fluchskrift

Sociaal economische kenmerken Terschelling

Eilandkarakter van invloed op leefbaarheid Terschelling is met een oppervlakte van 88 km² het grootste Friese Waddeneiland. Het eiland is 30 km lang en gemiddeld 3,5 km breed. Terschelling bestaat voor bijna 80 procent uit natuurlijk duinlandschap en kwelders. Het Europees Natuurreservaat De Boschplaat

fluchskrift 01/2014

www.partoer.nl

Bevolkingsontwikkeling Terschelling, 2000-2013

vormt een aanzienlijk deel van het eiland. Op Terschelling ligt een aantal dorpen. De hoofdplaats is West-Terschelling, hier woont ongeveer de helft van alle inwoners van het eiland. Daarna zijn Midsland, Formerum, Hoorn, Lies en Oosterend de grootste dorpen. Ook zijn er nog enkele kleinere plaatsen of buurtschappen. De vaartijd van Terschelling naar Harlingen met de veerboot is ongeveer twee uur. Met de

Aantal inwoners redelijk stabiel

snelboot bedraagt de vaartijd 45 minuten. Het

Op 1 januari 2013 telt Terschelling 4.795 inwoners. Dit is iets meer

voor het wonen en werken op Terschelling.

dan in 2000, toen er 4.723 inwoners waren. In de tussenliggende

In dit fluchskrift staat een aantal sociaal eco-

periode schommelde de bevolking tussen de 4.700 en 4.800 inwo-

nomische kenmerken van Terschelling op een

ners. In 2001 en 2002 was er een piek van 4.770 inwoners. Ook de

rij: bevolking, economie, wonen, onderwijs en

laatste jaren is er weer een lichte toename van de bevolking.

zorg. Het fluchskrift is samengesteld in overleg

Dit lijkt vooral te komen door de groei van het aantal studenten

met de gemeente Terschelling. De informatie

aan de Hogere Zeevaartschool.

is van belang voor een ieder die betrokken is

eilandkarakter heeft specifieke consequenties

bij de toekomst van Terschelling in relatie tot demografische ontwikkelingen en leefbaarheid.

Bron: CBS, Monitor Fryslân

BEVOLKING

Vooral toename 45-plussers in afgelopen jaren In de afgelopen jaren is de samenstelling van de bevolking op Terschelling veranderd. Het aantal inwoners tot 45 jaar is afgenomen en het aantal 45-plussers is toegenomen. Er is dus sprake van een veroudering van de bevolking. De grootste daling heeft plaatsgevonden in de leeftijdsgroep 25-44 jaar. In 2013 zijn er 255 inwoners in deze leeftijdscategorie minder in vergelijking met 2000. Het aantal jongeren tot 25 jaar is echter maar beperkt teruggelopen (-79) sinds 2000. Sinds 2006 is het aantal jongeren tussen 15 en 24 jaar weer toegenomen vanwege het groeiend aantal studenten aan de Hogere Zeevaartschool. Verder is vooral het aantal 65-plussers in de periode 2000-2013 toegenomen: met 291. Ruim 20 procent van de Terschellinger bevolking is nu 65-plus, terwijl dit in 2000 nog maar ruim 14 procent was. Ook het aantal 45-64-jarigen is toegenomen. Sinds 2000 is het aantal inwoners in deze leeftijdscategorie gestegen met 115.

Ontwikkeling bevolkingsopbouw Terschelling, 2000-2013

Bevolkingsopbouw Terschelling, 2000, 2006 en 2013 2000

2006

2013

Aantal

%

Aantal

%

Aantal

%

739

15,7

762

16,1

693

14,4

15-24 jaar

717

15,2

589

12,5

684

14,3

25-44 jaar

1.368

29,0

1.292

27,3

1.113

23,2

45-64 jaar

1.226

26,0

1.307

27,6

1.341

28,0

0-14 jaar

65+ Totaal

673

14,2

779

16,5

964

20,1

4.723

100,0

4.729

100,0

4.795

100,0

Bron: CBS, Monitor Fryslân

Bron: CBS, Monitor Fryslân

Bevolkingskrimp op termijn verwacht Hoe de bevolking zich in de toekomst ontwikkelt is altijd lastig te voorspellen. De totale bevolking op Terschelling zal, volgens de bevolkingsprognoses van de provincie Fryslân, de komende tijd per decennium met 250 tot 300 inwoners afnemen. Net als elders zal naar verwachting het aandeel senioren nog verder toenemen. Hoe het aandeel jongeren zich ontwikkelt hangt op Terschelling ook samen met de ontwikkeling van de Hogere Zeevaartschool. De studenten verblijven doorgaans tijdelijk op het eiland. Als de nieuwe campus van de school gerealiseerd is, zal het aantal studenten naar verwachting nog verder toenemen. Hoewel de verwachting is dat de totale bevolking daalt, zal het totaal aantal huishoudens naar verwachting tot 2020 nog toenemen, met 158. Vanaf 2020 zet een geleidelijke daling in van het aantal huishoudens. Echter hoe verder in de tijd, hoe lastiger de voorspelling.

Prognose aantal inwoners en aantal huishoudens Terschelling, 2010-2040 Jaar 2010

Aantal inwoners

Verschil

4.733

Aantal huishoudens 2.100

-252 2020

4.481

2030

4.217

2040

3.920

Verschil

+158 2.258

-264

-49 2.209

-297

Bron: Prognose provincie Fryslân, 2013

-125 2.084

ECONOMIE

Aantal banen in horeca en logiesverstrekking afgenomen Het totaal aantal banen van 15 uur en meer op Terschelling is licht afgenomen tussen 2002 en 2012, van 1.870 banen naar 1.815 banen in 2012. De meeste arbeidsplaatsen op Terschelling hebben direct of indirect met het toerisme te maken. Er wordt veel gebruik gemaakt van seizoenskrachten. Steeds vaker zijn dit buitenlandse arbeidskrachten, vooral uit Oost-Europa. De meeste banen op Terschelling zijn in de horeca en logiesverstrekking, in 2012 zijn dit er ruim 515. In vergelijking met 2002 is het aantal banen in deze sector echter wel afgenomen. Tussen 2002 en 2012 verdwenen er 68 banen. Dit lijkt ook te maken te hebben met het toenemend aantal nul-urencontracten in het toerisme. Hierbij is er een arbeidsovereenkomst zonder vaste werkuren. Nul-urencontracten worden niet in de statistieken opgenomen. Na horeca en logiesverstrekking is ‘handel en reparatie’ de belangrijkste sector qua banen (231). In deze sector zijn er sinds 2002 zeventien banen bijgekomen. Tot deze sector horen onder andere ook winkels en fietsverhuur. In de sector ‘vervoer, opslag en communicatie’ zijn 210 banen, dit aantal is de afgelopen jaren redelijk stabiel. Tot deze sector behoren ook de banen in de zee- en kustvaart die van oudsher op Terschelling ruim vertegenwoordigd zijn. De grootste groei in het aantal banen tussen 2002 en 2012 heeft plaatsgevonden in de zakelijke dienstverlening. In deze sector zijn er in deze periode 29 banen bijgekomen. De grootste afname in het aantal banen heeft plaatsgevonden in het onderwijs (-14). Ook is er onder andere enige teruggang in het aantal banen in financiële instellingen, landbouw/visserij en de bouw.

Aantal banen per sector op Terschelling, 2002 en 2012

Bron: provincie Fryslân

Het toerisme is de levensader voor Terschelling. De bezoekers zijn overwegend afkomstig uit Nederland. Daarnaast komt een klein deel van de bezoekers uit Duitsland en andere Europese landen. In de jaren zeventig waren er nog ruim 200.000 overtochten. In 2012 hebben ruim 430.000 mensen het eiland per veerboot bezocht. De afgelopen jaren is het aantal overtochten met de veerboot toegenomen. Toeristen kwamen de afgelopen jaren steeds vaker voor kortere periodes, enkele dagen of een weekend. Deze kortere verblijfsduur betekent voor de toeristische bedrijven meer werk vanwege de vele wisselingen. Dit kan betekenen dat de werkgelegenheid in het toerisme nog verder zal toenemen. Met de eigen boot en de charterschepen van de bruine vloot komen nog eens ongeveer 135.000 bezoekers naar het eiland. In de zomer trekken veel gezinnen en jongeren naar Terschelling. Jaarlijks trekt in juni het tiendaagse locatietheater en landschapskunsten festival Oerol ongeveer 50.000 bezoekers.

Meeste slaapplaatsen op kampeerterreinen Op Terschelling vinden meer dan 2 miljoen overnachtingen per jaar plaats. Terschelling heeft een uitgebreid aanbod van campings, groepsaccommodaties, appartementen, hotels en pensions. Exclusief de havens heeft Terschelling een totale capaciteit van ongeveer 20.450 bedden, waarvan bijna 12.000 op kampeerterreinen. De recreatiewoningen en appartementen op Terschelling bieden slaapplaats aan ruim 5.700 gasten. Daarnaast biedt de passantenhaven in West-Terschelling ligplaats aan ongeveer 350 schepen en is de haven voor de zogenaamde bruine vloot (charterzeilschepen) regelmatig gevuld met rond de 30 vaartuigen.

Aantal overtochten per veerboot, 2001-2012

400.000 300.000 EVT

200.000

Doeksen

100.000 0

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Toenemend aantal overtochten met veerboot

Bron: gemeente Terschelling

Aantal slaapplaatsen naar verblijfstype, 1 januari 2012 Categorie: Hotels/pensions Appartementenhotels Kampeerterreinen Bed & Breakfast Groepsaccommodaties Recreatiewoningen/tweede woningen Particuliere verhuur/appartementen Totaal Bron: gemeente Terschelling

2012 1.147 963 11.966 8 651 3.131 2.586 20.452

WONEN

Aantal woningen op Terschelling naar huur en koop, 2000-2012

Nieuwe woningen in Midsland gerealiseerd Er staan 2.066 woningen op Terschelling voor permanente bewoning. Dit woningbestand bevat 1.547 koopwoningen en 519 huurwoningen. Er zijn 80 huurwoningen in de particuliere sector en 436 woningen in de sociale sector (woningbouwstichting De Veste). In de periode 2007-2012 zijn op Terschelling 43 nieuwe koopwoningen gebouwd, vooral in Midsland. De verwachting is dat er na goedkeuring van het nieuwe bestemmingsplan, vanaf 2014 weer wat nieuwe huizen gebouwd kunnen worden. In de afgelopen jaren zijn er 20 nieuwe huurwoningen in Midsland gerealiseerd. Nog steeds is er echter veel behoefte aan huurwoningen. Vooral voor starters is er een lange wachttijd voor een huurwoning. Omdat de woningvoorraad beperkt is, is maatschappelijke en economische gebondenheid een voorwaarde om voor een huurwoning in aanmerking te komen.

Bron: Monitor Fryslân, Systeem Woningvoorraad ABF

Recreatiewoningen aan kust en Midsland Noord

Gemiddelde WOZ-waarde op Terschelling, 2000-2012

Op Terschelling staan in 2012 716 recreatiewoningen. Deze woningen zijn vooral geconcentreerd in Midsland Noord, Midsland aan Zee, West aan Zee. Veel recreatiewoningen staan op grond van Staatsbosbeheer waar erfpacht op rust. Op Terschelling betreft dit ongeveer de helft van alle recreatiewoningen.

Hoge WOZ-waarde Terschelling heeft de hoogste WOZ-waarde van de provincie Fryslân. In 2012 is de WOZwaarde € 319.000. Dit betreft huur- en koopwoningen voor alleen de permanente bewoning, recreatiewoningen zijn hierin niet mee berekend. In 2002 lag de WOZ-waarde nog op € 190.000. Hiermee heeft Terschelling de grootste toename van de WOZ-waarde in de provincie Fryslân in de afgelopen tien jaar. Vanaf 2010 is de WOZ-waarde niet meer toegenomen. Terschelling is in 2012 één van de duurste woongemeenten van Fryslân op basis van de huizenprijzen. De gemiddelde woningprijs op het eiland is in 2013 € 277.696. Door de hoge huizenprijzen is het voor (jonge) starters lastig een huis op het eiland te kopen.

Bron: CBS, Monitor Fryslân

ONDERWIJS Vijf basisscholen, één middelbare school en één hbo-opleiding Er zijn vijf basisscholen op Terschelling: twee in West-Terschelling, twee in Hoorn en één in Midsland. Op het eiland is één middelbare school: ’t Schylger Jouw, gevestigd in Midsland. De school heeft 153 leerlingen in 2012. Op deze school kan vmbo en onderbouw havo/vwo onderwijs gevolgd worden. In de eerste twee leerjaren neemt ‘t Schylger Jouw leerlingen op met een advies voor vmbo, havo en vwo, waarbij de leerlingen van alle niveaus door elkaar in de klassen geplaatst worden. Om aansluiting met het havo- en vwo-onderwijs te bewerkstelligen, is er een onderwijskundige samenwerking met RSG Simon Vestdijk in Harlingen. Een gedeelte van de leerlingen gaat na klas 2 naar klas 3 in Harlingen. Veel leerlingen maken eerst het vmbo op het eiland af en stromen daarna door naar havo 4 in Harlingen. Het grootste gedeelte van de leerlingen dat aan de wal naar school gaat, woont door de week ook aan de wal. Ze huren gezamenlijk een huis of gaan in een kosthuis wonen. Dit is voornamelijk in Harlingen, maar ook wel in Leeuwarden. Er zijn enkele kinderen die elke dag heen en weer reizen met de snelboot, ook kinderen vanaf 12 jaar die naar een havo- of vwo-school gaan. Ook is er op Terschelling een hbo-opleiding gevestigd: het Maritiem Instituut Willem Barentsz, onderdeel van de Noordelijke Hogeschool Leeuwarden. Deze opleiding trekt veel studenten van elders naar het eiland. In de afgelopen jaren is dit aantal toegenomen tot 320 studenten. Hierdoor is het aantal jongeren op Terschelling in de leeftijdscategorie 15-24 jaar de afgelopen jaren toegenomen. Veel van deze jongeren verblijven echter tijdelijk op Terschelling. Zij schrijven zich wel in als inwoner, dit heeft met de studiefinanciering te maken, maar ook met de (gedeeltelijke) vergoeding voor de bootkosten.

 

ZORG Meeste basiszorgvoorzieningen aanwezig Op Terschelling zijn de meeste basiszorgvoorzieningen aanwezig. De zorgvoorzieningen zijn in West-Terschelling en Midsland gevestigd. Er zijn twee huisartspraktijken. Deze huisartsen zijn apotheekhoudend en verloskundig actief. Sinds enkele jaren vinden er geen bevallingen meer op het eiland plaats. Ook zijn er op Terschelling een fysiotherapeutenpraktijk, een eerstelijnspsychologenpraktijk, twee tandartspraktijken, GGZ ambulante behandeling voor kinderen en jongeren, ambulante begeleiding van MEE, een vestiging van maatschappelijk werk en een consultatiebureau. Voor ziekenhuiszorg is men op de vaste wal aangewezen. Op Terschelling is een ambulancestandplaats. Acuut ziekenvervoer gebeurt via de helikopter of de reddingboot van de KNRM. Voor ouderen die intensieve zorg nodig hebben, is er het gecombineerd zorg- en verpleegcentrum De Stilen, met ook een psychogeriatrische afdeling. Dit zorgcentrum is recent geheel vernieuwd. De Stilen heeft 42 bedden. Het verzorgcentrum heeft voldoende capaciteit; het verpleegcentrum heeft niet voldoende capaciteit. Eilander senioren gaan daarom soms tijdelijk naar Harlingen of Leeuwarden en komen weer terug naar het eiland als er weer plaats is. Bij het zorgcentrum zijn ook vier aanleunwoningen. Voor ambulante zorg kan een beroep worden gedaan op thuiszorg (twee aanbieders).

Goede bereikbaarheid essentieel voor leefbaarheid De bevolkingsomvang van Terschelling is de afgelopen jaren redelijk stabiel en schommelt tussen de 4.700 en 4.800 inwoners. De samenstelling van de bevolking verandert echter wel. Het aandeel senioren is in de afgelopen jaren toegenomen en deze vergrijzing zal naar verwachting de komende tijd nog verder toenemen. De veranderende samenstelling van de bevolking heeft consequenties voor de samenleving op het eiland. Te verwachten is bijvoorbeeld dat er een toenemende vraag naar zorg en woningen geschikt voor senioren zal zijn, terwijl het aantal jongeren dat op het eiland basisonderwijs zal volgen afneemt. Om de leefbaarheid in stand te houden, zullen er voldoende bewoners in de ‘productieve leeftijdsgroepen’ moeten zijn. Een belangrijke voorwaarde hiervoor is dat er op het eiland voldoende bestaansmogelijkheden aanwezig zijn. Gezien de aanzienlijke afstand tot de vaste wal en de vaartijd, is grootschalig forensisme niet voor de hand liggend. Bewoners zullen daarom vooral op het eiland werkzaam zijn. De lokale economie is vrij eenzijdig gericht op toerisme. Dit impliceert een zekere afhankelijkheid en weinig differentiatie in werkgelegenheid. Vernieuwingen in het toerismeaanbod, zoals zorgtoerisme of duurzaam toerisme, zullen daarom nodig zijn om het toerisme en daarmee de lokale economie op peil te houden. Een goede bereikbaarheid door een frequente veerverbinding is voor het toerisme, maar ook voor de bewoners, van essentieel belang. Door een goede verbinding kunnen bewoners naar de vaste wal voor voorzieningen die niet op het eiland aanwezig zijn. Daarnaast is het voor inwoners van belang dat er voldoende woningaanbod op het eiland is en dat het brede aanbod aan basiszorgvoorzieningen op Terschelling in stand blijft. Voor bewoners zal Terschelling zo een aantrekkelijk eiland blijven om te wonen en werken.

Colofon Fluchskrift ‘Sociaal economische kenmerken van Terschelling’ is een uitgave van Partoer, januari 2014 Deze publicatie is tot stand gekomen in samenwerking met de gemeente Terschelling en financieel mogelijk gemaakt door de provincie Fryslân.

Bronnen CBS Statline Elzinga en Oterdoom (2012) Recreatieve gebiedsanalyse Ameland, Terschelling, Vlieland, Texel Gemeente Terschelling Grontmij (2012) Onderzoek erfpacht en verhuur vakantiewoningen Waddeneilanden Provincie Fryslân (2012) Werkgelegenheidsenquête Provincie Fryslân (2013) Trendprognose Bevolking en Huishoudens

www.huizenzoeker.nl www.monitorfryslân.nl Auteurs Wilma de Vries, Partoer Sanne Wiegersma, Partoer Eindredactie Sonja Toonstra, Partoer Opmaak Jongens van de Jong

Westersingel 4 8913 CK leeuwarden T (058) 234 85 00 www.partoer.nl