Focussen in pastorale toepassing
aandacht voor wat er in je hart omgaat
Recovery Focusing Een Bijbels gefundeerde gids naar persoonlijk herstel Wil je voorkomen dat je karakter wegrot door verslavende verleidingen? Wil jij je ontwikkelen van heerlijkheid tot heerlijkheid naar het beeld van Christus? Jaap Bos versie 5/08/11 1
Inhoud Voorwoord
3
1.
Lesprogramma focustraining
4
2.
Aandacht voor je innerlijk
5
3.
Lesprogramma voor focussen en luisteren
10
4.
Focusinstructies voor beginners
16
5.
Praktische oefening ruimte maken (Mary Armstrong)
17
6.
De zes stappen van Gendlin
20
7.
Het twaalf stappen herstelprogramma van de Anonieme Alcoholisten
22
8.
Recovery focusing in een twaalf stappen herstelprogramma (Suzanne Noël)
23
9.
Oefening ruimte maken voor twaalf stappers (Suzanne Noël)
26
10. Zelfempathie voor twaalf stappers (Suzanne Noël)
27
11. Lesprogramma voor gevorderd luisteren en begeleiden
28
12. Ruimte maken is een integratieproces
35
13. Een focusmoment en het verkennen van gevoelens
35
14. De kracht van luisteren (Ann Weiser Cornell)
36
15. Voorbeelden uit de handleiding voor focusbegeleiders (Ann Weiser Cornell)
38
16. Traumaverwerking (Peter Levine, Deirdre Morse, Ralph Bierman, Shirley Turcotte)
57
17. Bijbels perspectief op herstel van eigenwaarde
60
De zaligsprekingen De zaaier Rouwverwerking is een herstelproces De negenvoudige vrucht van de Geest
60 60 61 62
18. Vergeving (David Augsburger, interview in STEPS)
74
19. Registers
82
Doelen en vaardigheden op verschillende niveaus van focussen Literatuurverwijzingen Bijbelverwijzingen
Boscon diaconaal adviesbureau Insolventierecht en schuldregeling Focustraining en pastorale therapie www.bosconsulting.web-log.nl
82 84 85
Mr. ing. Jaap P. Bos Lisven 1 5646HL Eindhoven 040 2116526 bggh 0620361647
[email protected] 2
Voorwoord Omstreeks 1990 had ik als pastoraal begeleider van een jongeman een achttal dramatische momenten in zijn leven vastgesteld, die duidelijk een belemmering vormden voor zijn functioneren. Ik had hem de Bijbelse opdracht voorgehouden om de betreffende personen te vergeven. Voor enkele daarvan lukte hem dat wel, maar voor de meeste niet. Hoe moest ik nu verder te werk gaan? In diezelfde tijd was ik begonnen aan een cursus pastorale counseling bij Wim Jurg van Tabitha in Lutten. Tijdens de eerste les vroeg ik om advies over deze confident. Daar moest ik voorlopig met mijn vingers vanaf blijven, omdat die persoon wel eens in een psychose zou kunnen schieten en ik niet zou weten hoe daarmee om te gaan. Ik heb tenslotte een christelijke psychiater voor hem gevonden. Je kunt nu eenmaal iemand anders nooit verder helpen dan je zelf bent. Ik moest eerst zelf leren om inzicht te krijgen in mijn eigen innerlijke blokkades en om de onderliggende pijn daarvan te leren verwerken. Focussen heeft mij erg geholpen. In 2002 heb ik bij Wim Jurg de opleiding tot focustrainer afgerond, al heb ik verzuimd om ooit mijn officiële certificaat te halen bij het focusing institute in New York, zoals mijn medestudent Egbert Monsuur wel heeft gedaan. Na mijn vervroegde pensionering in 1995 ben ik langzamerhand steeds meer mensen gaan helpen die in grote financiële problemen waren terechtgekomen. Eerst hielp ik ze alleen juridisch bij de voorbereiding van een schuldsaneringprocedure. Dat was al ingewikkeld genoeg. Na drie jaar wettelijke schuldsanering zaten sommigen twee jaar later alweer in de schulden. Hoe kon dat? Hadden ze dan hun lesje nog steeds niet geleerd? Toen begon het mij op te vallen dat mijn schuldsaneringcliënten vaak slachtoffergedrag vertonen. Dit bleek in enkele gevallen zelfs een verslavend karakter te hebben. Verslavingen zijn vaak te wijten aan zelfmedicatie om de pijn te bestrijden van onderliggende psychische problemen, veroorzaakt door onverwerkte trauma‘s uit hun verleden. Daarom ben ik veel meer aandacht gaan beteden aan die onderliggende psychische pijn. Mijn ervaringen heb ik beschreven in mijn E book ‗de schuldendokter‘. In de editie 2011 heb ik extra hoofdstukken gewijd aan de psychische problematiek, te beginnen met focustraining, en daaropvolgend toegepast op de rottings- en groeiprocessen van karaktervruchten (Galaten 5: 22,23). In dit voorliggende E Book ga ik dieper in op focussen in een pastorale context. Focussen is bedoeld om je westers verstandelijk denken een innerlijke verdieping te geven naar het niveau van je hart. Toen Jezus met ontferming bewogen was, omdat hij de mensen doodmoe zag ronddolen als schapen zonder herder in de wildernis, kon hij dat voelen in zijn darmen (letterlijke vertaling). Als je wilt leren met zo‘n zelfde innerlijke bewogenheid te luisteren naar mensen die pastoraal hun toevlucht bij je hebben gezocht, dan zul je eerst zelf met bewogenheid moeten hebben leren luisteren naar wat er in je eigen innerlijk omgaat. Daarover gaat dit E book ‗Focussen in pastorale toepassing‘. In 2010 en 2011 heb ik meegewerkt aan een pastoraal herstelprogramma ‗Celebrate Recovery‘. Dit is gebaseerd op het twaalf stappen AA herstelprogramma, maar dan duidelijker gefundeerd op Bijbelse principes. In mijn evaluatie ben ik tot de conclusie gekomen, dat verstandelijke deelname aan dit programma te weinig oplevert en bij zwaar getraumatiseerden soms zelfs contraproductief kan zijn. Celebrate Recovery lijkt mij te veel afhankelijk van de wijze waarop inleiders met getuigenissen uit hun eigen leven het hart van de deelnemers weten te raken. Je zou een manier moeten zien te vinden die het deelnemers makkelijker maakt om de stof werkelijk ter harte te nemen en dan vanuit hun hart actie te gaan ondernemen. Nu heeft focustrainer Suzanne Noël (2010) in haar programma ‗Recovery Focusing‘ een manier ontwikkeld om in AA en soortgelijke supportgroepen meer op het niveau van hartsgesteldheid op een veilige manier te werken aan innerlijke veranderingsprocessen met behulp van focussen in groepsverband. Met zo‘n methode zou Celebrate Recovery meer profijt kunnen opleveren, mits de groepsleiders zelf enige ervaring hebben opgedaan met focussen. Focussen bevat elementen, die ook terug te vinden zijn bij andere praktisch gerichte psychologische richtingen, zoals Mindfulness, Neurolinguistic programming, psychoanalytische stromingen, ook bij zegenend helpen van de Stichting Kracht van vrede. Focussen wordt ook toegepast in New Age kringen. In dit E book ga ik uitdrukkelijk uit van Bijbelse uitgangspunten. Lacken House, 14 juli 2011 3
1. Lesprogramma voor een trainingscursus focussen De cursus focussen is bestemd voor wie de kluts kwijt is geraakt, wie zielenpijn wil verwerken, wie zichzelf beter wil leren kennen, wie wil leren denken met zijn hart en wie pastoraal wil leren luisteren Doel: Innerlijke levensverandering, vrij van angsten, vol van vertrouwen, gretig naar innerlijke groei, groei naar een volwassen karakter Vorm: workshop voor 4 - 8 deelnemers; thematische Bijbelstudie; focustraining in groepsverband Huiswerk: oefenen met een focusmaatje Overzicht van de introductiecursus en de verdiepingscursus: Aandacht voor je eigen innerlijk
Luisteren / begeleiden
1. Wat is focussen? Thema: overzicht van de cursus Overwegen in je hart Luc2:19 PowerPoint met de cursus in vogelvlucht Valkuilen: hypnose, New Age
7. De kracht van luisteren Thema: luisteren zonder te oordelen Jezus: ook ik veroordeel u niet Joh8:11. Het proces is leidend: Emmaüsgangers Luc 24 Desidentificatie voorkomt overweldiging
2. Locus of control Thema: ben je de kluts kwijt geraakt? Angst, verwarring, chaos Mat26:56 Luc22:44 Zoek je de oorzaak bij anderen? Demonstratie met een vrijwilliger
8. De criticus en andere stemmen Thema: geweten onderscheiden van andere stemmen Zuivering door het Woord Joh15:3 De criticus als een bezorgde vriend Wanneer is bevrijding geëigend?
3. Ruimte maken Thema: stress reductie / chaos ordenen Jezus schreef op de grond Joh8:6 Aandacht voor het slachtoffer Joh8:11 Ontspanningsoefening + ruimte maken
9. Angst Thema: angst is een vruchtbare focusplek Vertrouwen of angst Mat 25:14-28 Waarom moet je angst niet weg bidden? Afstand, nabijheid
4. Empathie, zelfempathie en presentie Thema: ontferming Ontferming van Jezus Mat9:36 Heb je naaste lief want hij is als jezelf Luc10:27 Valkuil: zelfmedelijden+boosheid=>depressie
10. Ontvangen Thema: berusting (Hebr.4:7) Ik laat u niet gaan, tenzij gij mij zegent Gen32:27. Werking van een rouwproces Spijt, berouw, absolutie en zegening
5. Zes stappen van Gendlin Thema: impliciete complexiteit (intricacy) Was ons hart niet brandende in ons Luc24:32 Filmpje van Gendlin ' the murky edge‘ Bevragen: Wat is er het ergste aan?
11. Karaktervorming Thema: bedreiging en uitdaging van je karakter Negenvoudige vrucht van de Geest Gal5:22 Hoe kan focussen je daarbij helpen? Vergeving vergt een rouwproces
6. Recovery Focusing & AA Thema: twaalf stappen herstelprogramma Machteloosheid: zalig wie snakt naar Adem Mat5:3 Sleutels: ruimte, zelfempathie en presentie Contrasteren van tegenovergestelde felt sensen
12. Traumaverwerking in pastorale setting Thema: Traumaverwerking Een dal van diepe duisternis Psalm23:4 Omgaan met regressie Dubbele presentie: heden en verleden
4
2. Aandacht voor je innerlijk Wat is focussen eigenlijk?
Als katjes muizen, dan mauwen ze niet. Hun aandacht is onverdeeld gericht slechts op één doel. Onverdeelde aandacht Ben jij in staat om met onverdeelde aandacht je tanden te poetsen? Onverdeelde aandacht bij het wassen van de vaat? bij een maaltijd? of kijk je dan liever tegelijkertijd TV of speel je een computergame, of check jij je email? Ben jij voortdurend met meerdere dingen tegelijkertijd bezig? Heb je wel eens gehoord over de moderne ziekte: infobesitas. Dat is net zoiets als obesitas, vraatzucht, maar dan met informatie. Je wilt steeds meer, maar zodra je het hebt, ben je het alweer vergeten. Je wilt steeds wat nieuws. Je reageert overal onmiddellijk op, totdat je hoofd begint om te lopen en je er gek van dreigt te worden. Je bent de controle kwijtgeraakt. Je klapt helemaal dicht. Je voelt je slachtoffer geworden van de externe omstandigheden. Je gaat slachtoffergedrag vertonen, dat vaak nog erg destructief is ook: zelfmedicatie met alcohol, drugs etc. Focustraining is bedoeld om je te leren onverdeelde aandacht te hebben voor je eigen innerlijk beleven, voor wat er in je hart omgaat (Gendlin 1996). Waar maak ik me toch zo druk om? Wat is er onbewust aan de hand? 5
Externe locus of control bij slachtoffergedrag Waar zoek je de oorzaak van je problemen? Blijf je anderen de schuld geven? je ex, die je in de steek heeft gelaten en geen alimentatie betaalt voor de kinderen of je ex, die je steeds maar blijft achtervolgen of Jeugdzorg, die je kind wil afpakken of die hypotheekadviseur, die …? of je werkgever die je onterecht heeft ontslagen of het UWV dat zo traag is met je uitkering of Justitie die je wil gijzelen voor een verkeersboete of die dronken automobilist die invalide gemaakt heeft of die dokter met zijn gemiste diagnose of die oom, die je misbruikt heeft, etc. Zou je naar je eigen aandeel durven kijken, hoe gering dat ook moge zijn? Slachtoffer Ben je dan geen slachtoffer? Ja, zeker wel! Dat vraagt ook om erkenning! Maar wat ga je daarna doen? Ga je slachtoffergedrag blijven koesteren? Of wil je er weer boven op komen? Zou je het aandurven om de pijn in je innerlijk te gaan onderzoeken?
Innerlijk beleven Wat is het toch, dat jou zo van streek maakt? Wat is er zo moeilijk aan om naar de pijn in je innerlijk te kijken? Of ben je innerlijk zo beschadigd dat al je aandacht naar de veroorzaker uitgaat? Ben je aan zoveel kanten beschadigd dat je denkt dat alle ellende van buiten komt? Je neemt alles en iedereen de maat De Bijbel gebruik je om anderen de les te lezen Ze moeten ……
Ga de chaos eens wat ordenen om ruimte te maken. 6
Structuur toomt feiten in
een creatief proces van inventariseren en integreren Ga alles eens op een rijtje zetten Niet zozeer wat die ander gedaan heeft, maar wat het met jou doet in je innerlijk Wat is het eerste dat bij je opkomt? Kun je dat verwelkomen? niet, dat de feiten zo fijn is, maar dat jouw gevoel daarover er mag zijn! dat het gehoord mag worden. De archiefkast Zou je dat eerste punt voorlopig even apart kunnen zetten in een soort archiefkast, om het later terug te kunnen vinden, zodra je het nodig mocht hebben. Zo ga je steeds door met onderzoek van je innerlijk Elk onderwerp dat boven komt, proef je even Duik er niet in, maar geef het een plekje in je archief Misschien is er nog een algemeen achtergrondgevoel? Ook even proeven, maar dan ook dat in het archief.
Overwegen in je hart Kun je nu het meest dringende uit het archief pakken en dat gaan overwegen in je hart? Wat is ‗overwegen in hart‘ eigenlijk? Maria bewaarde al deze woorden die overleggende in haar hart (Luc 2: 19) De Emmaüsgangers zeiden tegen elkaar: was ons hart niet brandende in ons (Luc 24: 32) Van angst kun je hartkloppingen krijgen of je krijgt spanning in je keel, of druk op je borst of je darmen of je blaas kunnen leeglopen Sommigen noemen dat onderbuikgevoelens Engelsen spreken van guts (= darmen).
Empathie, ontferming Jezus was met ontferming bewogen toen hij de mensen zag dwalen in de wildernis moe en afgemat als schapen zonder herder (Mat 9:36) Letterlijk staat er: Hij kon het voelen in zijn darmen
Zelfempathie Zou jij met ontferming kunnen kijken naar je eigen innerlijk? naar je eigen gedrag? 7
Zelfempathie en Presentie Als jij denkt aan je problemen of je verslaving en aan je machteloosheid, Wat heb je dan nodig, om juist nu present te zijn bij jezelf? Hoe dan? Schrijf op wat je te binnen schiet ……. Kun je aardig zijn voor jezelf? Nu, op dit moment? Vriendelijk? Geduldig? Vergevend? Accepterend? Ondersteunend? Valkuil: zelfmedelijden + boosheid => depressie ‗overwegen in je hart‘ is je aandacht richten (focussen) op je innerlijk. Wat is focussen eigenlijk? Richt je aandacht op iets wat je bezig houdt Kun je het ergens gewaarworden in je lichaam? ergens tussen je onderbuik en je keel Het zal zeer vaag zijn Je kunt er nog geen woorden aan geven maar je kunt er wel aandacht aan geven Dan ben je aan het focussen De zes stappen van Gendlin voor focustraining 1. Ruimte maken 2. Aandacht voor je innerlijk (felt sense) 3. Handvat vinden voor je gevoelde zin (felt sense) 4. Resoneren of het klopt 5. Bevragen 6. Afronden Gendlin heeft focussen niet uitgevonden. Hij heeft alleen de waarde van een bestaand verschijnsel ontdekt en daarna een trainingsprogramma ontwikkeld voor mensen bij wie dit natuurlijk vermogen is afgezwakt. Focusoefening Kies een onderwerp uit je archief Richt je onverdeelde aandacht erop Kun je het ergens gewaarworden in je lichaam? ergens tussen je onderbuik en je keel Kijk eens of het ergens een gevoelde zin oproept Beschrijf hoe het voelt: strak, hard, open, kleur, of …? Symboliseer met een zin, beeld, gebaar, herinnering, of …. Controleer of dat klopt met de gevoelde zin (felt sense) Wat is er zo erg aan? Wat zou het nodig hebben? Hoe zou het voelen als het probleem was opgelost? Focussen is een natuurlijk proces Je aandacht richten op je impliciete gevoelens aangaande een bepaalde situatie Je benoemt gebeurtenissen slechts om je innerlijke beleving te onderzoeken Wat je daarbij nu ervaart krijgt je volle aandacht ook als je het nog niet in woorden kunt omzetten. Je hebt er een vaag lichamelijk gevoel over Je zoekt naar woorden voor dat vage gevoel Je gaat telkens na of die woorden precies passen Vanuit die beleving kan nieuwe inhoud ontstaan Soms weet je er dan ineens wel woorden aan te geven Vaak kun je de verschuiving ook lichamelijk voelen. Ah…., dat was het is dus! ….. 8
Groepswerk Focussen kan ook in groepsverband, bijvoorbeeld in een AA groep (Suzanne Noël 2010) De groepsleider geeft de focusinstructies De leden noteren hun gevoelservaringen op papier om die in hun eigen archief een plekje te geven In deelrondes kunnen leden daaruit putten De leden kunnen opeenvolgend elkaar beluisteren Beluisterd worden werkt helend!
De kracht van luisteren Niet oordelende aanwezigheid van de luisteraar Spiegelen van gevoelens Controleren met de gevoelde zin (felt sense) Empathie van de luisteraar Ondersteun de zelfempathie van de focusser Spiegelen van wat kan opluchten De kracht van iets (desidentificatie): Er is iets in jou, dat het heel erg vindt opdat je niet meer overweldigd wordt door gevoelens.
De criticus en andere blokkades De criticus De innerlijke stem van een oordelende ouder / autoriteit De criticus leren behandelen als een vriend Embracing the inner critic (Stone 1993). Afstand en nabijheid ervaren De juiste afstand vinden Angst is een vruchtbare focusplek
Valkuilen voor de focusbegeleider: In discussie gaan met de focusser, of hem inhoudelijk raad gaan geven in plaats van geduldig luisteren naar het innerlijk van de focusser. Je eigen verstand aan het werk laten gaan, in plaats van aandacht voor je eigen innerlijk beleven.
Wat dan wel? De focusbegeleider houdt het focusproces in de gaten Hij biedt ruimte om het proces zich voorwaarts te laten bewegen met kleine stapjes, babystapjes zijn ook stapjes, op de ontdekkingstocht naar de betekenis van je ‗implicit intricacy‘, impliciete complexiteit, je ‗murkey edge‘ mistige kant, wat nog onduidelijk is opdat het proces zich voorwaarts kan bewegen steeds toetsend aan het lichamelijk ervaren gevoel (felt sense) Back to the body, zoals Gendlin dan zegt. 9
3. Lesprogramma focussen, „de innerlijke relatie‟ en „luisteren‟ 1e dagdeel: Wat is focussen eigenlijk? Thema: overzicht van de cursus Overwegen in je hart Luc 2:19. PowerPoint met de cursus in vogelvlucht Introductiefilmpje van Gendlin. Valkuilen: New Age, hypnose e.d. Focussen is een natuurlijk proces. Daarom is het niet verwonderlijk dat je het kunt terugvinden in de Bijbel. Als je goed oplet staat de Bijbel er zelfs vol van. De Bijbel is namelijk een oud Joods boek, met een Joodse manier van denken, die meer uitgaat van een hartsgesteldheid dan van de Grieks rationalistische manier van denken, waarvan onze westerse maatschappij doortrokken is. Bijbelstudie: Overwegen in je hart Luc 2: 19 Lucas 2: 16 En de herders gingen haastig en vonden Maria en Jozef, en het kind liggende in de kribbe. 17 En toen zij het gezien hadden, maakten zij bekend hetgeen tot hen gesproken was over dit kind. 18 En allen, die ervan hoorden, verbaasden zich over hetgeen door de herders tot hen gezegd werd. 19 Doch Maria bewaarde al deze woorden, die overwegende in haar hart. 20 En de herders keerden terug, God lovende en prijzende om alles wat zij hadden gehoord en gezien, gelijk het hun gezegd was. Commentaar: In de Bijbel is ‗hart‘ veel meer dan alleen maar een bloedpomp; het is de belichaming van je innerlijk wezen. Bloed wordt een beeld van de ziel genoemd. Overwegen in je hart gaat daarom veel dieper dan alleen maar opbergen in je geheugen. Het begint wel met opslaan in je geheugen. Je begrijpt wel dat iets erg belangrijk is, daarom wil je het in je geheugen bewaren. Maar je beseft nog niet de werkelijke strekking van het gebeurde. Dat was voor Maria nog vaag en mistig; en bovendien nog ingewikkeld ook. Je hoopt dat het ooit duidelijk wordt. Intussen laat je het sudderen. Via een innerlijk proces begint dan pas langzamerhand de eigenlijke betekenis tot je door te dringen. Dan eindelijk kan het kwartje vallen. PowerPoint presentatie met een overzicht. Probeer dit overzicht niet helemaal in één keer te begrijpen. Neem er globaal kennis van. De beelden zijn bedoeld om je nieuwsgierig te maken naar wat je te wachten staat in deze cursus. In de loop van deze introductiecursus kun je leren om de stof stapje voor stapje in je hart laten zakken. Introductiefilmpje van Gendlin.
Wat valt je op in dit filmpje?
Valkuilen: Mensen die ervaring hebben met hypnose kunnen gemakkelijk in die valkuil terecht komen en zich overgeven aan de wil van de begeleider, als ware hij hun hypnotiseur. Maar bij focussen is dat nu juist beslist niet de bedoeling. Als een goed opgeleide begeleider deze neiging bij een focusser herkent, dan zal hij de aandacht van die focusser meteen terugleiden naar het ervaren gevoel in zijn lichaam, waardoor hypnose voorkomen wordt. Het eigen proces van de focusser is altijd maatgevend. De begeleider zal wel zijn kundigheid aanwenden om het proces van de focusser in goede banen te leiden en om ontsporen te voorkomen. Hij zal hulp bieden als de focusser dreigt te verdwalen, maar hij behoort nooit en te nimmer macht uit te oefenen op de focusser, zoals een hypnotiseur dat wel doet. New Age gebruikt focussen voor eigen doeleinden, om hun eigen innerlijk te onderzoeken en een godheid in zichzelf te zoeken. Dat is niet de bedoeling van focussen, maar er zijn mensen die dit doen. Huiswerk: Neem globaal de syllabus door om een eerste indruk te krijgen, zonder je in de details te verdiepen.
10
2e dagdeel Locus of control Thema: ben je de kluts kwijt geraakt? Angst, verwarring, chaos Mt 26:56 Luc 22:44 Zoek je de oorzaak bij anderen? Zou je focustraining aandurven? Demonstratie met een vrijwilliger Bijbelstudie: angst, verwarring en chaos Hoe ging Jezus met angst om? Luc 22 Jezus bad 42 deze woorden: Vader, indien Gij wilt, neem deze beker van Mij weg; doch niet mijn wil, maar de uwe geschiede! 43 En Hem verscheen een engel uit de hemel om Hem kracht te geven. 44 En Hij werd dodelijk beangst en bad des te vuriger. En zijn zweet werd als bloeddruppels, die op de aarde vielen. 45 En Hij stond op van het gebed en ging tot zijn discipelen en Hij vond hen slapende van droefheid. Commentaar: Jezus was doodsbang. Maar hij durfde zijn innerlijk onder ogen te zien en zijn angst in gebed bij de Vader te brengen. Jezus was gehoorzaam en had vertrouwen. Hoe gingen zijn leerlingen met angst, verwarring en chaos om? Mat 26: 55 Toen zei Jezus tegen de omstanders: ‗Met zwaarden en knuppels bent u uitgetrokken om mij te arresteren, alsof ik een misdadiger ben! Dagelijks was ik in de tempel om onderricht te geven, en toen hebt u me niet gevangengenomen. 56 Maar dit alles gebeurt opdat de geschriften van de profeten in vervulling gaan.‘ Daarop lieten alle leerlingen hem in de steek en vluchtten weg. Commentaar: De leerlingen waren compleet de kluts kwijtgeraakt, ze waren in verwarring, er brak angst, chaos en verwarring uit en ze sloegen allemaal op de vlucht, ook Petrus en Johannes, die ieder een zwaard bij zich hadden. Johannes en Petrus gingen wel beiden achter Jezus aan om te zien wat er met hem zou gebeuren. Locus of control Hoe ga jij met frustraties om? Zoek je de oorzaak van je onbehagen hoofdzakelijk bij anderen? Heb je de nijging om daarbij krampachtig vast te houden aan structuren, voorschriften en regeltjes? Gebruik je op die manier ook de Bijbel om je aan vast te klampen als enig houvast? Valt je vooral op, hoe andere mensen de Bijbelse normen en voorschriften overtreden? Beschouw je het als je plicht om ze te waarschuwen en ze op die overtredingen te wijzen? Zou je het aandurven om eens naar je eigen innerlijk te kijken, wat die ellende jou allemaal doet in je eigen ziel? Demonstratie met een vrijwilliger Ga gewoon eens rustig als toeschouwer toekijken wat er met die focusser gebeurt. Hoe hij zich gedraagt, of hij zich veilig voelt. Je mag ook kijken hoe de begeleider het focusproces in goede banen leidt. Wat valt je het meest op? Huiswerk: Focusmaatje Overleg eens met elkaar wie er focusmaatje van elkaar zouden willen zijn. Het kan ook met z‘n drieën. Dan kun je na de volgende keer thuis gaan oefenen met focussen.
11
3e dagdeel Ruimte maken Thema: stress reductie / chaos ordenen Jezus schreef op de grond Joh 8: 6; Aandacht voor het slachtoffer Joh 8: 11 Ontspanningsoefening + ruimte maken in groepsverband Bijbelstudie: Joh 8: 3 Toen brachten de schriftgeleerden en de farizeeën een vrouw bij hem die op overspel betrapt was. Ze zetten haar in het midden en 4 zeiden tegen Jezus: ‗Meester, deze vrouw is op heterdaad betrapt toen ze overspel pleegde. 5 Mozes draagt ons in de wet op zulke vrouwen te stenigen. Wat vindt u daarvan?‘ 6 Dit zeiden ze om hem op de proef te stellen, om te zien of ze hem konden aanklagen. Jezus bukte zich en schreef met zijn vinger op de grond. 7 Toen ze bleven aandringen, richtte hij zich op en zei: ‗Wie van jullie zonder zonde is, laat die als eerste een steen naar haar werpen.‘ 8 Hij bukte zich weer en schreef op de grond. 9 Toen ze dat hoorden gingen ze weg, een voor een, de oudsten het eerst, en ze lieten hem alleen, met de vrouw die in het midden stond. 10 Jezus richtte zich op en vroeg haar: ‗Waar zijn ze? Heeft niemand u veroordeeld?‘ 11 ‗Niemand, heer,‘ zei ze. ‗Ik veroordeel u ook niet,‘ zei Jezus. ‗Ga naar huis, en zondig vanaf nu niet meer.‘ De schriftgeleerden en farizeeën trachtten Jezus te verleiden met deze vrouw als slachtoffer. Ik was altijd benieuwd geweest wat Jezus op de grond geschreven heeft. Maar Jezus heeft daarmee de spanning van deze vrouw afgeleid naar de aanklagers. Hij is ‗ruimte‘ gaan maken voor deze vrouw. Stress reductie Als ik een lezing houd voor een onbekend gezelschap, kan het gemakkelijk gebeuren dat ik iemand op zijn ziel trap. Het heeft geen zin om harder te gaan praten. Dan gaat hij nog harder schreeuwen. Ik vraag liever wat hij precies zei. Hij voelt zich gehoord en zal het minder emotioneel gaan herhalen. Dan kan ik het tenminste verstaan. Ik ga zijn opmerking niet weerleggen, maar ga zijn woorden herhalen met de vraag of ik dat goed verstaan heb. Zijn woede zal nog meer kalmeren. Ik vertel hem gemerkt te hebben dat hem dit bijzonder raakt, dat het belangrijk voor hem is, en dat ik in de pauze met hem afzonderlijk wil praten. Dan pas is er ‗ruimte‘ ontstaan om mijn verhaal af te maken. Ik was eens bezig om iemands schulden te inventariseren, toen ik vroeg waar een bepaalde vordering van een deurwaarder betrekking op had. Het bleek om een tandartsrekening te gaan. Dat was voor mij voldoende. Maar ik kon van mijn cliënt geen verdere informatie over andere vorderingen krijgen, voordat ik eerst het gehele verhaal had aangehoord over de barbaarse behandeling van die tandarts. Toen pas was er ‗ruimte‘ ontstaan voor een verdere informatieverstrekking. Iemand belde mij eens emotioneel met een ingewikkeld verhaal over ziekte, verlaging van uitkering, te veel uitbetaald loon en onverwachte terugvordering daarvan. Ik heb per email een samenvatting gestuurd. Dat bleek stress reducerend te werken waardoor de cliënt ‗ruimte‗ kreeg in zijn ziel om mijn samenvatting te corrigeren en aan te vullen. Ik kon mijn analyse verbeteren en weer terugsturen. Daarmee verminderde de emotionele lading van de gebeurtenissen steeds verder, waardoor er ‗ruimte‘ ontstond voor deze cliënt om bij zichzelf aandacht te geven aan zijn innerlijke gesteldheid: wat hem dit allemaal deed. Toen begon er rust in zijn hart te komen. Iemand vroeg gebed omdat het zo druk was in zijn hoofd. Ik vroeg wat het eerste was dat bij hem boven kwam. Hij noemde dat. Mijn medebidder wilde meteen daarvoor gaan bidden. Ik heb hem gevraagd even te wachten en aan de confident gevraagd naar het tweede punt en daarna het derde etc., totdat er geen meer waren. Ik heb ze voor hem samengevat. Daarna hebben mijn collega en ik elk gebeden voor wat ons emotioneel het dringendste leek. Dat was een stress reducerende manier van ‗ruimte‘ maken, waardoor een gerichter gebed mogelijk werd. Als je de stap van ‗ruimte‘ maken overslaat, of dat wat onzorgvuldig doet, dan loop je risico om tijdens het focusproces afgeleid te worden door steeds andere onderwerpen die bij je boven komen en die om de meeste aandacht gaan strijden, waardoor je helemaal nergens meer aan toe komt. Mocht dat onverhoopt toch gebeuren, dan ga je gewoon terug naar de eerste stap ‗ruimte‘ maken. Dan begin je het focusproces gewoon opnieuw. Huiswerk: Heb je al een focusmaatje met wie je thuis ‗ruimte‘ maken zou kunnen gaan oefenen? Wees niet bang om fouten te maken. Vertel de volgende keer je ervaringen. 12
4e dagdeel: Empathie, Zelfempathie en Presentie Thema: ontferming Ontferming van Jezus Mat 9:36 Heb je naaste lief (want hij is) als jezelf Luc 10: 27 Valkuil: Zelfmedelijden + boosheid => depressie Focusoefening voor beginners Bijbelstudie Mat 9: 36 Toen Hij de scharen zag, werd Hij met ontferming over hen bewogen, daar zij voortgejaagd en afgemat waren, als schapen die geen herder hebben. Letterlijk staat er dat Hij het kon voelen in zijn darmen. Jezus was diep bewogen met de verdwaalde schapen in de wildernis. Zou jij zo‘n diepe bewogenheid met je zelf kunnen hebben, omdat je de kluts bent kwijt geraakt? Zelfempathie is heel wat anders dan zelfmedelijden. Valkuil: boosheid + zelfbeklag => depressie => slachtoffergedrag Als je naast zelfbeklag bovendien nog boos bent op anderen, die je van alles misdaan hebben, dan loop je groot risico in een depressie te verzinken en slachtoffergedrag te gaan vertonen. Ben je dan geen slachtoffer? Ja zeker wel! Dat verdient ook erkenning. Maar zou je het ook aandurven om uit die slachtofferrol te stappen en je eigen aandeel onder ogen te zien, hoe klein dat ook moge zijn? Dan moet je wel naar je eigen innerlijk durven kijken. Probeer vooral onder ogen te zien wat het jou allemaal gedaan heeft. Zou je dat met dezelfde bewogenheid kunnen doen als Jezus keek naar die verdwaalde mensenmenigte, afgemat als schapen zonder herder in de wildernis. En als je luisteraar bent in het focusproces van een maatje, zou je dan met de bewogenheid van Jezus kunnen kijken naar de pijn in de ziel van je maatje. Zou je op een niet oordelende manier naar hem kunnen luisteren? Lucas 10: 27 De wetgeleerde antwoordde: ‗Heb de Heer, uw God, lief met heel uw hart en met heel uw ziel en met heel uw kracht en met heel uw verstand, en uw naaste (want hij is) als uzelf.‘ Veel mensen hebben moeite met het tweede gebod, omdat ze niet eens zichzelf kunnen liefhebben, laat staan hun naaste. De Griekse tekst laat ook een andere vertaling toe, namelijk met de tussenvoeging ‗want hij is‘ als jezelf. Als je als luisteraar van je focusmaatje je bewust wordt net zo‘n zondig mens te zijn als hij, dan wordt het gemakkelijker om hem op een niet-oordelende manier en met empathie te beluisteren en bovendien zijn zelfempathie te ondersteunen. Je zit namelijk allebei in het zelfde schuitje. Daarom waren die wetgeleerden en Farizeeën uit Joh 8 weggelopen, toen Jezus hen confronteerde met hun eigen zondigheid. Toen konden ze hun veroordelende houding niet meer vasthouden. Joh. 8: 7 Toen ze bleven aandringen, richtte hij zich op en zei: ‗Wie van jullie zonder zonde is, laat die als eerste een steen naar haar werpen.‘ 8 Hij bukte zich weer en schreef op de grond. 9 Toen ze dat hoorden gingen ze weg, een voor een, de oudsten het eerst. De vrouw voelde zich door Jezus met ontferming behandeld. Ze werd niet door Jezus veroordeeld. De woorden ‗ga heen en zondig niet meer‘ hadden geen veroordelende werking meer. Daarom kon er een veranderingsproces bij deze vrouw op gang komen. Zacheüs ervoer diezelfde empathie toen Jezus hem ‗zag zitten‘ en bij hem te gast wilde zijn (Luc 19). Majoor Bosschardt toonde zo‘n zelfde empathie bij die in de gracht gegooide man, die verzuimd had om de meisjes te betalen. Meneer, u weet best, dat het niet deugt om naar de meisjes te gaan, maar als u geweest bent, dan behoort u wel te betalen. Drie weken later ontving de majoor een envelop met inhoud en met de vraag, of zij voor hem de meisjes wilde gaan betalen. De man had zich niet veroordeeld gevoeld, maar was diep geraakt door de empathie van de majoor. Oefening Zelfempathie volgens het model van Suzanne Noël Focusoefening voor beginners Huiswerk: minstens eenmaal per week oefenen met je focusmaatje 13
5e dagdeel: Het zes stappenprogramma van Gendlin Thema: impliciete complexiteit (intricacy) Was ons hart niet brandende in ons Luc 24:32 Filmpje van Gendlin ' the murky edge‘ Bevragen: Wat is er zo erg aan? Focusoefening met een vrijwilliger Bijbelstudie Luc 24: 13 Diezelfde dag gingen twee van de leerlingen op weg naar een dorp dat Emmaüs heet en zestig stadie van Jeruzalem verwijderd ligt. 14 Ze spraken met elkaar over alles wat er was voorgevallen. 15 Terwijl ze zo met elkaar in gesprek waren, kwam Jezus zelf naar hen toe en liep met hen mee, 16 maar hun blik werd vertroebeld, zodat ze hem niet herkenden. 17 Hij vroeg hun: ‗Waar loopt u toch over te praten?‘ Daarop bleven ze somber gestemd staan. 18 Een van hen, die Kleopas heette, antwoordde: ‗Bent u dan de enige vreemdeling in Jeruzalem die niet weet wat daar deze dagen gebeurd is?‘ 19 Jezus vroeg hun: ‗Wat dan?‘ Ze antwoordden: ‗Wat er gebeurd is met Jezus uit Nazaret, een machtig profeet in woord en daad in de ogen van God en van het hele volk. 20 Onze hogepriesters en leiders hebben hem ter dood laten veroordelen en laten kruisigen. 21 Wij leefden in de hoop dat hij degene was die Israël zou bevrijden, maar inmiddels is het de derde dag sinds dit alles gebeurd is. 22 Bovendien hebben enkele vrouwen uit ons midden ons in verwarring gebracht. Toen ze vanmorgen vroeg naar het graf gingen, 23 vonden ze zijn lichaam daar niet en ze kwamen zeggen dat er engelen aan hen waren verschenen. De engelen zeiden dat hij leeft. 24 Een paar van ons zijn toen ook naar het graf gegaan en troffen het aan zoals de vrouwen hadden gezegd, maar Jezus zagen ze niet.‘ 25 Toen zei hij tegen hen: ‗Hebt u dan zo weinig verstand en bent u zo traag van begrip dat u niet gelooft in alles wat de profeten gezegd hebben? 26 Moest de Messias al dat lijden niet ondergaan om zijn glorie binnen te gaan?‘ 27 Daarna verklaarde hij hun wat er in al de Schriften over hem geschreven stond, en hij begon bij Mozes en de Profeten. 28 Ze naderden het dorp waarheen ze op weg waren. Jezus deed alsof hij verder wilde reizen. 29 Maar ze drongen er sterk bij hem op aan om dat niet te doen en zeiden: ‗Blijf bij ons, want het is bijna avond en de dag loopt ten einde.‘ Hij ging mee het dorp in en bleef bij hen. 30 Toen hij met hen aan tafel aanlag, nam hij het brood, sprak het zegengebed uit, brak het en gaf het hun. 31 Nu werden hun ogen geopend en herkenden ze hem. Maar hij werd onttrokken aan hun blik. 32 Daarop zeiden ze tegen elkaar: ‗Brandde ons hart niet toen hij onderweg met ons sprak en de Schriften voor ons ontsloot?‘ NBG 1951: 32 En zij zeiden tot elkander: Was ons hart niet brandende in ons, terwijl Hij onderweg tot ons sprak en ons de Schriften opende? Duiding in focusterminologie: Toen ik dit verhaal ging analyseren in focustermen werd het voor mij ineens veel duidelijker. Kleopas en zijn vriend waren diep onder de indruk van Jezus‘ dood. Ze waren er helemaal door in beslag waren genomen. Het bleef maar in hen ronddraaien. Ze waren er compleet in vastgelopen. Daarom vroegen ze hun medereiziger: Bent u dan de enige vreemdeling in Jeruzalem, die niet weet wat er gebeurd is? Jezus liet hun geduldig het gehele verhaal vertellen. Dat werkte stress reducerend. Daardoor ontstond er ‗ruimte‘. En ze voelden zich empathisch beluisterd. Jezus liet hun vertellen wat het ergste eraan was. Jezus stelde hun niet letterlijk die vragen, maar als een ideale focusbegeleider bood hij hun eenvoudig de gelegenheid om het proces zich vanzelf te laten ontwikkelen, zich te laten ontplooien. Op dat moment waren ze nog niet in staat om de geestelijke werkelijkheid onder deze gebeurtenissen te bevatten. Maar er brandde wel iets vaags in hun hart, toen Jezus hun de schriften uitlegde. Gebiologeerd hingen ze aan zijn lippen, maar ze konden het op dat moment nog niet bevatten. Het was als een vage impliciete complexiteit blijven hangen in een dichte mist. Pas later kon het kwartje vallen. De verschuiving kwam pas op het moment dat Jezus het brood brak en met hen deelde. (McCarl 2009). Filmpje van Gendlin ' the murky edge‘ of dat van ‗the implicit intricacy‘ Bevragen, exploreren: wat is er het ergste aan? Huiswerk: minstens eenmaal per week oefenen met een focusmaatje 14
6e dagdeel: Recovery focusing Thema: twaalf stappen herstelprogramma AA Bijbelstudie: Zalig wie snakt naar Adem (Mat 5:3) Sleutels: ruimte maken, zelfempathie en presentie Contrasteren van tegengestelde felt sensen Luisteroefening in groepsverband AA herstelprogramma Het twaalf stappen herstelprogramma van de AA begint met het onderwerp ‗machteloosheid‘, het durven uitstappen uit de vicieuze cirkel van ontkenning, zelfmedicatie en verslaving, naar een erkenning van je eigen machteloosheid, dat je afhankelijk bent van de redding door een Hogere Macht. Bijbelstudie Mat 5: 3 Zalig zijn de armen van Geest, hunner is het koninkrijk der hemelen. Ik heb eens een cliënt zien snakken naar adem vanwege de ellende waarin hij zat. Toen begreep ik ineens Mat 5:3. Je kunt het ook vertalen als: Zalig wie snakt naar Adem, voor hem is het hemelse koninkrijk. Als je grote behoefte hebt naar de levensadem van Gods Geest, zoals Hij Adam leven heeft ingeblazen, dan is voor jou het hemelse koninkrijk weggelegd. Zoals Zacheüs hunkerde om Jezus te zien (Luc19:1-10). Zacheüs had de verleiding van het grote geld niet kunnen weerstaan en was in de val getrapt om snel rijk te willen worden als belastinginner voor de Romeinen. Daarom werd hij door zijn volksgenoten verguisd. Zacheüs hunkerde zo, dat hij zelfs in een vijgenboom klom om Jezus te kunnen zien. Jezus zag hem letterlijk en figuurlijk zitten. Jezus riep hem naar beneden om te gast bij hem te zijn. Jezus stond aan de deur en klopte aan, om maaltijd met Zacheüs te houden (Openb. 3:20). Door met hem te willen eten beschouwt Hij Zacheüs niet als een vijand, maar als een vriend (McCarl 2009). Zacheüs is zo dankbaar dat hij de helft van zijn bezit aan de armen gaat geven. Maar hij gaat ook schoonschip maken met degenen die hij te veel geld heeft afgeperst. Hij gaat ze vijfvoudige vergoeding geven volgens de regels van de Thora (Ex.21:37). Jezus is blij met zijn bekering, maar geeft meteen daarop een waarschuwing om te blijven volharden op de weg die hij nog te gaan heeft. Jezus doet dat met de parabel van de ponden (Luc19:11-27). Dit thema legt Jezus een paar dagen later nog duidelijker uit in de parabel van de talenten (Mat25:14-30). Samenvatting: Zacheüs was tot de erkenning gekomen van zijn machteloosheid Zacheüs hunkerde naar herstel uit zijn ellende van eenzaamheid en verstoting Jezus biedt ruimte door zonder enig verwijt of veroordeling aan te kloppen bij Zacheüs Deze empathie van Jezus had een overweldigende uitwerking op Zacheüs Zacheüs kwam tot zondebesef en diep berouw Zacheüs durft actie te gaan ondernemen: vijfvoudige vergoeding van zijn slachtoffers. Zal Zacheüs het volhouden op de lange weg voor zijn innerlijk herstel? (ponden en talenten) Empathie, zelfempathie en presentie Inspireert de empathie van Jezus jou om empathie voor jezelf kunnen hebben om bij jezelf present te kunnen zijn? Om dit herstelproces door de worstelen? Om je niet te laten afleiden door omstandigheden? Je staat er niet alleen voor. Ondersteuning in de groep. Groepsverband: Contact te maken met je eigen innerlijk vergt eerst dat er ‗ruimte‘ is. Beginnen met lichamelijke ontspanning. Focusinstructies voor ruimte maken. Groepsleden noteren hun bevindingen in steekwoorden op een papiertje en leggen dat naast zich neer. Bij een deelronde mogen ze daaruit putten, maar ze mogen zaken ook voor zichzelf houden. De trainer beluistert spiegelend alle leden. Contrasteren van tegenovergestelde felt sensen volgens de methode van Suzanne Noël (2010). 15
4. Focusinstructies voor beginners (ontleend aan www.focusing.org Focusing Institute New York) Als je die focusstappen wilt proberen, doe het dan kalm en voorzichtig. Als je bij de een of de andere stap moeilijkheden ondervindt, ga dan niet doorduwen, maar ga gewoon verder naar de volgende stap. Want je kunt altijd weer terugkeren naar een vorige. Ruimte maken Ik vraag je is om gewoon stil te zijn voor jezelf. Neem even tijd om gewoon te ontspannen. O.K. kijk nu eens bij je zelf naar binnen, ik wil graag dat jij je aandacht naar binnen richt, in je lichaam, misschien in je maag of je borst of je buik, je keel. Kijk eens wat daar dan komt als je vraagt: "Hoe ziet mijn leven eruit? Wat is op dit moment het belangrijkste voor mij?" Tast dat eens af binnen je lichaam. Laat de antwoorden langzaam opkomen uit dit aftasten. Wanneer er iets komt, duik er dan niet midden in. Doe een stapje terug en zeg: "Ja, dat is er. Ik kan het voelen, daar." Bewaar een kleine afstand tussen jou en dat. Dan vraag je wat je nog meer voelt. Wacht weer, en tast af. Meestal zijn er verschillende dingen. Zet ze één voor één apart. Lichamelijk ervaren gevoel (felt sense) Uit alles wat er bovenkwam, selecteer je één persoonlijk probleem om er je aandacht op de richten, dus op te focussen. Duik er niet meteen midden in. Neem er een beetje afstand van. Natuurlijk zijn er veel onderdelen van dat ene ding waar je aan moet denken - te veel om aan elk daarvan alleen te kunnen denken. Maar je kunt al deze dingen wel allemaal tegelijk voelen. Vestig je aandacht op de plek waar je meestal dingen voelt, en in die plek kun je een gewaarwording krijgen van hoe dat probleem in zijn geheel voelt. Laat jezelf de onduidelijke gewaarwording voelen van dat allemaal. Handvat Wat is de kwaliteit van deze onduidelijke lichamelijke gewaarwording? Laat een woord, een zin, of een beeld boven komen vanuit het lichamelijk ervaren gevoel zelf. Het kan een 'hoe'-woord zijn, zoals gespannen, kleverig, angstig, beklemd, zwaar, springerig, of een zin, of een beeld. Blijf stilstaan bij de hoedanigheid van het ervaren gevoel tot er iets precies past. Resoneren Ga heen en weer tussen het ervaren gevoel en het woord (zin, of beeld). Controleer hoe ze met elkaar resoneren. Kijk eens of er een klein lichamelijk teken is dat je laat weten dat er iets past. Om dat te doen moet jij je aandacht weer richten op het ervaren gevoel en tegelijkertijd op dat woord (of beeld). Laat het ervaren gevoel veranderen, zoals het gaat, en ook het woord of het beeld, totdat zowel die kwaliteit als het ervaren gevoel elkaar echt goed omvatten. Bevragen Nu vraag je: wat is het toch, in dit hele probleem, dat deze hoedanigheid veroorzaakt (die je zojuist hebt benoemd of uitgebeeld)? Zorg ervoor dat je de hoedanigheid weer gewaarwordt, fris, levendig (niet alleen maar een herinnering van zo-even). Wanneer het er weer is, tik er even tegen aan, raak het aan, ga erbij zitten, en vraag: "Wat maakt het hele probleem zo angstig of zo........?" Of je vraagt: "Wat zit er in deze gewaarwording?" Als je een snel antwoord krijgt zonder een verschuiving in het lichamelijk ervaren gevoel, laat dat soort antwoord dan maar voorbij gaan. Vestig je aandacht weer op je lichaam tot je een fris ervaren gevoel vindt. Dan vraag je het opnieuw. Blijf bij het ervaren gevoel, totdat er iets langs komt met een verschuiving: een lichte ontspanning of opluchting. Ontvangen Alles wat er komt met een verschuiving mag je het vriendelijk ontvangen. Blijf er een poosje bij stilstaan, zelfs als het slechts een lichte opluchting is. Wat er ook komt, dit is alleen één verschuiving; er zullen nog vele andere komen. Sta hier een paar ogenblikken bij stil, voordat je eventueel verder gaat. Als je gedurende deze instructies ergens een poosje tijd hebt gespendeerd aan het gewaarworden en aanraken van een onduidelijke algehele lichamelijke gewaarwording omtrent het probleem, dan heb je gefocust Het doet er niet toe of er een lichamelijke verschuiving kwam of niet. Dat komt vanuit zichzelf. Wij hebben dat niet onder controle. 16
5. Oefening in ruimte maken Dit is een vertaling en bewerking van een tape van Mary Armstrong. Ruimte maken is de eerste stap van een zes stappen model voor focussen. Wanneer we een focussessie beginnen, gaan we meestal ergens rustig zitten. We gaan er ruimte voor maken. Hierbij bedoel ik onze innerlijke ruimte. We gaan eerst onze lichamen innerlijk opruimen. Op deze manier zullen we beter stil kunnen staan bij wat voor onderwerp dan ook, of een probleem of een levenssituatie, waar we op dat moment bij willen stilstaan. Ruimte maken is net zoiets als een rommelige kamer binnen gaan Je kent dat wel, hoe het is als je een rommelige kamer binnen gaat. De kranten liggen overal verspreid en er slingert een trui op de bank. Misschien staan er nog vuile kopjes op tafel en zie je kruimels op de vloer. Daar moet gewoon nodig eens opgeruimd worden. Eerst ga je misschien de kranten oprapen. Je legt ze op stapels ergens apart. Je gaat niet meteen de kranten lezen. Want eerst wil je de kamer opgeruimd hebben. Dat kranten lezen kan wel even wachten voor later. Je pakt de trui op en hangt hem ergens netjes op. Je brengt de kopjes naar de keuken. Dit is eigenlijk een goed voorbeeld van wat we doen voor we met focussen beginnen. Want focussen is een manier om aandacht te gaan besteden aan onze innerlijke warboel. Gedurende het volgende half uur op dit bandje zullen we onze aandacht gaan richten op de warboel in ons innerlijk. We gaan ons afvragen: wat zou hier toch aan de hand zijn? Wat zit me in de weg om me echt lekker te voelen, of echt opgeruimd? Of met andere woorden: Hoe ziet de warboel eruit, hierbinnen in mij? Ik zal je hierdoor heen leiden En als we door het 'ruimte maken' heen gaan, zul je ondertussen misschien weerstand opmerken. Iets in jou zal dit misschien niet echt willen doen. Het voelt zich misschien wat ongemakkelijk bij het vooruitzicht om zich anders te voelen van binnen. Als dat gebeurt, merk het dan eenvoudig op: Ja, er is een stukje van mij dat het er moeilijk mee heeft. Dat vindt het helemaal niet leuk om de warboel op te geven, zelfs al was het maar voor eventjes. Maar als je kunt, ga dan je gewoon door met focussen. Want als je het in de praktijk brengt door het gewoon te doen, dan zul je merken dat 'ruimte maken' zeer effectief gebruikt kan worden. Gewoon alleen maar door het zelf te doen. Er zal dan een dag komen dat je focussen ingepast hebt in je dagelijks leven. Je kunt daarbij gaan zover als je zelf wilt. Misschien wil je gewoon eindigen bij deze eerste stap van het focussen. Maar ik hoop dat je wegen zult vinden in je leven waarbij focussen goed bruikbaar zal zijn voor jou. Ik zal je een voorbeeld geven: Als je moeite hebt om in slaap te vallen en de hele wereld lijkt steeds maar op je af te komen, dan is ruimte maken een uitstekende manier om je bepaalde dingen te realiseren die je tegenhouden om te gaan slapen. Dan kun je die buiten je lichaam plaatsen. Daarmee kun je een soort orde scheppen in je innerlijke chaos. Veel mensen zeggen dat dit erg goed helpt om in slaap te vallen. Als je ervaring hebt opgedaan met 'ruimte maken', dan kun je het ook gewoon overdag gebruiken in je dagelijkse doen en laten. Je kunt dan ook 'ruimte maken' volgens een verkorte methode. Dit helpt preventief tegen het opbouwen of opstapelen van stress in de loop van de dag. Je geeft dan aandacht aan je innerlijk. Je erkent dat je door bepaalde angsten heengaat. En dan plaats je die buiten jezelf. Dan voelt je lichaam zich erg prettig. En nu gaan we ons klaar maken voor het 'ruimte maken' Zorg ervoor dat je het volgende half uur niet gestoord wordt. 17
Leg de telefoon van de haak of zet de deurbel af. Kijk eens of je kleren lekker zitten. Maak eventueel je riem los of je trek je schoenen uit. Kijk eens of je lekker zit. Houdt de pauzeknop van je cassetterecorder bij de hand. Dan kun je meer tijd voor jezelf nemen, zodra je dat zou willen. Let op je fysieke lichamelijke gesteldheid, zoals je daar zit. Breng je aandacht ergens in het midden van je lichaam. Hoe voel jij je daarbinnen? Doe alsof je aan iemand anders die vraag stelt, iemand waar je echt om geeft, iemand die je echt respecteert. Als je echt het antwoord wilt weten, wacht dan geduldig op dat antwoord, tot het komt. Hoe ben ik hier eigenlijk van binnen? ...........stilte voor focussen Ga maar gewoon ontvangen wat er komt. Zonder het mooier te maken dan het is. Ontvang het gewoon zoals het komt: Vers, ruw, ongepolijst en natuurlijk. Zoals je het ook zou ontvangen als het van een ander persoon zou komen. Neem nu even tijd om je lichamelijke gesteldheid te controleren. Staat je hoofd recht op je ruggengraat, zodat je lichaam je hoofd moeiteloos kan dragen. Hangen je schouders losjes? Zijn je handen ontspannen? Voelt het midden van je lichaam zacht en staat het open om vredig adem te halen? Laat gewoon je lichaam rusten waar je maar op zit. Geef je gewicht over aan de zwaartekracht. Laat je benen en voeten ook ontspannen. Breng je aandacht terug naar het midden van je lichaam. En vraag van binnen: Staat er mij iets in de weg om me echt lekker te voelen, echt opgeruimd Wacht maar tot er iets boven komt, iets, dat er gewoon voor jou is Wat voor onderwerp, probleem, uitdaging, een lichamelijk gevoel, of wat dan ook. ..........stilte voor focussen Wanneer het eerste boven komt, laat je daar dan niet door gevangen zetten. Dit is nog niet het moment om je erin te verdiepen, of om het uit te zoeken. Maar voel de emotionele lading ervan. Dit is alleen maar het moment om het te onderkennen. Ja, ik heb dat, ah ha, dat was ook zo! Ik draag dat met me mee. Ik wil dat je 'het' onderkent. Plaats 'het' dan allemaal buiten je lichaam Dus, in je verbeelding pak je alles op, al die gevoelens over dat gehele onderwerp En plaats ze op een afstand, weg van je lichaam Het is nu buiten je lichaam en jij bent binnen je lichaam. Er bestaat dus een 'jij' en er bestaat een 'het' ..........stilte voor focussen Je hebt het nu op een afstand geplaatst, maar je kunt het altijd weer terugpakken om er later aan te werken. Breng dan nu je aandacht weer terug naar binnen in je innerlijke ruimte Nog een keer vraag je: Oh, .. is er misschien nog iets anders, dat mij ervan weerhoudt, om me vandaag echt lekker te voelen? Wacht maar weer op dezelfde manier of er nog iets boven komt vanuit die innerlijke ruimte. En als er iets komt, Zeg er dan maar gewoon 'hallo' tegen, tegen 'het' Erken maar gewoon dat het er is. Ja, ja, ik heb dat, ah, ha! En als je het onderkend hebt, plaats het dan naar buiten op een gepaste afstand. Sommige dingen kun je gewoon vlakbij zetten, zodat je je hand uit kunt strekken om ze aan te raken Andere dingen geven meer problemen; Die zijn moeilijker om op afstand te zetten. Die dingen kun je in een doos plaatsen; Gebruik je eigen verbeelding! Andere dingen moet je zelfs erg ver weg zetten, waar je ze nauwelijks kunt zien. Sommige dingen zul je in een kooi willen zetten of in een archiefkast. Je mag ze ook letterlijk op een briefje schrijven en in een doos stoppen. Doe maar wat je het beste lijkt. Dus nu is dat bepaalde onderwerp of probleem veilig naar buiten geplaatst 18
En jij hebt nu de ruimte gekregen, die het voor jou innam in je innerlijk. En nu ga ik je zo meteen vragen om de pauzeknop van je recorder in te drukken. Dan kun je meer tijd maken. Neem zoveel tijd als jezelf nodig hebt, om je eigen ruimte vrij te maken. Ik denk dat je nu wel een idee hebt, hoe je dat doen moet. Even een herhaling: Breng je aandacht naar binnen Laat een onderwerp naar boven komen, een probleem, iets wat ongemakkelijk is, Laat dat maar aan de oppervlakte komen. Eén ding tegelijk En als dat onderwerp, gevoel of iets anders boven komt, pak het op en vind een manier om het buiten je lichaam te plaatsen. Zodat je meer en meer ruimte krijgt voor je eigen innerlijk. Gendlin zegt dat de meesten van ons zorgen hebben over wel drie belangrijke levensonderwerpen en over wat ons op dat moment speciaal bezighoudt, iets wat gisteren gebeurd is, of wat morgen pas erg belangrijk zal zijn, maar waar we ons vandaag al vreselijk druk om maken. Dus neem zoveel tijd als jij zelf nodig hebt om jouw levensvragen en onderwerpen helder te krijgen en wat er jou vandaag ook maar bezig houdt of wat misschien morgen belangrijk is. Probeer je ruimte zo schoon mogelijk te maken. Zodat je zoveel mogelijk ruimte voor je zelf ter beschikking hebt vandaag. Zodat jij daarbinnen tot je recht kunt komen, en de problemen buiten je zelf geplaatst zijn. Als er tenslotte een moment komt dat je alles opgeruimd hebt wat vandaag maar mogelijk is, druk dan weer op de pauzeknop van de recorder, zodat je verder kunt luisteren. Voor de meesten van ons die ruimte gemaakt hebben, is er toch vaak nog iets daarbinnen overgebleven. Iets dat we een achtergrondgevoel noemen Dat is een gevoel dat er altijd is. Altijd bedrukt voelen; Altijd jezelf opjagen; Altijd je een beetje boos voelen Neem de volgende minuten om jouw achtergrondgevoel uit te vinden. ...........stilte focussen Als jij je achtergrondgevoel hebt gevonden dan voelt het erg goed om dat naar buiten te plaatsen om er een poosje afstand van te kunnen nemen. Neem de volgende minuten om hier eens mee te spelen, om erbij stil te staan Dat is een manier om jezelf te ervaren, hoe jij je voelt zonder je achtergrondgevoel. .......focussen We gaan hierna eens kijken naar een dag dat het moeilijk is om 'ruimte te maken', om überhaupt een innerlijke ruimte te vinden Dit is misschien een dag dat jij je depressief voelt, als je erg ziek blijkt te zijn, of als je in de problemen zit. Het is misschien op een keer dat je iemand anders met focussen aan het begeleiden bent. waar zo iemand voor is komen te staan. Die voelt zich misschien erg depressief, Of er is een ernstige ziekte geconstateerd, Of anderszins is die niet in staat om enig gevoel van vrede te voelen of afstand kan nemen tussen zichzelf en de situatie, ................. 19
6. De zes stappen van Gendlin 1 Ruimte maken Als je een verminderd ervaringsniveau hebt, dan word je misschien overspoeld door emoties, of je bent er zo bang voor dat je ze probeert te vermijden. Je durft ze niet onder ogen te zien. Daarom kun je in de eerste fase van het focussen meestal niet meteen aan het probleem zelf werken, maar wel aan de manier waarop jij je verhoudt tot het probleem en tot jezelf. Allereerst leer je om ruimte te maken voor je lichamelijke aanwezigheid. Daartoe geeft de begeleider eenvoudige ontspanningsinstructies. De graad van ontspanning mag echter niet te diep zijn. Je mag beslist niet in hypnose raken. Je moet je nog helder kunnen concentreren. Hij laat je innerlijke ruimte maken door je te laten nagaan wat je allemaal bezighoudt. De begeleider laat je een inventaris maken van wat je belet je helemaal goed te voelen. Je wordt voorgehouden om je niet meteen in je problemen te storten, maar een stapje achteruit te doen en een ruimte te scheppen waarin jij jezelf kunt voelen als een persoon los van je problemen. 2 Vorming van een lichamelijk gevoelde gewaarwording (felt sense), een gevoelde zin. In de tweede focusstap laat de begeleider je een probleem uitkiezen met de bedoeling om ergens midden in het lichaam zich de bijbehorende gevoelde betekenis te laten vormen. Het is niet de bedoeling midden in het probleem te duiken, maar er een beetje afstand van te nemen en er naar te kijken als naar een muurschildering: 'Hoe voelt dit hele probleem aan?' Soms gaat je aandacht voortdurend naar een gespannen lichaamsdeel. Dan kan de begeleider vragen: 'Laat die specifieke spanning eens naar het centrum van je lichaam gaan, zodat je er meer rond omheen kunt voelen'. Het is vaak verrassend hoe dan een betekenisvolle beleving opduikt. De gevoelde betekenis is iets waaraan de meeste mensen voorbijgaan omdat die in het begin wazig en vaag is. Pas als je er de aandacht (focus) op richt, komen er bepaalde gevoelskwaliteiten uit naar voren die de gehele beleving omvatten. Dat is het moment waarop jij je perspectief van buiten naar binnen kunt verleggen. Een afwachtende en ontvankelijke aandacht is erg belangrijk. En als je die gevoelde zin (felt sense) ontdekt hebt, sta er dan eens rustig bij stil. Wees er blij mee, dan kan dat gevoel zich verbreden en tot volle ontplooiing komen. 3 Een handvat vinden Wanneer je contact hebt met een gevoelde betekenis (felt sense), dan wacht je in stilte af of zich een woord of een beeld aandient dat de aard van het nieuw ontdekte lichaamsgevoel uitdrukt, bijvoorbeeld: 'hulpeloos', 'pijnlijk', 'beknelling'. Dit is het trefwoord of sleutelwoord. Het is een extern aangrijpingspunt, een handvat voor je innerlijke beleving. Als de begeleider niet alleen cognitief luistert maar met heel zijn wezen jouw verhaal in zich opneemt, kan hij zijn globaal aanvoelen synthetiseren in een beeld dat dichter bij je oorspronkelijke beleving aansluit dan je eigen woorden. 4 Resoneren De begeleider zal je vragen: 'klopt dit woord of dit beeld helemaal, geeft het weerklank?' Daarbij ga je heen en weer tussen het handvat en je innerlijke beleving: het lichamelijk ervaren gevoel of de gevoelde zin (felt sense). Een juiste explicitering van het impliciete gaat meestal gepaard met het ervaren van een lichamelijke beleving van opluchting, een verschuiving (felt shift): doordat het innerlijk een juiste uitdrukking heeft gevonden verandert er iets in het lichaam. Die eventuele gevoelde verschuiving kan zich reeds eerder, maar ook later voordoen. 20
Het referentiepunt voor de juistheid van de uitdrukking ligt dus in de lichamelijke gewaarwording. Wees niet bang om eventueel de uitdrukkingen of suggesties van de begeleider te verwerpen wanneer die niet volledig overeenstemmen met de wijze waarop jij het zelf van binnen aanvoelt. 5 Vragen, exploreren In de vijfde fase zoek je naar een nieuw perspectief in het probleem, iets dat nog verborgen ligt in de gevoelde betekenis en dat nog niet ten volle tot het bewustzijn is doorgedrongen. Mogelijke interventies van de begeleider: 'Wat is hierin het ergste'? 'Wat valt je daarin het zwaarst?' 'Wat is hierin de kern, de crux?' Wat maakt het zo ondraaglijk, of zo ...(sleutelwoord)?', 'Wat heeft het nodig?', 'Waar zou het naartoe willen?', 'Hoe zou je eruit kunnen zien, als het helemaal naar je zin was?' 6 Afronden: ontvangen Ontvangen, welkom heten: Durf je uitdrukkelijk toe te laten en te accepteren wat je bij jezelf aantreft en durf jij jezelf te leren kennen? De begeleider zal je vragen om het te benoemen, en je vragen welke stappen of stapjes je wilt gaan ondernemen. Omgaan met je innerlijke criticus Tijdens de focustraining leer je ook om oude stemmen terzijde te schuiven voordat zij de lichamelijke beleving van opluchting, de verschuiving (shift) overstemmen. Gendlin stelt dat deze normerende stem, die overgenomen werd van de veeleisende of kritiserende ouders, soms veel strenger geworden is dan de ouders in feite ooit geweest zijn. Op elk moment van het proces kan deze criticus zich aandienen. De begeleider zal je dan eerst terugleiden naar de 1e stap van 'ruimte maken' voor het leren omgaan met deze criticus of met die angst. Omgaan met angst Als je leert om er enige afstand van te nemen, kun je een op wat hoger ervaringsniveau te kunnen focussen. Dan blijkt die angst juist een goed aanknopingspunt te kunnen zijn voor je groeiproces. Dat groeiproces kan dus voortdurend verder gaan. Vaak in kleine stapjes, maar kleine stapjes zijn ook stapjes. Grenzen van het focussen Focussen werkt alleen als je goed bij je positieven blijft en niet wegzakt in een trance, of in hypnose. Het is beslist niet de bedoeling dat je onder machtsinvloed van de begeleider komt. Cliënten met ervaring met hypnose of yoga willen soms onwillekeurig die richting uitgaan. Maar een goed getrainde begeleider zal hen meteen terugleiden naar de realiteit van het lichaam en hen bevragen naar hoe het voelt in het lichaam. Back to the body, zegt Gendlin. Bovendien zijn hypnose en yoga on-Bijbelse benaderingen. Het moet ook on-Bijbels geacht worden, om in het lichaam op zoek te gaan naar een godheid, zoals de gnostiek deed. Paulus waarschuwt ertegen, maar hij gebruikt zelf gnostische termen zoals gnosis en pleroma. Moderne vormen van gnostiek kun je aantreffen in de New Age beweging. Zelf hanteer ik Bijbelse uitgangspunten! 21
7. De twaalf stappen van het herstelprogramma van de Anonieme Alcoholisten (AA) 1. Eerlijkheid in plaats van ontkenning Ik geef toe dat ik machteloos sta tegenover mijn pijn, mijn problemen of mijn psychische verwondingen en ik erken dat mijn leven onhandelbaar is geworden 2. Geloofsvertrouwen en eigen machteloosheid Ik geloof dat er een Macht – groter dan ik zelf – bestaat, die mij herstel kan geven 3. Hoop en overgave Ik neem een beslissing om mijn leven en mijn wil over te geven aan Gods zorg. 4. Moed en actie Onder Gods leiding onderzoek ik mijn leven op een open en eerlijke manier. 5. Integriteit en delen Ik maak mijn fouten op een concrete manier bekend aan mijzelf, aan God en aan anderen. 6. Bereidheid Ik ben er helemaal klaar voor dat God mij bevrijdt van mijn verkeerde denk- en gedragspatronen. 7. Nederigheid Ik vraag Hem nederig om vergeving van al mijn zonden en van het onrecht dat ik deed; en om mij te herstellen waar ik in gebreke bleef. 8. Discipline en broederlijke liefde Ik maak een lijst van alle personen die ik schade heb berokkend en verklaar mezelf bereid om het met hen in orde te maken. 9. Verzoenen en vergeven Ik maak het, indien mogelijk, zo snel mogelijk weer goed met die mensen, behalve als ik hen of anderen daardoor zou benadelen of beschadigen. 10. Waakzaamheid Ik ga door met mijn persoonlijk zelfonderzoek en als ik fouten tegenkom, beleid ik die meteen. 11. Spiritualiteit Door middel van gebed en bijbel lezen zoek ik wegen om mijn persoonlijke relatie met God te verdiepen, met het doel om Zijn wil te leren kennen en om de kracht te ontvangen Zijn wil te doen. 12. Dienstbaarheid Het gevolg van deze stappen is dat ik geestelijk ben veranderd. Ik probeer deze boodschap aan anderen uit te dragen en ik probeer deze principes in de praktijk te brengen in heel mijn doen en laten.
Ditzelfde twaaf stappenprogramma van de AA wordt gebruikt in het pastorale herstelprogramma ‗Celebrate Recovery‘, maar met toevoeging van een aantal bijbelse principes. Focustrainer Suzanne Noël heeft ontdekt dat je de innerlijke verwerking van dit twaalf stappen herstelprogramma kunt versterken met focussen in groepsverband. (Noël 2010)
22
8. Recovery focusing Artikel van Suzanne Noël, Focustrainer in Costa Rica (vertaling Jaap Bos) Focussen is praktisch hulpmiddel om zaken, situaties of gevoelens te verwerken in een lichamelijk gefundeerde innerlijke houding van wisselwerking met de gevoelde betekenis (‗felt sense‘) van deze zaken of gevoelens. Eugine Gendlin heeft destijds bij de universiteit van Chicago door 25 jaar onderzoek ontdekt dat therapiecliënten, die veranderen, dit doen via deze innerlijke daad van een proces vanuit een ruimte in hun binnenste. Hij noemde dat ‗felt sensing‘ of ‗focusing‘. Daarna heeft hij hiervoor een trainingsprogramma ontwikkeld voor wie niet zomaar in staat is om dat zelf te doen. Recovery focusing biedt ondersteuning en verdieping van het 12 Stappen Herstelprogramma (AA). Het leidt ons door de kern van de verslaving en de verwonding heen, op een zachte maar krachtige manier, naar een genezingsproces. We herontdekken onze waarheid, de betekenis van ons ware zelf, dat we in leven zijn. Recovery focusing maakt het ons mogelijk om elke Stap meer innerlijk te ervaren dan alleen maar het proces verstandelijk te doorlopen. Recovery focusing onderzoekt „het ergste van‟ een verslavingsproces en vergelijkt dit met „het beste herstel‟. Deze aanpak van ‘vergelijken en contrasteren‟ maakt het ons mogelijk om helder onze basiskeuze in te ‗zien‘: terugkeren naar de verzonken platte machteloosheid van de verslaving of vreugde scheppen in het versterkt herstelde leven. Ervaren van de beste herstelmogelijkheid maakt het ons lichaam mogelijk om hoop op herstel te voelen; dus een innerlijke manifestatie van alles wat het zou kunnen zijn. Het gedraagt zich als een licht waarheen we ons kunnen bewegen, een licht dat we eigenlijk nu kunnen ervaren! Stap 1: Ik erken, dat ik machteloos sta tegenover mijn verslaving, pijn, problemen of psychische verwondingen en ik erken dat mijn leven onhandelbaar is geworden Focusinstructie: wat komt er van binnen bij me op over machteloosheid en onhandelbaarheid? P (alcoholiste): Ik zie mijn brein; alle aderen zijn gevuld met bloed. Het verandert nu in iets wits, en dan komt er iets, een verbinding tussen mijn brein en mijn hart – een heen en weer verbinding daartussen. (ze blijft erbij stil staan): Nu, voel ik een brok in mijn keel. Een brok dat door alcohol is veroorzaakt. (en het inzicht komt): Ik zie dat de alcohol de verbinding tussen hart en brein aan het verbreken is. M (cocaïne verslaafde): ik zie een hoop dingen; ze zijn opgebroken, ze lijken incompleet. Ik voel me als een lege zak. Een lege zak en bovendien zonder geestelijke gezondheid . M2 (crack en cocaïne verslaafde): ik zie mezelf slapend onder een brug. Ik voel afschuw, misselijkheid hier midden in mijn buik. Dit heeft liefde nodig. L: Het woord dat van binnen naar boven komt is: wroeging. Ik wil alles uit mijzelf wegnemen dat ook maar iets of iemand heeft beschadigd. E: Ik heb het gevoel alsof ik helemaal onder het zand zit, en ik wil mezelf schoon maken, het zand helemaal afwrijven, maar ik kan het niet (maakt bewegingen van zand afwrijven). Hier hebben we nu gezien hoe cliënten het ergste van hun verslaving hebben ervaren op dit moment. Ze zijn innerlijk in contact gekomen met een nieuw gevoel erover en hebben dat tot uitdrukking gebracht. Omdat het vertellen zo vanuit het hart komt, luistert de hele groep rustig en intensief. Focusinstructie: Wat komt er van binnen bij je op bij het woord: Nuchter (droog staan) M: ik krijg een beeld van een gezinsportret, iedereen glimlacht. De woorden die bij deze foto komen zijn: gezamenlijke harmonie waar iedereen gelukkig is. Hij gaat rechtop zitten, lijkt trots. M2: Ik zie een explosie van licht. Ik zie mezelf een wit pak dragen. Het woord adt boven komt is: metamorfose. Alles van binnen en van buiten is wit. Hij blijft hierbij stilstaan: wat er nu komt is ‗Hallo‘ (en hij glimlacht); Hallo (Hij blijft glimlachen). L: Nuchterheid betekent voor mij: me goed voelen. Het betekent me goed voelen, in volle lengte rechtop staan en geliefd worden. Zijn gehele lichaamspostuur verandert als hij rechtop gaat zitten en dit vertrouwelijk vaststelt. E: Ik krijg het woord vrijheid. Ik zie mezelf naar de top van de berg gaan, er is een reling waaraan ik me kan vasthouden. De wind waait om me heen en ik vind het uitzicht mooi. Ik voel me vrij. 23
P: Ik zie een weg, en sommige auto‘s rijden komen mooi vooruit, terwijl andere auto‘s vaststaan aan de kant van de weg, als gehandicapten. Ik beschouw mezelf niet langer als gehandicapt. Ik ben nu fijn de weg aan het afrijden. Deze cliënten hebben nu een ervaren gevoel van ‗nuchterheid‘ gehad. Ze hebben hun verslaving mee naar binnen genomen en de machteloosheid ervan gevoeld; en toen hebben ze die veranderd in een gevoel hoe ze zouden zijn in een nuchtere staat, zoals Nu bij hen van binnen. Hun gemoedstoestand is verschoven en ze hebben nu hoop voor zichzelf gekregen. Recovery Focusing introduceert ook de barmhartige ‗focushouding‘ in ons Stappenwerk door enige manieren te laten zien waarop Zelfempathie kan worden onderzocht en in ons binnenste kan worden ingebracht (Lee, Domain Focusing). Deze aardige, vriendelijke, of nieuwsgierige manier van bij jezelf zijn en bij onze gevoelde ervaring schept een verwelkomend gevoel van veiligheid voor het focusproces, het laat toe dat het zich opent en ontplooit naar believen. G. werkt aan haar Stap 6 karakterfout van ‗luiheid‘. Ze zegt: Ik krijg er een beeld van alsof ik binnen in een cocon zit. Doordat ze er bij stil blijft staan, is ze in staat zich te realiseren dat dit haar enig broodnodige behaaglijkheid geeft en kan ze enige vriendelijkheid opbrengen voor haar luiheid. Ze glimlacht als ze zich realiseert dat haar luiheid helemaal geen slecht iets is, maar dat het haar iets positiefs geeft, wat ze nodig heeft. Dan vraagt ze het wat het nodig heeft. Ze zegt: Ik krijg een beeld van een kever, die bezig is een bal vuiligheid voort te duwen. Dat betekent dat ik het werk moet doen dat ik moet doen. Het zal moeilijk zijn zoals het beklimmen van een berg, maar zal in staat zijn om de top te halen en dan zal ik me goed voelen. We beginnen Recovery Focusing groepen vaak met Zelf empathie; jezelf liefhebben. We vragen onszelf af hoe we graag bij onszelf willen zijn. We checken dat door te bezien of we dat bij ons naar ons binnenste kunnen brengen. P. was bijvoorbeeld in staat om te zien dat hij het nodig heeft om barmhartig te zijn voor zichzelf, en hij gaf zichzelf een schouderklopje. Hij zei dat hij zichzelf nog nooit een schouderklopje had gegeven. Dit klopje bracht de noodzakelijke barmhartigheid naar zijn binnenste. Beginnen met zelfempathie schept een gevoel van innerlijke veiligheid. Elke Stap krijgt een grotere persoonlijke betekenis voor diegenen van ons die dit doorlopen op onze eigen unieke belichaamde manier. We hebben persoonlijk de Stap ervaren, zoals ons lichaam het beleeft. Cliënten die focussen praktiseren zijn meer en meer in staat om werkelijk een gevoel in hun lichaam te ervaren, en te beschrijven wat er is, diepgaander dan alleen maar inzicht te verkrijgen vanuit de beelden zelf. In Recovery Focusing verwelkomen we alles wat er komt. Sommige cliënten krijgen alleen een zinnetje of een woord. Dat is hun zin en het kwam vanuit hun binnenste. Hier zijn nog een paar voorbeelden van focussen in Stap 2: Ik geloof dat er een Macht is, groter dan onszelf, die mij geestelijk herstel kan geven. Na het delen van beelden van henzelf zoals ze echt waren toen ze hun ‗bodem‘ raakten, kwam er dit naar boven omtrent hun Hogere Macht. J: Ik zie een superieur wezen met een lange cape. Deze cape is gemaakt van het heelal en lijkt levend te zijn. Het voelt majestueus. Dit majestueuze wezen heeft zich omgedraaid, maar op een manier alsof het wil zeggen: volg mij. L: Ik zie Jezus, maar Jezus is bezig om mijn rug te ondersteunen , vriendelijk zachtjes me voort te duwen en te zeggen: ga maar verder. L: Ik krijg een beeld van grote handen, die bezig zijn om me uit woelig water op te scheppen, en me op het droge te zetten. Ik voel verlichting van binnen. Alsof het ergste over is. V: Ik zie een wit licht dat me omringt. Ik kan het voelen op mijn huid, helemaal om me heen. Ik voel me omwikkeld met wit Licht als in een cocon . Beschermd. C: Ik zie een opening, iets kleins aan de horizon, waar ik naartoe aan het bewegen ben. Als ik er naar toe ga, opent het zich naar een grote ruimte waar alles goed is. Dat voelt goed.
24
M2: Ik zie een mummie, die uit zijn wikkels aan het breken is. De woorden die daarbij komen zijn: de ketenen verbreken. Ik zie mijn gezicht als het te voorschijn komt uit deze wikkels. Ik voel me vrij, en vredig. Met Hoop. L: ik voel me capabel. En alsof ik mijn proces aan het volgen ben. Ik voel me gelukkig. Bewust. E: Ik zie mezelf bezig met het nemen van besluiten, en met het maken van enige aantekeningen – aan het werk. Het gevoel dat erbij hoort is zekerheid en veiligheid. M: ik zie een wereld van witte katoen, waar alles schoon is. Alles is nieuw. Ik voel verlichting van binnen. En een gevoel van mogelijkheden. R: ik zie een Griekse godin. Het woord ‗verlichting‘ komt. Ik voel me op mijn gemak. J: ik zie mezelf de teugels van een paard pakken, in een rijtuig. Ik voel me erg zeker van mezelf. En tenslotte, een cliënt deelt wat er bij hem opkomt bij Stap 3: Ik neem een beslissing om mijn wil over te geven aan de Hogere Macht (God). Hij ziet licht aan en uit flikkeren, in een kamer, totdat, eindelijk, het licht aanblijft. (Tevoren had hij een gevoelde betekenis gehad van vallen, vallen in een zwart gat middenin zijn borst, een grote leegte). Hij begrijpt nu dat hoewel hij het contact met zijn Hogere Macht zou kunnen verliezen (lichten aan en uit), tenslotte het licht aan zal blijven. We kunnen zien dat de meeste cliënten beelden krijgen, en dat deze beelden een zeker gevoel binnen in hun lichaam dragen. Uit deze voorbeelden zien we focussen in geestelijke gezondheid voor hen mogelijkheid heeft geopend om dat te ervaren als ‗veiligheid‘, ‗op je gemak voelen‘, ‗bewust‘, ‗met hoop‘. Door te focussen ervaren deze cliënten zelf het beste van Recovery (Herstel). Bovendien kan het focusproces iedere ochtend worden gebruikt als een manier om de dag te beginnen of ‘s avonds om een dag af te sluiten met een oefening van ‗ruimte maken‘. Het kan worden toegepast op wat voor manier dan ook bij het werken aan een bepaalde Stap, of onze zuiverheid, nuchterheid, herstel. Het maakt het ons mogelijk om gevoelens te verwerken, die op mochten komen als we door de stappen heen werken, het biedt ons zo een extra gereedschap om het leven in ogenschouw te nemen volgens zijn eigen typische karakteristieken. Mochten 12 Stappers tenslotte gaan meedoen aan diepgaander focustraining waarbij duo‘s als focusmaatjes oefenen en met focusworkshops, dan zullen ze nog een andere veilige ‗heilige deelplek‘ hebben voor dit krachtige proces om hun herstelprogramma te versterken. De ondersteunende kwaliteit van focussen / luister uitwisselingen in een focuspartnerschap schept een sfeer van wederzijds respect en zelfrespect. De onvoorwaardelijk positieve aandacht, die in dit gelijkwaardig partnerschap wordt geboden is als medicijn voor ons kwetsbare, beschadigde zelf. Focus partnerschap helpt ons vertrouwen te verbeteren in eerlijke communicatie en in onze eigen mogelijkheid om toegang te krijgen tot de waarheid. Het geeft ons ook een gevoel van ‗waardigheid‘ doordat het ons mogelijk maakt om te zorgen voor betekenisvol naar elkaar te luisteren, zodat we het gevoel krijgen te geven als we ontvangen. Zo voegt focussen iets toe aan de basis dynamiek van Recovery: delen en elkaar ondersteunen. Kruisbestuiving van deze twee krachtige praktijken maakt Recovery des te meer begerenswaardig en om je in te verheugen. Zowel focussen als het werk in Stappen helpt mensen het woord ‗zuiverheid‘ te begrijpen en een nieuwe vrede te leren kennen en nieuw geluk (Big Book, Promises). Niet langer vastzittend in een verslavingsproces, zijn we vrij om ons vastzitten in een voortgangsproces te brengen. Door dit proces, komt ons ware zelf te v oorschijn in een gefundeerde autenticiteit. Door onze mogelijkheid te ontwikkelen om ons ‗zelf in het nu‘ (zie Ann Weiser Cornell) door te werken, ervaren we ons Hogere Zelf, dat wijze gevoel van onze eigenste beschouwer / getuige zelf dat in staat is aanwezig te zijn bij alle ervaringen op een kalme, liefdevol betrokken manier. Tenslotte opent focussen voor ons vaak direct toegang tot een geestelijke ervaring van verbondenheid met alles wat er is, een ‗overgegeven‘ staat waar alles goed is, die geheel ervaren wordt in verstand, ziel en lichaam, je hart als een complete ervaring van op je gemak zijn, in de rust.
25
9. Oefening Ruimte maken voor twaalf stappers (AA) Recovery focusing manual, Suzanne Noël (2010) 1. Ontspanningsoefening ter inleiding Neem een paar minuten om je lichaam te voelen. Let eens op je voeten. Haal diep adem. Beweeg je aandacht van je voeten langzaam naar boven naar je gezicht. Let intussen op hoe je van binnen bent. Haal nog eens diep adem en let eens op je borst en je buik, hoe die op dit moment zijn. Let op je gezicht en je voorhoofd. Haal diep adem. 2. Ruimte maken Stel jezelf de volgende vragen: Wat staat er in de weg om vandaag nuchter (niet toegeven aan verslaving) te zijn? Wat maakt het verlangen naar die verdovende werking zo sterk? Wat is er met je aan de hand? Wacht.…. Antwoord (schrijf het kort op met een paar steekwoorden) …….. Neem dit in gedachten uit je zelf weg en plaats het voorzichtig naast je, op een plank misschien. Of leg letterlijk het beschreven papiertje naast je neer. Dan weet je dat je eraan kunt werken als dit werkelijk je focussende aandacht vergt. Als het te groot is, dan plaats je het in een andere provincie of land, of in de verzorgende handen van je Hogere Macht (God), als je die al hebt ontdekt en geaccepteerd. Vraag nog eens: wat staat er in de weg om te gaan werken aan Stap 1 (of welke andere stap ook) Antwoord (schrijf het op in steekwoorden): ……… Leg dit ook voorzichtig ter zijde, terwijl je weet dat je erop terug kunt komen zodra het nodig is. Nu vraag je: wat staat er op dit moment mijn rust in de weg Antwoord (schrijf het op): …. Leg dit ook ter zijde. Ga tenslotte nog eens van binnen alles nakijken: Vraag: schuilt er hieronder nog iets anders dat nu mijn focussende aandacht nodig heeft? Wacht … Antwoord (schrijf het op): …. Leg elk van deze dingen ter zijde totdat je gevoel hebt van ‗hier ben ik zelf‘, een gevoel van jezelf als een wezen dat afgescheiden is van al deze dingen, een toeschouwer of getuige van jezelf (Cornel). 3. Wachten op een lichamelijk ervaren gevoel omtrent één der eerder opgekomen onderwerpen Kun je ergens in je lichaam voelen waar je dit vasthoudt: buik, borst, keel? Antwoord: ……….. Beschrijf hoe het voelt in je lichaam? Strak, open, hard, een kleur etc.? ……… 4. Symboliseer dat ervaren gevoel met een opkomende zin, beeld, metafoor, herinnering, gebaar. Als je geen actueel lichamelijk gevoel hebt gekregen, dan heb je misschien een zin gekregen of een beeld of metafoor (herinnering, gebaar, geluid, etc.) dat je ervaring beschrijft omtrent waaraan je gekozen hebt om aan te werken. Vraag: wat is er het ergste aan? (of wat is de crux ervan?) Antwoord: … Vraag: wat heeft het nodig? Antwoord: ………… 5. Beschouw nu het woord „nuchter‟ (droog staan, onthouding). Wat betekent dat voor je? Wacht tot er een gevoel bij dat ‗nuchter‘ bij je van binnen opkomt, laat een nieuwe lichamelijke ervaring van ‗nuchter‘ zich vormen. Zie je er een beeld bij? Of komt er een zinnetje bij je op? Beschrijf wat er opkomt: … Hoe voelt het in je borst/buik/lichaam als je hier aan denkt? Schrijf het op:……………. Houd vast aan hoe je voelt over ‗nuchter zijn‘ en vraag jezelf: Wat is het beste hiervan? Antwoord: …… Elke keer als je je niet goed voelt, kun je een ogenblik nemen om te focussen op wat je ook maar dwarszit. Neem een minuut om te wachten tot er een gevoelde ervaring van binnen uit opkomt, of een zin, een gevoel in je lichaam, een beeld of een metafoor, of een herinnering. Beschrijf die. Vraag dan jezelf: wat is het ergste hieraan? Vraag dan jezelf wat het nodig heeft. Verbeeld je tenslotte hoe het zou zijn als het was opgelost. Sta jezelf toe dat dit gevoel in je lichaam komt. Let op het beste bij jou van binnen. Vreugde. Deel dat met je maatje. 26
10. Voorbereiding op AA Stap 4: moed/actie
beginnen met Zelf Empathie
Noël (2010)
Laten van nu af aannemen dat we beginnen met een lezing uit ons meditatie dagboek of een passend Bijbelgedeelte, bv Mat 25: 14 e.v. de parabel over de talenten: vertrouwen tegenover angst, of gehoorzaamheid tegenover rebellie. Daarna ons zelf tijd gunnen om in contact te komen met ons lichaam. Laten we beginnen met Zelf Empathie Als we denken aan onze verslaving of problemen en onze machteloosheid, wat hebben we dan nodig om juist nu bij onszelf present te zijn? Hoe dan? (Als je helemaal niets kunt bedenken, vraag dan aan jezelf: Kan ik aardig zijn voor mezelf, nu op dit moment? Vriendelijk? Geduldig? Vergevend? Accepterend? Ondersteunend?) Vind een soort van zelf empathie die past bij jouw behoefte om bij jezelf present te zijn en bij het feit dat je deze ziekte, verslaving of problemen hebt. Schrijf het antwoord hieronder op: …………………………………………………………………………………………… Nodig een lichamelijk ervaren gewaarwording daarvan uit. Kijk of iets van die zelf empathie naar jezelf kunt voelen. Misschien kun je jezelf vasthouden, op je zelf een schouderklopje geven, of doe iets dat dit naar binnen kan brengen. Deelronde in de groep. Beoefen focussend luisteren. Vanuit die ruimte van Zelf Empathie ga je nadenken over Stap vier, of ‗erbij zijn‘ Stap vier: Maak een onderzoekende en onbevreesde morele inventaris van jezelf. Ga ruimte maken: Vraag jezelf: Wat staat me in de weg om deze stap te nemen? Wacht op wat er ook maar van binnen bovenkomt. Merk het op en leg het voorzichtig ter zijde. Leg vervolgens elk ding dat boven komt ter zijde, totdat je voelt dat de ruimte van binnen schoon is. Schrijf het op……………………………………………………………………….. Deelronde in de groep. Vanuit deze schoongemaakte ruimte en met je Zelf Empathie vlakbij, kies je één van die dingen eruit, die in de weg staan, om daarop te gaan Focussen. Houd dit als een geheel, en wacht, en sta toe dat een lichamelijk gevoelde gewaarwording daarvan zich vormt. Neem er een poosje tijd voor. Beschrijf deze gevoelde ervaring Kijk uit naar een symbool dat het kan omvatten, een woord, zin, beeld, metafoor, gebaar, houding of emotionele lading of kwaliteit, of herinnering die echt past bij die gehele lichamelijk gevoelde gewaarwording bij dit onderwerp. …………………………………………………………………………… Wat is het ergste hiervan? ………………………………………………………………………… Wat heeft het nodig? (wacht op HET om je antwoord te geven) ……………………………………………………………………………. Of vraag jezelf: wat heb jij nodig om deze stap te zetten? ………………………………………………………………………………….. Merk eens op hoe jij je van binnen voelt met al die gestelde vragen Focussen op Herstel Nu je een van de dingen onder ogen hebt gezien (erbij present bent geweest) die je in de weg staan om een onbevreesde en onderzoekende morele inventaris van jezelf te maken, sta je zelf toe om je te verbeelden hoe jij je zou voelen na het maken van een morele inventaris; nadat je die voltooid hebt, en je al je positieve en negatieve denkpatronen, gevoelens en gedrag kunt zien. Houd dit vast en wacht op iets dat zich kan vormen over hoe dit zou zijn - je kan een lichamelijk gevoel krijgen, of een beeld, zin/woord, lichamelijke houding etc. Schrijf je antwoord hieronder op. ………………………………………………………………………… Sta jezelf toe weer van binnen af te tasten, om je lichaam echt hierin te laten invoelen. Wat is het beste hiervan? ………………………………………………………………………. Geniet ervan en sta je zelf toe om dat gevoel zich te laten uitbreiden. Laat je hele lichaam dit invoelen en verschuif naar een nieuwe houding die dit echt kan vasthouden. Blijf ervan genieten. Deelronde met de groep, of met je begeleider, je focusmaatje, of een goede vriend. 27
11. Lesprogramma voor de verdiepingscursus focussen: gevorderd luisteren, begeleiden, omgaan met blokkades 7e dagdeel: De kracht van luisteren Thema: luisteren zonder te oordelen Bijbelsstudie: Jezus: ook ik veroordeel u niet Joh 8: 11. Heb je naaste lief, want hij is als jezelf De Emmaüsgangers (Lucas 24;13-35) De Emmaüsgangers (Lucas 24) waren overweldigd door hun gevoelens aangaande alle ellende die hun de laatste paar dagen was overkomen. Hoe Jezus was vermoord, terwijl ze al hun hoop op Hem hadden gesteld, dat Hij hen zou bevrijden van de Romeinen. Hun gedroomde koning was dood. En nu waren er ook nog een paar vrouwen, die een leeg graf hadden gezien. Ze waren compleet in verwarring. Jezus komt naast hen lopen en geeft hen de ruimte om hun hart te luchten. Jezus vraagt: wat is er toch aan de hand, wat jullie zo druk met elkaar bespreken? Ze antwoorden met een verwijt, dat hij dan wel de enige vreemdeling in Jeruzalem is, die niet zou weten wat er gebeurd is. Jezus hoort ze geduldig aan. Hij laat ze helemaal uitpraten. Maar dan gaat zijn luisteren over in een confrontatie. Stommelingen, begrijp je dan niet wat er in de Bijbel allemaal staat over de Messias, de verlosser, de bevrijder? Maar even geduldig begint Jezus het hun uit te leggen. Het blijft echter op dat moment allemaal een dikke mist voor hen, het is te complex om dat in één keer te bevatten, het begint wel een beetje te dagen, maar de zon komt nog niet op. Later zullen ze daarover zelf zeggen: was ons hart niet brandende in ons toen Hij ons de Schriften uitlegde? Een herstelproces ondervindt zijn grootste belemmering meestal in een overweldigd worden door gevoelens omtrent alle ellende die iemand is overkomen. Je voelt je slachtoffer en je bent je als zodanig gaan gedragen. Slachtoffergedrag is vaak erg destructief, met verslavende zelfmedicatie tegen de innerlijke pijn. Een luisteraar moet erop bedacht zijn, om de focusser ruim de gelegenheid te geven om die pijn te vertellen, zonder enig verwijt over de eventuele verslaving. Als ik als jurist naar een schuldsaneringcliënt luister, dan probeer ik daarbij gelijktijdig te luisteren naar zowel diens gevoelens als naar juridisch relevante feiten. Daarna probeer ik die gevoelens te spiegelen en geef ik een samenvatting van de feiten. Ik vraag ze ook om hun eigen aandeel onder ogen te durven zien, hoe klein dat ook moge zijn. Dat vergt een focusproces. Ik heb ook wel eens iemand rechtstreeks geconfronteerd met zijn overtreding van het tiende gebod. Die cliënt besefte dat meteen, kon het belijden en had er diep berouw over. Dat werkte bevrijdend. Hij kon zijn slachtoffergedrag afleggen en vond binnen een week weer een baan, waarmee hij zich uit de schulden kon werken. Confrontatie vergt liefde voor de confident, geen veroordeling. Tenslotte ben ik geen haar beter! Heb je naaste lief, want hij is als jezelf Jezus confronteerde de Emmaüsgangers met de Schriften. Dat konden ze niet in één keer bevatten. Meestal is er een veel langduriger herstelproces nodig, waarbij iemand begeleid wordt door een geduldige luisteraar, die in de eerste plaats helpt om overweldiging van gevoelens te voorkomen of te verhelpen. Een belangrijk hulpmiddel is desidentificatie. Vaak zijn het slechts delen van iemands persoonlijkheid die getraumatiseerd zijn. Maar die delen dreigen een overweldigende invloed te hebben op zijn gehele persoonlijkheid. Zo‘n gevoelsuiting van een focusser, kan een luisteraar spiegelen met er is ‗iets‘ in jou dat zich ‗…‘ voelt, zou je dat aspect aandacht kunnen geven. Dat helpt om enige afstand te nemen tot het probleem. Dit is uitvoerig uitgewerkt door Ann Weiser Cornell. De begeleider houdt het proces in de gaten. Hij is proactief present bij het proces van de focusser. Luister- en focusoefening in groepsverband volgens het model van Suzanne Noël (2010) Huiswerk: minstens eenmaal per week oefenen met je focusmaatje 28
8e dagdeel: De criticus en andere stemmen Thema: geweten, consciëntie, onderscheiden van andere stemmen Zuivering door het Woord Joh 15: 3 De criticus als een bezorgde vriend Embracing the inner critic (Stone 1993) Wanneer is bevrijding geëigend? Luister- en focusoefening in de groep Rom2:15 immers, zij tonen, dat het werk der wet in hun harten geschreven is, terwijl hun geweten medegetuigt en hun gedachten elkander onderling aanklagen of ook verontschuldigen Rom9:1 Ik spreek de waarheid in Christus, ik lieg niet, want mijn geweten betuigt mij dit mede door de heilige Geest 1Cor8:7 Maar niet bij allen is die kennis. Want sommigen, in hun geweten nog niet los van de afgod, eten (dit vlees) als afgodenoffer en hun geweten, dat zwak is, wordt erdoor besmet Hoe kun je nu eigenlijk weten waar een innerlijk stem vandaan komt? Johannes 15 Zuiveringsproces 1 Ik ben de ware wijnstok en mijn Vader is de wijngaardenier. 2 Als een van mijn ranken geen vrucht draagt, snoeit Hij die weg. En als een rank wel vrucht draagt, snoeit Hij die bij, zodat ze gezuiverd wordt en nog rijkelijker vrucht draagt. 3 Jullie zijn al gezuiverd door het woord dat Ik jullie verkondigd heb.
Bij een focusproces kun je te maken krijgen met innerlijke stemmen, die niet gebaseerd zijn op een zuiver geweten, noch op de stem van de Heilige Geest, maar die te maken hebben met een streng oordelende ouder of andere autoriteit, waarvan de innerlijke stem nu nog luider en indringender klinkt dan die ouder zich ooit geuit heeft. Soms misbruiken ze ook de Bijbel om anderen de les te lezen. In ernstige gevallen gaat het om stemmen van een afgesplitst deel van de persoonlijkheid, soms zijn die zo vast gaan zitten dat ze zelfs demonische vormen aangenomen hebben. Het is belangrijk om die criticus en andere stemmen te leren onderscheiden van het geweten. een goede verhouding tot je innerlijke criticus te ontwikkelen; embracing the inner critic (Stone 1993) andere stemmen te leren onderkennen als delen, die getraumatiseerd zijn: desindentificatie en presentie.
Bevrijding Ik heb eens iemand begeleid in een focusproces, waarbij we op zijn verzoek met gebed gestart waren. In de loop van de sessie verscheen er een heel sterke criticus op het toneel, die samenhing met een onverwerkte zonde uit het verleden. Hij had die zonde beleden tegenover God en tegenover de betrokken mensen. Hij wist heel goed dat Jezus voor zijn zonden gestorven was en toch kon hij er niet los van komen. Zijn geweten was op dit punt misvormd. Het zat zo diep dat hij bevrijding nodig had. Die bevrijding heb ik toen in Jezus' naam uitgesproken. Deze confident heeft toen uitdrukkelijk bevrijding ervaren in zijn innerlijk. Deze criticus is daarna ook weggebleven. Luister- en focusoefening in de groep Huiswerk: minstens eenmaal per week oefenen met je focusmaatje 29
9e dagdeel: Angst
Thema: angst is een gebrek aan vertrouwen
Vertrouwen en angst, of gehoorzaamheid en rebellie Na de ommekeer in het leven van Zacheüs komt Jezus met een waarschuwing, dat leven in Gods koninkrijk veel meer vergt dan alleen maar bekering. Je overgeven aan een veranderingsproces vergt veel vertrouwen. Jezus legt dat uit in de parabels van de ponden (Luc19) en de talenten (Mat25). Mattëus 25 14 Of het zal zijn als met een man die op reis ging, zijn dienaren bij zich riep en het geld dat hij bezat aan hen in beheer gaf. 15 Aan de een gaf hij vijf talent, aan een ander twee, en aan nog een ander één, ieder naar wat hij aankon. Toen vertrok hij. Meteen 16 ging de man die vijf talent ontvangen had op weg om er handel mee te drijven, en zo verdiende hij er vijf talent bij. 17 Op dezelfde wijze verdiende de man die er twee had gekregen er twee bij. 18 Degene die één talent ontvangen had, besloot het geld van zijn heer te verstoppen: hij begroef het. 19 Na lange tijd keerde de heer van die dienaren terug en vroeg hun rekenschap. 20 Degene die vijf talent ontvangen had, kwam naar hem toe en overhandigde hem nog vijf talent erbij met de woorden: ―Heer, u hebt mij vijf talent in beheer gegeven, alstublieft, ik heb er vijf talent bij verdiend.‖ 21 Zijn heer zei tegen hem: ―Voortreffelijk, je bent een goede en betrouwbare dienaar. Omdat je betrouwbaar bent gebleken in het beheer van een klein bedrag, zal ik je over veel meer aanstellen. Wees welkom bij het feestmaal van je heer.‖ 22 Ook degene die twee talent ontvangen had, kwam naar hem toe en zei: ―Heer, u hebt mij twee talent in beheer gegeven, alstublieft, ik heb er twee talent bij verdiend.‖ 23 Zijn heer zei tegen hem: ―Voortreffelijk, je bent een goede en betrouwbare dienaar. Omdat je betrouwbaar was in het beheer van een klein bedrag, zal ik je over veel meer aanstellen. Wees welkom bij het feestmaal van je heer.‖ 24 Nu kwam ook degene die één talent ontvangen had naar hem toe, hij zei: ―Heer, ik wist van u dat u streng bent, dat u maait waar u niet hebt gezaaid en oogst waar u niet hebt geplant, 25 en uit angst besloot ik uw talent te begraven; alstublieft, hier hebt u het terug.‖ 26 Zijn heer antwoordde hem: ―Je bent een slechte, laffe dienaar. Je wist dus dat ik maai waar ik niet heb gezaaid en oogst waar ik niet heb geplant? 27 Had mijn geld dan bij de bank in bewaring gegeven, dan zou ik bij terugkomst mijn kapitaal met rente hebben terugontvangen. 28 Pak hem dat talent maar af en geef het aan degene die er tien heeft. 29 Want wie heeft zal nog meer krijgen, en wel in overvloed, maar wie niets heeft, hem zal zelfs wat hij heeft nog worden ontnomen. 30 En die nutteloze dienaar, gooi die eruit, in de uiterste duisternis, waar men jammert en knarsetandt.‖ Vrede & Verzoening Zacheüs hunkerde naar verzoening. Jezus hem zag zitten en wilde maaltijd met hem houden (Op 3:20). Petrus werd bang toen hij op het water liep, maar riep meteen ‗help‘ (Mat14: 28-32) en kreeg een maaltijd (Joh21:15). In de Oosterse cultuur heeft een gezamenlijk maaltijd de betekenis van verzoening. Na ondertekening van het vredesakkoord in Camp David hebben Anwar Sadat en Menachem Begin dit een paar dagen later bezegeld met een gezamenlijk maaltijd in Beersheba. Na de Oslo akkoorden zijn Jasser Arrafat en Jitzchak Rabin daar nooit aan toe gekomen (McCarl 2009). Angst als vruchtbare focusplek Zou je met zelfempathie naar je angst durven kijken? Wat is er toch zo angstig aan? Vraag of dat misschien een stapje achteruit zou willen doen, of anders doe je zelf een stapje achteruit, om er wat beter omheen te kunnen kijken wat het nu eigenlijk is, dat je zo angstig maakt. Vaak heeft het te maken met een traumatische gebeurtenis in je jeugd. Zou je eens in gedachten als volwassene naast dat kleine jongetje willen gaan zitten en een arm om hem heen slaan? Door naast het kleine kind te gaan staan, ben je bezig te voorkomen dat de traumatische gevoelens uit je jeugd je overweldigen in je volwassen leven, zodra iets in het heden je herinnert aan dat trauma. Je hebt dan de neiging te reageren als een klein kind. Desidentificatie voorkomt overweldiging. Presentie op een gepaste afstand. Angst betekent dat er iets je dwars zit, dat nog verwerking behoeft. Angst biedt daarom een vruchtbare plek om al focussend aandacht te geven aan de onderliggende pijn. Dan komt vertrouwen weer terug! 30
10e dagdeel: Karaktervorming Thema: rotting of groei van je karakter Negenvoudige vrucht van de Geest Gal 5: 22 Vergeving vergt een rouwproces Luister- en focusoefening in de groep
Matteus 6 Beproeving en het kwaad 13 En breng ons niet in beproeving, maar red ons uit de greep van het kwaad. Jacobus 1 Beproevingen 2 Het moet u tot grote blijdschap stemmen, broeders en zusters, als u allerlei beproevingen ondergaat. 3 Want u weet: wanneer uw geloof op de proef wordt gesteld, leidt dat tot standvastigheid. 4 Als die standvastigheid ook daadwerkelijk blijkt, zult u volmaakt en volkomen zijn, zonder enige tekortkoming. Galaten 5 De negenvoudige vrucht van de Geest 22 Maar de vrucht van de Geest is liefde, vreugde en vrede, geduld, vriendelijkheid en goedheid, geloof, 23 zachtmoedigheid en zelfbeheersing. Johannes 15 Snoeiproces 1 Ik ben de ware wijnstok en mijn Vader is de wijngaardenier. 2 Als een van mijn ranken geen vrucht draagt, snoeit Hij die weg. En als een rank wel vrucht draagt, snoeit Hij die bij, zodat ze gezuiverd wordt en nog rijkelijker vrucht draagt. 3 Jullie zijn al gezuiverd door het woord dat Ik jullie verkondigd heb.
situatie Bitterheid Depri Bezorgdheid Irritatie Hardheid Frustraties Twijfel Hebzucht Doelloosheid
verleiding wrok koesteren baart moord boosheid en zelfbeklag koesteren angst koesteren baart psychose God, geef me geduld, maar meteen laat jij je opfokken tot drift? troost zoeken in verslavingen Gekoesterde twijfel baart ongeloof controle, dominantie, concurrentie Overal op reageren, koopjes jagen
zuivering (Joh 15: 3 en Gal 5: 22,23) vergeving baart liefde lof offeren geeft blijdschap werp je bekommernis op Hem: baart vrede breng je kind in gebed (geduld oefenen) bidden voor je vijanden baart vriendelijkheid Jezus heeft al jouw onrecht gedragen: goedheid one lamentation a day keeps the devil away: geloof de ander uitnemender achten: zachtmoedigheid zelfbeheersing geeft sabbatsrust
Hoe kan focussen behulpzaam zijn? Zelfbeheersing wordt bedreigd door verwarring en chaos. Focusstap 1 ‗ruimte maken‘ is erg belangrijk. Bij nederigheid en zachtmoedigheid is het belangrijk om inzicht te krijgen in je ‗locus of control‘. Goedheid wordt bedreigd door frustraties en verslavende zelfmedicatie: recovery focusing helpt. Vrede wordt bedreigd door angst. ‗ruimte maken‘ en ‗empathie‘ helpen om vertrouwen terug te winnen. Blijdschap wordt bedreigd door slachtoffergedrag. Empathie en presentie zijn belangrijk. Liefde wordt bedreigd door wrok. Focussen helpt bij een rouwproces dat tot vergeving kan leiden. Echte doorleving vergt een veel langer proces dan één dagdeel van een focusworkshop. Een zelfhulpgroep, zoals van de AA of de Celebrate Recovery, kan daarbij heel nuttig zijn, mits je deelneemt op hartsniveau, waarbij focussen een goed hulpmiddel is. Maar nog beter: je focusmaatje! Huiswerk: minstens eenmaal per week oefenen met je focusmaatje. Dan kan focussen een tweede natuur van je worden. 31
11e dagdeel: Ontvangen Thema: Berusting (Hebreeën 4) Werking van een rouwproces Ik laat u niet gaan tenzij gij mij zegent (Genesis 32:27). Wanneer is absolutie geëigend? Luister- en focusoefening in de groep
Focussen helpt bij het verwerken van frustraties in je innerlijk. Het helpt je om de verschillende fasen van een rouwproces te doorleven in je innerlijk. Dat begint meestal met ontkenning, dan volgt boosheid. Als je boosheid combineert met zelfbeklag eindig je in een depressie met slachtoffergedrag. Bij een goede doorleving van het proces ontstaat er ruimte voor diep verdriet om het verlies te verwerken. Pas daarna kun je rust vinden in de feitelijke situatie. Dat heet berusten. De herinnering is er nog wel, maar je kunt er nu gewoon over praten, zonder meteen in een depressie te verzinken. Wat zegt de Bijbel over berusting? Het begint al meteen in Genesis. God zag dat het goed was wat Hij geschapen had. Na zes dagen rustte Hij. God berustte op de zevende dag, die Hij proclameerde tot een sabbat, een rustdag. Hebreeën 4 spreekt over Gods toorn: nooit zullen zij mijn rust ingaan. Dat slaat op de Israëlieten, die het beloofde land niet durfden ingaan vanwege de reuzen, die de verkenners hadden gezien. Ze hadden geen vertrouwen in Gods belofte, dat zij dit land in bezit mochten nemen. Ze moesten nog veertig jaar rondzwerven in de woestijn, totdat die generatie was uitgestorven. Maar er staat in Hebreeën ook dat er vandaag nog een dag is om die rust in te gaan, als je gelooft dat Jezus voor jou de overwinning op het kwaad heeft behaald en jij daarop durft te vertrouwen. Dat is de Bijbelse notie van berusting. Dus aan het eind van elke focussessie is het van belang om in ontvangst te nemen wat je in je innerlijk hebt ontdekt, om dat te erkennen en te bevestigen dat het goed was. Dat is een vorm van berusting. Dan kun je weer verder. Zegenen Het proces kan een hele worsteling zijn. Soms te vergelijken met de nachtelijke strijd die Jacob met God voerde aan de rivier Jabbok. Aan het eind van de nacht zei Jacob: ik laat u niet gaan tenzij Gij mij zegent (Gen 32:27). Als een focusser daarvoor open staat kan een begeleider de focusser zegenen met wat hij in die sessie heeft meegemaakt. Vaak zegen ik ook het lichamelijk ervaren gevoel. Absolutie Als tijdens het focusproces een zonde aan het licht is gekomen en de focusser daarover diep berouw heeft getoond, dan kan het geëigend zijn, dat de begeleidende pastoraal werker daarover in Jezus‘ naam vergeving uitspreekt. Met een deftig woord heet dat absolutie.
Markeren Soms moet een focussessie door tijdgebrek voortijdig worden afgebroken. Dan is het van belang om de felts sense te bedanken en uitdrukkelijk het punt te markeren zover als de focusser in deze sessie met zijn proces gekomen is.
Huiswerk: minstens eenmaal per week oefenen met je focusmaatje Dan kan focussen een tweede natuur van je worden.
32
12e dagdeel: Traumaverwerking in een pastorale setting Thema: Traumaverwerking Omgaan met stress en met regressie Dubbele presentie: heden en verleden Bijbelstudie: Ps.23:4 Al ga ik door een dal van diepe duisternis, ik vrees geen kwaad; want Gij zijt bij mij. Klaagliederen 3: 22 Het zijn de gunstbewijzen des HEREN, dat wij niet omgekomen zijn, want zijn barmhartigheden houden niet op, 23 elke morgen zijn zij nieuw, groot is uw trouw! 24 Mijn ziel zegt: Mijn deel is de HERE, daarom zal ik op Hem hopen. Het belang van stressreductie Als beginnend pastoraal werker kreeg ik eens van iemand te horen, dat hij zo kwaad was op zijn ex, dat hij haar wel kon vermoorden. Drie dagen later heeft hij dat ook daadwerkelijk gedaan. In de gevangenis is hij enkele jaren later een natuurlijke dood gestorven. Omdat ik nog in opleiding was, kon ik met mijn ontsteltenis terecht bij mijn supervisor. Wat had ik fout gedaan, hoe had ik het misschien kunnen voorkomen? Ik was geschrokken, en ik had verstandelijk gereageerd, waardoor de stress bij mijn cliënt was toegenomen. Als ik meer empathisch bij hem present was geweest en meteen begonnen was om ruimte te scheppen voor zijn innerlijke pijn, dan zou de stress verminderd zijn en had er langzamerhand een verwerkingsproces op gang kunnen komen, zonder gewelddadigheden. Het nut van focussen ter voorbereiding van psychotherapie en ter ondersteuning daarvan. Jaren later zocht iemand mijn hulp, waarbij ik na enige tijd ontdekte, dat er diepe innerlijke pijn vanuit onverwerkte trauma‘s onder zat. Maar hij durfde niet naar een psychiater. Ik had zoveel empathie met hem dat ik hem ook niet aan zijn lot wilde overlaten. Op www.focusing.org ontdekte ik hoe ik mijn vaardigheden als focusbegeleider kon benutten bij iemand met een traumatisch verleden. Hoe je met regressie moet omgaan, hoe je een cliënt moet begeleiden om gelijktijdig present te zijn in twee werelden, die van het heden en die van het verleden. Een half jaar lang heb ik hem in wekelijkse sessies begeleid in een focusproces, waarbij hij stapje voor stapje verder kwam. Aan het eind van zo‘n sessie vroeg ik steeds of er misschien nog meer was dat aandacht behoefde. Ik merkte dat het er duidelijk wel was, maar hij bleek dat telkens niet aan te durven. Dus liet ik het hem markeren. Als hij in de daaropvolgende week gillend van een nachtmerrie wakker werd, kon hij ‗het‘ markeren en zichzelf beloven daarop bij de volgende sessie te gaan focussen. Dat is zo een aantal maanden doorgegaan, waarbij hij steeds verder kwam in zijn verwerking. Toen begon hij lichamelijke klachten te vertonen, waarvan ik vermoedde dat die te maken zouden kunnen hebben met die trauma‘s uit zijn verleden. Na consult van huisarts en specialist bleek er inderdaad niets lichamelijks aan de hand te zijn. Nu was het moment aangebroken dat hij wel naar een psychiater durfde voor psychotherapie. Deze had een heel andere aanpak, maar hij vond het goed dat zijn patiënt zo nu en dan toch nog eens bij mij een focussessie ging doen om bepaalde dingen voor zichzelf te verhelderen. Afronden Let erop dat de focusser aan het eind van de sessie weer volledig terugkeert naar het heden. Tijdens de sessie heeft hij zijn aandacht op een traumatische plek uit zijn verleden durven richten (focussen). Soms zal hij moeite hebben gehad om zich gelijktijdig bewust te zijn van het heden. Bovengenoemde cliënt kondigde dan aan dat het hem even te veel werd en dat hij zich op zijn eiland ging terugtrekken. Dan mocht ik een hele poos helemaal niets meer zeggen. Maar aan het einde van de sessie moest ik als begeleider er wel voor zorgen, dat mijn cliënt niet op dat eiland was achtergebleven. Vaak gebeurde het dat na een tijdje van zwijgen hij vanzelf terugkeerde naar het heden. Dan konden we gewoon het punt markeren hoever hij gekomen was. Of anders vraag je: hoe voelt het nu in je lichaam? Wees niet bang fouten te maken Achteraf ben ik tot de conclusie gekomen, dat niet bij elke sessie de echte felt sense waarneembaar was, maar dat lichamelijke pijn soms overheerste. Desondanks bleek het focusgereedschap nuttig. Huiswerk: met je focusmaatje blijven oefenen opdat het een tweede natuur van je wordt. 33
12. Ruimte maken is een beeldvormend integratieproces Feiten en gevoelens kunnen je zo overweldigen, dat je de kluts kwijt raakt. Je bent zo overstuur dat je door de bomen het bos niet meer ziet. Als je feiten en gevoelens gaat sorteren, kun je er weer grip op krijgen. Door het verstandelijk sorteren van de feiten ontplooit zich een patroon. Je begint het bos te ontdekken waarvan die bomen onderdeel uitmaken. Sorteren vergt zelfbeheersing en geduld. Je kunt er een tabel voor gebruiken, of een rekenblad in Excel.
Daarna ga je eens kijken of je er samenhang in kunt ontdekken, een patroon. Misschien verander je de tabel een beetje, opdat er meer samenhang zichtbaar wordt. Die samenhang noemen we de structuur van het patroon. Ruimte maken is een integratieproces om chaos te structureren, of om een samenhang te ontdekken in een warboel van feiten en gevoelens. Soms is het nuttig om er een differentiatieproces aan vooraf te laten gaan om meer feiten boven water te krijgen. Bijvoorbeeld bij dromen. Als iemand wil focussen op een droom, dan laat de begeleider hem eerst de droom vertellen. Daarna laat hij de droom nog een keer vertellen; soms zelfs drie keer. Dan komen meestal steeds meer feiten boven water. De tweede keer wordt de droom meer gedifferentieerd verteld. De tweede keer heb je meer rust om details te vertellen, waarvoor je je de eerste keer geen tijd gunde. Beeldvorming In beelden kun je veel meer feiten tegelijkertijd bevatten dan in afzonderlijk uitgesproken of uitgeschreven woorden. Zo kun je in beelden ook zaken van een andere dimensie makkelijker beschrijven. Zo gebruikte Jezus parabels (gelijkenissen) om het hemelse koninkrijk te beschrijven. Ruimte maken is dus een creatief integratieproces, waarbij je een structuur zoekt om de feiten en gevoelens te kunnen inpassen. Dat werkt stress reducerend en verhelderend. Structuur toomt feiten in. Soms krijg je een structuur opgedrongen om de feiten en gevoelens in samen te persen. Zo‘n structuur kan de lengte zijn van een opinieartikel (700 woorden), of een uitgebreider artikel in een vakblad (3000 woorden), of van een bepaald type boek (100 bladzijden), of het speciale metrum bij een gedicht. Zo kunnen een boek, een artikel, of een gedicht een hoge informatiedichtheid krijgen. Soms kun je tussen de regels door dingen lezen die officieel niet gezegd mogen worden. Sommige mensen hebben de dichtvorm nodig om hun gevoelens beter te kunnen uiten. Grammatica en schrift zijn ook zulke structuren die je gebruikt om je gedachten te ordenen. Zo dwingt het Chinese karakterschrift tot een eenvoudige grammatica en daarmee tot een eenvoudiger manier van denken. Het Chinese karakterschrift is een beeldschrift, waarbij je meer feiten tegelijkertijd kunt verwoorden dan in de letters van het Romeinse alfabet (Flesch 1977). Crisis = gevaar + kans. Deze beelden met een combinatie van karakters geven daardoor een vollere betekenis aan het begrip crisis. Sommige mensen hebben aanleg voor het denken in beelden. Als beelddenkers gedwongen worden om te leren lezen in een patroon van Romeinse letters, dan kan dit gemakkelijk leiden tot het ontwikkelen van leesblindheid, dyslexie (Davis 1998). De traditionele Ierse cultuur is gericht op denken in beelden en gedichten (Bradley 2004). Dat wordt nog steeds actief bevorderd op veel scholen in Ierland. De gebruikte leesmethode speelt in op beelddenkende kinderen en heeft een preventieve werking op het ontstaan van dyslexie. Ook de rekenmethode is al vanaf de eerste klas gericht op het ontwikkelen van ruimtelijk denken, dus het bevorderen van het denken in beelden. Dit E book, deze syllabus vindt zijn oorsprong in een powerpoint presentatie over focussen. De structuur van powerpoint dwong mij ertoe om vooral gebruik te maken van plaatjes om met één oogopslag duidelijk te kunnen maken wat ik met ‗focussen‘ bedoelde. Powerpoint dwong mij tot beknopte beschrijvingen in spreektaal ter verklaring van de beelden. Het structureren schiep ruimte. 34
13. Een Focusmoment
Sandra Hubers
Ze vertelt mij haar verhaal en ik luister, maar het helpt niet. Ze wordt er moe van, net als ik. ―Ik voel me er alleen maar ellendiger door‖, zegt ze, ―en ik praat liever over de toekomst, maar ik kan het niet achter me laten‖. Zo heeft ze al vele malen haar verhaal verteld, zonder dat het hielp. Een verhaal over hoe haar collega‘s klaagden over haar baas – en haar baas over de collega‘s. Zij zat er tussenin, luisterde naar iedereen en kwam zelf niet aan bod. Ze hield haar baas jaren uit de wind en toen het met háár niet meer goed ging, gaf niemand thuis. Ik vraag me af wat er nog ontbreekt, wat er nog verteld en gehoord moet worden om het verhaal rond te maken, af te sluiten. ―Schrijf thuis in een soort brief eens alles op wat je voelt‖, vraag ik. Als ik haar weer zie, is ze boos, heel boos. Op alles en iedereen, vooral op de baas, en dat schrijven vindt ze ook niks. Ze komt die baas binnenkort weer tegen, en wat moet ze dan zeggen? ―Spreek het eens uit, tegen mij, alsof ik je baas was‖, zeg ik. En weer vertelt ze haar verhaal: jij was er niet, jij deed dat niet. ―En hoe voelt dat voor jou?‖ vraag ik. ‖Maak eens een zin met ‗Ik voel me ... ‘ .― En dan gaat ze zoeken, probeert woorden uit. Tot ze het vindt: háár woord. Een woord dat ze eigenlijk niet wil gebruiken; het klinkt zo cru, maar ja, het klopt. Eén woord dat haar hele verhaal beschrijft, van al die jaren. ‗Nu kan ik verder, het achter me laten‘, zegt ze en vertrekt opgelucht. Soms is één woord al genoeg. Sandra Hubers (2011) Focusnieuws 26 Verkennen van gevoelens Eveline Beumkes Focussen geeft handen en voeten aan het omgaan met gevoelens. Namelijk het op een liefdevolle manier waarnemen van wat er zich in je afspeelt, zonder ermee samen te vallen. De luistervaardigheden in het contact met jezelf, zijn in het Focussen heel verfijnd uitgewerkt, vooral door Ann Weiser Cornell. Het luistert heel erg nauw wat je precies tegen (iets in) jezelf zegt. Zoals het ‗Hallo‘ zeggen tegen wat je voelt en het erbij blijven met belangstellende, milde aandacht zonder erin te zitten roeren. Gendlin spreekt over het vermogen om je bewust te zijn van wat zich afspeelt in jezelf en om je heen, zonder er mee samen te vallen. Ook zegt hij: ‗To be aware directly inside is a carrying forward process. It needs you there and that is all it needs. Een onverdeelde liefdevolle aandacht is een helende energie. Volgens Eveline Beumkes begint in feite je angst te transformeren, te veranderen, op het moment dat je het licht van bewuste aandacht ontsteekt. Ann Weiser heeft een heel eenvoudig opstapje daartoe gecreëerd met het zinnetje: ‗Ik merk dat er iets in me is wat zich ... voelt.‘ Met dat ‗Ik merk ...' roep je presentie op. Door dat te zeggen doe je automatisch een stapje achteruit, zelfs als je al met iets samengevallen bent. Eveline merkt dat in de praktijk echt werkt. Zodra ze dit zinnetje heeft aangereikt, helpt het mensen om niet samen te vallen met wat zich in hen afspeelt en erdoor overspoeld te worden, maar om erbij te blijven. Het gaat erom dat je datgene wat zich vanbinnen afspeelt, trechtert naar de onderliggende, onvervulde behoefte en die erkenning geeft. Ann Weiser komt daar in Treasure Maps ook bij uit, met de vraag naar wat het niet wil en wat het wel wil; naar wat de behoefte, het verlangen eronder is. Presentie is cruciaal in het proces van verandering en je kunt dit vermogen door oefening versterken. Bijvoorbeeld door je bewust te zijn van je lichaam, met name van je ademhaling, en door je in het dagelijkse leven van moment tot moment bewust te zijn van wat je denkt, voelt en doet. Zo kun je bijvoorbeeld oefenen om met onverdeelde aandacht je tanden te poetsen of af te wassen. Even belangrijk als aandacht is mildheid, acceptatie. De basis is bewust ademhalen en glimlachen. Niet om dat wat ik van binnen tegenkom weg te glimlachen, maar om het op een vriendelijke manier te ontvangen, wat het ook is. Als je glimlacht en je gezicht zacht laat worden, heeft die zachtheid invloed op je hele lichaam, ook op je innerlijke houding. Er komt dan vanzelf meer mildheid naar dat wat zich aandient, ook naar je criticus. Aandacht en mildheid samen betekenen acceptatie en zijn heel belangrijk voor je innerlijke proces, wil het zich verder kunnen ontvouwen in de richting van heling. Die innerlijke houding van mildheid kun je ontwikkelen. Als iemand iets deelt in de groep luistert Eveline vooral, op een uitnodigende manier, in het vertrouwen dat het proces van die persoon zich vanzelf zal ontvouwen en dat vanzelf duidelijk zal worden wat voor die persoon duidelijk moet worden. Hoe meer ruimte ze laat, hoe meer het proces zijn gang kan gaan. 'Het paard weet zelf de weg naar huis'. Als er een stilte valt, laat Eveline die rustig duren, want vanuit die stiltes komen vaak verrassende inzichten naar boven. Beumkes Eveline (2011) Focusnieuws 26 35
14. De Kracht van Luisteren The Power of Listening by Ann Weiser Cornell, PhD A paper presented to the 13th International Focusing Conference Shannon, Ireland; May, 2001 samenvattende vertaling door Jaap Bos De zin van luisteren Waarom zouden we terugzeggen wat iemand anders zojuist zei? In het dagelijks leven zou je er vreemd op worden aangekeken. Toch heeft in de wereld van focustherapie en psychologische hulpverlening het herhalen van iemands woorden een wezenlijke sleutelfunctie. Waarom? Rogers De bekende Amerikaanse psycholoog Carl Rogers heeft door zijn onderwijs de techniek van het 'spiegelen van gevoelens' wereldwijd verspreid. Voor de therapeut biedt deze manier van luisteren een mogelijkheid om bij de cliënt af te stemmen of zijn begrip echt overeenstemt met de 'innerlijke wereld' van de cliënt. Tegelijkertijd zag Rogers dat het ook voor de cliënt meerwaarde had, iets meer dan dat hij eenvoudig zijn gevoelens en persoonlijke betekenissen gespiegeld kreeg. Gendlin Eugene Gendlin, leerling van Rogers raakte geïnteresseerd in de cliëntenkant bij het therapeutisch proces. Hij ontdekte waarom sommige cliënten meer baat hadden bij therapie dan anderen. Sommige cliënten bleken in staat meer dan anderen profijt te hebben van het spiegelen door hun therapeut van hun gevoelens en persoonlijke betekenissen. Het had ermee te maken of ze in staat waren bij het checken van de spiegeling dit vanuit hun innerlijke wereld te doen, in plaats van met hun verstand. Als de check plaats vond vanuit een lichamelijk ervaren innerlijke gewaarwording (felt sense), dan vond er een weerklank plaats, een innerlijke verlichting. Wat er reeds scheen te zijn had uitdrukking gekregen, was gehoord. Dat innerlijk werd een beetje gerust gesteld. De reactie van een andere persoon had het proces vooruit geholpen. En wat er al was, blijkt nog meer in zich te bergen. Luisteren is zinvol om de cliënt te ondersteunen bij het checken met 'iets' in zijn innerlijk. 'Is het zo met jou gesteld? Tref ik de juiste kleur, patroon en smaak van de persoonlijke betekenis die jij nu op dit ogenblik ervaart? Zo niet, dan wens ik mij mijn begrip op één lijn te brengen met dat van jou.' Daarom noemt Rogers empathie zo effectief ! Aanwezig zijn, presentie Houding is veel belangrijker dan techniek. Het mooiste wat je kunt geven aan een cliënt is nietmanipulerende zorgzame aanwezigheid. Dus moet je luisteren niet beoefenen als een techniek, maar als uitdrukkingsvorm van een houding, dat je aanwezig bent bij en voor de cliënt. Luisteren blijkt een ongeëvenaarde manier te zijn, om uitdrukking te geven aan een niet-oordelende aanwezigheid. De innerlijke relatie Ann Weiser Cornell, een leerling van Gendlin, heeft nog een derde doel van luisteren ontdekt. Namelijk om de cliënt te ondersteunen in het mogelijk maken en vasthouden van een positieve innerlijke relatie met het 'iets', dat er voor hem is. Gendlin: De therapeut en de cliënt gaan ‗het‘ samen gezelschap houden, zoals je een angstig kind gezelschap geeft. Je zou het niets opdringen, of ermee gaan kibbelen, of het oppakken, want het is te pijnlijk, te angstig, te gespannen. Je bent er alleen maar, rustig. Om een stapje verder te komen is er slechts een niet-opdringerige manier van contact nodig. Daar met je bewustzijn naartoe gaan of ernaar terugkeren is voldoende. ‗Het‘ doet de rest voor je. Definitie: wat is luisteren? Het woord luisteren kent vele betekenissen en velerlei gebruik. In deze notitie over de toepassing bij 'focussen' wordt het gebruikt in zijn technische en specifieke betekenis van een uiting, die terugzegt wat de andere persoon (focusser, cliënt, maatje) zojuist zei, precies of mogelijk geparafraseerd, maar met geen enkele bedoeling om iets te veranderen of iets wezenlijks toe te voegen, of om enige verandering aan te brengen in de ervaring van de ander. 36
Drie doelstellingen van luisteren 1. ondersteunen bij het checken van iets wat er direct waarneembaar van binnen boven komt 2. aanbieden van onze niet oordelende aanwezigheid bij het proces van de cliënt. 3. ondersteunen van de cliënt in het gezelschap houden van iets wat innerlijk aanwezig is. Luisteren is geen vragen stellen Het proces van luisteren omvat niet het stellen van vragen, zelfs niet met een stembuiging. Want bij een vragende toon wil de focusser nog wel eens uit het directe contact met zijn eigen procesgetrokken worden naar een contact met de luisteraar. Dit gaat in tegen de hoofddoelstelling van luisteren: de focusser ondersteunen om in contact te blijven met zijn eigen innerlijke relatie. De taalkundige kant van luisteren De juiste woorden kunnen zeer behulpzaam zijn in het proces van de focusser. De kracht van 'Iets' De luisteraar kan de ervaren gewaarwording aanduiden met 'iets'. Dat helpt om van binnen een plaats te maken die ervaren kan worden. Een plek op de rand van bewust en onbewust. Focusser: ik wil daar nergens bij in de buurt komen Luisteraar: er is iets in jou, dat daar nergens bij in de buurt wil blijven Terugzeggen wat er is; niet zeggen wat er niet is F: ik kan niet precies omschrijven wat ik voel in mijn keel L: je ervaart dat er iets is in je keel. Spiegelen van wat kan opluchten; spiegelen van de positieve kant van een negatieve opmerking F: ik weet niet hoe ik hier aan moet wennen L: het zoekt een manier om eraan te wennen. Disidentificatie Disidentificatie is de eerste sleutel die het grote rijk van de innerlijke aanwezigheid opent. Dit is speciaal waardevol als de focusser in een innerlijke strijd opgesloten zit. F: ik lijk mezelf niet zo erg te mogen L: er is iets in jou, dat niet zo blij is met iets in jou. 'Iets' is levend F: het is moe; het wil niet spreken L: het laat je weten dat het moe is en niet wil spreken Wie zegt het? F: ga bij me vandaan!
L: het is als een kind dat zegt: ga bij me vandaan!
Aanwezig luisteren Gewoon bij alles aanwezig te zijn, zonder partij te kiezen, zonder oordeel, zonder agenda. Dus: bewogen, ruimte biedend, openheid, acceptatie, geduld, vriendelijkheid. F: dit deel zou sneller moeten veranderen L: je ervaart iets in jou dat dit deel sneller wil laten veranderen F: het is bang; L: je ervaart iets in jou dat zich bang voelt, en iets dat het beangstigend vindt De kracht van luisteren Als luisteren beoefend wordt met gevoeligheid en vaardigheid, is er weinig of geen begeleiding nodig; dit geldt speciaal voor ervaren focusmaatjes. Luisteren is zoiets als een extra duwtje geven aan een reeds draaiend vliegwiel, in dezelfde draairichting. Er gebeurt niets dramatisch. Toch wordt een ruimte geschapen: Hoeveel meer gebeurt er niet als we simpel toegang geven tot wat er te vinden is, opdat het zich zelf kan ontvouwen, dan wanneer we proberen iets te laten gebeuren. 37
15. Voorbeelden uit de handleiding voor focusbegeleiders (Ann Weiser Cornell) Deel 1: 0.
Algemene begeleidingsprincipes Introductie
Over focussen Focussen houdt in, dat je een niet oordelende, geïnteresseerde aandacht geeft aan je eigen ervaren gevoelens, dat je woorden vindt, zinnen, mogelijk beelden, geluiden of gebaren die ze beschrijven, en dat je dan meer over ze aan de weet komt. Dit resulteert typisch in inzicht, lichamelijke ontspanning of opluchting en een verandering in je natuurlijk gedrag. Focussen kan geleerd worden. Lesgeven in focussen heeft drie componenten: De student wordt door het focusproces geleid. De student krijgt enig didactisch begrip van het proces Studenten oefenen met elkaar door toepassing van actief luisteren en spiegelen Focussen kun je ook in je eentje doen, zonder dat er iemand anders bij aanwezig is. Over begeleiden Begeleiden is het hart van het proces om iemand te leren focussen, het zelf te ervaren. Voor wie is deze handleiding Deze handleiding is geschreven voor wie wil leren begeleiden; dus het niveau van gevorderd luistern. Deze handleiding gaat ervan uit dat je zelf reeds kunt focussen, aandacht geven aan je innerlijk. Deze handleiding leert je geen psychotherapie. Maar psychotherapeuten kunnen er wel gebruik van maken als aanvulling op hun andere mogelijkheden. Hetzelfde geldt voor pastoraat (Bos 2011). Er zijn: presentie Het belangrijkste basisprincipe van begeleiden is je aanwezigheid bij de focusser. Wees er helemaal, bij die persoon, echt bij hen betrokken en bij hun proces, hoe zich dat ook ontvouwt. Wees op dit moment bij hen, laat verleden en toekomst minder belangrijk zijn dan het heden. Hoe meer je begeleidt, des te gemakkelijker zal het worden om te vertrouwen op het moment en het proces en het te laten zijn zoals het is. Voedt een houding van acceptatie van die persoon en van wat er ook in ze opkomt. ‗Er bij zijn‘ is veel belangrijker dan helpende interventies of weten wat er gaat gebeuren. Je ‗doen‘ moet naar boven komen uit je ‗zijn‘. Zenuwachtig beginnende begeleiders zouden kunnen denken dat ze meer kennis zouden behoren te hebben, maar het is juist belangrijker voor hen om zich op hun gemak te voelen met het niet weten. Het focusproces is de werkelijke gids Denk erom, ieder keer dat het concrete focusproces je iets anders vertelt als je leraar (inclusief Ann Weiser) je heeft verteld, ga dan toch mee met het proces. Als je dat vergeet, dan zal de focusser je eraan herinneren, omdat jij je plotseling met hem in gevecht zult bevinden. Om een goede focusgids te zijn moet je zelf ook focussen. Dat zal je empathie verdiepen voor wat er omgaat in de focusser. Begeleiden is net als focussen een proces van het gehele lichaam Begin een begeleidingssessie altijd met je bewustzijn in je eigen lichaam te brengen, en je bewust te worden van je eigen innerlijke plek. Neem wat tijd om ‗Hallo‘ tegen jezelf te zeggen, tegen je eigen zaakjes, en als ze erg sterk zijn, vertel ze dan vriendelijk dat je later bij hen terug zult komen. Erken jezelf in het proces. Dit vestigt bewustzijn in je lichaam. Let op hoe begeleiding voelt wanneer jij je met je lichaam bewust kunt zijn van de focusser, en niet met je verstand. Kijk eens of jij je bewustzijn in je lichaam kunt laten blijven terwijl de sessie vervolgt. Je zult ontdekken dat je een grotere toegang hebt tot je intuïtie over de persoon en hun proces, en dat je dan eerder spreekt vanuit die diepere plek, dan vanuit je verstandelijk weten. Let eens op of je een energetische verbinding kunt voelen met de focusser en hun proces, zelfs wanneer ze stil zijn. Ik voorspel je dat deze manier van begeleiden je erg veel voldoening zal geven, en dat je focuscliënten een positief verschil zullen voelen. 38
Luisteren is de basis F: ik voel spanning in mijn borst L: Er is spanning op je borst F: (tranen) het raakt me echt L: Je bent je bewust dat het je echt raakt, en er komen tranen bij te pas F: ik weet niet of dit iets betekent, maar er is een eigenaardig soort schudden in mijn maagstreek L: Je voelt een eigenaardig soort schudden in je maagstreek. Als luisteren een tweede natuur voor je wordt, zul je niet doen wat deze student deed: F: Ik heb een zenuwachtige opgewondenheid en ik ben blij dat die er is G: Vertel die angst dat het OK is om bang te zijn. Idealiter moet de luisterpraktijk tot je tweede natuur geworden zijn, voordat je gaat begeleiden. Maar spiegel niet alles F: Ik weet niet hoe ik deze bedroefdheid voorbij kan komen G: (niet): Je weet niet hoe je die bedroefdheid voorbij kunt komen (beter): Misschien zou je eens even kunnen stilstaan bij die bedroefdheid F: ik ben verdwaald G: (niet) je voelt je verdwaald (beter) Kijk eens of het OK is om gewoon in je lichaam te voelen hoe het nu is. Enkele definities Focussen slaat op de actie om je bewustzijn binnen in je eigen lichaam te brengen en aandacht te schenken aan je eigen proces. Zo mag je zeggen: Ik heb gisteravond gefocust en Nico begeleidde mij, of: Ik heb alleen gefocust, of: ik geef er de voorkeur aan te focussen terwijl er iemand naar me luistert. F: Ik vraag me af waarom dit gevoel zo sterk is. Luisterantwoord: dit gevoel is echt sterk, en je vraagt je af waarom Begeleidingsantwoord: Kijk eens of het OK zou zijn om die vraag even opzij te zetten, en alleen stil te staan bij het gevoel. Een luistersessie bestaat alleen uit luisterantwoorden, maar een begeleidingssessie bevat beiden: luisterantwoorden en begeleidingsantwoorden. Suggesties tegenover vragen Vraag: Is er nog iets anders aan de gang daar, ergens van je buik tot je keel? Suggestie: Laat je bewustzijn eens zachtjes toe in je lichaam, en kijk eens wat jij je bewust kunt worden in je maagstreek tot naar boven bij je keel F: Ik voel een gek soort ronde kramp in mijn maag G: Misschien kun je de woorden „ronde kramp controleren, en kijken of ze passen F: Ja, en er is nog iets anders in mijn borst. Ik weet het niet zeker.. het is zo vaag. G: Je zou er misschien een poosjes bij kunnen gaan zitten en kijken of het een beetje sterker wordt. F: (lange pauze) Ik begin te denken over te gaan winkelen G: (vraag) Voel je nog steeds dat vage gevoel in je borst? F: neen G: (vraag) En hoe zit het met die ronde kramp in je maag, is die er nog? F: ja G: (suggestie) Kijk eens of het goed zou zijn om daar gewoon een poosje bij stil te staan. Suggereer alleen iets wat mogelijk is Je kunt aan het begin van een sessie beter zeggen: ‗kijk eens of je lekker zit‘, dan te zeggen: ‗Ga eens lekker zitten‘. Want misschien is het voor hen niet mogelijk om zich lekker te voelen, maar ze kunnen zich wel bewust worden of ze zich lekker voelen. Let er op dat er iets gebeurd is, voordat je iets anders suggereert G: Je hebt misschien een gevoel over deze persoon. En wanneer je een gevoel hebt, noem dan het woord of beeld dat het zou beschrijven. En wanneer je een woord of beeld krijgt, controleer het dan of het goed voelt. 39
F: Ik zit in de problemen Weten we waar de focusser in de problemen zit? Neen, want de begeleider heeft niet gepauzeerd bij iedere stap om zeker te weten of elke stap werkte. Vergelijk eens met het volgende. G: Ga eens na of je een gevoel in je lichaam hebt over deze persoon… en laat me weten wanneer je er een hebt. F: Iets in mijn borst G: En kijk eens wat voor woord of beeld dat iets in je borst zou beschrijven F: het voelt een beetje zwaar G: En controleer dat woord „zwaar‟ met je evaren gevoel, en kijk eens of dat klopt F: Ik zit in de problemen De begeleider weet op elk punt waar de focusser is, en waar hij moet helpen bij problemen. Neem baby stapjes; en sta klaar om een stap terug te doen F: Ik heb een zwaar gevoel in mijn borst G: (reuzenstap) Ga bij dat zware gevoel zitten en wees open tegenover wat het je wil vertellen F: het is verdwenen F: Ik heb een zwaar gevoel in mijn borst G: (babystapje) Misschien kun je gewoon „hallo‟ zeggen tegen dat zware gevoel F: OK, dat heb ik gedaan G: (babystapje) En kijk eens of je alleen dat woord „zwaar‟ kunt controleren, om te kijken of het goed past bij het gevoel F: Ja, ‗zwaar‘ is goed. G: (babystapje) Kijk nou eens of je misschien als een vriend bij dat zware gevoel zou kunnen gaan zitten, en er gewoon in geïnteresseerd zou kunnen zijn. F: Ja G: (babystapje) Misschien zou jij je open kunnen stellen voor wat het je wil vertellen. Wees er ook klaar voor om een stapje terug te doen, als er een hapering ontstaat. F: Het is erg dichtbij, alsof het wil binnendringen G: Zou het goed voelen om het te vragen een beetje achteruit te gaan? F: (pauze) Neen, dat is niet goed G: (stapje terug) Nou, dan kun je misschien gewoon stilstaan bij het gevoel dat het dichtbij is, alsof het zich indringt. F: Ja Altijd „ja‟ zeggen tegen de focusser Wanneer je altijd ‗ja‘ zegt tegen de focusser, dan hoeven ze nooit het gevoel te hebben iets verkeerds gedaan te hebben, want dat zou het focusproces hinderen. Voorbeeld: Ze zeggen: ik denk dat het verwerping is. Wat antwoord je dan? Als je zegt: Neen, dat is te verstandelijk, ik bedoel het lichamelijke hoedanigheid, dan heeft de persoon een ervaring van gefaald te hebben. Als je zegt: Ja, er is verwerping. En misschien zou je ook eens kunnen voelen hoe je nou net de lichamelijke kwaliteit daarvan zou kunnen beschrijven. Dan heeft de focusser een positieve ervaring, een ervaring van succes en geaccepteerd worden. Laat de focusser „neen‟ zeggen tegen jou F: ik heb deze oude kapotte plek en ik heb een ander deel dat zegt: laten we verder gaan G: Misschien kun je erkennen dat ze er beiden zijn, die oude kapotte plek en het deel dat verder wil gaan. F: (scherp) Neen! Ik wordt er moe en misselijk van om steeds die oude kapotte plek te erkennen! Ik wil verder gaan! G: Dat komt echt sterk over, dat je verder wilt gaan! Privacy is waardevol Een nieuwe focusser weet nog niet dat hij onderwerpen niet precies hoeft te vertellen en er toch succesvol op kan focussen. Je zou kunnen zeggen: Je hoeft het me niet te vertellen, maar kijk alleen of je het zelf voelt. Het proces werkt prima als je gewoon zegt dat er is iets gebeurde, en je beschrijft hoe het voelt. 40
De begeleider houdt de sessie in de hand voor de focusser Het is belangrijk om als begeleider met stevige, zachte hand te werk te gaan, nooit forcerend of indringend, maar tegelijkertijd de ander niet laten vallen of laten verdwalen. Vooral voor nieuwe focussers is dat erg belangrijk! Snelheid en toonhoogte van de stem zijn belangrijk ‗Anything‘ tegenover ‗something‘ en andere belangrijke woorden Luister naar je eigen taal Een student beklaagde zich na een sessie erover, dat de focusser zo verstandelijk was. Maar de coach had opgemerkt wat hij had gezegd vlak voordat ze ging rationaliseren: Wat denk je dat dit gevoel van je nodig heeft? Vermijdt jargon Gebruik geen vaktermen, zoals felt sense, handvat, shift etc. Te dichtbij / te veraf De persoon met een ‗te dichtbij‘ proces wordt makkelijk overspoeld met gevoelens; zie 3.1. De persoon met een ‗te veraf‘ proces kan moeite hebben om lichamelijke gevoelens te vinden; zie uitvoerig 3.4. De innerlijke relatie Laat het ( de felt sense) weten dat je het hoort, en vraag het wat het nu van jou nodig heeft. Het is belangrijk om de focusser te helpen te verschuiven van: ‗ik ben (dit gevoel)‘ naar: ‗ik heb (dit gevoel), en toch ben ik meer dan dat‘. ‗ik ben bang‘ wordt dan: ‗ik vraag deze bange plek waar het zo bang voor is‘. ‗Er is een deel in mij dat bang is‘. We weten dat de niet-veroordelende, liefdevolle aanwezigheid van een andere persoon genezend is. Met focussen kan diezelfde aanwezigheid ook innerlijk gebeuren, binnen in een persoon. Focussen is zoiets als aanwezig zijn bij jezelf. Deel 2:
Verloop van de focussessie
2.1 Je bewuste aandacht in het lichaam brengen G Zou je graag willen dat ik je hielp met de start van de sessie, of kun je dat zelf wel? G Kijk eens of je lekker zit… Je mag je ogen sluiten, maar je mag ze ook open houden G En word je eens bewust van je lichaam. Misschien kun je beginnen met eens te gaan letten op de buitenranden van je lichaam, je schouders, je armen, je handen. Let eens op of je de positie van je handen kunt voelen zonder dat je er naar kijkt. En laat je bewuste aandacht naar beneden gaan, naar je voeten; let er eens op hoe je voeten voelen, wat je voeten aanraken. En laat je bewuste aandacht omhoog komen door je benen, woord je eens bewust van wat je voelt in je benen. Let op die lichaamsdelen die de stoel raken en hoe dat voelt. Neem wat tijd om gewoon op dit moment aandacht aan je lichaam te besteden. Dit is nog geen aandacht van het focustype, maar het is een goede vooroefening voor het focussen, omdat het de persoon een basis biedt in zijn lichamelijke bewustwording. F [pijntrek in zijn gezicht] G Het lijkt wel of jij je daar bewust wordt van een gevoel F Ik heb een zwaar gevoel in mijn maag G Misschien zou je er mee kunnen kennis-maken, gewoon erkennen dat het er is. 2.2 G
Hoe kun je een ervaren gevoel (felt sense) vinden of uitnodigen En als je klaar bent, laat dan je bewuste aandacht naar binnen komen, in het gehele midden van je lichaam, dus in je keel, je borst, je maag en je onderbuik. Want dit is het gebied in je lichaam dat vaak reageert op wat er in een mensenleven omgaat. Vraag je eens af: Wat is er hier waar ik me bewust van zou kunnen worden? Of wat wil er komen om bekend te worden? 41
F G 2.3 G
G
Wacht even [langer dan de gebruikelijke pauze] Neem er de tijd voor, en wanneer jij je bewust wordt van iets, laat het me dan weten. Wat bedoel je? Of: Ik zou niet weten waar ik naar zou moeten zoeken? Nou, gewoon: wat merk je op in dat deel van het lichaam? Iemand helpen werken met een bepaald onderwerp Is er een bepaald onderwerp waaraan je zou willen werken, of begin je gewoon en zie je vanzelf wel wat lichaam inbrengt? En denk erom dat ik het onderwerp niet hoef te weten, terwijl jij er toch op kunt focussen. Breng dat onderwerp nu in je herinnering, en neem wat tijd om je lichaam uit te nodigen je een gevoel te geven dat iets te maken heeft met dat onderwerp.
2.4 Erkennen, kennismaken G En wanneer jij je bewust wordt van iets, mag je het mij laten weten F Ik voel een kwade, gefrustreerde plek G Nou, misschien zou je dat kunnen erkennen; laat het maar weten: Ja, ik weet dat je er bent. F Het wordt wat rustiger, maar het is er nog wel G En misschien zou je eens kunnen kijken of „kwaad, gefrustreerd‟ de woorden zijn die het best passen. Een goede plek voor erkenning is het gevoel over het gevoel (zie ook 3.10) G Misschien kun je eens kijken of het OK is om alleen maar die kwade gefrustreerde plek een poosje gezelschap te houden, er even bij stil te blijven staan. F Ik wordt er ziek van, alsof het er altijd moet zijn, het laat me nooit alleen. G Oh, er is een deel van jou dat er ziek van wordt. En zou je dat gevoel „er ziek van worden‟ kunnen erkennen?; zeg gewoon: Oh ja, een deel van mij wordt er echt ziek van. Een andere goede plek van erkenning is het omgaan met analytische gedachten van je hoofd, of met de criticus (zie ook 3.17) F Mijn hoofd is me aan het vertellen dat ik het kwade gefrustreerde gevoel moet accepteren G Nou, misschien zou je eens kennis kunnen maken met die bijdrage van je hoofd; je zou die kunnen bedanken dat die wil helpen. Het laatste voorbeeld van kennismaking betreft de afronding (zie 2.19 en 2.20) G Over een poosje zouden we misschien eens kunnen omzien naar een comfortabele plek om te stoppen. Zou je misschien die innerlijke plek eens kunnen vragen of het OK is om over een poosje te stoppen, of dat er eerst nog iets nieuws aan bod wil komen. F Ja, het lichte gevoel wil zeggen dat het nog vaker terug wil komen G Nou, misschien kun je dat echt erkennen, dat het lichte gevoel nog eens vaker terug wil komen. Kennismaken of erkennen is een vaardigheid die een ervaren focusser alleen kan, zonder gids. 2.5 F G F G Of: G
Wat doe je als er iets goeds is? (Een glimlach) En misschien voelt dat wel goed Ja Neem er maar echt wat tijd voor om daar blij mee te zijn. Laat het er maar zijn, zo volledig als het maar wil Je zou het misschien kunnen vragen: wat wil dit me laten weten?
2.6 G
Een handvat te pakken krijgen Nou, blijf maar eens een poosje bij die plek stilstaan, en tast eens af welk woord of beeld echt zou passen bij wat je voelt in je lichaam Het is ‗verkrampt‘ En neem dat woord „verkrampt‟ eens mee naar binnen naar het ervaren gevoel, en let er eens op of het echt goed voelt om het zo beschrijven Nee, het lijkt toch meer op innerlijke druk Nou dan controleer je dat het wel goed omschrijft, een innerlijke druk Nu wordt het uitgerekt
F G F G F
42
G
Misschien kun je eens kijken of het OK is om gewoon nog eens een poosje bij die plek stil te staan, gewoon gezelschap houden Soms wordt het nooit duidelijk wat het handvat is, maar blijft de persoon voorwaarts vloeien in het ‗erbij zijn‘ stadium, zonder dat hij ooit ja zegt tegen een speciaal handvat. Dat komt vaak omdat een van de handvaten wel correct was, maar dat ze zich er niet om bekommerden je dat te vertellen! Het is beter om dat maar te laten gebeuren, dan om het proces te stoppen om het handvat expliciet te maken. F Er is zwaarte in mijn hartstreek G Check gewoon het woord „zwaarte‟ voorzichtig met die plek, om te kijken of het goed past. F Niet precies zwaarte, het is meer een naar beneden trekken G Kijk eens of de woorden „naar beneden trekken‟ goed passen bij dat gevoel F Ik krijg beelden van mijn vaders gezicht (tranen) Er is iets in me dat onafgerond voelt omtrent zijn dood G Oh, ja. Iets voelt onafgerond over je vaders dood. Misschien kun je er gewoon zacht en voorzichtig voor zijn, voor dat alles. [Niet] Maar paste ‗naar beneden trekken‘ nu wel of niet. Beelden als handvat F Er komt een ridder naar me toe rijden over een veld G Let eens op hoe jij je voelt in je lichaam als je die ridder op je af ziet komen rijden F Gespannen opwinding in mijn borst G Misschien kun je erkennen dat die gespannen opwinding er is. En kijk eens of het OK is om daar bij stil te staan en ook bij de ridder F Ja, hij tikt voorzichtig met zijn lans mijn borst aan alsof hij me voor iets gekozen heeft G Ervaren dat hij je voor iets gekozen heeft. En kijk eens of dat goed voelt met het gevoel in je lichaam, dat hij je kiest voor iets F Ja, het lijkt op iets wonderbaarlijks en angstigs Een voorbeeld van een kinesthetisch beeld F Het lijkt wel alsof er een tak in mijn borst steekt. Het heeft een ruwe bast aan de buitenkant, en een eind is ruw, alsof het is afgebroken. G Misschien zou je kunnen erkennen dat die tak er echt is. Kijk eens of die beschrijving goed past F Ja, dat klopt. Een einde is afgebroken G Let eens op, of het OK zou zijn om een poosje bij die tak te blijven stilstaan, erbij te gaan zitten als bij een vriend, en er belangstellend en nieuwsgierig naar te zijn F Het is OK … er is iets aan dat moeilijk te omschrijven is .. het wordt een soort hoedanigheid van terughoudendheid. 2.8 F G Of: F G F G[niet] [beter] F G F G
Resoneren Het voelt hier donker en zwaar Neem dat eens mee naar binnen en kijk eens of die woorden goed voelen, donker en zwaar Donker en zwaar … en neem die woorden eens naar binnen en kijk eens of ze goed voelen Ik voel hoe eenzaam het is geweest eenzaam… en kijk eens even of dat goed past Het lijkt er bijna op of mijn leven in gevaar is neem dat woord ‗gevaar‘ en kijk of het past Kijk eens of dat past hoe de felt sense voelt, dat het bijna lijkt alsof je leven in gevaar is Dit zou van mijn hoofd kunnen komen, of: Ik ben hier niet zeker van OK, neem dat mee naar binnen in je lichaam en kijk eens of het goed voelt. Het voelt alsof het me wil beschermen. Check dat eens met je gevoel van binnen, alsof je het vraagt: Is dit goed? Is het waar dat je me wilt beschermen? En kijk eens hoe dat voelt. F (of) Oh! Het wil me echt beschermen; het staat aan mijn kant (en begint te huilen) G Er komen tranen; je voelt dat het echt aan jouw kant staat. 43
2.9 Resoneren voor de innerlijke relatie Let op dat de begeleider in het voorgaande de focusser ‗het‘ direct liet benaderen in plaats van te zeggen: Controleer eens met je innerlijk en kijk eens of het goed voelt, dat het je wil beschermen. Dat zou op zich een goede manier van resoneren zijn, maar het zou de innerlijke relatie niet bevorderen. F Er is daar depressie en een beetje kwaadheid G Misschien kun je dat eens checken met die plek en eens kijken of het zich nu meer begrepen voelt, die depressie en kwaadheid 2.10 Zachtheid en vriendelijkheid voor wat er is G Misschien kun je eens kijken of het OK is om hier nu wat tijd aan te besteden G Misschien kun je eens kijken of het OK is om hier vriendelijk voor te zijn G Is het OK om hier vriendelijk voor te zijn? Maar dat hoeft niet te betekenen dat je het leuk hoeft te vinden, hoor. Als je een vriend had die zich ellendig voelde, zou je het niet leuk vinden dat ze zich ellendig voelen, maar je zou toch bij hen kunnen zitten als een vriend. G En hoe zou het zijn om alleen maar een poosje zacht en voorzichtig te zijn voor die plek G Misschien zou je er een vriendschappelijke arm omheen kunnen slaan. 2.11 G F G
Aanwezig zijn bij het gevoel is het hart van de sessie Is het OK om hier een poosje bij te blijven stilstaan? Ja Ga dan eens gewoon naast die plek zitten, alsof je het gewoon een poosje gezelschap gaat houden Het doel van deze suggestie is om de relatie tot stand te brengen als een basis. Je suggereert de focusser alleen maar iets te voelen, om mee te beginnen, in aanwezigheid van iets te zijn. G Misschien kun je een klein beetje nieuwsgierigheid naar die plek brengen, alleen maar om je er een beetje over af te vragen wat er aan de hand is. Vragen (zie 2.14) stellen kan op zich zelf wel nuttig zijn, maar begin er niet te vlug mee. Want een beginnende focusser weet daar vaak geen raad mee. Het is echter essentieel om een houding van vriendelijke interesse te wekken, dus een eerbiedige nieuwsgierigheid. 2.12 Voelen vanuit zijn gezichtspunt G Misschien kun je alleen maar proberen te ervaren hoe het voelt vanuit zijn oogpunt. F Het voelt alsof ik het wil zien kwijt te raken G Ja, .. en kijk eens of je ook kunt ervaren hoe het voelt vanuit zijn oogpunt of G Geef het eens wat empathie en kijk eens of je kunt ervaren hoe het de wereld ziet Speciaal als de persoon de plek ervaart als tegenstander kan het helpen om te zeggen: G Laten we eens aannemen, dat het een goede reden heeft om er te zijn, vanuit zijn oogpunt, en dan gewoon wat tijd nemen om erbij te zitten en je verwonderd af te vragen wat dat zou kunnen zijn. Een andere manier: G En zou je dit defensieve gevoel, daar op de rand, eens kunnen vragen of het goed zou zijn er een poosje naast te komen zitten, en er wat tijd aan te besteden? F Ja G En hoe zou het zijn als je zou vragen wat er gebeurd is in zijn leven dat het zich zo defensief en lichtgeraakt voelt. 2.13 Speciale aantekeningen bij kwaadheid en schuwheid Niemand wil vriendelijk zijn tegenover kwaadheid. Dat maakt het juist nog erger. Maar je kunt wel respect tonen tegenover kwaadheid. G En misschien zou je een respectvolle plek kunnen vinden, op een beetje afstand van die kwaadheid, dan geef je het ruimte en laat het je vertellen hoe het voelt. F het is schuw (of verlegen) G Nou, als het zo schuw is, dan zou je misschien eens kunnen nagaan wat het zou kunnen helpen om zich hier een beetje meer op zijn gemak te voelen, al was het maar heel even. 44
2.14 Laat de focusser aan „het‟ vragen stellen Algemene vragen: G Je zou die plek kunnen vragen: wat is er aan de hand? G Kijk eens of je zou willen vragen: wat zit er onder? G Vraag je eens af of het goed voelt om het te vragen: is er hier nog meer? G Vraag het: wat is hier zo (handvat)terig aan? Vb wat is hier zo angstig aan? G Vraag die plek: wat is er aan de hand met die levenssituatie dat dit hier zo‟n angst (handvat) te weeg brengt? Cruciale vragen: G Kijk eens of je zou willen vragen: wat is hier het ergste aan? G Misschien zou je van binnen kunnen vragen: wat raakt me hier het meeste aan? G Vraag je eens af of je zou willen vragen: wat is hier het belangrijkste? Toekomstgerichte vragen: G Misschien zou je van binnen kunnen vragen: wat heeft het nodig? G Kijk eens of het zou kunnen vragen: wat zou een beetje rust brengen? G Vraag je eens af of je zou willen vragen: van welke kant zou de frisse lucht komen? G Stel je eens voor dat eens in de toekomst dit probleem is opgelost, bij toverslag, je hoeft niet te weten hoe. Vraag je lijf om je eens te laten zien hoe het dan zou voelen. 2.15 Begeleid de focusser om „het‟ te laten weten dat ze het horen F Het wil niet veel zeggen; het wil er alleen maar zijn L Het wil er alleen maar zijn G Laat het maar weten dat je hoort, dat het er alleen maar wil zijn. Ander voorbeeld F Het schijnt me te zeggen dat het wil dat ik er nog een poosje bij blijf G Laat het maar weten dat je hoort, dat het wil dat je er nog een poosje bij blijft. Nog een voorbeeld F Die plek laat me weten hoe hard het heeft gewerkt G Laat het echt maar weten, dat je dat hoort; en kijk eens of het zich daardoor begrepen voelt, of dat er een gevoel van meer is Dit soort suggesties dient ook om het soort conflict te vermijden tussen delen die de persoon zouden willen aanzetten om te doen wat de plek vraagt (zie uitvoeriger 3.14). Een empathische boodschap F Het is zo moe. Het is uitgeput. Het moest steeds klaar staan om me te beschermen. G Misschien kun je het wat empathie geven en ertegen zeggen: Geen wonder dat je zo moe bent, als je steeds voor mij klaar moest staan om me te beschermen. Ander voorbeeld F Er is dit gevoel in mijn keel; en het is te dichtbij; en het wil niet in beweging komen. G Hoe is het, om gewoon bij die plek in je keel te zijn, als bij een huisvriend? F Het voelt alsof die vriend aan mijn voeten zit G Misschien kun je een beetje extra empathie geven, zoals: Oh, jij moet er veel voor over gehad hebben om zo aan mijn voeten te komen zitten. Breng het heden zelf in als luisteraar F Ik lig in mijn bed … er is daar niemand … het is zo donker. Ik ben bang G Vanuit die plek is het zo donker en je bent erg bang F Ik heb dit eerder gevoeld. Ik kom alleen maar in deze donker angstige plek en dat is alles wat ik voel G Hoe zou het zijn als je huidige jij bij het kind kan zijn? Kun je het laten weten dat je erbij bent? Erbij zijn als een bewogen vriend, en laat het weten dat je hoort waar het doorheen gaat. 2.18 G
Ontvangen is welkom heten en beschermen van wat komt als een verschuiving Neem gewoon een poosje tijd om hier bij stil te staan. Alleen maar om het te ontvangen. Gun jezelf wat tijd om dit tot je te nemen. 45
Het is je voornaamste taak als begeleider, om de persoon in staat te stellen om bij dat nieuwe gevoel te blijven. Er is namelijk zo‘n sterke drang om erover heen te rennen of terug te keren tot de gewone werkelijkheid. G Geniet er echt van. Geef jezelf tijd om te wennen hoe dat voelt. Laat het daar zo voluit aanwezig zijn als het maar wil. 2.19 Inleiden van de afronding Afronding kan op verschillende manieren beginnen: Tijdsaspect: er is nu eenmaal vaak een tijdslimiet aan een sessie. Dan help je de focusser om de sessie af te ronden. Dan kun je als begeleider de afronding ter sprake brengen. Het is belangrijk om dat reeds een paar minuten van tevoren te doen. Bij een lange sessie doe je het nog langer tevoren. Een goede afronding is belangrijk genoeg om er echt de tijd voor te nemen. Je moet niet abrupt zeggen: ―Het is nu tijd om te stoppen‖. De felt sense zou dat niet op prijs stellen! Het is beter om het goed te verpakken, zoals “Over een paar minuten zouden we een misschien om een prettige afrondingsplek kunnen gaan zoeken”. Vraag dan aan de focusser om af te stemmen met het ervaren gevoel (felt sense) of het OK is om af te ronden. “Ga eens na van binnen en kijk eens of het OK voelt om zo dadelijk op te houden, of dat er eerst iets meer om dringende aandacht vraagt”. “Laat de plek weten dat je gauw gaat stoppen en kijk eens of er nog iets meer is dat dringend gehoord wil worden voordat je stopt”. Soms volgt dan juist het beste deel van de sessie. Maar wat moet je daarmee als je krap in de tijd zit? Laat de focusser het onderkennen, zodat ‗het‘ zich in ieder geval gehoord weet, laat dat even bezinken. En vraag dan of het OK zou zijn om die plek te markeren en er later op terug te komen. Al heb je maar een paar minuten tijd over, dan is dat meestal toch genoeg om ‗het‘ te onderkennen, gehoord te worden, vragen wat ‗het‘ nodig heeft, en dan kijken of ze het nodig vinden om de plek te markeren. Als je wat meer tijd hebt, dan kun je het vragenderwijs bij de focusser leggen. Als je op een punt komt, dat je aanvoelt dat afronding mogelijk is, dan kun je vragen: “Zijn we dicht bij een prettige plek om te stoppen?”. De focusser kan ook zelf het initiatief nemen om het proces af te ronden. Hij kan je vertellen, dat hij bijna klaar is, dat het voor vandaag wel genoeg lijkt. Dat kan een voldaan gevoel zijn, maar ook weerstand, of zelfs angst om verder te exploreren. Laat de begeleider het in beide gevallen positief benaderen. Je zou kunnen zeggen: “Misschien zou je eens kunnen aftasten of het OK is om eens even stil te staan bij deze gedachte om te stoppen”. ‗Er tijd aan besteden‘ of ‗het gezelschap houden‘ bevordert een houding van acceptatie zonder die vraag rechtstreeks te stellen. „Is het OK om vriendelijk te staan tegenover deze gedachte?; dat hoeft nog niet te betekenen dat je het leuk vindt!‟ Maar als de begeleider weerstand voelt, dan zou hij voorzichtig een explorerende vraag kunnen stellen, om te zien of de focusser zich veilig genoeg voelt voor verdere exploratie. „Zou je „het‟ misschien kunnen vragen hoe het zou voelen om toch nog een klein beetje verder te gaan, om toch nog even onder de aandacht te blijven?‟. Het initiatief om af te ronden kan ook uitgaan van de begeleider, als er in het focusproces gewoon iets mis dreigt te gaan. De begeleider kan de kluts kwijt geraakt zijn, of de focusser dreigt in een draaikolk van angst terecht te komen, waarbij het de begeleider niet lukt om hem voldoende afstand te laten vinden. Het is echter van belang dat de begeleider dat niet te vroeg doet, omdat angst voor de felt sense juist een waardevolle aanknopingspunt kan zijn voor het groeiproces. Als de focusser leert om er een veilige afstand van te nemen, kan hij dichter bij zijn innerlijk komen. Dan blijkt de angst juist een waardevolle groeiplek te zijn. 2.20 Afronding De eigenlijke afronding zelf kun je in tenminste drie processen opsplitsen. De begeleider kan zelf aanvoelen welke daarvan in de concrete sessie passend is, of misschien zelfs alle drie. Markeren De begeleider kan vragen: „vertel deze dingen dat je er te zijner tijd naar terug zult keren, en markeer de plek‟. Of „markeer deze plek en laat dat iets zijn waarheen je altijd nog terug kunt keren‟. Als iemand vraagt hoe dat moet, dan kun je zeggen: „misschien kun je een beeld of een symbool vinden als een soort handvat dat je zou helpen om die plek weer terug te vinden‟. Maar zelfs als Ann Weiser in haar eigen focusproces een plek markeert, dan komt ze daar meestal niet op terug. Het is meer een 46
gevoel om een innerlijk afspraak te maken, dat ik ernaar zal terugkeren, als het me nodig heeft, of als het me roept. Als je datzelfde zou willen oproepen in je focusser, probeer dan te zeggen: „Laat het weten dat je de weg terug kent, als het je nodig heeft‟. Herinneren „Neem een ogenblik tijd om na te denken over de hele sessie, welke onderdelen daarvan je echt wilt onthouden‟. Dat helpt de focusser om echt te voelen wat hij echt belangrijk vindt. Soms kunnen de inzichten die onder het focussen verkregen worden, zomaar wegslippen, als de herinneringsfunctie niet actief gevraagd wordt om deel te nemen aan het proces. Herinnering helpt speciaal in sessies waar een heleboel gebeurd is, of waar iets goeds gebeurde in een vroege fase van de sessie en andere dingen later gebeurden. In korte of eenduidige sessies is het vaak niet nodig. Er is ook een manier om herinnering en markering samen te voegen: „Je zou misschien de stappen nog eens willen nagaan, vanwaar je begon tot waar je nu bent, alsof je een pad zou markeren, opdat je kunt terugkeren naar deze speciale plek‟. Bedanken „Kijk eens of je een ogenblik tijd kunt nemen om te ontvangen en te accepteren van wat je bij jezelf in dit proces hebt aangetroffen, om het te bedanken‟. Of: „Kijk eens of het goed voelt om je lichaam te bedanken en alles wat er gekomen is‟. Bedanken is een erg waardevol onderdeel van het focusproces, dat de begeleider altijd zal bevorderen, al was het maar het enige onderdeeltje van de afronding. Het voelt namelijk goed om een fase van een respectvolle innerlijke relatie af te sluiten met een blijk van waardering. Het is een verankering van wat er wezenlijk anders is geworden. De focuser kan er ook iets over opschrijven in zijn focus-dagboek. Het helpt ook om het creatief te verwerken in een tekening of een gedicht. Door het bedanken en verankeren leert men ook om oude stemmen terzijde te schuiven voordat zij de lichamelijke beleving van opluchting overstemmen. Men beschermt het proces tegen kritische bedenkingen en negatieve stemmen, zoals: ‗wat voor nut heeft dat?‘, of ‗wat kinderachtig‘. Gendlin stelt dat deze normerende stem, die overgenomen werd van de veeleisende of kritiserende ouders, soms veel strenger geworden is dan de ouders in feite ooit geweest zijn. Lichamelijke afronding Normaliter komt iemand daarna gewoon uit het focusproces; en daar kan de begeleider gewoon even op wachten. Maar als het te lang duurt, en je dan merkt dat ze iets van je verwachten, dan kun je misschien zeggen: „En begin nu voorzichtig met je bewustzijn terug te keren naar deze kamer, voel de aanraking van je lichaam in de stoel,… merk de geluiden van buiten op, … en als je klaar bent om te stoppen, dan mag je je ogen open doen‟. Deel 3:
Hulp bij blokkades
3.1 Te dichtbij proces Signalen: ―Het is te veel‖, ―Het is te angstaanjagend‖, ―Het choqueert me‖, ―Het is te intens‖, ―Het drukt me terneer‖ (met dringende stem), Tranen (soms). Drie basistactieken om afstand te krijgen: Het wat opzij zetten G: Kijk eens of dat hele ding nu een beetje voor jou opzij wil gaan. F: Het wil niet. G: Vraag eens wat het nodig heeft, of waar het heen zou willen gaan. Kijk eens of ook maar een centimeter voor je zou willen opschuiven, zodat het je nog wel steeds beschermen kan,, maar jij ook een beetje ademruimte krijgt. Ze stappen zelf wat achteruit G: OK, laat het dan maar blijven staan, en kijk eens of je zelf een stapje terug zou kunnen doen. Ze blazen er omheen G: Misschien kun je er gewoon omheen blazen, gewoon daar waar het is, zodat het ruimte heeft om te ademen en jij zelf ook.
47
3.2 Overweldigende gevoelens Signalen: ―Ik kan dit niet hanteren‖, ―Ik raak verdwaald; het komt allemaal over me heen‖, ―Het lijkt op een put en ik ben bang om erin te kijken‖,―Het zuigt me erin.‖ F: ―Er is daar een draaikolk. Het lijkt wel of ik er gemakkelijk ingetrokken kan worden. G: (niet)―Er is een draaikolk en je kunt er gemakkelijk ingetrokken worden.‖ (beter)”Kijk eens of je een plek kunt vinden om wat naar achteren te gaan staan en om er alleen maar naar te kijken.” ―Laten we er zeker van zijn, dat je er niet in hoeft te duiken, maar dat je een stapje naar achteren kunt doen en dat er dan nog steeds bij in de buurt bent‖. G: “Zelfs al is het zo groot als de hele oceaan, dan kun je nog aan het strand staan en er naar kijken, daarginds”. G: “Kijk alleen maar naar dat alles, en zeg er tegen: Nou, dat is echt heel wat”. 3.3 Ruimte maken in het begin Signalen: Er zijn te veel dingen; Ik ben in de war, want er gebeurt zoveel; Er gebeurt een heleboel; ik weet niet waar ik moet beginnen.; Ik voel dat deze dingen me bedrukken.; Ik heb zoveel aan m‘n hoofd; ik weet niet of ik wel kan focussen. Ruimte maken is een techniek om afstand te vinden van alles wat er is, voor je aan iets gaat werken, of zelfs in plaats daarvan. Het standaard vooraf ruimte maken is lang niet altijd nodig of nuttig voor iedere focusser. Mensen met een proces van ‗te grote afstand‘ kunnen zelfs hun ervaren gevoel (felt sense) kwijt raken, of niet meer in staat zijn om ernaar terug te keren. Bij beginnende focusstudenten is ‗ruimte maken‘ nuttig omdat het veel blokkades voorkomt en de beginnende begeleider nog niet weet hoe hij die moet hanteren. G: “Breng je bewustzijn in je lichaam, kijk alleen wat daar je aandacht nodig heeft.” Of als er afstand is, “..... kijk eens wat er in de weg staat om je op dit moment lekker te voelen.” Focusser: (geeft aan dat er iets is) G: “Verwelkom dat alleen maar .......... Kijk eens of het een beetje opzij wil schuiven van je af, alleen maar op dit moment. Laat het me weten, als het verschoven is. F: (geeft aan dat het verschoof) G: “Controleer terug op de plek waar het was, en kijk of daar nu een verschil voelt.” F: (knikt) G: “Vraag nu in je lichaam, „Wat vraagt er hier nog meer om mijn aandacht?” (Of, “......wat is er hier nog meer tussen mij en me hier nu heerlijk te voelen?”) Na enkele herhalingen van dit proces kan de gids aan de focusser een suggestie doen zich te vragen: G: “Kan ik me hier van binnen lekker voelen, of is er iets meer?” of: “Buiten de dingen die nu reeds apart heb gezet, kan ik me nu lekker voelen over hoe mijn leven verloopt” Als de focusser iets zegt als ‗dit zou zo voor altijd door kunnen gaan‘, dan komt dat wellicht omdat ze met hun hoofd aan het denken zijn in plaats van dat hun lichaam het weet. Het lichaam is niet oneindig; het is absoluut eindig en het aantal dingen dat het met zich meedraagt heeft altijd een limiet. Probeer daarom iets te zeggen als volgt: “Natuurlijk kan je hoofd altijd aan meer dingen denken, maar kik eens hoe je lichaam nu op dit moment zich voelt. Het kan altijd beginnen met zich lekker te voelen. Controleer het alleen eens ”. Achtergrondgevoel Soms heeft iemand alles opzij gezet maar voelt zich nog niet lekker. Gids: “Soms is er een achtergrond gevoel, iets dat zo voortdurend aanwezig is, dat je niet eens meer opmerkt, zoals het behang. Kijk eens of er zoiets bij jou aan de hand kan zijn.” Voorbeelden: altijd moe, altijd verdrietig, altijd opgejaagd. 3.4 Wanneer het - hoe dan ook - moeilijk is een ervaren gevoel (felt sense) te krijgen Signalen: ―Ik heb hier problemen mee.‖ (na de eerste instructie om iets te ervaren). ―Het is daar helemaal blanco.‖; ―Ik kan niets krijgen.‖ Technieken hoe je iemand kunt helpen om een felt sense op te roepen, zich bewust te worden. G: “Misschien kun je eens kijken hoe dat „blanco‟ gevoel is, wat voor kwaliteit.” “Misschien voelt je lichaam zich vandaag positief , of rustig en vredig.” “Vraag in je lichaam, „Hoe voel ik hier van binnen over hoe mijn leven verloopt.” 48
“Probeer daarbinnen eens te vragen, ‟Kan ik me hier van binnen lekker voelen over hoe mijn leven verloopt?‟ “Misschien voel jij je echt helemaal lekker van binnen in je lichaam!” “Misschien kun jij jezelf van binnen voorstellen, Ik voel me gewoon lekker in mijn lichaam over hoe mijn leven verloopt,‟ en let dan eens op wat er gebeurt.” Over een gekozen onderwerp: “Breng je aandacht in je lichaam, en let op hoe het voelt om dat onderwerp recht voor je neus te hebben.” “Vraag je lichaam hoe het zich nu voelt bij dit hele onderwerp.” “Vraag je lichaam of jij je lekker kunt voelen over dat hele onderwerp.” “Is er iets voor jou gaande, waarover je beslist niet wilt praten?” 3.5 het terugkrijgen wanneer het verdwenen is Signalen: ―het is weg.‖ ―Ik voel het niet meer.‖ G: “Ga eens rustig terug naar de plek waar het was, en nodig het uit om er weer te zijn.” In de meeste gevallen is dat voldoende. Als de felt sense niet erg sterk was, ga dan terug naar het begin van de sessie: “Breng je bewuste aandacht in je lichaam, en vraag opnieuw: „Hoe voel ik me hier nu op dit moment?‟” Als een sterkere interventie nodig is kan de gids het voorafgaande proces samenvatten. Bijv: “Je vroeg jezelf af: „Wat zou er gebeuren als ik deze beslissing zo zou nemen? Hoe zou dat voelen?‟” Als de felt sense verdwijnt tijdens de fase van exploreren, kan er ook sprake zijn van een shift. Gids: “Vraag eens aan je lichaam: „is dit onderwerp nu helemaal opgelost? Kan ik me er nu lekker bij voelen?‟” Dan keert of de onvoltooide felt sense terug, of je kunt desgewenst verder gaan met focussen op de verschoven felt sense, of anders kun je afronden. Als het ervaren gevoel terugkeert, is het waarschijnlijk goed om het handvat te controleren: “En is „gespannen‟ er nog steeds het juiste woord voor?” Soms zal het een nieuw handvat nodig hebben. 3.6 Wanneer er twee of meer dingen komen Signalen: ― Ik voel twee dingen‖; ― Ik heb een gespannen plek in mijn maag, en iets zwaars op mijn borst‖; ― Ik heb een strak gevoel in m‘n gezicht en iets bibberigs in m‘n darmen.‖ De gids weet niet of die meerdere felt senses met elkaar in verband staan – en misschien weet de focusser het ook niet. Laat de focusser ze daarom beiden onderkennen. Foc: ―Ik voel gespannenheid in m‘n keel en een soort zwaar gevoel in m‘n buik‖ Gids: “Misschien kun je elk van beiden plekken verwelkomen, alsof je ertegen zegt, ja, ik weet dat je er bent.” Foc: (knikt licht) Gids: “Kijk eens of het goed voelt om een poosje bij beiden te blijven stilstaan, of dat één ervan het gevoel geeft, dat hij de eerste is.” Foc: ―De gespannenheid in mijn keel is het belangrijkste.‖ Gids: “ kijk dan eens voorzichtig of het woord „gespannenheid‟ echt het juiste woord is voor hoe het voelt.” Foc: ―Het lijkt meer een kramp.‖ Gids: “En kijk eens of het OK is om een poosje te blijven stilstaan bij die kramp.” Foc: ―Het vraagt van mij om voorzichtig te zijn met wat ik zeg.‖ Gids: “Misschien kun je het laten weten, dat je dat hoort, dat het wil dat je voorzichtig bent met wat je zegt.” Foc: ―Het werd rustig. Het is nu OK .‖ G: “Neem eens even wat tijd om hier bij stil te staan, om die plek te voelen waar het rustig werd.” F: (na verloop van tijd) ―Ja. Dat is werkelijk alles wat er is.‖ G: “OK . Een poosje terug, voelde je iets zwaars in je buik. Zou het goed zijn om eens te controleren of dat er nog is, of is er misschien iets anders dat je aandacht vraagt?” Foc: ―Het is er nog steeds ........‖ 3.7 Wanneer er een positieve en een negatieve komt Signalen: ―Mijn borst is erg vredig en open, en er is een gespannen plek in mijn buik‖ .―Mijn linkerkant voelt goed, maar er gebeurt een hoop in mijn rechterkant.‖ Foc: ―Mijn borst is erg vredig en open, en er is een gespannen plek in mijn buik.‖ 49
Gids: “Zou je misschien deze beide plekken kunnen verwelkomen, alsof je zegt, „Ja, je bent er.‟ Focusser: (knikt) Gids: “En kijk eens of het OK is, om in dat vredige en open gevoel in je borst te zijn, en vandaar uit, bij die gespannen plek in je buik te zijn, alsof jij je afvraagt hoe het er mee is.” Een ander voorbeeld: Foc: ―Ik voel niet zo veel - mijn lichaam schijnt OK te zijn.‖ Gids: “Eh, ja! En kun je misschien voelen (sense) hoe je het best dat OK-gevoel in je lichaam zou kunnen beschrijven?” Foc: ―Wel, het is werkelijk ... het is een gevoel van warmte, dat uitstraalt vanuit mijn borst.‖ Gids: “Warmte ...... Vergelijk dat woord „warmte‟ eens voorzichtig met het lichamelijk ervaren gevoel, en kijk eens of het past.” Foc: ―Ja ...... Nu wordt ik me bewust van iets anders. Het lijkt als of er een beetje pijn komt in mijn onderbuik.‖ Gids: “Kijk eens of het OK is om die pijn op die plek te verwelkomen..... Misschien kun je ook eens kijken of „pijn‟ het woord is dat het beste past.” Foc: ―Het is een beetje wigvormig ding, een beetje indringend.‖ Gids: “En voel je nog steeds ook de warmte in je borst?” Foc: ―Ja, die is er nog steeds.‖ Gids: “Kijk eens hoe het zou zijn om in de warmte te zijn, en van daaruit bij die indringende plek te zitten, alsof je bij een vriend zit, je alleen maar afvragen hoe het voelt vanuit zijn gezichtspunt.........” Terugvergelijken met het lichaam (als iemand dreigt te verdwalen) Signalen: ―Deze mensen deden net of ze me niet kenden ........... En ik vroeg me af wat ik daaraan zou kunnen doen....... Dat is nog niet zo vaak gebeurd.‖ ―Ik zie veel rood ........ Nu gaat het warrelen, zo lijkt het, en sommige stukjes worden blauw ...... De blauwe stukjes worden kleine draaikolkjes .....‖ ―Ik voel me nu een beetje verdwaald.‖ ―Ik weet niet precies meer waar ik ben.‖ Sommige mensen blijven gemakkelijk bij hun lichaam, door het hele focusproces heen, en hoeven er niet aan herinnerd te worden. Andere mensen hebben de neiging om weg te slippen, tenzij de gids ze vriendelijk maant om terug te vergelijken met het lichaam. Het signaal kan een serie geestelijke of verstandelijke inzichten of een serie beelden zijn. De persoon kan je vertellen dat hij zich verdwaald voelt of gedesoriënteerd. De weg terug naar het lichaam is erg eenvoudig. Zeg alleen: “ En bij alles, wat je me vertelt, kun je misschien eens kijken hoe je lichaam daarbij voelt.” Als iemand deze interventie nodig heeft, dan heeft hij het meestal vaker nodig. Aarzel niet om het zonodig te herhalen! Als je meer ervaring krijgt, zul je in staat zijn het verschil te onderscheiden tussen iemand die echt de relatie met het lichaam kwijt is geraakt en iemand die bezig is te rapporteren wat het lichaam hem vertelt zonder het lichaam te noemen. Iemand die een strakke plek voelt in zijn maag, zegt dat het van hem wil om moediger te zijn, zal misschien alleen maar zeggen: ―Ik moet moediger zijn‖. Het is niet nodig om te snel in te grijpen. Niet alles van een focussessie hoeft in het lichaam te zijn. Zijsprongetjes in gedachten of beelden zijn welkom. Ze kunnen nuttige stukjes in het proces inbrengen. Maar na een poosje kan het nuttig zijn om de focusser te helpen herinneren om naar het lichaam terug te keren: “en hoe voelt dat in het lichaam?”. Soms begint iemand in de verleden tijd te spreken. ―Het was als een stenen muur‖. Vraag gewoon: “Voelt het nu zo op dit moment?” Je zult als antwoord krijgen: ―Ja, of Neen, nu voelt het meer als …..‖ Als je er niet zeker van bent of iets van het lichaam komt, gebruik dan een resonerende suggestie: “Controleer dat eens met de felt sense en kijk eens of dat goed voelt?”of “ voelt dat nog steeds zo in je lichaam?” 3.9 Als iets “neen” zegt, dus niet geaccepteerd wil worden Signalen: ―Ik houd hier niet van (bijvoorbeeld: het lichamelijk ervaren gevoel).‖ ―Ik wordt hier bang van (verveeld, geïrriteerd, gefrustreerd) ―Ik voel me hier niet behaaglijk bij.‖ 50
Foc: ―Het is droefheid.‖ Gids: “Zou het OK zijn, om alleen maar even te blijven stilstaan bij die droefheid.” Foc: ―Neen - er is te veel woede en haat.‖ Gids: “Zou het OK zijn, om even te blijven stilstaan bij die woede en haat.” Foc: ―Neen.‖ Gids: Dit klinkt misschien een beetje gek, maar zou het OK zijn om even te blijven stilstaan bij die plek, waar je zojuist „neen‟ zei?‟ Foc: ―Oh – het lijkt op een angstig meisje.‖ Het is belangrijk dat iets zich kan uitspreken, wat zich nog nooit heeft kunnen uitspreken. Soms is het een deel van de achtergrond, iets dat zich alleen maar bekend maakt door zijn spanning met andere meer op de voorgrond tredende delen, maar dat echt een eigen geluid nodig heeft. Het is enorm dankbaar wanneer we omdraaien en het een kans geven om gehoord te worden. Soms kan je nuttig vinden om eerst een juiste afstand te vinden en daarna de suggestie te doen: ―kijk eens of het OK is om dit te onderkennen en er bij stil te staan‖. En als het dan toch ‗neen‘ blijft, dan doe je alsnog het bovenstaande. 3.10 Het gevoel over het gevoel Signalen: ―Ik ben bang om daarheen te gaan.‖; ―Ik ben bang voor die spanning.‖ ―Er is droefheid als ik bemerk hoe zwaar het daar is.‖ Het is belangrijk dat de gids prioriteit geeft aan het gevoel over het gevoel, en de focusser helpt zich daarvan bewust te worden. Voorbeeld: Foc: ―Ik heb een zachte, bange plek in m‘n onderbuik en ik ben er ongeduldig over.‖ Gids: “Misschien zou je een poosje aandacht kunnen geven aan dat ongeduldige gevoel en eens kijken hoe dat voelt.” Als de focusser een weke bange plek heeft in zijn onderbuik, en er een ongeduldig gevoel over heeft, zou de gids kunnen zeggen: “Misschien zou je wat tijd kunnen spenderen aan dat ongeduldige gevoel, kijk eens hoe dat voelt”. Vooral als het gevoel over het gevoel een kritisch van aard is, zoals ongeduld of kwaadheid op een ander gevoel, dan is het verleidelijk om de focusser te trachten te overtuigen om het kwijt te raken en in plaats daarvan meedogend te zijn. Helaas werkt dat zelden. Er komt pas beweging wanner elke ervaring volwaardig erkend wordt, inclusief gevoelens over gevoelens. Heel vaak brengt dit een belangrijke verlichting. Eén focusser had paniek in haar buik. Ze had het al eerder gevoeld, en in deze sessie rapporteerde ze dat ze erg ongerust over was. Haar ongerustheid voelde voor haar als een wevende dans, onwillig om onder te gaan in de paniek maar er toch door gefascineerd. Op dit punt vroeg Ann Weiser: “zou je misschien graag stil willen staan bij die bezorgdheid”. Ze zei: ‗OK, ik geef nu aandacht aan de bezorgdheid‘. (Tevoren voelde ze zich bezorgd, en ervoer ze het in haar lichaam als een ‗wevende dans‘. Daarna, bemerkte ze dat ze bezorgd was, en ging naar binnen in een innerlijke relatie ermee). Ze zat bij de bezorgdheid en ze kreeg er interesse in. Het vertelde haar er niet zeker van te zijn, dat het haar vertrouwde om de paniek binnen te gaan. Nadat ze dat ontvangen had, voelde ze een verschuiving (shift). Ze rapporteerde: ‗Ik begin nu af te dalen in de paniek‘. De bezorgdheid was een gouden draad geworden rond de paniek. Het beschermd me. Dit voelt beter. 3.11 De blokkade is de beste plek om op te focussen Signalen: ―Het zit me op te jagen.‖; ―Er zit een kramp die het proces stopt.‖;―Ik voel iets dat me tegenhoudt; ―De zwaarte zit me in de weg.‖; ―Er is een blokkade in de voortgang van het proces.‖ Focusser: ―Er is wat weerstand.‘ Gids: “Er is iets dat niet wil.” Wat andere methoden ‗weerstand‘ zouden noemen, dat beschouwen wij als een rijke plaats om op te focussen. Bijna altijd zal de gids de persoon leiden om bij de blokkade stil te staan, of bij wat er in de weg staat. Foc. ―Dat is interessant. De blokkade zegt dat het er is omdat het denkt dat andere mensen de creativiteit willen, en het is bezig het te beschermen tegen hun kritiek.‖ Toen bedaarde het. We kunnen dus de focusser het best helpen door eerst mededogen voor de slechte vent (bad guy) in te brengen. Voorbeeld: De focusser vertelt je dat ze een heleboel warm geluk in hun hart hebben, maar 51
met een bedekking van een koude, harde blokkade.Voor het ogenblik moet je het warme geluk laten voor wat het is, en stil staan bij de blokkade. Gids: “Kijk eens of het OK zou zijn om gewoon eens stil te staan bij die koude, harde blokkade, er eens bij te gaan zitten, er een poos tijd aan te besteden, gewoon nieuwsgierig te zijn over wat het voelt bij wat het daar doet.” Of de focusser vertelt je, dat ze iets in de borst voelen, dat er echt uit wil komen. Maar er is iets in de keel dat het stopt, een kramp. Zeg: “Laten we voor dit moment even aannemen, dat de kramp in de keel een goede reden heeft om zich zo te gedragen. En kijk eens of het OK is om er enige tijd aan te besteden, om het te laten weten dat je erbij bent, en dat je nieuwsgierig en erin geïnteresseerd bent.” Als je met de onderdrukte partij kiest tegen de onderdrukker, dan laat je de machtsstrijd in de innerlijke wereld van de focusser voortbestaan. Bij tegenstand wordt de blokkade sterker, de kramp wordt heviger, alles intensiveert en de focusser is op weg om overspoeld te raken of in een impasse terecht te komen. Maar wanneer je mededogen inbrengt voor de onderdrukker, dan vermindert de machtsstrijd. Het verwachtte niet dat iemand zou proberen begrip te hebben voor zijn standpunt. Er treedt verlichting op en het begint zijn verhaal te vertellen. Vaak zul je ontdekken dat het de echte verandering bevat waar jullie beiden naar op zoek waren. Houdt het principe in gedachten dat iets waarvan de focusser veronderstelt dat het een vijand is, het verdiend om gehoord te worden. Voorbeeld: Foc: ―Het is geïrriteerd op mij dat ik hier (de borst) niet meer tijd aan besteed. Het vertelt me dat het boos is dat ik in mijn laatste sessie beloofd heb meer in mijn lichaam te zijn, en in plaats daarvan ga ik naar boven in mijn hoofd naar beelden en gedachten.‖ Gids: ”Hoe zou het zijn, als we eens veronderstelden dat er een deel in jou een goede reden zou hebben om naar je hoofd te stijgen naar beelden en gedachten? Ik vraag me af of het niet de kans zou moeten krijgen om naar voren te komen en bekend te worden.” De focusser werd een poosje stil, en rapporteerde toen dat hij in contact was gekomen met een gevoel dat hij in geen 25 jaar had gevoeld. Hij ervoer in zichzelf de jonge man van 18 jaar oud, die hield van filosofie en wiskunde en die daarin zijn toevlucht zocht om te ontkomen aan de hardvochtige, brute wereld. Foc: ‗Hij was echt integer. Ik voel me echt trots wanner ik naar hem kijk, net zoals een vader naar zijn zoon kijkt‘. Het bleek dat de focusser op zoek was geweest naar juist dat soort integriteit in zijn huidige leven. Door de vraag: ―als er een deel van jou is dat een goede reden heeft voor dit gedrag,‖ kregen we toegang tot een innerlijke bron die grote kracht voor hem had.
3.12 De volle lichamelijke gevoelde gewaarwording (Full Felt Sense) Signalen: Het ervaren gevoel wordt lichamelijk gedetailleerd beschreven echter zonder gevoelsmatige of levens inhoud. Emoties zonder lichamelijk gevoel en/of levensinhoud. Beelden zonder lichamelijk gevoel, emotie, of levensinhoud. Levensinhoud zonder lichamelijk gevoel of emotie. Indicaties van een gedeeltelijk ervaren gevoel Alleen een lichamelijk gevoel: ―Er zit een trekking in de spier‖ ―Het is klein, een beetje vlak en rond, een soort druk‖ Alleen een beeld of symbool: ―Ik zie een man op een wit paard rijden‖ ―Ik zie een rijke rode kleur.‖ Alleen een verband met het leven: ―Mijn bureau is altijd zo rommelig en ik krijgt het maar niet georganiseerd.‖ Alleen een emotionele toon: ―Ik ben echt depressief en ik weet niet waarom.‖ Alleen een verband met het leven en een emotionele toon: ―Ik voel me echt bedroefd dat ik al mijn vrienden ga verlaten.‖ Alleen een beeld en een verband met het leven: ―Ik weet niet hoe ik uit deze baan moet komen en ik zie tralies, alsof ik in een gevangenis zit‖ Alleen een lichamelijk gevoel en een beeld: ―Er ligt een balk over m‘n borst, ruw aan één kant, alsof die afgebroken is‖ 52
―Ik heb een gevoel van een venster in m‘n lichaam, een houten raam, bijna helemaal dicht.‖ Alleen een emotionele toon en een lichamelijk gevoel: ―Er is een grote droevige plek in mijn borst; het voelt vol en gezwollen.‖ Suggesties om missende aspecten uit te nodigen Uitnodiging voor een lichamelijk ervaring: “Misschien zou je kunnen proberen te ervaren hoe dat allemaal voelt in je lichaam.” “Zou het OK zijn om er op te letten hoe droefheid voelt in je lichaam?” “Kijk eens of je het leuk zou vinden om je lichaam je een gevoel te geven voor dat rommelige bureau en wat er in de weg zit om het te organiseren.” Uitnodiging voor een emotionele toon: “Je zou je alleen eens af moeten vragen of het emotionele kwaliteit heeft.” “Misschien zou je er eens op kunnen letten of er een of andere manier is waarop „het‟ voelt, vanuit zijn gezichtspunt.” Uitnodiging van het verhaal, of hoe dit verband houdt met het leven van de focusser: “Zou het juist om het te vragen, „Wat in jouw leven brengt dit nu te weeg?‟” “Kijk eens of je daar binnen zou willen vragen, „Wat in jouw leven voelt op deze manier?‟” “Kijk of je een gevoel hebt dat ergens is verbonden met je leven, ook al weet je niet hoe.” Uitnodiging van een beeld of symbool: “Je zou erop kunnen letten of er een beeld is dat hiermee verbonden is.” 3.13 Het “Levende Het” - hoe kun je het horen en het helpen om er te zijn In een echt goed lopende focussessie is er een moment waarop het ervaren gevoel (felt sense) tot leven schijnt te komen, wanneer het behoeften en noden heeft en z‘n eigen gezichtspunt. Je kunt het Levende Het oproepen door zoiets te zeggen als, Is er een gevoel dat „het‟ iets zou willen doen? Of zelfs, Als „het‟ een persoonlijkheid zou hebben, hoe zou „het‟ zich dan voelen?” 3.14 Conflicten tussen twee delen - wat moet je doen wanneer het gebeurt en hoe kun je het vermijden Signalen: ―Ik zou graag huilen, maar ik wil het mezelf niet toestaan.‖ ―Het is bang, en ik ben er juist zo geïrriteerd over!‖ ―Er is een deel in mij dat haar echt zou willen zeggen waar het op staat, maar ik denk dat zoiets onwaardig is.‖ Foc: ―Ik zou graag huilen, maar ik wil het mezelf niet toestaan.‖ Gids: “Zou het goed zijn om te zeggen, dat een deel van jou wil huilen, en een ander deel het niet wil toestaan?” Foc: ―Er is een deel in mij dat haar echt zou willen zeggen waar het op staat, maar ik denk dat zoiets onwaardig is.‖ Gids: “Misschien is het goed om te erkennen dat er een deel in je is dat haar echt wil zeggen waar het op staat, en dat er een ander deel in je is dat zoiets onwaardig vindt.” Foc: ―Er zit een balk in mij.‖ Gids: “Kijk eens of het goed zou zijn om die balk te vragen wat hij nodig heeft.” Foc: ―Het wil dat ik me er rond wikkel, maar ik weet niet of ik dat doen kan, het voelt zo zwaar.‖ Gids: “Misschien kun je het alleen laten weten, dat je hoort dat het wil dat jij je er omheen wikkelt.” Gids: “Je zou alleen eens aan dat deel kunnen vragen wat het nu op dit moment van jou nodig heeft.” Foc: (stilte, dan) ―Ik ben het aan het uitleggen dat ik het niet de hele tijd aandacht kan geven.‖ Gids: “Vroeg het aan je om het de hele tijd aandacht te geven?” Foc: ―Ja.‖ Gids: “Zou het voor dit ogenblik goed zijn om dat te horen, en er niet op te moeten antwoorden? Je zou er alleen tegen kunnen zeggen, „Ja, ik hoor dat je graag zou willen dat ik de hele tijd aandacht aan je zou kunnen besteden.‟” Foc: ―Het vertelt me dat het er niet zeker van is dat het me vertrouwt.‖ Gids: “Misschien zou je daar begrip voor kunnen tonen.” Gids: “Misschien zou je alleen ertegen kunnen zeggen, „Oh, je bent er niet zeker van of je me vertrouwt.” 53
3.15 Wanneer niets werkt, wat je ook suggereert Signalen: ―Dat is te moeilijk om te doen.‖; ―Er komt niets.‖; ―Ik krijg daar niets mee.‖ Gids: “Je zou in je lichaam kunnen vragen hoe het daarbinnen voelt over je hele leven.” Foc: ―Ik krijg helemaal niets. Mijn hele leven is me teveel.‖ Gids: “Oh, dan zou je misschien één onderdeeltje ervan kunnen kiezen.” 3.16 Hoe werk je met actieve blokkades en verslavingen Met een actieve blokkade, is er iets dat je wilt doen, dat je niet doet. Met een verslaving, is er iets dat je doet, wat je niet wilt doen. Focussen kan je helpen dat deel te bereiken dat verantwoordelijk is voor het gedrag, (of het gebrek daaraan), en aan de weet te komen hoe het voelt en wat het echt nodig heeft. (Vergelijk 3.11, ―De blokkade is de beste plek op te focussen.‖) Gids: “Misschien zouden we eens kunnen luisteren naar dat deel van jou dat geen tijd wil vrijmaken om te werken (of met roken te stoppen, etc). Zou het bereid zijn om zich te laten zien? Neem er nu wat tijd voor in je lichaam alleen om te ervaren, of er een ervaren gevoel is hoe dat deel voelt.” Dan moet je natuurlijk de focusser op een niet-veroordelende manier laten luisteren naar hoe dat deel voelt. Je zult de focusser verschillende keren weg moeten leiden van veroordeling en terug naar begrip. Dit is vaak moeilijk, maar het loont beslist de moeite als ze het doen. 3.17 De criticus en andere tussenbeide komende stemmen Signalen: ―Dit is stompzinnig (idioot, slecht etc).‖; ―Mijn criticus vertelt me dat ik met dit probleem al ben klaar gekomen.‖; ―Mijn hoofd komt er hier bij, en zegt dat mensen waarschijnlijk verveeld raken met deze sessie.‖ ―Ik zou ......‖ Veel van de aanbevolen gids tactieken dragen bij aan de preventie. Want dat is het belangrijkste! Zoals erkennen, verwelkomen, uitnodigen tot een vriendelijke houding, ervaren vanuit zijn gezichtspunt. Maar soms kun je de criticus nu eenmaal niet voorkomen. Interventies als hij kort en licht is: “Vraag die stem om vakantie te nemen.” “Kijk eens of het goed voelt om het te vragen om het alleen maar een poosje te bekijken”. Soms is er stem die denkt behulpzaam te kunnen zijn. Gids: “Bedank die stem voor zijn hulpaanbod, en vraag het dan alsjeblieft een stapje achteruit te doen en alleen maar toe te kijken.” Als de criticus voortdurend komt zijn er strengere maatregelen nodig. Begrip werkt het beste. De tactiek van begrip of meedogen voor de criticus plaatst het in het centrum van de sessie; het wordt het onderwerp waar de focusser op focust. Maar de focusser gaat de criticus nog niet beantwoorden op het niveau van communicatie. In plaats daarvan vraagt de focusser onder de aanval naar het gevoel dat er de aanleiding toe was. De eerste stap is om de criticus te vragen vanuit de achtergrond naar voren te komen. De volgende stap is om een gevoel van begrip of mededogen op te wekken voor waar de criticus doorheen moest zijn gegaan om in zo‘n slechte stemming te komen. We hebben geen begrip of meedogen voor wat de criticus zegt, maar voor wat er met hem gebeurde dat hij met zo‘n toon in z‘n stem ging praten. Gids: “Misschien kun je alleen nieuwsgierig zijn naar wat het beschadigd heeft, of waar het zich druk om maakt, of bang voor is, dat het op zo‟n manier tegen je praat.” Foc: ―Er is een deel over mijn borst dat erg kritisch is. Het zegt dat ik onbruikbaar en hopeloos ben.‖ De luisteraar spiegelt. Foc: ―Nu zie ik het als een hond die in een hoek gedreven is, en als ik er te dicht bij kom, zal die me bijten.‖ Dat moet genoeg begrip zijn geweest; want daarna meldde hij dat het gevoel was verdwenen. Een sessie met een hulpverleenster. Foc: ―Het is er helemaal mee bezig om me ervan te verzekeren dat ik nooit gelukkig zal zijn.‖ G: “Als één van je cliënten zoiets tegen jou zou zeggen, zou ik wedden dat je zou vermoeden wat voor soort jeugd die gehad moet hebben.” Focusser: (Tranen kwamen in haar ogen) ―Dat is het deel dat nooit werd erkend.‖ 54
De derde tactiek om met de criticus om te gaan, is wanneer er een kern van waarheid in schuilt in wat hij zegt, en de focusser dat niet wil verliezen. Je kunt de focusser aan de criticus laten vragen: “Zou je dat op een wat vriendelijker manier kunnen zeggen, zodat ik het kan horen?” Of: “wat is jouw positieve bedoeling voor mij?‖, en dan: “Zou je misschien die bedoeling dan misschien op een wat vriendelijker manier tegen me willen zeggen?” De ouderlijke stem treedt ook vaak op als criticus, het is de helper die alles weet wat je nodig hebt en in de weg gaat staan met snelle oude antwoorden. Die stem wordt vooral actief wanneer hij bang is dat je hem niet meer nodig hebt met deze nieuwe manier om van binnen raad te vragen. Dank je voor die hulp, en zou je nu even kunnen wachten of even op vakantie kunnen gaan? Of: Zou je me die informatie wat vriendelijker willen geven? Ik geloof vast dat alle delen van een persoon ernaar smachten om erkend te worden en om weer echt onderdeel te gaan uitmaken van het gehele zelf. De criticus is juist vaak een deel dat langer in de kou heeft gestaan en daarom gemener is. Als eenmaal onderkend wordt wat er met hem is gebeurd, en z‘n boodschap met liefde kan worden ontvangen, dan kan zelfs de criticus veranderen. Een vrouw vermeldt dat zij geen criticus meer heeft, maar alleen een deel dat ze haar Beschermer noemt. 3.18 Stilte Interventies bij stilten: G: ―Ik vraag me af hoe het met jou gaat‖ “Ik ben nieuwsgierig wat er met jou gebeurt” “Ik moet even controleren waar je bent” “Ik wil je niet onderbreken als er iets voor jou gebeurt, maar als je verdwaald mocht zijn, of mijn hulp nodig hebt, laat het me dan alsjeblieft weten.” “Als dat niet werkt, heb ik nog iets anders dat je zou mogen proberen.” “Ik heb nog een andere suggestie voor je klaar liggen, wanneer je dat wilt.” “En als die suggestie niet goed voelt, laat het me dan even weten.” Let erop dat dit geen van alle vragen zijn! Want die zijn te eisend. Bewaar vragen voor momenten met een stille focusser, die in een andere staat zou kunnen zijn overgegaan, wanneer je hem echt wilt storen en dwingen om onmiddellijk te spreken. G: “Hoe gaat het?” “Wat gebeurt er nu met jou?” 3.19 De innerlijke relatie tegenover disfunctionele houdingen Een onervaren focusser schiet gemakkelijk in een disfunctionele houding met z‘n eigen gevoelde ervaring. Hij gaat dan reageren tegen z‘n eigen ervaring in plaats van er juist bij te zijn. Enkele voorbeelden: Het slachtoffer De focusser wordt slachtoffer wanneer hij zich overgeleverd voelt aan de genade van ‗het‘, dat ‗het‘ buiten elke controle valt en hem iets aandoet. Dit is een nadere term voor een ‗te dichtbij proces‘, waar de focusser zich overweldigd voelt door zijn eigen ervaring. De aanklager, of de criticus De focusser kan in het aanklagen schieten van z‘n eigen ervaring: we noemen dit de criticus. Voorbeelden: ―Ik wil hier juist vanaf!‖. ―Ik haat het om me zwak te voelen‖. ―Dit is een stompzinnige manier om te voelen.‖ De redder De focusser voelt dat hij iets moet doen aan de ervaring in plaats er alleen maar bij zitten. Wanneer hij zo snel mogelijk wil herstellen wat hij voelt, is dat een blokkade voor focussen. Voorbeelden: ―Ik verzeker het dat het spoedig weer OK zal zijn.‖ ―Als ik echt diep ademhaal kan ik het weg laten gaan.‖ Functionele houdingen: Het behoort tot de taak van de gids om de focusser te helpen in een functionele houding te blijven. Dit voorkomt allerlei problemen en blokkades. Functionele houdingen: respect, aanvaarding, toeschouwen, verwelkomen, erkennen, opmerken, interesse, nieuwsgierigheid, vriendschap, luisteren, bewogenheid, liefde, bescherming, niet-oordelen, empathie, getuigen en beschrijven.
55
3.20 Disfunctionele houding en resoneren Voorb: Eerst schiet hij in de slachtofferhouding: Foc: ―Ik voel spanning in m‘n keel.‖ Gids: ―Je voelt daar een spanning.‖ Foc: ―Het snijdt m‘n adem af.‖ Maar vergelijk: Foc: ―Ik voel spanning in m‘n keel.‖ Gids: “Misschien kun je dat woord „spanning‟ eens controleren en vergelijken met het ervaren gevoel, eens kijken of het goed past.” Foc: ―Nee, het lijkt toch meer op boosheid ......‖ (etc) Deze focusser kreeg de kans niet om slachtoffer te worden van zijn ervaring; want in plaats daarvan werd hij geleid om het te beschrijven. De daad van beschrijven roept een ‗getuige‘ en schept automatisch een afstand. De toekijker is minder geneigd het slachtoffer te worden. Dit werkt net zo preventief tegenover de ‗redder‘ of de ‗aanklager‘. Pas op, dat spiegelen en actief luisteren niet voorkomt dat een onervaren focusser in een disfunctionele houding schiet. Deel 4
Speciale gevallen
4.1 Moeilijkheid met gevoel in het lichaam Gids:“Kun je de lunch voelen?” Dat is meestal vlak na de maaltijd. “Mooi! Dat is nog geen ervaren gevoel (felt sense), maar het is de plek waar ze komen, op één van die plekken tenminste.” 4.2 Ervaren gevoelens buiten het midden gebied We vragen een nieuwe focusser om het bewustzijn eerst te richten op de keel, de borst, de maag en de onderbuik omdat ervaren gevoelens daar meestal komen, en het is te veel gevraagd om de focusser aandacht te laten geven aan z‘n gehele lichaam tegelijk. Maar als het ergens anders komt dan ga je uit van het principe om altijd ―Ja‖ tegen de focusser te zeggen. De enige manier om te weten te komen of het een echt ervaren gevoel is, bestaat eruit om na te gaan of er iets uitkomt. Zo niet, dan kun je zeggen: ―Kijk eens of dat gevoel wil zakken naar het gebied van je keel, borst en buik en let eens op hoe je er daarbinnen over voelt.‖ 4.3 Pijn of andere lichamelijke ervaringen Op alle soorten pijn van griep tot chronische pijnen kan gefocust worden. Daarmee wordt niet de fysieke realiteit ontkend, maar het wil meer zeggen dat er vaak ook een andere dimensie aan vast zit. Maar afleidende pijn wordt behandeld met de techniek van het afstand nemen. 4.4 Mediteerders Mediteerders vinden soms een plek min of meer buiten het lichaam. Bij focussen gaat het juist om een gewaarwording in het lichaam en niet daarbuiten. Dus: back to the body! Gids: ga eens terug naar het ervaren gevoel in je lichaam 4.5 Mensen die andere methoden geleerd hebben Focussen kan goed samengaan met andere psychologische methoden. Maar als je te maken hebt met iemand die bekend is met een andere methode, dan kan het gebeuren dat hij jouw suggesties misverstaat. Daar moet een gids attent op zijn. 4.6 Verwrongen lichamelijke beelden ―Mijn hoofd voelt erg groot‖ ―Ik heb een heel raar gevoel van erg lang zijn en neerkijken op mijn lichaam‖ ―Mijn handen zijn verdoofd en ik ben aan het drijven‖ Dit is minder een ervaren gevoel waarop gefocust kan worden, en meer een afleidend iets. Gids: ”Je zou kunnen proberen je handen een beetje te bewegen of wat te verschuiven op de stoel, en misschien je ogen een poosje open te houden.” Echte felt senses worden niet weggejaagd door kleine bewegingen als deze, maar verwrongen lichamelijke beelden meestal wel. 56
16. Traumaverwerking met behulp van Focussen bijdragen van Peter Levine, Shirley Turcotte, Deirdre Morse, Ralph Bierman ontleend aan artikelen op www.focusing.org, vertaling en redactie door Jaap Bos Dwangbuis Ben jij vastgelopen in je sociaal functioneren? Heb je misschien vroeger een vreselijke gebeurtenis meegemaakt, die je niet kon hanteren, waardoor je als het ware overweldigd werd en waar je nog steeds last van hebt? Misschien was het zo erg dat je het hebt verdrongen. Je wilt er gewoon nooit meer aan denken; het was te erg. Zo'n vreselijke gebeurtenis of trauma creëert een innerlijk dwangbuis, waarin je gevangen zit. Het werkt verstikkend op je innerlijke ontplooiingsmogelijkheden, het stopt elke voorwaartse beweging. Het leven lijkt bevroren geraakt te zijn op het tijdstip van die vreselijke gebeurtenis (Peter Levine). Gewone gesprekstherapie helpt niet. Met heel veel moeite kun je misschien met je hoofd nog wel onder woorden brengen wat er gebeurd is. Misschien heb je zelfs met je verstand de dader vergeven. Maar de pijn is in je hart blijven zitten, die ben je niet kwijt geraakt. Je voelt je zelfs medeschuldig aan de wandaad die tegen jou gepleegd is. Het is je te veel geworden. Je laat geen enkel gevoel meer toe. Je zit gewoon vast in het dwangbuis. Want je bent door het trauma overweldigd en in de angst bevroren geraakt. Het lichamelijk durven ervaren van het gefixeerde moment maakt het mogelijk je open te stellen om te gaan vloeien en te veranderen. Gendlin noemt dat focussen. Een aantal psychotherapeuten heeft daarmee ervaring opgedaan. PTSD Shirley Turcotte heeft gewerkt met overlevenden van trauma's: "Focussen geeft cliënten totale controle over de snelheid en de richting van hun genezingsreis. Het is vooral effectief in de behandeling en genezing van Post Traumatische Stress Disorder, veroorzaakt door een ongeval, seksueel, fysiek of emotioneel misbruik, of verwaarlozing. Omdat het zo'n veilige en vriendelijke techniek is, zijn cliënten in staat met "nieuwsgierigheid" het genezingsproces te doorlopen en tegelijkertijd met respect en mededogen voor het Zelf. Cliënten kunnen de tragedies van hun leven leren observeren met een gepaste afstand. Het is een krachtige ervaring als je geleerd hebt in staat te zijn om in het heden een flashback of herinnering te observeren, terwijl je tegelijkertijd in die flashback of herinnering bent. De therapeut en de cliënt kunnen een verschrikkelijke vroegere scène binnengaan, die bevriezen, in een kader plaatsen en behouden wat ordelijk behouden moet worden om veilig te zijn voor de cliënt. Dan kan de cliënt aandacht besteden aan zichzelf en doen wat hij nodig vindt om te doen wat hij destijds niet in staat was om te doen op het moment van het trauma. Men is in staat tot het herwinnen van persoonlijke kracht, identiteit en waardigheid." Vietnam veteranen Deirdre Morse heeft gewerkt met Vietnam veteranen die lijden aan PTSD (Post Traumatic Stress Disorder): "Ik volg een vriendelijk proces, te beginnen met een veilige relatie. FOCUSSEN helpt hierbij enorm, omdat het de aandacht houdt bij het centrale deel van het lichaam, meer dan het bewust worden van de armen en benen, het maakt het gemakkelijk om tijdens bij het proces aandacht weg te halen uit het hoofd. De therapeut toont een niet-oordelende, niet-eisende, positieve relatie door het proces van luisteren, spiegelen, het attenderen van de cliënt op de altijd aanwezige criticus en op de mogelijkheid om zich bewust te worden van die innerlijke kritische stem, die een weerspiegeling is van zijn vroegere ervaringen in de socialisatie. Ik moedig de cliënt aan om te ontdekken hoe er diep in zijn lichaam ervaringen zijn, waarvoor hij bang is overweldigd te worden, en hoe er veel manieren zijn waarop hij zijn lichaam en zijn innerlijke criticus kan ervaren, terwijl hij in een vriendschappelijke omgang met hen blijft, en toch hun buien en kuren ervaart. Zodra je merkt dat de cliënt begint zijn innerlijk te durven verkennen, dan weet je dat deze fase zijn werk gedaan heeft. Aanvankelijk moedig ik deze beweging niet aan; in plaats daarvan gebruik ik focussen om het innerlijk landschap te identificeren vanaf een grote afstand, en ik moedig de cliënt aan om praktijkervaring op te doen in het variëren van de innerlijke afstand van "te ver weg om iets te zien" naar "te dichtbij om behaaglijk te zijn". Ik houd ervan om in deze zoom-zone te blijven zolang als de cliënt wil, terwijl ik deze techniek gebruik om al focussend vroege herinneringen te exploreren, ervaren relaties met belangrijke anderen, irritaties, amusement, het begin van tranen, dus gewoon het oefenen van de spieren van de innerlijke 57
wereld, om de complexiteit van het innerlijke zelf te herkennen, de veel gelaagde natuur van de innerlijke ervaring, de mogelijkheid van het 'zelf' om de intensiteit van de zelfervaring te reguleren. Ik benadruk ook aspecten van bewustzijn zoals herinnering, gewaarwording, gedachten en beelden vanuit het onbewuste, veel meer dan emoties en gevoelens. Deze mogelijkheid om tijdens het focussen makkelijk weg te bewegen van het overweldigd raken moet vaak maandenlang geoefend worden, terwijl iemand bezig is met de conflicten van het dagelijks leven, die zo talrijk zijn bij een slachtoffer van PTSD. Pas daarna gaan we tijd besteden aan dieper ervaren gevoelens (felt senses)." Geweld Ralph Bierman, Ph.D.: "Focusen behoort tot het hart van onze Relatie Zonder Geweld (Relating Without Violence: RWV) therapiegroepen op het Ontario Correctioneel Instituut. Het betreft vooral mannelijke plegers van huiselijk geweld, die voor het grootste deel voldoen aan de criteria van PTSD. Focussen maakt het de deelnemers mogelijk hun eigen onverkende fysieke of emotionele misbruik te verwerken. Focussen wordt ook toegepast om verandering in relationeel gedrag te brengen; van schofterige naar constructieve conflicthantering. Het maakt de mannen mogelijk om toegang te krijgen tot wat er schuilgaat onder de oppervlakte van hun conflicten. Deze mannen waren alleen maar bekend met schofterige of vermijdende processen in het omgaan met conflicten, maar nu gaan ze voor de eerste keer in hun leven op een constructieve manier een relatieconflict in. Focussen is ook geweven in een krachtige procedure om het voor mannen mogelijk te maken om empathie te ontwikkelen voor hun slachtoffers. Uit ons onderzoek blijkt dat de mannen grote vooruitgang boeken. De mannen komen ook psychologisch veiliger uit de RWV en zijn minder defensief dan vergelijkbare controlegroepen — ze worden minder makkelijk geraakt, worden minder argwanend dat mensen hen proberen te beschadigen of tegen hen gekant zijn, minder waakzaam, op hun hoede, geraakt, ontkennend, zichzelf rechtvaardigend, meer open voor kritiek, meer open voor informatie van anderen. Wij concludeerden dat de defensieve houding van de mannen en hun neiging meteen klaar te staan om aan te vallen, was verminderd door het verlichten van hun vrees om de pijn te herbeleven en de schaamte, die ze hadden gevoeld tijdens hun jeugdtrauma. Hun Focussengeleid emotioneel proces heeft centraal gestaan om de mannen te leren omgaan met hun primaire emoties, zodat ze niet langer woede hoeven te uiten om voorzienbare emotionele bedreigingen af te weren of schaamte te maskeren." Overlevers Shirley Turcotte heeft gewerkt met overlevenden van trauma's: Omdat het zo'n veilige en vriendelijke techniek is, zijn cliënten in staat met "nieuwsgierigheid" het genezingsproces te doorlopen en tegelijkertijd met respect en mededogen voor het Zelf. Cliënten kunnen de tragedies van hun leven leren observeren met een gepaste afstand. Het is een krachtige ervaring als je geleerd hebt in staat te zijn om een flashback of herinnering te observeren, terwijl je tegelijkertijd in een flashback of herinnering bent. Tot dit punt is focussen zoiets als het iemand ontmoeten en iemands naam leren kennen. Wachten op een verschuiving in je lichaam is belangrijk om antwoord te krijgen. Bevragen De vragen moeten wijd en open genoeg zijn om het lichaam ruimte te laten hebben en om het toestemming te laten geven om met een antwoord te voorschijn te komen. Antwoorden mogen verrassend zijn, onverwacht en onrealistisch. Het is erg belangrijk om de antwoorden te nemen zoals ze zijn, en om ruimte te hebben en om de behoefte weer opzij te zetten, om het tegen te spreken en meer 'logische' oplossingen te berde te brengen. Sta het lichaam toe om de 'echtheid' van het antwoord te voelen. Het ervaren gevoel kan mogelijk niet meteen verschuiven en niet meteen antwoord geven. Neem wat tijd. Cruciaal is de tijd die je aan het ervaren van het gevoel besteed. Dat is de essentie van het focussen. 1.Algemene vragen probeer je eerst; die moeten breed zijn en een open eind hebben: "Wat is dit?" "Wat is er nog meer?" "Wat zou het je graag willen vertellen?" "Wat heeft dit te maken met jouw leven?" 58
"Hoe is dit als je het vergelijkt met je leven?" "Wat brengt dit nu?" 2. Crux vragen, die het essentiële aspect betreffen van wat iemand ervaart. "Wat is de crux hiervan?" "Wat is het ergste hiervan?" "Wat treft je het meest hiervan?" "Is er iets dat jij of het tegen elkaar zouden willen zeggen?" "Wat zou het willen zeggen als het kon spreken?" "Wat is de nieuwigheid aan dit alles?" "Wanneer herinner jij je zoiets als dit voor de eerste keer gevoeld te hebben?" "Hoe oud ben je daar op die plek?" Regressie Wanneer er regressie is, let dan op om helemaal rond en op het lichaam te kijken. "Hangt" er misschien een mogelijke herinnering of flashback. Pas als je er zeker van bent dat de waarnemer aan boord is, kun je beginnen met het voorzichtig teruggeven van de projecties. "Het is alsof je ons een tijd laat zien waar je verschrikkelijk bang was en hopeloos. Heb ik dat goed? Etc. Denk er aan om de teugels strak te houden zodat de waarnemer in de gaten blijft houden dat het een plek uit het verleden is en niet in het heden. Een cliënt in regressie smeekt... "Ik wil haar.. Ik wil haar.. Ik wil haar...Ik ga dood zonder haar...etc Mogelijke antwoorden.. "Op deze plek verlangde jij zo naar haar en je was er zeker van te zullen sterven als zij er niet was. En ze kwam nooit .... En je stierf nooit...... Dat is een groot verlies om daar van binnen te accepteren.... Weet die plek dat het nu over is? Weet die plek dat je nu zonder dat toch fijn en heel bent? Kent die plek het volwassen gedeelte van jou? Ontwikkel zelf sussen (self-soothing), het zichzelf kalmeren. Hoe meer je vertelt van wat je specifiek ziet, en je observatie van je ervaren gevoel van de cliëntprojectie, zo goed mogelijk, met een stevige heldere stem, des te meer zal je cliënt verzachten en openstaan voor zijn waarnemende aanwezige volwassen zelf. Probeer de betekenis te vinden en de gedachte, of "onvoltooide zaak" van iedere plek van herinnering / flashback. Die impliciete verleden plek kan alle mogelijke soorten van irrationele gedachten en besluiten hebben, die het nodig hebben om gestopt te worden (Shirley Turcotte). 3. Voorwaarts gerichte vragen gebruik je als er enige beweging is, maar het nog steeds onaf voelt. Gebruik ze pas na een tijdje gespendeerd te hebben aan de crux. "Wat heeft dit nodig?" "Welke weg zou opluchting geven?" "Hoe zou dit voelen als het allemaal OK zou zijn?" Een focussessie kan verschillende cycli hebben van ervarengevoel / handvat / vragen, ervarengevoel / handvat / vragen. Als je eenmaal een antwoord hebt op het vragen, let dan op of er een nieuw ervaren gevoel is. Voelt het af, of is er nog iets meer? Voorzie dan in een afronding door de plek te markeren en te beloven later op die plek terug te keren. Het is absoluut nodig dat de cliënt weer helemaal terug is in het heden. Vraag de cliënt hun gehele lichaam te controleren en te kijken of ieder deel helemaal terug is tot de zijnswijze van de "volwassene".
59
17. Bijbels perspectief op herstel van eigenwaarde God heeft de mens geschapen naar zijn beeld, om te heersen over Zijn schepping (Gen. 1:26). Jezus gebruikt gelijkenissen om de geheimenissen van Gods koninkrijk te onthullen (Luc 8:10). a.
De zaligsprekingen
In de Bergrede (Mat 5) geeft Jezus met de zogenaamde zaligsprekingen een overzicht hiervan.
Zalig wie snakt naar Adem, want voor hem is het hemelse koninkrijk. Zalig de treurenden, want zij zullen vertroost worden. Zalig de zachtmoedigen, want zij zullen bezit nemen van het beloofde land (sabbatsrust). Zalig wie hongeren en dorsten naar de gerechtigheid, want zij zullen verzadigd worden. Zalig de barmhartigen, want zij zullen barmhartigheid ondervinden. Zalig wie zuiver van hart zijn, want zij zullen God zien. Zalig de vredestichters, want zij zullen kinderen van God genoemd worden. Zalig wie vanwege de gerechtigheid vervolgd worden, want voor hen is het hemelse koninkrijk Zalig zijn jullie wanneer ze je omwille van mij uitschelden, vervolgen en van allerlei kwaad betichten. Verheug je en juich, want je zult rijkelijk beloond worden in de hemel.
De eerste drie heb ik zelf vanuit het Grieks vertaald in een wat sterkere variant. Zalig wie snakt naar Adem (wie een sterke behoefte heeft naar de Adem van Gods Geest), etc. Zalig de treurenden, want zij zullen vertroost worden (blijvende toestand van getroost zijn ondervinden) Zalig de zachtmoedigen, want zijn zullen bezit nemen van het beloofde land (= sabbatsrust ingaan). b.
De zaaier
In de gelijkenis van de zaaier (Lucas 8: 5-15) laat Jezus laat zien dat er verschillende persoonlijkheidstypen zijn, die heel verschillende handicaps hebben om de blijde boodschap van Gods koninkrijk te aanvaarden en toe te passen in hun dagelijks leven. Jezus heeft dit verhaal verteld om je bewust te laten worden van de moeilijkheden om te functioneren in zijn hemels koninkrijk. op de grondstrook langs de weg wordt het woord meteen door de duivel weggepikt op de rotsbodem kan het woord geen wortel schieten, er is geen uithoudingsvermogen door de zorgen van alle dag, maar ook door rijkdom wordt het woord als door distels verstikt op de vruchtbare grond groeit het woord en draagt overvloedig vrucht. Deze gelijkenis is een specifieke vorm van een bekende rabbijnse gelijkenis uit die tijd (Flusser 1968). De rabbijnen (Spreuken der Vaderen V,15,18; V,17) onderscheiden vier eigenschappen van leerlingen: wie spoedig begrijpt, maar ook spoedig verloren doet gaan (het nadeel doet het voordeel te niet) moeilijk begrijpen en spoedig verloren doen gaan; dat is het slechtste deel. moeilijk begrijpen, maar ook moeilijk verloren doen gaan (het nadeel gaat verloren door het voordeel), spoedig begrijpen en moeilijk verloren doen gaan; dat is het beste deel. De Joodse rabbijnen (Spreuken der Vaderen V, 14) onderscheiden vier gemoedstoestanden: licht te vertoornen en licht te verzoenen moeilijk te vertoornen en licht te verzoenen moeilijk te vertoornen en moeilijk te verzoenen licht te vertoornen en moeilijk te verzoenen Deze logisch gerangschikte eigenschappen en gemoedstoestanden uit de Talmoed, Misjna vinden hun parallel in het klassieke Griekse onderscheid van sanguinische, flegmatische, melancholische en cholerische karaktertypen. 60
Karakterzelfonderzoek Heb jij sanguinische trekjes? Ben jij vaak erg optimistisch, vrolijk, vol zelfvertrouwen en populair. Ben jij dromerig, weinig praktisch en nogal impulsief? Beschik je over veel energie, maar mis je een doel om die energie ergens op te richten? Dan loop je risico van de blijde boodschap beroofd te worden. Heb jij flegmatische trekjes? Ben je nogal rustig, traag reagerend en weinig emotioneel. Je kunt wel een tevreden en aardig zijn, maar je verlegen persoonlijkheid kan je hinderen bij het tonen van enthousiasme en bij het je aanpassen aan nieuwe omstandigheden. Zou je dan niet hetzelfde gevaar lopen van die domme bruidsmeisjes zonder reserveolie in Mat 25? Hoe diep zit jouw geloof om stand te kunnen houden bij moeilijke omstandigheden? Heb jij melancholische trekjes? Neigt jouw gemoedstoestand naar depressie. Heb jij een verdrietige kijk op het verleden of een onvervuld verlangen? Zou je dan misschien risico lopen om verstikt te raken in financiële of andere zorgen? Heb jij cholerische trekjes? Word je snel driftig? Ben je nogal koppig? Ben je een doener of een leider met veel ambitie en energie. Pas maar op. Want de grond wordt niet automatisch vruchtbaar. Alleen bij een goede afstemming op de Heilige Geest zul je overvloedig vrucht dragen. Zuivering van je temperament Durf je de uitdaging aan om zelf je eigen temperamentvariant te onderzoeken? Je zou God kunnen gaan danken voor de positieve kanten van wat je bij jezelf ontdekt. Maar word je ook bewust van de negatieve aspecten. Breng die in gebed onder het gezag van de Heilige Geest (Lahay 1995). Dan ontstaat vruchtbare aarde om rijkelijk vrucht te kunnen dragen. Maar om vrucht te dragen moet je bereid zijn om gesnoeid te worden (Joh 15:2). Ga je daarna voor honderdvoud, of vind je dertigvoud ook wel genoeg? Snoeien doet pijn. Pijnverwerking van oude trauma‘s vergt een rouwproces.
c.
Rouwverwerking is een herstelproces
Ontkenning en isolering Bij een trauma is je eerste reactie meestal ontkenning. Het drama moet nog tot je doordringen. Op vierjarige leeftijd overkwam mij iets wat ik helemaal niet aankon op die leeftijd. Psychologen noemen dat dissociatie. Het bleef nog vijftig jaar in mijn onderbewuste wroeten. Het is eigenlijk een vorm van ontkenning, die een rouwproces blokkeert. Daar kun je een neurose aan overhouden. Boosheid, zelfbeklag en depressie De volgende fase in een rouwproces is machteloze woede en haat. En daarop volgt zelfbeklag. Als je daarin blijft steken loop je het risico in een depressie weg te zakken (Kübler -Ross 1988). Slachtoffergedrag Als je toch toegegeven hebt aan zelfbeklag en je eenmaal in een depressie zit, dan helpt de voorgaande wijsheid niet. Dan heb je de neiging om slachtoffergedrag te gaan vertonen. Vaak is dat erg destructief. In mijn schuldsaneringpraktijk ben ik veel voorbeelden tegengekomen. En werkgevers ruiken slachtoffergedrag op afstand. Het lukt je niet om nieuw werk te vinden. Je voelt je nog meer slachtoffer en je gaat nog meer stinken. Je krijgt het gevoel de controle over je leven te hebben verloren. Je geeft de schuld van je ellende aan de boze buitenwereld. Tot een besef komen van je eigen aandeel is vaak het aanknopingspunt van herstel. Ben je dan geen slachtoffer? Zeker wel, maar zo heeft God je niet geschapen! Hij heeft je geschapen naar zijn beeld! En als je beschadigd bent, dan wil Hij je herstellen, Hij wil je weer gezond maken. Vertreuren Toen bij mij na vijftig jaar een trauma uit mijn onderbewuste boven kwam drijven, kwam er een vloedgolf van haat boven. Daarna diep verdriet. Meteen daarop sloeg de haat om in liefde. Het woord ‗verdriet‘ is verwant aan een heel oud woord ‗throt‘, dat gebrek betekent. Je lijdt gebrek. Je snakt naar Adem (Mat 5:3). Zalig wie treuren, want zij zullen verstroost worden (Mat 5:4). Dat geldt voor een slachtoffer, maar evenzeer voor een dader, die vrede moet zien te vinden met wat hij gedaan heeft. 61
Boeten Zachëus was zo‘n dader (Luc 19:1-10). Zachëus was belastinginspecteur voor de Romeinen. Hij werd uitgekotst door al zijn volksgenoten. In zijn eenzaamheid is hij nieuwsgierig geweest naar Jezus. Daarom klom hij in een vijgenboom (beeld van genezing). Jezus zag hem zitten en heeft hem liefdevol geroepen. Zachëus werd gegrepen door Jezus‘ liefde. Zachëus ging boete doen. Viervoudige herstelbetalingen aan wie hij te veel had afgeperst (Ex 21: 37). Boete doen is geen straf, maar het gaat om een herstelproces, net als bij vissers die hun netten boeten. Wanneer is het herstelde net sterk genoeg? Om de sterkte te testen vertelt Jezus meteen daarna de gelijkenis van de ponden (Luc 19: 11-27). Een paar dagen later herhaalt Jezus dit thema nog duidelijker in Mat 25. Waakzaamheid Jezus begint met de parabel van de tien bruidsmeisjes (Mat 25: 1-13). Ze waren alle tien in slaap gevallen, omdat de bruidegom zo lang wegbleef. Wij leven in de eindtijd (Mat 24) en we wachten al tweeduizend jaar op Zijn wederkomst. Zou je daar niet slaperig van worden? Toen de bruidsmeisjes wakker schrokken bij het gerucht van de komst van de bruidegom, flakkerden hun olielampen. De wijze meisjes hadden reserveolie bij zich om hun lampen bij te vullen. Maar ze mochten hun olie niet delen met de dwaze. Lange tijd heb ik dat een erg onchristelijke houding gevonden. Olie is het beeld van de Heilige Geest. Je kunt wel vanuit de kracht van de Heilige Geest te werk gaan. Maar je kunt geen Heilige Geest delen met een ander. Sommige mensen blijven langdurig de aandacht vragen van de pastorale of diaconale zorgverleners, zonder dat ze zelf verantwoordelijkheid nemen. Dan zou je door die ander leeggezogen kunnen worden. Maar je mag iemand wel de weg naar de markt wijzen. Alle tien de bruidsmeisjes waren vervuld met de Heilige Geest. Ze hadden alle tien de geestesdoop ontvangen. Maar slechts vijf hadden voldoende reserveolie om verdrukking te overleven. Voor ons allemaal is dit een waarschuwing, om voldoende gevuld te zijn met Heilige Geest. Vertrouwen of angst Mat 25: 14-30. De Heer is op reis gegaan en heeft zijn gehele vermogen aan ons in beheer gegeven. Aan een ieder van ons een stukje. Precies zoveel als je aankunt. Ga je daar in vertrouwen mee handelen, of begraaf je uit angst dat ene talent in de grond? Ik weet heel goed dat angst niet niks is! Maar laat je die angst verlammend op je inwerken? Of durf je die angst nieuwsgierig onder ogen te zien? Je kunt angst ook gebruiken als aanknopingspunt om je eigen innerlijk te onderzoeken en van daaruit vertrouwen te gaan aankweken. Er zijn ook radicale mensen die gewoon dwars door die angst heen durven breken, omdat ze gewoon uit gehoorzaamheid willen handelen en niet rebels willen zijn. Volgens Herman Boon huist er in elk mens een rebel. Daarom hebben zoveel mensen moeite met gezag. Volgens 1 Joh 1:4 is Hij die in jou is, machtiger dan de rebelse satan. Maar dan moet je wel zelf zorgen voor een voldoende voorraad olie en je bewust zijn van je identiteit in Christus! Wees dus waakzaam. d.
De negenvoudige vrucht van de Geest
Hoe zou ik mijn olievoorraad kunnen aanvullen? Hoe zou de Geest in mij kunnen groeien? Ik had wel eens gelezen van de negenvoudige vrucht van de Heilige Geest (Galaten 5:22,23). Stilletjes hoopte ik dat die ooit in mij zou gaan groeien. Maar ik was helemaal niet bedacht op de verleidingen, die de vrucht kunnen laten wegrotten. Tot ik in het blad Herstel (dec 2001) een schema zag van Geoff Buck, van Derek Prince Ministries in de USA. Hij gebruikt dat schema tijdens bevrijdingsseminars om je te leren negatieve gedachten te herkennen. Toen begon ik de verleidingen van Satan te herkennen. Ledigheid is des duivels oorkussen Maar wilde ik bewust ervoor kiezen om mijn denken te vullen met Gods gedachten? Hoe doe je dat dan? Ik ging Mat 6:13 beter begrijpen. Leid ons niet in verzoeking (verleiding), maar verlos ons van de boze (het kwaad). Jezus werd de woestijn in geleid om verzocht te worden door Satan (Mat 4:1-11). Waarom zou dat mij niet kunnen overkomen? Wat doe ik dan? 62
Verleidingen en bedreigingen Gods gedachten Liefde Blijdschap Vrede Geduld Vriendelijkheid Goedheid Trouw Zachtmoedigheid Zelfbeheersing
Verleiding Niet vergeven Depressiviteit Zorgen Irritatie Hardheid Onlustgevoelens Twijfel Arrogantie Doelloosheid
Bolwerk Wrok Wanhoop Angst Egoïsme Drift Roken, alcohol, drugs Ontkenning van God Dominantie Verwardheid
Tragedie Moord Zelfmoord Psychose Psychisch geweld Lichamelijk geweld Verslaving Blasfemie Verdeeldheid Manische depressie
De tweede kolom bevat specifieke gebieden waarin de tegenstander zal proberen je te verleiden, om je van het denken van de Heilige Geest af te houden. Mensen die moeite hebben om de vrucht van blijdschap te doen groeien in hun denken, zullen ‗gevoelig‘ zijn op het gebied van depressiviteit of een eerste vorm ervan: chagrijnigheid. Herken je deze verleiding niet, maar geef je structureel toe aan deze verleiding, dan wordt deze verleiding langzaamaan een vast patroon in je denken: een bolwerk, een gebondenheid. Dit gebied in je denken is dus niet onderworpen aan de Heilige Geest, maar staat onder invloed van boze geesten. Als dit bolwerk niet doorbroken wordt, volgt uiteindelijk een specifieke ramp of tragedie: de bijbel leert ons dat satan erop uit is de mens te vernietigen. Andersom zal het denken van de Heilige Geest je leven, ruimte, veiligheid en vaste koers geven in je leven: sabbatsrust. Onze oude natuur is nog steeds vervuild als een opslagplaats van herinneringen, gedragingen en gevoelens welke afstammen van de weerstanden, de onrechtvaardigheden en de pijn die we in het verleden ervaren hebben. Het is ondoenlijk om daar op eigen kracht tegen te vechten. Stel je liever open voor een proces van heiliging als vrucht van de Geest (Gal 5: 22,23). Met name als het tegen zit kunnen er in een oogwenk dingen boven komen uit dit reservoir aan haat. Wees dus attent op de verleidingen die horen bij de vruchten van de Geest, met name de zesde. Dan kun je verleid worden om terug te vallen in je oude destructieve overlevingsgedrag, zoals nicotine, alcohol, koopziekte, gokken, weed, heroïne, cocaïne, porno. Het is van groot belang om destructief overlevingsgedrag te herkennen en om te buigen naar een overwinningsleven. Vruchten kun je niet bewerken, maar alleen laten groeien. Van slachtofferrol naar een groeiend besef van eigen verantwoordelijkheid Zou je het aandurven om een groeiproces te laten beginnen, om een sterk karakter te ontwikkelen, zoals God het bedoeld heeft? Zou je frustraties als een positieve factor durven beschouwen (Jac. 1:3) om verleidingen te leren weerstaan, uitdagingen op te pakken en te zuiveren door het Woord (Joh. 15:3)? Ik behandel de geestesvruchten in omgekeerde volgorde, omdat gebrek aan zelfbeheersing vaak het meest in het oog springt. Dit schema heb ik verder uitgewerkt op de volgende bladzijden. Karaktervorming De geestesvruchten werken karaktervormend. Je kunt ze laten groeien, maar ook laten wegrotten: 9. Zelfbeheersing rot weg bij doelloosheid en chaos, maar groeit door een doel & structuur in je leven 8. Nederigheid rot weg door afgunst, maar groeit bij een besef van je eigen aandeel 7. Vertrouwen rot weg als je toegeeft aan slachtoffergedrag, maar groeit als je een crisis als kans beschouwt 6. Goedheid rot weg door verslavende zelfmedicatie bij frustraties, maar groeit bij hoop op bevrijding 5. Vriendelijkheid rot weg door toe te geven aan drift, maar groeit door tegenstanders het goede te wensen 4. Geduld rot weg door opgefokt gedrag en egoïsme, maar groeit door provocaties achterwege te laten 3. Vrede rot weg door bezorgdheid te koesteren, maar groeit door ruimte te maken in je innerlijk 2. Vreugde rot weg als boosheid gepaard gaat met zelfbeklag, maar groeit bij doorleving van het rouwproces 1. Liefde rot weg door verbittering over aangedaan onrecht, maar bloeit op in een vergevingsproces. Laat jij je karakter stukje bij beetje wegrotten, of wil je het juist verder ontwikkelen in positieve richting? 63
9 Zelfbeheersing Verleidingen bij zelfbeheersing Doelloosheid in je leven. Overal meteen op reageren. Als je daar aan toegeeft dan ontstaat een levenspatroon van verwardheid, chaos, ADHD en desoriëntatie, borderline, manisch depressief.
Ontwikkeling van zelfbeheersing Doel Hoe kun je die negatieve spiraal ombuigen in Bijbels positieve richting? Wees attent op de eerste fase van verleiding: doelloosheid! Paulus vergeleek zich met een atleet, die als doel had om de onvergankelijke erekrans te winnen. Al wie aan een wedstrijd deelneemt beheerst zich in alles (1 Cor 9: 24,25). Paulus‘ doel was om Jezus te leren kennen in al zijn opstandingskracht en daaraan deel te mogen hebben (Filip 3: 8,-10). Stel je een concreet doel voor ogen.
Infobesitas Infobesitas is zoiets als obesitas, vraatzucht, maar dan met informatie. Je snakt naar meer, terwijl je het helemaal niet nodig hebt. Zodra je het gezien hebt, ben je het ook weer vergeten. Je wordt er doodmoe van. Infobesitas kan het begin vormen van een burn-out. Er zijn geen rustmomenten meer in een informatiemaatschappij die multitaskend door het leven gaat, namelijk met veel dingen tegelijkertijd bezig is. Tot rond het 25e jaar, als het brein volgroeid raakt, is het moeilijker zaken te verbinden en staat het concentratievermogen op een lager pitje. De smartphone is het mobiele infuus voor de informatiejunk, die het als volgt uitdrukte: ‗Ik merk dat ik me steeds minder goed kan concentreren. En ik heb vaak een vol hoofd, al twijfel ik soms of het aan infobesitas ligt of met mijn persoonlijkheid te maken heeft‘.
Ruimte maken Als je einddoel te complex is, ga het dan verdelen in overzienbare stapjes. Want kleine stapjes zijn ook stapjes, als je maar een duidelijk doel hebt. Het is goed om je doelen eerst te gaan inventariseren. Maak een lijstje. Kies er dan een concreet doel uit, dat op dit moment de meeste aandacht vraagt. Beloof de andere doelen, dat ze op een ander moment ook aandacht zullen krijgen. Dit is een psychologische oefening, een soort brainstormen met jezelf. Ruimte maken in je ziel. Het is een manier om orde te scheppen in de chaos in je denken (Gendlin1996). Structuur Dyslectici hebben moeite met leren lezen en met spelling. Ze hebben vaak een slecht korte termijn geheugen. Ze hebben geen geduld met die lettertjes. Maar ze zijn vaak erg goed in ruimtelijk denken. Dat biedt snelheid, totdat ze dat soms teveel wordt. Dan klappen ze dicht. Wetenschappers zeggen dyslexie tegenwoordig reeds bij baby‘s te kunnen vaststellen als een stoornis in de hersenen. Volgens ervaringsdeskundige Davis (1998) is het gewoon een afwijkende manier van denken, namelijk in beelden. Als het leesonderwijs daarmee geen rekening houdt, zijn ze vatbaar voor dyslexie of woordblindheid. Sommige dyslectisch kinderen blijken baat te hebben bij gestructureerd grammaticaal taalonderwijs, zoals op een ouderwets gymnasium, wat ikzelf heb genoten. Op de rustige dorpslagere school vertoonde ik nog geen opvallende dyslectische symptomen. Bij het lezen had ik mezelf aangeleerd om me een globaal beeld van een zin te vormen en de rest met mijn fantasie aan te vullen. Bij mijn eerste proefwerk Latijn werkte die strategie natuurlijk niet meer: ik scoorde een één. De leraar heeft mij niet laten vallen, maar grammatica bijgebracht. Ik werd daarin zo goed, dat ik daarmee mijn chronisch gebrek aan woordenschat kon compenseren. Toen heb ik een gave ontwikkeld, die ik nu kan gebruiken in mijn praktijk van diaconale schuldhulpverlener. Op mijn
Chaos Bij gebrek aan zelfbeheersing ontstaat een patroon van instant behoeftebevrediging. Is ADHD een modeverschijnsel , of zou het een gevolg kunnen zijn van de toenemende dynamiek en complexiteit van onze maatschappij? Tweeverdieners en bijstandmoeders moeten erg goed kunnen organiseren. Als mensen, of hun kinderen zoveel spanningen niet kunnen verdragen, slaat hun denken op hol, woorden schieten te kort. Denken 64
in beelden gaat sneller en als dat niet meer helpt, klappen ze dicht. Of ze krijgen een kortsluiting in hun hersenen, zoals bij een epileptische aanval. Of ze gaan symptomen vertonen van psychiatrische ziektebeelden zoals autisme, PDDNOS, asperger, angst-stoornissen, bipolaire stoornis (manische depressiviteit), borderline, maar ook dyslexie en ADHD. Dat wordt dan weer medisch bestreden met psychofarmaca, zoals Ritalin. In 1994 en 2001 zijn de criteria voor ADHD bijgesteld. Nu zou bijna vijf procent van de kinderen ADHD hebben (Bolt 2010). Veel moderne voedingsmiddelen bevatten kunstmatige kleurstoffen en smaakversterkers. Vaak vermindert ADHD gedrag aanzienlijk bij vermijding van deze stoffen. Ondernemers Ondernemers is het eigen om te reageren op behoeften van hun klanten en dus kansen op de markt benutten. Ze moeten daarbij risico‘s nemen. Als het even wat slechter gaat met een bedrijf, wat voor strategie kies je dan? Ga je consolideren om de overblijvende bezittingen veilig te stellen voor een betere periode? Of kies je voor de ‗vlucht vooruit‘, namelijk risicovolle investeringen doen in de valse hoop om er nog goed uit te springen, onder het motto ‗de kost gaat voor de baat‘. Als ze onvoldoende zelfbeheersing in acht nemen lopen ze risico.
spreekuur bij de voedselbank zie ik mensen met complexe problemen, waar de reguliere schuldhulpverlening geen touw aan kan vastknopen en deze mensen als ongemotiveerd afgeschreven heeft. Ik blijk patronen te kunnen ontdekken in onsamen-hangende verhalen, die ik structureer met raden van de ontbrekende gegevens. Ethiek Rond 1900 dachten Still en Bouman dat kinderen met gedragsproblemen een ‗moreel ethisch defect‘ hadden. In 1908 adviseerde psychiater Schreuder ouders: ‗Wees flink, rustig en beslist, houdt voet bij stuk, zonder hard en streng te zijn‘. In 1940 adviseert Chorus in zijn proefschrift: ‗tucht en discipline, vaste en consequente gewoontevorming, klare lijnen in werk en plichten, concrete scherp afgebakende opdrachten met geregelde controle‘. Dit komt overeen met mijn ervaringen op het gymnasium en daarna op de artillerieschool in militaire dienst.
Creativiteit Creatieve mensen lopen een bijzonder risico, omdat ze in beelden denken, wat sneller gaat. Ze hebben een associatietalent, dat ze gebruiken als bron voor hun creativiteit. Ze moeten die goed begrenzen. Anders ontaardt het in chaos. Vincent van Gogh was manisch depressief. In zijn manische fasen was hij erg creatief, maar hij heeft tenslotte in wanhoop zelfmoord gepleegd.
65
8 Nederigheid Verleidingen bij nederigheid en zachtmoedigheid Externe locus of control De schuld buiten jezelf zoeken Je kunt je zachtmoedigheid kwijtraken door arrogant gedrag, zelfverhoging, afgunst. Als je
hieraan stelselmatig toegeeft, leidt dit tot een houding van controle en dominantie, met als mogelijke tragedies: verdeeldheid en kerkscheuring. Het grote schisma in 1054 tussen de kerk van Rome en die van Constantinopel is te wijten aan een gebrek aan nederigheid van de bisschoppen van Rome en hun streven naar het primaat van het leiderschap in de katholieke kerk (Hans Küng 2001). Overtreding van het tiende gebod ‗gij zult niet begeren wat uw naaste toebehoort‘ behoort ook tot de verleidingen. Als je om die begeerte te bevredigen ook nog leningen afsluit, dan leidt tot het dienen van de Mammon, of de geldwolven, aan wie je rente (tienden) moet betalen. Paulus noemt hebzucht een vorm van afgoderij (Col 3:5). Als je hieraan toegeeft, ontstaat moordende concurrentie, monopolistisch gedrag, dictatuur met de daarop volgende tragedies van geweld, en totale oorlog van allen tegen allen.
Ontwikkeling van nederigheid Locus of control Je kunt niet altijd de schuld blijven geven aan anderen, zoals je vriendin / vrouw die je in de steek heeft gelaten, of je stalkende ex, of de bureaucratie van de uitkeringinstantie, of de bank die een te hoge hypothecaire lening heeft verstrekt, of de ondernemers, de reclame en de financiers die je verleid hebben om op de grote voet te leven. Probeer eens nederig en eerlijk naar jezelf te kijken, wat jouw aandeel is geweest in het ontstaan van de problemen. Misschien vind jij het erg moeilijk om naar je eigen innerlijk te kijken en ben jij iemand die min of meer vergeten is, hoe je bij je eigen gevoelens kunt komen. Misschien is je innerlijk erg beschadigd. Misschien leg jij de focus van aandacht meestal buiten jezelf. Je zoekt de oorzaak van je moeilijkheden vooral in omstandigheden en bij andere mensen. Misschien gebruik je vaak theorieën om je gedrag en je gevoelens te verklaren, en geef je op basis daarvan interpretaties van andermans gevoelens en motieven. Misschien ben je zelfs gewend om op zo'n manier de bijbel te gebruiken. Je laat je overspoelen door emoties, of je vermijdt die juist, of je blijft steken in rationalisaties of steeds terugkerende emoties. Ga leren om je aandacht te richten op je impliciete gevoelens aangaande een bepaalde situatie, dan benoem je gebeurtenissen slechts, om daaruit je innerlijke beleving verder te onderzoeken. Moreel besef Paulus roept op om de ander uitnemender te achten dan jezelf. (Fil.2:3). Je hoeft je dan niet meer af te meten aan je omgeving, zoals tieners doen als ze nog op zoek zijn naar hun identiteit. Maar omarm liever je ware identiteit als een geliefde zoon/dochter van God en als een rentmeester van Gods inkomstenbronnen. Dan durf je ook weer naar je eigen innerlijk te kijken.
Individualisme We leven in een individualistische maatschappij waarvan de economie op hebzucht en krediet is gebaseerd. Met een verval aan moreel besef. We zijn vergeten dat krediet oorspronkelijk vertrouwen betekent. We laten ons makkelijk verleiden tot het maken van schulden die bij de minste tegenslag een problematisch karakter krijgen. Zalig zijn de zachtmoedigen, want zij zullen het beloofde land in bezit nemen (Mat 5: 5). Ze zullen de rust binnengaan (Hebr. 4:1-13). 66
7 Vertrouwen, trouw, geloof Verleidingen bij geloofsvertrouwen
Ontwikkeling van vertrouwen
Waar is God als het pijn doet?
Pijn is een belangrijk signaal, dat je ook positief kunt duiden. Yancey beschrijft in ‗where is God when it hurts‘(1990) hoe leprozen lijden aan het missen van een pijnsignaal, waardoor ratten ‗s nachts hun vingers af kunnen knabbelen zonder dat ze het merken. Maar wat moet je als je in een vreselijke situatie zit, zoals destijds de NAZI slachtoffers in het vernietigingskamp Sobibor? Dan mag je best klagen! Laat je niet in de slachtofferrol trekken! Want dat werkt destructief! Breng je ellende bij de Heer! One lamentation a day keeps the devil away! (Keizer 2005).
Bij Lepra ontbreekt het pijnsignaal Het pijnsignaal is van levensbelang
Zalig wie snakt naar Adem (= Geest), want voor hem is het hemels koninkrijk. Mat 5: 3
Problematische schulden kunnen een belangrijk signaal zijn om je levensstijl te gaan herzien. Wantrouwen Wantrouwen koesteren Twijfel Twijfel koesteren Godloochening Blasfemie
Wie kan er chinees lezen? Voor het begrip crisis gebruiken ze 2 karakters. Crisis = gevaar + kans Het gevaar is duidelijk. Maar durf je een crisis ook als een kans te zien?
Twijfel is de valstrik van geloof, trouw en (zelf)vertrouwen. Als je twijfel gaat koesteren dan baart dat ongeloof, dat als een bolwerk kan gaan vastzitten. De daarop volgende tragedie is blasfemie en spotternij, tenslotte de tweede dood.
Gebruik de crisis als hefboom voor verandering
67
6 Goedheid Verleidingen bij goedheid
Goedheid in ontwikkeling
Hoop ontdekken
Verslaving aanpakken bij de oorsprong De frustraties zijn heel begrijpelijk, als je het traumatische verleden van iemand te horen krijgt. Maar al jouw onrecht heeft Jezus voor jou gedragen. Stop die pijn niet langer weg; want dan kan hij op de meest ongelegen momenten door iemand aangeraakt worden en tot uitbarsting komen. En dan loop je het risico weer in de fout te gaan. Probeer die vicieuze cirkel te doorbreken door elke keer als je ermee geconfronteerd wordt, die pijn niet te ontlopen. Maar ga pastorale hulp zoeken om die pijn te verwerken en tenslotte aan de voeten van Jezus te brengen. Hij heeft al het onrecht gedragen, dat jou is aangedaan. Dat is pas goedheid!
Zelfmedicatie bij ongenoegen om frustraties af te reageren Nicotine, Blowen Harddrugs Alcohol Gokken Porno De zesde vrucht van de Geest betreft goedheid, morele zuiverheid. Onlustgevoelens ten gevolge van frustraties brengen je in verleiding van onreine gedachten, of je gaat troost zoeken in aankopen om jezelf te verwennen. Zelfs als de problemen zijn opgelost, blijken sommigen niet te kunnen omgaan met de ontstane vrijheid en beginnen weer opnieuw met overdadig consumeren. Het is tragisch dat schulden verslavend blijken te kunnen werken. Regelmatig afreageren met roken, agressief rijgedrag, alcohol, drugs, gokken, gameverslaving, koopziekte, porno, e.d. is eigenlijk een vorm van zelfmedicatie die ook nog verslavend werkt. Met als tragedies: overspel, zelfmoordgedachten, zelfmoord(pogingen).
Amazed by grace
Neem mijn juk op je en leer van Mij, want mijn juk is zacht en mijn last is licht. Mat 11:29 Aandacht voor de onderliggende pijn Het 12 stappenplan van de anonieme alcoholisten (AA), gecombineerd met focussen is heel geschikt om de onderliggende problemen te verwerken. Zie www.recoveryfocusing.com 68
5 Vriendelijkheid Verleidingen bij vriendelijkheid
Ontwikkeling van vriendelijkheid Ik was in het bezit van een halskettinkje met de zegen van Aäron gegraveerd op het hangertje. Op zekere dag was het kettinkje kapot en lag het in mijn nachtkastje. Toen het bij een inbraak was gestolen werd ik behoorlijk kwaad, totdat ik me realiseerde wat de dief gestolen had. Ik heb hem in gebed diezelfde zegen toegewenst. Mijn kwaadheid smolt weg als sneeuw voor de zon. De bijbel zegt: Zegen wie u vervloeken (Luc 6:28); dat baart vriendelijkheid. Zelf heb ik intussen een nieuw kettinkje met eenzelfde hangertje gekocht.
Afwijzing, hardheid.
Als je afwijzing en hardheid gaat koesteren wordt het drift, die tragisch kan ontaarden in lichamelijk geweld.
4
Geduld
Verleidingen bij geduld
Ontwikkeling van geduld
De vierde vrucht is geduld of lankmoedigheid. De bijbehorende verleidingen zijn irritatie en opgefokt gedrag. Wees je bewust, dat gekoesterde irritatie tot egoïsme en psychisch geweld kan leiden.
Niet provoceren Paulus schrijft aan vaders: provoceer of verbitter uw kinderen niet (Efese 6:4). Is je gebed: Heer, geef me geduld, maar wel liefst meteen, want nu heb ik het nodig? Of breng jij je kinderen in gebed bij de Heer en ga je op die manier leren geduld oefenen. Denk aan de gestage druppel, die een steen uitholt. Besef de kracht van geduld!
69
3 Vrede Verleiding bij vrede
Ontwikkeling van vrede De vredesformule Het koesteren van zorgen is zonde. Want het geeft blijk van wantrouwen in God. Gods nabijheid is de sleutel tot vrede. John Haggai (2001) heeft een methode ontwikkeld (praise + poise + prayer = peace), waarbij je door lofprijzing, balans en gebed steeds meer vrede in je hart kunt krijgen. Maar het begint met het erkennen van je probleem, dat je bezig bent om je zorgen te koesteren.
Angst Ik ben zo bang weer een psychose te krijgen, want dat heb ik al eens gehad. Als je die bezorgdheid blijft koesteren dan volgt de psychose vanzelf Valkuil Verzinken in slachtoffergedrag Je raakt gewend aan de slachtofferrol Het voelt zelfs veilig Geborgenheid in de ellende Want daar weet je hoe het toegaat Dan kun je mopperen op alles en iedereen Angst voor verandering Onbekendheid als een gevaar Slachtoffergedrag werkt verslavend Slachtoffergedrag is destructief.
Slachtoffer Ben je dan geen slachtoffer? Ja zeker wel! Erkenning daarvan is belangrijk! Maar God heeft je niet geschapen als slachtoffer Jezus heeft voor jou de overwinning behaald De bijbel zegt: Werpt al uw bekommernis op de Heer, want Hij zorgt voor u (1 Petrus 5:7). Petrus grijpt hier terug op David (Psalm 55: 23a), maar vers 23b draait hij om naar een waarschuwing: Wordt nuchter en waakzaam, uw tegenpartij, de duivel gaat rond als een briesende leeuw, zoekende wie hij zal verslinden (1 Petrus 5:8).Breng je zorgen bij de Heer; dat brengt vrede in je hart; want anders kom je in de speeltuin van de duivel terecht en worden je problemen alleen maar groter; zie ook Fil. 4: 6,7. Crisis Een crisis is een ideale gelegenheid om angst te overwinnen. Durf je te duiken in het zwembad? Durf je ook van de hoge duikplank? Zou je ook durven duiken van een dertig meter hoge toren? De meesten mensen durven dat niet, tenzij misschien in een crisissituatie. Er was brand ontstaan op een olie-platform ergens op zee. Binnen een mum van tijd stond alles in lichter laaie. Op één na is de hele bemanning omgekomen. Die ene is van dertig meter hoogte 70
de brandende zee ingedoken, is onder de vlammen doorgezwommen en door reddingswerkers in veiligheid gebracht. In een crisis blijkt een mens tot meer in staat dan hij ooit had gedacht. Ruimte maken Voor sommige getraumatiseerde mensen ligt het veel gecompliceerder. Door de inhoud van dit boek kun je sterk herinnerd worden aan wat je meegemaakt hebt. Misschien zul je eerst individuele pastorale of psychologische therapie nodig hebben om met je angsten te leren omgaan. Angsten vermijden is onverstandig. Want de geschiedenis herhaalt zich. Wie zich het verleden niet kan herinneren, is gedoemd om het te herhalen (George Santayana). Ook Palmer (2002) laat zien hoe belangrijk het is om gevoelige kwesties uit je verleden te verwerken. Als je dat niet doet, kunnen ze je leven gaan beheersen als een soort demonische stemmen (Frederiksson 1985). Ga angst liever beschouwen als een vindplaats om je verleden onder ogen te zien en te verwerken. Ga er eens rustig bij zitten en vraag aan het kleine kind in je binnenste wat het toch is, dat op dit moment zo angstig aanvoelt. Soms zit dat in je onderbewuste en zul je daarbij hulp nodig hebben van een therapeut, maar soms kun je zelf proberen om eens stil te staan bij die angst. Zeg eens tegen dat angstige gedeelte in je innerlijk, om eens even wat op te schuiven, of je vraagt dat angstige gedeelte; hoe zou je graag willen dat ik bij je ben? Dan kan het volwassen deel van je innerlijk ernaast op het bankje gaan zitten en troost bieden aan het ‗kleine kind‘, dat zoveel te verduren heeft gehad. Gendlin (1996) noemt dat clearing a space, ruimte maken. In therapie kan jouw volwassen deel leren om zelf het getraumatiseerde deel te troosten en te zegenen. Laat die ‗demonische‘ stemmen niet met elkaar in gevecht gaan, maar onderken de aanwezigheid van dit soort spanningen. Het onderkennen hoeft niet te betekenen dat je het met ze eens bent. Maar het onderkennen kan je helpen om het trauma te verwerken. Het verleden zelf kun je niet veranderen, maar de betekenis ervan in het heden wel degelijk.
Clearing a space
Vredesmaal Openb. 3:20 Zie, ik sta aan de deur en ik klop; als je open doet zal ik maaltijd met je houden. Jezus biedt vrede aan (McCarl 2009)
71
2 Vreugde, blijdschap, humor Verleidingen bij blijdschap De tweede vrucht van de Geest is blijdschap, vreugde, humor. De daarbij behorende verleiding is depressiviteit. Als je zulke depressieve gedachten gaat koesteren, kweek je wanhoop. Op het eind van ambtelijke loopbaan heb ik me onrechtvaardig behandeld gevoeld. Ik was behoorlijk kwaad. In diezelfde periode volgde ik een pastorale cursus waarbij aan de orde kwam dat boosheid plus zelfbeklag kan leiden tot depressiviteit. Als dat als een bolwerk gaat vastzitten ontstaat slachtoffergedrag, dat zeer destructief kan zijn tot zelfmoord toe.
Ontwikkeling van blijdschap, humor Verheug je in de verdrukking Wie lof offert baant de weg naar blijdschap. Jacobus schrijft: verheug je als je in verdrukking zit, want dat werkt volharding uit etc. (Jac. 1:3). Gotspe Let op de vasthoudendheid van de Kananese vrouw (Mat 15: 27) hoe ze op Jezus‘ aanvankelijke afwijzing reageerde met een gotspe, brutaal en ongehoord, maar tegelijkertijd ook humoristisch: de hondjes mogen toch wel mee-eten van de kruimels die kinderen op de grond laten vallen. In mijn loopbaanincident realiseerde me dat ik op de grens van depressie balanceerde. Ik heb mezelf aangepakt en ben gestopt met mijn zelfbeklag. Ik heb mijn ellende in gebed bij de Heer gebracht. Hij heeft me de weg gewezen met als gevolg: blijdschap.
72
1 Liefde Verleidingen bij liefde Niet vergeven, verbittering, wrok, haat, moord
De eerstgenoemde vrucht van de Geest is liefde. De verleiding of valstrik die hierbij hoort is niet vergeven. Dat kan bitterheid worden. Gekoesterde bitterheid gaat vast zitten en kweekt haat, wrok. Haat richt zich tenslotte tegen jezelf. Soms eindigt het met reuma. Er zijn een aantal gevallen bekend van genezing, nadat de wrok werd onderkend en door de confident beleden en weggedaan. Daarmee wil ik overigens niet zeggen, dat elke geval van reuma veroorzaakt wordt door wrok!! Soms eindigt bitterheid in moord. Voor sommigen, met name voor incestslachtoffers, is vergeving niet zo eenvoudig. Tenzij je eerst ruimte geeft aan een rouwproces, kan vergeving een dood woord zijn geworden, dat zelfs averechts werkt, omdat de pijn dan niet verwerkt kan worden en blijft vastzitten en een bolwerk wordt. Ze hebben eerst erkenning nodig dat het misbruik inderdaad heeft plaatsgevonden. Boosheid en verdriet moeten ruimte krijgen om tot echte vergeving te kunnen komen. Dan werkt het bevrijdend en baart liefde.
73
Ontwikkeling van liefde Zelf ben ik als vierjarige kleuter ontzettend geplaagd door een cholerische oom. Dat voorval kon ik me wel herinneren. Maar mijn moeders houding was weggevaagd uit mijn bewuste geheugen. Haar glimlach had ik als kleuter niet kunnen verdragen. Dat had ik verdrongen naar mijn onderbewuste. Gendlin noemt zoiets an implicit intricay, een impliciete verwarrende vaagheid. Daar in mijn binnenste heeft het vijftig jaar verborgen gezeten, zonder dat ik het wist. Bij elke ontmoeting met een cholerisch persoon, was ik gespannen. Die hoefde mij maar iets in de weg te leggen, of ik reageerde als door een wesp gestoken. Dan kon ik niet meer rationeel denken en niet meer normaal reageren. Dan werd ik overspoeld door gevoelens (angsten?), waar ik geen weet van had. Tijdens een pastorale training kwam het verlangen in mij boven om het te weten te komen. Wat verdrongen was geweest naar het onderbewuste, dat wilde weer aandacht krijgen. Mijn bewuste denken had het niet kunnen verdragen en was het vergeten. Maar diep in mijn hart was het blijven vastzitten en het had mijn karakter misvormd. Ik was vijfenvijftig toen ik mijn innerlijk aan het verkennen was over wat er zich op vierjarige leeftijd had afgespeeld, toen die oom mij zo geplaagd had. Toen kwam naar boven hoe mijn moeder erbij gelachen had. Er kwam een vreselijke haat op naar mijn moeder met wie ik het nooit had uitgepraat en die al jaren dood was. Ik wilde haar vergeven, maar ik kon het niet! Dat was vreselijk, dat onvermogen om te vergeven, terwijl ik het wel wilde. Toen realiseerde ik me, hoe ik later in de hemel mijn moeder zou tegenkomen. Hoe zou ik mijn moeder in haat kunnen ontmoeten ten overstaan van de Heilige, die zit op de troon? In mijn wanhoop bracht ik dat verdriet in gebed bij de Heer. Op dat moment sloeg mijn haat plotseling om in diepe liefde voor mijn moeder. Ik dacht dat ik haar daarmee vergeven had. Maar in een pastoraal therapeutische sessies kwam drie jaar later nog boven water hoe verraden ik me had gevoeld, ook al had zij me tenslotte wel uit de greep van die oom verlost. Weer twee jaar later kwam het diepe verdriet pas te voorschijn. Nadat ik die gevoelens had toegelaten heb ik echt vergeving kunnen uitspreken en kwam er rust in mijn hart.
20. Vergeving Interview met David Augsburger over Vergeving. Vertaald door Jaap P. Bos en André H. Roosma bron: http://www.nacronline.com/dox/library/forgive.html Het V woord Vergeving en zijn imitaties Een interview met David Augsburger. David is hoogleraar Pastoraat aan de Fuller Theologische hogeschool in Pasadena, Californië. Hij is een welbekend schrijver en spreker, en heeft drie boeken geschreven over het onderwerp vergeving, inclusief zijn meest recente boek met de titel Helping People Forgive (Mensen helpen te vergeven), uitgegeven bij Westminster John Knox Press. Het is in eerste plaats geschreven voor predikanten en pastorale werkers. Wij interviewden hem onlangs bij hem thuis in Claremont, Californië. STEPS: We hebben al een aantal jaren gepraat of we al dan niet een editie van STEPS1[1] zouden wijden aan vergeving. Het is geen erg gemakkelijk onderwerp om over te praten en veel van onze lezers zijn beschadigd door alle leer over 'vlug vergeven en vergeten', die je vindt in de christelijke gemeenschap. Misschien moeten we maar beginnen met een vraag over de kant van het vergeving vragen. Heb je een advies over hoe je om vergeving zou kunnen vragen? DAVID: Eigenlijk heb ik een duidelijke aarzeling om ooit mensen aan te moedigen om vergeving te vragen. Verzoeken van deze aard kunnen erg gemakkelijk een dwingend element bevatten. Wanneer ik jou vraag om mij vergeving te schenken, hoe kun jij dan 'Nee' zeggen? Het zou kunnen zijn dat je nog niet in staat bent of er nog niet klaar voor bent om te vergeven. Vragen kan gemakkelijk aanvoelen als eisen. Het kan een soort vrome chantage worden. STEPS: Dus moeten we het vragen van vergeving maar liever vergeten? DAVID: De twaalf stappen van de Anonieme Alcoholisten hebben een veel beter en meer Bijbels idee van wat passend is als we iemand hebben pijn gedaan. De aandacht moet niet gericht zijn op hen vergeving te vragen, maar op het veranderen van je leven. Als ik iemand pijn heb gedaan, is het toch niet passend voor mij, om hem te vragen, om mij iets te geven. Wat ik moet doen om geheel en al klaar te worden voor God, is om mij te veranderen en dan herstel te zoeken voor de verkeerde dingen die ik heb gedaan. De aandacht moet niet liggen op het vragen om iets, maar op het tonen van berouw. Ik kan naar iemand toegaan, die ik pijn heb gedaan en zeggen 'ik heb je verkeerd behandeld. Ik erken dat. Ik heb diepe spijt van wat ik heb gedaan. Ik zal nu op een andere manier gaan leven. En ik hoop dat er eens een dag komt dat er vergeving tussen ons mogelijk zal zijn.' Dit neemt de pijn serieus en staat de beschadigde persoon toe, om net zolang te doen over de voltooiing van het vergevingsproces, als hij of zij nodig heeft. Het is heel wat anders dan eenvoudigweg te vragen dat de persoon die ik schade toegebracht heb zijn of haar gevoelens tegenover mij verandert. STEPS: Ik keek onlangs naar een reportage over het welbekende publieke verzoek van Jimmy Swaggert om vergeving, een paar jaar geleden. Dat was zeker ernstig gemeend. DAVID: Zeer zeker. Maar het is een goed voorbeeld van het soort vrome chantage waaraan ik denk. Het is een strategie die natuurlijk niet beperkt is tot televisiepersoonlijkheden. Wanneer wij iemand
1[1]
STEPS is het tijdschrift van de National Association for Christian Recovery – zoiets als de Amerikaanse Associatie voor Christelijke Herstelprocessen; deze is ook houder van alle rechten op het originele artikel; red. 74
verzoeken om vergeving, hoe kan een gekrenkt persoon dan 'nee' zeggen? Vooral als ze nog in een shock zijn of de aangedane krenking nog niet kunnen geloven. Ze weten nog niet eens wat hen is aangedaan, maar hen wordt al om vergeving gevraagd. Als ze 'ja' zeggen, zal er dan geen verborgen wrok zijn? Zou het later niet voelen alsof bij het vragen om en geven van vergeving enige kritische stappen zijn overgeslagen, waardoor de echte oplossing van de krenking of verwonding onmogelijk is geworden? STEPS: Wat doe je als iemand je om vergeving vraagt en je bent er nog niet klaar voor? DAVID: Nou, je kunt zoiets zeggen als: ―Ik wil ook echte vergeving tussen ons. Kunnen we eraan werken tot we weten, dat we het samen ervaren hebben?‖ Gisteravond hoorde ik op het nieuws hoe het gemeenteraadslid van de binnenstad van Los Angeles vroeg om vergeving aan zijn gezin en de stemgerechtigden van Los Angeles in verband met zijn recente arrestatie voor cocaïnebezit. Maar het is nog niet duidelijk of de man berouw heeft en een verandering in zijn leven gaat brengen. Bij afwezigheid van berouw, kan vergeving gemakkelijk alleen maar een manier zijn om de werkelijkheid te ontlopen. STEPS: Ik weet dat je niet gaat zeggen dat we het vergiffenis schenken dan ook maar moeten vergeten. DAVID: Nou, niet echt, nee. Maar het is zeker waar dat sommige dingen die doorgaan voor ‗vergiffenis schenken‘ inderdaad erg verwrongen en pijnlijk kunnen zijn. Ik veronderstel dat een van de meest voorkomende manieren om vergeving te misbruiken is, om op een lege manier, overhaast vergiffenis te schenken zonder behoorlijk proces. Ik denk aan de vele Latijns Amerikaanse landen die in de afgelopen jaren straffeloosheid hebben verleend aan mensen die de mensenrechten hebben geschonden en andere wreedheden hebben begaan. Op het eerste gezicht mag dit een genereus, genadig gebaar lijken van vergeving. Maar het laat zo veel buiten schot. Dit staat in schril contrast met het proces in Zuid Afrika waar er een openhartige erkenning van de waarheid moest zijn van wat er verkeerd gedaan was, voordat er vergeving mogelijk was. De daad van verlening van straffeloosheid zonder dat dit steunt op de waarheid en zonder passend proces is geen echte vergeving, maar een manier om de waarheid te ontlopen. Het is niet productief in termen van gerechtigheid en genezing op de lange termijn. Dit geldt net zo goed voor interpersoonlijke relaties als op het hogere sociaal– politieke niveau. STEPS: Dus, we kunnen te spoedig vergeven of belangrijke stappen weglaten in het proces. Zijn er momenten dat het wel passend is om onmiddellijk te vergeven, zonder voorwaarden, zonder berouw? DAVID: Ja, er zijn situaties waarin het passend is om te vergeven, zelfs als er geen proces is geweest. Als iemand lijdt als een gevolg van een ongeluk, waar er geen sprake is van opzet om pijn te doen of waar er een beperkte mogelijkheid was om de beschadiging te voorkomen, dan moeten we vrij en genereus vergeven. En we zijn in staat om het te doen zelfs zonder dat om vergeving is gevraagd of er berouw is getoond. Wanneer je ziet dat een persoon die jou verwond heeft, niet echt verantwoordelijk is voor wat er gebeurde, dan kun je hem vrijuit vergiffenis schenken. Maar dit soort vrije en genereuze vergeving is niet passend in die gevallen waar de beschadiging opzettelijk geschiedde. Hier verschil ik van mening met veel mensen over de woorden van Christus vanaf het kruis. De absolute onvoorwaardelijkheid van die vergeving heeft altijd in tegenspraak gestaan met zijn lessen in Matth 18 en Lucas 17, waar hij duidelijk oproept tot berouw als een voorwaarde voor vergeving. Ik denk dat hij zei 'want zij weten niet wat ze doen', omdat hij erkende dat ze niet verantwoordelijk waren voor hun daden. Hij confronteert hen met hun blindheid en brengt zijn gewilligheid tot uitdrukking, maar dat betekent niet dat iedereen aan de voet van het kruis automatisch voor eeuwig werd vergeven, 75
onafhankelijk van hun toewijding aan berouw. Eén dief werd vergeven, de ander niet. STEPS: Dus, zelfs Jezus vergaf niet onvoorwaardelijk? DAVID: Christenen zijn het hierover niet altijd eens geweest. Als je de boeken leest van mijn collega Lou Smedes2[2] over vergeving, dan zie je een uitstekend voorbeeld van een reformatorische leer over vrijgevige genade, die vergeeft zonder verzoek en die vergeeft op zo‘n bijna onvoorwaardelijke manier als maar enigszins mogelijk is. Berouw is in deze benadering geen centrale vereiste. Calvijn zei dat niemand ooit berouw heeft, voor ze eerst de mogelijkheid van vergeving ervaren – dan heeft vergeving dus een soort van logische voorrang boven berouw, dat later komt. Mijn eigen visie is dat vergeving bij afwezigheid van berouw bijna zonder betekenis is. Het mag genadig klinken en liefdevol, maar gewoonlijk is de persoon die voortijdig, overhaast, of onvoorwaardelijk vergeeft, bezig om te proberen het moeilijke werk van het vergevingsproces te vermijden. Hij zegt: ―ik wil niet strijden. Ik kan het niet langer verdragen. Ik kan de last niet onder ogen zien.‖ Dit leidt tot een religieus bekrachtigde vorm van ontkenning die de persoon toestaat zijn handen van de omstandigheden schoon te wassen. In dit geval betekent mijn ―ik vergeef je‖ wellicht alleen maar ―ik weiger te kijken naar de verwonding die je hebt veroorzaakt.‖ In dit soort ontkenning worden zowel de persoon die verwond is, alsook de persoon die verantwoordelijk is voor de verwonding, gedevalueerd. Als jij een persoon bent van diepe, diepe waarde en betekenis, die ik op waarde schat, liefheb zoals ik mezelf liefheb, en als ik evenzo ben, dan nodigt de verwonding ons uit om erover te praten. Niet alleen maar te zeggen ―dit is niet belangrijk.‖ STEPS: Ik herinner me dat ik ooit vaak zei ―ik vergeef je‖, opdat mensen me met rust zouden laten. DAVID: Juist. Dat is niet de manier van vergeven waar Jezus over sprak. Het doel van vergeving is niet om het probleem of de persoon uit de weg te ruimen. Het is altijd om de broeder of zuster te herwinnen, op wat voor niveau ook maar passend is. Wellicht is dit alleen maar een terugkeer naar een beleefde omgang of het zou een terugkeer kunnen betekenen naar intieme relatie, maar het betekent altijd meer dan alleen maar vermijden van de pijn van de verwonding (krenking). STEPS: Vergeving zou niet een terugkeer naar intieme relatie betekenen. Wat bedoel je daarmee? DAVID: Vergeving brengt ons nooit terug naar dingen zoals ze waren, het gaat nooit alleen maar om herstel van een relatie tot een vroegere staat. De relatie moet veranderen als het gevolg van de krenking, anders is de vergeving een vorm van ontkenning. Neem het voorbeeld van een vader die zijn dochter seksueel heeft misbruikt. Als volwassene confronteert de dochter hem ermee en door een lang proces komt ze ertoe om hem te vergeven. Veronderstel dat hij dan zegt ―ik wil graag dat de dingen weer worden zoals ze eerst waren toen ik soms tijd alleen met m‘n kleinkinderen kon hebben.‖ Om terug te keren tot de oude relatie en dat voorrecht toe te staan zou onverantwoordelijk en gevaarlijk zijn. Opbouwen van een nieuw soort relatie betekent, dat we tijd moeten hebben om te weten te komen dat hij helemaal en volkomen te vertrouwen is. Tot het eind van dat lange proces van vergeving zal een verantwoordelijke dochter zeggen 'Nee, we zullen niet terugkeren tot hoe de dingen vroeger waren. Ik verwelkom je weer in de relatie met mij en mijn gezin, maar de dingen zijn niet hetzelfde. Je mag de kleinkinderen zien, maar altijd alleen in mijn aanwezigheid.‖ De vader zegt dan wellicht: ―zie je wel, je hebt me niet echt vergeven.‖ Maar vergeving betekent niet gewoon terugkeren naar de gebruikelijke gang van zaken, maar werken aan een nieuwe relatie met een niveau van intimiteit dat past bij ons niveau van vertrouwen. Terugkeer naar een relatie van beleefdheid kan al een enorme 2[2] Noot van de red.: zie bijv. Lewis Smedes, Vergeven IS genezen – een handleiding, Callenbach, Kampen NL, 1998 (vertaling van: Forgive and forget, Harper, San Francisco, 1984/1986). 76
prestatie zijn in situaties als deze. Een terugkeer naar intimiteit is wellicht nooit meer mogelijk of passend kunnen zijn en het is zeker niet vereist voor vergeving. STEPS: Er zijn een heleboel dingen die op vergeving lijken of die we ermee verwarren. Vergeven is niet hetzelfde als accepteren wat de persoon deed. Het is niet voorwenden alsof dat wat er gebeurde niet zou zijn gebeurd. Het gaat niet over ontkenning. DAVID: Nee. En het gaat zelfs niet noodzakelijkerwijze over volledige uitwissing van verontwaardiging of wrok. Ik denk aan Jim McClendon‘s uitspraak: ―verontwaardiging is Gods goede gave die ons ertoe leidt om gerechtigheid te waarderen‖. Dat is belangrijk in dit verband. STEPS: Bedoel je dat zelfs wanneer je iemand volledig hebt vergeven, er een passende plaats is voor verontwaardiging of wrok? DAVID: Er is natuurlijk een kwaadwillende soort verontwaardiging of wrok die destructief is en de afstand vergroot. Er kan echter een weldadige vorm van verontwaardiging zijn die zegt ―ik verafschuw handelingen die onschuldige partijen verwonden of krenken. Ik zal die nooit verontschuldigen. Ik strek me uit naar relatievorming waar dat ooit maar enigszins mogelijk is, maar ik zal mijn toewijding aan gerechtigheid niet prijsgeven. STEPS: Vertel me over de rol van herinnering bij vergeving – over het 'vergeven en vergeten'. DAVID: Ik herinner me de vrouw van een voorganger, wier echtgenoot een serie affaires had met vrouwen in hun gemeente. In zo ongeveer onze derde sessie samen, toen de echtgenoot eindelijk genoeg schaamte had overwonnen, om in staat te zijn met haar te praten over de last die hij van binnen voelde zei hij onmiddellijk tegen haar ―wil je mij vergeven?‖ Waarop zij zei ―o, nee! Nee, ik wil onze relatie niet voor altijd bestempeld zien door het feit dat ik in de positie was waarin ik jou vergaf. Trouwens, ik wil aan de weet komen welk aandeel elk van ons heeft gehad in de verblinding die dit heeft laten gebeuren. Ik wil er zeker van zijn dat we dit doorwerken. Ik wil je nooit laten denken dat ik wat er gebeurd is zo licht zou opvatten dat ik jou kon vergeven of mezelf, voor we zelfs echt begrepen hebben wat er gebeurd is.‖ Ik dacht dat dit een goed voorbeeld was van een koppig briljante weigering om te vergeten. Vergeten neigt ernaar om een soort vrome ontkenning te worden vermengd met geheugen-moeheid. Je raakt vermoeid van het je herinneren en je verlangt er eens te meer naar, om je gedachten vrij te hebben van het terugkijken naar de verwonding of krenking. STEPS: Herinnering kan juist uitputtend zijn. Herkauwen op een verwonding. . . DAVID: Dat is een goed woord in dit verband. Trachten te vergeten lijkt erg op een gras etend dier dat de brok voedsel weer oprispt, het nog een keer kauwt, het doorslikt, maar als het nog niet verteerbaar is, dan herhaalt zich de cyclus. Herinnering kan ook zo zijn – je rispt een herinnering op. Als de persoon of de verwonding niet belangrijk is, denk ik dat je het gewoon zou kunnen uitspuwen. Maar als de persoon of de relatie belangrijk is dan moet het proces voortgaan, totdat de betekenis van de verwonding op de een of andere manier verteerbaar is geworden. STEPS: Een ding dat het hele onderwerp van vergeving speciaal moeilijk maakt voor Christenen is de uitzonderlijke druk die we erover voelen. Mij was altijd geleerd dat ik ‗nu meteen‘ moest vergeven. Ik ben bang dat als ik niet nu meteen vergeef, dat mijn bitterheid dan een groter probleem in de relatie zal zijn dan de krenking of verwonding die ik heb ervaren. Mij zal op een of andere manier te verwijten zijn dat ik vasthoud aan grieven. DAVID: Wij worden gegijzeld door een misverstaan van de zinnen die meteen volgen op het gebed 77
des Heren. ―Als je mensen hun overtredingen niet vergeeft, dan zal je hemelse Vader de jouwe niet vergeven.‖ Op de een of andere manier, als we deze tekst lezen, en het doet er niet toe wat ons begrip is van de genade, dan geloven we in de absolute noodzakelijkheid van onze vergeving als we zelf begenadigd willen worden. Wat gebeurt is dat 'vergeving' een werk wordt, dat ik moet doen om mijn eigen verlossing te verdienen. Ik versta Jezus onderwijs hier heel anders. Jezus erkent dat het koppige onvergevingsgezinde hart zichzelf sluit voor zowel geven als ontvangen – en hij dringt er bij ons op aan, om een open hart te hebben voor vergeving. Maar tijd nemen om door de verwonding heen te werken, om de broeder of zuster te herwinnen, zoals Jezus op een andere plaats leert, dat is hoe ‘t eruit ziet als we vergeving serieus nemen. Het is geen onvergevingsgezinde houding om vast te houden aan de volledigheid van het proces. We sluiten onze harten niet voor vergeving wanneer we ons toewijden aan het proces van vergeving. Juist het tegenovergestelde is waar, als we voortijdig vergeven uit een gevoel van verplichting dan hebben we onze harten gesloten voor de mogelijkheid van ware vergeving en verzoening. STEPS: Voortijdige vergeving kan veel aantrekkelijker schijnen dan al het harde werken dat vergeving vereist. Soms wil je gewoon dat het over is. DAVID: Snelle vergeving springt zo ongeveer van stap 2.5 gelijk naar stap 12. Het slaat al het harde werk over. De meesten van ons zouden dat graag willen. Waarom zou je stappen 3, 4, 5 en vooral 6 doen, wanneer je zo naar het eind kunt springen3[3]. Een andere manier om er theologisch over te spreken is om te zeggen dat je de opstanding wilt zonder het kruis. Het kruis is nu eenmaal te veel narigheid. Een van mijn leermeesters zei nogal eens dat therapie verwant is aan aanbidding. Bij pastoraat is de juiste houding een gevoel van diepe eerbied voor wat God aan het doen is in het leven van de persoon. Ik gaf hem eens een bandje van een pastorale sessie. Ik was zo in mijn nopjes met deze sessie omdat ik dacht dat hij een dramatische doorbraak markeerde in het leven van de cliënt. En ik zei ―nu begrijp ik wat je bedoelt met verwantschap van therapie met aanbidding.‖ En hij zei, ―O nee, je begrijpt het niet. Vorige week toen deze persoon zo intens worstelde met haar depressie en er geen weg doorheen kon vinden, was God aan het werk in die worsteling net zo wonderbaarlijk als hier in deze doorbraak. Alleen als je Gods aanwezigheid in de strijd op de juiste waarde schat, heb je enig recht om te spreken over Gods aanwezigheid in de doorbraak.‖ Ik werd vriendelijk terecht gewezen en ik heb het nooit vergeten. STEPS: Als we zo van dichtbij naar vergeving kijken, dan blijken we dus ook aan de praat te komen over genezing. Het gaat over hoe je door het hele proces van genezing heengaat als je de verwonde partij bent. Of als je de veroorzaker van de verwonding bent, dan gaat het betekenen dat je door een soortgelijk proces van verandering heengaat. DAVID: In onze cultuur is hebben we vergeving afgesplitst van verzoening. We denken aan vergeving als een proces van houding of emotie; en bij verzoening als iets dat mogelijk wel of niet een gevolg is. In de bijbelse gelijkenis zijn vergeving, verzoening en genezing ondeelbaar. Je kunt ze niet splitsen. STEPS: In de herstelgemeenschap4[4] als geheel zijn er veel mensen die simpel weigeren om vergeving te zien als een wettig doel. Ik denk dat deze editie van STEPS de titel ―Het V Woord‖ te geven, suggereert dat we er zelf nogal ambivalent naar kijken. We hebben gesproken over hoe het
3[3]
Noot van de vertalers: stap 6 gaat er over of je er klaar voor bent om God al je aan het licht gekomen karaktergebreken te laten wegnemen. 4[4] Noot van de red.: bedoeld wordt het Amerikaanse begrip hiervan: de AA- en verwante groepen, maar ook breder. 78
verwrongen kan zijn, maar wat maakt het eigenlijk in de eerste plaats tot een belangrijk doel? DAVID: Nou, om eerlijk te zijn naar de critici van vergeving, is het belangrijk om te benadrukken dat vergeven zo verwrongen kan worden dat het een deel van het probleem wordt. Wanneer er cyclisch misbruik is in een relatie, bijvoorbeeld, is vergeving meestal een belangrijke factor die hieraan bijdraagt. De partner vergeeft en dan gaan ze door de fase van wittebroodsweken en dan is er het koesteren en vermeerderen van woede en dan is er geweld en dan de kalmering (ik heb er zo'n spijt van, en het zal nooit meer gebeuren) en dan weer meer vergeving. In deze cyclus is vergeven het hart van de pathologie. Dezelfde soort cyclus komt gewoonlijk voor in iedere relatie die behept is met verslaving. Vergeving kan dus helpen, aansteken en mogelijk maken. Vergeving is de centrale functie van degene die het allemaal maar laat gebeuren. Dus is het begrijpelijk dat mensen deze soort vergeving verwerpen, want het is onderdeel van het probleem. STEPS: Dus, als je alleen maar bekend bent met dit soort vergeving – de soort die deel is van de dynamiek van misbruik – dan helpt het niet als je verteld wordt dat je moet vergeven. Die soort vergeving is wat ons juist in de problemen heeft gebracht waar we nu in zitten. We hebben behoefte aan een heel nieuwe manier van denken en voelen over vergeving, en een nieuwe manier van doen ten aanzien van vergeving. DAVID: Misschien is er een manier om hier uit te komen door te spreken over de ware natuur van authentiek spijt betuigen of schuld bekennen5[5]. Het is belangrijk om onderscheid te maken tussen een waarachtige spijtbetuiging en aan de andere kant een geruststelling of wat ik noem een verklaring. Een geruststelling is wanneer ik jou naar me toe trek en mezelf neerhaal. Ik zou kunnen zeggen: ―Dat was lelijk van mij, ik ben verschrikkelijk.‖ Ik kruip aan je voeten tot je zegt: ―je hebt nu genoeg gekropen, je kan weer gaan staan, het is OK.‖ In dit proces van geruststelling zuig ik je in de situatie om me te vergeven, omdat ik zo slecht over mijzelf spreek, dat het ervoor zorgt dat jij je slecht voelt over de relatie of slecht over mij. Naderhand voelt de persoon die in de vergeving was getrokken in zichzelf verontwaardiging, omdat niet echt recht gedaan is. Een vergelijkbare vermijding gebeurt, wanneer ik een verklaring geef in plaats van een spijtbetuiging. Een verklaring is een uitleg van waarom ik deed wat ik deed. Het is een verhaal dat is opgezet om mijn verantwoordelijkheid te minimaliseren door alle redenen voor mijn gedrag uit te leggen. Een verklaring vermijdt authentiek berouw en springt onmiddellijk naar rechtvaardiging in de hoop mijzelf te ontlasten. De persoon die dit soort pseudo-schuldbekentenis accepteert, vindt zichzelf later beroofd van elke echte verbinding met de persoon die verantwoordelijk is voor de krenking. Een echte spijtbetuiging of schuldbekentenis houdt kort gezegd in: ―Ik betreur heel diep wat ik deed. Ik was verkeerd. Ik heb er spijt van. Ik zal in de toekomst niet meer op deze manier handelen. Als er enige uitleg geboden kan worden waarom ik op die manier handelde, dan kan dat wachten tot een ander gesprek. Voor dit moment zeg ik, dat mijn gedrag niet te verontschuldigen is.‖ Het is erg gebruikelijk voor begaafde mensen om hun opleiding te gebruiken om slimme wegen te vinden, om een verklaring als spijtbetuiging te verpakken. Het is verbazingwekkend wat voor manieren we vinden, om een verklaring te laten klinken als een spijtbetuiging. Maar je kunt altijd zien wat echt is door naar de ontvanger te kijken. Zij zullen bewust of onbewust weten wanneer de zelfrechtvaardiging begint. Ik suggereer soms om een persoon die een verklaring aan het geven is, eenvoudig te laten zeggen: ―‘t spijt me erg. Ik ben volledig verantwoordelijk.‖ Bijna onveranderlijk zullen ze er een zin aan toe voegen in een poging zichzelf te ontlasten in een belangrijk opzicht. Voor mij is het belangrijkste, dat wanneer ik een ander persoon
5[5]
Noot van de red.: Er is geen goed Nederlands equivalent voor het Engelse ‘apology’ dat hier door Augsburger gebruikt wordt. ‘Apology’ houdt in dat men het onrecht toegeeft en er spijt van heeft. Bij gebrek aan beter is in de vertaling ‘spijt betuigen’ of ‘schuld bekennen’ gebruikt. 79
heb beschadigd, ik wil zeggen ―eens komt er een dag dat ik met jou zal praten over alle dynamiek en complicaties en redenen, maar nu is enkel belangrijk voor mij, om je te vertellen dat ik het diep betreur.‖ STEPS: Verandert het gepaste antwoord wanneer we een verklaring of een geruststelling ontvangen in plaats van een spijtbetuiging of schuldbekentenis? DAVID: Zeker als de persoon je een geruststelling heeft aangeboden, kun je zeggen: ―Kom, laten we praten over wat er werkelijk plaatsvond tussen ons zonder dat iemand van ons een competentiegevecht aangaat over wiens fout het grootst is.‖ Misschien kun je ze helpen te bewegen in de richting van echte schuldbekentenis. Maar wanneer een persoon alleen maar een verklaring aanbiedt, dan geven ze waarschijnlijk niet thuis. Het beste wat je dan meestal kunt doen is het te betreuren. STEPS: Dat is inderdaad een veel voorkomende situatie die herstellende mensen tegenkomen. Er is een krenking geweest en de persoon die verantwoordelijk is voor de krenking is hetzij dood, of emotioneel niet beschikbaar of ze erkennen de krenking niet. Wat kun je dan doen? DAVID: Ik heb geprobeerd hier een woord voor te bedenken. In plaats van Ver-geven, spreek ik over Ver-treuren of Ver-driet. Ik denk dat wanneer de voor de verwonding verantwoordelijke persoon volledig buiten beeld is geraakt, emotioneel dood, of fysiek dood, dan is spreken over vergeving een soort nonsense. Er is geen emotionele transactie mogelijk, geen authentieke erkenning of berouw, daarom is de enig mogelijke verandering een soort innerlijke loslating – niet een verandering in de relatie. Ik denk wat we in feite doen in omstandigheden als deze is treuren. Ik noem dat Ver-treuren of Verdriet6[6]. STEPS: De meeste mensen zullen gewend zijn aan het idee dat treuren (droefheid, smart) een proces is. Zijn er stadia van ver-treuren zoals er stadia zijn van smart of verdriet? DAVID: Absoluut. Er is de schok van de krenking. De verdoving. Dan is er het proces van het onszelf toestaan om stapsgewijs in woede te geraken die naar buiten keert en naar schuld die naar binnen keert. Dan raakt de woede langzamerhand uitgeput en komen we in een soort acceptatiefase. Op de bodem van het proces ligt wat ik nog steeds graag Gethsemané noem. Dat is de plek waar je de verwonding zo diep voelt dat je alleen kunt bidden ―laat dit aan mij voorbijgaan.‖ En dan realiseer je je, dat het niet weg aan het gaan is en dus bid je ―zo niet, God, help me uit te vinden wat uw wil is.‖ Alleen op dit punt in het proces kunnen we het overlaten aan een kracht die groter is dan wijzelf. We kunnen beginnen het los te laten en verder gaan naar acceptatie. STEPS: Ik wil praten over de notie van onszelf vergeven. Zoals veel herstellende mensen heb ik ‘t hier moeilijke mee gehad. Wanneer we ons realiseren dat we ons zelf hebben beschadigd, evenals anderen, zijn we beiden degene die het nodig heeft om vergeving te ontvangen en degene die het nodig heeft om vergiffenis te schenken. Dat wordt erg ingewikkeld en verwarrend. DAVID: Er is een splitsing binnen in dat proces. Onszelf vergeven is een overbrugging of genezing van die spleet tussen de zelfveroordeling en het veroordeelde zelf, tussen het zelf beoordelende en het geoordeelde zelf. Het woord vergeving gebruiken voor deze genezing is verwarrend en misschien is dat het wel, wat het zo moeilijk maakt. Hoe kun je tegelijk rechter zijn en berechte? Hoe kan ik er zeker van zijn dat ik werkelijk berouw heb? Daarom denk ik dat Dietrich Bonhoeffer zo behulpzaam was, toen hij de suggestie deed dat we er niet zozeer naar moeten streven onszelf te vergeven, maar
6[6]
Noot van de vertalers: etymologisch hangt verdriet samen met het oudnoorse woord throt = gebrek. 80
eerder zouden moeten zoeken naar een vertrouwd persoon, die we zouden kunnen ontmoeten, zoals hij zegt, ‗onder het kruis‘, en de verootmoediging (vernedering) van onze zonden mogen ervaren en die persoon toestaan de kant van de rechter te belichamen en het woord van vergeving over ons uit te spreken. Hij suggereert dat de reden van onze onmogelijkheid om onszelf te vergeven erin bestaat dat we tegelijk rechter en berechte zijn. Ik heb mijn zuster en broeder nodig om de rechterlijke dingen te belichamen. STEPS: Een ander ingewikkelde soort van vergeving is wanneer de persoon die verantwoordelijk is voor de krenking helemaal geen andere persoon is maar een instituut. Is het vergevingsproces geheel anders wanneer er een organisatie in betrokken is? Hoe vergeef je een kerk of een organisatie? DAVID: Vergeven van instituties. Nou. We kunnen niet leven zonder instituties maar we moeten erkennen dat instituties bestaan om zichzelf te beschermen. Overleving is een van hun belangrijkste beweegredenen. En leden van instituties zullen met het doel om te overleven besluiten nemen, waar ze als onafhankelijk persoon niet over zouden denken om ze te doen, maar als een instituut moeten ze het eenvoudig doen om te overleven. Dus zijn alle instituten en organisaties op een bepaalde manier niet te vergeven, omdat ze dingen doen die anderen schenden. Ze zijn autoriteiten en machten. Maar zij kunnen worden hervormd. Dat is de hoop van Gods heerschappij, dat instituties ter verantwoording kunnen worden geroepen en dat zij berouw kunnen tonen. Bijvoorbeeld: Luther zei absoluut afschuwelijke en onvergeeflijke dingen over de Joden. Vorig jaar erkende de Lutherse kerk het, nam afstand van dat speciale gedeelte van de Lutherse leer en bood verontschuldiging aan. De Paus werkte samen met het Nazisme tijdens de tweede wereldoorlog. Tenslotte kwam de Rooms Katholieke kerk drie jaar geleden tot de erkenning van de noodzaak van berouw daarover. Er moet iets gezegd worden om een echte verontschuldiging aan te bieden, meer dan alleen maar een verklaring te geven. Instituties kunnen dat doen. Ongelukkigerwijs doen ze dat gewoonlijk alleen maar wanneer ze denken dat ze dan beter kunnen overleven door dat gedaan te hebben.
81
Registers
Doelen en vaardigheden op de vier verschillende niveaus bij de opleiding tot focusbegeleider
1 Focussen
2 Luisteren
3 Begeleiden
4 Blokkades
Focusproces zelf leren ervaren
Zelf begeleiding Gevorderd luisteren
Het normale verloop van een ongecompliceerde begeleidingssessie
Bewogen benadering van eigen blokkades: innerlijke criticus, gedachten, afleidingen, lichamelijke symptomen
Luistervaardigheden ontwikkelen om te kunnen oefenen met focusmaat Focusser mag de luisteraar vertellen hoe hij graag beluisterd wordt De focusser is de baas bij de uitwisseling met de luisteraar
Begeleidingstechnieken om te kunnen oefenen met focusmaat Vraag de focusser hoe hij graag beluisterd wil worden Volg de focusser in zijn proces
Een nieuweling begeleiden en ondersteunen
Begrip voor het belang van een welkome houding voor ‘t innerlijk: zelfempathie Houding van geduld van het niet weten, innerlijke presentie, innerlijk luisteren Leren wat je moet doen als je die houding niet kunt vasthouden
Gevorderde luistertechnieken om beter innerlijk present te blijven bij de focusser Verdiepen van je vaardigheid om bij een ander present te zijn Leren bij jezelf present te zijn, terwijl je naar de ander luistert
Houding van de absolute juistheid van het eigen integere proces van de focusser ‗ja‘ zeggen tegen wat er gebeurt bij de focusser, ook als je anders suggereert Gebruik toon en snelheid van je stem ter ondersteuning van de focusser
Begeleiding met stevige, voorzichtige hand, nooit dwingend, nooit iemand laten vallen of verdwalen Aandacht voor je eigen felt sense, om van daaruit suggesties te doen aan de focusser Help de focusser als die zijn innerlijke presentie niet kan vasthouden
Hoe breng je je bewuste aandacht in je lichaam, speciaal je romp
Hoe kom je terug bij het lichaam als je contact hebt verloren bij serie beelden e.d. Onderkennen / herkennen / erkennen van iets
Helpen van de focusser zijn bewuste aandacht in zijn lichaam te brengen Helpen van een focusser om te onderkennen wat er komt
Helpen van een focusser, die moeilijk een felt sense kan ontdekken; technieken.
Overzicht
De ander Een ander begeleiden bij een bewogen benadering van zijn blokkades Aandacht Attent leren zijn op de ontwikkelen voor meest geschikte de behoeften van de manier van begeleiden focusser van een individu Een begeleider laat De begeleider ‗houdt‘ zich leiden door het de sessie en voelt zich proces van de verantwoordelijk voor focusser goed verloop
Houding
Felt sense
Een ervaren gevoel over een onderwerp Een ervaren gevoel zonder onderwerp
82
Wat er ook komt, er gewoon in betrekken Bewustmaking van positieve gevoelens
Ervaren gevoel onderkennen om er een innerlijke relatie mee aan te gaan
Geduld oefenen om de focusser de rust te gunnen de felt sense te laten groeien
De focusser helpen een positieve houding te vinden voor de felt sense
Als de focusser het spoor bijster raakt, het voorafgaande proces samenvatten
Omschrijving vinden voor innerlijke ervaring
Vraag de focusser om een omschrijving
Focusser helpen een omschrijving te vinden
Een afdwalende focusser bij de les houden
Beschrijvingen controleren met de felt sense. Durf ‗neen‘ of ‗niet helemaal‘ te zeggen tegen luisterende antwoorden
Attent zijn op het controleren van de juiste omschrijving. De focusser ruimte geven om ‗neen‘ te zeggen
Focusser helpen om de beschrijving te controleren, of wat er ook anderszins maar komt tijdens de sessie
Omgaan met een dubbele of afwisselende felt sense, die zich lijkt te willen onttrekken aan een omschrijving
De felt sense gezelschap houden met een nieuwsgierige houding. Vragen stellen zonder rationeel antwoord! Nieuwe positieve bewustwording ontvangen en erbij present blijven
Behulpzame vragen stellen. Eventuele suggesties verzachten met ‗misschien‘, of ; als het goed voelt‘ Ervaren vanuit het oogpunt van de felt sense, die zich beluisterd moet voelen. Antwoord op ‗hier en nu‘; niet antwoorden op twijfels of wat er niet is
Help de focusser om nieuwsgierig present te zijn bij de felt sense; eventueel vragen stellen
Vragen stellen: Wat is er zo erg aan? Wat heeft het nodig? Hoe zou het voelen als het probleem opgelost was?
De focusser helpen met een positieve innerlijke relatie tot de felt sense
Bij blokkades de focusser laten terugschakelen naar ‗ruimte maken‘
Gebruik ‗iets‘ om de focusser zich te laten desidentificeren van het gevoel
Als gevoelens te beangstigend zijn in het ‗hier en nu‘, probeer dan ‗daar en toen‘.
Voorkomen van blokkades door ruimte te maken, zelfempathie, presentie en lichamelijke ontspanning
Ervaren van afstand en nabijheid. Herkennen van blokkades. Angst is een vruchtbare plek om op te focussen
De focusser leren om de juiste afstand te vinden, als iets te dichtbij komt of juist te veraf
De focusser leren omgaan met de criticus en andere interfererende stemmen, of andere blokkades. Als de focusser dit wenst, kan bevrijding soms geëigend zijn.
Bedanken, memoreren en opschrijven wat er gekomen is
Laat de focusser benoemen wat hij over zijn innerlijk te weten is gekomen
Helpen om voorzichtig af te ronden, de plek te markeren en te bedanken
Toespitsen op individuele behoefte van de focusser, Desgewenst met zegening.
Handvat
Resoneren
Bevragen
Spiegelend luisteren, verwoorden, of soms parafraserend, zonder te interpreteren Blokkades
Ontvangen
83
Geraadpleegde literatuur: Augsburger David Beumkes, Eveline Bos, Jaap P. Bosch, Ingeborg Bradley, Ian Buck, Geoff (DPM) Davis, Ronald D. Flesch, Rudolf Flusser, David Frederiksson, M Gendlin Eugene Gendlin Eugene Gendlin Eugene Haggai, John Hubers, Sandra Jenson, Jean Kübler –Ross, E Küng, Hans Lahay, Tim Leijssen, Mia McCarl, Jay R. Noël, Suzanne L. Noël, Suzanne L. Noël, Suzanne L. Palmer, Catherine Payne, Leanne Payne, Leanne Regenmortel, Tine v. Robbins, Anthony Stern, David Stone, Hal & Sidra Weiser Cornell, Ann Weiser Cornell, Ann Weiser Cornell, Ann Weiser Cornell, Ann Wilder, Jim e.a. Yancey, Philip
Forgiveness, interview with STEPS (2002?) interview in Focusnieuws 26 (2011) De schuldendokter (versie 2011) De herontdekking van je ware zelf. (2003) The Celtic way (1995) De negenvoudige vrucht van de Geest (blad Herstel dec 2001) De gave van dyslexie (1998) Helder schrijven, spreken, denken (1977) Over het juiste gebruik van gelijkenissen (1968) Simon (1985). Focussen, gevoel en je lijf (1989) Focussen en je dromen (1991) Focusing-oriented psychotherapy (1996) How to Win over Worry (2001) Een focusmoment (2011) Focusnieuws 26 Op weg naar je ware zelf (2002) De laatste uitdaging (1988) De katholieke kerk, een geschiedenis (2001) Geest en temperament (1995) Gids voor gesprekstherapie (2001) Broken Bread, an ancient look at the first last supper (2009) Loving at the Edge (2010) Recovery focusing manual (2010) Community Wellness Focusing and Recovery (2011) The Happy Room (2000) The Healing Presence, curing the soul through Union with Christ. (1995) Restoring The Christian Soul, overcoming Barriers To Completion in Christ (1991) Empowerment en Maatzorg dissertatie (2002) Je ongekende vermogens, NLP. 1986, Nederlandse vertaling 1995 Jewish New Testament Commentary (1992) Embracing your inner critic. De innerlijke criticus ontmaskerd (1993) Handleiding bij het focussen (voor studenten) (1992) De kracht van focussen (2001) The focusing guide's manual (1993) The focusing student's and companion‘s manual (2001) Leven naar Gods plan 2004 Nederlandse vertaling; 1999 Engelse editie Where is God when it hurts (1990)
84
Geraadpleegde Bijbelgedeelten Genesis 32:27 Psalm 1:3 Psalm 14:1 Psalm 23 Psalm 55:23 Klaaglied 3:22 Mattëus 4:1ev Mattëus 5:3 Mattëus 5:4 Mattëus 5: 5 Mattëus 5: 6 Mattëus 5: 7 Mattëus 5:8 Mattëus 5:9 Mattëus 5: 10 Mattëus 6:13 Mattëus 9:36 Mattëus 11:29 Mattëus 25:1 Mattëus 25:14 Matteus 26:56 Mattëus 28:19 Lucas 2:19 Lucas 6: 28 Lucas 7: 13 Lucas 8:5-15 Luc 10 Lucas 19:1 Lucas 19:11 Luc 22: 44 Lucas 24: 32 Johannes 8: 6 Johannes 8: 11 Johannes 15:3 Johannes 4:23 Rom. 2:15 Rom. 9:1 1 Cor 8:7
Ik laat u niet gaan, tenzij gij mij zegent Wie zijn wortels diep uitslaat naar water, zal niet verdorren maar vrucht dragen. De dwaas zegt in zijn hart: er is geen God Al ga ik door een dal van diepe duisternis, ik vrees geen kwaad; want Hij is bij mij Leg uw last op de Heer en Hij zal u steunen Het zijn de gunstbewijzen des HEEREN, dat wij niet omgekomen zijn Satan probeert Jezus te verleiden Zalig wie snakt naar Adem, voor hem is het hemelse koninkrijk. Zalig de treurenden, want zij zullen vertroost worden. Zalig de zachtmoedigen, want zij zullen bezit nemen van het beloofde land (sabbatsrust). Zalig wie hongeren en dorsten naar gerechtigheid, want zij zullen verzadigd worden. Zalig de barmhartigen, want zij zullen barmhartigheid ondervinden. Zalig de zuiveren van hart, want zij zullen God zien. Zalig de vredestichters, want zij zullen kinderen Gods genoemd worden. Wie vanwege de gerechtigheid vervolgd wordt, zal het hemels koninkrijk ten deel vallen. Laat ons niet in verleiding komen, maar verlos ons van het kwaad. Jezus werd met ontferming bewogen daar zij opgejaagd/afgemat waren, als schapen zonder herder Neem mijn juk op je en leer van mij; mijn juk is zacht en mijn last is licht. De tien bruidsmeisjes (wees waakzaam, zorg voor genoeg olie; laat je niet leegzuigen) De talenten (vertrouwen/gehoorzaamheid tegenover angst/rebellie); Angst en verwarring Onderdompelen in de werkelijkheid van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest (Stern CJB) Overwegen in je hart Zegen wie u vervloeken Jezus werd met ontferming bewogen over de weduwe te Nain. De zaaier (voor hoe veelvoudige vrucht ga jij?) Heb je naaste lief (want hij is) als jezelf Zacheüs (liefde ontvangen en boete doen) De ponden (na bekering volgt de uitdaging om angst in te wisselen voor vertrouwen) Angst en verwarring Emmaüsgangers: was ons hart niet brandende in ons? Jezus schreef op de grond Aandacht voor het slachtoffer; Jezus: ook ik veroordeel u niet Zuivering door het woord (om vrucht te dragen moet je gesnoeid worden) God zoekt aanbidders in Geest en in waarheid terwijl hun geweten mede getuigt en hun gedachten elkander onderling aanklagen ik lieg niet, want mijn geweten betuigt mij dit mede door de heilige Geest in hun geweten nog niet los van de afgod, eten (dit vlees) als afgodenoffer en hun geweten, dat zwak is, wordt erdoor besmet 1 Cor 9: 24,25 Al wie aan een wedstrijd deelneemt beheerst zich in alles 2 Cor 3: 18 veranderen naar Zijn beeld van heerlijkheid tot heerlijkheid door de HERE GEEST Galaten 5:22 De negenvoudige vrucht van de Geest Efez. 6:4 Vaders, provoceer of verbitter je kinderen niet Filip 3: 8,-10 doel van Paulus: Jezus leren kennen in al zijn opstandingskracht en eraan deel mogen hebben Filip 4: 6,7 Wees over niets bezorgd, maar vraag God wat u nodig hebt, dank; dan zal de vrede van God .. Col. 3:5 Paulus noemt hebzucht een vorm van afgoderij Hebreeën 4:7 Sabbatsrust (ook vandaag is er nog een dag om een keuze te maken) Jacobus 1: 3 Geloofsbeproeving werkt standvastigheid uit. 1 Petrus 5:7 Je mag je zorgen op Hem afwentelen, want Hij zorgt voor jou 1 Petrus 5:8 Wees waakzaam, de duivel zwerft rond als een brullende leeuw op zoek naar prooi. 1 Joh 1:4 Hij die in jou is, is machtiger dan de rebelse satan Openb. 3:2 Versterk het overige, dat dreigt te sterven Openb. 3:20 Zie, ik sta aan de deur en ik klop 85
86
