Eilandkarakter van invloed op leefbaarheid Sociaal economische kenmerken Schiermonnikoog
Schiermonnikoog is de kleinste gemeente van Nederland qua inwoneraantal. Schiermonnikoog is 16 km lang en gemiddeld 4 km breed en heeft een oppervlakte van 64 km². Op het eiland ligt één dorp, Schiermonnikoog. Schiermonnikoog is het meest oostelijk gelegen Nederlandse Waddeneiland. Met de veerboot is de vaartijd tussen Lauwersoog en het eiland 45 minuten. Het is ook mogelijk per watertaxi naar en van het eiland te gaan. De reistijd is dan korter. Schiermonnikoog is sinds 1989 een Nationaal
fluchskrift 01/2014
Park. Het grootste deel van Schiermonnikoog is beschermd natuurgebied. Op het eiland is maar beperkt autoverkeer toegestaan. Het eilandkarakter heeft specifieke consequenties voor het wonen en werken op Schiermonnikoog. In
www.partoer.nl
dit fluchskrift staan enkele sociaal economische kenmerken van Schiermonnikoog op een rij: bevolking, werkgelegenheid, wonen, onderwijs
Aantal inwoners daalt geleidelijk
Bevolkingsontwikkeling Schiermonnikoog, 1988-2013
Op 1 januari 2013 telt Schiermonnikoog 960 inwoners. Dit is minder
1040 1020 1000 980 960 940 920 900 880 860 840
dan in 2000, toen er ongeveer 1.000 inwoners waren. Het aantal inwoners ligt nu echter weer hoger dan eind jaren tachtig, toen het aantal inwoners schommelde rond de 900. In 2002 bereikte het inwoneraantal met 1.025 het hoogste punt in de afgelopen decennia. Daarna is er weer een lichte afname van het aantal inwoners. De verschillen tussen de opeenvolgende jaren zijn doorgaans niet heel groot. Door het relatief geringe aantal inwoners, leidt vertrek of vestiging van enkele gezinnen al tot fluctuaties. Sinds 2012 is het aantal inwoners op Schiermonnikoog weer licht gestegen (+28).
en zorg. De informatie is van belang voor een ieder die betrokken is bij de ontwikkelingen en de toekomst van Schiermonnikoog.
1988 Bron: CBS
1993
1998
2003
2008
2013
BEVOLKING
Ontgroening en vergrijzing Schiermonnikoog heeft te maken met ontgroening en vergrijzing. Het aandeel jongeren neemt af en het aantal senioren neemt toe gedurende de laatste twintig jaar. Vooral het aantal 15-24-jarigen is de afgelopen jaren aanzienlijk gedaald. In 1993 woonden er nog 138 15-24-jarigen op het eiland, in 2013 was dit afgenomen tot 79: een afname van 43%. Het aantal inwoners in de leeftijd tussen 25-44 jaar is vooral sinds 2003 teruggelopen (-54). Het aandeel 0-14-jarigen is echter in 2013 met 15,5% vergelijkbaar met het aandeel 0-14-jarigen in 1993 en 2003. Het aantal senioren is de laatste jaren daarentegen aanzienlijk toegenomen. In vergelijking met 1993, wonen er in 2013 64 meer 65-plussers. Dit is een toename van ruim een derde. Het aandeel 65-plussers van de totale bevolking is gestegen van 18,4% in 1993 tot 24,7% in 2013. Ontwikkeling bevolkingsopbouw Schiermonnikoog, 1993-2013
350 300
Bevolkingsopbouw Schiermonnikoog, 1993, 2003 en 2013 1993
2003
2013
250
0-14 jaar
200
15-24 jaar
150
25-44 jaar
Aantal
%
Aantal
%
Aantal
%
0-14 jaar
147
15,6
161
16,1
149
15,5
15-24 jaar
138
14,7
98
9,8
79
8,2
25-44 jaar
264
28,1
271
27,1
217
22,6
100
45-64 jaar
219
23,3
281
28,1
278
29,0
50
65+
173
18,4
189
18,9
237
24,7
Totaal
941
100,0
1000
100,0
960
100,0
Bron: CBS, Monitor Fryslân
45-64 jaar 65+ jaar
0 1993
1997
Bron: CBS, Monitor Fryslân
2001
2005
2009
2013
Bevolkingskrimp op termijn verwacht, aantal huishoudens neemt nog wel toe Het is altijd lastig te voorspellen hoe de bevolking zich in de toekomst ontwikkelt. Hierbij is sprake van een mate van onzekerheid. Deze onzekerheid wordt groter naarmate er verder in de toekomst wordt gekeken. Maar ook naarmate het schaalniveau lager wordt: hoe kleiner het inwonertal, hoe groter de onzekerheidsmarges rondom de prognose. Volgens de prognoses van de provincie Fryslân neemt op Schiermonnikoog de bevolking de komende jaren verder af. Schiermonnikoog had in 2010 942 inwoners, volgens de prognose zal dit aantal sterk afnemen tot 680 in 2040. Net als elders, zal naar verwachting het aandeel senioren nog verder toenemen en het aandeel jongeren teruglopen. Het aantal huishoudens zal naar verwachting, door gezinsverdunning en toename van het aantal alleenstaanden, tot 2030 nog toenemen. Vanaf 2030 zet een daling in van het aantal huishoudens. Prognose bevolking Schiermonnikoog, 2010-2040 Jaar 2010
Aantal inwoners
Verschil
942
Aantal huishoudens 469
-86 2020
856
+17 486
-68 2030
788
2040
680
Verschil
+15 501
-108
Bron: Prognose provincie Fryslân, 2013
-48 453
ECONOMIE
Aantal banen in horeca en logiesverstrekking teruggelopen Het totaal aantal banen (van 15 uur en meer per week) is op Schiermonnikoog sinds 2002 gedaald van 427 banen in 2002 tot 406 banen in 2012. Het toerisme is van groot belang voor Schiermonnikoog. Bijna alle banen zijn direct of indirect gerelateerd aan de toeristische sector. Tussen 2002 en 2012 is de sterkste afname van het aantal banen in de horeca en logiesverstrekking; er verdwenen 29 banen. Horeca en logiesverstrekking blijft echter de belangrijkste pijler voor de werkgelegenheid. Ook in het openbaar bestuur en overheid (-5) en de industrie/delfstoffenwinning (-4) is er een afname van de werkgelegenheid in de periode 2002-2012. In de periode 2002–2012 is de grootste toename van de werkgelegenheid in de gezondheids- en welzijnszorg (+11). Dit heeft te maken met een toename van het aantal werkenden in de thuiszorg en de kinderopvang. Daarnaast is er een toename van het aantal banen in de zakelijke dienstverlening (+7) en de bouwnijverheid (+5). Enkele bewoners van het eiland forenzen. Dit zijn veelal hogeropgeleide werknemers die in Dokkum, Leeuwarden of Groningen werken. Zij vertrekken ’s ochtends met de boot van 07.30 uur en keren ’s avonds terug. Door toegenomen flexibilisering, wordt het voor deze mensen mogelijk om ook een dag thuis te werken. Naar schatting gaan er in totaal rond de tien tot vijftien werknemers per dag naar de vaste wal toe om er te werken. Ook is het omgekeerde te zien: vanaf de wal komen werknemers naar het eiland. Dit zijn doorgaans werknemers voor schoonmaak-, bouw- en horecawerkzaamheden. De werkloosheid is laag op Schiermonnikoog.
Aantal banen per sector op Schiermonnikoog, 2002, 2008 en 2012
Bron: provincie Fryslân
Toerisme van levensbelang Het toerisme speelt een grote rol op Schiermonnikoog. Het eiland trekt een brede doelgroep. Veel bezoekers komen uit NoordNederland. Schiermonnikoog trekt veel dagjesmensen. Elk jaar heeft het eiland rond de 280.000 personen die met de veerboot aankomen. Er is een grote verscheidenheid aan accommodaties. Er zijn ongeveer 500 recreatiewoningen en appartementen. Verder zijn er hotels, pensions, groepsaccommodaties en een camping. Op papier zijn op Schiermonnikoog 6.000 bedden beschikbaar voor toeristen. Het daadwerkelijke aantal en de bezetting ervan liggen echter lager. Steeds minder recreatiewoningen worden verhuurd. Eigenaren gebruiken een recreatiewoning vaker als tweede woning zonder die aan derden te verhuren. Gevolg is dat er minder verhuurbare bedden zijn en dat woningen vaker lange tijd niet bewoond worden. Bij enkele accommodaties zijn groepsruimten verbouwd tot appartementen of kamers. Ook hierdoor daalt het aantal bedden. Kamperen kan op camping Seedune en er zijn kampeerplekken bij boeren op het erf (maximaal tien per boerderij). De jachthaven van Schiermonnikoog heeft een capaciteit van 140 passantenplaatsen en 25 vaste ligplaatsen voor de eilander watersportvereniging.
WONEN
Aantal woningen op Schiermonnikoog naar huur en koop, 2000-2012
Nieuwe huurwoningen gerealiseerd Op Schiermonnikoog staan in 2012 561 woningen voor permanente bewoning. Het totale woningbestand bestaat uit 370 koopwoningen en 191 huurwoningen. Woningcorporatie WoonFriesland heeft 154 huurwoningen in bezit, de overige huurwoningen zijn in particulier bezit. Met WoonFriesland is de afspraak gemaakt dat er een minimale kernvoorraad van 120 huurwoningen moet blijven op het eiland. Een woningtoewijzingscommissie beslist over de toewijzing van woningen. Om voor een sociale huurwoning in aanmerking te komen, dienen mensen een economische of maatschappelijke binding te hebben met het eiland. In de periode 2007-2012 zijn op Schiermonnikoog slechts twee nieuwe koopwoningen gebouwd. In 2010 zijn er 30 nieuwe huurwoningen op het eiland gerealiseerd.
Op Schiermonnikoog staan in totaal 445 recreatiewoningen. Slechts 30 van deze woningen staan momenteel nog op erfpachtgrond (7%). In 2012/2013 vond een herziening van de erfpacht plaats. De recreatiewoningen liggen overwegend buiten het dorp, verspreid over het
Bron: Monitor Fryslân, Systeem Woningvoorraad ABF Gemiddelde WOZ-waarde op Schiermonnikoog, 2000-2012
eiland. Er staan ook enkele recreatiewoningen in het dorp.
Hoge WOZ-waarde In 2012 was de gemiddelde WOZ-waarde op Schiermonnikoog € 281.000. Dit is, na Terschelling, de hoogste gemiddelde WOZ-waarde van Fryslân. In 2002 lag deze nog op € 151.000. In 2009 bereikte de gemiddelde WOZ-waarde het hoogste punt: € 303.000. Vanaf 2009 is de WOZ-waarde iets afgenomen. Schiermonnikoog is, op basis van de huizenprijzen, in 2012 één van de duurste woongemeenten van Fryslân. Door de hoge huizenprijzen is het voor inwoners lastig een huis op het eiland te kopen.
Bron: CBS, Monitor Fryslân
ONDERWIJS Aantal onderwijsvolgenden schommelt licht Op het eiland staan een basisschool en een school voor voortgezet onderwijs. Tot en met het
Aantal onderwijsvolgenden per onderwijstype (4-25 jaar) Schiermonnikoog, 2008-2012 2008
2009
2010
2011
2012
basisonderwijs
85
93
83
93
84
vmbo g/t
19
15
13
14
22
vmbo b/k
0
2
0
0
1
naast het gebouw staat op hetzelfde terrein de sportzaal. De school voor voortgezet onderwijs
praktijkonderwijs
0
0
0
0
0
– de Inspecteur Boelensschool - biedt een heterogene onderbouw tot en met de derde klas op
havo
7
9
10
8
6
alle niveaus en een vierde leerjaar vmbo theoretische leerweg. Leerlingen die de beroeps-
vwo
1
0
3
4
3
gerichte opleiding in het vmbo volgen en leerlingen die havo-/vwo-niveau hebben, (ver)volgen
mbo
13
16
15
16
16
een deel van hun opleiding op een school aan de wal. Deze leerlingen reizen dagelijks heen en
hbo
2
2
1
5
8
wo
1
1
1
0
1
schooljaar 2008/2009, waren er twee basisscholen op Schiermonnikoog. Na een samenwerkingsproces van ongeveer een half jaar, hebben partijen besloten om verder te gaan als één basisschool: samenwerkingsschool Yn de Mande. De school heeft ongeveer 80 leerlingen, verdeeld over vier groepen. In het gebouw zijn ook de peuterspeelzaal en kinderopvang gesitueerd en
weer. De school heeft een samenwerkingsverband met het Dockinga College in Dokkum. De leerlingen worden per taxibus van en naar school gebracht.
ZORG Voor extra zorg naar de wal Op Schiermonnikoog zijn twee huisartsen actief. Deze huisartsen zijn apotheekhoudend. Sinds enkele jaren is het, als gevolg van landelijke richtlijnen, niet meer mogelijk om op het eiland te bevallen. De begeleiding tijdens de zwangerschap wordt wel door de huisarts gedaan. Naast de huisartsenpraktijk, zijn in het Zorg- en Medisch Centrum ook een tandartspraktijk en een praktijk voor fysiotherapie gevestigd. Voorts vinden spreekuren plaats van het maatschappelijk werk en het consultatiebureau en is er een pedicure. Op het eiland wordt thuiszorg aangeboden door Thuiszorg Het Friese Land. Schiermonnikoog heeft geen verzorgingshuis of verpleeghuis. Toch kunnen senioren vrij lang op het eiland blijven wonen. Alleen senioren die zeer zorgbehoevend zijn, zullen naar de vaste wal moeten vertrekken. Ook voor ziekenhuiszorg is men op de vaste wal aangewezen. Op Schiermonnikoog is een ambulancestandplaats. Acuut ziekenvervoer gebeurt via de SAR-helikopter of de reddingboot van de KNRM.
Onderwijssoort
Bron: DUO
Wonen, werk en toerisme cruciaal voor leefbaarheid Schiermonnikoog heeft te maken met ontgroening en vergrijzing. Het aandeel jongeren neemt af en het aantal senioren neemt toe. Naar verwachting zal deze trend zich de komende tijd nog verder voortzetten. De veranderende samenstelling van de bevolking heeft consequenties voor de samenleving op het eiland. Te verwachten is bijvoorbeeld dat er een toenemende vraag naar zorg en woningen voor senioren zal zijn, terwijl het aantal jongeren op het eiland afneemt. Er zullen voldoende bewoners in de ‘productieve leeftijdsgroepen’ moeten zijn om de leefbaarheid in stand te kunnen houden. Het eiland zal aantrekkelijk moeten blijven voor jonge gezinnen om er te wonen of zich er te vestigen. Belangrijk hierbij is dat er voldoende werk en woonruimte beschikbaar zijn. Werk in de toeristische sector is bijna altijd wel te vinden, maar het betreft eenzijdige werkgelegenheid. Voor werk in andere sectoren zijn de mogelijkheden op het eiland beperkt. Door flexibilisering van de arbeid en de mogelijkheden van Internet, is het in de afgelopen jaren voor steeds meer mensen mogelijk geworden om op het eiland te (blijven) wonen en op de vaste wal te werken. Dit is de afgelopen jaren ook toegenomen. Het wonen vormt een probleem. De prijzen voor koopwoningen zijn hoog. Er is een tekort aan betaalbare woningen. Ook zijn er maar weinig sociale huurwoningen. Hierdoor vertrekken mensen in sommige gevallen van het eiland en blijven mensen die een baan hebben op het eiland in veel gevallen heen en weer reizen vanaf de wal. Zonder uitzicht op een geschikte woning, zullen mensen minder snel een baan aannemen op Schiermonnikoog. Het toerisme is van essentieel belang voor het eiland. Als het toerisme aantrekt, heeft dit zijn uitwerking op andere sectoren. Het aantrekkelijk blijven als toeristische bestemming, is daarom van cruciaal belang voor de inwoners van het eiland.
Colofon Fluchskrift ‘Sociaal economische kenmerken van Schiermonnikoog’ is een uitgave van Partoer, januari 2014 Deze publicatie is tot stand gekomen in samenwerking met de gemeente Schiermonnikoog en financieel mogelijk gemaakt door de provincie Fryslân. Bronnen CBS Statline Gemeente Schiermonnikoog Grontmij (2012) Onderzoek erfpacht en verhuur vakantiewoningen Waddeneilanden Provincie Fryslân (2012) Werkgelegenheidsenquête Provincie Fryslân (2013) Trendprognose Bevolking en Huishoudens
www.huizenzoeker.nl www.monitorfryslân.nl Auteurs Sanne Wiegersma, Partoer Wilma de Vries, Partoer Eindredactie Sonja Toonstra, Partoer Opmaak Jongens van de Jong
Westersingel 4 8913 CK leeuwarden T (058) 234 85 00 www.partoer.nl
