (uit binnen- en buitenlandse kranten), uitnodigingen voor tentoonstellingen, tentoonstellingsfolders, (fotokopies van) artikels verschenen in tijdschriften die niet aanwezig zijn in de tijdschriftencollectie... In deze dossiers werd in respectievelijk 1996 en 1998 de documentatie ingevoegd die verworven werd uit het nalatenschap Frans Nooyens en het opgeheven I.C.C. De ontsluiting gebeurt via lijsten die volgende gegevens vermelden: nationaliteit, geboorte- en sterfdatum, geboorte- en sterfplaats. • UDC-documentatie: de UDC-classificatie voor dit thematische onderdeel van de documentatie. • Merkdocumentatie: informatie over fotografische apparatuur, alfabetisch gerangschikt op producent of verdeler. 44

Publicaties per taal

De bibliotheek bestaat uit een leeszaal en magazijn. In het magazijn wordt de collectie bewaard: monografieën, seriële publicaties, documentatiemappen, schenkingen en archief. Dit deel is niet publiek toegankelijk. In de leeszaal staan de recente nummers van de lopende tijdschriftabonnementen. Die zijn vrij beschikbaar voor alle bezoekers. Bezoekers kunnen werken uit het magazijn aanvragen via mail, telefonisch of ter plaatse en in de leeszaal inkijken. Het is niet mogelijk werken te ontlenen om de collectie in optimale conditie te houden. Kostbare werken worden bewaard in de fototheek en zijn enkel beschikbaar mits uitdrukkelijke toestemming van de bibliothecaris en het afdelingshoofd collectie. Bibliotheekbezoekers melden zich aan bij het onthaal van het museum. Sinds januari 2013 worden ze in de bibliotheek ingeschreven in het gebruikersregistratiesysteem van Brocade. Elk volgend bibliotheekbezoek wordt geregistreerd. Jaarlijks ontvangt de bibliotheek tussen de 600 en 900 bezoekers. De bibliotheek heeft ruime openingsuren en is open van woensdag tot zaterdag van 10 tot 13 uur en van 14 tot 18 uur. Maandag en dinsdag is de bibliotheek enkel op afspraak te bezoeken.4 De leeszaal beschikt over twee publiekscomputers en draadloos internet. De werken mogen gekopieerd, gescand of gefotografeerd worden. De collecties van de bibliotheken van de Antwerpse provinciale instellingen zijn doorzoekbaar via een centrale catalogus. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van Brocade, een integraal webgebaseerde bibliotheeksoftware die door de Universiteit van Antwerpen (UA) ontwikkeld wordt en die door CIPAL wordt verspreid en ondersteund.

3.1.2.2. Het FoMu bewaart Foto’s zijn uitermate fragiel en sterk onderhevig aan degradatie als gevolg van ongeschikte bewaringsomstandigheden of onzorgvuldige manipulatie. Dit geldt ook, zij het in mindere mate, voor fotografische apparatuur. Indien we met deze conservatieproblematiek geen of onvoldoende rekening houden, dreigen onze duurzame en dankzij zware investeringen verworven collecties op relatief korte termijn geheel waardeloos te worden. Overigens is fotoconservatie niet uitsluitend een materie voor behoudsmedewerkers. Het is een zaak waarbij alle museummedewerkers op een of andere manier betrokken zijn. Het FoMu is zich bewust van de ernst van de problematiek en heeft een aantal specifieke maatregelen genomen. Die maatregelen betreffen enerzijds een verbetering van de condities waarin de collecties worden bewaard en tentoongesteld. Anderzijds werden recent enkele nieuwe functies gecreëerd. Hierdoor kan de materiële zorg voor de collecties toevertrouwd worden aan gespecialiseerd personeel dat zich verder kan bijscholen op dit vakgebied. Met een volgehouden informatiecampagne wil het FoMu al zijn medewerkers bewust maken van de problematiek en hen wijzen op ieders verantwoordelijkheid.

4

Ter vergelijking: de bibliotheek van het Nederlands Fotomuseum is geopend op woensdag en vrijdag van 13 tot 17 uur, Foam Amsterdam is enkel op woensdag geopend

45

3.1.2.2.1. Organisatie De fysieke zorg voor de collecties wordt toevertrouwd aan het afdelingshoofd collectie, een fotorestaurator, een inlijster, drie documentalisten en een wetenschappelijk onderzoeker (sinds 1 maart 2013). Deze medewerkers zijn verantwoordelijk voor de collectieregistratie, inrichting en organisatie van depotruimten, verpakking en berging van de collectiestukken, maatregelen op het gebied van de passieve conservatie, controle van de klimatologische condities in de depotruimten... Het FoMu heeft een fotograaf in dienst voor het reproduceren van de werken die professioneel uitgerust is met de nodige apparatuur voor zowel analoge als digitale beeldverwerking. Tevens beschikt het museum over een eigen, professioneel uitgerust inlijstatelier. Een sleutelplan voorziet dat enkel gemachtigde personeelsleden de depotruimten en ateliers kunnen betreden.

3.1.2.2.2. Preventieve conservering: infrastructuur Het FoMu is ondergebracht in een pakhuis dat functioneerde als opslagplaats voor koloniale waren. Het heeft dikke muren en relatief kleine ramen. Wat temperatuur en relatieve vochtigheid betreft is het gebouw hierdoor behoorlijk inert. Toch blijven de condities in de museumzalen en depotruimten doorgaans binnen de gehanteerde normen. In 2005 en 2006 werd de fototheek volledig geklimatiseerd. Vanaf 2013 startten de voorbereidingen voor de bouw van een nieuw depot (zie 4. Strategisch plan). 46

Voor alle ruimtes waar collectiestukken worden bewaard of tentoongesteld is de temperatuur, computergestuurd via sensoren in de lokalen, ingesteld op 18°C, 24 op 24 uur, 7 dagen op 7.

Gangbare richtlijnen Hierbij vatten we zeer bondig de richtlijnen samen die gelden voor de bewaring van fotografische collecties zoals ze binnen de werking van het FoMu worden toegepast. De drie belangrijkste factoren zijn: temperatuur, relatieve luchtvochtigheid en blootstelling aan licht. Temperatuur • Voor alle objecten en documenten geldt dat grote, bruuske of herhaalde schommelingen moeten worden vermeden • Voor zwart-witfoto’s is bewaringstemperatuur een minder kritische factor; aanbevolen waarden: ‘kamertemperatuur’ (18-21°C) • Voor kleurfoto’s is bewaringstemperatuur een zeer kritische factor; aanbevolen waarden: 4/8°C • Voor apparatuur is bewaringstemperatuur een minder kritische factor; aanbevolen waarden: ‘kamertemperatuur’ (18/21°C)

Luchtvochtigheid • Voor alle objecten en documenten geldt dat grote, bruuske of herhaalde schommelingen moeten worden vermeden • Bepaalde minimale of maximale waarden, afhankelijk van het materiaal, mogen in geen geval worden overschreden • Voor de meeste foto’s geldt de relatieve luchtvochtigheid als een zeer kritische factor; aanbevolen waarden: ca. 40/45%, min. 30%, max. 60% • Ook voor apparatuur (hout, metalen, leder...) vormt de relatieve luchtvochtigheid een kritische factor; aanbevolen waarden: ca. 45/50%, min. 40 %, max. 60% Licht • Voor de meeste materialen geldt dat blootstelling aan licht zowel in tijd als in intensiteit tot een minimum moet worden beperkt • Vooral blootstelling aan UV-stralen moet worden vermeden • Voor enkele oudere afdruktechnieken en voor vrijwel alle kleurfoto’s vormt blootstelling aan licht een zeer kritische factor

Tentoonstellingszalen Omdat er geen enkel rechtstreeks contact is met de buitenlucht blijft de relatieve vochtigheid in de museumzalen en depots behoorlijk constant en worden de aanbevolen waarden (tussen 40 en 55%) zelden of nooit overschreden. Voor het gedeelte in het bestaande gebouw blijven de condities gelden zoals hoger beschreven. De zalen in de nieuwe vleugel daarentegen zijn voorzien van een professionele klimaatregeling. De temperatuur wordt ingesteld op 18°C, de relatieve luchtvochtigheid op ca. 45%. De tentoonstellingszalen zijn afgeschermd van alle daglicht. De verlichting wordt, afhankelijk van het tentoongestelde materiaal, steeds beperkt tot respectievelijk 75, 125 en 175 lux. Waar nodig zijn de verlichtingstoestellen voorzien van UV-filters.

Depotruimtes Het depot van de collectie apparatuur bevindt zich op de derde en vierde verdieping van het bestaande gebouw. De beschikbare ruimte bedraagt momenteel 1200m². Enkele grote, industriële apparaten blijven opgesteld in de kelders. Kleine apparatuur wordt stofvrij opgeborgen in metalen kasten met glazen deuren. Grotere toestellen worden in open rekken geplaatst. De grootste stukken zijn vrij opgesteld. Voor een aantal deelcollecties die zwaardere klimatologische eisen stellen of specifieke opbergsystemen vereisen zijn twee aangepaste depotruimtes voorzien in de nieuwe vleugel, elk 48m² groot, beide voorzien van een klimaatregeling. In deze depotruimtes worden de negatieven, de kleurenfoto’s (afdrukken, negatieven en diapositieven), en de grote formaten of werken in originele lijst opgeborgen. Negatieven en kleurenfoto’s worden bewaard bij een constante temperatuur van 12°C.

47

Voor de behandeling van inkomende en uitgaande tentoonstellingen werd een afzonderlijk transitdepot (34m²) met klimaatregeling voorzien op de benedenverdieping, in de nabijheid van de loskade en goederenlift. Dit is een noodzakelijke vereiste binnen de samenwerking met andere Europese en Amerikaanse musea. De fototheek (180m²) is ingeplant op de vijfde verdieping van het bestaande gebouw. Het is een geklimatiseerde ruimte met elektronisch gestuurde zonnewering. In dit depot worden vooral zwart-witfoto’s en fotografische objecten bewaard. De fototheek geniet door het grote, op het noorden gerichte dak een overvloedige, neutrale lichtinval. Dit levert ideale omstandigheden voor een nauwgezette raadpleging van de werken maar vereist eveneens de discipline van alle medewerkers om documenten na raadpleging meteen weer op te bergen. In de toekomst brengt het FoMu de meest fragiele stukken en de kerncollecties onder in de nieuwe Collectietoren. Deze nieuwbouw zal voldoen aan alle gangbare normen qua licht, relatieve vochtigheid en temperatuur.

3.1.2.2.3. Preventieve conservering: collecties Collectie Fotobeeld 48

In 2004 startte het FoMu met een opdeling van de verzameling in een museale collectie enerzijds en een studiecollectie anderzijds. De zorgen op het vlak van passieve en actieve conservatie gaan hierbij in de eerste plaats uit naar de museale collectie. Alle beelden worden ingescand of gereproduceerd. Hierdoor zal de manipulatie van de originelen in de toekomst beperkt worden. Het FoMu bezit al jaren een compleet uitgeruste fotodienst. Het museum deed belangrijke investeringen om een professionele digitale beeldverwerking mogelijk te maken (onder meer A3 vlakbedscanners, Agfa Duoscan 2500, een filmscanner Imacon Flextight en digitale camera’s). Alle beelden worden indien mogelijk steeds onder een zuurvrij passe-partout geplaatst en in een polyesterhoes geschoven. Ze zijn opgeborgen in portfoliodozen die op metalen leggers worden geplaatst. Grote formaten worden in planokasten bewaard. Kleinere objecten zoals daguerreotypieën, ambrotypieën en ferrotypieën, evenals boeken en albums, worden individueel verpakt in zuurvrij materiaal en opgeborgen in metalen kasten of rekken. Enkele foto’s worden in de oorspronkelijke lijsten bewaard. Hiervoor zijn niet altijd de juiste technieken en materialen gebruikt. Al de lijsten zullen na de verhuis naar het nieuwe depot geopend, geïnspecteerd, gereinigd en waar nodig hersteld of aangepast worden. De collectie negatieven was lange tijd een zorgenkind binnen de collectie. Dit had te maken met de grote omvang van het bestand en met het uiterst kwetsbare karakter ervan. Intussen is deze deelcollectie overgebracht naar een depot in de nieuwe vleugel. De negatieven worden hier in geschikt meubilair (metalen schuifladenkasten) en aangepaste klimatologische omstandigheden bewaard.

Bovendien biedt dit depot meer ruimte voor de aangroei van de collectie. Inventarisatie en ontsluiting van deze collecties vergen een aangepaste strategie. Omdat de documentaire en/of artistieke kwaliteiten van deze beelden moeilijk op negatief kunnen worden beoordeeld, moesten vroeger eerst (voorlopige) afdrukken worden gerealiseerd, vooraleer men kon overgaan tot selectie, inventarisatie en beschrijving. Wou men deze beelden opnemen in een presentatie dan moest nogmaals een afdruk worden gemaakt van betere kwaliteit. Het was een arbeidsintensief proces dat enkel kon slagen binnen een geolied teamverband. In praktijk werd de uitvoering ervan keer op keer uitgesteld. Met de invoering van digitale beeldverwerkingstechnieken is dit eenvoudiger geworden. Negatieven worden voortaan ingescand en softwarematig tot positiefbestanden geconverteerd. Alleen bestanden van beelden die voldoende documentaire en/of esthetische betekenis hebben, worden opgeslagen op cd-rom. Enkel de corresponderende negatieven worden geïnventariseerd en op aangepaste wijze geconserveerd. Voor de meeste toepassingen volstaat het om af te drukken naar deze digitale bestanden. Onnodige manipulatie van de kwetsbare negatieven wordt hierdoor vermeden.

Collectie Apparatuur Zelfs bij stofvrije bewaring onder ideale klimatologische omstandigheden vergen de verschillende materialen die bij de constructie van fotografische apparatuur worden verwerkt hun specifiek periodisch onderhoud: hout, koper en messing, chroom, aluminium, leder, coating van objectieven. Wanneer dit onderhoud niet regelmatig wordt uitgevoerd kan onherstelbare schade optreden, zowel oppervlakkig (o.a. oxidatie van metalen) als structureel (o.a. uitdrogen van leder en barsten van hout). Indien we deze apparatuur in optimale en oorspronkelijke conditie en dus in werkende staat willen bewaren, dienen ook een aantal mechanische en/of elektronische functies periodiek geactiveerd en onderhouden te worden: ontspanner, sluiter, diafragma, transportmechanisme, balg, scherpstelling, flitscontact...

Collectie Bibliotheek Deze collectie is momenteel ondergebracht in een open depot op de eerste verdieping. De bewaaromstandigheden zijn hierdoor niet ideaal. De meest fragiele werken zijn echter ondergebracht in de fototheek.

3.1.2.2.4. Restauraties Het museum beschikt sinds 2005 over een eigen restauratieatelier. De restauratieproblematiek betreffende de materies (beeld en apparatuur) is zeer complex en gevarieerd. Voor een optimale aanpak was het noodzakelijk een onderlegde restaurateur aan te werven.5

5

Tot september 2012 werkte Ann Deckers als restauratrice in het museum, ze werd daarna afdelingshoofd collectie. Door het binnenhalen van het Europeana project is echter tijdelijk een nieuwe restauratrice, Sofie Meuwes, werkzaam in het museum.

49

Het medium fotografie neemt stilaan een sterke en onmisbare positie in binnen het actuele en broodnodige debat over cultureel erfgoed. De voorbije 175 jaar is fotografie als geen ander medium met onze dagdagelijkse actualiteit verweven. Dit maakt van de fotografie een sterk maar tegelijkertijd zeer kwetsbaar en vluchtig ‘erfgoed’. De stroom aan beelden wordt immers steeds groter waardoor het op termijn moeilijk wordt om oude en nieuwe beelden op basis van hun historische, sociologische of esthetische relevantie te selecteren en te beschermen tegen het vaak onzichtbare verval. De problemen en de oorzaken van degeneratie die zich achter een foto verschuilen, worden niet altijd onmiddellijk gedetecteerd en bijgevolg ook niet bij de eerste al dan niet zichtbare symptomen aangepakt. Bovendien worden zowel historische als hedendaagse foto’s voor een uiteenlopende reeks doeleinden gebruikt en toegepast, terwijl de conservatie en restauratie van die beelden niet meteen een prioriteit vormt. Het komt er bijgevolg op neer dat het sensibiliseringsproces inzake de vergankelijkheid van foto’s nog een hele weg heeft af te leggen. Deze problematiek kan echter in het huidige erfgoedklimaat worden opgenomen aangezien de huidige Vlaamse overheid het culturele erfgoed als een volwaardig beleidsdomein beschouwt. Naast sensibiliseren, het maatschappelijk positioneren en het zichtbaar en toegankelijk maken van een fotocollectie, zijn ook conservering en restauratie belangrijke stappen in het behoud en beheer van een beeldende erfgoedcollectie. Foto’s en aanverwanten vormen immers een onmisbaar onderdeel van onze culturele biografie, waarvoor we als fotografiemuseum meer dan ooit moeten ijveren binnen het erfgoedbeleid.

50

Het FoMu wil in deze snelgroeiende erfgoedevolutie een bewustmakingsdebat op gang trekken en de eerste stappen zetten in een heuse inhaalbeweging op het vlak van de conservering en restauratie van fotografisch erfgoed. Dit niet onbelangrijk onderdeel van het erfgoedbeleid, dat ook vervat is in de ICOM, moet tot uiting komen via een actief kennisverwervend fotorestauratieatelier. Dit atelier wil op een projectmatige manier de eigen collectie aanpakken, maar ook anderen bijstaan in hun vragen omtrent de conserverings- en restauratieproblematiek van fotografica. Als richtinggevende organisatie, wil het FoMu bij de uitbouw van zijn restauratieatelier de volgende doelstellingen vooropstellen: • Het uitwisselen van kennis, ideeën en hulp op regelmatige basis aan de hand van een documentatiefonds inzake het behoud en beheer van fotografisch erfgoed, toegankelijk voor collega’s en derden. • Adviesverlening aan derden aangaande het behoud en beheer van fotografisch erfgoed. • Het aanwakkeren van het publieke bewustzijn en het aanmoedigen van de interesse op het gebied van het behoud, beheer en gebruik van fotografisch materiaal als een belangrijke educatieve, historische en culturele bron. • De promotie van archivale activiteiten waaronder conservering, restauratie, inventarisatie, registratie, documentatie en toegankelijkheid, door diverse praktijkgerichte activiteiten. • Het stimuleren van onderzoek en studie en het promoten van professionele standaarden en handelingen voor fotografisch erfgoed in Vlaanderen. Een restauratieatelier heeft specifieke vereisten en nood aan een goed uitgebouwde uitrusting die afgestemd is op de te behandelen objecten. Een goede werkomgeving moet aan enkele minimale voorwaarden voldoen. Het atelier heeft de volgende indeling: restauratieruimte (droge behandelingen), natte ruimte (vochtige behandelingen), opslagruimte (gewone en koude opslag), overslagruimte en quarantaine/ sasruimte. Dit plan houdt eveneens rekening met de richtlijnen inzake ISO14001.

In een restauratieatelier wordt er gewerkt met solvents en andere toxische chemicaliën. Een goed afzuigsysteem is dus noodzakelijk. Een zuurkast of trekkast wordt gebruikt voor het werken met gevaarlijke en giftige chemicaliën. Naast deze installatie is er centrale luchtverversing. Plaatselijk kan er gewerkt worden met puntafzuiging. Bovendien is er voor de gebruikte chemicaliën een veiligheidskast voorzien. Verder zijn er wasbakken, slipvrije vloeren die trillingvrij en resistent zijn tegen chemicaliën en een aantal gespecialiseerde toestellen. Aangezien er gewerkt wordt met materialen van plantaardige en dierlijke oorsprong die zeer onderhevig zijn aan temperatuur, relatieve vochtigheid en UV-licht, moeten de nodige voorzieningen qua klimatisatie en verlichting getroffen worden om schadelijk factoren te beperken.

3.1.2.3. Het FoMu onderzoekt 3.1.2.3.1. Publicaties Het FoMu publiceert regelmatig over onderzoeksinitiatieven via de eigen huismagazines en catalogi, brochures of andere.

EXTRA Het huismagazine EXTRA kreeg tijdens de vorige beleidsperiode een vaste vorm en invulling. De eerste drie nummers zijn uitsluitend in het Engels. Het FoMu koos ervoor het tijdschrift vanaf het vierde nummer in te vullen als museummagazine. Bij elke opening van een tentoonstellingscyclus presenteert het museum een nieuw nummer. Naast uitvoerige bijdragen over de tentoonstellingen, de collectie en de museumwerking biedt EXTRA ook interviews met fotografen en critici, portfolio’s, en reviews van fotoboeken en tentoonstellingen. • • • • • • • • • • • • • •

EXTRA 01 – summer 2008 – The Sci-fi Edition EXTRA 02 – Winter 2008 – The Protest Edition EXTRA 03 – summer 2009 – The Set / Still Edition EXTRA 04 voorjaar 2010 Africa Remix EXTRA 05 zomer 2010 American Documents EXTRA 06 najaar 2010 Trompe-l’oeil EXTRA 07 voorjaar 2011 Hungry Eyes EXTRA 08 zomer 2011 Insight EXTRA 09 najaar 2011 Peter Lindbergh EXTRA 10 voorjaar 2012 Imaging History EXTRA 11 zomer 2012 From Here On EXTRA 12 najaar 2012 Weegee EXTRA 13 voorjaar 2013 Power! Photos! Freedom! EXTRA 14 najaar 2013 Germaine Van Parys

51

.tiff .tiff is sinds 2012 een jaarlijks magazine dat bestaat uit tien losse posters met beelden van telkens één jonge Belgische fotograaf, vergezeld van een korte situering. Het is ontstaan vanuit een behoefte aan een alternatief platform voor jong Belgisch talent dat naast de museumzalen kan fungeren als tentoonstellingsruimte op papier. Het blad verschijnt één keer per jaar en presenteert tien jonge Belgische fotografen die net voor hun doorbraak staan. Het FoMu doet actief prospectie en zoekt naar tentoonstellingsmogelijkheden van de geselecteerde werken (tentoonstelling in de Brakke Grond (2012) in Amsterdam).

Catalogi Alle andere publicaties worden ofwel in eigen beheer uitgegeven ofwel in samenwerking met een uitgeverij. Ze behelzen een brede waaier aan onderwerpen en invalshoeken. Sinds 2010 verschenen een aantal boeken gelinkt aan collectieontsluitingen: Willy Kessels, fotografie 1930-1960 (2010), Philippi, De gouden jaren van Frank Philippi, fotograaf (2011), Camera Exotica, 1850-1960 (2012-13). In 2012 publiceerde het FoMu een catalogus bij de vaste collectiepresentatie The Eye of the Photographer. Het boek wordt in Europa gedistribueerd door uitgeverij Lannoo. Daarnaast verschenen er een aantal tentoonstellingscatalogi zoals Theatres of the Real (2009, Cornerhouse), Carl De Keyzer, Congo Belge (2010, Lannoo), Jacques Sonck, Archetypes (2011, Lannoo), Tony Le Duc, Food Photography (2011, Lannoo), Stadsfotograaf Antwerpen (2012, Lannoo). 52

Informatiebrochures restauratie en conservatie Om de twee jaar brengt het FoMu een brochure uit dat een breed publiek informeert over de geschiedenis en conservatie van bekende en minder bekende historische en hedendaagse fotografische procedés. De brochure is beknopt en biedt voldoende basisinformatie. De boekjes dienen eveneens als syllabi bij specifieke workshops. Ze worden aan democratische prijzen verkocht en vormen een reeks die je eenvoudig kan verzamelen in een ringmap. Er verschenen reeds twee informatiebrochures: Daguerreotypie (2008) en Glasnegatieven (2010).

Andere publicaties Naast tentoonstellings- en collectiegebonden uitgaven, publiceren de FoMu-medewerkers artikels in gerenommeerde overzichtswerken en (inter)nationale tijdschriften en magazines. • Tamara Berghmans, ‘The History of Dutch Photography 1900-1938’, in: Vaclav Macek (ed.), The History of European Photography 1900-1938, Bratislava: Central European House of Photography 2010, p. 176-203 • Tamara Berghmans, ‘Ein Bildroman zwischen Photo und Film: Über Ed van der Elskens Liebe in Saint Germain des Prés’, in: Frame 3. Jahrbuch der Deutchen Gesellschaft für Photographie, Göttingen: Steidl 2010, p. 70-82

• Tamara Berghmans, ‘Creating a Museum of Photography (1896). The collection Pictorialist Photographs of the Royal Museums of Art and History in Brussels’, in: Johan Swinnen & Luc Deneulin, The Weight of Photography. Photography History Theory and Criticism. Introductory Readings, Brussels: ASP (Academic & Scientific Publishers) 2010, p. 251-273 • Tamara Berghmans, ‘Het maken van een fotoboek. Over Ed van der Elskens Een liefdesgeschiedenis in Saint Germain des Prés’, in: Johan Swinnen (ed.), Anders Zichtbaar. De visuele constructie van het humanisme, Brussel: VUBPRESS 2010, p. 589-604 • Pool Andries, Beyond the document. Photographie belge contemporaine / Hedendaagse Belgische fotografie, Lannoo, 2011 • Tamara Berghmans, ‘The book of Ed van der Elsken. A Picture Story between Photo and Film’, in: Chantal Pontbriand (ed.), Mutations. Perspectives on Photography, Göttingen: Steidl / Paris: Reed Expositions Paris Photo 2011, p. 162-168 • Tamara Berghmans, ‘Images Inventées in Brussels and The Hague: The emergence of photography as an art form in Belgium, 1950-1965 ’in Depth of Field (vol. 1, n° 1, October 2011), url: http://journal.depthoffield.eu/vol01/nr01/a02/en • Ann Deckers, ‘Determineren, herkennen en conserveren van fotografie aan de hand van connaisseurs Cartier-Bresson en Lavédrine’, in: Fotografisch geheugen (n° 71, zomer 2011) • Tamara Berghmans, ‘Sanne Sannes, Sex a gogo’, in: Frits Gierstberg & Rik Suermondt (eds.), Het Nederlandse fotoboek / The Dutch Photobook, NAi Uitgevers / Nederlands Fotomuseum Rotterdam 2012 (Dutch and English edition) • Tamara Berghmans, ‘Schetsboek van de fotograaf. De dummy’s van Ed van der Elsken en Sanne Sannes’, in: Fotografisch Geheugen (n° 73, winter 2011/2012, Het fotoboek), p. 20-24 53

3.1.2.3.2. Wetenschappelijke onderzoeksprojecten Het behoort tot de kerntaken van het FoMu om wetenschappelijk onderzoek te voeren naar fotografie en meer specifiek naar de eigen deelcollecties. Het FoMu wierf op 1 maart 2013 een wetenschappelijk assistent aan om onderzoek uit te voeren met betrekking tot de collectie. Zowel de eigen medewerkers als externe onderzoekers deden in de periode 2009-2013 onderzoek naar de FoMu-collectie als voorbereiding van publicaties en/of tentoonstellingen en/of symposia. Het onderzoek richt zich zowel op de actualiteit als de geschiedenis van de fotografie. Er wordt telkens gezocht naar onderwerpen die in het verlengde liggen van de deelcollecties die het FoMu bezit.

Interne onderzoeksprojecten: collectie Fotografie in België tijdens het Interbellum In de loop van 2009 werd het reeds eerder opgestarte eigen onderzoek naar de situatie van de fotografie in België tijdens het Interbellum intensief verder gezet en afgerond. Deze studie resulteerde in de collectiepresentatie Moderne Tijden. Fotografie in België tijdens het Interbellum. Filip Tas 54

In de loop van 2010 werd de reeds eerder opgestarte inventarisatie van het archief van de Belgische fotograaf Filip Tas (1918-1997) voltooid. Het materiaal werd grondig bestudeerd waarbij Tas’ fotografie getoetst werd aan de sociaal-culturele context waarin het tot stand kwam. Het FoMu presenteerde de resultaten in de overzichtstentoonstelling Filip Tas.

“Ik wist niet dat dit zo’n groot museum was. Onder de indruk van Filip Tas” (Diane) citaat uit gastenboek

Frank Philippi De ontsluiting van het omvangrijke en slechts rudimentair ontsloten archief van de Belgische vaken kunstfotograaf Frank Philippi (1921-2010), dat sinds de jaren 1980 in langdurige bruikleen is gegeven aan het FoMu, werd begin 2009 aangevat en eind 2010 voltooid. Samen met een inhoudelijke analyse, zowel kwantitatief als kwalitatief, vormde dit de basis van een overzichtstentoonstelling en daarbij horende publicatie in het najaar van 2011. Gentse fotografengeslacht Boute De schenking van archiefmateriaal door de erfgenamen van het Gentse fotografengeslacht Boute stelde het FoMu in staat om de geschiedenis van deze familie aan te vullen en te corrigeren. Enkele studio’s van de Boutes, die zich gespecialiseerd hadden in portretfotografie, behoorden in de

negentiende en eerste helft van de twintigste eeuw tot de meeste prestigieuze van het land en konden de vergelijking met onder meer Géruzet en de gebroeders Ghémar doorstaan. Willy Boeckstijns In 2011 werd het archief van de Antwerpse kunstfotograaf Willy Boeckstijns (1894-1968), bestaande uit positieven en negatieven, door zijn zoon in permanente bruikleen gegeven aan het FoMu. Het FoMu ordende het archief en verdiepte zich in de artistieke en (semi-) professionele carrière van deze vrijwel vergeten fotograaf. De blik van de fotograaf In 2011 werd onderzoek verricht ter voorbereiding van de huidige thematische collectiepresentatie en bijbehorende publicatie De blik van de fotograaf/The Eye of the Photographer. Aan de hand van foto’s, camera’s, tijdschriften en albums maakt het FoMu de toeschouwer warm voor zowel gekende highlights als nieuwe ontdekkingen uit de brede geschiedenis van de fotografie. De tentoonstelling gaat dieper in op de specifieke intenties van de fotograaf bij het nemen van zijn foto’s en hoe dit in zijn beelden tot uiting komt. Vier verschillende blikken illustreren enkele van de belangrijkste praktijken van de fotograaf: objectiverend versus subjectiverend en publiek versus privé. Fotoagentschap Le Lynx In 2011 werd een eerste aanzet gegeven naar de herkomst, betekenis en functionaliteit van het archief van het Brusselse fotoagentschap Le Lynx, bestaande uit glasnegatieven en film. Zowel een materiaal-technische als inhoudelijke analyse werden aangevat. Camera Exotica In 2012 werd volop gewerkt aan de voorbereidingen van de tentoonstelling Camera Exotica. Het onderzoek naar het begrip ‘exotica’ in de fotografie is gebaseerd op collectiemateriaal van het FoMu en resulteerde in een tentoonstelling op de eerste verdieping en een gelijknamige publicatie. Deze thematische ontsluiting van de collectie stelde het FoMu in staat enkele stukken te verwerven die nog ontbraken en die essentieel waren om het bredere verhaal van dit deelaspect van de fotografiegeschiedenis te kunnen vertellen. Congo in de Belgische wereldtentoonstellingen Naar aanleiding van de tentoonstelling Camera Exotica zet ook de bibliotheek een deel van haar collectie in de kijker met een kleine presentatie in de leeszaal. Het FoMu onderzocht welke boeken uit de rijke bibliotheekcollectie aandacht besteden aan de Congolese kolonie in de Belgische wereldtentoonstellingen van 1885 tot 1958. Dit resulteerde in het tentoonstellen van talrijke met foto’s gedocumenteerde publicaties.

55

Jef Verheyen and Friends Dankzij de ontsluiting van de archieven van zowel Frank Philippi als Filip Tas wist het FoMu een belangrijke bijdrage te leveren aan de prestigieuze tentoonstelling met bijhorende publicatie Jef Verheyen and friends te Neuss, Duitsland. Samen met de partners Langen Foundation in Neuss en Zero Foundation in Düsseldorf selecteerde het FoMu een 150-tal beelden uit de hoger vernoemde archieven, aangevuld met beeldmateriaal uit het archief van Gerald Dauphin.

Interne onderzoeksprojecten: restauratie De taak van de fotorestaurator ligt in het realiseren van de ambitie van het museum om zich te profileren als een kennis- en expertisecentrum op het vlak van de conservatie en restauratie van fotografisch erfgoed. In dit perspectief werd verder geïnvesteerd in de uitbouw van een gespecialiseerde bibliotheek met boeken, tijdschriften en een database van nuttige webadressen. Naast de reguliere werking zoals het opmaken van conditierapporten bij bruiklenen en tijdelijke tentoonstellingen, de restauratie van de eigen collectie en adviesverlening op het vlak van behoud en beheer van fotomateriaal voor derden werden een aantal projecten uitgewerkt, waarvan hier een selectie: Schadeatlas Fotografie 56

Een schadeatlas biedt een systematisch overzicht van diverse schade- en degradatiekenmerken en de acties die daarbij het meest aangewezen zijn. Binnen het vakgebied van de fotografie ontbreekt dergelijk instrumentarium binnen het Nederlandse taalgebied. Het FoMu neemt in deze zijn verantwoordelijkheid op en stelt zijn expertise ter beschikking van het brede erfgoedveld. Het FoMu onderhandelt met diverse partners om de publicatie in de nabije toekomst te realiseren. Restauratie van de diapositieven en glasnegatieven uit het archief Henry Van De Velde Na een onderzoek van de problematiek in 2008 werd de conservatie en restauratie van ca. 800 negatieven en diapositieven uit het archief van Henry Van de Velde, dat beheerd wordt door het hoger instituut La Cambre in Brussel, in 2009 toevertrouwd aan het restauratieatelier van het FoMu. Deze opdracht wordt gesponsord door Inbev. De gerestaureerde negatieven en diapositieven worden na restauratie gedigitaliseerd. Uit dit beeldmateriaal werd in 2010 een tentoonstelling samengesteld. BOF-project: Digitalisering van de ABP Het FoMu verleent zijn medewerking aan een BOF-project van de Universiteit Antwerpen en de Artesis hogeschool. Het project heeft tot doel alle jaargangen van het Bulletin de l’Association Belge de Photographie (opgestart in 1874) te digitaliseren en indexeren. Ze vormen een onmiskenbaar en belangrijk referentiewerk binnen de Belgische fotografiegeschiedenis. Door dit waardevolle stukje Belgische fotogeschiedenis digitaal te ontsluiten, is het archief toegankelijk voor doorgedreven historisch onderzoek.

Opstart onderzoek problematiek ‘Digitale archivering van fotoarchieven’: Casestudie Patrick De Spiegelaere en Carl De Keyzer, i.s.m. eDavid Fotoarchieven zullen steeds vaker in digitale vorm aangeboden worden aan erfgoedinstellingen. Hoe moeten deze archieven op lange termijn worden bewaard en hoe kunnen hedendaagse fotografen geholpen worden bij het digitaal archiveren van hun fotomateriaal? Met het oog op het ontwikkelen van werkbare richtlijnen worden twee casestudies onderzocht, met name het archief Patrick de Spiegelaere, in bewaring gegeven aan het FoMu, en het archief van Carl De Keyzer. Dit onderzoeksproject gebeurt in samenwerking met eDavid. Daguerreobase In 2008 werden met een projectsubsidie van de Vlaamse Gemeenschap en in nauwe samenwerking met het restauratieatelier van het Nederlands Fotomuseum in Rotterdam een 180-tal daguerreotypieën uit de verzameling gereinigd en behandeld. De gegevens betreffende alle behandelde objecten werden ingevoerd in de databank Daguerreobase, opgestart door het Nederlands Fotomuseum en vanaf maart 2009 online. Het FoMu diende een projectsubsidie in binnen het kader van het CIP-ICT PSP programma van de Europese Commissie met als doelstelling “enhancing/ aggregating content for Europeana”. Op 20 en 21 november 2012 vond in het FoMu de Kick-off meeting plaats met dertien partners uit elf verschillende landen. Le Lynx In 2011 werden de eerste stappen gezet binnen de ontsluiting van het negatievenarchief van fotoagentschap Le Lynx (1929-1970). Het fotoarchief van Le Lynx bestaat voornamelijk uit negatieven op glas en film (vlakfilm en rolfilm). Terwijl de documentalisten de inhoudelijk ontsluiting voor hun rekening nemen, brengt de fotorestaurator via een condition assessment de materiaal-technische kant van het archief in kaart. Ook studente Helena Desimpelaere (Artesis Hogeschool) werkt in haar scriptie rond de complexe materie omtrent de preventieve conservering van dit archief. De resultaten van dit onderzoek worden uitgewerkt in een tentoonstelling en scriptie (2013). Restauratie Keizerpanorama Het keizerpanorama is een monumentale en bijzonder zeldzame stereokijkkast uit 1905 gebouwd door Joseph Maes. Het werd in 1975 aan het FoMu geschonken door de Koninklijke Maatschappij voor Dierkunde van Antwerpen. Het Keizerpanorama werd sinds 1986 in het FoMu tentoongesteld als onderdeel van zijn permanente opstelling. In functie van de nieuwe permanente collectiepresentatie, die zijn deuren opende in september 2011, werd besloten het keizerpanorama te demonteren, te restaureren en op een degelijke manier te conserveren.

57

Symposium ‘Breekbaar bezit’ Op 28 en 29 november 2013 plant het FoMu in samenwerking met o.a. Restauratoren Nederland, het Tropenmuseum Amsterdam en het Nederlands Fotomuseum een symposium rond het behoud en beheer van glas en fotografie. Het symposium vindt plaats in het FoMu. Mission Dhuicque De collectie Mission Dhuicque van de dienst Onroerend Erfgoed van de Vlaamse Gemeenschap bestaat uit 341 diapositieven die architect Eugène Dhuicque en zijn medewerkers maakten tijdens een bijzondere zending in de verwoeste frontstreek (1915-1918). Het restauratieatelier van het FoMu werd gevraagd om van deze collectie een condition assessment op te maken zodat men in eigen beheer de collectie kon restaureren. Deze assessment werd in november en december 2012 uitgevoerd.

Uitdragen interne expertise

58

Binnen het (inter)nationale fotografische discours kan het FoMu niet afwezig blijven. Het FoMu bezit een schat aan kennis. De medewerkers van het FoMu dragen hun expertise uit door deel te nemen aan wetenschappelijke symposia, workshops en cursussen te organiseren, zowel voor een gespecialiseerd als een breed publiek, gastcolleges in wetenschappelijke instellingen te doceren en bachelor- en masterscripties te begeleiden. Het contact met de academische wereld wordt actief in stand gehouden door mee te werken aan wetenschappelijke journals , door te zetelen in de redactieraad en deel uit te maken van (inter)nationale fotografienetwerken. Deelname symposia • Workshop Conserveren van historische glasnegatieven - 13 en 20 /02/2010 • Presentatie European Daguerreotype Housings: A proposal for a typology. Deze presentatie werd gegeven tijdens de International Daguerreotype day op 01/04/2010 in de Artesis Hogeschool Antwerpen • Presentatie over Daguerreobase tijdens de herfstconferentie van het ABM-netwerk voor fotografie op 30 en 31/08/2010 in VadsØ, Noorwegen • Symposium Minor Photography: The Case of (Post)Surrealism, georganiseerd door Lieven Gevaert Center for Photography, Katholieke Universiteit Leuven, 18-20/11/2010, lezing: The Belgian postwar situation: photo theory versus photographer’s concept • Lezing Koninklijke Academie van België voor Wetenschappen, Letteren en Schone Kunsten, Paleis der Academiën, Brussel, 15/09/2010, lezing: De Belgische moderne kunstfotografie tussen 1950 en 1965. Geschiedenis en interpretatie van zeven strijdbare fotografen tussen traditie en vernieuwing • Internationaal symposium en boekpresentatie The Weight of Photography (VUBPress 2010), georganiseerd door Prof. Geoffrey Batchen in The Center for the Humanities of the Graduate Center at the City University of New York (CUNY), 18/03/2010, lezing: Creating a Museum of Photography

• Coördinator module vier materialen C: De module beoogt het inzicht in materialen zoals optische media, foto’s, metalen, kunststof en daarbij horend de schadeoorzaken en herkenning – Opleiding behoudsmedewerker erfgoed – VSPW Bibliotheekschool Gent, 3, 10, 17 en 24/02/2011 • Determinatiecursus: Deskundigheidsbevordering in het determineren van historische fotografische procedés, 22 en 29/09, 6, 13, 20 en 27 /10, 3/11/2011 • Scherptediepte: lezingendag naar aanleiding van de lancering van het netwerk Scherptediepte en het online peer-review tijdschrift Depth of Field, Paradiso, Amsterdam, 27/10/2011, lezing: Emancipatie van de fotografie als kunstvorm • 4th International Photobook Festival, Documenta-Halle, Kassel, Duitsland, 1/06/2011, lezing: The Making of a Photobook. Sanne Sannes dummy for Diary of an Erotomaniac • Symposium over Landscape Photography, Bozar, Brussel, 15/06/2012, lezing: From Here On: Digitalising the landscape • Weekend van het Fotoboek, Nederlands FotoMuseum Rotterdam, 12/05/2012, lezing: Enkele bijzondere naoorlogse Nederlandse fotoboeken Lidmaatschappen • Lid van de Raad van Bestuur van Scherptediepte/Depth of Field, een netwerk voor onderzoekers, curatoren en critici op het gebied van fotografie en mediacultuur in de Lage Landen, http://www.scherptediepte.eu/nl/ • Lid van de kernredactie van Depth of Field, open-access journal about photography and media culture in the Low Countries. ScherpteDiepte wordt ondersteund door de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO). • Lid van de Raad van Bestuur van Punctum, een jonge, onafhankelijke vzw uit Gent met als doelstelling het promoten van (hedendaagse) fotografie, http://www.punctum.be • Editorial board van het Online Magazine of the Visual Narrative, Image [and] Narrative. • Lid van de Association de Recherche sur l’Image Photographique (ARIP) in Paris, netwerk van jonge onderzoekers rond fotografie • Lid werkgroep fotoconservering waarbij fotorestauratoren uit de Benelux om de drie maanden samen komen om onderzoeksvragen en informatie uit te wisselen. • Lidmaatschap Europeana overlegplatform • Lid van de Algemene vergadering Platform Digitale Duurzaamheid. • Lid van de stuurgroep behoudsmedewerker Erfgoed (FARO en VSPW Gent) Jury’s, een selectie • Jurylid KASK master opleiding Fotografie 2010 en 2012 • Jurylid Nikon Press Photo Awards 2011/2012/… • Jurylid Hyeres 2013 • Jurylid Nikon Press Photo Awards 2011 • Jurylid Stockholm Photography Week, Fotografiska, 2012 • Jurylid Academie Antwerpen masteropleiding fotografie, 20/05/2013

59

Externe onderzoeksprojecten In de periode 2009-2013 werden de lopende samenwerkingsakkoorden met diverse onderwijsinstellingen waaronder K.U. Leuven (Kunstwetenschappen, Culturele Studies, Lieven Gevaert Research Centre for Photography), Sint-Lukas-Brussel, Karel-de-Grote-Hogeschool (Antwerpen), Vrije Universiteit Brussel gecontinueerd. Dit resulteerde in wederzijdse bijdragen aan publicaties, lezingenreeksen, workshops en onderzoeksprojecten. Het FoMu bood stagemogelijkheden aan en ondersteuning bij het uitwerken van projecten of papers. Studenten van Sint-Lukas Brussel kregen in het FoMu de cursus ‘Fenomenologie van de fotografische techniek’ aangeboden door medewerkers van het FoMu (Pool Andries, Ann Deckers en Tamara Berghmans) met illustraties uit de eigen collectie. Scriptiebegeleiding

60

• Kristel Van Camp, Schadeatlas fotografie: analoge fotografische objekten, Master in de conservatie en restauratie, Koninklijke Academie voor Schone Kunsten Antwerpen, 2010 (co-promotor Ann Deckers) • Hilke Arijs, Fotohistorisch onderzoek van een collectie Duitse glasnegatieven (1914-1918) van het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (KIK), Bachelorpaper Kunstwetenschappen en Archeologie, Vrije Universiteit Brussel, 2010 (promotor Tamara Berghmans) • Lien Notaerts, De kunsthistorische missie van Martine Franck binnen Magnum Photos, Masterthesis Kunstwetenschappen en Archeologie, Vrije Universiteit Brussel, 2010 (co-promotor Tamara Berghmans) • Esther Hoedemakers, Fotomusea en hun magazine: net dat ietsje extra? Een multi-methodisch onderzoek naar de doelstellingen en de meerwaarde van het huismagazine van het FotoMuseum van Antwerpen, Masterthesis Communicatiewetenschappen, Vrije Universiteit Brussel, 2011 (promotor Tamara Berghmans) • Laura Vanderzeypen, De Belgische fotografe Suzy Embo als bevoorrechte ooggetuige van de artistieke scene tussen 1963 en 1975, Bachelorpaper Kunstwetenschappen en Archeologie, Vrije Universiteit Brussel, 2011 (promotor Tamara Berghmans) • Eva Wijnant, De relatie tussen fotografie en beeldhouwkunst in de 19de eeuw: de fotoalbums van schilder en beeldhouwer graaf Jacques de Lalaing, Bachelorpaper Kunstwetenschappen en Archeologie, Vrije Universiteit Brussel, 2012 (promotor Tamara Berghmans) • Sam Van Doorslaer, Chronofotografie van wetenschap naar kunst? Een vergelijkende studie tussen het gebruik van chronofotografie in de pioniersperiode en de interpretatie ervan in de kunst van de 20ste en 21ste eeuw, Masterthesis Kunstwetenschappen en Archeologie, Vrije Universiteit Brussel, 2012 (promotor Tamara Berghmans) • Marjan Schreurs, Onderzoek naar een verantwoorde montagetechniek om barietprints op groot formaat te monteren, uitgaande van een casestudy van het werk van Dirk Braeckman, Artesis Hoge School (co-promotor Ann Deckers) • Helena Desimpelaere, De preventieve conservering van het negatievenarchief van het persagentschap Le lynx, Artesis Hogeschool (co-promotor Ann Deckers) • In het najaar 2012 en voorjaar 2013 begeleidt curator Rein Deslé in enkele seminaries drie studenten Culturele Studies MA aan de K.U.Leuven (Johanna Hermina Lucina Boogaard, Elise Blancquaert en Ine Arnouts) ter voorbereiding voor het tentoonstellingsproject You Ain’t Seen Nothing Yet in het FoMu (zomer 2013)

Stages Mede als gevolg van de hervormingen in het hoger onderwijs wordt het FoMu vaker als stageplaats gevraagd voor studenten uit diverse opleidingen, in het bijzonder fotografie en visuele media, kunstwetenschappen, culturele studies, cultuurmanagement en toegepaste communicatie, en dit zowel vanuit Nederlandse als Vlaamse opleidingsinstituten. Vooral de voltijdse stages van langere duur (twee tot vier maanden) bieden zowel voor de studenten als voor het museum een reële meerwaarde. Zo werd stagiaire Debby Thys ingeschakeld voor de ordening en verwerking van het archief van de Antwerpse fotografe Paule Pia, werkte Kristel Van Camp mee aan de condition assessment van het negatievenarchief van fotoagentschap Le Lynx, maakte Lien Van Dessel conditierapporten op en reinigde ze de glasnegatieven uit het negatievenarchief van fotoagentschap Le Lynx en verrichtte Luna Haertjens voorbereidend literatuuronderzoek voor de permanente collectiepresentatie ‘De blik van de fotograaf ’. Over de hele beleidsperiode begeleidden de FoMu medewerkers meer dan 35 stagiair(e)s. Bruiklenen Bruiklenen groeien vaak voort uit specifieke projecten en samenwerkingen tussen andere musea, archieven, instellingen en verenigingen. De aard en ernst van de projecten, de belangen van het publiek en het wetenschappelijk onderzoek vormen de criteria voor het toewijzen van een bruikleen. Wanneer aan deze voorwaarden wordt voldaan, weigert het FoMu geen bruiklenen. Hoe meer en hoe beter de collectie is en wordt ontsloten, hoe gemakkelijker het wordt voor bruikleenaanvragers om het nodige vooronderzoek in functie van hun tentoonstellingsprojecten te doen. De dienst collectiebeheer wil door de verbetering van zijn registratieprogramma het vooronderzoek in functie van bruikleenaanvragen beter faciliteren dan in het verleden. De bestaande bruikleenprocedure zal op basis van Spectrum verder op punt worden gesteld. De nieuwe website van het FoMu zal hierbij in tegenstelling tot het verleden ook een belangrijke plaats innemen. In de periode 2009-2013 stelde het FoMu items uit zijn collectie ter beschikking aan initiatieven vanuit o.a. het Nederlands Fotomuseum Rotterdam, het Museum voor Schone Kunsten in Gent, het STAM in Gent, het Museum M in Leuven en het M HKA in Antwerpen. Een verzameling is nooit volledig; lacunes zijn onvermijdelijk. Zowel voor tijdelijke tentoonstellingen als voor collectiepresentaties doet het museum daarom geregeld beroep op bruiklenen uit andere collecties, zowel publiek als privaat, zowel in het binnen- als buitenland.

61

3.1.1.3.3. Digitale ontsluiting Midden jaren 1990 werd in het FoMu een computernetwerk (Windows NT 4) geïnstalleerd dat aangesloten is op het intranet van de provincie Antwerpen. Het door CIPAL ontwikkelde registratieprogramma draaide echter nog onder MS-DOS en was vanaf dan enkel nog bruikbaar en raadpleegbaar op twee stand-alone workstations, aangesloten op een afzonderlijke server. Overigens werd destijds door CIPAL enkel een invoerprogramma op punt gesteld. Een uitvoerprogramma werd nooit ontwikkeld. CIPAL bleek niet bereid om het programma nog verder te ondersteunen of aan te passen aan een Windows-omgeving. Het FoMu keek dan ook belangstellend uit naar een project van de Vlaamse Gemeenschap dat voorzag in het gratis aanbieden van een softwareprogramma voor collectieregistratie aan alle Vlaamse musea, voor zover deze zelf zouden instaan voor de nodige hardware. Dat laatste vormde allerminst een probleem. De aanslepende problemen met de installatie van de door de Vlaamse Gemeenschap aangeboden IMC-modules, en tenslotte het bericht over het faillissement van dit bedrijf, zorgden echter voor een ontnuchtering. Het oude registratieprogramma draaide niet meer en het nieuwe geraakte maar niet operationeel.

62

In overleg met de ICT-dienst van de provincie Antwerpen en met de andere provinciale musea hakte het FoMu uiteindelijk de knoop door. Het maakte budgetten vrij en opteerde voor de installatie van de registratiesoftware Musae, ontwikkeld en contractueel ondersteund door CIPAL. Dit programma wordt ook gebruikt door het Museum Sterckshof, het Diamantmuseum, de dienst Cultuur en de dienst Cultureel Erfgoed van de provincie Antwerpen. Desondanks voldeed Musae niet aan de noden en behoeftes van het museum, van potentiële bezoekers en aan de specificiteit van de collectiestukken. In vele opzichten was deze databank gedateerd. Het FoMu schreef een aanbesteding uit om de oude database te vervangen door een nieuwe. Uit deze wedstrijd werd Adlib geselecteerd. In een eerste fase is reeds een deel van de conversie uitgevoerd. Dit verliep niet vlekkeloos en bracht tal van complicaties met zich mee. Daarnaast werd verder onderzoek naar de implementatie van de nieuwe database verricht in samenwerking met de dienst ICT van de provincie Antwerpen. In 2012 werden de problemen inzake de conversie verder i.s.m. Adlib aangepakt. De uiteindelijke oplevering is hierdoor verschoven naar het voorjaar 2013. Om de verhuis en standplaatsbepaling in voorbereiding van de verhuiswerkzaamheden optimaal voor te bereiden werd in het najaar van 2013 ook de verhuismodule van Adlib aangekocht. Tegelijkertijd werd in samenwerking met de dienst Cultuur van de provincie Antwerpen een openbare aanbesteding uitgeschreven voor de ontwikkeling van een e-depot voor de provinciale musea. Vanaf 2013 wordt dit project verder uitgewerkt.

63

64

65

Eric De Mildt, Fileleed op de E17, Beervelde, december 1998 / Collectie FoMu

3.1.2.4. Het FoMu presenteert 3.1.2.4.1. Algemeen Het oude pakhuis en de nieuwe aanbouw zijn aangepast aan de duizenden bezoekers die het FoMu jaarlijks mag verwelkomen. Het museum beschikt over een ruime inkomhal met een museumshop en ontvangstbalie, een museumcafé, een educatieve ruimte, een cinemabalie, sanitair, lockers, twee cinemazalen en een projectiecabine. Het museumgebouw telt zes verdiepingen waarvan vier deels toegankelijk zijn voor het publiek. Andere faciliteiten in het FoMu zijn: een museumbibliotheek met een leeszaal, vijf tentoonstellingsruimtes, een tiental depots, een restauratie- en inlijstatelier, burelen voor het FoMu-personeel en Cinema Zuid medewerkers, een vergaderlokaal, een aantal technische ruimtes en stockagelokalen. De infrastructuur van het FoMu is toegankelijk voor mindervaliden. In 2012 voerde vzw ATO een toegankelijkheidsaudit uit. Het museum kreeg een hoge score. De resultaten van dit onderzoek zijn opgenomen in de databank van Toegankelijk Vlaanderen (Toevla), een initiatief van Gelijke Kansen in Vlaanderen en vzw Enter, Vlaams Expertisecentrum Toegankelijkheid. Op de website kunnen mensen met een beperking nagaan welke gebouwen aangepast zijn aan hun noden.1

66

2

Vanaf 2011 is het museum dagelijks, uitgezonderd op maandag, open van 10 tot 18 uur. Tijdens opbouwperiodes is enkel de permanente collectie toegankelijk aan verminderd tarief. De toegangsprijs bedraagt 7 euro. De reductietarieven zijn 5 euro en 1 euro voor jongeren tussen 12 en 26 jaar. Kinderen onder de 12 jaar bezoeken het museum gratis.

1 www.toevla.vlaanderen.be 2 Vanaf september 2011 is het museum dagelijks open voor bezoekers (behalve op maandag). Daarvoor was het museum gesloten tijdens opbouwperiodes.

3.1.2.4.2. Tentoonstellingen Sinds 2004 presenteert het FoMu jaarlijks een hoge dosis fotografietentoonstellingen. Zo toonde het FoMu tussen 2004 en 2013 maar liefst 116 exposities. Bijna 700.000 geïnteresseerden bezochten het 3 museum (2004-2012), met in 2010 een recordaantal van 90.445 bezoekers. Het FoMu bezit zes/vijf tentoonstellingszalen waarvan alle ruimtes in de nieuwe vleugel geklimatiseerd zijn.4 Uit de bezoekcijfers blijkt dat de tentoonstellingen vanaf 2009 vooral een jeugdig publiek aantrekken van 20% tot 25% per jaar. De tentoonstellingsreeks Hungry Eyes over gastronomische fotografie boekte zelfs pieken van 27% jongeren en 9% kinderen. Het FoMu ontvangt voornamelijk Belgische bezoekers (68%), maar scoort ook goed bij een internationaal publiek (32%). Tijdens zomerperiodes loopt het aantal buitenlandse bezoekers op tot over de 40%.

totaal bezoekers

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

62.381

73.408

56.801

89.367

81.290

79.923

90.445

71.239

71.578

53%

51%

61%

62%

59%

61%

54%

50%

10%

14%

12%

10%

20%

20%

25%

22%

4%

4%

3%

3%

3%

4%

5%

4%

33%

31%

24%

25%

18%

15%

16%

24%

totaal vol48% wassenen totaal jongeren 11% (12-26) totaal kin4% deren(0-12) varia 37%

Het tentoonstellingsaanbod evolueerde tijdens de vorige beleidsperiode van een erg uitgebreid naar een beperkter aanbod met een eenduidiger programmatiebeleid. Twee factoren spelen hierbij een cruciale rol: het verdwijnen van een expositieruimte en de hoge stijging van de tentoonstellingskosten.3 Het FoMu tekent sinds 2010 een strakke lijn uit van bij benadering negen wisselende tentoonstellingen per jaar en een permanente collectieopstelling die om de twee tot drie jaar wijzigt. In het profiel van de tentoonstellingen is er een verschuiving van Belgische naar internationale fotografie (zie grafiek). Deze evolutie kan verklaard worden door de veranderingen binnen het Belgische culturele landschap. Fotografie is de laatste jaren sterk vertegenwoordigd in andere culturele instellingen. Het FoMu besloot daarom te kiezen voor een lagere kwantiteit ten voordele van de kwaliteit van het aanbod. Deze beleidskeuze sluit aan bij die van andere internationale fotomusea. Ook zij werken gemiddeld met drie periodes en een vergelijkbaar aantal tijdelijke tentoonstellingen per jaar.

3 4

De tentoonstellingsruimte in de inkomhal (galerie) werd in 2011 heringericht tot museumshop. De vijf tentoonstellingszalen zijn: het Platform (1e verdieping), het Aquarium (2e verdieping), de Grote Zaal (2e verdieping), de Oude Vleugel (2e verdieping) met de permanente collectie en de Grote Zaal (4e verdieping). 4de verdieping: 400m², 80 lopende meter, hoogte 5m, geklimatiseerd / 2de verdieping – Nieuwe vleugel: 550m², 115 lopende meter, hoogte tussen 6m en 3m, geklimatiseerd / 2de verdieping – Oude vleugel : 360m², 120 lopende meter, hoogte 2,5m, niet geklimatiseerd / 1ste verdieping : 80m², 33 lopende meter, hoogte 2,5m, niet geklimatiseerd

67

Aandeel internationale en Belgische fotografen in de tentoonstellingen

68

Het FoMu stapt af van een te nauwe thematisering van de ruimtes zodat de zalen een breder tentoonstellingsbereik verwerven. In het verleden droeg elke expositieruimte een ‘label’. Zo was de galerie op de benedenverdieping voornamelijk bedoeld om jong talent te tonen en functioneerde het Platform op de eerste verdieping eerder als ‘carte blanche ruimte’. Deze gedachte werd volledig verlaten. Elk jaar zoekt het FoMu naar een evenwicht in de programmatie tussen lokaal/internationaal, jong talent/gevestigde namen, hedendaags/historisch, gespecialiseerd/populair en thematisch/monografisch zonder rekening te houden met de ‘labeling’ van de zalen. Het FoMu werkt nauw samen met (inter)nationale partners om tentoonstellingen in huis of extra muros te presenteren. Een paar voorbeelden hiervan zijn: Bozar, Shanghai Art Museum, Bamako Biennale van hedendaagse fotografie, Museum Folkwang, Koninklijk Museum voor Midden-Afrika, International Center of Photography New York, De Brakke Grond, Human Rights Watch…5

5

2009: M HKA, Bozar, Centrum voor Beeldcultuur, Shanghai Art Museum (Europalia China), David Green & Joanna Lowry (externe curatoren Theatres of the Real) / 2010: M HKA, Bozar, Centrum voor Beeldcultuur, Fotografiecircuit Vlaanderen, Koninklijk Museum voor Midden-Afrika Tervuren (Congo Belge), Bamako Biennale van Hedendaagse Afrikaanse Fotografie, Time to Meet festival, Outlandish, Jean-Paul Deridder (externe curator American Documents), bruiklenen American Documents: Ludwig Museum, Museum Folkwang, Galerie Thomas Zander (Mitch Epstein), Die Photographishe Sammlung SK Stiftung Kultur (Boris Becker) / 2011: M HKA, Bozar, vzw Paule Pia, MoMu (Visionaire), Nikon (Nikon Press Photo Award), bruiklenen Insight: Galerie Jérôme de Noirmont (Valérie Belin), Galerie Rabouan Moussion (Dimitri Tsykalov), Galerie 51 Fine Art (Elinor Carucci) / 2012: M HKA, Bozar, Rencontres d’Arles (From Here On), International Center of Photography (Weegee), Fotografiecircuit Vlaanderen, vzw Stadsfotograaf Antwerpen, Associatie K.U.Leuven (Imaging History), bruiklenen Imaging History: Galerie Karsten Greve (Sally Mann), McBride Fine Art (Simon Norfolk), Jack Shainman Gallery NY (Shimon Attie) / 2013: Bozar, Susan Glen (externe curator Kadhafi Archives), bruiklenen Power! Photos! Freedom!: Human Rights Watch, Kalfayan Galeries, Rose Issa Projects, Mosireen collective, Uprising of Women in the Arab World, Flatland Gallery, Stichting Germaine Van Parys, Stichting Paule Pia

Aantal tentoonstellingen per zaal

Het M HKA programmeert elk jaar één tentoonstelling op de vierde verdieping van het FoMu, zoals bepaald in de overeenkomst tussen de Vlaamse Gemeenschap en de provincie Antwerpen. Vanaf 2011 werd in overleg besloten de Vrielynck collectie van Cinema Zuid, een verzameling (pre)cinematografische artefacten, in de kijker te zetten. Het M HKA vroeg telkens een hedendaagse kunstenaar zich te laten inspireren door de Vrielynck collectie en hierbij nieuw werk te creëren. De overeenkomst tussen beide partners loopt eind 2013 af.

“Mensen in je museum krijgen die anders nooit een museum zouden bezoeken. Dat is je opdracht.” Walter Rycquart, departementshoofd Cultuur provincie Antwerpen

69

3.1.2.4.3. Publiekswerking Het FoMu is al van bij zijn ontstaan pionier op het gebied van cultuureducatie binnen het Vlaamse museumlandschap. De educatieve dienst verwierf doorheen de jaren een steeds belangrijkere positie binnen de werking van het FoMu. De nadruk lag in de vorige beleidsperiode op een breed publieksbereik. Het FoMu werkte een doelgroepenbeleid uit en ontwikkelde een aanbod op maat voor scholen, leerkrachten, fotografiestudenten, kinderen, gezinnen, jongeren, professionals, fotoliefhebbers, amateurfotografen, kansarmen, doven en slechthorenden... Deze inspanningen resulteerden in een breed en gevarieerd aanbod voor diverse doelgroepen.

“Het FoMu werkte tien jaar geleden al rond diversiteit en is steeds toonaangevend geweest op vlak van publieksbemiddeling.” Greet Stappaerts, hoofd publiekswerking Middelheimmuseum

70

Dit basisaanbod maakt het mogelijk om in de toekomstige beleidsperiode te focussen op doelgroepoverschrijdende cultuurparticipatie. Het publieksaanbod moet mensen optimale kansen bieden op cultuurdeelname los van sociaal-maatschappelijke status of culturele achtergrond. De nadruk ligt hierbij op de leeftijdsgroep van jongeren en kinderen en in navolging hiervan op het onderwijs en gezinnen. De publiekswerking heeft hierbij vooral oog voor de diversiteit aan profielen binnen elk van deze groepen in het ontwikkelen van een aanbod.6 De focus ligt op maatschappelijk kwetsbaren kinderen en jongeren, maar het FoMu blijft ook aandacht besteden aan diegenen die wel met een culturele bagage het museum binnenstappen. Om beter in te kunnen spelen op de noden en interesses gaat het FoMu intense samenwerkingen aan met externe partners (Onderwijsdienst stad Antwerpen, jeugddiensten en -werkingen, lokale organisaties voor maatschappelijk kwetsbare kinderen en jongeren…). De nadruk ligt hierbij op het verwerven van expertise, het uitbreiden van het netwerk en het opstarten van langetermijntrajecten.

6

Projecten rond diversiteit: 1993-’98: Kleuren maken de foto, multicultureel fotoproject met tentoonstelling / 2005: Verkeerde tijd, verkeerde plaats: ontmoetingen met vluchtelingen, fotoproject i.s.m. In Flanders Fields en opvangcentra Fedasil / 2005: workshops voor blinden en slechtzienden met blinde fotograaf Evgen Bavcar / 2010-2012: Baobab project ism lagere school Villa Stuivenberg. Kinderen met verschillende culturele achtergronden en taalachterstand laten proeven van fotografie / 2010-heden: Project Toeleiding en partnerschap: kansarmen en Toeleiding en partnerschap: doven en slechthorenden i.s.m. Dienst Welzijn provincie Antwerpen.

“Musea moeten afstappen van de traditionele indeling in doelgroepen en beter inspelen op de differentiatie binnen hun publiek. Zo kan een bezoeker tegelijk leerkracht, vader én amateurfotograaf zijn.”

Reeds in de vorige beleidsperiode lag het accent binnen de publiekswerking op jongeren. Hierdoor kreeg het FoMu een dynamisch en jong imago dat zich vertaalde in de hoge participatiegraad van deze groep van zo’n 20% tot 25% van het totaal aantal bezoeJan Staes, intendant onderwijs/cultuur stad Antwerpen kers. Het is opvallend dat een groot aantal van deze jongeren het museum op individuele basis bezoeken en niet binnen een (vaak verplichte) onderwijscontext. De publiekswerking zet dan ook sterk in op jongeren in evenementen en activiteiten.7 Ook het aantrekkelijke jongerentarief (1 euro) kan een reden zijn voor de hoge jongerenparticipatie in het FoMu. Daarnaast kent het FoMu een jarenlange traditie in jongerenwerkingen. In 2001 startte het FoMu met JEF (Jongeren En Fotografie), een jongerenwerking die functioneerde als doe- en denktank van het museum. Uit JEF groeide in 2010 FLUX. FLUX was twee jaar actief en bestond telkens uit ongeveer twintig jongeren tussen 14 en 26 jaar. Om diverse redenen (o.a. beperkte budgettaire middelen en een te gering publieksbereik) kon het FoMu deze jongerenwerking niet verderzetten. Voor de komende beleidsperiode voert de publiekswerking een onderzoek uit naar realiseerbare formats om jongeren als volwaardige medewerkers te betrekken in de museumwerking. De publiekswerking ziet het als haar kerntaak om kwalitatieve publieksbegeleiding op maat te bieden zonder de inhoud van de collecties en tentoonstellingen te devalueren. Ze vormen telkens het vertrekpunt in het uitwerken van een publieksaanbod (workshops, rondleidingen, evenementen, lezingen…) en de publieksondersteunende middelen (zaalteksten, signalisatie, mobiele applicaties…). In de toekomst zal het FoMu sterk inzetten op digitale media als tools voor publieksbemiddeling. De publiekswerking ontwikkelde in 2011 een mobiele app bij de collectiepresentatie. Bezoekers kunnen de applicatie downloaden op hun toestel of een iPod ontlenen in het museum. Het FoMu kocht dan ook twintig iPods om elke bezoeker de kans te geven de applicatie te ontdekken. De publiekswerking zal ook bij de komende collectiepresentaties een app uitwerken. In 2013 startte het FoMu met de voorbereidingen van een digitale toepassing bij de tentoonstelling De Groote Oorlog (zomer 2014). Hierbij wordt gezocht naar een manier om de foto’s uit de tentoonstelling en de collectie tot leven te brengen in de stad (Augmented Reality). Tot slot schrijft het FoMu een plan uit om digitalisering door te trekken in de volledige werking van het museum (draadloos museumnetwerk, nieuwe presentatievormen voor tentoonstellingen, digitale communicatie, collectieregistratie…).

7

Activiteiten voor jongeren: 2009 : Photo Academy Award met avondfeest, Art jumping , Time to Meet-festival, Museumnacht, De Kunstbende i.s.m. Villanella en Arenbergschouwburg / 2010 : Pictures for Life, Expo FLUX: The Full Picture / Het volle beeld i.s.m. Villanella, De Kunstbende i.s.m. Villanella en Arenbergschouwburg / 2011 : Donderdagavonden i.s.m. Antwerpen Europese Jongerenhoofdstad, Applicatie Collectie FoMu, Museumnacht, Workshop en tentoonstelling ModeShoot i.s.m. Centrum voor Beeldexpressie, Museumtoeren: ‘rating’ gids voor jongeren i.s.m. AmuseeVous, De Kunstbende i.s.m. Villanella en Arenbergschouwburg / 2012 : Jongerenmagazine .tiff, Pecha kucha: jong beloftevol fotografisch talent, Museumnacht, Murder Inc Party (Weegee), De Kunstbende i.s.m. Villanella en Arenbergschouwburg / 2013: Museumnacht/iPhoneography

71

De publiekswerking coördineert een enthousiast en deskundig gidsenteam dat instaat voor het begeleiden van workshops en rondleidingen. Het FoMu kiest voor dynamische, jonge en gedreven gidsen en zet de komende beleidsperiode in op professionalisering van het team door middel van evaluaties, feedback- en overlegmomenten, vormingen en inhoudelijke ondersteuning. Medio 2011 kocht het FoMu een nieuw kassasysteem waardoor het mogelijk werd bezoekersinformatie te registreren. Hierdoor verwerft het FoMu meer inzicht in zijn bezoekers en kan het beter inspelen op hun noden. Het huidige systeem registreert onder meer leeftijd en woonplaats maar ook op welke manier men het museum bezoekt (individueel, in schoolverband, met een vereniging). Toch zijn de kassagegevens nog onvoldoende uitgebreid voor een adequaat kwantitatief publieksonderzoek. Het FoMu zal het kassasysteem de komende jaren dan ook herbekijken. Daarnaast voerde het museum nog nooit een grondig kwalitatief publieksonderzoek uit om te peilen naar de mening en waardering van bezoekers. Het FoMu gelooft echter dat dergelijk onderzoek noodzakelijk is om de museumwerking en de publiekswerking in het bijzonder te kunnen optimaliseren. Binnen de komende beleidsperiode is dit onderzoek dan ook prioritair. Onderstaande grafiek geeft de bezoekerscijfers van de kassaregistratie weer per tentoonstellingsperiode.8

72

Bezoekerscijfers per tentoonstelling

“… een fantastische fotograaf [Weegee], die in het FotoMuseum een dijk van een tentoonstelling krijgt.” De Morgen, 27 oktober 2012

8

De cijfers zijn afhankelijk van de kassaregistratie, waarbij voor 2009 geen onderscheid gemaakt werd in het bezoekersprofiel en pas vanaf 2011 een meer gedifferentieerde registratie uitgevoerd kon worden. Legende: 1. Erwin Olaf (07/02/2009 - 07/06/2009) / 2. Nick Hannes (19/06/2009 13/09/2009) / 3. Michiel Hendryckx (25/09/2009 - 10/01/2010) / 4. Carl De Keyzer (22/01/2010 - 16/05/2010) / 5. American Documents (27/05/2010 - 16/09/2010) / 6. Boris Becker (23/09/2010 - 16/01/2011) / 7. Hungry Eyes (09/02/2011 05/06/2011) / 8. Insight (24/06/2011 - 25/09/2011) / 9. Peter Lindbergh (14/10/2011 - 27/01/2012) / 10. Imaging History (17/02/2012 - 03/06/2012) / 11. From Here On (22/06/2012 - 30/09/2012)

3.1.2.4.4. Communicatie De digitale (r)evolutie heeft het communicatiebeleid “Het Antwerpse FotoMuseum van het FoMu drastisch veranderd. In het verleden lag mocht deze week de 500.000ste het accent vooral op drukwerk en traditionele commubezoeker ontvangen sinds de nicatiemiddelen. In de vorige beleidsperiode was er een accentverschuiving naar intensief gebruik van digitale heropening in 2004.” en interactieve media. De snelle evolutie vraagt om een voortdurende opvolging van nieuwe communicatiestrateHet Nieuwsblad, 4 juni 2010 gieën en -kanalen. In 2011 maakte het FoMu een Facebookpagina aan en trok het de kaart van de sociale media. Facebook blijkt de perfecte tool om een relatie op te bouwen met (potentiële) bezoekers en om hen snel op de hoogte te brengen van nieuwe initiatieven. De FoMu Facebookpagina is druk bezocht en vormt een interactief platform waarop mensen discussies starten, posts liken en evenementen delen. Cijfergegevens tonen aan dat het aantal Facebookvrienden van het museum op anderhalf jaar tijd is verdubbeld. Facebook biedt daarnaast de mogelijkheid om extra informatie te delen. Zo krijgen volgers een inkijk achter de schermen van de bouw van een tentoonstelling of kunnen ze resultaten van workshops en fotoshoots downloaden en meteen delen. Stand Op 19 juli 2011 31 december 2011 1 april 2012 1 augustus 2012 1 december 2012 1 maart 2013

Facebook fans 4340 5020 5261 5695 6373 7351

Aantal vrienden van de Facebookpagina van het FoMu

De website van het museum is een belangrijk communicatiemiddel. Uit steekproeven van de museumwebsite blijkt dat vooral Belgen (69%) en Nederlanders (18%) er gebruik van maken. Hierbij zoekt men voornamelijk naar praktische informatie en inlichtingen over de tentoonstellingen en de collectie. Het FoMu publiceert regelmatig nieuwsbrieven zodat geïnteresseerden op de hoogte blijven van het museumaanbod. De communicatiemiddelen worden hoofdzakelijk gekoppeld aan de tentoonstellingsprogrammatie, de publiekswerking en projecten van de dienst collectie. De communicatiecampagnes lopen uiteen van een eerder traditionele aanpak tot een meer creatieve inzet afhankelijk van de inhoud of beoogde doelgroepen. De communicatiedienst streeft hierbij telkens naar een jonge en frisse aanpak in de promotieproducten.9

9

In 2011 werd het FoMu geselecteerd door de jongerenjury van Power of Print voor het ontwerp van de museumbrochures.

73

Het FoMu gaat jaarlijks een partnerschap aan met een Vlaamse krant en tijdschrift. Tijdens de vorige beleidsperiode heeft het museum nauw samengewerkt met onder meer De Standaard, De Morgen, Radio 1 en 2, Klara en Knack Magazine. Het FoMu werkt vaak samen met partners zoals Bozar, Breda Photo, Musée de la Photographie Charleroi, Nederlands Fotomuseum Rotterdam, Antwerpse musea, Toerisme Antwerpen en Vlaanderen, FARO, BAM en Centrum voor Beeldexpressie om het aanbod zo breed mogelijk te communiceren. Het FoMu stuurt regelmatig persberichten uit over tentoonstellingen, projecten, collectieaanwinsten of andere gebeurtenissen. Het museum onderhoudt zijn perscontacten wat resulteert in voldoende media-aandacht, zowel online als in de gedrukte pers. Ook in de Nederlandse, Britse, Franse en Duitse pers verschijnen er artikels over het FoMu-aanbod.

74

“Carl De Keyzer a lancé en force l’année du cinquantenaire de l’independance du Congo avec la magnifique et riche exposition du Fotomuseum d’Anvers et les deux splendides livres publiés à cette occasion chez Lannoo.” La Libre Belgique, 23 januari 2010

3.1.3. Beschrijving museumorganisatie 3.1.3.1. Bestuur Het FoMu is in maart 2013 nog een Gewoon Provincie Bedrijf (=GPB) van de provincie Antwerpen, maar zal vanaf 2014 onder een nieuw statuut verder werken. In uitvoering van het provinciedecreet dienen vóór 1 januari 2014 alle provinciale diensten en instellingen zich te conformeren aan één van de rechtsvormen die voorkomen in het decreet. Het gaat om het budgethouderschap, het Intern Verzelfstandigde Agentschap (IVA) en het Extern Verzelfstandigd Agentschap (EVA) onder de vorm van een Autonoom Provinciebedrijf (APB) of een EVA-privaat (hieronder vallen o.a. de vzw’s). Het provinciedecreet stelt dat budgethouderschap de normale werking is en dat iedere andere vorm van verzelfstandiging expliciet gemotiveerd moet worden. Voor de provinciale musea, die nu nog het statuut van een GPB hebben, werd begin 2013 een traject opgestart om in overleg met het bestuur en de deputatie tegen 1 januari 2014 de nieuwe juridische structuur voor te bereiden. Twee scenario’s – IVA of APB – worden hierbij afgetoetst. Kritische factoren in het toetsingskader zijn responsabilisering, flexibel beheer, de sturingsrelatie met het beleid, kostenefficiëntie, duurzaam personeelsbeleid en duurzame garanties voor de kwalitatieve invulling van de vier museale basisfuncties. Het FoMu hoopt in de toekomst blijvend beroep te kunnen doen op andere provinciale diensten voor onder meer veiligheidsdossiers (overkoepelende expert Veiligheid voor alle provinciale musea), administratieve ondersteuning (deputatienota’s en financiële dossiers), beleidsmatige dossiers (DCUL), personeelsaanwervingen (personeelsdienst), ICT-dossiers (dienst ICT) en infrastructurele projecten (DIN). Sinds 2009 is het FoMu een landelijk erkend museum waardoor het een jaarlijkse werkingssubsidie van de Vlaamse Gemeenschap ontvangt. Het museum verwerft daarnaast een jaarlijkse dotatie van de provincie Antwerpen die opgesplitst wordt in een werkings- en investeringsdotatie. Tot slot bekomt het museum inkomsten door sponsoractiviteiten (zowel in natura als financiële ondersteuning of mediadeals), de verkoop van shopartikelen, inschrijvingsgelden van publieksactiviteiten, de ticketverkoop en de verhuur van de infrastructuur.10

10

Het FoMu werkt samen met een aantal structurele sponsors: Milo-Profi, Knack, Levis, De Morgen, Canon en Nikon. Daarnaast heeft het museum een aantal occasionele sponsors zoals Vedett en Pictura.

75

3.1.3.2. Personeel Aan het hoofd van het FoMu staat een directeur die samen met de andere culturele diensten op tweewekelijkse vergaderingen rapporteert aan het departement Cultuur. Personeelsleden worden aangeworven met de steun van de personeelsdienst. De procedures die hiervoor gelden zijn wettelijk bepaald door de overheid. Er worden extra inspanningen geleverd om vacatures open te stellen voor alle etnische culturele groepen. Personeelsleden krijgen een CF (competentie functieomschrijving) met alle competenties die noodzakelijk zijn voor een bepaalde functie. Elk personeelslid wordt jaarlijks geëvalueerd in een functioneringsgesprek met de leidinggevende. Achteraf krijg je een verslag dat ook op het intranet beschikbaar is (PeopleSoft). Alle personeelsleden ondertekenen de deontologische code van het museum.11

Niveau

Functie

Aantal VTE Directeur 1

Afdelingshoofd collectie 1 A

Bibliothecaris 1 Curator 2 Wetenschappelijk assistent 1 Projectleider Europeana 0.80 Boekhouder 0.33 Documentalist 3

B

Fotograaf 1 Restaurator 0.8 Publieksmedewerker 1 Communicatiemedewerker 1 Rekenplichtige 1

C

Administratief assistent 2 Inlijster 1 Onthaalbediende 3 Technisch assistent 0.8

D

76

E

Hulpklerk 0.5 Bewakingsagent 8.8 Schoonmaakster 3 Ticketcontrole 1

Het FoMu is opgedeeld in verschillende afdelingen - collectie, bibliotheek, publiekswerking, marketing en communicatie, tentoonstellingen, administratie, toezicht en onderhoud (zie organogram) die maandelijks samenkomen in een stafvergadering. Het personeelsbestand is de laatste jaren sterk gewijzigd door regularisaties van het personeel of extra aanwervingen. Het FoMu wierf drie baliebediendes aan om het onthaal te verbeteren en een curator om de kwaliteit van de tentoonstellingsprogrammatie te continueren. Dankzij het Europeana project nam het museum een tijdelijke projectleider en restaurator in dienst. Het FoMu voorzag een proactieve overlappingsperiode voor de pensioenvervanging van bibliothecaris Luc Salu en afdelingshoofd collectie Pool Andries. Anno maart 2013 werken er 41 personeelsleden in het FoMu, samen goed voor 35,03 VTE (voltijds equivalent).

11

Zie bijlage Ethische Code Icom

2 Curatoren

Afdelingshoofd Collectie

Inlijster

Restaurator

Fotograaf

3 Documentalisten

Projectleider Europeana

Wetenschappelijk assistent

Afdeling Tentoonstellingen

Afdeling Collectie

PRODUCT

Hulpklerk

1 Technisch assistent

3 administratief assistenten met hoofdtaken rekenplichtige, museumshop, logistiek

Boekhouder

Afdeling administratie

4 Schoonmaaksters

2 Ticketcontrole

10 Erfgoedbewakers

Afdelingshoofd Bewaking

Afdeling toezicht en onderhoud

ORGANISATIE

• groen: tijdelijke functie • oranje: wordt na pensionering niet vervangen • blauw: functie gedeeld met andere provinciale musea

Legende:

Gidsen

Bibliotheekassistent 3 Onthaalbediendes

Communicatiemedewerker

Publiekswerker

Bibliothecaris

Afdeling Bibliotheek

MARKETING & COMMUNICATIE

PUBLIEKSWERKING

Algemene leiding : directeur

77

3.1.3.3. Financiën Het FoMu is onderworpen aan de wetgeving die van toepassing is op de provincie Antwerpen zoals de strikte naleving van de wet op de overheidsopdrachten. Het FoMu voert een dubbele boekhouding. Het stelt jaarlijks een eigen balans en resultatenrekening op die gecontroleerd wordt door de Revisor. Uit het overzicht van de kosten en opbrengsten de voorbije jaren12 zijn een aantal duidelijke tendensen zichtbaar. Zo blijkt uit de werkingskosten en investeringen dat een aantal afdelingen (collectie, publiekswerking, bibliotheek, onderzoek en museumshop) een stijgend aantal middelen kregen als gevolg van een grote nood aan bijkomend budget voor nieuwe investeringen en projecten. De situatie binnen de afdelingen collectie en bibliotheek is schrijnend. Het aankoopbudget is voor beiden te laag om volwaardige aanwinsten te kunnen werven. Aangezien de inkomsten afhankelijk zijn van het bezoekersaantal waren ze de voorbije beleidsperiode erg wisselend. Het tijdelijk uitvallen van het museumcafé/concessionaris leverde een sterk tekort op. Hoewel de dotatie van de provincie Antwerpen in 2011 met 110.000 euro steeg - een noodzakelijke injectie voor het verder functioneren van het FoMu als collectie beherende instelling - bleek dit budget nipt voldoende om de talrijke, noodzakelijke investeringen op te vangen. 78

De Europese en Vlaamse subsidies voor de opstart van het Europeanaproject/Daguerreobase is niet opgenomen in het financiële overzicht. Ze staan op een aparte rekening en worden exclusief aan dit dossier gespendeerd waardoor er geen inkomsten terugvloeien naar het FoMu. Op 1 januari 2014 treedt het besluit over de Beleids- en Beheerscyclus (BBC) in werking. Het bevat procedures voor de financiële aspecten van de beleidsvoering én de inhoudelijke planning, uitvoering en evaluatie. De richtlijnen gelden niet alleen voor de provincie Antwerpen maar ook voor de intern verzelfstandigde agentschappen (IVA’s) en autonome provinciebedrijven (APB’s). De opmaak van het meerjarenplan en het budget 2014 zullen gebeuren volgens de vernieuwde methodiek en in een nieuwe tool. De Beleids- en Beheerscyclus behelst twee dimensies: • Lange termijn (één legislatuur) versus korte termijn (één budgetjaar) • Beleidsluik versus financieel luik Tijdens de opmaak van dit beleidsplan was de BBC voor de provinciale musea nog in volle ontwikkeling. Het FoMu hield tijdens het uitschrijven van de begroting voor de periode 2014-18 zoveel mogelijk rekening met de toekomstige methodiek voor budgetopmaak (Olympus) en registratie (Mercurius).

12

De cijfergegevens voor het jaar 2013 zijn niet meegerekend in dit beleidsplan.

Werkingskosten 61305010 Kantoorbenodigdheden 61305030 Drukwerk 61305040 Kosten van fotokopieën en kopieermachines 61305050

613

Som van saldo Kosten/Opbrengsten 230 Investeringen 23000000 Installaties, machines, uitrusting : aanschaffing 231 Investeringen 23100000 ICT-hardware: aanschaffingswaarde 240 Investeringen 24000000 Meubilair: aanschaffingswaarde 242 Investeringen 24200000 Roerend kunstpatrimonium: aanschaffingswaarde 611 Onkosten personeel 612 Erelonen

79

2010 € 799 € 799 € 799 € 11.058 € 11.058 € 11.058 € 6.286 € 6.286 € 6.286 € 4.473 € 4.473 € 4.473 € 7.846 € 7.846 € 17.376 € 17.376 € 651.462 € 651.462 € 5.528 € 33.026 € 3.574

Jaartallen 2009 € 4.016 € 4.016 € 4.016 € 2.704 € 2.704 € 2.704 € 2.951 € 2.951 € 2.951 € 28.840 € 28.840 € 28.840 € 4.101 € 4.101 € 9.119 € 9.119 € 698.272 € 698.272 € 7.157 € 25.119 € 1.820

€ 2.577

€ 28.345

€ 4.013

€ 738.951

€ 738.951

€ 13.901 € 5.515 € 5.515 € 16.432 € 16.432

€ 42.256 € 13.901 € 13.901

€ 12.090 € 42.256 € 42.256

€ 34.338 € 12.090 € 12.090

2011 € 34.338 € 34.338

€ 3.464

€ 37.833

€ 5.662

€ 697.120

€ 697.120

€ 24.565 € 11.178 € 11.178 € 7.130 € 7.130

€ 6.693 € 24.565 € 24.565

€ 13.192 € 6.693 € 6.693

€ 24.357 € 13.192 € 13.192

2012 € 24.357 € 24.357

€ 11.435

€ 124.323

€ 22.360

€ 71.779 € 28.640 € 28.640 € 50.057 € 50.057 € 2.785.804 € 2.785.804

€ 58.185 € 71.779 € 71.779

€ 39.044 € 58.185 € 58.185

€ 63.510 € 39.044 € 39.044

Eindtotaal € 63.510 € 63.510

Prestaties van derden 61399000

Kosten van verzending en frankering 61305060 Boeken, tijdschriften en andere documentatie 61310000 Abonnements- en gesprekskosten telefoon en fax 61315000 ICT-kosten 61320000 Kosten van promotie en voorlichting 61320010 Receptie- en representatiekosten 61325000 Studiedagen, congressen en opleidingen personeel 61325010 Kosten van dienstreizen van personeel 61325020 Aankoop, huur en onderhoud van kledij 61330000 Levering van elektriciteit voor de gebouwen en infrastructuur 61330010 Levering van gas voor de gebouwen en infrastructuur 61330030 Levering van water voor de gebouwen en infrastructuur 61330060 Onderhoudscontracten met betrekking tot gebouwen 61330080 Bewaking van gebouwen en infrastructuur 61340000 Aankoop van goederen, materialen en gereedschappen 61340100 Huur, onderhoud en herstelling van machines 61340990 € 6.904 € 37.407 € 6.977 € 20.858 € 1.141 € 2.400 € 2.222 € 76.282 € 21.205 € 1.795 € 21.181 € 5.799 € 76.407 € 14.784

€ 7.589 € 13.520 € 41.960 € 35.154 € 1.732 € 1.177 € 3.040 € 98.275 € 24.817 € 7.262 € 20.245 € 1.411 € 62.410 € 14.296

€ 246.361

€ 14.154

€ 7.175

€ 273.415

€ 41.524

€ 15.784

80

€ 297.851

€ 5.093

€ 136.307

€ 8.190

€ 19.861

€ 3.877

€ 23.557

€ 75.492

€ 6.965

€ 4.854

€ 1.793

€ 14.323

€ 37.626

€ 26.782

€ 5.713

€ 6.898

€ 17.898

€ 253.507

€ 5.320

€ 90.093

€ 10.012

€ 12.883

€ 4.764

€ 25.445

€ 99.903

€ 4.788

€ 1.898

€ 9.262

€ 19.630

€ 45.607

€ 11.630

€ 5.299

€ 9.323

€ 24.425

€ 1.071.133

€ 39.493

€ 365.218

€ 25.412

€ 74.170

€ 17.698

€ 95.024

€ 349.952

€ 17.015

€ 10.330

€ 13.928

€ 89.965

€ 132.170

€ 89.340

€ 25.506

€ 37.549

€ 99.631

740

Gewone werkingsopbrengsten 708 Gewone werkingsopbrengsten

702

Personeelskosten 650 Bankkosten 653 Bankkosten 701 Gewone werkingsopbrengsten

620

616 Verzekeringen Werkingskosten 61330000 Levering van elektriciteit voor de gebouwen en infrastructuur 61330010 Levering van gas voor de gebouwen en infrastructuur 61340990 Prestaties van derden 617 Belastingen 618 Uitzendarbeid

Ledengelden en lidmaatschappen 61399010 Incentives aan personeel 61399990 Andere algemene werkingskosten

81

€ 7.962 € 45.943 € 45.943

€ 30.999 -€ 24.748 € 24.052 -€ 48.800

-€ 478.797 -€ 478.797 € 184 € 184 -€ -€ 2.164.195 2.324.505

-€ 395.894

-€ 395.894

€ 581 € 581 -€ 65 -€ 65

€ 1.714.901

€ 1.714.901

-€ 359.178 -€ 2.306.393

-€ 2.040.544

-€ 359.178

€ 1.043 € 1.043 €0 €0

-€ 383.595

-€ 383.595

€ 872 € 872 € 150 € 150

-€ 50.000 € 3.715 € 3.715 € 130.269 € 130.269 € 6.802.706 € 6.802.706 €0 €0 € 4.852 € 4.852 € 85 € 85 -€ 1.617.464 -€ 1.617.464 € 184 € 184 -€ 8.835.637 € 1.395 € 1.395 € 20.414 € 20.414 € 1.699.408 € 1.699.408

-€ 46.000

€ 53.249 € 19.242 € 123.042 -€ 103.800

€ 5.744

€ 15.160

-€ 20.000 € 625 € 625 € 31.885 € 31.885

-€ 25.000

€ 10.019 € 2.569 € 27.569 -€ 25.000

€ 2.313

€ 4.040

-€ 7.800 -€ 30.000 € 505 € 505 € 32.442 € 32.442 € 1.500.922 € 1.500.922

€ 4.269 -€ 4.522 € 25.478 -€ 30.000

€ 1.615

€ 5.053

-€ 7.800 € 1.190 € 1.190 € 45.528 € 45.528 € 1.887.476 € 1.887.476 €0 €0 € 2.356 € 2.356 €0 €0

€ 1.018

€ 799

-€ 21.000

€ 2.953

€ 3.114

742 Andere werkingsopbrengsten 74220990 74250000 Opbrengsten van concessies, onroerende verhuring 74299000 Diverse overige werkingsopbrengsten 751 Financiële opbrengsten 752 Financiële opbrengsten 761 Uitzonderlijke opbrengsten Eindtotaal

Weddedotatie Provincie Antwerpen 74010990 Andere subsidies van de Vlaamse Overheid

Werkingsdotatie Provincie Antwerpen 74000002

Dotaties 74000001

82

-€ 233.767 -€ 53.669 -€ 53.669

-€ 245.653 -€ 36.941 -€ 36.941 -€ 23.784 -€ 13.158 -€ 2.452 -€ 2.452 -€ 180 -€ 180 -€ 11.445 -€ 11.445 -€ 172.344

-€ 265.000 -€ 42.781 -€ 42.781 -€ 23.706 -€ 19.075 -€ 360 -€ 360 -€ 2.098 -€ 2.098

-€ 132.147

-€ 1.468.807

-€ -€ 1.675.990 1.858.642

-€ 88.130

-€ 25.630 -€ 3.582 -€ 3.582 -€ 591 -€ 591

-€ 28.039

-€ 337.970

-€ 2.040.544

-€ 220.210

-€ 223.205

-€ -€ 2.164.195 2.324.505

-€ 196.799

-€ 13.555 -€ 4.525 -€ 4.525 -€ 2.587 -€ 2.587

-€ 19.625

-€ 241.781 -€ 33.180 -€ 33.180 €0

-€ 1.587.062

-€ 477.550

-€ 2.306.393

-€ 71.418 -€ 10.919 -€ 10.919 -€ 5.456 -€ 5.456 -€ 11.445 -€ 11.445 -€ 589.421

-€ 95.154

-€ 986.201 -€ 166.572 -€ 166.572 €0

-€ 6.590.501

-€ 1.258.935

-€ 8.835.637

83

© Stijn Streuvels, Geitenkeuring tijdens de kermis in Avelgem, s.d. / Collectie FoMu

3.1.3.4. Infrastructuur Het FoMu is gehuisvest in een oud pakhuis op de Waalsekaai in Antwerpen. In 2004 werd een nieuw gedeelte aangebouwd naar een ontwerp van George Baines. Het FoMu beschikt over een totale oppervlakte van ongeveer 9500m².

“FoMu is back’ is een zinsnede die ik

Het FoMu voerde in de vorige beleidsperiode een aantal infrastructurele wijzigingen uit. afgelopen tijd meermaals heb gehoord.” Zo werd de galerie op de benedenverdieping Gert Jochems (BE °1969) fotograaf, o.a. bekend om zijn heringericht tot museumshop en onthaal. De tentoonstelling S tentoonstellingszaal op de tweede verdieping werd verbouwd om de collectie permanent toegankelijk te maken voor het publiek. Het educatieve lokaal kreeg een opfrisbeurt en één van de stockageruimtes werd omgevormd tot vergaderruimte. In 2013 neemt het museum de benedenverdieping onder handen om het bezoekerscomfort en -participatie te verhogen.

86

Eind 2013 start het FoMu met de afbraak van twee aanpalende panden in de Verviersstraat. Hierdoor komt er ruimte vrij voor de bouw van de Collectietoren: een passief depotgebouw van zes verdiepingen hoog. De infrastructuur van het museum is met uitzondering van de depotruimtes relatief goed te noemen. Het museum telt zes verdiepingen. De klimatisatie apparatuur bevindt zich op de bovenste etage. De kelder functioneert als stockageruimte. Opslagruimtes en technische lokalen zijn verspreid over heel het museum.

FoMu in Googlemaps

Gelijkvloers • • • •

Museumshop Museumcafé Ufo Balie Cinema Zuid Twee cinemazalen en projectiecabine (capaciteit 150 en 100 zetels) • Educatief lokaal met 2 doka’s • Sanitair bezoekers • Loskade

Eerste Verdieping • Bibliotheek met leeszaal en boekendepot • Tentoonstellingszaal

Tweede Verdieping • Tentoonstellingszaal met permanente collectie • Kleine tentoonstellingszaal • Grote tentoonstellingszaal

87

Derde Verdieping • Inlijstatelier • Burelen Cinema Zuid • Sanitair bezoekers

Vierde Verdieping

88

• • • •

Tentoonstellingszaal Burelen FoMu Vergaderlokaal, Kamer A (capaciteit ca. 65 personen)

Vijfde Verdieping • • • •

Burelen afdeling collectie Restauratieatelier Fotoatelier Fototheek

3.2. Cultureel-erfgoedgemeenschap Binnen de cultureel-erfgoedgemeenschap functioneert het FoMu als intermediair instituut voor fotografie. Het museum trekt een breed en divers publiek, ontvangt wetenschappers en onderzoekers en is een spilfiguur op vlak van restauratie en conservatie van fotobeelden. Daarnaast vervult het FoMu een doorverwijsfunctie voor verschillende partners en sectoren. Het FoMu is noch eiland, noch schiereiland; het is een draaischijf ten midden van de culturele sector. Het FoMu is één van de Antwerpse provinciale musea. Elk museum heeft zijn eigen profiel en mediumspecificiteit (diamant, zilver, mode en fotografie). Omdat de musea vanuit dezelfde bevoegde overheid aangestuurd worden, kunnen ze hun krachten bundelen wat betreft publiekswerking, communicatie, veiligheid en administratieve omkadering. Hun unieke relatie maakt een sterke positionering mogelijk ten aanzien van potentiële bedreigingen zoals de uitdijende vrijetijdsmarkt. Het FoMu bevindt zich in de druk bezochte cultuurstad Antwerpen en heeft verschillende culturele buren: het M HKA, het KMSKA, deSingel, het MAS, galeries, het MoMu... De werkgroep ‘Het Zuid’ onderzoekt hoe de culturele partners in de wijk efficiënter kunnen samenwerken. De publiekswerkers en communicatiemedewerkers van de stedelijke en Vlaamse musea van het grondgebied van Antwerpen hebben regelmatig overleg voor overkoepelende projecten en evenementen. 89

In Vlaanderen, België en in het buitenland is het FoMu een aanspreekpunt voor expertise uitwisseling op het gebied van restauratie van fotobeelden, registratie van fotografisch materiaal, publiekswerking, cureren van fotografietentoonstellingen, bewaren van analoog en digitaal fotomateriaal en -archieven, het inlijsten van fotobeelden, bibliotheekarchief en Belgische fotografie. Niet enkel musea doen beroep op deze expertise maar ook erfgoedinstellingen, partners uit de vrijetijdssector, bedrijven, onderwijsinstellingen en particulieren. Expertisedeling kent echter ook risico’s. Door een open houding gaan partners sneller uit van een vrijwillige en gratis bijdrage van het museum. Daarnaast moet het FoMu behoedzaam zijn voor kopieergedrag. Niettemin stellen we onze deuren graag open en behandelen we elke vraag of probleem met de nodige omzichtigheid en zin voor kwaliteitsverlening.Jaarlijks ontvangt het FoMu tienduizenden bezoekers. Het museum richt zich op een breed en gedifferentieerd publiek maar focust in zijn publieksaanbod voornamelijk op kinderen en jongeren, en hierop aansluitend gezinnen en het onderwijs. Het FoMu streeft naar een sterke verbondenheid met zijn kernpubliek van geïnteresseerden door de FoMu Friends (vriendenwerking) en de Facebookvrienden aanhoudend op te volgen. Een interactieve relatie met het publiek is van onschatbare waarde.

“FoMu is back’ is een zinsnede die ik afgelopen tijd al meermaals heb gehoord.” Gert Jochems (BE, 1969°) fotograaf, bekend om zijn reeks en tentoonstelling S

3.3. Stakeholders De stakeholders zijn onderverdeeld in subgroepen naargelang hun relatie tot het museum. Het overzicht toont enkel de meest belangrijke stakeholders en is onderverdeeld in drie clusters : het product (de collectie, de tentoonstellingen en de publicaties), de publiekswerking en de marketing & communicatie en de organisatie.

3.3.1. Product 1.

Fotografen/kunstenaars (of erfgenamen): professioneel of amateur

2.

Fotografie-instellingen: a) Privé personen: privéverzamelaar, erfgenamen (familie Tas, weduwe Frank Philippi, erfgenamen Willy Kessels, erfgenamen Germaine Van Parys) b) Openbare en commerciële instellingen: fotografiemusea (Nederlands Fotomuseum in Rotterdam, Musée de la Photographie in Charleroi, Bozar in Brussel, Fondation A Stichting in Brussel, Fotografiska in Stockholm, Foam in Amsterdam, International Center of Photography in New York, Fotografiemuseum Winterthur in Winterthur, Die Photographische Sammlung SK Stiftung Kultur in Keulen, De Brakke Grond in Amsterdam, musea provincie Antwerpen (Zilvermuseum, ModeMuseum, Diamantmuseum), musea in de stad Antwerpen (M HKA, KMSKA, MAS...) musea in België (KMSK in Brussel, Museum M in Leuven, Museum dr. Guislain in Gent, MAC in Grand Hornu, Sint-Pietersabdij in Gent, STAM in Gent) archieven (Felixarchief), bibliotheken, fotofestivals en -beurzen (FotoFever in Brussel, Fotofestival Knokke in Knokke, Summer of Photography in Brussel, Fotobookfestival in Kassel, Unseen in Amsterdam, Breda Photo in Breda, Rencontres d’Arles in Arles, Photo Espagna in Madrid, Paris Photo in Parijs, Visa pour l’Image in Perpignan, Nofound in Parijs, Offprint in Parijs, FotoFest in Houston, Texas), onderwijsinstellingen (Sint-Lukas Brussel, KASK Antwerpen (Artesis Hogeschool) en Gent (Hogeschool Gent), Narafi in Brussel, SISA in Antwerpen), veilinghuizen (Bernaerts in Antwerpen, Campo & Campo in Antwerpen), galeries (Stieglitz 19 in Antwerpen, 51 Fine Art Photography in Antwerpen, Ikono in Brussel, 44 Gallery in Brugge, Espace photographique Contretype in Saint-Gilles, eyeLoco in Antwerpen-Berchem, Box Galerie in Brussel, Vu Gallery in Parijs, Flatland Gallery in Nederland), fotoagentschappen (Magnum Parijs), foto-industrie (Nikon, Canon, Agfa-Gevaert) c) Verenigingen (Nationale Vereniging van Belgische Beroepsfotografen, Centrum voor Beeldexpressie, Fotoclubs, Fotografiecircuit Vlaanderen) en vzw’s (Stichting Paule Pia, Stichting Germaine Van Parys, vzw Punctum, vzw Stadsfotograaf Antwerpen)

90

3.

18 partners Europeana project

4.

Onderzoeksinstellingen (KIK/IRPA, Scherptediepte, Oracle Partner Network, VUB, KUL, UA, Sint-Lukas Brussel, KASK)

5.

Erfgoedinstellingen (Erfgoedcellen, Heemkundige kringen, expertisecentra)

6.

Externe curatoren (David Green en Joanna Lowry, Jean-Paul Deridder, Susan Glen, Danny Veys, Bruno Vandermeulen, Johan Swinnen, Joan Fontcuberta, Erik Kessels, Martin Parr)

7.

Bibliotheek: ANET, FARO, VVBAD, OKBV, Vlaamse Erfgoedbibliotheek, Jeugdboekenweek, Vlaamse Opera (Piet De Volder), Academie Rotterdam (Jeroen De Wijs), Antiquariaten (Jan Ceuleers, Luc Bertrand), Bruiklenen (Maurits Brandz, FIAP, Agfa-Gevaert), museumbibliotheken (ModeMuseum, Zilvermuseum, Foam, M HKA, Nederlands Fotomuseum, Musée de la Photographie, Maison Européenne de la Photographie), openbare bibliotheken, universiteitsbibliotheken

8.

Restauratoren papier, hout en fotografie

9.

Scenografen (Jeroen De Vries, Kummer & Herrman, Jo Klaps, Roland Busschman, PK projects)

10.

Allerhande bedrijven: voor opbouw (AORTA, Marc Spaapen, Helix), multimedia (Fish Eye, Vidisquare), fotolabo (Milo-Profi), belettering (AMS), papierleverancier (Igepa), drukkerijen (Cassochrome, Die Keure), transport (Putters, Kunsttransport, Mobul), storage (Katoennatie), verf (Levis), verzekeringen (Axa Art, National Suisse), vertalingen (Kelly Degrez, Walter Provo, Michael Meert, Elisabeth Cluzel, Aarnoud Rommens, Jozef Weyn), verhuurfirma’s (Dockx), inlijsters (Eurolijsten), verlichting (Flippo), boek- en tijdschriftleveranciers (Ilge, Copyright, De Groene Waterman, Rik Desaver, Cipal, Schultz)

3.3.2. Publiekswerking en marketing & communicatie 11.

Museumbezoekers: individuelen (differentiatie in leeftijd, woonplaats, nationaliteit, geslacht, beroep, sociaal maatschappelijke status, kennisdomein…), onderwijsinstellingen (differentiatie in onderwijsniveaus en geografie), groepsbezoeken (seniorenverenigingen (Zilveren en Koperen Passers, OKRA…), vrouwenverenigingen (KVV, Vereniging Liberale Vrouwen…), fotoclubs…

12.

Virtuele bezoekers: Facebook, museumwebsite, nieuwsbrief, bloggers, applicatie Collectie FoMu…

13.

Bibliotheek bezoekers: fotografen, wetenschappelijk onderzoekers, studenten en docenten, doctorandi in de kunsten, verzamelaars, geïnteresseerden...

14.

FoMu Friends

15.

Fotohistorici (Hilde Van Gelder, Jan Baetens, Johan Swinnen, Liesbeth Decan, Mieke Bleyen, Steven Humblet, Steven Jacobs, Katarzyna Ruchel-Stockmans)

16.

Kunstcritici, recensenten, journalisten (Jean-Marc Bodson, Eric Min, Bert Danckaert, Eric Rinckhout, Jan Desloover)

17.

Kranten (De Morgen, De Standaard, Gazet van Antwerpen, Laatste Nieuws, La Dernière Heure, Le Soir, La Libre Belgique, De Tijd, Nieuwsblad)

91

18.

Televisie (ATV, Canvas, Eén)

19.

Radio (Studio Brussel, Radio 1, Radio 2, Klara)

20.

Fotografiemagazines ( Photographies, History of Photography, Camera Austria, European Photography, FOAM, GUP, British Journal of Photography, Aperture, View, Eikon, Burn, 1000 Words, Fraction, Flak Photo, Ahorn, Lens Culture, Photo Q, Shoot, Shutr, Photography Now)

21.

Online agenda’s en reviews (PhotoQ, UitinVlaanderen, De Wereld Morgen)

22.

Blogs (Mrs. Dean, EyeCurious, Visual Culture Blog, Conscientious, Knack Blog)

23.

Websites (Le Journal de la Photographie, Bintphotobooks, Photography Now)

24.

Grafisch vormgevers (Tony Waddingham, Paul Boudens)

25.

Uitgevers (Lannoo, Kannibaal, Ludion, Mercatorfonds)

26.

Sponsors (De Morgen, Knack, Milo-Profi, Igepa, Levis, Nikon, Canon)

27.

Hotels, gastenkamers (Hotel O, Rubenshof, ’t Zand, B&B Marnix)

28. Reisbureaus

92

29.

Fotoclubs, fotoverenigingen (Vereniging van Belgische Beroepsfotografen)

30.

Centrum voor Beeldexpressie

31.

Gidsen (FoMu gidsenteam, Antwerpen Averechts, Vizit)

32.

Toerisme Antwerpen & Congres, Toerisme Vlaanderen

33.

Onderwijs stad Antwerpen, Canon Cultuurcel

34.

Horeca Zuid

35. Gezinsbond 36.

Jeugddiensten (Jeugddienst provincie Antwerpen, stedelijke jeugddiensten, WMKJ’s)

37.

Steunpunten publiekswerking (De Veerman, Mooss, ABC, Piazza dell’Arte, AmuseeVous)

3.3.3. Organisatie 38.

Provincie Antwerpen (gouverneur, gedeputeerden, griffier, afzonderlijke diensten zoals personeelsdienst, ICT, infrastructuur, beveiliging, welzijn)

39.

Departement Cultuur (departementshoofd, administratieve ondersteuning, expert beveiliging)

40.

Vlaamse Gemeenschap (Agentschap Kunsten en Erfgoed)

41.

Europese Gemeenschap (Commissie Cultuur)

42.

Wetenschappelijke commissie

43. Aankoopcommissie 44.

FoMu team

45. Provinciemedewerkers 46.

Vrijwilligers, stagiairs

47.

Cinema Zuid

48.

Museumcafé Ufo

49.

Vzw’s binnen de provinciale werking (Terra Nova, Prospekta)

50.

Steunpunten (FARO, BAM, Nederlands Fotogenootschap)

51.

Revisor (Rekenhof)

52.

Externe firma’s infrastructuur (loodgieterij, schoonmaak, timmerman, aannemer)

53.

Beveiligingsfirma (Securitas)

54.

Leveranciers (hout, glas, papier, bureaumateriaal, schoonmaakproducten)

93

94

95

©Jean-Louis Van Esch, Uit de reeks ‘Arbos’, 1988 / Collectie FoMu

3.4. Omgevingsfactoren 3.4.1. Culturele partners Antwerpen is een toeristische trekpleister onder de Vlaamse kunststeden. Het FoMu situeert zich in de hippe artistieke buurt ’t Zuid. De wijk is vooral gekend als uitgaansbuurt met een sterke culturele toets. Rondom het museum bevinden zich talrijke vooraanstaande galeries (Micheline Szwajcer, Geukens & De Vil), veilinghuizen (Bernaerts) en musea (KMSKA, M HKA) met internationale uitstraling. Het FoMu onderhoudt nauwe contacten met de provinciale musea (ModeMuseum, Zilvermuseum en Diamantmuseum) en andere musea en culturele instellingen in de stad (MAS, Felixarchief, Arenbergschouwburg...). Het FoMu is het enige museum voor fotografie in Vlaanderen. Het museum stelt echter vast dat meer en meer Belgische instellingen zich toespitsen op het medium fotografie. Zo opende in Brussel de Stichting Fondation A in 2012 zijn deuren. Het museum bewaart en toont een privéverzameling met klemtoon op de Amerikaanse fotografie uit de jaren 1960-’90. In Wallonië is het Musée de la Photographie in Charleroi een waardige equivalent van het FoMu.13 Beide fotomusea werken regelmatig samen voor projecten zoals de tentoonstelling Beyond the Document en onderhouden een sterk contact. 96

Daarnaast richten ook andere musea en culturele organisaties zich op fotografie. Getuige hiervan zijn de fotografietentoonstellingen in Museum M in Leuven (Dirk Braeckman, Geert Goiris), de Sint-Pietersabdij in Gent (Robert Capa, Bieke Depoorter, World Press Photo), Museum dr. Guislain in Gent (Jimmy Kets, In de Marge), Kunstencentrum Buda in Kortrijk, de Musea Brugge , Les Chiroux in Luik, het MAC in Grand Hornu, Bozar, Wiels, de Botanique en Contretype in Brussel, tentoonstellingen van uitgeverij Lannoo op verschillende locaties (Lieve Blancquaert, Stephan Vanfleteren, Carl De Keyzer)… Fotografie groeide de voorbije jaren in populariteit waardoor de slaagkans op een succesvolle tentoonstelling stijgt. Daarnaast biedt fotografie de mogelijkheid om budgetvriendelijke tentoonstellingen te realiseren door gebruik te maken van projecties, touchscreens of goedkopere printtechnieken. De kosten voor verzekeringen, productie en beveiliging kunnen hierbij veel lager liggen dan voor een expositie van 17de eeuwse schilderijen. Het FoMu voorziet dat deze tendens zich verder zal doorzetten. Hierdoor komt de unieke marktpositie van het FoMu in het gedrang en is het museum genoodzaakt zijn eigen profiel bij te stellen. Ook in het buitenland boomt de fotografie. In Nederland is de concurrentie tussen de culturele instellingen vergelijkbaar. Onder meer het Nederlands Fotomuseum in Rotterdam, Foam, het Huis Marseille, het Rijksmuseum en het Stedelijk Museum in Amsterdam en het Gemeentemuseum in Den Haag presenteren fototentoonstellingen.

13

Het Musée de la Photographie meldde begin 2013 in een persbericht dat het museum omwille van een nijpend geldtekort genoodzaakt is het tentoonstellingsprogramma af te slanken, om zo de harde concurrentie het hoofd te kunnen bieden.

Het FoMu werkt intensief samen met het Nederlands Fotomuseum voor projecten zoals Europeana/ Daguerreobase. Ook met Foam onderhoudt het FoMu contact voor expertise-uitwisseling, de museumshop en communicatie. In Frankrijk bevinden de belangrijkste spelers zich in Parijs: Jeu de Paume, Maison Européenne de la Photographie, Fondation Cartier-Bresson, Le Bal en Magnum Foundation. Het FoMu werkt ook samen met Duitse14, Engelse15, Zwitserse16, Oostenrijkse17 , Spaanse18 en Amerikaanse19 partners en hecht veel belang aan zijn internationaal netwerk.

3.4.2. Nieuwe fotografische tendensen Fotografie is hot! Het is één van de weinige kunstdisciplines die zo sterk geïntegreerd is in het dagdagelijkse leven. Het is haast onmogelijk om fotografie weg te denken uit onze maatschappij. Het medium wordt voor diverse toepassingen en in uiteenlopende sectoren gebruikt (reclame, onderwijs, medische industrie…). Sinds de uitvinding van de digitale fotografie blijkt het medium verankerd in ieders leefwereld. Elke mobiele telefoon heeft vandaag standaard een camera. Foto’s circuleren op het internet en worden uitgewisseld via alle mogelijke interactieve en sociale media. Met behulp van applicaties kan je op je gsm foto’s bewerken en meteen delen (Instagram). De fotografie- en computerindustrie spelen hard in op deze tendens door nieuwe behoeftes te creëren, een oneindig aantal mogelijkheden aan te bieden en allerlei nieuwe producten in versneld tempo te introduceren op de markt. Als museum voor fotografie juichen we de opmars van ‘ons’ medium uiteraard toe. Het enthousiasme voor fotografie is merkbaar op meerdere vlakken. Zo is fotografie vandaag een wezenlijk onderdeel geworden van de jeugdcultuur. Het museum mag dan ook veel jongeren verwelkomen. Het tentoonstellingsen publieksaanbod wordt ook gesmaakt door amateurfotografen, semi-professionelen en professionele fotografen. Deze vaststelling is niet meteen af te lezen uit de bezoekcijfers omwille van beperkte registratiemogelijkheden maar wel uit een stijgend aantal deelnemers aan vormingen, workshops en lezingen. Het FoMu merkt een grote interesse in het aanbod van de museumshop. Vooral artikelen als Polaroids en Lomografiecamera’s zijn populair. De wildgroei aan digitaal beeldmateriaal zorgt immers voor een hernieuwde interesse in de analoge fotografie. De workshops in de doka zijn bijzonder in trek en ook de collectieafdeling krijgt regelmatig vragen over het conserveren van analoge foto’s en camera’s. Daarnaast uiten bezoekers hun waardering voor de permanente collectieopstelling.

14 15 16 17 18 19

Ludwig Museum in Keulen, Museum Folkwang in Essen, C/O Berlin in Berlijn Victoria & Albert Museum in Londen, Tate Modern in Londen, Photographer’s Gallery in Londen, Portrait Gallery in Londen, National Museum Media in Bradford Museum Winterthur in Winterthur, Musée de L’Elysée in Lausanne Albertina in Wenen, Fotohof in Salzburg La Fabrica in Madrid, MAPFRE in Madrid, MACBA in Barcelona International Center of Photography in New York, MoMa in New York, LACMA in Los Angeles, George Eastman House in Rochester

97

Door de groeiende interesse schrijven meer geïnteresseerden zich in voor een fotografieopleiding wat resulteert in een stijgend aantal kwaliteitsvolle (professionele) fotografen. Het FoMu beseft dat zij nauwelijks een platform krijgen om hun werk te tonen en speelt hier graag op in om jong talent te promoten. In 2012 lanceerde het FoMu het nieuw magazine .tiff en een jaarlijkse tentoonstellingsreeks voor jong Belgisch beloftevol talent. Enkele fotografen van deze eerste lichting zijn intussen opgepikt door nationale en internationale musea en galeries. Het fotoboek is aan een sterke opmars bezig in die mate dat de productie van een fotoboek het omwille van zijn blijvend karakter vaak wint van een tentoonstelling. Het FoMu speelt hierop in door meer fotoboeken te integreren in de exposities. In 2011 programmeerde het museum zelfs een exclusieve fotoboek en -magazine tentoonstelling.20 Bij de permanente collectie verscheen in 2012 The Eye of The Photographer. Voor de bibliotheek van het FoMu is deze trend de uitgelezen kans om de collectie in de schijnwerpers te plaatsen. Zowel in het binnen- als buitenland groeit het aantal foto events op korte tijd.21 In 2012 werden twee nieuwe fotofestivals georganiseerd: Unseen in Amsterdam en FotoFever in Brussel. Het FoMu participeert aan FotoFever door zijn expertise ter beschikking te stellen (portfolio viewing, het schrijven van artikels), door een stand te bemannen en deel te nemen aan communicatiecampagnes.

98

3.4.3. Nieuw museumprofiel In 2015 viert het museum haar vijftigjarig bestaan. De verzelfstandiging van het museum in 1986 was voor heel wat (semi)professionele fotografen in Vlaanderen een kans om hun werk te tonen. Vijftig jaar later kloppen velen onder hen opnieuw aan de deur van het FoMu met hun waardevolle archief. In tegenstelling tot de digitale fotografie kenmerkt de analoge fotografie zich meer door ‘objecten’ zoals negatieven, foto’s, brieven, albums en camera’s. Het FoMu beschouwt het als zijn verantwoordelijkheid en taak om deze archieven te conserveren. De fotografen van het naoorlogse België bezitten een schat aan fotobeelden van de veranderende maatschappij. Deze foto’s zijn niet enkel waardevolle iconografische getuigen, het zijn ook artefacten van meesters met een grote esthetische waarde. Bovendien verraadt het archief van een fotograaf methodieken en levert het door zijn volledigheid een beter inzicht in ontwikkelingen in het persoonlijk oeuvre en de fotografiegeschiedenis in het algemeen. “Waar ligt het groeipotentieel

van het FoMu? Ik stel vast dat heel wat jonge mensen flexibele openingsuren (lees: ‘s avond laat open blijven) heel fijn vinden.” Eric Min (BE °1959, Belgisch essayist, criticus, recensent

20 21

voor o.a. De Morgen) De tentoonstelling Visionnaire in 2011-12 Fotofestival Knokke, Art Brussels, Art Gent, Summer of Photography, BIP Luik, Fotobookfestival Kassel, Breda Photo, Fotofest Houston, Rencontres d’Arles, Visa pour l’Image, Photo Espagna, Paris Photo, Nofound, Offprint

Het FoMu stelt het museumprofiel bij door naast een verzamelplek voor foto’s en camera’s ook een huis te zijn waar archieven van fotografen bewaard en getoond worden. Naast een archief voor analoog materiaal investeert het museum in een toekomstgerichte archiefwerking door de uitbouw van een e-depot.

3.4.4. Het FoMu ingebed in een evoluerende maatschappij Het FoMu wil inspelen op maatschappelijke veranderingen. In 2007 telde Antwerpen 164 verschillende nationaliteiten. Na Amsterdam met 177 nationaliteiten is Antwerpen de meest diverse stad ter wereld (New York heeft 150 verschillende nationaliteiten). Zo’n 18,4% van de inwoners uit de provincie Antwerpen heeft een migratieverleden. In Antwerpen stad is dat bijna 40%.22 Dit maakt Antwerpen tot een bruisende multiculturele regio. Het FoMu speelt in op de maatschappelijke situatie door structureel in te zetten op diversiteit doorheen de volledige werking. Een andere opvallende evolutie is de vergrijzing van de Belgische bevolking. Ongeveer 21,9% van de inwoners is zestigplusser.23 Deze groeiende groep is actief op zoek naar interessante vaak culturele tijdsinvullingen. Het FoMu past zich aan door specifieke formules aan te bieden bij de tentoonstellingen, de vriendenwerking (FoMu Friends) bij te sturen of senioren via vrijwilligerswerk te betrekken in het museum. Het museumbezoek start meer en meer van thuis uit. Uit onderzoek blijkt dat 73% van de Belgische gezinnen toegang heeft tot het internet.24 Naast de fysieke bezoekers heeft het museum ook heel wat virtuele klanten. Zowel het aantal bezoekers op de museumwebsite als volgers op de Facebookpagina van het FoMu stijgt doorheen de jaren. Ze gaan hierbij niet enkel op zoek naar praktische informatie zoals openingsuren en tarieven, maar willen ook inhoudelijke en extra verdiepende aspecten van het museum terugvinden. Het FoMu dient rekening te houden met deze ontwikkelingen bij het aanpassen van de website, de ontsluiting van de collecties en de promotie van het museumaanbod.

“With the growing entertainment industry museums are having a hard time competing for the public. In a world where everyone is carrying a camera (the mobile phone) and using it as a notebook I think a museum like FoMu should be confident that it has something to offer: both ‘old fashion’ history of photography (analogue processes, styles, types) but also the material objects combined with the information internet can give.” Hanne Holm-Johnsen (NO, kunsthistorica en curator Preus museum, National Museum of Photography in Horten, Noorwegen)

22 Eurostatt 23 Itinera Institute 24 Eurostatt onderzoek over toegang van gezinnen tot internet. Het Europese gemiddelde is 70%, Nederland is 91%

99

Tot slot verlangen bezoekers meer comfort tijdens een museumbezoek. Bezoekers verwachten maatwerk op vlak van openingsuren, publieksaanbod en infrastructuur. Het FoMu heeft oog voor deze vraag en stelt zijn werking hierop af.

3.5. SWOT-analyse Uit de interne SWOT-analyse25 en de externe SWOT-analyse26 komen de volgende sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen naar voor (zie bijlage SWOT-analyse):

100

KANSEN

BEDREIGINGEN

STERKTES

INVESTEREN

VERDEDIGEN

ZWAKTES

BESLIS

BEPERK DE SCHADE

3.5.1. Kansen

1 4 7

2 5 8

KANSEN

BEDREIGINGEN

STERKTES

INVESTEREN

VERDEDIGEN

ZWAKTES

BESLIS

BEPERK DE SCHADE

3 6

PRODUCT • • • • • •

25 26

Collecties zijn gigantische troeven Verscheidene fotografen zoeken een geschikte bewaarplaats voor hun archief Wetenschappelijk onderzoek kan uitbreiden dankzij aanwerving extra personeel Verschillende spelers en instellingen zoeken partners en expertise over fotografie Aankomende concurrentie zet aan tot verscherping van het eigen museumprofiel Bewustwording en verantwoordelijkheidszin over ontsluiting vaste collectie groeit binnen het team

Deze SWOT-analyse gebeurde in november en december 2012 door Think Twice Advice Deze SWOT-analyse is een samenvatting van de talrijke interviews, enquêtes en vragenlijsten die we voorlegden aan de stakeholders

• FoMu kan carrières van fotografen lanceren • Nood aan ambassadeurs voor Belgische fotografen en nood aan platform voor jonge fotografen

PUBLIEKSWERKING • Toenemende populariteit van fotografie • Grote aantrekkingskracht bij jongeren

MARKETING & COMMUNICATIE • Provincie Antwerpen werkt aan nieuwe websites, logo’s, huisstijl

ORGANISATIE • Digitaliseringsgraad en -nood stijgt in alle geledingen van het museum • Provincie Antwerpen engageert zich om bouw collectie- en Boekentoren hoog op de agenda te plaatsen • Overeenkomst tussen M HKA en FoMu is stopgezet • Team verjongt en krijgt nieuwe zuurstof na pensioenen • Uitbreiding van internationaal netwerk en exclusieve samenwerkingen op het vlak van fotografie staat nog in de kinderschoenen en vormt dus een belangrijk groeipotentieel • Hoge druk vanuit overheid om duurzaam te werken 101

3.5.2. Bedreigingen

1 4 7

2 5 8

KANSEN

BEDREIGINGEN

STERKTES

INVESTEREN

VERDEDIGEN

ZWAKTES

BESLIS

BEPERK DE SCHADE

3 6

PRODUCT • Fototentoonstellingen worden steeds meer in andere musea gepresenteerd, drie fotografiemusea in België • Meeste internationale fotografiemusea hengelen naar dezelfde ‘blockbusters’ • Waanzinnig hoge prijzen voor potentiële collectiestukken en topwerken • Kwaliteitsverlies door een te hoge werkdruk ten gevolge van de hoge frequentie tentoonstellingen • Snelle evolutie digitale toepassingen en verwachtingen van bezoekers dat het FoMu hierin een pioniersrol vervult omwille van het medium • Toename internetgebruik bedreigt aantal bezoekers bibliotheek

102

103

Arno Roncada, “White Moutain Peak” (uit de reeks: Peaceful Mountains of Desire), 2008

PUBLIEKSWERKING • Groot aanbod in vrijetijdsbesteding, de bezoeker heeft veel keuze • Moeilijke balans tussen gespecialiseerd en breed publiek, soms tegengestelde verwachtingen

MARKETING & COMMUNICATIE • Toeristische dienst Antwerpen verlegt focus op het noorden van Antwerpen: MAS en wijk ‘t Eilandje, meer focus op de binnenstad: Rubens

ORGANISATIE • Besparingen binnen de provincie Antwerpen: personeel, uitbreiding budgetten en investeringen staan op de helling • Onzeker statuut van de provincies • Logge administratie en bureaucratie

3.5.3. Sterktes 104

1 4 7

2 5 8

KANSEN

BEDREIGINGEN

STERKTES

INVESTEREN

VERDEDIGEN

ZWAKTES

BESLIS

BEPERK DE SCHADE

3 6

PRODUCT & PUBLIEKSWERKING • Collecties: sterke inhoud en indrukwekkende omvang (camera’s, fotobeelden, fotoboeken), sterke afdeling restauratie en conservatie • Tentoonstellingen en publieksactiviteiten: actueel, hip, publieksgericht, aansluitend bij doelgroepen (goed imago bij het grote publiek), afwisselend, toegankelijk, gedurfd, grote aantrekkingskracht, sluit aan bij verwachtingspatroon bezoekers • Publicaties: aanbod huismagazines is positief en collectiecatalogus is een meerwaarde • Bibliotheek: toegankelijk voor internationale gebruikers • Museum steunt jonge fotografen

MARKETING & COMMUNICATIE • Imago: gekend museum, positief imago bij het grote publiek, open sfeer, warm onthaal • Professionele communicatie, ruime persaandacht

ORGANISATIE • • • • •

Goede ligging van het museum Vrij goede infrastructuur, tentoonstellingsruimtes nieuwe vleugel zijn indrukwekkend Team: jong, professioneel, enthousiast Filmaanbod is aantrekkelijk voor bezoekers FoMu behaalde certificaat ISO14001

3.5.4. Investeren

1 4 7

2 5 8

KANSEN

BEDREIGINGEN

STERKTES

INVESTEREN

VERDEDIGEN

ZWAKTES

BESLIS

BEPERK DE SCHADE

3 6

PRODUCT • Collecties: expertise uitdragen (FoMu als bruggenbouwer), investeren in opstelling vaste collectie, exploitatie collecties • Tentoonstellingen: goede mix brengen van populaire expo’s, gecombineerd met verrassende tentoonstellingen rekening houdend met verschillende verwachtingspatronen van het doelpubliek; jonge fotografen platform aanreiken • Publicaties: huismagazines en eigen publicaties zijn waardevolle troeven • Bibliotheek: toegankelijker en zichtbaarder maken, publieksgerichtere werking uitbouwen

PUBLIEKSWERKING • Inspelen op populariteit fotografie door noden en wensen te detecteren bij het publiek, meer inzetten op diversiteitswerking, samenwerkingen met fotografieopleidingen, onderzoeksinstellingen verder uitbouwen en samenwerken met partners uit andere sectoren • Blijven investeren in jong talent op diverse vlakken

105

MARKETING & COMMUNICATIE • Nog meer online en digitaal

ORGANISATIE • Infrastructuur: museumshopaanbod aantrekkelijker en gespecialiseerder maken, online verkoop, heropfrissing van delen van het museum • Film: Cinema Zuid opnemen in FoMu-organisatie • (Internationaal) netwerk verder uitbouwen met musea, uitgevers, fotografen, bedrijven, publieksgerichte partners, verenigingen • Duurzaam beleid voeren zodat Groene Sleutel kan behaald worden.

3.5.5. Verdedigen

106

1 4 7

2 5 8

KANSEN

BEDREIGINGEN

STERKTES

INVESTEREN

VERDEDIGEN

ZWAKTES

BESLIS

BEPERK DE SCHADE

3 6

PRODUCT • Collecties: bouw Collectietoren is een must voor een beter behoud en beheer van de collecties • Tentoonstellingen: blijven investeren in een afwisselend tentoonstellingsprogramma met oog voor internationale/nationale, historische/hedendaagse, thematisch/monografische of groepsexpo’s rekening houdend met internationale trends

PUBLIEKSWERKING • Creatieve activiteiten aanbieden om de concurrentie met andere vrijetijdsbestedingen op te vangen, goed op de hoogte blijven van digitale evoluties

MARKETING & COMMUNICATIE • Nieuwe websites en huisstijl provincie Antwerpen zijn opportuniteiten voor vernieuwing museumwebsite (FoMu huisstijl en digitale ontsluiting collecties)

ORGANISATIE • Infrastructuur: investeringen bouw collectie- en Boekentoren zijn een must voor de toekomstige werking

3.5.6. Zwaktes

1 4 7

2 5 8

KANSEN

BEDREIGINGEN

STERKTES

INVESTEREN

VERDEDIGEN

ZWAKTES

BESLIS

BEPERK DE SCHADE

3 6

PRODUCT • Collecties: cameracollectie wordt onderschat, onvoldoende duidelijk collectieprofiel, -plan en -visie, onvoldoende collectieregistratie, geen digitale, dynamische ontsluiting (o.a. onderzoek) • Tentoonstellingen: te groot contrast tussen de scenografie van wisselende tentoonstellingen en vaste collectiepresentaties, te weinig consistentie in expobeleid, hoge frequentie • Publicaties: onvoldoende branding van het FoMu • Bibliotheek: gesloten imago, catalogus moet gebruiksvriendelijker, aantal bezoekers daalt

PUBLIEKSWERKING • Nog te weinig aanbod voor individuele bezoekers, vriendenwerking kan beter, betere verwerking kassagegevens (publieksonderzoek)

MARKETING & COMMUNICATIE • Website is niet aangepast aan hedendaagse noden en wensen, nog te weinig internationale aandacht, sommige elementen uit museumwerking zijn te weinig gekend

ORGANISATIE • Infrastructuur: expozaal 1e verdieping, twee balies in inkomhal is verwarrend, depotruimtes ondermaats, leeszaal bib • Team: meer interne communicatie, innovatie organisatiestructuur • Verwarrende en moeilijke situatie met Cinema Zuid en M HKA • Budget: ontoereikend voor hedendaags fotografiemuseum, grote financiële afhankelijkheid van de provincie, minimale sponsoring • Museumshop: nog geen branding van het FoMu via shopartikelen • Flexibelere openingsuren • ICT-beleid is ontoereikend • Minder goed bereikbaar met het openbaar vervoer

107

3.5.7. Beslis

1 4 7

2 5 8

KANSEN

BEDREIGINGEN

STERKTES

INVESTEREN

VERDEDIGEN

ZWAKTES

BESLIS

BEPERK DE SCHADE

3 6

PRODUCT • Collecties: wetenschappelijk onderzoek zichtbaarder maken, collecties gevarieerder en meer ontsluiten, digitaal archiveren, duidelijk collectieprofiel, -plan en -visie , collectieregistratieplan opstellen met realistische doelstellingen • Tentoonstellingen: frequentie tentoonstellingen afwegen ten opzichte van kwaliteit en hoge werkdruk • Publicaties: huismagazines beter profileren, distributieplan uitwerken

PUBLIEKSWERKING 108

• Ruimer aanbod voor individuele bezoekers, gedifferentieerde vriendenwerking uitbouwen, band met klanten versterken, bezoekersgegevens evalueren door verbeterd kassasysteem en publieksonderzoek, openingsuren personaliseren

MARKETING & COMMUNICATIE • Volledige aanbod communiceren, internationaler communiceren, nieuwe actuele communicatiestrategieën introduceren

ORGANISATIE • Infrastructuur: inkomhal restylen waardoor publieke functies helder zijn voor publiek, de balie van het FoMu en die van Cinema Zuid samenvoegen • Team: gebruik maken van jong en fris team om organisatiestructuur te reorganiseren • Film integraal integreren in het FoMu (inhoudelijk, organisatorisch, praktisch, openingsuren, personeel...) • Budget: creatief budgetbeheer

3.5.8. Beperk de schade

1 4 7

2 5 8

KANSEN

BEDREIGINGEN

STERKTES

INVESTEREN

VERDEDIGEN

ZWAKTES

BESLIS

BEPERK DE SCHADE

3 6

PRODUCT • Collecties: archiefwerking FoMu kan haalbare kaart zijn mits samenwerking externe partners, alternatieve financiële middelen zoeken voor het verwerven van topstukken • Tentoonstellingen: degelijke marktverkenning en samenwerking/afspraken op (inter)nationale markt leidt tot kwaliteitsvolle exposities, extra budget verwerven/verschuiven om goede tentoonstellingen binnen te halen

PUBLIEKSWERKING • Samenwerken met creatieve industrie, scholen of andere partners om up-to-date te blijven en projecten uit te werken

COMMUNICATIE • Creatieve manier bedenken om op te boksen tegen concurrentie, ijveren voor intensere samenwerking met toeristische diensten

ORGANISATIE • Infrastructuur: expozaal eerste verdieping herinrichten i.s.m. dienst infrastructuur provincie • Team: uitbreiding van de afdelingen publiekswerking en marketing & communicatie • Film: bij overheden de integratie van fotografie en film bepleiten, extra budget nodig om optimale werking te garanderen • Budget: via sponsors, via natura-sponsoring zoals zaalverhuur extra financiële middelen genereren, bij overheden hoger buget bepleiten • Duidelijk communiceren hoe bezoekers met het openbaar vervoer naar het museum kunnen komen

109

110

111

© Suzy Embo, uit de reeks ‘Pierre Alechinsky aan het werk’, 1969 / Collectie FoMu

4. Strategisch plan Het FoMu stelt voor de beleidsperiode vier actieplannen op die zijn onderverdeeld in de categorieën product, publiekswerking, marketing & communicatie en organisatie. In totaal worden tien strategische doelstellingen naar voor geschoven die elk operationele doelstellingen en acties met zich meebrengen. Via indicatoren zijn deze doelstellingen en acties meetbaar. Achteraan dit hoofdstuk bevindt zich een overzichtstabel.

4.1. Cluster 1: Actieplan product Het FoMu zal gedurende de komende beleidsperiode de volgende strategische doelstellingen, operationele doelstellingen en acties ondernemen op het vlak van collectie, tentoonstellingen en onderzoek.

4.1.1. SD1 - Collectieplan 112

Zowel intern als extern is het duidelijk dat het FoMu een afgelijnd collectieplan (inhoudelijk, geografisch en periodiek) heeft en wordt het verzamelbeleid en afstootbeleid via dat plan bepaald.

4.1.1.1. OD1 - Strikt verzamel- en afstootbeleid Op basis van het collectieplan prioriteiten opstellen zodat het verzamel- en afstootbeleid strenger gevoerd kan worden.

4.1.1.1.1. ACTIE 1 - Nieuw collectieplan In kaart brengen van de conditie en omvang van de collectie en haar behoeften en noden, teneinde een helder collectieprofiel en -plan te verkrijgen zodat lacunes in de collectie kunnen worden aangevuld en mogelijke opportuniteiten ten volle benut worden. Dit plan wordt intern en extern bekendgemaakt.

4.1.1.1.2. ACTIE 2 - Afstootbeleid Een afstootbeleid ontwikkelen en uitvoeren aan de hand van de professionele standaarden; de Ethische code voor musea, LAMO (Leidraad Afstoting Museale Objecten) en CIMAM (International Committee of ICOM for Museums and Collections of Modern Art).

4.1.1.1.3. ACTIE 3 - Verzamelbeleid Jaarlijks collectiestukken aankopen of verwerven vanuit de visie van het collectieplan. Het FoMu vraagt hiervoor een forse verhoging van de middelen teneinde kwaliteitsvolle objecten te kunnen verwerven. Het FoMu gaat op zoek naar alternatieve manieren om objecten binnen te halen vanuit het besef dat het museum niet (meer) kan concurreren met grote musea of commerciële instellingen, bijvoorbeeld via systematische uitbreiding van de boekenruil, extra reproducties door tentoonstellingen en alternatieve financiële middelen.

4.1.1.2. OD2 - Archief voor Belgische/Vlaamse Fotografie Naast de museumfunctie de verantwoordelijkheid inzake de ontwikkeling van een archief voor de Belgische/Vlaamse fotografie op zich nemen en het FoMu uitbouwen tot hét archief voor Belgische/ Vlaamse fotografie.

4.1.1.2.1. ACTIE 4 - Analyse van het archief Een grondige analyse uitvoeren, een werkgroep over dit onderwerp oprichten en een toetsing uitvoeren binnen het erfgoedveld en de stakeholders.

4.1.1.2.2. ACTIE 5 - Ontplooiing van het archief Het systematisch uitbouwen en ontplooien van het archief voor Belgische/Vlaamse fotografie door een degelijk registratie- en inventarisatieprogramma gekoppeld aan ontsluitingsacties en promotievoering. Dit archief moet de conservering en ontsluiting van het Belgische/Vlaamse fotografische erfgoed garanderen. De ontplooiing van dit archief brengt bijkomende kosten met zich mee zoals de uitbouw van infrastructuur, ICT, registratie- en inventarisatiewerkzaamheden en restauraties. Vooral de kosten voor het scannen lopen hoog op, aangezien het merendeel wordt uitbesteed. Het meest fragiele werk wordt door twee extra documentalisten uitgevoerd. Ze staan ook in voor het invoeren van nieuwe museumobjecten in de databank. Om ook op termijn inkomsten uit dit archief te halen door de maximale ontsluiting ervan, zal een business model worden uitgewerkt door een commercieel adviseur die de daaruit voortvloeiende acties opstart en coördineert.

113

“Wat jullie toekomstperspectieven vormen? Voortbouwen op huidige collectie. Ontwikkelen van e-depot. Faciliteren van onderzoek. Ontwikkelen platforms publieksbereik en educatie.” Frits Gierstberg, bijzonder hoogleraar fotografie aan de Erasmus Universiteit en Hoofd Tentoonstellingen van het Nederlands Fotomuseum, lid van de Wetenschappelijke Commissie FoMu

4.1.2. SD2 - Collectie-ontsluiting Het FoMu zet in op een progressieve ontsluiting van de collectie om de drie verzamelingen (bibliotheek, fotobeelden en apparatuur) bekender en toegankelijker te maken bij een breed, geïnteresseerd publiek.

4.1.2.1. OD3 - Digitale ontsluiting Jaarlijks zoveel mogelijk collectiestukken digitaal ontsluiten.

114

4.1.2.1.1. ACTIE 6 - Ontsluiting via database Dagelijkse registratie van museumobjecten in de Adlib databank waarbij Cometa wordt gebruikt als model voor het maken van beschrijvingen op collectieniveau. Controle en correctie van 3000 records uit de conversie van de kerncollectie in Adlib.

4.1.2.1.2. ACTIE 7 - Ontsluiting via daguerreobase Ca. 25.000 objecten uit de Daguerreobase voor een breed publiek ontsluiten via het Europeana project waarvoor het FoMu subsidies verkreeg vanuit de Europese en Vlaamse overheid. Europeana is een Europese zoekmachine voor gedigitaliseerde collecties van musea, bibliotheken, archieven en galerieën in heel Europa. Daguerreobase wil in connectie met Europeana en met een consortium bestaande uit achttien partners uit dertien verschillende landen toegang geven tot de allereerste beelden uit de Europese fotogeschiedenis, nl. de Daguerreotypie.

4.1.2.1.3. ACTIE 8 - Ontsluiting via website Op de nieuwe website een apart luik voorzien voor de collecties met databanken, favoriete objecten, e-publicaties, virtuele exposities… waardoor een groter en internationaler publiek in contact komt met de collectie.

4.1.2.2. OD4 - Publicaties Publicaties uitgeven om onderzoek te stimuleren, een platform voor fotografie aan te bieden, collecties te ontsluiten en het imago van het FoMu te ondersteunen.

4.1.2.2.1. ACTIE 9 - Magazines en publicaties Jaarlijks minimaal drie magazines en twee publicaties uitgeven. Bij elke permanente collectiepresentatie publiceert het museum een catalogus in eigen beheer of in samenwerking met een uitgeverij. De publicaties worden aangepast aan de nieuwe huisstijl en het distributienetwerk wordt geoptimaliseerd zodat ze actief kunnen ingezet worden bij netwerkactiviteiten om het imago van het FoMu te boosten, onderzoek te stimuleren, een platform voor fotografie aan te reiken en de collecties te ontsluiten.

* Goed bezig, mannen. Ik ben super trots op jullie en kijk uit naar jullie volgende projecten. Straight to the top. Doobiedoo! (Cat) citaat uit het FoMu gastenboek

4.1.2.3. OD5 - Onderzoek Wetenschappelijk onderzoek uitvoeren en stimuleren over fotografie en specifiek over de collecties.

4.1.2.3.1. ACTIE 10 - Wetenschappelijk onderzoek • Actief contact opnemen met universiteiten, topics voor bachelor- en masterscripties voorstellen (zowel van de collectie als van de museumwerking) en scripties begeleiden. • Organiseren van wetenschappelijke symposia in samenwerking met onderzoekspartners/universiteiten/onafhankelijke onderzoekers over onderwerpen die gerelateerd zijn aan de tentoonstellingsprogrammatie; reflectie op metaniveau over verzamelbeleid (verleden/toekomst), behoud en beheer, digitaal archief, nieuwe technieken en concrete casestudies uit de verschillende collecties. • In samenwerking met fotografieopleidingen en universiteiten (kunstwetenschappen, geschiedenis, communicatie, …) langdurige stages aanbieden. Masterstudenten gericht onderzoek laten doen op kleinere deelcollecties (primaire beschrijving, ordening, ontsluiting van collecties, literatuurstudie) ter voorbereiding van publicaties en dossiertentoonstellingen. • Intern onderzoek (beschrijving, registratie, interpretatie, literatuurstudie) verrichten naar kleinere deelcollecties ter voorbereiding van dossiertentoonstellingen en publicaties. • Opstarten van een ambitieus onderzoeksproject en werkgroep rond de betekenis en definitie van het Belgische fotoboek.

115

• Onderzoek verrichten naar de geschiedenis en het ontstaan van de museumcollectie. • Zowel intern als extern wetenschappelijke expertise over de fotografiegeschiedenis uitdragen: lezingen geven op (inter)nationale congressen en fotofestivals, wetenschappelijke artikels publiceren in monografieën en journals, intensieve lessenreeks organiseren over fotografiegeschiedenis aan de hand van collectiestukken en sensibiliseren van de fotografie als ‘object’.

4.1.2.4. OD6 - Bibliotheek De ontsluiting van de collectie en de toegankelijkheid van de bibliotheek verbeteren door een gerichtere communicatie, het optimaliseren van catalogi en het organiseren van projecten.

4.1.2.4.1. ACTIE 11 - Fotografiebibliotheek ontsluiten De mogelijkheid onderzoeken om de bibliotheekcatalogus te koppelen aan de catalogus van Fotografiebibliotheek Online. Fotografiebibliotheek Online is een samenwerking tussen verschillende instellingen voor fotografie in Nederland, en bij uitbreiding het Nederlandse taalgebied. Na aansluiting zou de FoMu-bibliotheek de grootste collectie binnen dit project aanbieden en het Nederlandse publiek gemakkelijker bereiken. 116

4.1.2.4.2. ACTIE 12 - Digitalisering documentatiemappen De documentatiemappen uit de bibliotheek digitaliseren om de verzamelde informatie online aan te bieden. Een systematische ontsluiting maakt het mogelijk zoekopdrachten uit te voeren op naam en onderwerp. Titelbeschrijvingen van de documentatiemappen worden opgenomen in de catalogus. Om deze digitalisering uit te kunnen voeren, vraagt het FoMu een extra bibliotheekassistent.

4.1.2.4.3. ACTIE 13 - Engelse bibliotheekcatalogus Een Engelstalige versie van de bibliotheekcatalogus online beschikbaar stellen voor het publiek. Engelstalige zoekfuncties en onderwerpontsluiting maken van de catalogus zodat het een toegankelijk hulpmiddel wordt voor internationale gebruikers.

4.1.2.4.4. ACTIE 14 - Publieksactiviteiten In overleg met de afdeling publiekswerking publieksactiviteiten organiseren in de bibliotheek en gerichte (persoonlijke) communicatie voeren met o.a. scholen, opleidingen fotografie, kunstgeschiedenis, docenten en leerkrachten. Informatie aanbieden via brochures en de museumwebsite. Door rondleidingen en introductielessen te organiseren, stukken uit de bibliotheekcollectie tentoon te stellen en deel te

nemen aan het FoMu Live programma wekt de bibliotheek interesse van nieuwe gebruikers én onderhoudt ze de band met bestaande gebruikers.

4.1.2.4.5. ACTIE 15 - Digitaal bronnenpakket Op een overzichtelijke manier een aantal relevante digitaal beschikbare bronnen aanbieden op de publiekscomputers van de bibliotheek. Het aanbod bestaat uit digitaal beschikbare tijdschriften, databases met biografische informatie over fotografen, bibliografische databases… Deze bronnen sluiten aan bij de gedrukte collectie van de bibliotheek. Minstens twee van deze bronnen zijn voor de gebruiker van thuis uit niet beschikbaar.

4.1.2.4.6. ACTIE 16 - Ontsluiting van de tijdschriften Overstappen van geschreven fiches naar het systematisch aanvullen en controleren van het tijdschriftenbezit in de online catalogus. Er wordt werk gemaakt van een thematische ontsluiting van artikels. De uitgebreide bron van informatie die de tijdschriften zijn, wordt op deze manier toegankelijk en doorzoekbaar voor elke gebruiker.

4.1.2.4.7. ACTIE 17 - Samenwerkingen Structurele samenwerkingen starten met minimaal drie (inter)nationale bibliotheken via gedeelde databases, boekenruil en communicatie. De samenwerking wordt aangewend om de goede naam van de bibliotheek in het internationale fotografieveld uit te bouwen en te bestendigen. Bovendien wordt op deze manier uitwisseling van kennis en expertise tussen de bibliotheken onderling bevorderd.

“Naar het breed publiek toe is het FoMu een sterk merk, het heeft een goede uitstraling, een mooie eigen collectie en ook de communicatie is goed.” Bruno Vandermeulen, fotograaf K.U. Leuven

117

4.1.3. SD3 - Kwalitatief tentoonstellingsbeleid Het FoMu maakt kwalitatief hoogstaande tentoonstellingen over fotografie en richt zich hiervoor op een breed (inter)nationaal publiek.

4.1.3.1. OD7 - Tentoonstellingsprogrammatie Een gediversifieerd tentoonstellingsaanbod programmeren gestoeld op intense samenwerkingen met oog voor nationaal en internationaal talent, met thematisch-maatschappelijke invalshoeken, gestuurd door historische of actuele tendensen waarbij telkens de mediumspecifieke diversiteit in acht genomen wordt en waarbij steeds uitgegaan wordt van exclusiviteit ten aanzien van de naburige regio (Zuid-Nederland, Noord-Frankrijk en West-Duitsland).

4.1.3.1.1. ACTIE 18 - Diversifiëring 118

Per jaar worden er minstens negen tentoonstellingen (intra en extra muros) ingericht. Hierbij mikken we op een gediversifieerde invulling. Deze keuze is ingegeven door het veelzijdige karakter van het fotografisch medium. Het FoMu wil een plaats bieden aan fotografie in al haar verschijningsvormen. De tentoonstellingsprogrammatie weerspiegelt deze missie. Het aanbod wordt jaar per jaar bekeken, waarbij voor elk jaar een evenwicht wordt gezocht tussen historische en hedendaagse fotografie, thematische en monografische tentoonstellingen, oeuvre tentoonstellingen en actuele projecttentoonstellingen. Daarnaast wordt aandacht besteed aan de meest invloedrijke of innoverende stromingen binnen de fotografie. Hierbij komen afwisselend aan bod: documentaire fotografie, artistieke fotografie, toegepaste fotografie, amateurfotografie… Geografisch maakt het FoMu nadrukkelijk ruimte voor Belgische fotografen (verhouding is ongeveer één derde van het aanbod). De combinatie van lokaal talent met internationale, gevestigde namen, werkt verrijkend voor alle partijen. Het FoMu wil zijn publiek op de hoogte houden van de internationale trends binnen de fotografie, een genuanceerde kijk bieden op maatschappelijke thema’s en kritische vragen opwekken. Om een voldoende kwalitatief tentoonstellingsaanbod te kunnen presenteren is een financiële injectie dringend aan de orde. Bovendien is het noodzakelijk het team van twee curatoren uit te breiden met één extra curator.

“Pour moi le FoMu a une très bonne image, dynamique, innovante, vous recherchez des expos intéressantes sur le présent de la photographie comme sur des élément plus historique.” Vincen Beeckman (BE °1973, Belgische fotograaf bekend om zijn documentaire projecten en voorliefde voor gevonden beeldmateriaal)

4.1.3.1.2. ACTIE 19 - Samenwerkingen Elke tentoonstelling onderbouwen met een degelijk inhoudelijk onderzoek. Dit kan onder meer bereikt worden door bij elke tentoonstellingsperiode samen te werken met één of meerdere (inter)nationale partners zoals uitgeverijen, musea, wetenschappelijke instellingen of verzamelaars. Zo versterkt het FoMu zijn rol als draaischijf in de nationale fotografiewereld en fungeert het als schakel naar de internationale scène. Concrete samenwerkingen rond tentoonstellingsprojecten bieden de mogelijkheid duurzame contacten te leggen en ons netwerk niet enkel in de breedte, maar ook in de diepte uit te breiden en te consolideren. Dit leidt niet alleen tot een hogere kwaliteit in het aanbod en een bredere verspreiding van onze producten, het is eveneens een manier om productiekosten aanzienlijk te beperken.

4.1.3.1.3. ACTIE 20 - Prospectie Jaarlijks proactief deelnemen aan minimum tien externe (Belgische en internationale) prospectieactiviteiten per curator zodat de tentoonstellingsprogrammatie steeds inspeelt op hedendaagse tendensen. Aangezien de inhoudelijke expertise permanent bijgeschaafd wordt, is het team van curatoren een betrouwbaar aanspreekpunt voor zowel interne als externe spelers. Bovendien staat het team garant voor een strenge kwaliteitsbewaking. Daarnaast is een actieve prospectie noodzakelijk om het netwerk in stand te houden. 119

4.1.3.1.4. ACTIE 21 - Portfolio viewing Tweejaarlijks wordt één portfolio viewing (met preselectie) georganiseerd binnen het FoMu met (inter)nationale experts met als doel dienstverlening, profilering en prospectie. Dergelijke activiteit is een uitgelezen manier om enkele belangrijke stakeholders aan het FoMu te binden die anders uit de boot vallen, zoals amateurfotografen of semi-professionals, maar ook ongekend jong of minder jong fotografisch talent. Door de preselectie wordt een kwaliteitsgarantie voorzien. Het event is een middel om het FoMu zowel nationaal als internationaal te profileren. Een beperkte financiële bijdrage van de deelnemers zorgt ervoor dat de drempel tot deelname niet té laag ligt. Daarnaast biedt de portfolio viewing een kans om Belgisch talent internationaal in de kijker te plaatsen. De aanwezige internationale experten maken toekomstige samenwerkingen mogelijk.

4.1.3.2. OD8 - Collectiepresentaties De collecties ontsluiten via collectiepresentaties zowel intra als extra muros waardoor ze een grotere zichtbaarheid en toegankelijkheid van de museumobjecten genereren bij een breed publiek.

4.1.3.2.1. ACTIE 22 - Permanente collectiepresentatie De vaste collectiepresentatie om de drie jaar wisselen zodat bezoekers kunnen kennismaken met diverse thema’s, fotografen, fotografische technieken, tendensen, of andere deelaspecten binnen onze uitgebreide collecties. Bij elke nieuwe collectiepresentatie publiceert het FoMu een catalogus. Omdat fragiel materiaal enkel in geklimatiseerde vitrines getoond kan worden, vraagt het FoMu extra budget voor de aankoop van aangepaste etalagekasten.

4.1.3.2.2. ACTIE 23 - Dossiertentoonstellingen Binnen het tentoonstellingsaanbod (zowel intra als extra muros) collectieonderdelen ontsluiten in dossiertentoonstellingen die inherent deel uit maken van de tentoonstellingsprogrammatie. 120

“Ik denk dat het FoMu vandaag een belangrijke positie aan het verwerven is. Door het feit dat het museum jonge curatoren aanwerft, krijg je specialisten die aanwezig zijn op alle belangrijke platformen zoals Les Recontres d’Arles; dit is ongelooflijk belangrijk. Het betekent dat jullie veel vlugger dan ik in Bozar, of het fotomuseum in Charleroi weten wat goed is en wat niet. Daarmee neem je een gigantische intellectuele voorsprong op andere instellingen. Deze bagage en potentie kan je uitspelen. Het geeft je instituut een positieve uitstraling en toont dat er een management heerst waar Bozar nog een puntje aan kan zuigen. Dat zie je ook aan de tentoonstellingen. Het FoMu was de eerste om de baanbrekende tentoonstelling From Here On te hernemen. Dit zal historisch een grote waarde krijgen dat het imago van het FoMu nog zal verbeteren. ” Christophe De Jaegher, afdelingshoofd fotografie BOZAR

Acties

Verzamelen afstootbeleids taat op punt

aanvullen collectie

afstootbeleid

nieuw collectieplan

Operationele doelstellingen

Strategische doelstellingen

Visie

Archief ontplooien

analyse Archief

Archief voor Belgische/ Vlaamse fotografie beheren

website

Daguerrobase/ Europeana

database

FoMu bezit en voert een afgelijnd collectieplan inclusief verzamel- en afstootbeleid uit

Digitaal ontsloten

magazines en publicaties

Ontsluiting via onderzoek

Engelse bibliotheekcatalogus

documentatiemappen digitaliseren

wetenschappelijk onderzoek

Ontsluiting via publicaties

Collectie is progressief ontsloten

Evolueren naar hét expertisecentrum en dé ontmoetingsplek voor fotografie in Vlaanderen

ACTIEPLAN_PRODUCT

121

fotografiebibliotheek

digitaal bronnenpakket

publieksactiviteiten

Page 1

samenwerkingen

ontsluiting tijdschriften

Bibliotheek

doview.com model

4.1.4. SD4 - Conservatie & restauratie geoptimaliseerd Binnen de beleidsperiode optimaliseert het FoMu de preventieve conservering en het behoud van de collecties.

4.1.4.1. OD9 - Registratie- en conserveringsplan Via een projectmatige en systematische aanpak objecten uit de deelcollecties op een optimale en meer duurzame manier conserveren om zo de levensduur van de objecten te verlengen via een duidelijk registratie- en conserveringsplan, als onderdeel van het collectieplan.

4.1.4.1.1. ACTIE 24 - Conservatie objecten

122

Jaarlijks dertig tot honderd objecten conserveren en/of restaureren. Via een conserveringsplan, dat een onderdeel zal zijn van het collectieplan, zal de conservatie en restauratie van de collectie systematisch worden aangepakt. Bij het opstellen van dit conserveringsplan zal er onder andere gebruik gemaakt worden van condition assessments. Afhankelijk van het type en de conditie van de objecten die worden aangepakt, zal het aantal objecten dat wordt aangepakt jaarlijks variëren. Door interne personeelsverschuivingen en door het Europeanaproject heeft het FoMu nog tot medio 2014 een restaurator in dienst. Het FoMu wil deze sleutelfunctie in haar museumwerking niet verliezen en opteert dus voor de aanwerving van een permanente restaurator.

4.1.4.1.2. ACTIE 25 - Condition assessments Uitvoering van drie condition assessments in functie van het conserveringsplan. Het FoMu gebruikt Cometa als model voor het maken van beschrijvingen op collectieniveau. Via condition assessments kan de conditie van subcollecties beter en sneller in kaart worden gebracht. De resultaten uit deze assessments worden gebruikt voor het conserveringsplan.

4.1.4.1.3. ACTIE 26 - Pestmanagementsysteem De biologische aantasting van verschillende collectieonderdelen voorkomen door het ontwikkelen en toepassen van een pestmanagementsysteem.

4.1.4.1.4. ACTIE 27 - Procedures Uitwerken en optimaliseren van de procedures gebaseerd op Spectrum voor de productie van tentoonstellingen, publicaties, bruiklenen en schenkingen om de werking van collectiebeheer te verbeteren.

“Mijn vriend begint me te snappen als fotografe. Zinvolle middag!” citaat uit gastenboek

4.1.4.2. OD9 - Depotbeheer verbeterd Gebruik maken van duidelijke procedures en standplaatsbepaling om het depotbeheer te verbeteren in het kader van de nieuwbouw.

4.1.4.2.1. ACTIE 28 - Verhuis Verdere uitwerking van het verhuisplan voor de voorbereidingen en de effectieve verhuis van museumobjecten (ingelijste werken, negatieven, Agfa collectie) naar de Collectietoren. Toepassing van verhuismodule Adlib voor duidelijke standplaatsbepaling. Extra financiële middelen zijn nodig om deze verhuisoperatie optimaal te laten verlopen met tijdelijke opslag van museumartefacten in een extern depot.

4.1.4.2.2. ACTIE 29 - Klimaatmonitoringsysteem Het klimaat van de bewaaromgeving in kaart brengen via een objectief monitoringsysteem in de vorm van een dataloggingsysteem.

4.1.4.2.3. ACTIE 30 - E-depot De digitale ontsluiting van de collecties is een speerpunt voor de bestuursperiode 2013-18. Het departement Cultuur wil tegen 2015 een digitaal depot realiseren voor haar collectie houdende instellingen en liet met het oog daarop begin 2013 een vooronderzoek uitvoeren. Dit vooronderzoek gaf een globaal beeld van de bestaande situatie en de gewenste functionaliteiten voor het digitaal depot. Daarnaast schetste het drie mogelijke toekomstscenario’s. Het departement Cultuur zal dit project verder coördineren en hiervoor nog vóór de zomer een deeltijdse projectcoördinator ter beschikking stellen. Het departementCultuur is bovendien ook in gesprek met het nieuw op te richten Vlaams Instituut voor de Archivering en de ontsluiting van het Audiovisueel erfgoed (VIAA) om met een aantal culturele instellingen als voortrekker mee in dit project te stappen.

123

Het FoMu zal als pilootproject aan dit plan deelnemen. Met een urgente ontsluiting van 1,7 miljoen digitale objecten wil het FoMu hier graag een pioniersrol in spelen. De digitale toegankelijkheid, ontsluiting en beschikbaarheid van de gedigitaliseerde en digital born objects in de collectie kunnen enkel verzekerd worden door de uitwerking van dergelijk e-depot. Extra financiële middelen, naast de inbreng van het departement Cultuur, zijn dan ook noodzakelijk.

4.1.4.3.OD10 - Sensibilisering erfgoedveld Acties ondernemen binnen het erfgoedveld om te sensibiliseren rond de conservatie en restauratie van fotomateriaal en camera’s.

4.1.4.3.1. ACTIE 31 - schadeatlas analoge fotografie De expertise op het gebied van de conservatie en restauratie van fotografica ter beschikking stellen aan het brede erfgoedveld aan de hand van een schadeatlas analoge fotografie met behulp van subsidies.

4.1.4.3.2. ACTIE 32 - Erfgoedveld informeren 124

Informatie aanreiken via een rubriek EHBO voor uw foto’s op de vernieuwde website en brochures publiceren in de reeds bestaande reeks van de daguerreotypie, glasnegatieven en nat collodium.

4.1.4.3.3. ACTIE 33 - Workshops Workshops geven over de conservatie en restauratie van archieven op glas en van historische procedés. Het restauratieatelier van het FoMu wil zijn kennis en expertise uitdragen naar het erfgoedveld en naar een breed geïnteresseerd publiek. Het FoMu organiseert workshops waarin theorie en praktijk evenwaardig aan bod komen: de conservatie van fotografie op glas, de identificatie van historische fotografische procedés en de ondersteuning van workshops rond historische fotografische procedés zoals de daguerreotypie en nat collodium.

4.1.5. SD5 - FoMu is ambassadeur van de Belgische fotografie Het FoMu profileert zich als een ambassadeur voor Belgische fotografie zodat deze wereldwijd (h) erkend wordt.

4.1.5.1. OD12 - Expertise uitdragen Expertise over Belgische fotografie uitdragen binnen haar (potentiële) netwerk en daarbuiten om de kennis en erkenning ervan te verspreiden.

4.1.5.1.1. ACTIE 34 - Via netwerking De kennis en appreciatie met betrekking tot de Belgische fotografie/fotografen stimuleren bij andere culturele instellingen of andere sectoren tijdens het netwerken met (inter)nationale partners of tijdens contacten met het erfgoedveld en het brede publiek. 125

4.1.5.1.2. ACTIE 35 - Via wetenschappelijk onderzoek Het Belgisch fotografische erfgoed nationaal en internationaal in kaart brengen, ontsluiten en promoten via de ontwikkeling van een online versie van de Directory van Belgische Fotografen. In 1996 bracht het FoMu de Directory of Belgian Photographers uit. Deze publicatie geeft een overzicht van alle Belgische professionele fotografen uit de periode 1839-1905 en is bijgevolg een onmisbare bron voor wetenschappelijk onderzoek. Deze informatie wordt vertaald naar een online database die systematisch verder wordt aangevuld. De database zal een onmiskenbaar onderdeel uitmaken van het archief van de Belgische fotografie.

“Eindelijk, het FotoMuseum is volwassen. Heerlijk!” citaat uit gastenboek

4.1.5.2. OD13 - Erfgoedbibliotheek Tegen het einde van de beleidsperiode profileert de bibliotheek zich (inter)nationaal als erfgoed- en museumbibliotheek waar het publiek terecht kan voor informatie over fotografie in de brede zin van het woord.

4.1.5.2.1. ACTIE 36 - Aanvraag erfgoedbibliotheek Een aanvraag indienen voor de erkenning van de bibliotheek als Vlaamse Erfgoedbibliotheek. Deze officiële erkenning van de collectie en het bibliotheekbeleid is een duidelijk signaal naar de buitenwereld om het belang van de collectie te onderstrepen. Het toont dat de bibliotheek aan de kwaliteitsnormen voldoet die noodzakelijk zijn om de waardevolle collectie te beheren en uit te bouwen.

126

Acties

Gediversifieerd tentoonstellingsaanbod brengen

portfolioviewing

prospectie

samenwerking

tentoonstellingen programmeren

Operationele doelstellingen

dossiertentoonstellingen

permanente collectiepresentatie

Collectiepresentaties geven collecties grotere zichtbaarheid

procedures

pestmanagementsysteem toepassen

condition assessements opmaken

conservatie & restauratie objecten

e-depot uitwerken

klimaatmonitoringssysteem

Erfgoedveld sensibiliseren

workshops geven

informatie ter beschikking stellen

schade-atlas analoge fotografie

Depotbeheer verbeteren

verhuis voorbereiden en uitvoeren

Registratieen conserveringsplan opstellen

FoMu maakt kwalitatief hoogstaande tentoonstellingen

Strategische doelstellingen

FoMu optimaliseert preventieve conservering en berging van de collecties

Evolueren naar hét expertisecentrum en dé ontmoetingsplek voor fotografie in Vlaanderen

Visie

ACTIEPLAN_PRODUCT

127

via onderzoek

via netwerk

Expertise uitdragen

aanvraag indienen

Erfgoedbibliotheek worden

FoMu is ambassadeur voor Belgische fotografie

4.2. Cluster 2: Actieplan publiekswerking Het FoMu zal gedurende de komende beleidsperiode de volgende strategische doelstellingen, operationele doelstellingen en acties ondernemen op het vlak van publiekswerking.

4.2.1. SD6 - FoMu is de ontmoetingsplaats voor fotografie Het FoMu optimaliseert haar werking op het gebied van ‘publiekswerking’ zodat het museum zich ten volle kan profileren als dé ontmoetingsplaats voor fotografie.

4.2.1.1. OD14 - Bestendiging publieksaanbod 128

Verder bouwen aan een sterk publieksaanbod op maat van de bezoeker en acties organiseren om de toegankelijkheid van het museum voor kansengroepen te verhogen.

4.2.1.1.1. ACTIE 37 - Doelgroepoverschrijdend aanbod Doelgroepoverschrijdend denken bij het ontwikkelen van een publieksaanbod zodat bezoekers zich terug kunnen vinden in verschillende activiteiten binnen het aanbod en stemt de communicatie (kanalen en middelen) hierop af met als doel het publieksbereik te vergroten. Het FoMu wil met zijn publieksaanbod optimale kansen bieden op cultuurdeelname los van sociaal-maatschappelijke status of culturele achtergrond.

4.2.1.1.2. ACTIE 38 - Toegankelijkheid verhogen Een actieve partner zijn in projecten van de provincie Antwerpen om het museum toegankelijk te maken voor kansarmen en doven en slechthorenden en zet verder in op samenwerkingen met lokale verenigingen om drempels voor kansengroepen weg te werken zodat het museum een plaats is waar iedereen zich welkom voelt.

4.2.1.1.3. ACTIE 39 - FoMu Friends De huidige FoMu Friends (vriendenwerking) reorganiseren in drie subcategorieën met als doel het aantal vrienden te verdubbelen, een exclusieve band te creëren gericht op actieve deelname, feedback en participatie te ontwikkelen en om op een creatieve manier de beperkte middelen van het FoMu aan te vullen.

4.2.1.2. OD15 - Jongerenbeleid In de volledige museumwerking extra inzetten op jongeren om het imago van een jong, dynamisch en vernieuwend museum te bestendigen.

4.2.1.2.1. ACTIE 40 - Jongerenambassadeurs De mogelijkheden onderzoeken van een jongerenwerking die verbonden is aan het museum en die in overleg met de publiekswerking een aanbod uitwerkt voor een jong publiek dat aansluit bij de interesses en leefwereld van jongeren. Een kwalitatieve jongerenwerking binnen het museum vraagt om een voortdurende begeleiding en opvolging. Hiervoor is het noodzakelijk de publiekswerking uit te breiden met een extra medewerker en de budgettaire middelen te verhogen.

4.2.1.2.2. ACTIE 41 - Jongerenaanbod Minstens twee keer per jaar een activiteit organiseren bij het tentoonstellingsaanbod dat aansluit bij de leefwereld van jongeren waarbij specifieke aandacht uitgaat naar diversiteit door samen te werken met het stedelijke jeugdwerk en verenigingen voor maatschappelijk kwetsbare jongeren.

4.2.1.2.3. ACTIE 42 - Jongerentarief Een aantrekkelijk jongerentarief invoeren om de afschaffing van de 1-euromaatregel op te vangen.

129

4.2.1.2.4. ACTIE 43 - Jongerenformule FoMu Friends Een voordelige jongerenformule binnen de vriendenwerking ontwikkelen om jongeren (en meer specifiek studenten fotografie) aan het museum te binden. Samenwerkingen aangaan met middelbare scholen, hogescholen, universiteiten en DKO’s om de jongerenformule te promoten bij leerlingen en studenten.

4.2.1.3. OD16 - Dialoog en samenwerkingen Rechtstreeks in dialoog gaan met specifieke sectoren (onderwijs, jeugdwerking en socio-culturele verenigingen) en werkt samen met provinciale, stedelijke of gespecialiseerde partners om het publieksaanbod af te stemmen op hun verwachtingen en noden om de toegankelijkheid van het museum te verhogen en het publieksbereik te vergroten.

4.2.1.3.1. ACTIE 44 - Diversiteit

130

Samenwerkingen met Antwerpse verenigingen aangaan om expertise rond stedelijke diversiteit te verwerven en langetermijntrajecten op te starten met als doel drempels weg te werken om optimale kansen te creëren op cultuurparticipatie voor iedereen en het museumpubliek te diversifiëren. Het FoMu wil de diversiteit van de stad vertalen in het publieksaanbod om zo op termijn het bezoekersprofiel te verbreden.

4.2.1.3.2. ACTIE 45 - Overlegplatform met de onderwijssector Samenwerken met de onderwijsdienst stad Antwerpen om het onderwijsaanbod van de Antwerpse musea beter af te stemmen op de noden van het onderwijs en om de communicatie tussen beiden te optimaliseren. Het FoMu neemt deel aan overkoepelende projecten gecoördineerd door de onderwijsdienst van de stad Antwerpen zoals projecten met WMKJ (Werking Maatschappelijk Kwetsbare Jongeren), OKAN (Onthaalklassen Anderstalige Nieuwkomers), overkoepelende website onderwijsaanbod Antwerpse musea, website vakantieateliers musea, Kleutermenu, verwendagen voor leerkrachten…

4.2.1.4. OD17 - Kwaliteitsbewaking De kwaliteit van het aanbod bewaken door activiteiten te evalueren en de gidsenwerking te professionaliseren.

4.2.1.4.1. ACTIE 46 - Gidsenteam Het gidsenteam minstens twee keer per jaar evalueren om de kwaliteit van rondleidingen, ateliers en cursussen te bewaken en biedt ondersteuning in de vorm van constructieve feedbackmomenten, frequent teamoverleg, informatiemappen, handleidingen en vormingen.

4.2.1.5. OD18 - Publieksonderzoek Een kwantitatief en kwalitatief publieksonderzoek uitvoeren om inzicht te krijgen in bezoekersprofielen en de waardering van het museumaanbod en -werking.

4.2.1.5.1. ACTIE 47 - Kassaregistratie en bezoekerswaardering De kassaregistratie optimaliseren om een beter overzicht te krijgen op kwantitatieve bezoekersgegevens (leeftijd, woonplaats, individueel of groepsbezoek…) en voert een grondig publieksonderzoek uit om kwalitatieve aspecten van de museumwerking in kaart te brengen (bezoekerswaardering). Het FoMu voerde nog nooit dergelijk publieksonderzoek uit. Het gelooft echter dat dit noodzakelijk is om de museumwerking en de publiekswerking in het bijzonder te kunnen optimaliseren. Binnen de komende beleidsperiode is dit onderzoek dan ook prioritair. Hiervoor vraagt het museum bijkomende budgettaire middelen om een gespecialiseerd extern onderzoeksbureau in te schakelen.

4.2.1.6. OD19 - Verhoogde digitalisering Expertise uitwisselen op nationaal en internationaal vlak om digitale technologieën als tools voor publieksbemiddeling te integreren in de museumwerking met als doel de publieksparticipatie te verhogen en in te spelen op actuele en vernieuwende tendensen.

131

4.2.1.6.1. ACTIE 48 - Digitale media Digitale toepassingen ontwikkelen om de collectie (o.a. mobiele applicaties bij de collectiepresentaties) en de tijdelijke tentoonstellingen (o.a. de applicatie met Augmented Reality bij de tentoonstelling De Groote Oorlog) op een interactieve en vernieuwende manier te ontdekken en buiten de muren van het museum te brengen. Het FoMu werkt een plan uit om digitalisering door te trekken naar de volledige werking van het museum (draadloos museumnetwerk, nieuwe presentatievormen voor tentoonstellingen, digitale communicatie, collectieregistratie…).

4.2.1.6.2. ACTIE 49 - Draadloos netwerk Een efficiënt systeem invoeren om het museum volledig internettoegankelijk te maken zodat bezoekers gratis gebruik kunnen maken van een draadloos netwerk en op een snelle en doeltreffende manier aan de slag kunnen gaan met de aangereikte digitale toepassingen bij het tentoonstellingsaanbod.

132

“Vandaag wordt het museum toegejuicht als een geniale plek waar beslist wordt over wat kunst is en wat niet. Een plek ook waar vragen opgeworpen worden die de kunst overstijgen. Denk maar aan het debat over multiculturalisme, over ‘vrije’ arbeid, zelfs over ecologie en duurzaamheid. Het museum wordt dan bemiddelaar in maatschappelijke prioriteiten. Mensen willen daarbij ervaren dat ze gerepresenteerd worden.” Chris Decron, directeur Tate Modern London

Acties

Operationele doelstellingen

Strategische doelstellingen

Visie

FoMu Friends

Toegankelijkheid FoMu verhogen

jongerenambassadeurs

Doelgroepoverschrijdend aanbod

jongeren Friends

nieuw jongerentarief

diversiteit stimuleren

jongerenactiviteiten

Extra aandacht voor jongerenwerking

Bestendiging publieksaanbod

Overlegplatform onderwijssector

Oog voor diversiteit

diverse acties ontwikkelen om in te spelen op noden en verwachtingen

Rechtstreekse dialoog en samenwerking met partners aangaan

gidsenwerking professionaliseren

Kwaliteitsbewaking publieksaanbod

kassaregistratie optimaliseren & publieksonderzoek uitvoeren

Inzicht in publiek verwerven

Publiekswerking geoptimaliseerd zodat FoMu een kwalitatieve ontmoetingsplek is voor fotografie met breed bereik

Evolueren naar hét expertisecentrum en dé ontmoetingsplek voor fotografie in Vlaanderen

ACTIEPLAN_PUBLIEKSWERKING

133

ontwikkeling digitale tools

museum internettoegankelijk maken

Meer inzetten op digitalisering

Page

4.3. Cluster 3: Actieplan marketing & communicatie Het FoMu zal gedurende de komende beleidsperiode de volgende strategische doelstellingen, operationele doelstellingen en acties ondernemen op het vlak van marketing en communicatie.

4.3.1. SD7 - Optimaliseren publiekswerving Het FoMu optimaliseert de ‘publiekswerving’ voor (potentiële) bezoekers waardoor de publieksparticipatie verhoogt, de kennis over de FoMu-producten verbreedt en het imago van het FoMu ruimer verspreid wordt.

4.3.1.1. OD20 - Communicatieplan 134

Uitwerken van een communicatieplan om het publieksaanbod, de tentoonstellingen en de collectieontsluiting efficiënter te promoten en om de (inter)nationale markt beter te bereiken.

4.3.1.1.1. ACTIE 50 - Jaarlijkse actieplannen Per jaar een communicatieplan opmaken met expliciete aandacht voor de tentoonstellingscycli, de thematiek en het doelpubliek waardoor telkens andere klemtonen liggen in de communicatiecampagnes.

4.3.1.1.2. ACTIE 51 - Gerichte communicatie publieksaanbod via adressenbestand Het adressenbestand optimaliseren om de tentoonstellingen, het publieksaanbod, de bibliotheek en de collectie gerichter te communiceren en promoten. Dit adressenbestand situeren in het hart van de organisatie zodat het de verbinding vormt tussen de verschillende afdelingen in het museum en de buitenwereld. Het is de tool bij uitstek voor het uitbouwen van een duurzaam netwerk.

4.3.1.1.3. ACTIE 52 - Nieuwe huisstijl Een nieuwe huisstijl ontwikkelen zodat de nieuwste ontwikkelingen op het vlak van grafische vormgeving geïmplementeerd worden in alle communicatieproducten van het museum. De heropfrissing van de huisstijl valt samen met het vijftigjarig bestaan van het FoMu en geeft dit jubileum een boost. Het is een middel om het FoMu extra onder de aandacht te brengen en te focussen op het toekomstige museumbeleid.

4.3.1.2. OD21 - Verhoogde online communicatie Meer digitale communicatiemiddelen inzetten om efficiënt te communiceren en het publiek te verbreden.

4.3.1.2.1. ACTIE 53 - Website De implementatie van de vernieuwde meertalige website die aangepast is aan het gebruik op verschillende apparaten, up-to-date en toekomstgericht is en de volledige museumwerking voldoende vertegenwoordigt. Het wordt zowel het visitekaartje van het FoMu als de plek waar je verdiepende informatie kan vinden. De website is er voor de leek die snel iets moet vinden over het FoMu, maar ook voor de meerwaardezoeker.

4.3.1.2.2. ACTIE 54 - Digitale communicatie De geleidelijke overstap van analoge communicatiemiddelen naar digitale communicatiemiddelen om het publieksbereik te verhogen en duurzaam te werken. Hierbij worden extra tools uitgewerkt om de digitale communicatie up-to-date en aantrekkelijk te houden (filmpjes, fotoreportages) en worden steeds nieuwe mogelijkheden onderzocht voor digitaal communiceren (nieuwe platformen, nieuwe applicaties). Er wordt ook gestreefd naar een continue wisselwerking tussen de website en andere digitale communicatieplatformen zodat deze aanvullend kunnen werken. Om de digitale communicatieproducten kwalitatief te ontplooien, wil het FoMu een expert digitale toepassingen aantrekken om het team te verrijken. Deze expert biedt niet enkel een meerwaarde voor de afdeling communicatie en publiekswerking maar kan zijn/haar kwaliteiten uitdragen naar de hele werking.

135

4.3.1.3. OD22 - Pers en PR 4.3.1.3.1. ACTIE 55 - Mediadeals en gerichte persacties Elk jaar een structurele mediadeal uitwerken met een krant om een breed en geïnteresseerd publiek te bereiken. Daarnaast gaat het museum per jaar voor tentoonstellingen op zoek naar specifieke mediadeals die aansluiten bij de exposities. Het FoMu spreekt voor elke tentoonstelling de brede en fotografiegespecialiseerde pers aan en breidt het persbestand systematisch uit.

“Het FoMu straalt creativiteit uit en dat is zichtbaar in de communicatie.” Miek De Roeck, toeristische dienst stad Antwerpen

136

Acties

Operationele doelstellingen

Strategische doelstellingen

Visie

optimaliseren en uitbreiden adressenbestand

ontwikkelen nieuwe huisstijl

gerichte communicatie publieksaanbod

opmaken jaarlijkse actieplannen

Communicatieplan is uitgewerkt en toegepast

meer digitaal communiceren

meertalige, nieuwe website implementeren

Online communicatie verhogen

mediadeals & gerichte persacties

Pers en PR - werking

Optimalisering 'publiekswerving' waardoor publieksparticipatie verhoogt, kennis verbreedt, imago FoMu verspreid wordt.

Evolueren naar hét expertisecentrum en dé ontmoetingsplek voor fotografie in Vlaanderen

ACTIEPLAN_MARKETING & COMMUNICATIE

137

4.4. Cluster 4: Actieplan organisatie Het FoMu zal gedurende de komende beleidsperiode de volgende strategische doelstellingen, operationele doelstellingen en acties ondernemen op het vlak van (interne) organisatie:

4.4.1. SD8 - Interne werking professionaliseren De interne werking van het museum professionaliseren.

4.4.1.1. OD23 - Interne workflow De interne workflow en de communicatie binnen de afdelingen en tussen de afdelingen optimaliseren.

138

4.4.1.1.1. ACTIE 56 - Quarantainedag Naast de maandelijkse stafvergaderingen en andere overlegmomenten jaarlijks een quarantainedag organiseren voor stafmedewerkers om de jaarplanning of problemen in de museumwerking buiten de fysieke context van het museum te bespreken.

4.4.1.1.2. ACTIE 57 - Vorming van het personeel Specifieke vorming van het personeel stimuleren zodat het team geïnformeerd blijft over de nieuwste ontwikkelingen.

4.4.1.2. OD24 - Museumshop De museumshop uitbouwen tot een volwaardige, rendabele museumwinkel met een duidelijk profiel en uitstraling.

4.4.1.2.1. ACTIE 58 - Shopprofiel & aankoopbeleid Aan de hand van een onderzoek een vernieuwd shopprofiel opstellen met aandacht voor specifieke doelgroepen (zowel fotografieliefhebbers als professionals). Het aankoopbeleid afstemmen op het vernieuwde profiel zodat de verkoop van shopartikelen stijgt. Concrete acties en een communicatiecampagne opzetten om het vernieuwde shopprofiel onder de aandacht te brengen. Het extra budget voor de aankoop van nieuwe shopartikelen wordt deels gecompenseerd door extra inkomsten.

4.4.1.2.2. ACTIE 59 - Shop en imago De shop als middel inzetten om de tentoonstellingen, de collectie, eigen publicaties, publieksactiviteiten, de bibliotheek en het algemene imago van het FoMu te promoten.

139

“Wauw, wat een mooie nieuwe balie en ongelooflijk charmant personeel. Proficiat FoMu!” gastenboek FoMu

4.4.1.3. OD25 - Optimaliseren infrastructuur Onderdelen van de infrastructuur in het museumgebouw verbeteren om de werking te optimaliseren, het bezoekerscomfort te verbeteren en de participatie van bezoekers te verhogen.

4.4.1.3.1. ACTIE 60 - Bouw van de collectietoren Aan de hand van passiefbouw een nieuw museumdepot (Collectietoren) optrekken en de huidige ‘Baines-depots’ aanpassen om de FoMu-collectie optimaal en duurzaam te conserveren. De bouw van de Collectietoren wordt volledig gecoördineerd door de dienst Infrastructuur van de provincie Antwerpen (DIN). Het FoMu is uiteraard nauw betrokken bij de invulling van het gebouw en de werkzaamheden.

4.4.1.3.2. ACTIE 61 - Herinrichting van de inkomhal

140

De benedenverdieping herinrichten om ruimte te creëren waarbinnen bezoekers elkaar op een comfortabele, toegankelijke manier kunnen ontmoeten en getriggerd worden om op een interactieve manier met fotografie aan de slag te gaan.

4.4.1.3.3. ACTIE 62 - Herinrichting van de leeszaal De leeszaal van de bibliotheek herinrichten zodat het een aantrekkelijke ruimte wordt voor bibliotheekbezoekers, in het bijzonder studenten en specialisten fotografie.

4.4.1.3.4. ACTIE 63 - Voorbereiding bouw boekentoren De bewaring van de boekencollectie verbeteren, de groei van de bibliotheek vrijwaren en de algemene toegankelijkheid optimaliseren door de bouw van een Boekentoren voor te bereiden. Een mogelijke optie is het aanpalende pand naast de ingang van het museum slopen en vervangen door een nieuwbouw. Zo krijgt de bibliotheek een aparte ingang, een uitgebreide leeszaal en extra depotruimtes.

4.4.1.3.5. ACTIE 64 - Scenografie bewaking De scenografie voor de permanente collectie en de tentoonstellingen zijn bij elke uitvoering van een hoogstaand, kwalitatief niveau.

“Verbeterpunten voor het FoMu: nabijheid Cinema Zuid beter uitspelen, budgetten verhogen voor een doeltreffend aankoopbeleid, het depotbeleid effectief uitvoeren.” Wetenschappelijke Commissie FoMu

4.4.1.4. OD26 - Veiligheid Het bewakingssysteem professionaliseren om de veiligheid van bezoekers, de collectie en de infrastructuur te garanderen en het veiligheidsbewustzijn te verhogen.

4.4.1.4.1. ACTIE 65 - Evacuatie- en calamiteitenplan Evacuatie van de collectie efficiënt en conform de regels organiseren en bij noodgevallen het risico op schade minimaliseren door de procedures in het calamiteitenplan te verbeteren. 141

4.4.1.4.2. ACTIE 66 - Evacuatieopleiding en -oefeningen De veiligheid van medewerkers en bezoekers garanderen aan de hand van specifieke procedures, zoals een jaarlijkse noodoefening en opleidingen in functie van evacuatieoefeningen, en in functie van het efficiënter opvolgen van het bestaande veiligheidssysteem.

4.4.1.4.3. ACTIE 67 - Reorganisatie van de bewaking De organisatie van de bewaking bijsturen door alle provinciale museumbewakingsagenten in één team onder te brengen en deze centraal op te volgen.

4.4.1.5. OD27 - Tarieven en openingsuren De openingsuren aanpassen en een gediversifieerd tarievenstelsel uitwerken dat aangepast is aan de veranderde noden en wensen van het publiek en het museum.

4.4.1.5.1. ACTIE 68 - Analyse openingsuren en toegangstarieven Na een grondige analyse van de dal- en piekmomenten en van het tarievenstelsel in alle Antwerpse musea nieuwe openingsuren en tarieven invoeren met voordelige formules voor kansengroepen, jongeren, FoMu Friends en gezinnen. Uit voorlopige berekeningen blijkt dat dit een verhoging van de inkomsten ter waarde van 11% met zich mee zal brengen.

4.4.1.5.2. ACTIE 69 - Aanpassing van het kassasysteem Het huidige kassasysteem aanpassen zodat bezoekcijfers duidelijker geïnterpreteerd kunnen worden zodat we publieks- en promotieacties beter kunnen bijsturen.

4.4.1.6. OD28 - Duurzaamheid Door deel te nemen aan ISO14001 sluit het museum aan bij de streefdoelen van de provincie Antwerpen inzake klimaatneutraliteit.

142

4.4.1.6.1. ACTIE 70 - Milieuaudits Het behouden van het milieucertificaat ISO14001 door jaarlijks een milieuaudit te laten uitvoeren in het museum.

4.4.1.6.2. ACTIE 71 - Duurzaam aankopen en gebruik Duurzaam aankopen door de ingebruikname van de aankoopgids, duurzaam omgaan met energie en materialen door bijsturing na frequente analyses over het energie- en emissieverbruik in het museum en duurzaam bouwen door het nieuwe depotgebouw op te trekken als een passiefbouw.

4.4.2. SD9 - Netwerk versterkt In de loop van de beleidsperiode breidt het FoMu per afdeling zijn (inter)nationaal professioneel netwerk en samenwerkingen met externe partners uit over de sectoren heen om haar rol als expertisecentrum te versterken en te bestendigen en om de eigen middelen (personeel, budget en infrastructuur) zo efficiënt mogelijk in te zetten.

4.4.2.1. OD29 - Efficiëntieverhoging Actief lacunes in het bestaande netwerk opsporen om hiaten in de eigen museumexpertise op te vangen of eigen middelen efficiënter in te zetten, om ze vervolgens door doelgerichte prospectie en specifieke acties weg te werken.

4.4.2.1.1. ACTIE 72 - Creatieve economie In de komende beleidsperiode onderzoekt het FoMu hoe de creatieve industrie ingezet kan worden voor deelaspecten van de museumwerking zoals scenografie en digitale applicaties.

4.4.2.1.2. ACTIE 73 - Netwerkevents Jaarlijks deelnemen aan evenementen (symposia, studiedagen, opleidingen, jury’s en netwerkactiviteiten) waar potentiële (inter)nationale samenwerkingspartners aanwezig zijn. Het FoMu wil jaarlijks zelf evenementen organiseren om het professioneel netwerk te consolideren en uit te breiden.

4.4.2.1.3. ACTIE 74 - Extra budgettaire middelen Naast de dotatie van de Vlaamse Gemeenschap en de provincie Antwerpen actief en creatief op zoek gaan naar extra budgettaire middelen in de vorm van samenwerkingen, sponsors of subsidies.

4.4.3. SD10 - FILM Het provinciebestuur en het FoMu onderzoeken hoe het aspect ‘film’ een plaats kan krijgen in de werking van het museum.

4.4.3.1. OD30 - Overeenkomst De gesprekken over de werking van Cinema Zuid en een kwaliteitsvolle invulling van de programmatie van de cinemazalen verderzetten tussen het provinciebestuur, de Vlaamse Gemeenschap, het M HKA en het FoMu.

143

4.4.3.1.1. ACTIE 75 - Filmacties Aan de hand van gesprekken een nieuwe overeenkomst tussen de partijen opstellen met betrekking tot de filmwerking zodat het FoMu en M HKA/Cinema Zuid duidelijkere afspraken kunnen maken over inhoudelijke samenwerkingsmogelijkheden, gebruik van ruimtes, afspraken met betrekking tot veiligheid… Verschillende opties zijn mogelijk:

144

1.

De situatie blijft dezelfde: Cinema Zuid blijft als een eiland van het M HKA fungeren in het FoMu zonder structureel samen te werken. Cinema Zuid betaalt niet voor het gebruik van infrastructuur of andere kosten.

2.

Het FoMu verhuurt zijn infrastructuur (burelen, cinemazalen, sanitair, projectiecabine, balie, depots…). Hierbij is er sprake van een meer structurele samenwerking.

3.

Cinema Zuid wordt een onderdeel van het FoMu, overdracht van personeel en middelen is noodzakelijk.

De tweede optie van het concessiehouderschap geniet de voorkeur van het provinciale bestuur. Concreet betekent dit dat Cinema Zuid een vaste huur op maandelijkse basis betaalt aan het FoMu om de kosten voor het gebruik van infrastructuur, gas, elektriciteit en water onderhoud te vergoeden. Anderzijds moeten een aantal noodzakelijke infrastructurele ingrepen gebeuren om een betere samenwerking te bekomen zoals de aanpassing van de balies, kassa’s en depots.

4.5. Overzicht strategisch plan In dit document zijn alle strategische doelstellingen, operationele doelstellingen en acties opgesomd. Ze worden gekoppeld aan indicatoren, begroting, personeelsimplicaties en infrastructurele vereisten. Aan de hand van indicatoren wordt een timing bepaald. Uit de begroting blijkt welke extra uitgaven, inkomsten en personeelskosten het museum beraamt.

“Wat is er voor verbetering vatbaar? Bureaucratie. Tijden veranderen en ik denk dat dynamiek en inspelen op actualiteit nieuwe vereisten worden van de huidige tijd. Een bureaucratisch orgaan waarbij iedere beslissing over diverse schijven moet gaan heeft daar geen antwoord op en zal daardoor toenemende concurrentie krijgen van jonge flexibele organisaties.” Rob Hornstra

Acties

Operationele doelstellingen

Strategische doelstellingen

Visie

vorming personeel

quarantaine dag

Interne workflow optimaliseren

shop & imago FoMu

shopprofiel opmaken en aankoopbeleid hierop afstemmen

Museumshop uitbouwen

scenografie bewaken

voorbereiding Boekentoren

leeszaal herinrichten

reorganisatie bewaking

evacuatie opleiding en oefeningen

evacuatie- en calamiteitenplan

depot/ Collectietoren in passiefbouw herinrichten benedenverdieping

Veiligheid garanderen

Infrastructuur verbeteren bezoekers comfort verhogen

aangepast kassasysteem

analyse uren en tarieven & nieuwe formules

Tarieven en openingsuren aanpassen

Interne werking verder professionaliseren

netwerkevents

duurzaam aankopen en gebruik

actief extra budgettaire middelen zoeken

onderzoek inzetten creatieve economie

Efficiëntie verhoging

Netwerk met partners versterken

milieuaudits

Duurzame bedrijfshouding

Evolueren naar hét expertisecentrum en dé ontmoetingsplek voor fotografie in Vlaanderen

ACTIEPLAN_ORGANISATIE

145

Page 1

acties om film te integreren

Overeenkomst opstellen

Film beter integreren

146

147

© Denise Coenen, Papillon, 1989 (1991) / Collectie FoMu

x

x x x x x

uitvoering verslagen ? document online of publicatie aantal

PUBLIEKSWERKING

OD12_EXPERTISE UITDRAGEN Actie 34 : via netwerking Actie 35 :via wetenschappelijk onderzoek OD13_ERFGOEDBIBLIOTHEEK Actie 36 : Aanvraag erfgoedbibliotheek aanvraag ingediend

? directory

x

x x x

30-100 3

x x

9 x 30

30-100 3

x

9 x 30

aantal aantal uitvoering document

opening opening

aantal ? aantal bezoeken aantal

x

x x

x

x x x

x

30-100 3

x

9 x 30

x

x

x

x x

x

30-100 3

x

9 x 30

x

5

x

x

x x

x

30-100 3

x x

9 x 30

x

6

3000

x

x x

2018

budget' 14-'18

afdeling collectie & curatoren

afdeling collectie Europeana-partners & FoMu afdeling collectie & communicatie

afdeling collectie & bibliothecaris 2 extra documentalisten*

afdeling collectie & bibliothecaris afdeling collectie & bibliothecaris afdeling collectie & bibliothecaris

personeel

bibliothecaris

afdeling collectie, curatoren, bib afdeling collectie, curatoren, bib

1 restaurator* 1 restaurator* 1 restaurator*

afdeling collectie afdeling collectie 2 extra documentalisten*

1 restaurator* 1 restaurator* 1 restaurator* 1 restaurator*

curatoren & afdeling collectie, bib curatoren & afdeling collectie, bib

curatoren & 1 extra curator* curatoren & 1 extra curator* curatoren & 1 extra curator* curatoren & 1 extra curator*

bibliothecaris & bibassistent bibliothecaris & bibassistent bibliothecaris & bibassistent bibliothecaris & bibassistent bibliothecaris & bibassistent bibliothecaris & bibassistent bibliothecaris & bibassistent

x

5

3000

x

x x

2017

online aantal online aantal beschikbaar in bib aantal aantal

6

3000

x

x x

2016

afdeling collectie

5

aantal

3000 25000

x

x x

2015

verwachte vooruitgang

STRATEGISCH PLAN

symposium?

x

3000

x

x

x

2014

aantal ingevoerde records aantal ingevoerde records databank op website

oprichting werkgroep verwerving & ontsluiting

document op website afstoting collectiestukken verwerving

SD5_FOMU IS AMBASSADEUR VAN DE BELGISCHE FOTOGRAFIE

OD9_REGISTRATIE EN CONSERVERINGSPLAN Actie 24 : conservatie objecten Actie 25 : condition assessments Actie 26 : pestmanagementsysteem Actie 27 : procedures OD10_DEPOTBEHEER VERBETERD Actie 28 : verhuis Actie 29 : klimaatmonitoringsysteem Actie 30 : e-depot OD11_SENSIBILISATIE ERFGOEDVELD Actie 31 : schadeatlas analoge fotografie Actie 32 : erfgoedveld informeren Actie 33 : workshops

SD4_CONSERVATIE & RESTAURATIE GEOPTIMALISEERD

OD7_TENTOONSTELLINGSPROGRAMMATIE Actie 18 : diversifiëring Actie 19 : samenwerkingen Actie 20 : prospectie Actie 21 : portfolio viewing OD8_COLLECTIEPRESENTATIES Actie 22 : permanente collectiepresentatie Actie 23 : dossiertentoonstellingen

SD3_ KWALITATIEF TENTOONSTELLINGSBELEID

OD3_Digitale ontsluiting Actie 6 : ontsluiting via database Actie 7 : Ontsluiting via daguerreobase Actie 8 : Ontsluiting via website OD4_Publicaties Actie 9 : magazines en publicaties OD5_Onderzoek Actie 10 : wetenschappelijk onderzoek OD6_Bibliotheek Actie 11 : fotografiebibliotheek ontsluiten Actie 12 : digitalisering documentatiemappen Actie 13 : Engelse bibliotheekcatalogus Actie 14 : publieksactiviteiten Actie 15 : digitaal bronnenpakket Actie 16 : ontsluiting van de tijdschriften Actie 17 : samenwerkingen

SD2_COLLECTIE-ONTSLUITING

OD1_Strikt verzamel- en afstootbeleid Actie 1 : nieuw collectieplan Actie 2 : afstootbeleid Actie 3 : verzamelbeleid OD2_Archief voor Belgische/Vlaamse fotografie Actie 4 : analyse van het archief Actie 5 : ontplooiing van het archief

PRODUCT SD1_COLLECTIEPLAN

indicator - meetmethode

infrastructuur/uitrusting

Bijlage1: begroting SWOT-analyse

SD6_FOMU IS DE ONTMOETINGSPLAATS VOOR FOTOGRAFIE

x

uitvoering ?

x 1 x x x 1 x

procedures noodoefening uitvoering uitvoering uitvoering audit uitvoering

prospecties aantal percentage werkingskosten

OD29_EFFICIENTIEVERHOGING Actie 72 : creatieve economie Actie 73 : netwerkevents Actie 74 : extra budgettaire middelen

SD9_NETWERK VERSTERKT

3

x

x

1 x

x 1

x

x

3

x

verhoging shopinkomsten uitvoering

x

x x

uitvoering uitvoering

x x

x x

x

x x x

x

x

uitvoering uitvoering uitvoering onderzoek scenografische concepten

?

x x

x

x

x

document uitvoering uitvoering

aantal

rapport

? evaluaties gidsen

aantal acitiviteiten ? invoering aantal leden

uitvoering aantal leden aantal leden

OD23_INTERNE WORKFLOW Actie 56 : quarantainedag Actie 57 : vorming van het personeel OD24_MUSEUMSHOP Actie 58 : shopprofiel & aankoopbeleid Actie 59 : shop & imago FoMu OD25_OPTIMALISEREN INFRASTRUCTUUR Actie 60 : bouw van de collectietoren Actie 61 : herinrichting van de inkomhal Actie 62 : herinrichting van de leeszaal Actie 63 : voorbereiding bouw boekentoren Actie 64 : scenografie bewaken OD26_VEILIGHEID Actie 65 : evacuatie- en calamiteitenplan Actie 66 : evacuatieopleiding en oefeningen Actie 67 : reorganisatie van de bewaking OD27_TARIEVEN & OPENINGSUREN Actie 68 : analyse openingsuren en toegangstarieven Actie 69 : aanpassen van het kassasysteem OD28_DUURZAAMHEID Actie 70 : milieuaudits Actie 71 : duurzaam aankopen en gebruik

ORGANISATIE SD8_INTERNE WERKING PROFESSIONALISEREN

OD20_COMMUNICATIEPLAN Actie 50 : jaarlijkse actieplannen Actie 51 : gerichte communicatie publieksaanbod via adressenbestand Actie 52 : nieuwe huisstijl OD21_VERHOOGDE ONLINE COMMUNICATIE Actie 53 : website Actie 54 : digitale communicatie OD22_PERS EN PR-WERKING Actie 55 : mediadeals & gerichte persacties

MARKETING & COMMUNICATIE SD7_OPTIMALISEREN PUBLIEKSWERVING

OD14_BESTENDIGING PUBLIEKSAANBOD Actie 37 : doelgroepoverschrijdend aanbod Actie 38 : Toegankelijkheid verhogen Actie 39 : FoMu Friends OD15_JONGERENBELEID Actie 40 : jongerenambassadeurs Actie 41 : jongerenaanbod Actie 42 : jongerentarief Actie 43 : jongerenformule FoMu Friends OD16_DIALOOG & SAMENWERKINGEN Actie 44 : diversiteit Actie 45 : overlegplatform met de onderwijssector OD17_KWALITEITSBEWAKING Actie 46 : gidsenteam OD18_PUBLIEKSONDERZOEK Actie 47 : kassaregistratie en bezoekerswaardering OD19_VERHOOGDE DIGITALISERING Actie 48 : digitale media Actie 49 : draadloos netwerk

x

1 x

x 1

3

x

x x

x

x x

x

x

x

x

1 x

x 1

3

x

x x

x

x x

x

x

x

1 x

x 1

x 3

x

x x

x

x x

x

x

inkomsten !

inkomsten !

directeur stafmedewerkers directeur

logistieke medewerker allen

directeur communicatiemedewerker, shopmedewerker

expert bewaking, afdeling collectie expert bewaking expert bewaking, adjuncten bewaking

DIN, afdeling collectie, logistieke medewerker publiekswerker, logistieke medewerker bibliothecaris, logistieke medewerker DIN, bibliothecaris curatoren, logistieke medewerker

shopmedewerker shopmedewerker

stafmedewerkers alle personeelsleden

communicatiemedewerker

administratief assistent 1 expert digitale toepassingen*

communicatiemedewerker communicatiemedewerker communicatiemedewerker

1 expert digitale toepassingen*

1 expert digitale toepassingen*

publiekswerker publiekswerker

1 expert digitale toepassingen* publiekswerker directeur publiekswerker

publiekswerker publiekswerker publiekswerker

geen geen geen

huur container uitbouw kelder tot 'containerpark'

geen nieuwe soft- en hardware

security room in collectietoren uitbreiding software uitbreiding hardware

bouwproject herinrichtingsproject herinrichtingsproject bouwproject scenografische tools

geen geen

geen geen

SD10_FILM

TOTAAL

OD30_OVEREENKOMST Actie 75 : filmacties document

x

150 inkomsten!

aanpassingen infrastructuur

* = extra medewerkers met name : 2 documentalisten, 1 curator, 1 restaurator, 1 expert digitale toepassingen

provinciebestuur, directeur, stafmedewerkers

Bijlage 2: SWOT-analyse Gebruikte methode Om een grondige SWOT analyse te maken van de organisatie is er met alle medewerkers in verschillende stappen nagedacht over de werking en de impact zowel extern als intern. De sessies werden telkens opgesplitst in drie onderdelen: • Inzoomen op het organisatiemodel door alle bouwstenen in kaart te brengen en gemeenschappelijk inzicht te verwerven in structuur en werking van de organisatie • Een vragenlijst over de sterktes/zwaktes/opportuniteiten/bedreigingen van de verschillende bouwstenen • SWOT-analyse van de externe en interne werking In dit document zijn alle resultaten van de verschillende teams verwerkt tot één geheel. Naast de uitgebreide en gedetailleerde SWOT-analyse bevat dit document een aanbeveling, een samenvatting en synthese van de SWOT-analyse.

151

1. Organisatiemodel Een organisatie bestaat uit een aantal vaste onderdelen die inherent zijn aan de werking van een organisatie. Al deze blokjes afzonderlijk zijn een wezenlijk onderdeel van de werking. Door deze systematisch in kaart te brengen krijgen we een helder plattegrond van de organisatie. Hieronder wordt het resultaat weergegeven van de brainstormsessies met de verschillende medewerkers. Zij hebben de volgende kernwoorden meegegeven voor de verschillende onderdelen waar de organisatie volgens hen op gebouwd is. Wie zijn de klanten / bezoekers? Fotografen Toeristen Kinderen Senioren Leveranciers Gezinnen Collega’s Klanten shop Socio-culturele groepen

Belgen Kansengroepen Artiesten Onderzoekers Individuele bezoekers Studenten Scholen Leerkrachten Antwerpenaren

Cultuur/kunstliefhebbers Potentiële schenkers Bruikleengevers Fotoverenigingen Verzamelaars Amateurfotografen Passanten

Wat bieden we, wat is de toegevoegde waarde? Fotografie kennis en expertise Masterclasses Collectie Workshops Lezingen Uitgebreide eigen collectie Eigen magazine Zalen te huur Bruikleen Verjaardagsfeestjes Permanente en thema tentoonstellingen

Museumcafé Ufo Fomu Live Cinema Zuid Gegidste rondleidingen Bibliotheek Exclusieve expo’s Smartbox voor kinderen Cameracollectie Mobiele applicaties Fotografen

Consultaties over collectie Inlijstingen Restauraties Portfolio viewing Bibliotheek/vakliteratuur Beeldcultuur Educatieve werking Symposia/congressen Museumshop

Welke kanalen worden ingezet om het aanbod bij de klanten/bezoekers te brengen?

152

Media & pers Sociale media Brochures Affiches Mailings Nieuwsbrieven Netwerk

Toerisme Antwerpen Beurzen Evenementen Mond aan mond Magazines Website Vernissages

Hoe is de relatie met de bezoekers? Hartelijk en persoonlijk Klantvriendelijk Behulpzaam

Vlot Zakelijk Interactief

Correct Wederzijds respect Informatief

Formeel en informeel Professioneel

Wat zijn de hoofdactiviteiten? Ontsluiten en presenteren Verzamelen (behoud & beheer) Bezoekers aantrekken Fotografie toegankelijk maken Expertise fotografie delen

Culturele ontmoetingsplaats aanbieden Erfgoed aanbieden Onderzoek Sensibilisering Kenniscentrum voor vakmensen

Welke middelen zijn er nodig om het aanbod te realiseren?

Aankoop van werken Publieksactiviteiten collectiebeheer

Personeel Expertise Materiaal collectie

Geld Netwerk Infrastructuur IT

Motivatie en enthousiasme Kennis Gidsen

Wie zijn onze belangrijkste partners? De Provincie De Vlaamse Gemeenschap Europa Sponsors Leveranciers FomuFriends Tenstoonstellingbouwers Artiesten Horeca buurt Toerisme Antwerpen Universiteiten en Hogescholen Ontwerpers

Andere musea Gidsen ICT Mediapartners Verenigingen Uitgeverijen Museumcafé Syntra opleidingen Vormgevers Galeries Onderzoekers

Opleidingen fotografie Distributeurs Vertalers Schrijvers Verzamelaars Curatoren Fotografen Onderwijs Cinema Zuid Schenkers en bruikleengevers Bedrijven

153

Wat is de kostenstructuur? Kunstenaars Investeringen Werkingsmiddelen

Personeel Infrastructuur Aankoop kunst

Opleidingen Productiekosten Onderhoud

Wat is de inkomstenstructuur Subsidie Sponsors = natura Bezoekers

Shop Zaalhuur Rondleidingen

Workshops Restauraties Bedrijven

2. Synthese SWOT analyse Sterkte Zwakte Een jong en betrokken team De frequentie van expo’s Aanbod sluit aan bij verwachtingen van De communicatiekanalen zijn onvoldoende geïntebezoekers greerd in de organisatie Eigen infrastructuur Grote financiële afhankelijkheid van de Provincie Uitgebreide eigen collectie Netwerk Goede bibliotheek ICT beleid Organisatiestructuur en cultuur

154

Opportuniteiten De aankomende concurrentie biedt kansen en mogelijkheden om na te denken over diversiteit en exclusiviteit van het aanbod De pensioenen die komen bieden kansen om nieuw talent aan te werven en zuurstof binnen te halen om innovatie te realiseren op alle niveaus Internationale exclusieve samenwerkingen en uitwisselingen Eigen collectie is een grote troef die nog onvoldoende ingezet is

Bedreigingen Verminderen of verdwijnen van subsidiënt

Groot aanbod in vrijetijdsbesteding, de bezoeker heeft veel keuze Fototentoonstellingen worden steeds meer in andere musea gepresenteerd Kwaliteitsverlies door werkdruk en te veel expo’s Door gebrek aan middelen geen topwerken of fotografen meer kunnen presenteren De financiële crisis

3. Belangrijkste aandachtspunten Uit de verschillende sessies kunnen een aantal aandachtspunten en aanbevelingen geformuleerd worden die een versterking zijn van de opportuniteiten. Het zijn aandachtspunten die regelmatig terugkwamen tijdens de sessies en die de organisatie kan ombuigen naar directe actiepunten. Het belangrijkste van een SWOT-analyse is uiteindelijk dat er onderwerpen voor discussie worden blootgelegd en verder kunnen uitgewerkt worden. •

• De organisatie beschikt over een uitgebreide en kwalitatieve eigen collectie. Deze wordt vandaag echter nog te weinig uitgespeeld. Hier liggen veel kansen klaar om het fotomuseum een unieke plaats te geven op nationaal en internationaal niveau. • Door de snelle opeenvolging van expo’s worden niet alle opportuniteiten en kansen benut en dreigt de hoge werkdruk te leiden tot inhoudelijk en operationeel kwaliteitsverlies • De bibliotheek en museumshop zijn ideale instrumenten om bezoekers, onderzoekers en kunstenaars aan te trekken. Beide bieden nog veel ontwikkeling- en exploitatiemogelijkheden • Om een duidelijk beeld te krijgen van de bezoeker is het belangrijk om een efficiënt meetsysteem te ontwikkelen. Hierdoor kan er beter ingespeeld worden op doelgroepen, noden en verlangens van de verschillende bezoekers en kan een gericht en doeltreffend communicatiebeleid ontwikkeld worden. • De organisatiestructuur van vandaag is verouderd en niet aangepast aan de huidige werking . Hier liggen mooie opportuniteiten om een nieuw organisatiedesign te ontwikkelen op maat van de huidige werking en ambities.

4. Uitgebreide SWOT-analyse extern Om een duidelijk beeld te krijgen van zowel de externe als interne werking van de organisatie hebben we beide SWOT-analyses afzonderlijk behandeld. Dit om te vermijden dat alles te veel door elkaar zou lopen en de interne en externe werking te veel met elkaar vervlochten zou raken. Hieronder wordt een gedetailleerde SWOT-analyse gepresenteerd van de organisatie versus de externe factoren.

4.1. Sterktes 4.1.1. Toegevoegde Waarde/ Aanbod

• Het aanbod van het museum beantwoordt in grote mate aan wat de bezoeker verwacht. • De bezoekers zijn over het algemeen ook tevreden over het aanbod en de inhoud. • Het aanbod is toegankelijk en zeer divers waardoor het verschillende doelgroepen aanspreekt. • Het museum beschikt over een grote en goede vaste collectie en een toonaangevende bibliotheek waar veel onderzoekers, studenten, researchers hun gading vinden. • Het museum biedt ook kansen aan iedereen die fotograaf wil zijn om haar/zijn portfolio voor te stellen aan het museum. • De organisatie beschikt over zeer goede know how en expertise die garant staat voor de kwaliteit en de inhoud van het aanbod. Het museum besteedt veel aandacht aan de kwaliteit van de publicaties en het educatieve aanbod. • Het aanbod van het museum is in die mate uniek en kan zeer moeilijk gekopieerd worden door andere vergelijkbare organisaties. Dit komt door de aanwezige expertise en know how die aanwezig is binnen de organisatie. Het museum heeft een uitstekend gidsenteam.

155

4.1.2. Publiek & Partners

• De bezoekers zijn doorgaans zeer tevreden over het aanbod en het warm onthaal. Het museum heeft een positief imago bij het grote publiek. • Het wisselend aanbod met goede tentoonstellingen lokken veel en divers publiek. • Er komen veel jongeren over de vloer en niet enkel in schoolverband. Het grote aantal Nederlanders is opmerkelijk. • De bibliotheek is zeer toegankelijk en wordt door de bezoekers/onderzoekers zeer gewaardeerd. • De samenwerking met partners verloopt goed, al zou het opportuun zijn om ook hier een grotere inspanning te leveren zodat er meer voordelen uit gegenereerd kunnen worden

4.1.3. Communicatie

• Er wordt gewerkt aan een database die mogelijkheden creëert om de verschillende bezoekers meer en beter in kaart te brengen. • De relatie met de bezoekers eens ze het museum bezocht hebben is zeer goed.

4.1.4. Middelen & Infrastructuur

156

• De organisatie beschikt over zeer veel talent en uitgesproken expertise. Er staat een jong team klaar. • Met de zeer beperkte middelen worden er vaak straffe dingen gerealiseerd. • De organisatie beschikt over een eigen infrastructuur met goede expozalen. • De aanwezige know how is uniek en zeer waardevol voor de creatie van het aanbod, de relaties met de bezoeker, de archivering en documentering van de collectie en bibliotheek.

4.1.5. Kosten & Inkomsten Kosten

• De kosten zijn vandaag goed voorspelbaar en zorgen voor weinig verrassingen.

Inkomsten

• De inkomstenstructuur is vandaag redelijk voorspelbaar en gegarandeerd omwille van de subsidies van Provincie en Vlaamse Gemeenschap. Zolang hier geen grote wijzigingen in gebeuren is de werking gegarandeerd. • De inkomsten uit tickets zijn voorspelbaar en stabiel. De prijs die gevraagd wordt aan de bezoekers sluit aan bij wat een bezoeker wil betalen. • Er is een transparant budgetbeleid en het werken met deelbudgetten en verantwoordelijkheden wordt als zeer positief ervaren.

4.2. Zwaktes 4.2.1. Toegevoegde Waarde/ Aanbod

• De aanwezige collectie is te weinig zichtbaar en er wordt te weinig uitgepakt met deze sterkte. Het aantal tentoonstellingen volgen elkaar zeer snel op waardoor er onvoldoende voorbereidingstijd is en er mogelijkheden en kansen blijven liggen. • De artistieke ambities liggen zeer hoog maar de operationele ondersteuning (personeel, middelen, technische ondersteuning) zijn daar onvoldoende op afgestemd met kwaliteitsverlies als gevolg. • Door gebrek aan middelen en flexibiliteit kan er zelden of nooit ingespeeld worden op opportuniteiten en topstukken. • De digitale ontsluiting van de collectie is te weinig uitgebouwd in het digitale tijdperk van vandaag.

4.2.2. Publiek & Partners

• Het publiek uit vaak klachten over de belichting, de hoogte en grootte van de labels die bij de foto’s hangen, de signalisatie en het beperkt aantal kastjes voor handtassen. Het handtassen beleid zorgt voor veel ongenoegen en klachten omdat er geen eenduidigheid is. • Segmentering van doelgroepen is een zwak punt en kan verbeterd worden. • Er is vandaag te weinig zicht op wie de bezoekers zijn, wat ze willen, hoe ze hun bezoek evalueren. • Het is moeilijk om de tevredenheid en waardering van de bezoeker in te schatten omdat een meetsysteem ontbreekt. De inzichten over klantentevredenheid zijn indicatief en intuïtief. • Het netwerk en inzet daarvan is niet bijzonder sterk en is te weinig ontwikkeld. • De stroeve administratieve samenwerking met de provincie werkt soms verlammend en verhinderd een overkoepelende constructieve samenwerking. • De samenwerking met de FomuFriends is niet goed uitgewerkt en kan verbeterd worden.

4.2.3. Communicatie

• De verschillende communicatiekanalen zijn onvoldoende geïntegreerd in de werking waardoor ze niet altijd effectief zijn of het verhoopte resultaat opleveren. Er is te weinig kennis aanwezig over nieuwe en digitale media waardoor hier een aantal opportuniteiten blijven liggen. • De website is verouderd en niet aantrekkelijk en er wordt onvoldoende gebruik gemaakt van sociale media. • De hoge frequentie van de opeenvolgende expo’s vraagt meer ondersteuning om een goed strategisch, efficiënt proactief communicatiebeleid te voeren. • De communicatiekanalen en werking kan verbeterd worden. Dit hangt samen met de segmentering en doelgroepenwerking. • Een sterk communicatiebeleid zal ook een positief effect hebben op profiel en imago van de organisatie.

157

4.2.4. Middelen & Infrastructuur

• De ICT en technologische architectuur en structuur zijn sterk verouderd. • In de expozalen is de verlichting onvoldoende afgestemd en zijn de legendes bij de foto’s te klein en hangen ze te laag. • Er is te weinig stockageruimte voor archief en collectie en de oude ruimtes bedreigen de collectie doordat ze niet afgestemd zijn op het aanwezige materiaal. • Er is onvoldoende technische expertise aanwezig binnen de organisatie. • De werkingsmiddelen zijn zeer beperkt waardoor en nauwelijks of nooit kan ingegaan worden op opportuniteiten. • De ambities liggen hoog ten opzichte van de middelen en mensen die nu ingezet worden. • Door de afschaffing van een gedeelte van het openbaar vervoer is het museum moeilijk bereikbaar waardoor bezoekers kunnen afhaken.

4.2.5. Kosten & Inkomsten Kosten

• De organisatie werkt niet altijd even kost-efficiënt, hier is ruimte voor verbetering.

158

Inkomsten

• De interne administratieve opvolging en samenwerking verloopt eerder moeizaam en de administratieve samenwerking met de Provincie wordt eerder als negatief ervaren. • De middelen zijn te beperkt om topkunstenaars aan te trekken en om in te gaan op opportuniteiten (collectie & aankoop) • De ambities zijn onvoldoende afgestemd op de beschikbare middelen.

4.3. Bedreigingen 4.3.1. Toegevoegde Waarde/ Aanbod

• Andere musea presenteren steeds vaker foto-exposities waardoor er steeds meer concurrentie ontstaat. De cross-over van kunst en multimedia zorgen ervoor dat in vele musea het aanbod fotografie opgenomen wordt in het reguliere aanbod. Topfotografen kunnen in de toekomst ook steeds meer kiezen waar ze gaan presenteren, waardoor aanbod niet meer exclusief in fotomuseum getoond dient te worden. De unieke positie van het fotomuseum loopt hierdoor een groot risico. • De overlapping van kunst en multimedia is op termijn een bedreiging voor het fotomuseum dat uitsluitend voor één medium kiest dat overigens steeds meer ook binnen andere contexten dan het (foto)museum kan gepresenteerd worden. • De frequentie van het aantal opeenvolgende tentoonstellingen ligt zeer hoog waardoor de kwaliteit van de expo’s en de kwaliteit van samenwerking met de kunstenaars sterk achteruit gaat. • Het gebrek aan financiële middelen betekent een bedreiging voor aankoop van collectie, kwaliteit van de bibliotheek, technische ondersteuning en opvolging en het archiveren van materiaal.

4.3.2. Publiek & Partners

• Het overaanbod op niveau van vrijetijdsbesteding zorgt voor veel concurrentie binnen de sector. Bezoekers hebben veel keuze uit een zeer groot aanbod. Fotografie wordt overal gepresenteerd waardoor de unieke positie van het fotomuseum gevaar loopt. • Door het groot aantal expo’s worden de mogelijkheden die samenwerkingen met partners kunnen bieden niet altijd even goed benut. • Fotografen/Kunstenaars dreigen af te haken door gebrek aan goede opvolging en begeleiding tijdens en na een expo. • Door de afschaffing van de 1€ maatregel bestaat het gevaar dat jonge bezoekers afhaken.

4.3.3. Communicatie

• De kwaliteit en het effect van de communicatie dreigt steeds meer weg te glijden door de frequentie van de exposities.

159

4.3.4. Middelen/Infrastructuur

• De lat wordt steeds hoger gelegd, wat een positief gegeven is, maar de middelen en mensen die daarvoor nodig zijn, stijgen niet evenredig waardoor het effect negatief dreigt te worden. • De opslagruimtes worden te klein en beantwoorden niet aan de kwaliteitsnormen voor archivering en bewaring van de collectie. • De bereikbaarheid met het openbaar vervoer van het Zuid, de tijdelijke sluiting van het KMSK, en het gegeven dat de dienst toerisme niet echt inzet op de Zuidwijk kan een bedreiging betekenen voor het bezoekersaantal van het museum • Het ontbreken van ICT-deskundigheid en niet of onderontwikkelde technologie zal op termijn een negatief effect hebben op de werking en brengt de kwaliteit van de middelen en activiteiten in gevaar.

4.3.5. Kosten & Inkomsten Kosten

• Sommige kosten dreigen in de toekomst onvoorspelbaar te worden en/of meer te stijgen dan de inkomsten kunnen garanderen. (Aankoop, personeel, productie, kunstenaars,…)

160

Inkomsten

• De organisatie heeft een zeer eenzijdige financieringsstructuur en is zeer strek afhankelijk van de Provincie voor haar subsidie. Deze subsidies zijn de belangrijkste bron van inkomsten. Elke wijziging of vermindering hierin kan grote gevolgen hebben. • Het afschaffen van de 1€ regel kan een negatief effect hebben op het aantal bezoekers en dus op de inkomsten uit tickets. • De ambities zijn niet voldoende afgestemd op het beschikbare budget waardoor verlies aan kwaliteit een bedreiging vormt. • Door de financiële crisis kan het aantal bezoekers verminderen.

4.4. Opportuniteiten 4.4.1. Aanbod/Toegevoegde Waarde

• Er liggen nog veel mogelijkheden voor verbetering en optimalisatie waardoor het museum haar profiel en draagvlak kan versterken op lokaal, nationaal en internationaal niveau. • Er liggen nog veel kansen en mogelijkheden om het aanbod te verrijken, vernieuwen en verruimen, zowel op inhoudelijk vlak als op niveau van logistieke tegemoetkoming naar de bezoeker. • De collectie en de bibliotheek hebben samen nog veel potentieel dat kan ingezet en verbeterd worden zodat het een unieke waarde en aanbod vormt waarvoor publiek , experten en fotografen naar het museum willen komen. • Door de toenemende concurrentie is het een opportuniteit om structureel na te denken over differentiatie en innovatie binnen het huidige aanbod. • De museumshop biedt zeer veel mogelijkheden tot differentiatie ten opzichte van andere musea-shops. Het aanbod kan uitgebreid, meer gespecialiseerd en vernieuwd worden waardoor het een unieke plaats krijgt binnen nationale context. • Digitale ontsluiting van de collectie is een absolute opportuniteit die het museum in staat stelt om zich te onderscheiden van andere musea. • Op gebied van interactieve beleving van een bezoek aan het fotomuseum liggen er ook nog vele mogelijkheden open die onderzocht kunnen worden. • Het vergroten van de zichtbaarheid van de collectie en de profilering van het museum zijn mooie uitdagingen die een positief effect zullen hebben • Het verminderen van het aantal opeenvolgende expo’s biedt mogelijkheden om meer te verdiepen, sterker in te zetten op educatie, publiekswerking, communicatie en kwaliteitsgericht werken op alle niveaus. • Er kan meer ingezet worden op zaalverhuur, tentoonstellingsverhuur en reizende expo. Dit kan een breder draagvlak en extra inkomsten genereren die dan kunnen ingezet worden voor topstukken en andere opportuniteiten die nu te veel blijven liggen. • Het technisch aanbod uitbreiden. • Succesvolle formats en moeilijkere experimenten zijn beiden noodzakelijk en kunnen op een verfrissende manier het aanbod versterken. Ook hier liggen nog mooie kansen en mogelijkheden.

4.4.2. Publiek & Partners

• Het ontwikkelen van een goede database, een zorgvuldig meetsysteem en de uitbouw van segmentering van bezoekers en doelgroepen kan een beter en groter publieksbereik genereren. • Er is nog veel ruimte om een eigen sterk en groot netwerk uit te bouwen die voor een groter draagvlak en sterker imago kan zorgen. • Ook de internationale samenwerking staat vandaag nog niet ver genoeg en biedt nog veel mogelijkheden. • Samenwerking met partners als FomuFriends, Ufo, Cinema Zuid kunnen zeker verbeterd en geïntensifieerd worden

161

4.4.3. Communicatie

• Ontwikkelen van nieuwe en aantrekkelijke website en het imago van het museum versterken door proactieve en doortastende communicatie • Het implementeren en integreren van nieuwe en sociale media in de werking • Pers- en medianetwerk uitbreiden

4.4.4. Middelen & Infrastructuur

• De opening van de nieuwe collectietoren. • Optimaliseren van vrijwilligerswerking en het aantrekken van stagiairs. • Cinemazalen en vergaderruimtes meer inzetten en exploiteren. • ICT en technologie vernieuwen. • Mensen en middelen investeren in de eigen collectie

4.4.5. Kosten & Inkomsten Kosten 162

• Het optimaliseren van processen en operationele werking waardoor er kost-efficiënter kan gewerkt worden.

Inkomsten

• Het differentiëren en innoveren van het aanbod waardoor het publieksbereik vergroot en uitgebreid wordt. Vb. succesvolle formats meer uitspelen. • Het afstemmen van ambities op beschikbare budget (minder maar beter) • Prijsdifferentiatie van activiteiten en tickets optimaliseren. • Exploitatie van bibliotheek, vb. betalen van jaargeld/toegang,…. • Exploitatie en optimalisatie van zaalhuur, shop, verhuur tentoonstellingen, … • Samenwerking met FomuFriends ontwikkelen • Meer inzetten op andere inkomstenbronnen: Sponsoring, funding, FomuFriends • Extra inkomsten genereren door ontwikkeling van beeldbank

5. Uitgebreide SWOT-analyse interne organisatie

• Om een duidelijk beeld te krijgen van zowel de externe als interne werking van de organisatie hebben we beide SWOT-analyses afzonderlijk behandeld. Dit om te vermijden dat alles te veel door elkaar zou lopen en de interne en externe werking te veel met elkaar vervlochten zou raken. Hieronder wordt een gedetailleerde SWOT-analyse gepresenteerd van de interne organisatie.

5.1. Sterkte

• De organisatie beschikt over veel expertise en talent. • Er is veel vrijheid om de eigen job in te vullen en er worden veel opleidingsmogelijkheden aangeboden. • Er is een grote betrokkenheid en engagement bij de werknemers. De samenwerking binnen de verschillende teams is goed, open en transparant. Het is een relatief jonge ploeg die met zeer veel enthousiasme in de organisatie staat en werkt. • Er is de afgelopen jaren al veel ten goede veranderd en dit wordt positief ervaren. De meeste werknemers hebben een grote beroepstrots en werken graag voor het museum.

5.2. Zwakte

• Hoewel de verschillende teams afzonderlijk zeer goed samenwerken blijkt deze samenwerking tussen de verschillende teams onvoldoende. • Elke afdeling werkt teveel op haar/zijn eiland waardoor er veel informatie onvoldoende gedeeld wordt. • Processen en procedures (vnl. boekhoudkundig) zijn ingewikkeld en/of onduidelijk en zorgen voor de nodige frustratie. • Interne communicatie en informatiedeling verloopt niet vlot genoeg en zorgt voor spanningen. • De verwachtingen die gesteld worden aan de werknemers zijn niet altijd in evenwicht en gelijklopend waardoor er een interne ongelijkheid ontstaat. • De samenwerking met de interne administratie verloopt moeizaam. • Binnen de organisatie hebben vooral de suppoosten en poetsvrouwen last van een uitgesproken hiërarchie waardoor ze zich minder betrokken voelen. • De organisatiestructuur is verouderd en niet afgestemd op de organisatie van vandaag. • De werkdruk is voor sommige medewerkers zeer hoog en moeilijk vol te houden. • ICT is verouderd en een zwakke schakel binnen de organisatie.

5.3. Bedreigingen

• Door de vele pensioenen die eraan komen dreigt er veel expertise te verdwijnen. Wanneer opvolging niet voorzien en voorbereid wordt dreigen er hiaten te ontstaan binnen de werking. De ambities zijn niet voldoende afgestemd op beschikbare mensen, competenties en middelen waardoor de werkdruk zeer hoog ligt. • Door de hoge werkdruk ontstaat er snel demotivatie waardoor er een negatieve organisatiecultuur kan ontstaan. • De verouderde organisatiestructuur kan op termijn een verlammend effect hebben op de medewerkers waardoor de sterktes dreigen onder te sneeuwen.

163

5.4. Opportuniteiten

• Meer en beter samenwerken op alle niveaus. Denken en handelen als één team. • Het ontwikkelen van een nieuwe organisatiestructuur die afgestemd is op de noden, competenties en uitdagingen van vandaag. • Het verduidelijken en omschrijven van verantwoordelijkheden, rollen en functies. • Interne communicatie verbeteren door efficiëntere samenwerking tussen de verschillende afdeling en door informatiedeling op alle niveaus. • Vereenvoudigen van processen en procedures. • De betrokkenheid van de medewerkers blijven voeden door oa. Verslagen van stafvergadering sneller te delen met iedereen • Rondleidingen voor suppoosten in nieuwe expo’s, infomeetings voor voltallig personeel • Optimaliseren en standaardiseren van ICT.

Bijlage 3: Enquête FotoMuseum 164

Het FotoMuseum provincie Antwerpen voert een publieksonderzoek uit om haar museumwerking te optimaliseren. Het invullen van de enquête duurt maximum 10 minuten. De resultaten worden anoniem verwerkt. Het FoMu dankt u van harte voor uw medewerking. 1. Wat is uw leeftijd?……………….. jaar 2. Wat is uw postcode?………………… • ik woon niet in België 3. Hoe vaak bezocht u het FoMu in 2012? • • • • •

niet 1 keer 2 keer 3 keer meer dan 3 keer

4. Hoe bezoek je het FoMu het vaakst? • • • •

individueel met partner met gezin in groep

5. Wat trekt je vooral aan om het FoMu te bezoeken? (max. 3 aankruisen) • • • • • • • •

de vaste collectie de tentoonstellingen een publieksactiviteit de bibliotheek de museumshop het museumcafé het filmaanbod andere:……………………………………………………………….

6. Op welke manier ben je bij fotografie betrokken? • professioneel • amateur • liefhebber (passief) 7. In welke vormen van fotografie heb je vooral interesse? (max 3 aankruisen) • • • • • • • • • • •

Belgische internationale documentaire jonge fotografie eerder gevestigde namen hedendaagse historische experimentele apparatuur/techniek/camera’s video/film/multimedia andere : …………………………………………………………………

8. Wat vindt u ‘sterk’ aan het FoMu? (max 3 aankruisen) • • • • • • • • • • • • • • • •

de collectie de tentoonstellingen de shop het publieksaanbod (lezingen, workshops, evenementen, enz.) de bibliotheek het restauratie-atelier de onderzoeksmogelijkheden de feedbackmogelijkheden (zoals portfolio-viewing) het filmaanbod van Cinema Zuid het museumcafé de FoMu magazines en –publicaties de inkomprijs onthaal en klantvriendelijkheid het specifieke jongerenaanbod de Vriendenwerking andere …………………………………………………………………

165

9. Wat vindt u ‘zwak’ aan het FoMu? (max 3 aankruisen) • • • • • • • • • • • • • • • •

de collectie de tentoonstellingen de shop het publieksaanbod (lezingen, workshops, evenementen, enz.) de bibliotheek het restauratie-atelier de onderzoeksmogelijkheden de feedbackmogelijkheden (zoals portfolio-viewing) het filmaanbod van Cinema Zuid het museumcafé de FoMu magazines en –publicaties de inkomprijs onthaal en klantvriendelijkheid het specifieke jongerenaanbod de Vriendenwerking andere ……………………………………………………………………………………

10. Aan welke publieksactiviteiten van het FoMu nam u reeds deel? Geef ook telkens aan of u tevreden was over dit aanbod of niet.

166

• • • • • • • • • • • • • •

geen enkele FoMu live (lezingenreeks) erg tevreden/tevreden/niet tevreden workshop erg tevreden/tevreden/niet tevreden masterclass erg tevreden/tevreden/niet tevreden rondleiding met gids erg tevreden/tevreden/niet tevreden verjaardagsfeestje erg tevreden/tevreden/niet tevreden smARTbox erg tevreden/tevreden/niet tevreden Museumnacht erg tevreden/tevreden/niet tevreden Erfgoeddag erg tevreden/tevreden/niet tevreden Open Monumentendag erg tevreden/tevreden/niet tevreden Cultuurmarkt erg tevreden/tevreden/niet tevreden openingsavond van een expositie erg tevreden/tevreden/niet tevreden preview FoMu Friends erg tevreden/tevreden/niet tevreden andere : ……………………………………….. erg tevreden/tevreden/niet tevreden

11. Hoe wordt u geïnformeerd over het FoMu? Geef ook telkens aan of u zich voldoende geïnformeerd voelde. • • • • • • • • • • •

in het museum zelf ruim voldoende/voldoende/niet voldoende website ruim voldoende/voldoende/niet voldoende facebookpagina FoMu ruim voldoende/voldoende/niet voldoende andere websites (welke?.............................) ruim voldoende/voldoende/niet voldoende nieuwsbrief via mail ruim voldoende/voldoende/niet voldoende persoonlijke mail van het FoMu ruim voldoende/voldoende/niet voldoende affiche ruim voldoende/voldoende/niet voldoende folder ruim voldoende/voldoende/niet voldoende tv-spotje ruim voldoende/voldoende/niet voldoende krant of tijdschrift ruim voldoende/voldoende/niet voldoende beurs (o.a. Cultuurmarkt, Studay, enz.) ruim voldoende/voldoende/niet voldoende

• mond-aan-mondreclame ruim voldoende/voldoende/niet voldoende • toeristische info ruim voldoende/voldoende/niet voldoende • andere : ……………………………………… ruim voldoende/voldoende/niet voldoende 12. Hoe tevreden bent u over het shopaanbod in de museumwinkel? • • • • • •

boeken erg tevreden/tevreden/niet tevreden magazines erg tevreden/tevreden/niet tevreden postkaarten erg tevreden/tevreden/niet tevreden gadgets erg tevreden/tevreden/niet tevreden camera’s erg tevreden/tevreden/niet tevreden andere : …………………………………………….. erg tevreden/tevreden/niet tevreden

13. Bent u tevreden over onze huismagazines? • Extra erg tevreden/tevreden/niet tevreden • .tiff erg tevreden/tevreden/niet tevreden • ik ken ze niet 14. Wat vindt u meestal van onze tentoonstellingen? • • • • • • • •

moeilijk □ gemakkelijk gevarieerd □ eenzijdig actueel □ voorbijgestreefd relevant □ niet relevant saai □ boeiend mooie presentatie □ slordige presentatie duidelijke, interessante zaalteksten □ ontoegankelijke, oninteressante teksten andere : ………………………………………………………………………………..

15. Wat vindt u van onze permanente collectiepresentatie? • • • • • • • •

moeilijk □ gemakkelijk gevarieerd □ eenzijdig actueel □ voorbijgestreefd relevant □ niet relevant saai □ boeiend mooie presentatie □ slordige presentatie duidelijke, interessante zaalteksten □ ontoegankelijke, oninteressante teksten andere : ………………………………………………………………………………..

16. Welk fotografiemuseum vindt u het beste in Europa? • • • • • • •

FOAM, Amsterdam Nederlands Fotomuseum Rotterdam Bozar, Brussel Musée de la Photographie, Charleroi Jeu de Paume, Parijs Museum für Fotografie, Winterthur FoMu, Antwerpen

167

Bijlage 4: resultaten enquête FotoMuseum Resultaten Enquête FoMu

(uitgevoerd in december 2012 - reactie van 321 personen - uit adresbestand FoMu) 1. Hoe vaak bezoek je het FoMu?

168

2. Hoe bezoek je het FoMu het vaakst?

3. Wat vind je van de wisselende tentoonstellingen?

4. Wat vind je van de permanente collectiepresentatie?

5. In welke vormen van fotografie heb je vooral interesse?

169

6. Wat trekt je vooral aan om het FoMu te bezoeken?

170

7. Aan welke publieksactiviteiten van het FoMu nam je reeds deel?

171

8. In welke mate ben je tevreden over het aanbod?

172

9. Waar vind je informatie over het FoMu?

173

10. In welke mate word je geïnformeerd over het FoMu?

174

11. Heb je al iets gekocht in de museumshop?

12. Wat heb je al gekocht in de museumshop?

175

13. In welke mate ben je tevreden over het aanbod van de museumshop?

14. Wat vind je de 3 sterkste punten van het FoMu?

176

15. Op welk vlak scoort het FoMu minder goed?

Bijlage 5: Schenkingen,en bewaarnemingen 2009 Naast talrijke kleinere schenkingen van fotobeelden en foto-apparatuur ontving het FoMu in 2009 ook een aantal belangrijke ensembles als schenking of bewaargeving. Willy de Roos: de erfgenamen van Willy de Roos gaven voor onbepaalde duur in bewaring een ensemble van niet minder dan 9.946 diapositieven en negatieven, alle met betrekking tot zijn legendarische ontdekkingsreizen in de jaren 1970 naar zowel het Noord- als het Zuidpoolgebied. In 1977 voer hij met zijn jacht “Williwaw” als allereerste ter wereld via de Noord-Westelijke doorgang van Groenland naar de Beringstraat. Archief Jan DE VRIES (1966-1996): de erfgenamen van deze te jong gestorven kunstenaar hebben het fotografisch gedeelte van zijn oeuvre, eerder ondergebracht in het Nederlands Fotomuseum in Rotterdam, nu in bewaring gegeven aan het FotoMuseum provincie Antwerpen. Het ensemble omvat een scrapboek met 133 ingekleefde afdrukken, 214 ingeraamde diapositieven, en 35 negatief-kleinbeeldfilms. Uit dit materiaal werd in 2000 de postume uitgave “Co-Relief ” (Uitg. MERZ) samengesteld. Bert BRACKE (B, 1929-2009): Luttele weken voor zijn overlijden schonk amateurfotograaf Bert Bracke een ensemble van 642 afdrukken, geselecteerd uit zijn hele oeuvre, aan het FotoMuseum. Bert Bracke was jarenlang lid van de Fotografische Kring IRIS in Antwerpen. Hij was nauw bevriend met Antoon Dries, en maakte met hem deel uit van een kleine groep vooruitstrevende fotografen die in de jaren 1950 en 1960 als groep nationaal en internationaal exposeerde en waartoe ondermeer Julien Coulommier, Robert Besard, Gilbert de Keyzer en Marcel Permantier behoorden.

177

2010 Naast diverse kleinere schenkingen van zowel antiquarische fotobeelden als oude foto-apparatuur ontving het museum in 2010, aansluitend bij de individuele tentoonstellingen die ze in 2009 of 2010 kregen aangeboden in het FoMu, schenkingen van enkele Belgische fotografen, bedoeld als compensatie voor de productiekosten die geheel of ten dele door het museum werden gedragen. Jimmy KETS: Vijf werken uit de reeks “Brightside” Jimmy KETS: Tien portretten van Belgische muziekartiesten (Daan, Selah Sue, Gabriel Rios, Das Pop, Amatorski, Vive La Fête, Helmut Lotti, Broken Glass Heroes, An Pierlé en Zita Swoon), gerealiseerd in opdracht van het FoMu voor de actie “Pictures For Life”, een initiatief in het kader van “Music For Life”. Nick HANNES: Zeven werken uit de reeks “Red Journey” Julien VAN DE VELDE: Een triptiek uit de reeks “Eine zerstörte Landschaft” 178

Michiel HENDRYCKX: Zeven foto’s uit de reeks “Dolen. Onderweg in Europa”. Caroline ALIDA: Drie werken uit de reeks “Bori, genezers van de ziel”.

BEWAARNEMINGEN Willy BOECKSTIJNS (Antwerpen, 1894-1968): Vanwege zijn zoon ontving het FoMu een omvangrijk ensemble in bewaring, samengesteld uit een honderdtal tentoonstellingsafdrukken, plus alle negatieven en bijhorende contactafdrukken, gerealiseerd door Willy Boeckstijns. Als amateurfotograaf was Boeckstijns in de jaren 1930 een van de meest prominente leden van de fotografenvereniging C.R.E.P.S.A. Hij stond vooral bekend om zijn stillevens en naakten, zowel technisch als esthetisch perfect afgewerkt, en meestal afgedrukt op Gevaluxe-papier. Tegelijk was Boeckstijns als fotograaf werkzaam voor het Antwerpse Havenbedrijf. Bovendien was hij na WOII jarenlang ‘huisfotograaf ’ van de zaden- en plantenhandel Gonthier, gevestigd in Wanze (bij Hoei), maar toch een begrip in heel België.

Willy DE ROOS (+2008): Via zijn erfgenamen ontving het FoMu de bewaargeving van de totaliteit van de 2.253 diapositieven die door Willy de Roos werden gerealiseerd tijdens zijn spraakmakende zeiltochten om de wereld (o.a. noordwestelijke omvaart, 1977), vaak solo uitgevoerd met zijn boot de Williwaw, en uitvoerig gedocumenteerd in de reisverslagen die hij later publiceerde.

2011 Naast diverse kleinere schenkingen van zowel antiquarische fotobeelden als oude fotoapparatuur ontving het museum in 2011, aansluitend bij individuele tentoonstellingen die ze in 2010 of 2011 kregen aangeboden in het FoMu, schenkingen van enkele Belgische fotografen, bedoeld als compensatie voor de productiekosten die geheel of ten dele door het museum werden gedragen. Zo kreeg het FoMu de kans om een mooie selectie te maken uit het werk van de Gentse fotograaf Jacques Sonck. BRUME Marie (Brigitte LANGEVIN, Fr.) • “Nature morte aux poires, ou portrait de maman”, 1981 (1986) - ed. 11/25 - zilverbromide, deels ingekleurd • “Les lettres de Marie Brume et photo d’Eddie”, 1982 (1986) - ed. 3/20 - zilverbromide, deels ingekleurd • “Les pots de fleurs dans le papier”, 1982 (1986) - ed. 4/25 - zilverbromide, deels ingekleurd • “Les chapeaux dans la vitrine”, 1982 (1986) - ed. 2/20 - zilverbromide, deels ingekleurd • “Portrait de maman et la corbeille de fleurs”, 1983 (1986) - ed. 2/20 - zilverbromide, deels ingekleurd • “Les savonnettes”, 1983 (1986) - ed. 5/20 - zilverbromide, deels ingekleurd • “ Nu voilé au bouquet de coucous”, 1983 - ed. 5/20 - zilverbromide, deels ingekleurd • “Le fauteuil piqué de fleurs”, 1983 - ed. 2/20 - zilverbromide, deels ingekleurd • “Eva au printemps”, 1980 (1986) - ed. 4/25 - zilverbromide, deels ingekleurd • “Christine et son amie Véronique”, 1981 (1986) - ed. 6/25 - zilverbromide, deels ingekleurd • “Catherine, de dos, au turban”, 1982 (1986) - ed. 7/25 - zilverbromide, deels ingekleurd • “La table et la corbeille de fleurs”, 1983 - ed. 6/25 - zilverbromide, deels ingekleurd • “Parapluie devant la mer”, 1983 - ed. 5/20 - zilverbromide, deels ingekleurd • (onderjurk en kapstok), s.d. (ca. 1980-83) - zilverbromide, deels ingekleurd • (vrouw in bed, zakdoek in de hand), s.d. (ca. 1980-83) - zilverbromide, deels ingekleurd • (twee armen van mannequin en lederen ‘muts’), s.d. (ca. 1980-83) - zilverbromide, deels ingekleurd • (poederdoos met linten en watten), s.d. (ca. 1980-83) - zilverbromide, deels ingekleurd TAS Filip • Fotogram 20, ca. 1958, bromidedruk

179

KUZNETSOVA Ljalja • Odessa, 1991, bromidedruk • Odessa, 1992, bromidedruk • Oeralsk, 1979, bromidedruk • Oezbekistan, 1993, bromidedruk • Oezbekistan, 1992, bromidedruk VAN DEN STEEN Catherine (F, 1961) • “Anvers” (Uit de reeks: “Belge Trois Fois/Drie Keer Belgisch”), 2010 (get., getit. en ged. in inkt op keerz.); ed. 1/5; inkjetprint, gemonteerd op dibond • “Liège” (Uit de reeks: “Belge Trois Fois/Drie Keer Belgisch”), 2010 (get., getit. en ged. in inkt op keerz.); ed. 1/5; inkjetprint, gemonteerd op dibond • “Bruxelles” (Uit de reeks: “Belge Trois Fois/Drie Keer Belgisch”), 2010 (get., getit. en ged. in inkt op keerz.); ed. 1/5; inkjetprint gemonteerd op dibond IONESCO Irina (Fr., 1935) • [Jonge vrouw], s.d. (1970s) - zilverbromidedruk, bruin getoond

180

PEZZANI Gianni (Colorno, Parma, It., 1951), Reeks “Margini”, 1978/80, ed. 3/10 - zilverbromide, met selectieve toning • (eenzame hoeve met silo, gezien doorheen voorruit van auto), 1978 • (voorbijrijdende trein bij overweg, gezien doorheen voorruit van auto), 1978 • (weg en hoogspanningskabel, gezien doorheen voorruit van auto), 1978 • (landelijke weg met cipressen rond hoeve, gezien doorheen voorruit van auto), 1978 • (geopende slagbomen van spoorwegovergang, gezien doorheen voorruit van auto), 1979 • (kloostergebouw gezien vanaf auto met geopend portier), 1979 • (voorbijrijdende trein bij overweg, gezien vanuit laag standpunt naast auto), 1979 • (voorbijrijdende trein bij overweg), 1979 • (cabine in landschap), 1979 • (eenzame schuur), 1979 • (monumentale hoeve, cfr. #15), 1979 • (eenzame hoeve), 1979 • (verlaten hoeve, voor jonge bomen), 1979 • (eenzame hoeve in het groen, bij beekje), 1979 • (eenzame monumentale hoeve, cfr. #11), 1979 • (geblokte hoeve), 1979 • (verlaten (?) hoeve in het groen), 1979 • (monumentale eenzame witte hoeve), 1979 • (landelijke villa), 1980 • (loods ?), 1980 • (cabine nabij duiker), 1980 • (slagboom en wachtershuis bij spooroverweg), 1979 • (slagboom en spoorwegbrug), 1979

• (hoevegeouw op voor- en achtergrond), 1980 • (groep identieke woonhuizen), 1980 DIRVEN Tim • Pol-e-Komri, Afghanistan 2001 • Een vluchteling raapt schapenkeutels om een vuurtje te maken. Sar-e--pol, Afghanistan 2001 SONCK, Jacques • selectie van een veertiental foto’s uit de tentoonstelling “Archetypes, Jacques Sonck” PHILIPPI Frank • huwelijksalbum van Ruth Deleu, Antwerpen • losse huwelijksfoto’s van Ruth Deleu, Antwerpen, 1968 • contactafdrukken (8) van kleinbeeldnegatieven, huwelijksreportage, Antwerpen, 1970 • studiofoto van twee communicanten, ca. 1958 • studiofoto van twee communicanten, ca. 1958 • Studiofoto van twee communicanten, ca. 1958 • modeopnames van een zwarte vrouw in een gehaakt kleed (6) • opname van Miss België 1952 poserend naarst een Cadillac • opname van gendarmes te paard op de openingsceremonie van expo 58 • modeopname van model met roos in de hand voor confectie Fabelta, 1962 • opname van een huwelijksstoet • opname van een bruid die een kindje kust, ca. 1963 • opname van Louis Armstrong in de coulissen van de Acienne Belgique te Antwerpen • modeopname van een model in een witte jurk voor een muur met graffiti en een geparkeerde Renault Dauphine. • opname van een glimlachende vrouw voor een muur met graffiti ANDEREN • ANONIEM, opname van een exotische dame in ontbloot bovenlijf poserend met een antieke vaas voor een geïmproviseerde studioachtergrond, ca. 1910 • ANONIEM, studioportret van Albert I (1875-1934), Koning der Belgen, Koningin Elisabeth (1876-1965) en hun kinderen (vlnr): Karel (1903-1983), Marie-José (1906-2001) en Leopold (1901-1983). Circa 1910 • kleurenpancarte voor Rolleiflex voorstellende een meisje op het strand, linkerhand in de zij en zich met de rechterhand rechthoudend aan een rieten strandstoel, circa 1958 • kleurenpancarte voor Agfacolor: berglandschap met autobus en geparkeerde auto, circa 1958 • Ensemble van een honderdtal afdrukken uit nalatenschap van het Gentse fotografengeslacht Boute.

181

2012 Naast diverse kleinere schenkingen van zowel antiquarische fotobeelden als oude fotoapparatuur ontving het museum in 2012, aansluitend bij individuele tentoonstellingen die ze in 2011 of 2012 kregen aangeboden in het FoMu, schenkingen van enkele Belgische fotografen, bedoeld als compensatie voor de productiekosten die geheel of ten dele door het museum werden gedragen. Agfa Gevaert: 800 boeken vakliteratuur uit het bedrijfsarchief. Gaston XHARDEZ: Salvador Dali, zwemmend (met opschrift in afdruk: “XG photography 43.78.96), ca. 1965 (?) Lara MENNES: Zonder titel. Uit de reeks: Capturing the Sensible – Memories in Architecture, 2011 Frank PHILIPPI: Verkrotting en afbraakwerken in het centrum van Antwerpen (1957)

182

Association belge de Photographie, Section Anversoise: Album: “A Monsieur Albéric LUNDEN / La / Section Anversoise / de / l’Association Belge de Photographie / 1888”. Gebonden in bruin leder met decoratieve stempeling en goudopdruk. Oblong, 32 x 43 x 5 cm. Elinor CARUCCI: Elinor Carucci en haar moeder liggend naakt op een bed. ‘Mother and I, 2000’ Herman SELLESLAGS: Een nieuwe kast voor korte jurken/ Une nouvelle armoire pour des robes courtes’, 1968 Willy KESSELS: Portret van Cyriel Verschaeve, opgenomen in radiostudio, ca. 1935/40. Droogstempel o.r. Willy KESSELS: Frans Van Dorpe met echtgenote en nog een vrouw. Ca. 1945/50. Get. in wit krijt o.r. Willy KESSELS: Huis te Herbeumont, tijdens WO 2 aangekocht door Frans Van Dorpe als onderduikadres voor weerstanders. Ca. 1945/50. Get. in wit krijt o.r. Hubert GROOTECLAES: koterij met besneeuwde daken vanuit vogelperspectief, circa 1970/80

Gilbert ‘d HAEN: Eind 2012 werd het archief van Gilbert d’Haen (°1932) verworven, fotograaf op rust in Wilrijk. Hij behoorde tot de generatie van Walter De Mulder en was tussen circa 1960 en 1992 actief in deze gemeente. Zijn werk overstijgt duidelijk de middelmaat: het omvat niet alleen portretten en gelegenheidsfotografie, maar ook een iconografie van het dagelijks leven in de Antwerpse randgemeenten. Tot zijn voornaamste opdrachtgevers behoorde de clerus. Zijn archief is dan ook waardevol in de zin dat ze ons een beeld heeft van het ‘katholieke Vlaanderen’, maar tegelijk is het ook genuanceerd door de vermenging van vrije fotografie en werk in opdracht. d’Haen werkte jarenlang voor de ledenbladen van tal van verenigingen van katholieke signatuur, maar stond ook in voor talrijke boekillustraties. Het vormt zowat de pendant van het werk van Frank Philippi, die andere grote fotograaf die in 2011 gehuldigd werd met een tentoonstelling in het FotoMuseum en publicatie. Het archief van d’Haen omvat een fototheek met afdrukken - waarvan de ontsluiting en digitalisering reeds door documentalist Brecht Bostyn werd aangevat - alle negatieven, doka-apparatuur en camera’s behoren ook tot de schenking. Een biografie en portfolio, samengesteld door documentalist Brecht Bostyn, wordt in 2013 gepresenteerd in het huistijdschrift Extra.

Aankopen 2009 De collecties historische fotografie werden aangevuld met enkele gerichte aankopen op diverse veilingen. A. COUVREUX & H. HERSENT Entrepreneurs (Ed.): “Canal maritime de Gand à Terneuzen (section belge) (1874-1878)”. (Ensemble van 6 kooldrukken, toegeschreven aan Charles D’HOY). Couvreux & Hersant was het bedrijf dat in Antwerpen de aanleg van de Scheldekaaien en de Zuiderdokken realiseerde. Van deze campagne bezat het FoMu reeds een album met albuminedrukken van de Brusselse fotograaf Gustave. Couvreux & Hersant haalden later de opdracht binnen voor het graven van het Suez-kanaal, maar gaven verstek uit vrees die opdracht niet aan te kunnen. Deze afdrukken zijn anoniem. Het aantal fotografen dat gebruik maakte van de kooldruk was echter zeer beperkt. De commerciële toepassing ervan was immers onderworpen aan het verwerven van een licentie. Als we aannemen dat Couvreux & Hersant deze opdracht hebben toevertrouwd aan een Gents fotograaf, dan komen dus enkel de namen van Schaffers en Sacré in het visier. Beide fotografen voorzagen echter hun afdrukken doorgaans met een droogstempel, maar die ontbreekt hier. In de “Directory” van Schwilden & Joseph lezen we echter dat Charles D’Hoy primo, opnamen heeft gemaakt van het graven van het Kanaal Gent-Terneuzen, secundo, in samenwerking met Van Monckhoven een eigen carbon-papier aanmaakte. Een toeschrijving aan Charles D’Hoy kan dus verdedigd worden.

183

Naast zijn documentaire waarde vormt dit ensemble tevens een mooi voorbeeld van een specifiek genre binnen de 19de-eeuwse fotografie, met name de industriële fotografie. Joseph KIRSCH: Liège, le Pont d’Avroy. Ca. 1870 Een klassieke 19de-eeuwse architectuur- en stadsfotografie concentreert zich volledig op de historische of nieuw opgetrokken monumenten. Pas in de jaren 1870 verschuift de aandacht naar de stad als een historisch gegroeid weefsel. Deze meer ‘topografische’ benadering, die ook in de schilderkunst kan worden aangewezen, kende een opvallend succes in Luik. Meerdere fotografen legden zich in deze stad toe op dit specifieke genre: naast deze Joseph Kirsch bijvoorbeeld ook Guillaume Moreau (van wie het FoMu ook 2 opnamen bezit). UMBO (Otto Umbehr - D, 1902-1980)): Simutanportrait, 1927 (1995) Umbo mag worden beschouwd als een van de voornaamste protagonisten van een modernistische fotografie die vanaf de tweede helft van de jaren 1920 vanuit Duitsland de rest van Europa veroverde. Van deze fotograaf bezat het FoMu reeds een afdruk van het beeld “Unheimliche Strasse” uit 1928. 184

Sasha & Cami STONE: Berlin, Kurfürstendamm, 1928; Berlin, Kleiner Funkturm, 1928; Berlin, Photomaton, 1928; Bruges, Foule au dos, 1930; Anvers, Port, 1933; Borinage, 1933 (46 stuks); Borinage, Types, 1933 (5 stuks) Fotograaf Sasha Stone, geboren Alexander Steinsapir was van Russisch-Joodse origine, groeide op in de Verenigde Staten, maar vestigde zich omstreeks 1925 in Berlijn, waar hij deel uitmaakte van de artistieke avantgarde. Hij was gehuwd met de Belgische fotografe Cami Schammelhout. Samen opereerden ze onder de benaming Atelier Stone. In 1930 ontvluchtten Sasha en Cami Stone Berlijn. Ze vestigden zich in Brussel waar ze vrijwel meteen werden opgenomen in de lokale culturele avantgarde. Sasha Stone was ondermeer bevriend met de Antwerpse kunstschilder (tevens fotograaf) René Guiette. Sasha en Cami Stone scheidden kort voor het uitbreken van de oorlog. Sasha Stone vluchtte via Frankrijk naar Spanje, maar overleed ten gevolge ziekte aan de voet van de Pyreneeën. De archieven van Atelier Stone werden lange tijd als verloren beschouwd. Totaal onverwacht duiken ze nu op via een veiling in Argenteuil. In het licht van de grote invloed die Sasha en Cami Stone hebben uitgeoefend op de ontwikkeling van een nieuwe, modernistische fotografie in ons land, was hun werk in de verzamelingen van het FotoMuseum ondervertegenwoordigd. Deze veiling bood een unieke kans om deze lacune in te vullen. Het FoMu verwierf enkele typische beelden uit zowel de Berlijnse als Brusselse periode. Van bijzonder belang is daarnaast de verwerving van de serie setfoto’s die Stone realiseerde naar aanleiding van de realisatie van de film “Misère au Borinage” van Joris Ivens en Henri Storck in 1933. Zij

vormen boeiend vergelijkingsmateriaal met een reeks setfoto’s die in dezelfde context werden gerealiseerd door Willy Kessels en die eerder reeds werden opgenomen in de collectie van het FoMu. Joë DEKAIS (B): Ensemble van 12 afdrukken, ca. 1935 Dekais, schilder en tekenleraar van beroep, manifesteerde zich in de jaren 1930 ook als een getalenteerd en succesvol amateurfotograaf. Kenmerkend is het sterk cinematografische en enigszins surrealistische karakter van zijn beelden. Deze aankoop vormt een welkome aanvulling bij enkele beelden van deze fotograaf die het FoMu eerder reeds verwierf. Een aantal aankopen hedendaagse fotografie werd gerealiseerd aansluitend bij recente tentoonstellingen van de betrokken fotografen in het FoMu. Marie-Françoise PLISSART (B): “Les parlementaires debout”, Kinshasa 2001; “L’enfant sorcier”, Kinshasa, 2001; “Le studio de Massina”, Kinshasa, 2001. Jean-Paul DERIDDER (B): “Cinéma”, 2007 (portfolio met 9 zilverbromidedrukken, selenium getoond. Ed. Galerie Thomas Zander, Keulen, 2007 (ed. 4/10) 185

Jimmy KETS (B): 5 foto’s uit de reeks “Brightside” Nick HANNES (B): 5 foto’s uit de reeks “Red Journey”

2010 Op het vlak van collectie-aankopen werd in 2010 vooral ingezet op het verder profileren van de verzameling historische Belgische fotografie. Daarbij kon ondermeer gebruik worden gemaakt van de kennis die de voorbije jaren werd verworven via een toegespitst onderzoek naar de situatie van de fotografie in België tijdens het Interbellum. Onderstaand overzicht van aankopen is alfabetisch, op naam van de auteur: Raoul BARIAUX (Tubize, 1907 – Beauraing, 1990): Z.t. (kinderen toekijkend op arbeider bij verstopte straatriolering), ca. 1935/40s. Aankoop bij antiquariaat AnamorFose (Xavier Debeerst), Izegem Bariaux was beroepsfotograaf, maar realiseerde zowel kort voor als kort na de 2de wereldoorlog ook vrij werk. Deze prent vormt een representatief voorbeeld van de esthetisering van het alle-

daagse, kenmerkend voor een ‘neo-romantische’ tendens binnen de fotografie van de jaren 1930, in reactie op de modernistische experimenten van de voorafgaande periode en vooruitwijzend naar de ‘humanistische’ fotografie van de jaren 1950. Jozef Emiel BORRENBERGEN (Antwerpen, 1884-1966): Kempisch interieur, 1912. Aankoop bij antiquariaat AnamorFose (Xavier Debeerst), Izegem Van J. E. Borrenbergen, peetvader van de amateurfotografie in Vlaanderen, bezit het FoMu reeds een zeer omvangrijke groep werken die zowel stilistisch als thematisch zijn gehele loopbaan overspannen. Deze aankoop vervolledigt een groep vroege werken waarin, naar het voorbeeld van de schilderkunst (o.a. Jacob Smits, Dirk Baksteen), het landelijke leven in de Antwerpse Kempen wordt gethematiseerd als tegenbeeld van het leven in de moderne samenleving. Philippe COOLS (Antwerpen, 1890-1956)), “Niet welkom”, 1932. Aankoop bij antiquariaat ArtPhot (François Gonzalez), Brussel

186

De Antwerpenaar Ph. Cools genoot een opleiding als architect, maar ging aan de slag als groothandelaar in textielwaren. Hij was een fervent amateurfotograaf, aanvankelijk aangesloten bij de Franstalige vereniging C.R.E.P.S.A.. Omstreeks 1936 stapte hij over naar de meer Vlaamsgezinde Fotografische Kring IRIS. Binnen de Belgische amateurfotografie van de jaren 1920 en 1930 profileerde Cools zich als een gematigd modernist. R. V. DUQUENNE (B): Nieuwe dans, ca. 1930 (x2). Aankoop bij antiquariaat AnamorFose (Xavier Debeerst), Izegem Duquenne was tussen de twee wereldoorlogen actief als beroepsfotograaf in Ukkel, maar participeerde geregeld ook aan salons voor amateurfotografie. De aangekochte beelden maakten wellicht deel uit van een reportage over een Brusselse dansgroep die zich had aangesloten bij de toenmalige vernieuwing binnen de artistieke dans. Ludovic FRAEYS-DE VEUBEKE (Brugge, 1882-1952): Drie Brugse stadsgezichten in picturalistische stijl, ca. 1908/09. Aankoop bij antiquariaat Vintage Works (Alex Novak), USA Fraeys studeerde rechten en werd voorzitter van de balie, vervolgens rechter bij het hof van eerste aanleg te Brugge. Als amateurfotograaf was hij lid van de Cercle Photographique de Bruges. Zijn meest actieve periode situeert zich omstreeks 1905. In dit oeuvre vormt het Brugse stadsbeeld een bevoorrecht motief, waarbij Fraeys erin slaagt de toeristische stereotypen te ontwijken.

GEERTS: Sneeuw in de stad, ca. 1930. Aankoop bij antiquariaat Vintage Works (Alex Novak), USA Deze fotograaf, die we nog niet nauwkeuriger hebben kunnen situeren, werd klaarblijkelijk beïnvloed door de picturalistische straatbeelden van Alfred Stieglitz (USA) en Maurice Bucquet (F) of door het latere werk van Leonard Misonne. Dergelijke beelden zijn uitzonderlijk in de mate dat zij een geësthetiseerde maar tegelijk toch ook realistische weergave bieden van het moderne leven in de stad. Emile JANSEN: “Ecoliers”, 1937. Aankoop bij antiquariaat AnamorFose (Xavier Debeerst), Izegem Net zoals de hoger voorgestelde prent van R. Bariaux is dit beeld representatief voor een ‘neo-romantische’ tendens binnen de fotografie die de kop opstak tijdens de jaren 1930, in reactie op de modernistische experimenten van de voorafgaande jaren en vooruitwijzend naar de ‘humanistische’ fotografie van de jaren 1950. Jules LEJEUNE (Brussel, 1885-1946): “L’Etang”, ca. 1920/25. Aankoop bij antiquariaat Vintage Works (Alex Novak), USA Jules LEJEUNE (Brussel, 1885-1946): “Etang” en “Bloemstilleven”, beide ca. 1921. Aankoop bij antiquariaat AnamorFose (Xavier Debeerst), Izegem Als scheikundige genoot Lejeune een succesvolle loopbaan in de industrie, maar hij toonde zich ook een fervent amateurfotograaf. Enkele persoonlijke ontmoetingen met Leonard Misonne hadden een beslissende invloed op zijn oeuvre. Om het picturale karakter van zijn opnames te versterken maakte Lejeune veelvuldig gebruik van papiernegatieven. G. LEMAJEUR: 7 picturalistische figuurstudies en landschappen, ca. 1915. Aankoop bij antiquariaat AnamorFose (Xavier Debeerst), Izegem Dit enigmatisch ensemble van een aantal figuurstudies en landschappen in picturalistische stijl, afgedrukt op zeer bescheiden formaat, met als weerkerende thema ‘de afwezige geliefde’ kocht het museum aan. Wellicht werden zij gerealiseerd door een ons verder onbekend jong amateurfotograaf, en werden zij (volgens opschriften achteraan) opgestuurd naar een familielid dat tijdens WOI als krijgsgevangene in Duitsland verbleef. Deze aankoop kadert, samen met enkele andere recente aanwinsten, in het besef dat het picturalisme niet alleen een verhaal is van absolute meesterwerken gerealiseerd door een beperkte groep protagonisten, maar dat het vooral ook een brede en stroming is geweest, waaraan destijds geen enkel amateurfotograaf wist te ontsnappen.

187

René LONTHIE (B), Vrouw met Russische windhond, ca. 1920 (x2). Aankoop bij antiquariaat ArtPhot (François Gonzalez), Brussel Lonthie was een toonaangevend studiofotograaf, aanvankelijk actief in Antwerpen, later in Brussel. Hij mocht zich hoffotograaf noemen en werd ook voorzitter van de Union des Photographes Professionels de Belgique. De aangekochte werken getuigen van de vernieuwende tendensen binnen de studiofotografie van de jaren 1920-30. Overigens waren ze wellicht meer bedoeld als portret van de modieuze Russische windhond, in die tijd een rage in trendgevoelige rijkere kringen, dan van zijn baasje. Theo. MARIVOET: Straat in de ochtend (Mechelen), 1928. Aankoop bij antiquariaat Vintage Works (Alex Novak), USA Marivoet was tussen de twee Wereldoorlogen als beroepsfotograaf actief in Mechelen maar realiseerde ook vrij werk. Geheel in de geest van de tijd gaan in deze opname, - een straatbeeld in Mechelen, - esthetische en documentaire aspecten hand in hand.

188

H. POLLAERTS: Schaatsers op het ijs, Lier, ca. 1950. Aankoop bij antiquariaat AnamorFose (Xavier Debeerst), Izegem Kenmerkend voorbeeld van een ‘humanistische’ fotografie die na WOII niet alleen de geïllustreerde tijdschriften veroverde, maar zoals hier blijkt, ook in de amateurfotografie een duidelijke opgang maakte. E. SERGYSELS: Groep van 4 picturalistische beelden (ca. 1910/14). Aankoop bij antiquariaat AnamorFose (Xavier Debeerst), Izegem Deze groep werd geselecteerd uit een ruimer aanbod, en getuigt van de debuutjaren van een fotograaf, als amateur nog geheel in de ban van het picturalisme, die na WOI zou uitgroeien tot een van de belangrijkste professionele architectuurfotografen in ons land. Germaine VAN PARYS (Brussel, 1893-1983): Winter, ca. 1935. Aankoop bij antiquariaat AnamorFose (Xavier Debeerst), Izegem G. Van Parys behoort tot de belangrijkste pioniers van de reportagefotografie in ons land en behoorde in 1925 tot de stichtende leden van de eerste beroepsvereniging voor reportage-fotografen in ons land. Binnen het oeuvre van deze fotografe is de aangekochte prent uitzonderlijk. Het betreft immers geen persprint met bescheiden afmetingen maar een tentoonstellingsafdruk op groot formaat, uitgevoerd op Gevaluxe-papier.

Guillaume WEBER-CHAPUIS (Keulen, 1819 – Verviers,1888): groep van 18 portretten, ca. 1850/51 (zoutdrukken, calotypie-negatieven, waxed paper negatieven). Aankoop op veiling van antiquariaat The Romantic Agony, Brussel Weber-Chapuis werd geboren in Keulen maar vestigde zich in 1842 als lithograaf in Verviers, een stad die toen, dank zij de industrialisatie, een opmerkelijke expansie en welvaart kende. Vanaf 1849 experimenteerde hij, als een van de eersten in ons land, met het waxed paper-procédé dat werd ontwikkeld door Gustave Le Gray. Zijn activiteiten als professioneel portretfotograaf bleken echter van bijzonder korte duur. Toch vormt het ensemble dat kon worden aangekocht een uitzonderlijk document. Het getuigt immers van het experimentele karakter van de vroege portretfotografie op papier. G. WOUMANS: Compositie, ca. 1935. Aankoop bij antiquariaat AnamorFose (Xavier Debeerst), Izegem Van G. Woumans, als amateurfotograaf eerst actief in Antwerpen en later in Gent, bezit het museum reeds een omvangrijke groep werken die de periode 1924-1950 overspannen. Deze aankoop zet een opvallend aspect van zijn oeuvre, met name een drang tot sobere stilering, nog sterker in profiel.

2011 Ook in 2011 heeft het FotoMuseum getracht om de verzameling Belgische historische fotografie verder uit te breiden door de aankoop van werk van o.a. Gustave Bilande en Alexis Delcroix. Daarnaast werd er ook werk aangekocht van hedendaagse Belgische fotografen waaronder “White Moutain Peak” (uit “Peaceful Mountains of Desire” 2008) van Arno Roncada en “Grafton USA, 2003” van Tim Dirven. Er werden in totaal 131 foto’s aangekocht. Tim DIRVEN, “Grafton USA, 2003” Arno RONCADA, “White Moutain Peak” (uit Peaceful Mountains of Desire, 2008) Charles MOREAU, “Au Port” (aangemeerde vissersboten in de haven van Oostende); s.d. (ca.1900/05) en Z.t. (Herder met kudde), s.d. (ca. 1900/05) Gustave BILANDE, Z.t. (Familie op een zondag in het bos), 1925

189

Alexis DELCROIX, Ensemble van ca. 100 afdrukken en archiefstukken (affiches, diploma’s) van de Brusselse amateurfotograaf Alexis DELCROIX, rechtstreeks afkomstig van de erfgenamen. ANONIEM, lederen reiskoffertje met fotoarchief van een familie uit de streek rond Waregem (West-Vlaanderen) uit de periode 1900-1980 LEHNERT & LANDROCK, nr. 5075, ‘Les Jardins de l’oasis’, ca. 1930 Elke BOON, Lotte & Flore’ (2011) 1/5; Gun #2’ (2011) 1/5; The Visit’ (2011) 1/5

2012 Met de aankoop van L’Oeuvre de Rembrandt reproduit par la photographie (Charles Blanc – Bisson Frères) uit 1853-1858 heeft het FotoMuseum een baanbrekend werk uit de geschiedenis van de fotografische kunstreproductie in collectie. 190

Verder kocht het FoMu in 2012 nog een ensemble van Belgische fototgrafie uit de jaren 50 en 60 van vorige eeuw met opmerkelijk werk van Roger Kockaerts, Roland D’Ursel en Gaston Xhardez. Er werden in totaal 86 foto’s aangekocht. Charles WALDACK, Magnesium light views in Mammoth Cave, No. 3, Path leading to the mouth of cave, Kentucky, USA, 1866, gepubliceerd door E. & H.T. Anthony & Co., New York. A. DE BAUDOT, La Sculpture Française au Moyen Age et à la Renaissance. Ouvrage publié sous la direction de A. DE BAUDOT comprenant environ 400 motifs photographiés par MIEUSEMENT, deuxième édition. Uitgegeven bij Des Fossez en Cie, Parijs, 1884. In folio met striksluiting bestaande uit 40 pp. tekst en 120 heliogravures door P. DUJARDIN. Charles BLANC – BISSON Frères, L’Oeuvre de Rembrandt reproduit par la Photographie, décrit et commenté par M. Charles Blanc, ancien directeur des Beaux-Arts. Paris, Gide et J. Baudry, Libraires-Editeurs, 1853. In-folio.

Roger KOCKAERTS Zonder titel (abstractie: ijs op water ?), 1958, zilverbromidedruk “Langues, Bretagne”, 1965, zilverbromidedruk “Norvège I”, 1967, zilverbromidedruk “Norvège II”, 1967, zilverbromideruk “Bretagne V”, 1970, zilverbromidedruk Victor SIX Zonder titel (Clivia), ca. 1938, zilverbromidedruk “Feu d’artifice” (vissen), 1938 (?), zilverbromidedruk Zonder titel (vogels), ca. 1938 Frank WUYTS Zonder titel (wenend kind), ca. 1945 Zonder titel (gevelschilders aan het werk), ca. 1955 Zonder titel (Drie nonnen op zeedijk te Oostende), ca. 1950 Zonder titel (Moeder en twee kinderen op neerhof), ca. 1945/50 “In the sweat of thy brow” (korenmaaier), 1945 Gaston XHARDEZ “Old woman at the Vieux Marché, Brussels”, ca. 1954 “Marchande d’escargots” (Brussel), ca. 1955 “Ijs”, ca. 1955 Zonder titel (winter, jonge bomen, lantaren), ca. 1955 Zonder titel (kapotte schouw, gesnoeide boom), 1955ca “Deux femmes dans la main”, 1957 “Le monde de la vieille”, ca. 1957 “Cologne”, 1957 “Oie blanche”, 1955ca “Désintégration” (dubbeldruk: vrouw met opgeheven armen, takken), 1958 “Angoisse”(dubbeldruk: vrouw; kasseien), 1958 “Désintegration” (vrouwelijk naakt, boomkruin), 1958 “Liliom” (vrouwelijk naakt, kermismolen), 1957/58 “La Camarde” (vrouwelijk naakt, bakstenen muur), ca. 1957

191

Marcel VANDERKINDERE Ohain, ca. 1895, platinumprint Verger de la Ferme Rose, Uccle, platinumprint La Causerie, ca. 1910, platinumprint Crique de l’Escaut, platinumprint Wolkenstudie, platinumprint Wolkenstudie, platinumprint Wolkenstudie, platinumprint Roger POPULAIRE “Le Faucheur”, 1926, zilverbromidedruk Kuzakabe KIMBEI Postrunner, (Japanse boodschapper), circa 1880, ingekleurde albuminedruk

192

Bruiklenen 2009 Het FotoMuseum stelde in de loop van 2009 items uit zijn collectie in bruikleen ter beschikking van de hierna vermelde initiatieven: Rotterdam, Nederlands Fotomuseum, “Alles is ijdelheid. Daguerreotypieën in Nederlands bezit” (14.02 – 07.06.2009): VOIGTLÄNDER, “Ganzmetal-kamera”, daguerreotypiecamera voor platen 8mm diameter, 1840; Charles CHEVALIER, “Grand Photographe”, volledige daguerreotypie-uitrusting, inclusief camera voor platen 16,2 x 21,6 cm, 1841. Mechelen, De Garage, Stadsvisioenen, “All That Is Solid Melts Into Air” (21.03 – 21.06.2009): Anoniem, “Buchenwald”, 1944 (FP 2002/1486)

Gent, Museum voor Schone Kunsten, “Emile Claus en het landleven” (21.03 – 21.06.2009): Leonard MISONNE, “Les Meules”, ca. 1896; Edouard ADELOT, “Paysage”, ca. 1905; Romain ICKX, “Brume d’automne”, ca. 1905; Edmond SACRE, “Rivierlandschap”, ca. 1905. Hofstade-Zemst, Sportimonium, “Sport: fait(es) divers. Beweging in beeld” (06.09 – 08.11.2009): H. CARTIER-BRESSON, “Switzerland. The Lake of Zurich”, s.d. (FP 1975/32/11); J. H. LARTIGUE, “Voiture de Course”, ca. 1912 (FP 1978/88/3); H. E. EDGERTON, “Golf Swing (Dennie Shute)”, 1938 (FP 1971/252/6); E. MUYBRIDGE, “First ballet action”, uit “Animal Locomotion”, 1887 (FP 2002/16); A. SANDER, “Menschen des 20. Jahrhunderts”, Schirmer/Mosel, 2002 (boek); R. DIJKSTRA, “Location London”, London, The Photographers’ Gallery, 1998 (boek); R. DIJKSTRA, “Rineke Dijkstra”, Chicago, LaSalle Bank, 2002 (boek); R. DIJKSTRA, “Rineke Dijkstra”, Zurich, Codax, 1996 (boek). Lokeren, Stedelijk Museum, “Meesters van de Lokerse Academie” (06.09.2009 – 03.01.2010): Ferdinand BUYLE, “Portret van een jong meisje” (FP 1970/8/13), “Frans Van Kuyck” (FP 1970/8/16), “Collette Allard à l’âge de 5 ½ ans” (FP 1970/08/17), “Virginie Georgette Ettinger, nee le 29 octobre 1909”, ca. 1915 (FP 1970/08/18), “Koningin Astrid in rouw”, 1934 (FP 1970/122/10), “Kardinaal Van Roey” (FP 1970/122/32)

2010 Brussel, VRT, “Music Industry Awards” (MIA’S) (08/01/2010) VOIGTLÄNDER Bessa 1 (F78/24a); VOIGTLÄNDER Bessa 2 (F73/55a); VOIGTLÄNDER Bessa 1 (F68/231); ZEIS Ikon Super Ikona (F73/409); SEMPLEX met flits (F73/54a) Knokke-Heist, Galerie White-Out Studio, “Niemand hoeft het te begrijpen” (28.03 – 13.06.2010) Michel LEFRANQ, “Aux Mains de la Lumière. Images et Poèmes”. Présentées par Armand Simon. Mons, Ed. de Haute Nuit, 1948. Ed. 126 ex., (P/1985/158); René MAGRITTE, “La mort des fantômes” (Le Perreux-sur-marne), 1928 (afdruk 1984), (P1991/181) ; E.L.T. MESENS, “Alphabet sourd aveugle”. Préface et note de Paul Eluard. Frontispiece de l’auteur. Brussel, ed. Nicolas Flamel, 1933, (P/1999/47) ; Paul NOUGÉ (toegeschreven aan), “Les voyantes” (Marthe Beauvoisin en Georgette Magritte, Brussel.1930(1984), (P/1991/182) ; Paul NOUGÉ (toegeschreven aan),

193

“L’ombre et son ombre” (René en Georgette Magritte),Brussel, 1932, (P1991/183) ; Paul NOUGÉ, Subversion des Images. Notes illustrées de dix-neuf photographies de l’auteur. Brussel, Les Lèvres Nues, 1968. (ed. 230 ex.), (P/2001/31) ; Raul UBAC, « Le Combat de Penthésilé I », 1938 (P/1970/46/6) ; Raul UBAC, « Portrait dans un miroir », 1938 (P/2002/1482/9) ; Raul UBAC, « Nu solarisé », 1939 (P/2002/1482/10) Lier, Stedelijk Museum Wuyts-Van Campen, “Bernard Janssens (1887 – 1976)” (23.04.2010 – 11.06.2010) NARITA studiocamera, guillotine-model, voor platen tot 28 x 28 cm, met scherpstelling op matglas. Uitgerust met objectief “Labor” (f: 3.5/300 mm) van de fima O.I.P., Gent; diverse accessoires voor inrichting van een fotostudio: tafels (B/157/27, B/157/28), stoelen (F/82/55, F/74/5) en een geschilderde achtergrond van HALLEUX. Antwerpen, Cultuurdienst Provincie Antwerpen, Koningin Fabiolazaal, “A Dog of Flanders” (30.04. – 29.08.2010)

194

Henri RUBBENS (levensdata onbekend), “Sint-Pietersvliet, Antwerpen”, 1873 (P/1985/234/3); Edmond FIERLANTS (1819-1869), “Suikerrui en kathedraal”, 1860 (P/1982/214); Edmond FIERLANTS (1819-1869), “Handschoenmarkt, ingang van de kathedraal”, 1860 (P/1992/161); Florent JOOSTENS (1835-1888), “Dorpsgezicht in de buurt van Antwerpen (bruiloft)”, s.d., (P/1963/243/2); Florent JOOSTENS (1835-1888), “Gezicht op de velden van Wijnegem, bij Antwerpen”, 1867 uit: Album Wyneghem 1867 (P/1988/16/11); Hugo PIÉRON-LOODTS (1845-?), Florent JOOSTENS (1835-1888), e.a., “Panoramisch zicht vanuit de kathedraal van Antwerpen”, 1880, album met ingekleefde foto’s van Antwerpen, Keulen en varia. Ca. 1870-1905. Fotografen: Hugo Piéron-Loodts, Florent Joostens, e.a. (P/1988/155); CUNDALL and FLEMING, “Binnenzicht in de kathedraal van Antwerpen”, 1866; Album “Flemish Relics; Architectural, Legendary and Pictorial as connected with public buildings in Belgium”, Frederic G. STEPHENS, London, Alfred W. Bennett, 1866 (boek); ANONIEM, “Brusselse ‘laitière’ met hondenkar”, ca. 1900, uit: album “Belgique-Hollande 1901” (P/1966/13); ANONIEM, “De Kruisafneming van Rubens met geopende gordijnen”, ca. 1914. Reproductie van originele stereoscopie-glasplaat (rechts); ANONIEM, “De Kruisoprichting van Rubens”, ca. 1914. Reproductie van originele stereoscopie-glasplaat (links). ANONIEM, “De dwarsbeuk van de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal in Antwerpen, met De Kruisoprichting en De Kruisafneming van Rubens”, ca. 1914. Reproductie van originele stereoscopie-glasplaat (links). Etterbeek, R.H.o.K, “Jesters/Gestures” (02.06.2010 – 16.06.2010) Robert LEBECK, “Een omstaander ontvreemdt de sabel van Koning Boudewijn, Leopoldstad, 29 juni 1960 (P/2001/10)

Hornu, Musée des arts contemporains du Grand-Hornu, “A toutes les morts, égales et cachées dans la nuit” (20.06 – 10.10.2010) Paul STRAND, “Blind”, 1917 uit Camera Work, heruitgave door Kraus in 1969 Hasselt, Rijksarchief Hasselt/L.R.M., “Breekbaar verleden” (20.06.2010 – 15.06.2011) EXELSIOR, petroleumlamp (FP/73/551); ontwikkelschaal (FP/424/B); houten droogrek voor glasnegatieven (F/258/C); verpakking voor glasplaten “Plaques Léaucourt”. Gent, STAM, “Belichte stad” (20.09.2010 – 15.05.2011) Léonard MISONNE, “Anves sous la pluie”, 1932 (P/1967/44); Charles BUYLE, “In de schaduw van Sint-Baafs”, 1934 (P/1968/53/26); Pietro DONZELLI, “Milano”, 1930 (P/1970/3271); Willy KESSELS, “Grote markt Brussel”, 1930; Ernest SPOOR, “Licht en Schaduw” (paviljoen van de Stad Antwerpen op de Wereldtentoonstelling, Antwerpen 1930) (P/1998/1/5); Georges CHAMPROUX, “Bruxelles la nuit” (boek), 1930; Désiré VAN MONCKHOVEN, “Traité Général de Photographie” (boek), 1889. 195

Genk, C-Mine Cultuurcentrum Genk, “Mijnbeeld” (26.09 – 05.12.2010) Emile ROMBAUT, “Paysage campinois (Genck)”, ca. 1910/12 (P/1968/68/48) Brussel, VRT, Documentaire WO1 (24.11. – 26.11.2010) Improved Artist Reflex, ca. 1910 (F73/450) Antwerpen, NICC, “Multiple Visions. Archeologie en actualiteit van het kunstwerk in/als editie” (01.10. – 30.11.2010) “Artists & Photographs”, New York Multiples, 1970 (P/1972/69) Mons, Le musée des Beaux-Arts de la Ville de Mons (BAM), “Manières noires” (02.10.2010 – 13.02.2011) Dirk BRAECKMAN, « V.F.-V.F.-01, 2001 », 2001. (P/2002/20)

2011 Het FotoMuseum stelde in de loop van 2011 meer dan 60 items uit zijn collectie ter beschikking aan uiteenlopende initiatieven en instellingen. M_HKA, “Graphology, chapter 1” (31.01.2011 – 14.04.2011): Laszlo MOHOLY-NAGY, “Photogram”, ca. 1925 (P/1970/44); P. BERVILLE, Chambre Claire Universelle, ca. 1922 (F 65/86) Museum Vlaamse Minderbroeders, “Longinus De Munter” (06.04.2011 – 30.06.2011): Er werden een vijftigtal werken gekozen uit het fonds van Longinus De Munter alsook een LEITZ Leica II model D met Leitz Wetzlar objectief Summitar f5,6 1:2 uit 1938 (F/1987/35). M – Museum Leuven, “Dirk Braeckman” (06.10.2011 – 08.01.2012): 196

Dirk BRAECKMAN, “V.F.-V.F., 01.2001” (P/2002/20)

2012 Het FotoMuseum stelde in de loop van 2012 een 60-tal objecten uit haar collectie ter beschikking aan uiteenlopende initiatieven en instellingen. Musée des arts contemporains du Grand-Hornu (MAC’s), “Le Grand Atelier”, (05/03/2012 – 03/06/2012) Er werden een achtal werken gekozen van August Sander. Drawing Room London, “Graphology”, (09/05/2012 – 30/06/2012) : László Moholy-Nagy, Photogram, 1925 (1970)

C-Mine Genk, “Between Stories”, (19/08/2012 – 14/10/2012): Lara Mennes, Zonder titel. Uit de reeks: Capturing the Sensible – Memories in Architecture, 2011 (P-2012-41) CC Het Gasthuis Aarschot, “Huiselijke storingen”, (15/09/2012 – 28/10/2012): Arno Roncada, 5 foto’s uit de reeks “Blind People Interiors” (P/2007/52/1-5) VRT, “Niets is zwart-wit” (documentaire) Kodak Vest Pocket, 1912-1914 (F/1979/103a) G.P. Goerz Ango 9 x 12 cm camera met Double Anasigmat f4.6, ca. 1911 (F1970/77a) C.P. Goerz Aerial Gun Camera met Dogmar 3.5/250 mm Mentor II 6x9 cm met Tessar f4.5/12 cm CC Muze, “Dolen, onderweg in Europa” (25/09/2012 – 13/01/2013) Een selectie van een vijftigtal beelden uit bovenstaande tentoonstelling die te zien was in het FoMu van 25/09/2009 tot en met 10/01/2010.

197

Bijlage 6: Ethische code voor musea • Inhoudsopgave • Verklarende woordenlijst • Hoofdstukken 1.Musea behouden, interpreteren en bevorderen aspecten van het natuurlijk en cultureel erfgoed van de mensheid. • Status van de instelling • Materiële voorzieningen • Financiële middelen • Personeel 2.Musea die collecties bewaren, beheren deze voor het welzijn van de samenleving en haar ontwikkeling. 198

• Verwerven van collecties • Afstoten van collecties • Zorg voor collecties 3.Musea bewaren primaire bronnen waarmee kennis vastgelegd en bevorderd kan worden. • Primaire bronnen • Museaal verzamelen en onderzoeken 4.Musea bieden mogelijkheden voor het waarderen, genieten, begrijpen en beheren van natuurlijk en cultureel erfgoed. • Vaste opstelling en tijdelijke tentoonstellingen • Andere overdrachtsmiddelen 5.Museale faciliteiten bieden mogelijkheden voor andere vormen van dienstverlening en voorzieningen aan het publiek. • Echtheidsonderzoek en waardebepaling 6.Musea werken nauw samen met die gemeenschappen waar de collecties vandaan komen alsmede de gemeenschappen ten dienste waarvan zij werken. • Herkomst van collecties • Respect voor de gemeenschappen ten dienste waarvan musea werken

7.Musea werken binnen een wettelijk kader • Juridisch kader 8.Musea werken op een professionele wijze. • Professioneel gedrag • Belangenconflicten

Verklarende woordenlijst Belangenconflict: Het bestaan van een persoonlijk of privé belang, dat in de werksituatie tot een onverenigbaarheid met de belangen van het museum kan leiden en dat aldus de objectiviteit bij het nemen van beslissingen negatief beïnvloedt of de schijn kan wekken dit te doen. Bestuur: Personen of leidinggevende autoriteiten bekleed met statutaire bevoegdheden en verantwoordelijk voor het voortbestaan, de strategische ontwikkeling en de financiële bedrijfsvoering van het museum. Collectiebeheerder: De functionaris in het museum die belast is met de preventieve conservering van de collecties. Preventieve conservering is het geheel van maatregelen en handelingen dat erop gericht is een zo optimaal mogelijke omgeving te scheppen voor het bewaren en tentoonstellen van voorwerpen, met het doel verval zoveel mogelijk te verhinderen of te vertragen. Cultureel erfgoed: Elk object of concept waarvan wordt aangenomen dat het een esthetische, historische, wetenschappelijke of spirituele waarde vertegenwoordigt. Due diligence ofwel vereiste zorgvuldigheid: De verplichting om alles in het werk te stellen om de feiten per geval vast te stellen, alvorens tot een bepaalde handelwijze wordt besloten, met name door de identificatie van de herkomst en de eigendomsgeschiedenis van een object (provenance: zie aldaar) dat voor aanschaf of gebruik wordt aangeboden, voordat dit als zodanig wordt aanvaard. Echtheidsonderzoek en waardebepaling: Het aantonen van de echtheid en het schatten van de waarde van een object of specimen. In sommige landen wordt de term gebruikt voor een onafhankelijke taxatie van een voorgenomen gift in verband met belastingvoordelen. Handel: Het kopen en verkopen van goederen voor persoonlijk gewin of dat van de instelling.

199

Inkomensverwervende activiteiten: Activiteiten ontplooid om winst of financieel voordeel te behalen ten gunste van de instelling. Minimum maatstaf: Maatstaf waarnaar musea en museumpersoneel redelijkerwijs geacht mogen worden te streven. Sommige landen hanteren hun eigen minimummaatstaven. Museum: Een museum is een permanente instelling, niet gericht op het behalen van winst, toegankelijk voor publiek, die ten dienste staat aan de samenleving en haar ontwikkeling. Een museum verwerft, behoudt, onderzoekt, presenteert, documenteert en geeft bekendheid aan de materiele en immateriële getuigenissen van de mens en zijn omgeving, voor doeleinden van studie, educatie en genoegen. Museumprofessional: Onder museumprofessionals wordt verstaan: al dan niet bezoldigd personeel van musea en instellingen, zoals gedefinieerd in artikel 2, eerste en tweede lid van de Statuten van ICOM, dat een gespecialiseerde opleiding heeft gevolgd of een gelijkwaardige deskundigheid bezit, relevant voor het beheer en de activiteiten van een museum. Voorts onafhankelijke deskundigen die door musea en instellingen, zoals hierboven gedefinieerd, ingeschakeld zijn en die zich conformeren aan de Ethische Code voor Musea, met uitsluiting van personen die betrokken zijn bij de handel in of promotie van commerciële producten voor musea en museale diensten. 200

Natuurlijk erfgoed: Ieder natuurlijk object, verschijnsel of concept dat voor een gemeenschap een wetenschappelijke betekenis of spirituele waarde bezit. Non-profit organisatie: Een wettig opgerichte instelling, met of zonder rechtspersoonlijkheid, die alle inkomsten met inbegrip van eventuele winsten exclusief ten goede laat komen aan die instelling en haar functioneren. Het begrip ‘niet gericht op het behalen van winst’ heeft dezelfde betekenis. Provenance ofwel herkomst: De volledige geschiedenis en de eigendomssituaties van een object vanaf het moment van zijn ontdekking of vervaardiging tot heden, op basis waarvan de authenticiteit en het eigendomsrecht worden vastgesteld. Rechtsgeldige titel: Wettelijk recht op het eigendom en bezit in het betrokken land. In sommige landen kan sprake zijn van een verleend recht dat de toets van due diligence (zie aldaar)niet kan doorstaan. Restaurator: Museummedewerker of onafhankelijke vakbeoefenaar die competent is om technisch onderzoek en restauratiewerkzaamheden van en aan een cultuurgoed uit te voeren, alsmede werkzaamheden op het gebied van preventieve conservering en conservering.

Valid title ofwel geldige eigendomstitel: Onbetwistbaar recht op het eigendom van een object, ondersteund door een volledige provenance (zie aldaar)van het object vanaf het moment van ontdekking of vervaardiging.

1. Musea behouden, interpreteren en bevorderen het natuurlijk en cultureel erfgoed van de mensheid Uitgangspunt: Musea zijn verantwoordelijk voor het materiële en immateriële natuurlijke en culturele erfgoed. Het bestuur en diegenen die belast zijn met het strategisch beleid en het toezicht op musea dragen primair de verantwoordelijkheid om dit erfgoed te beschermen en te bevorderen; als ook de verantwoordelijkheid voor het voor dat doel beschikbaar gestelde personeel, de materiële voorzieningen en financiële middelen.

Status van de instelling 1.1. Wettelijke documenten Het bestuur draagt er zorg voor dat een museum een beginselverklaring, statuut of ander openbaar document bezit, in een geschreven en gepubliceerde vorm, overeenkomstig de nationale wettelijke regels, inzake zijn rechtspositie, zijn missie, zijn voortbestaan en zijn niet op winst gerichte karakter. 1.2. Verklaring omtrent de missie, doelstellingen en beleidsvoering Het bestuur stelt een verklaring op, publiceert deze en handelt daar naar, omtrent de missie, doelstellingen en het beleid van het museum, en de rol en samenstelling van het bestuur.

Materiële voorzieningen 1.3. Huisvesting Het bestuur draagt zorg voor een adequate huisvesting in een voor het museum passende omgeving om zijn basisfuncties, zoals bepaald in zijn missie, uit te kunnen voeren.

201

1.4. Toegankelijkheid Het bestuur draagt er zorg voor dat het museum en zijn collecties voor iedereen toegankelijk zijn op vaste tijden, gedurende regelmatige periodes. Bijzondere zorg dient te worden besteed aan de toegankelijkheid voor mindervaliden. 1.5. Veiligheid en gezondheid Het bestuur draagt er zorg voor dat wettelijke regels inzake gezondheid, veiligheid en toegankelijkheid van toepassing zijn op zijn personeel en bezoekers. 1.6. Bescherming tegen rampen Het bestuur ontwikkelt een beleid en handhaaft dat om het publiek, het personeel, de collecties en andere bezittingen tegen natuurlijke en door menselijk toedoen ontstane rampen te beschermen. 1.7. Beveiliging 202

Het bestuur zorgt voor adequate beveiligingsmaatregelen om de collecties in de vaste opstelling, in tentoonstellingen, in werk– en opslagruimten, en tijdens transport te beschermen tegen diefstal of beschadiging. 1.8. Verzekering en schadevergoeding Wanneer de collecties bedrijfsmatig zijn verzekerd, vergewist het bestuur zich ervan dat de dekking adequaat is en ook objecten beslaat die op transport of in bruikleen zijn en tevens objecten die tijdelijk onder de verantwoordelijkheid van het museum vallen. In geval van een aansprakelijkheidsregeling is het noodzakelijk dat materiaal dat niet tot het eigendom van het museum behoort, adequaat wordt gedekt.

Financiële Middelen 1.9. Financiering Het bestuur draagt er zorg voor dat er toereikende financiële middelen zijn om de activiteiten van het museum uit te voeren en te ontwikkelen. Over alle financiële middelen moet op een professionele manier verantwoording worden afgelegd.

1.10. Beleid inzake het verwerven van inkomsten Het bestuur stelt het beleid vast met betrekking tot de inkomsten die het verwerft uit eigen activiteiten of verkrijgt uit externe bronnen. Ongeacht de bron van inkomsten houden musea controle over de inhoud en integriteit van hun programma’s, tentoonstellingen en activiteiten. Activiteiten, gericht op het verwerven van inkomsten mogen de kwaliteitsnormen van de instelling of haar publiek niet in gevaar brengen (zie 6.6.).

Personeel 1.11. Personeelsbeleid Het bestuur draagt er zorg voor dat het personeel overeenkomstig het beleid van het museum en met inachtneming van wettelijke procedures en beginselen van behoorlijk bestuur wordt behandeld. 1.12. Benoeming van de directeur De directeur of het hoofd van het museum vervult een sleutelfunctie. Bij zijn/haar benoeming houdt het bestuur rekening met kennis en vaardigheden vereist om deze functie adequaat te kunnen vervullen; deze kwaliteiten betreffen adequate intellectuele eigenschappen en professionele kennis, gepaard aan een hoge standaard inzake ethisch handelen. 1.13. Toegankelijkheid van het bestuur De directeur of het hoofd van een museum is direct verantwoording verschuldigd aan het bestuur en heeft direct toegang tot het bestuur. 1.14. Bekwaamheid van het museumpersoneel Aanstelling van gekwalificeerd personeel met de vereiste expertise om te voldoen aan alle verantwoordelijkheden is noodzakelijk (zie evenzo 2.18; 2.24; 8.12). 1.15. Training van het personeel Het personeel wordt in de gelegenheid gesteld zich permanent bij te scholen en verder te ontwikkelen zodat de professionaliteit van de staf is verzekerd.

203

1.16. Ethisch conflict Het bestuur vraagt een personeelslid nooit om te handelen volgens wat redelijkerwijs in strijd is met de bepalingen van deze Ethische Code of enige andere nationale wet of beroepscode. 1.17. Museumpersoneel en vrijwilligers Het bestuur stelt zijn beleid inzake vrijwilligerswerk op schrift. Daarin wordt het streven naar goede betrekkingen tussen vrijwilligers en museummedewerkers vastgelegd. 1.18. Vrijwilligers en ethisch handelen Het bestuur waarborgt dat vrijwilligers tijdens hun museale en persoonlijke activiteiten, volledig vertrouwd zijn met de Ethische Code voor Musea en met andere toepasselijke gedragscodes en wetten.

2. Musea die collecties bewaren, beheren deze voor het welzijn van de samenleving en haar ontwikkeling. 204

Uitgangspunt: Musea hebben de plicht om hun collecties te verwerven, te behouden en aan te prijzen als bijdrage aan het beschermen van het natuurlijk, cultureel en wetenschappelijk erfgoed. Hun collecties zijn een belangrijk openbaar erfgoed, hebben een speciale positie binnen de wet en worden beschermd door internationale wetgeving. Inherent aan de aan hen toevertrouwde zorg is het begrip van rentmeesterschap dat wettig eigendom, duurzaamheid, documentatie, toegankelijkheid en verantwoorde afstoting behelst.

Verwerven van collecties 2.1. Collectiebeleid Een museumbestuur stelt zijn beleid inzake de collecties op schrift en publiceert dit. Het beleid is gericht op de verwerving van, de zorg voor en het gebruik van collecties. In het beleid wordt de positie van materiaal dat niet wordt gecatalogiseerd, geconserveerd of tentoongesteld toegelicht (zie 2.7; 2.8).

2.2. Rechtsgeldige titel Geen object wordt verworven door aankoop, schenking, bruikleen, legaat of ruil, tenzij het verwervende museum de zekerheid kan verkrijgen dat er een rechtsgeldige titel is. Het bewijs van wettig eigendom in een ander land is niet noodzakelijkerwijs een rechtsgeldige titel. 2.3. Herkomst (provenance) en zorgvuldigheidsplicht (due diligence) Voorafgaande aan de verwerving wordt een uiterste poging ondernomen om zeker te stellen dat enig object of specimen aangeboden door handel, schenking, bruikleen, legaat of ruil niet illegaal verworven is in, of geëxporteerd is uit, het land van herkomst of enig tussenliggend land waar het mogelijkerwijs rechtmatig werd bezeten (inclusief het land van het museum). Due diligence dient te waarborgen dat de gehele geschiedenis van het object vanaf de ontdekking of vervaardiging komt vast te staan. 2.4. Objecten afkomstig uit onbevoegd of onwetenschappelijk veldonderzoek Musea verwerven geen objecten en specimina indien er een redelijk vermoeden bestaat dat hun verwerving verband houdt met ongeoorloofde, onwetenschappelijke of opzettelijke vernieling of beschadiging van monumenten, archeologische of geologische vindplaatsen of van soorten en natuurlijke habitat. Tevens vindt er geen verwerving plaats indien de vondst niet is gemeld aan de eigenaar of gebruiker van het gebied of de juiste wettelijke of bestuurlijke instanties. 2.5. Cultureel gevoelige objecten Collecties van menselijke resten en materiaal van religieuze betekenis worden alleen verworven als zij zorgvuldig en met respect gehuisvest en beheerd kunnen worden. Hierbij worden professionele normen in acht genomen en wordt rekening gehouden met de belangen en overtuigingen van de leden van de gemeenschap, etnische of religieuze groeperingen van wie de objecten voor zover bekend oorspronkelijk afkomstig zijn (zie 3.7; 4.3). 2.6. Beschermde biologische of geologische specimina Musea verwerven geen biologische of geologische specimina die zijn verzameld, verkocht of op andere wijze zijn overgedragen, in strijd met lokaal, nationaal, regionaal of internationaal recht of verdrag, met betrekking tot natuurbescherming en natuurhistorisch behoud.

205

2.7. Levende collecties Wanneer een collectie levende botanische en zoölogische specimina bevat, wordt in het bijzonder gelet op de natuurlijke en sociale omgeving waaruit ze afkomstig zijn; eveneens worden lokaal, nationaal, regionaal of internationaal recht of verdragen met betrekking tot natuurbescherming en natuurhistorisch behoud in de afwegingen betrokken. 2.8. Nog werkende collecties Het collectiebeleid kan speciale aandacht voor een werkende collectie omvatten, waar de nadruk meer ligt op het behoud van culturele, wetenschappelijke of technische processen dan op het object zelf of waar objecten zijn samengebracht met als doel ze te laten aanraken of te gebruiken voor onderwijsdoeleinden. 2.9. Verwerven buiten het verzamelbeleid

206

Het verwerven van objecten of specimina die buiten het door het museum gehanteerde beleid vallen, kan alleen in uitzonderlijke gevallen plaatsvinden. Het bestuur neemt kennis van de visie van deskundigen en van alle betrokken partijen. Rekening wordt gehouden met de betekenis van de objecten, ook in de context van het culturele en natuurlijke erfgoed, en de speciale belangen van andere musea die dergelijke objecten verzamelen. Ook in die omstandigheden mogen objecten zonder een rechtsgeldige titel niet verzameld worden (zie eveneens 3.4). 2.10. Verwerving door bestuursleden en museummedewerkers Speciale zorgvuldigheid is vereist bij het verwerven van objecten, door koop, schenking of via een fiscale regeling van leden van het bestuur, museummedewerkers, of hun familie en naaste verwanten. 2.11. Opslagplaats als laatste toevluchtsoord Niets in deze Ethische Code mag een museum ervan weerhouden omals een gevolmachtigde opslagplaats te fungeren voor objecten waarvan de herkomst niet bekend is of die illegaal verworven zijn, mits afkomstig uit een gebied waarvoor het museum rechtens verantwoordelijkheid draagt. 2.12. Wettelijke of andere volmachten tot afstoting Voorzover afstoting door het museum is geoorloofd of objecten verworven zijn onder voorwaarde van mogelijke afstoting, moeten de daarbij geldende wettelijke en andere eisen en procedures in acht worden genomen. De verplichtingen en beperkingen die zijn opgesteld bij het verwerven van een object moeten

worden opgevolgd, tenzij kan worden aangetoond dat opvolging ervan onmogelijk of uitzonderlijk nadelig is voor de instelling en ontheffing ervan volgens een rechtmatige procedure kan worden verkregen. 2.13. Afstoting uit museumcollecties Het besluit tot afstoting van een object wordt alleen genomen na afweging van de volledige betekenis van het object, de aard ervan (al dan niet vervangbaar), juridische positie en mogelijk verlies van publiek vertrouwen dat hieruit zou kunnen voortvloeien. 2.14. Verantwoordelijkheid voor afstoting Het bestuur beslist na overleg met de directeur van het museum en de conservator van de betrokken collectie over een mogelijke afstoting. Voor nog werkende collecties kunnen bijzondere regels worden gesteld. 2.15. Wijze van afstoting van objecten uit de collecties Ieder museum dient een beleid vast te stellen dat de gevolmachtigde methodes omschrijft om een object permanent uit de collectie te verwijderen via schenking, overdracht, ruil, verkoop, repatriëring of vernietiging en waardoor de nieuwe eigenaar het volle eigendomsrecht verwerft. Alle beslissingen inzake afstoting worden gedocumenteerd, waarbij de objecten en de afstotingsprocedure worden beschreven. In beginsel wordt een af te stoten object eerst aan een ander museum aangeboden. 2.16. Opbrengsten uit afstoting Museale collecties dienen een publiek belang en mogen niet worden ingezet voor het maken van winst. Geld of vergoeding, ontvangen vanwege de afstoting van objecten uit een museale collectie wordt alleen gebruikt ten gunste van die collectie, in beginsel voor het verwerven van nieuwe objecten. 2.17. Aanschaf van afgestoten objecten Museummedewerkers, het bestuur, hun familie of naaste verwanten wordt niet toegestaan objecten aan te schaffen die komen uit een collectie, vallende onder hun verantwoordelijkheid.

207

Zorg voor collecties 2.18. Continuïteit van de collecties Een museum stelt beleid vast en voert dit uit ten einde te waarborgen dat zijn collecties (zowel de vaste als de tijdelijke) met bijbehorende informatie, adequaat geregistreerd, beschikbaar zijn voor actueel gebruik en dat zij doorgegeven worden aan volgende generaties en wel in een conditie die met huidige kennis en hulpmiddelen praktisch haalbaar is. 2.19. Het delegeren van de verantwoordelijkheid voor de collectie Professionele verantwoordelijkheden met betrekking tot de zorg voor de collecties moeten worden opgedragen aan personen met de juiste kennis en bekwaamheid of aan hen op wier handelingen naar behoren wordt toegezien (zie ook 8.11) 2.20. Documentatie van collecties

208

Museale collecties worden gedocumenteerd overeenkomstig algemeen aanvaarde maatstaven. De documentatie behelst een volledige identificatie en beschrijving van elk object, zijn context, provenance, conditie, behandeling en huidige standplaats. De gegevens worden bewaard in een veilige omgeving en voorzien van zoeksystemen die toegang verschaffen tot de informatie aan museummedewerkers en andere toegelaten gebruikers. 2.21. Bescherming tegen calamiteiten Zorgvuldige aandacht dient te worden besteed aan het ontwikkelen van een beleid om de collecties te beschermen tijdens gewapende conflicten en andere rampen, ontstaan door menselijk toedoen of natuurgeweld. 2.22. Beveiliging van de collectie en daarmee samenhangende informatie Het museum ziet er op toe dat vertrouwelijke gegevens van persoonlijke aard, daarmee samenhangende informatie of andere vertrouwelijke aangelegenheden niet worden vrij gegeven wanneer de gegevens over de collectie ter kennis van het publiek worden gesteld.

2.23. Preventieve conservering Preventieve conservering is een belangrijk element van het museumbeleid en de zorg voor de collecties. Museummedewerkers zijn verantwoordelijk voor het creëren en handhaven van een veilige omgeving voor de onder hun zorg vallende collecties, zowel in depot, bij een tentoonstelling als tijdens transport. 2.24. Conservering en restauratie van collecties Het museum houdt zorgvuldig bij of een object uit de collectie conservering of restauratie en behandeling door een deskundige restaurator behoeft. Stabilisering van het object is daarbij het belangrijkste doel. Alle behandelingen worden gedocumenteerd en zijn zo omkeerbaar als mogelijk; alle veranderingen zijn duidelijk herkenbaar ten opzichte van het oorspronkelijke object. 2.25. Welzijn van dieren Een museum dat levende dieren houdt, draagt de volle verantwoordelijkheid voor hun gezondheid en welzijn. Het stelt een veiligheidsprotocol vast en voert dit uit, zowel ter bescherming van de medewerkers en de bezoekers, als van de dieren. Het protocol moet worden goedgekeurd door een deskundige op veterinair gebied. Genetische modificatie moet duidelijk aantoonbaar zijn. 2.26. Persoonlijk gebruik van museum collecties Museummedewerkers, het bestuur, hun familie en naaste verwanten en anderen, is niet toegestaan objecten uit museale collecties mee te nemen voor persoonlijk gebruik, ook niet tijdelijk.

3. Musea bewaren primaire bronnen waarmee kennis opgebouwd en bevorderd kan worden. Uitgangspunt: Musea dragen een bijzondere verantwoordelijkheid tegenover iedereen voor het behoeden, de toegankelijkheid en de interpretatie van de primaire bronnen die verzameld en beheerd worden in hun collecties.

209

Primaire bronnen 3.1. Collecties als primaire bronnen Het collectiebeleid van een museum geeft duidelijk aan wat de betekenis van de collectie is als primaire bron. Het beleid waarborgt dat dit niet wordt bepaald door intellectuele trends of museaal gebruik. 3.2. Toegankelijkheid van de collecties Musea dragen een bijzondere verantwoordelijkheid om collecties en relevante informatie zo royaal mogelijk toegankelijk te maken, met inachtneming van beperkingen die voortvloeien uit eisen van vertrouwelijkheid en veiligheid.

Museaal verzamelen en onderzoeken 3.3. Verzamelen in het veld 210

Een museum dat in het veld wil gaan verzamelen, stelt een beleid vast dat strookt met wetenschappelijke maatstaven en toepasselijke nationale en internationale wettelijke voorschriften en verdragen. Veldwerk wordt alleen verricht met eerbiediging van en aandacht voor de opvattingen van lokale gemeenschappen, hun natuurlijke hulpmiddelen en hun culturele gewoontes. Verder poogt veldwerk het cultureel en natuurlijk erfgoed te versterken. 3.4. Uitzonderlijke gevallen van het verzamelen van primaire bronnen In zeer uitzonderlijke gevallen kan een object met een onbekende herkomst een zodanig buitengewone betekenis hebben voor de wetenschap dat het in het algemeen belang is het te bewaren. Het onderbrengen van een dergelijk object in een museale collectie moet worden voorgelegd aan deskundigen op het betrokken gebied zonder nationale of internationale vooringenomenheid (zie ook 2.11). 3.5. Onderzoek Onderzoek door museummedewerkers houdt verband met de missie en doelstellingen van het museum en wordt verricht met inachtneming van aanvaarde wettelijke, ethische en wetenschappelijk normen.

3.6. Onderzoek met vernietiging als gevolg Wanneer analytisch onderzoek wordt uitgevoerd dat vernietiging van het materiaal tot gevolg heeft, wordt er een volledig verslag gemaakt van het onderzochte materiaal en van het resultaat. Het verrichte onderzoek, inclusief publicaties, behoort permanent bij de documentatie van het object. 3.7. Menselijke resten en materiaal met religieuze betekenis Onderzoek naar menselijke resten of materiaal met religieuze betekenis wordt uitgevoerd met inachtneming van professionele maatstaven. Tevens wordt rekening gehouden met de belangen en overtuigingen van de gemeenschap, etnische of religieuze groepen aan wie de voorwerpen voor zover bekend toebehoorden (zie ook 2.5; 4.3). 3.8. Behoud van rechten op onderzoeksmateriaal Wanneer museummedewerkers onderzoeksmateriaal geschikt maken voor een presentatie of om veldonderzoek te documenteren wordt een duidelijke afspraak gemaakt met het faciliterende museum met betrekking tot alle rechten op het werk. 211

3.9. Delen van kennis Museum professionals hebben als plicht hun kennis en ervaring met collega’s, wetenschappers en studenten op relevante onderzoeksgebieden te delen. Zij respecteren en erkennen degenen van wie zij hebben geleerd en geven de vooruitgang in technieken en ervaring door aan anderen die daar van kunnen profiteren. 3.10. Samenwerking tussen musea en andere instellingen Museummedewerkers erkennen en ondersteunen de noodzaak van samenwerking en raadpleging tussen instellingen met vergelijkbare belangen en verzamelmethoden. De verplichting geldt in het bijzonder voor instellingen van hoger onderwijs en bepaalde instellingen voor algemeen nut, waar wetenschappelijk onderzoek belangrijke collecties kan voortbrengen waarvoor op de lange termijn onvoldoende bescherming is.

4. Musea bieden mogelijkheden voor waardering, begrip en bevordering van het natuurlijk en cultureel erfgoed Uitgangspunt: Musea hebben een belangrijke opdracht om hun educatieve rol te ontwikkelen en om een zo breed mogelijk publiek te bereiken uit de gemeenschap, de plaats of de groep die zij dienen. Samenwerking met de gemeenschap die het museum in stand houdt en de promotie van haar erfgoed is een integraal onderdeel van de educatieve rol van het museum.

Vaste opstelling en tentoonstellingen 4. 1. Vaste opstellingen, tentoonstellingen en bijzondere activiteiten Vaste opstellingen en tentoonstellingen, materieel of virtueel, worden overeenkomstig de missie, het beleid en de doelstelling van het museum uitgevoerd. Zij brengen de kwaliteit van de goede zorg voor en conservering van de collectie niet in gevaar.

212

4.2. Uitleg bij het tentoongestelde Een museum draagt er zorg voor dat de informatie die het bij permanente presentaties en tentoonstellingen verschaft, goed gefundeerd en accuraat is. De informatie geeft een goed beeld van de gerepresenteerde groepen of godsdienstige opvattingen en benadert deze met respect. 4.3. Het tentoonstellen van gevoelig materiaal Bij het tentoonstellen van menselijke resten en materiaal met een religieuze betekenis worden professionele maatstaven in acht genomen en worden de belangen en overtuigingen van de gemeenschap, etnische of religieuze groep, waartoe de voorwerpen behoorden, geëerbiedigd. Zij worden getoond met omzichtigheid en met respect voor de algemene gevoelens van menselijke waardigheid. 4.4. Verwijdering uit een openbare tentoonstelling Verzoeken tot verwijdering van menselijke resten of objecten met een religieuze betekenis uit een openbare tentoonstelling, komende uit de betrokken gemeenschappen, worden met respect en gevoel behandeld. Voor verzoeken tot teruggave geldt hetzelfde. Voor de behandeling van dergelijke verzoeken worden heldere richtlijnen vastgesteld.

4.5. Het opstellen van objecten met onbekende herkomst Een museum toont geen objecten van dubieuze of onbekende herkomst en gebruikt die evenmin voor andere doeleinden. Het geeft zich er rekenschap van dat dergelijke tentoonstellingen of ander gebruik beschouwd kunnen worden als een goedkeuring van en bijdrage aan de illegale handel in cultureel eigendom.

Andere overdrachtsmiddelen 4.6. Publicatie Informatie uitgegeven door musea, door welke informatiedrager dan ook, is goed onderbouwd en accuraat, en houdt rekening met de wetenschappelijke disciplines, de betrokken samenlevingen en de geloofsovertuigingen die worden gepresenteerd. Museumpublicaties mogen de normen van de instelling geen geweld aandoen. 4.7. Reproducties 213

Musea respecteren de integriteit van het originele object bij het (laten) vervaardigen van replica’s, reproducties of kopieën van objecten uit de museumcollectie. Alle reproducties worden duidelijk als zodanig gekenmerkt.

5. Museale faciliteiten bieden mogelijkheden voor andere vormen van dienstverlening en publieksvoorzieningen. Uitgangspunt: Musea gebruiken een breed scala van specialisaties, vaardigheden en materiele bronnen die een uitgebreidere toepassing verdienen dan binnen het museum zelf. Dit kan leiden tot een gedeelde inzet van middelen of dienstverlening als uitbreiding van de museumactiviteiten. De wijze waarop deze dienstverlening wordt georganiseerd druist niet in tegen de missie van het museum.

Echtheidsonderzoek en waardebepaling 5.1. Identificatie van illegaal of onrechtmatig verworven bezit Wanneer musea hun diensten aanbieden bij het identificeren van voorwerpen, handelen zij niet op een wijze die kan doen vermoeden dat zij hiervan direct of indirect profiteren. De resultaten van de identificatie of het echtheidsonderzoek van voorwerpen die mogelijk illegaal of ongeoorloofd verworven, overgedragen, geïmporteerd of geëxporteerd zijn, zullen niet eerder bekendgemaakt worden dan nadat de bevoegde autoriteiten zijn ingelicht 5.2. Echtheidsonderzoek e n waardebepaling Echtheidsonderzoek en waardebepaling kunnen worden uitgevoerd ten behoeve van het verzekeren van museumcollecties. Een oordeel met betrekking tot de geldswaarde van andere objecten wordt slechts op een officieel verzoek van een ander museum, of van bevoegde juridische en wettige overheidsautoriteiten gegeven. Wanneer echter het museum zelf de begunstigde zou kunnen zijn, wordt het object door een onafhankelijke expert getaxeerd.

214

6. Musea werken nauw samen met die gemeenschappen waar de collecties vandaan komen alsmede de gemeenschappen ten dienste waarvan zij werken Uitgangspunt: Museale collecties zijn een afspiegeling van het culturele en natuurlijke erfgoed van de gemeenschappen van herkomst. Als zodanig komt hen een waarde toe die uitgaat boven het gewone eigendom en die een sterke affiniteit kan hebben met de nationale, regionale, locale, etnische, religieuze of politieke identiteit. Het is daarom van belang dat museumbeleid met deze mogelijkheid rekening houdt.

Herkomst van collecties 6.1. Samenwerking Musea bevorderen het delen van kennis, documentatie en collecties met musea en andere culturele instellingen in de landen en gemeenschappen van herkomst. Musea verkennen de mogelijkheid om samenwerkingsverbanden te ontwikkelen met musea in de landen of gebieden van herkomst die een belangrijk deel van hun erfgoed hebben verloren.

6.2. Teruggave van cultuurgoederen Musea zijn bereid een dialoog op gang te brengen over de teruggave van cultuurgoederen aan het land of de bevolking van herkomst. De activiteiten daartoe worden op onpartijdige wijze ondernomen, en zijn zowel gebaseerd op wetenschappelijke, professionele en humanitaire beginselen als op de van toepassing zijnde lokale, nationale en internationale wetgeving. Deze handelswijze heeft de voorkeur boven acties op politiek of regeringsniveau. 6.3. Restitutie van cultuurgoederen Wanneer een land of bevolking van herkomst of bevolkingsgroep verzoekt om teruggave van een object of specimen, waarvan kan worden aangetoond dat het in strijd met de bepalingen van internationale en nationale verdragen buiten het grondgebied is gebracht en dat het behoort tot het cultureel en natuurlijk erfgoed van dat land of die bevolkingsgroep, dan verleent het betreffende museum, mits daartoe beschikkingsbevoegd, onmiddellijke en verantwoorde medewerking aan de teruggave. 6.4. Cultuurgoederen van een bezet land Musea onthouden zich van het kopen of het verwerven van cultuurgoederen afkomstig uit bezet gebied en respecteren volledig alle wetten en verdragsbepalingen die de import, export en de overdracht van cultuur- of natuurgoederen betreffen.

Respect voor de gemeenschappen ten dienste waarvan de musea werken 6.5. Contemporaine gemeenschappen Voor zover musea activiteiten ontplooien waarbij contemporaine gemeenschappen of hun erfgoed zijn betrokken, dient verwerving van objecten slechts tot stand te komen op basis van volledige informatie en met wederzijdse toestemming, zonder uitbuiting van de eigenaren of hun zegslieden. Eerbiediging van de wensen van de desbetreffende gemeenschap staat voorop. 6.6. Financiering van voorzieningen voor gemeenschappen Bij het zoeken naar financiering van de museale activiteiten waarbij contemporaine gemeenschappen betrokken zijn, wordt aan de belangen van die gemeenschap geen afbreuk gedaan. (zie ook 1.10)

215

6.7. Gebruik van collecties van contemporaine gemeenschappen Museaal gebruik van collecties afkomstig van contemporaine gemeenschappen vereist respect voor menselijke waardigheid alsmede voor de tradities en culturenvan de gemeenschap van herkomst. Dergelijke collecties worden gebruikt om het menselijk welzijn, de sociale ontwikkeling, de verdraagzaamheid en het respect te bevorderen door het stimuleren van maatschappelijke, multiculturele en multi-linguïstische uitingen. 6.8. Ondersteunende organisaties in de gemeenschap Musea scheppen gunstige randvoorwaarden voor ondersteuning door de gemeenschap (bijvoorbeeld vriendenorganisaties en andere ondersteunende instellingen ) en geven zich rekenschap van dergelijke bijdragen en stimuleren harmonieuze betrekkingen tussen de gemeenschap en de museummedewerkers.

7. Musea werken binnen een wettelijk kader

216

Uitgangspunt: Musea houden zich ten volle aan bepalingen van internationale, regionale, nationale of lokale wetgeving en van verdragen. Bovendien houdt het museumbestuur zich aan wettelijke verplichtingen en aan andere relevante regelgeving met betrekking tot ieder aspect van het museum, zijn collecties en activiteiten.

Juridisch kader 7.1. Nationale en lokale wetgeving Musea houden zich aan alle nationale en lokale wetten en respecteren de wetgeving van andere staten voor zover hun activiteiten daar onder vallen. 7.2. Internationale wetgeving Het beleid van het museum erkent de volgende internationale wetgeving, die als maatstaf dient voor de uitleg van de ethische code, te weten: • UNESCO Verdrag inzake de bescherming van cultuurgoederen in het geval van een gewapend conflict (Verdrag van Den Haag (Haagse Conventie) Eerste Protocol 1954 en Tweede Protocol 1999) • UNESCO Verdrag inzake de middelen om de onrechtmatige import, export en overdracht van eigendom van cultuurgoederen te verbieden en te verhinderen (1970)

• UNESCO Verdrag inzake de internationale handel in bedreigde wilde planten- en dierensoorten (1973) • VN Verdrag inzake biologische diversiteit (1992) • UNIDROIT Verdrag inzake gestolen of onrechtmatig uitgevoerde cultuurgoederen (1995) • UNESCO Verdrag inzake de bescherming van cultureel erfgoed dat zich onder water bevindt (2001) • UNESCO Verdrag inzake het beschermen van immaterieel cultureel erfgoed (2003)

8. Musea werken op een professionele wijze Uitgangspunt: Museummedewerkers eerbiedigen de aanvaarde normen en wetten en houden de waardigheid en eer van hun beroep hoog.Zij vrijwaren het publiek van onwettig gedrag en schending van de beroepsethiek. Zij informeren het publiek bij alle voorkomende gelegenheden over de doelstellingen en aspiraties van het museumberoep, zodat er een beter begrip ontstaat bij het publiek over de bijdragen van musea aan de samenleving.

Professioneel gedrag 8.1. Kennis van toepasselijke wetgeving 217

Alle museummedewerkers dienen vertrouwd te zijn met relevante wetgeving op internationaal, nationaal en lokaal niveau en met de voorwaarden van hun aanstelling. Zij vermijden situaties die zouden kunnen worden opgevat als onbehoorlijk gedrag. 8.2. Professionele verantwoordelijkheid Alle museummedewerkers zijn verplicht om de beleidslijnen en procedures van de instelling waar zij in dienst zijn, op te volgen. Zij mogen echter op gepaste wijze bezwaar maken tegen praktijken, waarvan zij menen dat deze schadelijk zijn voor een museum, de beroepspraktijk of in strijd zijn met de beroepsethiek. 8.3. Professioneel gedrag Loyaliteit aan collega’s en aan het museum dat hen in dienst heeft is een belangrijke professionele verantwoordelijkheid. Zij dient te zijn gebaseerd op de eerbiediging van fundamentele ethische beginselen, toepasselijk op het museumberoep in de meest ruime zin. Museummedewerkers handelen overeenkomstig de bepalingen van de Ethische Code voor Musea en zijn op de hoogte van andere codes en beleidslijnen die relevant zijn voor het museumwerk.

8.4. Wetenschappelijke verantwoordelijkheden Museummedewerkers bevorderen het wetenschappelijk onderzoek, de bescherming en het gebruik van informatie inherent aan de collecties. Hieruit vloeit voort dat zij verre blijven van activiteiten of omstandigheden die zouden kunnen resulteren in verlies van wetenschappelijke gegevens. 8.5. Illegale handel Museummedewerkers dragen nimmer direct of indirect bij aan illegale handel of illegale transacties van natuur- en cultuurgoederen. 8.6. Vertrouwelijkheid Museummedewerkers beschermen alle vertrouwelijke informatie, die zij hebben verkregen uit hoofde van hun functie. Bovendien is informatie over objecten die voorgelegd zijn aan de museummedewerkers ter identificatie, vertrouwelijk. Deze informatie mag zonder expliciete toestemming van de eigenaar niet naar buiten worden gebracht noch worden verstrekt aan enige andere instelling of persoon. 218

8.7. Beveiliging van musea en collecties Museummedewerkers behandelen gegevens over de beveiliging van het eigen museum, maar ook van particuliere collecties en van locaties, die zij beroepshalve bezoeken, strikt vertrouwelijk. 8.8. Uitzondering op de plicht tot vertrouwelijkheid Vertrouwelijkheid is ondergeschikt aan de wettelijke verplichting om de politie of andere bevoegde gezagsdragers te helpen bij het onderzoek naar mogelijk gestolen, ongeoorloofd verkregen of illegaal overgedragen goederen. 8.9. Persoonlijke onafhankelijkheid Hoewel museummedewerkers recht hebben op een zekere mate van persoonlijke onafhankelijkheid bij het uitoefenen van hun beroep, dienen zij zich te realiseren dat geen enkele activiteit, privé of professioneel, in de ogen van het publiek los kan worden gezien van het museum, dat hen in dienst heeft. 8.10. Professionele betrekkingen

Museummedewerkers gaan professionele relaties aan met talrijke anderen zowel binnen als buiten het museum dat hen in dienst heeft. Er wordt van hen efficiënte dienstverlening verwacht op hoog professioneel niveau. 8.11. Gemeenschappelijk deskundigenoverleg Een museummedewerker raadpleegt andere collega’s, binnen of buiten het museum, indien hij niet over toereikende deskundigheid beschikt om tot een goed besluit te komen.

Belangenconflicten 8.12. Giften, gunsten, bruiklenen of andere voorrechten voor personeel Museummedewerkers aanvaarden geen schenkingen, gunsten, bruiklenen of andere persoonlijke voordelen die zij in verband met hun functie bij het museum krijgen aangeboden. Mocht professionele hoffelijkheid leiden tot het aanbieden of het aannemen van geschenken, dan zullen deze nadrukkelijk uit naam van het museum moeten worden geschonken of geaccepteerd. 8.13. Externe tewerkstelling of zakelijke belangen Onverminderd hun onder 8.9 genoemde persoonlijke onafhankelijkheid dienen museummedewerkers zich verre te houdenvanbetaalde arbeid of het ontvangen van commissieloon met betrekking tot activiteiten, die in conflict zijn met de belangen van het museum of als zodanig kunnen wordenuitgelegd. 8.14. Handel in natuurlijk of cultureel erfgoed Geen enkele museummedewerker neemt direct of indirect deel aan de handel (verkoop of aankoop met winstoogmerk) in natuurlijk of cultureel erfgoed. 8.15. Betrekkingen met handelaren Geen enkele museummedewerker aanvaardt giften, gastvrijheid of andere vormen van beloning van welke handelaar, veilingmeester of wie dan ook, die als prikkel dient voor de aankoop of verkoop van museumobjecten, of om een bepaalde officiële handeling te doen of te laten. Museummedewerkers onthouden zich bovendien van het aanbevelen van een bepaalde handelaar, veilingmeester of taxateur aan iemand uit het publiek.

219

8.16. Privé-collecties Museummedewerkers concurreren niet met hun museum bij het verwerven van objecten of met activiteiten, samenhangende met hun privé-collectie. Een overeenkomst tussen de museummedewerker en het museumbestuur over alle facetten van particulier verzamelen moet worden opgesteld en nauwgezet worden nageleefd. 8.17. Gebruik van de naam en het logo van ICOM Leden van ICOM mogen de woorden ‘International Council of Museums’, ’ICOM’ of zijn logo, niet gebruiken om een commercieel handelen of product aan te prijzen. 8.18. Andere belangenconflicten Mocht er sprake zijn van een ander belangenconflict tussen een individu en het museum dan prevaleren de belangen van het museum.

220

Ondergetekende………………………………………………(naam) verklaart dit document te hebben gelezen en goedgekeurd op ……………… (datum).

Bijlage 7: Daguerreobase Participant Short Participant organisation name Name

Country

Roles

1. FoMu

FotoMuseum Provincie Antwerpen

Belgium

Co-ordinating partner, content provider, photography and conservation expert

2. NFM

Nederlands Fotomuseum Rotterdam

The Netherlands

Work Package leader, content provider, photography and conservation experts

3. ARCP

Atelier de Restauration et de Conservation des Photographies de la Ville de Paris

France

Content provider; Organizing Workshop; Photography Conservation Experts; translating of manuals and booklet

4. MLK

Museum Ludwig Köln

Germany

Content provider; representing other institutes

5. TSD

Technische Sammlungen Dresden. Museen der Stadt Dresden

Germany

Work Package Leader; Content provider; translation of manuals and booklet

6. CNA

Centre National de l'Audiovisuel

Luxemburg

Content provider

7. IPR

Institut für Papierrestaurierung GesBr

Austria

Work Package Leader; Content provider

8. FMP

Suomen Valokuvataïten

Finland

Content provider; Organizing Informative session; Translating booklet and manuals;

9. NB

Nasjonalbibliotek

Norway

Content provider; translation of manuals and booklets

10. UiB

Universitetet I Bergen - Universitetsbiblioteket

Norway

Content provider

11. PIM

Pictura Imaginis

The Netherlands

Work Package Leader; Technical facilitator and Project implementation

12. eDAVID

e-DAVID

Belgium

Work Package Leader; Follow-up and quality assurance technical developments

13. MOCED

Marinus Ortelee Charlotte Edam Daguerreotypist

The Netherlands

Work Package Leader; Contemporary daguerreotypists

14. SMP

Conservazione e restauro di fotografie

Italy

Photograph Conservation Expert; Awareness creating and networking activities; Translating booklet and manuals

15. MCS

Museum Conservation Services Ltd

United Kingdom

Content provider; Conservation experts

16. NTM

National Technical Museum, Prague

Czech Republic

Content provider; Organizing informative session; Translating booklet and manuals

17. UPV

Universitat Politecnica de Valencia, Valencia

Spain

Content provider ; Translating booklet and manuals

221

Bijlage 8: Logboek datum dinsdag 4 september 2012 donderdag 6 september 2012 maandag 10 september 2012 donderdag 13 september 2012 vrijdag 14 september 2012

donderdag 20 september 2012 dinsdag 25 september 2012

wat kickoffmeeting vergadering werkgroep expo missie en visie vergadering werkgroep publiek deadline missie en visie vergadering werkgroep commectie vergadering werkgroep expo vergadering werkgroep publiek

donderdag 27 september 2012

visie collectie

donderdag 4 oktober 2012

missie en visie DCUL vergadering werkgroep commectie stakeholders vergadering werkgroep publiek vergadering werkgroep expo deadline verzamelen gegevens werkgroepen overleg beleidsplannen vergadering werkgroep commectie doornemen verzamelde gegevens werkgroepen vergadering werkgroep expo deadline gegevensverzameling kernteam vergadering werkgroep commectie

woensdag 19 september 2012

donderdag 4 oktober 2012 maandag 8 oktober 2012 maandag 8 oktober 2012 maandag 8 oktober 2012 222

woensdag 17 oktober 2012 woensdag 17 oktober 2012 donderdag 18 oktober 2012 maandag 22 oktober 2012 maandag 22 oktober 2012 vrijdag 26 oktober 2012 dinsdag 30 oktober 2012 maandag 5 november 2012

vergadering beleidsplan

maandag 5 november 2012 vrijdag 9 november 2012 dinsdag 13 november 2012 maandag 26 november 2012 donderdag 29 november 2012

vergadering werkgroep expo deadline Swot-analyse swot-analyse vergadering werkgroep expo vergadering werkgroep expo vergadering werkgroep commectie analyse gegevensverzameling vergadering beleidsplan voorbereiden SWOT

dinsdag 4 december 2012 maandag 10 december 2012 woensdag 12 december 2012 dinsdag 18 december 2012

wie voltallige team werkgroep expo beleidsteam werkgroep publiek beleidsteam werkgroep collectie werkgroep expo werkgroep publiek directeur + afdelingshoofd collectie DCUL, directeur werkgroep collectie beleidsteam werkgroep publiek werkgroep expo beleidsteam museumdirecteurs werkgroep collectie beleidsteam werkgroep expo kernteam werkgroep collectie directeur + afdelingshoofd collectie werkgroep expo beleidsteam beleidsteam werkgroep expo werkgroep expo werkgroep collectie kernteam museumdirecteurs kernteam

datum woensdag 19 december 2012 vrijdag 21 december 2012 donderdag 17 januari 2013 dinsdag 22 januari 2013 maandag 28 januari 2013 zaterdag 9 februari 2013 maandag 11 februari 2013

wat wie analyse SWOT beleidsteam deadline DST en indicatoren beleidsteam doelstellingen, indicatoren en beleidsteam strategisch plan vergadering beleidsplan beleidsteam beleidsplan en WES directeur beleidsplan: strategie beleidsteam vergadering beleidsplan beleidsteam

223

224