Figure 1 logo vrouwenraad. Federaal memorandum Gezondheid

Figure 1 logo vrouwenraad

Federaal memorandum Gezondheid 2011 1

Federaal memorandum 2011 Gezondheid

INHOUDSTAFEL

Definitie en referentiekader gezondheid m/v ................................................................................................................................................ 6 Sekse/gender en gezondheid.......................................................................................................................................................................... 7 Besluitvorming ................................................................................................................................................................................................ 8 Seksuele en reproductieve gezondheid en rechten ..................................................................................................................................... 10 Abortus ...................................................................................................................................................................................................... 10 Anticonceptiva ........................................................................................................................................................................................... 12 Eicellen groeien niet aan bomen ............................................................................................................................................................... 13 HIV/aids ..................................................................................................................................................................................................... 14 Postmortale medisch begeleide voortplanting ......................................................................................................................................... 16 Vrouwelijk genitale verminking ................................................................................................................................................................. 17 Maatregelen voor bepaalde aandoeningen ................................................................................................................................................. 17

Pagina 2


Anorexia nervosa ....................................................................................................................................................................................... 17 Astma ......................................................................................................................................................................................................... 20 Auto-immuunziekten ................................................................................................................................................................................. 20 Baarmoederhalskanker ............................................................................................................................................................................. 21 Borstkanker................................................................................................................................................................................................ 22 Behandeling vrouwen met gynaecologische kanker ................................................................................................................................. 25 Cardiovasculaire en coronaire aandoeningen ........................................................................................................................................... 26 Chronisch vermoeidheidssyndroom (CVS) of myalgische encefalomyelitis (ME) ..................................................................................... 28 Chronische ziekten .................................................................................................................................................................................... 29 Depressie ................................................................................................................................................................................................... 30 Diabetes type 2 .......................................................................................................................................................................................... 32 Obesitas ..................................................................................................................................................................................................... 33 Osteoporose .............................................................................................................................................................................................. 36 Pijn ............................................................................................................................................................................................................. 38

Pagina 3


Stress.......................................................................................................................................................................................................... 39 Weesziekten .............................................................................................................................................................................................. 40 Geneesmiddelen ........................................................................................................................................................................................... 40 Anesthesia ................................................................................................................................................................................................. 40 Geneesmiddelen ........................................................................................................................................................................................ 41 Cosmetica ...................................................................................................................................................................................................... 42 Cosmetovigilance....................................................................................................................................................................................... 42 Wettelijke kaders voor esthetische behandelingen die niet onder de geneeskundepraktijk vallen ........................................................... 46 Ingrepen van (invasieve) medische esthetiek .............................................................................................................................................. 47 Anti-aging van het gelaat ........................................................................................................................................................................... 48 De gevolgen van geweld ............................................................................................................................................................................... 52 Palliatieve zorgen .......................................................................................................................................................................................... 52 Aandachtsgroepen ........................................................................................................................................................................................ 53 Lesbische en biseksuele vrouwen ............................................................................................................................................................. 53

Pagina 4


Transgenders ............................................................................................................................................................................................. 53 Alleenstaande moeders ............................................................................................................................................................................. 54 Arme vrouwen ........................................................................................................................................................................................... 56 Allochtone vrouwen .................................................................................................................................................................................. 56 Asielzoek(st)ers, mensen zonder wettig verblijf ....................................................................................................................................... 56 Vrouwen met een handicap ...................................................................................................................................................................... 57 Oudere vrouwen ........................................................................................................................................................................................ 57 Patiëntenrechten .......................................................................................................................................................................................... 57 Milieu ............................................................................................................................................................................................................ 58

Pagina 5


Vaststellingen

Aanbevelingen Definitie en referentiekader gezondheid m/v

Er worden geregeld ongelijkheden vastgesteld qua gezondheid van vrouwen en mannen. Maar neemt men de moeite om daar een verklaring voor te geven of neemt men initiatieven om die ongelijkheden weg te werken? Uit de resultaten van de Belgische Gezondheidsenquêtes blijkt duidelijk dat vrouwen een betere ‘leefhygiëne’ in acht nemen dan mannen (uitgezonderd lichamelijke inspanningen). Ze houden er een gezondere levensstijl op na, hun gedrag ten aanzien van hun gezondheid getuigt van meer verantwoordelijkheidszin. Ze roken minder, drinken minder, eten gezonder,… . Ze raadplegen vaker een arts en toch zijn ze minder gezond, zowel subjectief als objectief bekeken. Wanneer het beleid (en de hypothese van de gezondheidsenquêtes) vertrekt van het uitgangspunt ‘een gezond gedrag leidt tot een betere gezondheid’ blijkt dit voor vrouwen niet te kloppen.

Een inhoudelijke discussie over de uitgangspunten van het gezondheidsbeleid, bijvoorbeeld op het niveau van een staten-generaal over de gezondheid v/m (sekse en gender) of op parlementair niveau: waarop moet het Belgische gezondheidsbeleid gestoeld zijn? Op een gelijk recht op gezondheid dat veronderstelt dat de sociaal verankerde ongelijkheden worden weggewerkt. Bv. ervan uitgaan dat een laaggeschoolde dezelfde gezondheid moet hebben als een hooggeschoolde; de ongelijkheden situeren zich op sociaal vlak, tussen vrouwen en mannen, tussen vrouwen onderling en tussen mannen onderling. en/of Is de persoon verantwoordelijk voor haar/zijn eigen gedrag, een tendens die ook zichtbaar is in de vragen die gesteld worden in de Belgische Gezondheidsenquêtes? We pleiten voor het hanteren van een aantal sleutelconcepten, zoals: - gendergelijkheid: geen discriminatie op basis van sekse wat betreft de kansen, de toegang tot bronnen, voordelen en diensten; - genderrechtvaardigheid: eerlijkheid in de verdeling van de voordelen en de verantwoordelijkheden tussen vrouwen en mannen; - genderanalyse: identificeert, analyseert en informeert inzake ongelijkheden die ontstaan vanuit de verschillende rollen van vrouwen en mannen of de ongelijke machtsverhoudingen tussen de seksen en de gevolgen daarvan op hun leven, gezondheid en welbevinden.

Pagina 6


Sekse/gender en gezondheid De gezondheid van vrouwen en mannen wordt beïnvloed door biologische factoren die onder andere ook kenmerken omvatten die gelinkt zijn aan reproductie (en sekse). De biologische verschillen betreffen vooral de chromosomen, de inwendige en uitwendige geslachtsorganen, de hormoonspiegels. Biologische sekseverschillen worden overwegend als dichotoom gezien (m/v) maar in feite bestaat er ruimere biologische variatie. Er zijn bovendien kenmerken die sociaal geconstrueerd zijn (gender) en die eveneens een belangrijke invloed hebben op de gezondheid. Het genderaspect verschilt doorheen de tijd en in de verschillende culturen. Het voorbeeld van de menstruatie: vrouwen stoppen wereldwijd met menstrueren in dezelfde leeftijdsfase. Maar de waarde en de betekenis die aan de meno- en postmenopauze wordt gegeven, vertoont een grote cross culturele variatie. Genderprocessen spelen zich af op meerdere niveaus die elk een invloed hebben op de gezondheid, o.a.: Het individuele niveau: de vrouwelijke en mannelijke genderrol kan het gezondheidsgedrag beïnvloeden, bv. mannen zijn geneigd om het doktersbezoek uit te stellen omdat de mannelijke genderrol voorschrijft om door te zetten, sterk te zijn, pijn te verbijten,...De genderrol speelt ook bij het uiten van een gezondheidsklacht; vrouwen die bijvoorbeeld een uitleg geven die ingebed is in een (relationele) context wat het voor een mannelijke arts moeilijk maakt om een juiste diagnose te stellen. Ook de perceptie van risico's verschilt: mannen en vrouwen uiten verschillende niveaus van ongerustheid over dezelfde risico's en geven daaraan ook een verschillende betekenis.

In België is er geen beleid dat zich focust op het wegwerken van deze ongelijkheden. Vandaar volgende aanbevelingen: De oprichting van een cel gender/sekse en gezondheid bij de FOD Volksgezondheid. Deze cel kan bijvoorbeeld volgende opdrachten uitvoeren: - coördineert/ondersteunt de acties, initiatieven, onderzoeksopdrachten van de overheid,…; - overlegt met het Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen, met de Raad van de gelijke kansen voor mannen en vrouwen, met de wetenschappelijke wereld en met de middenveldorganisaties actief op het vlak van gender/sekse en gezondheid; - waakt over het genderperspectief en seksespecifieke aspecten in alle aspecten van het federaal gezondheidsbeleid; - introduceert genderbudgetting in het gezondheidsbeleid; - publiceert vooruitgangsrapporten over de toepassing van het genderperspectief; - verspreidt aanbevelingen naar betrokken actoren; - onderhoudt contacten met gelijkaardige initiatieven in de EU, met internationale netwerken en met de WHO. Het Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg (KCE) voert studies uit en maakt rapporten om de beleidsmakers te adviseren bij hun beslissingen inzake gezondheidszorg en ziekteverzekering. De cel gender/sekse en gezondheid kan er deel van uitmaken of moet er tenminste een structureel samenwerkingsverband mee hebben. De geplande studies van het KCE moeten in elk geval een genderdimensie bevatten. We

Pagina 7

Federaal memorandum 2011 Gezondheid Het institutionele niveau: de arbeidsdeling m/v kan leiden tot een blootstelling aan verschillende beroepsrisico's, bv. toxische chemicaliën, verschillende ergonomische belasting, verschillend risico op ongevallen, verschillende psychosociale stressoren.

vermelden in dit verband alvast het prototype van meetsysteem om de performantie van de Belgische gezondheidszorg te meten, waarvan het eerste volledige rapport eind 2012 gepubliceerd wordt in samenwerking met het WIV (Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid) en het RIZIV.

De ongelijkheden v/m (ook v/v en m/m) uiten zich in: - de kwetsbaarheid van de ziekte (bv. bij vrouwen komt een tweede hartinfarct sneller na het eerste dan bij mannen); - gender en de gezondheidstoestand: de fysieke (bv. vrouwen lijden meer aan chronische ziekten, vrouwen hebben een lagere pijndrempel), sociale (bv. vrouwen nemen minder deel aan groepsactiviteiten, ze zijn meer slachtoffer van geweld in de thuissituatie) en de psychische gezondheidstoestand (vrouwen hebben meer last van angst, slaapstoornissen, depressie, stress op en buiten het werk); - de last van de ziekte: bv. vrouwen ondervinden meer ernstige beperkingen in hun dagelijkse activiteiten; - de toegang tot de gezondheidszorgvoorzieningen: bv. vrouwen hebben meer financiële problemen (in alle gezinsvormen); - oudere vrouwen moeten vaker hun medische zorg uitstellen tot het begin van volgende maand dan oudere mannen.

Databanken Gegevens over gezondheidszorg zijn te vinden in verschillende databanken. Er moet een conceptueel datamodel ontwikkeld worden waarin de genderinvalshoek opgenomen is. Dit model moet gebaseerd zijn op de definitie/s en het referentiekader van het gezondheidsbeleid. Op basis van seksestatistieken en ‘evidence-based’ materiaal moeten indicatoren bepaald worden voor de vergelijking van ongelijkheden tussen mannen en vrouwen op gezondheidsvlak.

Bron: o.a. Prof. Ineke Klinge (Gender Medecine University Maastricht), 'Innovations in medicine and health care integration of sex and gender in research and clinical de practice', in de publicatie 'Does medicine treat women and men the same? 16 symposium van de Medical Women's Association of Belgium, 14 november 2009.

-

Onderzoeken Onderzoeken en onderzoeksprogramma’s die worden opgestart/uitgevoerd in opdracht van de federale overheid moeten rekening houden met de genderinvalshoek, met sociaal-economische aspecten en met de invloed van milieuaspecten op de gezondheid van vrouwen en mannen. Er moet met meer overtuiging geëist worden dat in research, vanaf de meest fundamentele stappen, aandacht wordt besteed aan: de specifieke vrouwelijke fysiologie de specifieke pathogenese bij vrouwen de specifieke symptomatologie en diagnosestelling bij vrouwen de specifieke farmacologie

Besluitvorming Vrouwen zijn ondervertegenwoordigd in de besluitvormingsorganen van de

Paritaire vertegenwoordiging van vrouwen en mannen:

Pagina 8

Federaal memorandum 2011 Gezondheid gezondheidssector. Uit het Vrouwenactieonderzoek v/m vertegenwoordiging in beslissings/adviesorganen van de gezondheids/zorg/sector' 2007 blijkt dat er in de bevraagde organisaties en instellingen volgende percentages vrouwelijke bestuurders zijn: - 23,68 % in colleges, commissies, raden van Federale overheidsdiensten; - 47,36% in Vlaamse raden en werkgroepen; - 21,69% in mutualiteiten ; - 6,69% in artsensyndicaten; - 17,12% in orden van de gezondheidsberoepen; - 27,78% in Belgische beroepsgroepen en verenigingen in verhouding tot 50,42% vrouwelijke leden; - 45,80% in Vlaamse beroepsgroepen en verenigingen in verhouding tot 68,40% vrouwelijke leden. Algemeen totaal vrouwelijke bestuursleden: 27,11%

-

in de beslissingsorganen van de gezondheidssector op besluitniveau in de Research in de Commissies voor opleiding van artsen en andere zorgsectoren

In de sectoren die te maken hebben met de reproductieve gezondheid, verpleegkunde en psychotherapie zijn vrouwelijke bestuurders ruim in de meerderheid. Allochtone vrouwen en mannen zijn niet of nauwelijks vertegenwoordigd. Macht in de gezondheidszorg Een enquête van de Huisarts en Knack die peilde naar de drie machtigste mannen en vrouwen in de gezondheidszorg leverde een lijst van 47 personen op. In deze lijst staan 5 vrouwen. Minister Laurette Onkelinx staat op 1. Bron: De Huisarts, 25 maart 2010

Pagina 9


191 adviesraden waren vorige legislatuur (2007-2010) gelinkt aan de minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid. Bronnen: De Huisarts, nr. 925, 11 juni 2009 en Artsenkrant, nr. 2005, 9 juli 2009.

Seksuele en reproductieve gezondheid en rechten1 Abortus Het recht op zwangerschapsonderbreking, zoals vastgelegd in de abortuswet van 3 april 1990, is voor de Vrouwenraad een onomkeerbaar verworven De abortuscijfers zijn laag in België. In West-Europa ligt het gemiddelde op recht voor iedere vrouw. Maar na dik twintig jaar is er nood aan bijsturing. 12 abortussen per 1000 zwangere vrouwen, in België op minder dan 10. Wat houdt de abortuswet precies in? Het aantal zwangerschapsafbrekingen volgt de vruchtbaarheidscurve. De Abortus is niet langer strafbaar wanneer een aantal voorwaarden vervuld meeste abortussen komen voor in de leeftijdsgroep 20-24 jaar. De zijn. We hebben het dan over de vaste wil en toestemming van de vrouw, gemiddelde leeftijd waarop vrouwen een abortus ondergaan is 27 jaar. De over een noodsituatie, over informatieverstrekking door het laatste jaren is er een stijging van de abortuscijfers, vooral in de abortuscentrum, over de wettelijke tijdslimiet en de toegestane leeftijdsgroep 25-29 jaar. uitzondering daarop, en over de uitvoeringsbepalingen. Zie Vrouwenraad cijferwijzer abortus

De huidige abortuswetgeving bestaat 20 jaar: -

-

Wet van 3 april 1990 betreffende de zwangerschapsafbreking tot wijziging van de artikelen 348, 350, 351 en 352 van het Strafwetboek en tot opheffing van artikel 353 van hetzelfde Wetboek; Wet van 13 augustus 1990 houdende oprichting van een commissie

De Belgische abortuswet van 1990 heeft onmiskenbaar vele verdiensten. Het taboe werd eindelijk doorbroken. Vrouwen kunnen tot 12/14 weken zelf beslissen om hun zwangerschap af te breken. Dat is een niet onbelangrijke verworvenheid binnen het zelfbeschikkingsrecht. Minderjarige meisjes hebben geen ouderlijke toestemming nodig om een abortus te laten uitvoeren. De invoering van het begrip 'noodsituatie' is ook een pluspunt.

1

Zie ook Vrouwenraaddossier Seksuele en reproductieve rechten 2008; Zie Vrouwenraadaanbevelingen Seksuele en reproductieve rechten 2008: over eergerelateerd geweld, vrouwelijk genitale verminking, vrije artsenkeuze, genitale praktijken hier.

Pagina 10

Federaal memorandum 2011 Gezondheid voor de evaluatie van de wet van 3 april 1990 betreffende de zwangerschapsafbreking, tot wijziging van de artikelen 348, 350, 351 en 352 van het Strafwetboek en tot opheffing van artikel 353 van hetzelfde Wetboek.

21 jaar later Maar na twee decennia is de wet aan herziening toe. Vooral wat de wettelijke tijdslimiet betreft. Die ligt nu op 12/14 weken wanneer het gaat om een vraag van de vrouw zelf. Bij onze noorderburen ligt die termijn op 22/24 weken. Toch behoort Nederland, net als België, tot de groep van landen met de laagste abortuscijfers. In West-Europa worden er op 1000 zwangere vrouwen 12 abortussen uitgevoerd. In België zijn er dat minder dan 10. Niettemin tekent zich de laatste jaren een stijging af, vooral in de leeftijdsgroep 25-29 jaar. Bovendien steken er jaarlijks 600 à 700 vrouwen de grens over naar Nederland. Het gaat dan om vrouwen die langer dan 12 à 14 weken zwanger zijn en bij wie er geen sprake is van gezondheidsgevaar voor moeder of foetus. Deze vaststellingen wijzen op de noodzaak van een herziening. Wat vraagt de Vrouwenraad? Op federaal niveau stellen we een wettelijk toegelaten periode van 16/18 weken voor. Er zijn immers vrouwen die de periode van 12/14 weken inclusief de zes dagen bedenktijd als te nipt ervaren. Een bedenktijd van minstens 48 uur past beter bij een verlengde termijn. Het systeem van thuisabortus tot 7-8 weken zou onderzocht moeten worden. Omdat artsen kunnen weigeren een abortus uit te voeren, is een doorverwijsplicht geen overbodige maatregel. Falende anticonceptiva worden best opgenomen in de lijst met noodsituaties. Wij vragen ook onderzoek naar de noodzaak van meer abortuscentra. Ten slotte vormen veilige en betaalbare anticonceptiva de eerste stap naar een daling van het aantal ongewenste kinderen. Op Vlaams niveau pleiten we voor een regelmatig en op maat gesneden voorlichtings- en preventiebeleid, de opname van het abortusthema in de

Pagina 11

Federaal memorandum 2011 Gezondheid opleidingen van alle betrokken actoren, betere opvang na de zwangerschapsonderbreking en meer wetenschappelijk onderzoek naar de psychosociale gevolgen van abortus. De Vrouwenraadleden keurden deze aanbevelingen goed tijdens de raad van bestuur van 3 februari 2011. De Nieuw-Vlaamse Alliantie-Vrouwenwerking onthield zich. Meer info Standpunt Vrouwenraad 'Abortuswet mag opgefrist worden' (pdf - 98kb) beknopte versie.

Anticonceptiva Voorstel van resolutie van 18 januari 2011 over de bestendiging van en verbeteringen aan de terugbetaling van de voorbehoedsmiddelen voor vrouwen onder de eenentwintig - de terugbetalingsregeling van de voorbehoedsmiddelen voor de jonge vrouwen van onder de 21 jaar en de campagnes ter preventie van ongewenste zwangerschappen en van seksueel overdraagbare ziekten bestendigen; - de doeltreffendheid van de regeling verbeteren, meer bepaald door: a. de voorlichtingscampagnes intensiveren die bedoeld zijn ter flankering van de maatregelen om de voorbehoedsmiddelen financieel toegankelijker te maken; b. de ten laste van de patiënten blijvende kosten verlagen, bijvoorbeeld door de goedkoopste voorbehoedsmiddelen voor te schrijven; c. de raadplegingen van de artsen en gynaecologen die de

De Vrouwenraad steunt dit voorstel van resolutie.

Pagina 12

Federaal memorandum 2011 Gezondheid voorbehoedsmiddelen voorschrijven toegankelijker maken; d. de toegankelijkheid van middelen met een langdurige contraceptieve werking, zoals implantaten, hormoonhoudende spiraaltjes en intravaginale ringen, verbeteren. Eicellen groeien niet aan bomen De vrouwelijke fertiliteit is iets kwetsbaars. We kennen onvoldoende de Fertiliteitstechnologie en kinderwens langetermijngevolgen op de gezondheid van vrouwen van de hormonale Het recht op een kind is geen absoluut recht. Iedereen moet wel gelijke behandelingen die nodig zijn om eicellen te oogsten. Er is sprake van toegang krijgen tot de fertiliteitstechnieken. verhoogde risico's op kanker van de eierstokken, op baarmoeder- en Van belang is dat er nagegaan wordt om de oorzaken van de verminderde borstkanker, op onvruchtbaarheid van (jonge) vrouwen die hun eicellen vruchtbaarheid bij vrouwen en mannen op te sporen in plaats van deze stap afstaan en later zelf willen zwanger worden. over te slaan en massaal te investeren in fertiliteitstechnieken. Er moet meer geïnvesteerd worden in wetenschappelijk onderzoek hieromtrent. De media en bepaalde artsen focussen op hoe fantastisch de fertiliteitstechnieken zijn en daardoor lijkt de druk op vrouwen toe te Vrouwen en mannen moeten aangespoord worden om vroeger aan nemen. kinderen te beginnen. Dat moet gepaard gaan met betere omkaderende maatregelen, o.a. algemene maatregelen met het oog op de combinatie gezin en werk (zie het Vrouwenraadcombinatiemodel) en waarbij een oplossing wordt gezocht voor de loonkloof, de carrièrekloof en de pensioenkloof. Internationale eicelmarkt De organisatie van een dwingend systeem van traceerbaarheid van eicellen en de bronnen van cellijnen van stamcellen, ter voorkoming van ongecontroleerde commercialisering van eicellen en voor de traceerbaarheid van een eicel in geval van genetische of cellulaire anomalie die later kan opduiken. Het stamcelonderzoek zal zich verder ontwikkelen maar men moet op een ethische manier omgaan met het oogsten van eicellen. In plaats van dit

Pagina 13

Federaal memorandum 2011 Gezondheid massaal te doen, behoren volgende alternatieve pistes tot de mogelijkheden: - gebruikmaken van stamcellen uit restembryo’s; - technieken ontwikkelen om eicellen te laten delen; - verbod op commerciële handel in eicellen (tussen individuen, tussen individuen en bedrijven, tussen bedrijven); - vrouwen op voorhand verplicht informeren over elke ingreep waarbij hun eicellen betrokken zijn opdat zij geïnformeerde beslissingen kunnen nemen. Dit geldt ook voor wat er met de navelstreng van hun baby gebeurt. Bron: Vrouwenraaddossier en aanbevelingen 'Eicellen groeien niet aan bomen' 2006 HIV/aids Cijfers De aanbevelingen van de Vrouwenraad Vrouwen en HIV/aids 2011 In 2010-2011 zijn er wereldwijd 15,7 miljoen vrouwen met HIV/aids. Bijna (beknopt): de helft van de mensen die met HIV leven zijn vrouwen. In 1981 was de aidspatiënt een blanke man, uit de middenklasse, homoseksueel of Gecoördineerd beleid op diverse niveaus druggebruiker. Nu is de aidspatiënt een vrouw, zwart en arm. De epidemie Ons nationaal, Vlaams (en de andere gemeenschappen), lokaal en vervrouwelijkt. internationaal beleid inzake de HIV/aids problematiek op elkaar moeten afgestemd worden via een coördinerend nationaal programma met oog voor Ook in België zijn de cijfers sterk toegenomen. In 2009 waren er 1.115 de genderdimensie. Verschillende initiatieven kunnen met elkaar verbonden diagnoses, het hoogste aantal tot dan toe. Het totaal aantal patiënten wordt worden. op 15.000 geschat. Jaarlijks is er een stijging met 15%. Het aandeel vrouwen Het nationaal HIV/aidsprogramma/plan kan door de Werkgroep Aids van de schommelt nu rond de 40% terwijl dat eind jaren 1980 25% was. Vrouwen interministeriële conferentie uitgewerkt worden. worden bij ons hoofdzakelijk via heteroseksuele contacten besmet en mannen door homo- en biseksuele contacten. Buitenlandse betrekkingen en ontwikkelingssamenwerking De implementatie van de beleidsnota’s ‘De Belgische bijdrage aan de Dagelijks worden in België twee tot drie nieuwe infecties opgetekend. Drie wereldwijde strijd tegen HIV/aids’ (2006) en ‘De Belgische

Pagina 14

Federaal memorandum 2011 Gezondheid op vijf nieuwe HIV-cases zijn vrouwen. Bij de jongeren is de toestand zo mogelijk nog alarmerender. Drie op vier nieuwe diagnoses betreffen jonge vrouwen.

Ontwikkelingssamenwerking op het gebied van Seksuele en Reproductieve rechten’ (2007) en de integratie van de genderdimensie in de bestrijdingsprogramma’s.

Volgens wetenschappelijk onderzoek zijn vrouwen 2 tot 20 keer ontvankelijker voor HIV-overdracht dan mannen.

Werk Aanname van de ILO Aanbeveling HIV en Aids (18 juni 2010) en de uitwerking van een nationaal HIV/aids werkplaatsprogramma in overleg met de gemeenschappen.

Vrouwen als risicopopulatie Biologische factoren spelen een rol: de vagina heeft meer mucosa (slijmvlies) oppervlakte; jonge meisjes kunnen gemakkelijker kleine wondjes in het vaginaal slijmvlies oplopen waardoor het HIV-virus sneller kan binnendringen; bij oudere vrouwen geeft vaginale droogheid als gevolg van oestrogenen uitputting ook een hoger risico. Bij verkrachting is de kans op verwondingen groot en bijgevolg ook de kans op transmissie. Genitale infecties, HPV virus, Chlamydia trachomatis en herpes simplex virus-2 verhogen de kans op HIV-besmetting eveneens. De concentratie HIV in sperma en bloed is beduidend hoger dan in vaginaal vocht en dat vertaalt zich ook in een hogere overdrachtkans naar vrouwen. Op sociaal vlak: vrouwen zijn niet altijd bij machte om condoomgebruik af te dwingen. Ze kunnen wel gebruik maken van het vrouwencondoom maar de kostprijs is vrij hoog en de bekendheid gering. Microbiciden zijn producten in ontwikkeling die de vrouw vaginaal zal kunnen gebruiken om een HIVinfectie tegen te houden. Producten met microbiciden zullen naar verwacht binnen een 5-tal jaren, onder verschillende vormen verkrijgbaar zijn; vaginale gels, ring en tabletten. Vrouwen met HIV zijn vaker depressief, angstiger en hebben meer HIV-

Gezondheid Seksuele en reproductieve gezondheid als volwaardig beleidsthema opnemen met HIV/aids als deelthema en met de integratie van het genderaspect. De problematiek benaderen vanuit primaire, secundaire en tertiaire preventie. Een betere informatie-uitwisseling tussen de Aidsreferentiecentra en de oprichting van een overkoepelend forum voor experten. De Aidsreferentiecentra moeten ook voldoende middelen ontvangen om kwaliteitsvolle zorg te kunnen blijven verlenen. Diensten De uitvoering en concretisering van de wet van 21 januari 2010 met betrekking tot de schuldsaldoverzekeringen: inzake de medische vragenlijst met de bedoeling om een einde te maken aan de onrechtvaardige behandeling van personen met HIV/aids. Wetenschappelijk onderzoek Er is nog onderzoek nodig naar de impact van gender op HIV, inclusief onderzoek naar preventiemethodes voor vrouwen. De bestaande

Pagina 15

Federaal memorandum 2011 Gezondheid gerelateerde stress dan mannen. Mogelijk speelt hier een socio-economisch effect. Mannen, zeker homoseksuele mannen, hebben het doorgaans beter op socio-economisch vlak. Bij vrouwen speelt een context van migratie.

onderzoeksprojecten moeten ook rekening houden met het genderperspectief. Zie verder: Vrouwenraaddossier en aanbevelingen HIV/Aids 2011.

Bronnen: Christina Nöstlinger, Ilse Kint en Vicky Jepers (Instituut voor Tropische Geneeskunde), Vrouwen en HIV, in Vrouwenraad derde trimester 2009. Heidi Van de Keere, Vrouwen met hiv, een vergeten groep? in Artsenkrant, 14 november 2008.

Federaal HIV/AIDS beleid Ondanks universele toegang tot de gezondheidszorg blijft het aantal nieuwe HIV gevallen jaar na jaar stijgen. Dit is te wijten aan de afwezigheid van een nationale visie met alle gevolgen vandien voor de vroegtijdige diagnoses van HIV-infecties. De HIV-referentiecentra geven een zeer goede behandeling; elke persoon met HIV-infectie krijgt kosteloos aidsremmers toegediend. De HIV testen gebeuren niet gericht. Elke patiënt die een chirurgische ingreep ondergaat wordt op HIV getest, los van zijn/haar risicoprofiel. Een levenslange antiretrovirale therapie loopt op tot 1.000 euro per maand per patiënt. Bron: Opinie 'België heeft nood aan goed aidsplan', Prof. Dr. Marleen Temmerman, Prof. Dirk Vogelaers en Dr. Steven Callens, in De Morgen, 26/07/2010.

Postmortale medisch begeleide voortplanting De Vrouwenraad vraagt een debat op parlementair niveau over o.a. volgende mogelijkheden: de afname en het gebruik van sperma van de overleden man - de bestaande toestand behouden (geen wettelijk verbod maar

Medisch gezien gaat het om: -

Pagina 16

Federaal memorandum 2011 Gezondheid - het gebruik van ingevroren embryo's na het overlijden van de partner In deze twee fasen van afname en gebruik staat men voor een probleem van de aan- of afwezigheid van toestemming.

-

bijvoorbeeld ook geen erfrecht); een wettelijke omkadering voor postmortale voortplanting.

Burgerrechtelijk : De biologische band die tussen het kind en de overleden vader bestaat, kan op grond van de geldende wetgeving niet juridisch bekrachtigd worden indien het kind pas na het overlijden van de man wordt verwekt. Het kind zal dus geen familie zijn van de overleden man en niet delen in zijn nalatenschap. Volgens het burgerlijk recht heeft men rechtspersoonlijkheid vanaf de geboorte. Uit de artikels 725 en 906 BW kan men afleiden dat het kind rechtspersoonlijkheid bezit vanaf het ogenblik van de verwekking als het dan ook levend en levensvatbaar wordt geboren. Bron: zie Vrouwenraaddossier Postmortale medisch begeleide voortplanting 2005

Vrouwelijk genitale verminking Zie: Vrouwenraadaanbevelingen Seksuele en reproductieve rechten, p. 1-2

Maatregelen voor bepaalde aandoeningen Anorexia nervosa Anorexia nervosa is de meest dodelijke psychiatrische ziekte. Eén op de tien De Vrouwenraad is vragende partij voor recenter cijfermateriaal. patiënten overlijdt ten gevolge van deze ziekte. Specifieke opleiding en bijscholing van artsen en andere hulpverleners i.v.m. Volgens DSM-IV criteria: het opmerken van de ziekte. - weigering om het lichaamsgewicht te handhaven op of boven een

Pagina 17


-

-

voor de leeftijd en lengte minimaal normaal gewicht intense angst om in gewicht toe te nemen of dik te worden, terwijl er sprake is van ondergewicht stoornis in de manier waarop iemand haar of zijn lichaamsgewicht of lichaamsvorm beleeft, onevenredig grote invloed van het gewicht of lichaamsvorm op het oordeel over zichzelf of ontkenning van de ernst van het huidige lage gewicht bij meisjes, na de menarche, amenorroe (afwezigheid van ten minste drie achtereenvolgende menstruele cycli)

Wat is de situatie in België? Een studie in 2001-2003 in het kader van de ‘European Study of the Epidemiology of Mental Disorders’ die in 6 Europese landen (waaronder België) interviews deden met volwassenen (vanaf 18 jaar) leverde volgende resultaten op. De onderstaande cijfers omvatten het percentage personen binnen de bevolking die in hun leven een eetstoornis hebben gehad.

Bewerkte foto’s in tijdschriften (modebladen) moeten een vermelding krijgen. Reclame moet een realistisch beeld van de vrouw tonen. Met de verschillende actoren uit de professionele sector die betrokken zijn bij deze problematiek, o.a. de vertegenwoordigers van de modewereld, de adverteerders, de media, de communicatieagentschappen kan bijvoorbeeld een code van zelfregulering afgesloten worden met het oog op het verspreiden van een beeld van de vrouw dat overeenstemt met dat van een 'gezonde' persoon. De Vrouwenraad streeft naar een afschaffing van pro-anawebsites, eventueel via een wetgevend initiatief. Het nationaal voedings-en gezondheidsplan (NVGP): Het NVGP geldt tot 2010 en zal hierna vernieuwd worden. NVGP kan een onderdeel betreffende de verspreiding van pro-anawebsites bevatten. In het hoofdstuk krachtlijn 3. Engagement van de actoren uit de private sector – voorgestelde maatregelen: reclame en publiciteit, van het operationele plan staan slechts acties vermeld betreffende de commerciële reclame en de problematiek van de overconsumptie. Reclamemakers moeten hier attent gemaakt worden dat het promoten van het slankheidsideaal kan leiden tot ondervoeding. Ook moeten er maatregelen genomen worden tegen pro-anawebsites die anorexia promoten. In Krachtlijn 5. Ondervoeding moet er ook specifieke aandacht zijn voor eetstoornissen waaronder anorexia. Mogelijkheid van dagbehandeling voor eetstoornissen, mentale anorexia en

Pagina 18

Federaal memorandum 2011 Gezondheid boulimie als alternatief voor ziekenhuisopname, verder verkennen met een multifamiliale therapeutsiche benadering van mentale anorexia bij de jonge volwassene en een intensief psychotherapeutisch dagprogramma. Deze dagbehandeling beoogt de schoolse, sociale en vrijetijdsactiviteiten binnen de gezinsomgeving te behouden. Bron: Vrouwenraaddossier en aanbevelingen Anorexia 2010, p. 23 Bron: Vervaet (M.). Anorexia Nervosa. In: Vrouwenraad. Meisjes, vrouwen en hun gezondheid, (3) 2008, pp.29-33.

Bij ons ligt de prevalentie op 3,7% bij meisjes/vrouwen tussen 10 en 30 jaar. 1 op 10 meisjes/vrouwen tussen 10 en 30 jaar heeft ooit een eetstoornis gehad. België staat in de Europese lijst op de tweede plaats na Frankrijk. De oorzaken: - predisponerende factoren: genetisch, neurobiolgisch (serotonine en dopamine), persoonlijkheidsprofiel (perfectionistisch, gesloten,…) - uitlokkende factoren: overgang puberteit, pesterijen, life events, ziekte, omgeving - onderhoudende factoren: neurobiologisch, omgeving, persoonlijkheidsprofiel De gevolgen op lichamelijk vlak: diverse cardiovasculaire, gastro-intestinale , endocrinologische en metabolische, hematologische en immunologische aandoeningen en structurele en functionele stoornissen in de het skelet en de spieren. Bron: EVA Phenotypic, 17th Symposium medical Women’s Association of Belgium; bijdrage

Pagina 19

Federaal memorandum 2011 Gezondheid van: Dr. A. Simons en Dr. M. Docx, Anorexia

Astma Astma is een chronische ontsteking van de luchtwegen. De prevalentie voor Onderzoek naar het verband tussen het ziekteprofiel van jongens en de puberteit is hoger bij jongens dan bij meisjes. Na de puberteit is dat meisjes/mannen en vrouwen en de aanpak van de artsen, rekening houdend omgekeerd. Het sekseverschil in de ontwikkeling van het pulmonaire met de vorderingen in de research om te komen tot een seksespecifieke en systeem begint al in de baarmoeder. De longen van de vrouwelijke foetus gendergevoelige behandeling/benadering. rijpen sneller en de surfactant productie start vroeger. Vrouwelijke neonaten hebben betere airflow rates en minder last van een respiratoir stress syndroom. De omslag tijdens/na de puberteit is te wijten aan genetische gevoeligheid en hormonale veranderingen. Gender speelt ook een rol bij astma. Ouders gaan vaker naar de dokter met klachten van jongens dan van meisjes. Er is sprake van onderdiagnose bij meisjes. Jongens zijn geneigd om hun aandoening te verbergen onder druk van de peer groep en meisjes geven hun ziekte gemakkelijker een plaats in hun persoonlijke en sociale identiteit; ze zullen bv. gemakkelijker in het openbaar een inhalatie nemen. Bron: Prof. Ineke Klinge (Gender Medecine University Maastricht), 'Innovations in medicine and health care integration of sex and gender in research and clinical practice', in de de publicatie 'Does medicine treat women and men the same? 16 symposium van de Medical Women's Association of Belgium, 14 november 2009.

Auto-immuunziekten Er is een fors vrouwelijk overwicht bij patiënten met auto-immuunziekten. Onderzoek naar het verband tussen het ziekteprofiel mannen en vrouwen Dit is te wijten aan de oestrogenen. Deze ziekten doen zich meestal voor en de aanpak van de artsen, rekening houdend met de vorderingen in de tussen de adolescentie en de menopauze. Zwangerschap beïnvloedt - op research om te komen tot een seksespecifieke en gendergevoelige zeer uiteenlopende wijze - het verloop van deze ziekten. Bij LED neemt de behandeling/benadering. kans op opflakkering toe, bij reumatoïde artritis neemt de activiteit af. Bron: De Huisarts, 10 december 2009, p. 14: Dr. Michèle Langendries 'Eva bij de dokter',

Pagina 20

Federaal memorandum 2011 Gezondheid de

n.a.v. het 16 sypmposium van de Medical Women's Association of Belgium

Baarmoederhalskanker Baarmoederhalskanker is de op één na belangrijkste doodsoorzaak ten Overleg met de Gemeenschappen, om in een vroegtijdig stadium gevolge van kanker (na borstkanker) bij vrouwen tussen 15 en 44 jaar in baarmoederhalskanker in verband met het humane papillomavirus (HPV) op Europa. In België zijn er jaarlijks 700 nieuwe gevallen van te sporen: baarmoederhalskanker en bijna 300 overlijdens. De belangrijkste oorzaak van het ontstaan van baarmoederhalskanker is een - Opstart van een programma voor systematische opsporing van baarmoederhalskanker voor vrouwen van 25 tot 64 jaar via een driejaarlijks (langdurige) besmetting met bepaalde types van het humaan papilloma uitstrijkje. virus (HPV). Dit virus, dat wordt overgedragen via seksueel contact, is in staat cellen van de baarmoederhals zodanig te veranderen dat zij kunnen - Verhoogde terugbetaling voor de bijkomende onderzoeken (colposcopie, ontaarden tot kankercellen. Het virus kan bestreden worden met behulp onderzoek naar het HPV) indien het uitstrijkje positief is. van profylactische vaccins. Deze vaccins bieden bescherming tegen een of meerdere types van het HPV-virus. Vermits HPV-infectie vaak in de eerste - Opvolgen in welke mate vrouwen deelnemen aan de screening; nagaan jaren na het eerste seksuele contact wordt opgelopen dient vaccinatie bij welke (kwetsbare) groepen vrouwen niet bereikt worden en hiervoor de voorkeur te gebeuren vóór de leeftijd van het eerste seksuele contact. Een vaccin vermindert het risico op baarmoederhalskanker aanzienlijk maar nodige maatregelen nemen (= Vlaamse bevoegdheid). het biedt geen absolute bescherming. Bepaalde stammen van het virus, - Nagaan of het noodzakelijk is om ook jongens te vaccineren. Het virus verantwoordelijk voor de ziekte, worden momenteel niet gedekt door het wordt immers vooral door geslachtsverkeer verspreid. vaccin. Het vaccin is actief tegen bepaalde types van het HPV (o.a. HPV 16 en 18), in België verantwoordelijk voor 70 % van de baarmoederhalskankers. Het vaccin biedt dus geen bescherming tegen 30 % van de baarmoederhalskankers. Zelfs wanneer vrouwen gevaccineerd zijn, blijft het nodig om regelmatig een uitstrijkje van de baarmoederhals te laten nemen. Dat is aanbevolen vanaf 25 jaar of van zodra men één à twee jaar seksueel actief geworden is. Na twee normale uitstrijkjes gedurende twee opeenvolgende jaren, gebeurt de opsporing via uitstrijkje om de drie jaar tot wanneer vrouwen 65 zijn op voorwaarde dat het screeningsresultaat normaal blijft.

Pagina 21

Federaal memorandum 2011 Gezondheid De combinatie van systematische vaccinatie en screening is de meest efficiënte manier om baarmoederhalskanker te voorkomen, op te sporen en vroegtijdig te behandelen. Het vaccin Gardasil wordt door de ziekteverzekering gedeeltelijk terugbetaald aan meisjes tussen 12 en 18 jaar. De Vlaamse overheid wil vanaf september starten met de gratis vaccinatie tegen baarmoederhalskanker van meisjes uit het eerste jaar secundair of die geboren zijn in 1998. Dit is conform het advies van de Nationale Gezondheidsraad en op voorwaarde dat er voldoende budget is. Half augustus is er zekerheid over de startdatum'. Bron: Voorstel van resolutie betreffende de systematische screening en vaccinatie ter preventie van baarmoederhalskanker, 4-528/1, 25 januari 2008.

Borstkanker Het Nationale Programma voor borstkankerscreening met behulp van Mammografische screening screeningsmammografie is in België opgestart in 2001-2002. - Alle symptoomloze vrouwen tussen 50 en 69 jaar zouden in het Vrouwen van 50 tot 69 jaar hebben om de twee jaar recht op een kosteloze bevolkingsonderzoek moeten opgenomen worden. screening van hun borsten. - Uitbreiding van de gratis mammografische screening tot de leeftijdsgroep 70-75 jaar. Met 134 gevallen van borstkanker per 100.000 vrouwen per jaar zouden we - Terugbetaling van bijkomende tests na een positieve mammografische binnen Europa koploper zijn inzake de incidentie. De screening vertaalt zich screening. nog niet in een reductie van de mortaliteit. We bereiken voor de screening - Terugbetaling van de ‘warme borst’ (reconstructie met eigen weefsel): ook nog niet de minimale participatiegraad van 70% om een reglementering inzake het maximumbedrag dat plastisch chirurgen mortaliteitsreductie te kunnen opmerken. kunnen aanrekenen. Er zijn nog een aantal symptoomloze vrouwen in de leeftijdsgroep 50-69 jaar - Terugbetaling van de genetische screening die aangewezen is bij die niet aan het bevolkingsonderzoek deelnemen maar dan wel een vrouwen met een hoog risico (kost nu ongeveer 500,00 euro).

Pagina 22

Federaal memorandum 2011 Gezondheid diagnostische mammografie laten nemen. In tegenstelling tot de diagnostische mammo voorziet de screeningsmammo een kwaliteitscontrole, wat in het voordeel van deze vrouwen is. Een subgroep van hoogrisicopatiënten die erfelijk belast zijn of die al borstkanker hebben gehad, komt in aanmerking voor een bijzonder screeningsprogramma. Bij deze groep vormt de combinatie van MRI met mammografie een betere oplossing. Bron: M. Cooreman, Borstkanker: hoever staan we en waar gaan we naartoe? in Patient Care. Het tijdschrift voor medische nascholing, februari 2010, speciaal nummer

Tepelvochtanalyse: tepelvocht wordt in kleine hoeveelheden geproduceerd in het borstklierweefsel bij vrouwen die geen borstvoeding geven. Het bevat afschilferende cellen uit dit klierweefsel waaruit borstkanker kan ontstaan. Het DNA van deze cellen kan op afwijkingen worden onderzocht na een tepelvochtaspiratie met een soort kolfapparaat. Het onderzoek naar deze techniek is veelbelovend. Bron: Patrick De Neve, Mammogram aanvullen met tepelvochtanalyse bij risicovrouwen, in Artsenkrant, 20 april 2010

De oorzaken van borstkanker zijn nog niet gekend en we kunnen nog niet vermijden om borstkanker te krijgen. Er is sprake van een reeks factoren die borstkanker in de hand werken: 1. de geaccepteerde risicofactoren waar we weinig controle over hebben: vroege eerste menstruatie, op late leeftijd in de

-

In de toekomst voldoende radiologen voor de regionale screeningscentra.

Tepelvochtanalyse bij risicovrouwen Onderzoek naar de mogelijkheid om deze methode in de toekomst te gebruiken als opsporingsmethode bij risicovrouwen. Opvolging patiënten Alle (borst)kankerpatiënten moeten een beroep kunnen doen op psychooncologische begeleiding om hun welzijn te verhogen. Onderzoek heeft aangetoond dat adequate begeleiding een positieve weerslag heeft op de prognose. Bron: Dr. Michèle Langendries, Prognose bij borstkanker, in De Huisarts, 17 juni 2010, nr. 970.

Deze begeleiding moet complementair zijn aan de begeleiding van de andere zorgverstrekkers. Na ontslag uit het ziekenhuis is er geen terugbetaling meer; deze terugbetaling moet er zijn zolang psychooncologische begeleiding nodig is. Borstprothesen worden terugbetaald indien afgeleverd door een erkende bandagist. Organisaties van borstkankerpatiënten zijn vragende partij dat protheses en aangepaste lingerie in gespecialiseerde lingeriewinkels ook voor terugbetaling in aanmerking komen. Onderzoek naar de vraag of het niet mogelijk is dat voor borstprothesen een beperkte opleiding wordt gegeven waarvoor een aparte vergunning wordt verleend aan een ‘borstprothesist’ (niet aan een bandagist in de ruime zin van het woord); personen die in een lingeriezaak werken zouden dan een

Pagina 23

Federaal memorandum 2011 Gezondheid menopauze komen, leeftijd, medische geschiedenis van de familie/genen BRCA1 of BRCA2), blootstelling aan radioactieve (ioniserende straling), ... 2. risicofactoren waarover we wel enige controle kunnen hebben en die dus gelinkt worden aan de levensstijl: dieet, alcoholgebruik, leeftijd van de eerste zwangerschap, wel of niet borstvoeding geven, overgewicht, de pil, hormoontherapie, actief en passief roken... Bron: Helen Lynn, Naar een preventief beleid Borstkanker en milieu, Platform Gezondheid en Milieu en WECF Nederland, z.d.

3. Ten slotte zijn er ook niet-officieel geaccepteerde risicofactoren (cfr. Helen Lynn): blootstelling aan hormoonverstorende stoffen en kankerverwekkende synthetische en natuurlijke oestrogenen, borsttrauma, blootstelling aan licht gedurende de nacht, stress, beroepsmatige blootstellingen, nachtdienst en wisseldiensten. Bepaalde groepen vrouwen zoals verpleegkundigen, vrouwen die werken met oplosmiddelen, gezondheidstechnici, apothekers, leraressen, stewardessen, vrouwen die werken in de landbouw met halfgeleiders, pesticiden, kapsters, schoonheidsspecialisten, bibliothecaressen, schilders, beeldhouwers, precisiewerksters in de textielsector zouden een verhoogd risico op borstkanker hebben. Hierover wordt regelmatig in die zin in de pers gerapporteerd. In Denemarken krijgen verpleegsters met borstkanker een schadevergoeding mits ze 15 jaar nachtarbeid hebben verricht.

erkenning kunnen krijgen als borstprothesist. Wetenschappelijk onderzoek Meer wetenschappelijk onderzoek en onderbouwde bewijzen met het oog op primaire preventie van borstkanker; systematisch onderzoek van populaties waarbij men nagaat of er gemeenschappelijke factoren waren in plaats van enkel bij diegenen die borstkanker kregen te gaan kijken wat zij aan gemeenschappelijke kenmerken hadden. Welke risicofactoren zijn belangrijker: bv. overgewicht na de menopauze versus gebruik van deodorant? Meer info vanuit de overheid hierover naar vrouwen toe. Toepassing van de Europese regelgeving inzake kankerpreventie, rekening houdend met milieufactoren. Nachtwerk Onderzoek naar de Belgische situatie (aantal gevallen borstkanker; na hoeveel jaar nachtdienst, rekening houdend met definiëring nachtdienst;...) en vergelijking met buitenlandse studies.

Bron: Carolien Nijenhuis, Borstkanker door nachtwerk is mogelijke beroepsziekte, in Artsenkrant, nr. 1968, 13 januari 2009.

Pagina 24


Ongeveer 30-50% van de borstkankergevallen bij vrouwen, inclusief de 10% die te verklaren zijn door de medische geschiedenis van de patiënte of door erfelijke aanleg, is toe te schrijven aan de geaccepteerde risicofactoren. Wat met de ontbrekende milieu- en beroepsfactoren die ook een aanzienlijk percentage (de resterende 50-70%) van het aantal borstkankergevallen zouden kunnen verklaren? De Vrouwenraad kan zich niet van de indruk ontdoen dat preventie - lees 'de primaire preventie' - van borstkanker niet op de beleidsagenda staat. We vermelden ook dat alleenstaande moeders (resultaten van gezondheidsenquêtes) 4,5 maal zoveel kanker krijgen als moeders in tweeoudergezinnen en vanuit dit gegeven stellen we ons de vraag of het aantal borstkankers dan ook hoger is bij alleenstaande moeders? Bron: Onderzoek naar de gezondheidstoestand van alleenstaande moeders op basis van de gegevens van de Belgische Gezondheidsenquêtes van 1997 en 2001 door Hedwige Peemans-Poullet, Université des Femmes, 2006).

Blootstelling aan giftige stoffen verklaart wellicht een deel van het verhoogd risico. Behandeling vrouwen met gynaecologische kanker Volgens een aantal studies leidt een behandeling van vrouwen met De gynaecoloog die meestal de kanker vaststelt is ook het best geplaatst om gynaecologische kanker door een specialist in de gynaecologische kanker de behandeling uit te voeren of te coördineren in samenwerking met andere (gynaecologisch oncoloog) tot een betere overleving en tot een betere specialisten. levenskwaliteit. De gynaecologisch oncoloog zou een integraal zorgpakket aan de vrouw In België worden gynaecologische oncologen niet erkend. Dit is bijvoorbeeld moeten kunnen aanbieden en coördineren in samenwerking met de andere

Pagina 25

Federaal memorandum 2011 Gezondheid wel het geval voor oncologen van het longstelsel en van het maagdarmstelsel.

disciplines.

Meer dan één vrouw op zeven in België wordt door een gynaecologische kanker getroffen. Bron: Vrije tribune, Vrouwen met gynaecologische kanker: recht op beste behandeling, door Prof. Dr. Marleen Temmerman, e.a., in Artsenkrant, nr. 2070, 26 maart 2010.

Cardiovasculaire en coronaire aandoeningen 55% van de sterfte bij vrouwen in Europa is te wijten aan cardiovasculaire Onderzoek naar het verband tussen het ziekteprofiel van mannen en oorzaken, ten opzichte van 40% bij mannen. vrouwen en de aanpak van de artsen, rekening houdend met de Dit is o.a. te wijten aan de aanpak van artsen: vrouwelijke patiënten krijgen vorderingen in het hartresearch om te komen tot een seksespecifieke en minder stresstests, echografieën en revascularisatieprocedures. Het is zeer gendergevoelige behandeling/benadering. de vraag of dit enkel te wijten is aan hun ziekteprofiel. Vóór de menopauze zijn vrouwen beschermd tegen ischemische hartziekten, daarna vermindert die bescherming geleidelijk. Bron: De Huisarts, 10 december 2009, p. 14: Dr. Michèle Langendries 'Eva bij de dokter', de n.a.v. het 16 sypmposium van de Medical Women's Association of Belgium

Een Franse registerstudie wijst uit dat vrouwen anno 2010 tweemaal meer aan een hartinfarct sterven dan mannen. Fysiologische verschillen spelen een rol maar vooral therapeutische factoren. In het voorbije decennium hebben talrijke studies de hogere mortaliteit van vrouwen onder de aandacht gebracht. Verschillende verklaringen doken op: atheroscleroseplaques die zich niet op dezelfde manier ontwikkelen; arteriën die fysiologische en anatomische verschillen vertonen; nauwere kronkelige en spastische bloedvaten. En vooral het klinisch beeld en de

Hoever staat het met de sensibilisatie van de artsen? Materiaal voor coronarografie en stents aanpassen aan de anatomie van de vrouw.

Pagina 26

Federaal memorandum 2011 Gezondheid klachten die misleidend zijn: vrouwen met een hartinfarct zijn gemiddeld ouder, ze hebben een minder goede algemene toestand, ze verdragen beter pijn en daardoor raadplegen ze laattijdig. Het Franse onderzoek brengt vooral de therapeutische factoren aan het licht. Het risico van sterfte is bij vrouwen tweemaal zo hoog zowel tijdens de hospitalisatie als tijdens de daaropvolgende maand. Vrouwen krijgen minder vlot medicatie (plaatjesremmers, bloeddrukverlagende middelen, lipidenverlagende middelen). Preventieve maatregelen worden minder consequent toegepast dan bij mannen met eenzelfde cardiovasculaire status. Vrouwen krijgen onvoldoende invasieve behandelingen en reperfusie. Strategieën om vertraging te vermijden zijn wenselijk, zeker bij vrouwelijke Inzake het tijdsverloop op de spoed: bij vaststelling van een acuut patiënten. hartinfarct doet een vrouw er twee- tot driemaal langer over om het kathlab te bereiken, daardoor kan er onomkeerbare schade zijn. Besluit van het onderzoek: vrouwen en mannen hebben dezelfde overlevingskansen zolang ze dezelfde behandeling genieten. Bron: Dr. Jean-Luc Schouveller, Seksediscriminatie en hartinfarct, in De Huisarts, 1 april 2010.

In 1997 werd BIWAC (Belgian Interdisciplinary Working Group on Acute Cadiology) opgericht. BIWAC wil de zorg voor patiënten met acute cardiale pathologie verbeteren en publiceert regelmatig guidelines. In 2007 ging het STEMI register (ST-Elevatie Infarct) van start. De doelstelling van dit register is om het aantal STEMI-patiënten, hun acute behandeling en uitkomst in het ziekenhuis in kaart te brengen en op basis van die gegevens de zorg te verbeteren. Medio 2010 zijn er 7.000 patiënten geregistreerd. Uit een tussentijdse analyse blijkt dat 1/4de van de STEMI-patiënten in het register vrouwen zijn. Ze sterven dubbel zovaak in het ziekenhuis als mannen

BIWAC pleit voor de oprichting van STEMI-netwerken: via prehospitaaldiagnostiek zouden STEMI-patiënten onmiddellijk naar een cathlabcentrum gebracht kunnen worden voor een primaire PTCA. Nadien kunnen ze naar een regionaal ziekenhuis overgebracht worden.

Pagina 27

Federaal memorandum 2011 Gezondheid (respectievelijk 11,6% en 5,6%). Dit heeft met volgende factoren te maken: vrouwen zijn dikwijls ouder en hebben meer cardiale risicofactoren. Ze wachten vaak langer om hulp in te roepen ook omdat hun symptomen aspecifiek zijn. En er is een trend tot minder gebruik van invasieve ingrepen. Bron: Karolien Van de Velde, BIWAC STEMI-register: vrouwen sterven vakerin het ziekenhuis, in Artsenkrant, 2093, vrijdag 25 juni 2010.

Het Euroheart project, gecoördineerd door het European Heart Network en the European Society of Cardiology bundelt sinds 2006 informatie van klinisch onderzoek op vrouwelijke en mannelijke patiënten. Bron:, 'Genderdiscriminatie in hartresearch verdwijnt geleidelijk', in Artsenkrant, 11 december 2009

Chronisch vermoeidheidssyndroom (CVS) of myalgische encefalomyelitis (ME) In België zouden er 30.000 à 40.000 ME/CVS-patiënten zijn. Het merendeel Goed uitgebouwde kenniscentra inzake ME/CVS zijn nodig, evenals een van de patiënten is volwassen, maar de aandoening komt ook bij jongeren gezamenlijke aanpak om tot beleidsadvisering te komen. en kinderen voor. Ruim driekwart is vrouw. De prevalentie van ME/CVS lijkt Een adequate registratie van ME/CVS bij de Belgische bevolking moet op toe te nemen. Verder blijkt dat in sommige gevallen van jongeren met punt gesteld worden. ME/CVS ook één van de ouders aan de aandoening lijdt. Vooral bij kinderen Investeren in een biomedische aanpak om de huidige situatie van enkel is de toename zorgwekkend. symptoombestrijding aan te vullen. Vierduizend studies tonen aan dat ME/CVS-patiënten stoornissen vertonen Wetenschappelijk onderzoek (opvolgen) in verband met de genetische in het centraal en autonoom zenuwstelsel, het immuunsysteem en de overdraagbaarheid en de overdraagbaarheid via bloedtransfusies. cognitieve functies, het stress-respons-systeem en andere belangrijke Aandacht voor de zorgverlening voor jongeren, rekening houdend met hun biologische functies. De onderzoekers stellen dat de oorzaak multifactorieel schoolloopbaan. is, met een genetische predispositie (voorbeschiktheid) en gerelateerd is Een werkgroep oprichten met vertegenwoordigers uit o.a. aan blootstelling van bepaalde infectueuze stoffen, (chemische) gifstoffen, beroepsverenigingen, wetenschappelijke verenigingen, het KCE, het RIZIV en enz. Het begin van ME/CVS wordt vaak geassocieerd met infecties door de patiëntenverenigingen, die een richtlijn voor de aanpak van ME/CVS virussen, zoals Epstein Barr Virus (EBV), cytomegalovirus (CMV), ...) en/of opstelt inzake standaardisatie en kwaliteitsbewaking voor de diagnose,

Pagina 28

Federaal memorandum 2011 Gezondheid bacteriën (mycoplasma, chlamydia, ...). Er bestaat een brede consensus over het feit dat ME/CVS een reële, ernstig invaliderende aandoening is. De Wereldgezondheidsorganisatie heeft CVS in 1969 erkend als ‘benign myalgic encephalo-myelitis’ onder code 323 en CVS is in 1993 ingeschreven als neurologische aandoening in de ICD10 (index van alle ziektes die de WGO erkent onder code 93.3). De ziekte is dus beschreven, er is een diagnotisch model en er zijn behandelingen. De patiënten komen terecht in een situatie zonder veel toekomstperspectief. Spontaan herstel is mogelijk, maar is eerder uitzondering dan regel. Voor zover onderzocht, herstelt op de lange duur 10 % of minder van de volwassenen met ME/CVS spontaan. Voor jonge patiënten is de prognose aanzienlijk beter, mits een vroegtijdige diagnose wordt gesteld. Bronnen: Voorstel van resolutie betreffende het chronischevermoeidheidssyndroom (CVS) of myalgische encefalomyelitis (ME), 4-834/1, 26 juni 2008; Voorstel van resolutie van 27 oktober 2010 betreffende de problematiek van het chronisch vermoeidheidssyndroom; Voorstel van resolutie van 15 december 2010 betreffende de problematiek van het chronischevermoeidheidssyndroom

behandeling en opvolging van ME/CVS. Maatregelen om de beoordeling door adviserende, bedrijfs- en verzekeringsartsen van de arbeidsgeschiktheid te laten uitvoeren op basis van een correcte inschatting van de uitingen van de aandoening ME/CVS en de gevolgen hiervan voor de werksituatie, die verschillen van patiënt tot patiënt. In samenwerking met de Gemeenschappen en Gewesten: Ondersteuningsmaatregelen en middelen voor partners en familie van ME/CVS-patiënten, bv. een infopunt. Voorlichting/bijscholing over ME/CVS als neurologische aandoening voor artsen, verplegend personeel in ziekenhuizen, psychologen, kinesisten en andere zorgverstrekkers, mutualiteiten en verzekeringsmaatschappijen.

Zelfhulpgroepen van ME/CVS-patiënten voorzien in de nodige ondersteuning van hun werking en hen betrekken bij de beleidsbeslissingen inzake ME/CVS.

Chronische ziekten In 2008 is een programma ‘Prioriteit voor de chronische ziekten’ 2009-2010 We vragen de verdere opvolging van het programma ‘Prioriteit voor opgemaakt in navolging van het Kankerplan. Vijf prioriteiten komen erin aan chronische ziekten’ en een benadering vanuit de genderinvalshoek. bod: de erkenning van personen met een chronische aandoening, de toegang tot informatie bevorderen en administratieve stappen vereenvoudigen, chronische zieken beter in het actieve en sociale leven integreren, toegang tot zorg verbeteren, voortdurend en structureel nadenken over de nodige verbeteringen van het overheidsbeleid voor de

Pagina 29

Federaal memorandum 2011 Gezondheid strijd tegen chronische ziekten. Bron: Gedachtewisseling Commissie voor de Volksgezondheid, het Leefmilieu en de Maatschappelijke Hernieuwing over de Stand van zaken Kankerplan 28 april 2011

Depressie Depressies komen twee maal meer voor bij vrouwen dan bij mannen. Dit Een gendergevoelige benadering in de behandeling die rekening houdt met verschil is te wijten aan hormonale verschillen, door sociale seksespecifieke socialisatieboodschappen, normen over gender, omstandigheden en maatschappelijk bepaalde opvoedings- en rolpatronen. rolverwachtingen en eventuele traumatische ervaringen. Lesbiennes en biseksuele vrouwen zijn kwetsbaarder voor depressie, zowel klinische als subklinische depressie. Zij hebben een significant groter risisco Onderzoeken naar de verschillen in reactie op antidepressiva, de doseringen op het ondernemen van een zelfmoordpoging. en bijwerkingen tussen vrouwen en mannen zijn volop bezig. Bovendien blijkt zich mentaal goed voelen duidelijk geassocieerd te zijn met De FOD Volksgezondheid volgt dit best op. specifieke minderheidsstressoren door discriminatie op basis van seksuele voorkeur. Unipolaire depressies komen twee maal zoveel voor bij vrouwen als bij mannen. Vrouwen zijn bijzonder kwetsbaar in de jaren dat ze kinderen krijgen. In de premenstruele fase kunnen vrouwen affectief gevoeliger zijn en dit kan zich uiten in het ontstaan van het premenstruele syndroom (PMS) of er ontstaan opstoten van andere psychiatrische stoornissen. De perimenopausale periode is ook een kwetsbare periode voor de ontwikkeling van depressieve stoornissen. Hormonale veranderingen kunnen aanleiding geven tot stemmingsstoornissen. Algemeen kan gesteld worden dat de ganse levensloop van vrouwen (op hormonaal vlak) risico's inhoudt op het ontstaan van depressies. Genetische verschillen blijken niet de verklaring te zijn voor de 2:1 ratio van depressies bij vrouwen en mannen. De rol van geslachtshormonen is nog

Pagina 30

Met opmaak: Lettertype: 11 pt, Niet Markeren

Federaal memorandum 2011 Gezondheid onduidelijk, enkel in het postpartum is er met zekerheid een verhoogd risico. De sociale situatie blijkt van groot belang te zijn maar de bevindingen zijn nog niet eenduidig. De duur van een depressie is langer bij vrouwen dan bij mannen en het risico op herval en chroniciteit is hoger. Vrouwen hebben meer 'atypische' klachten zoals eetlust- en gewichtstoename en meer lichamelijke klachten. Mannen hebben een verminderde efficiëntie op het werk, de neiging tot afzondering, angstiger, prikkelbaarder. Mannen zoeken minder snel hulp maar eens ze het doen hebben ze sneller effect. Vrouwen zijn gevoeliger aan de seizoensgebondenheid van depressies (4 tot 6 maal meer); vooral gekenmerkt door depressieve symptomen, slaapbehoefte, gewichtstoename en dit tijdens de wintermaanden. Vrouwen die aan depressie lijden vertonen co-morbiditeit voor angststoornissen (paniek- en dwangstoornissen, fobieën). Ze hebben ook vaker een fysieke co-morbiditeit: migraine, chronisch vermoeidheidssyndroom. Bij mannen komt meer verslaving voor als comorbiditeit. Bipolaire stoornis = manisch depressieve ziekte De prevalentie is dezelfde voor vrouwen als voor mannen. Seksespecifieke aspecten: vrouwen vertonen tijdens hun leven met deze ziekte meer depressieve fasen dan manische en hebben een verhoogd risico op een snel schommelend verloop. Ze lopen een groter risico om een post partum decompensatie te ontwikkelen genre post partum psychose en krijgen een

Pagina 31

Federaal memorandum 2011 Gezondheid herval vaker in de premenstruele periode. De belangrijkste behandelvormen zijn psychotherapie en antidepressiva. Bron: Dr. Ingrid Van de Velde, 'Depressie-Manie. Vrouwen anders dan mannen? Aandachtspunten in diagnostiek en behandeling, in de publicatie 'Does medicine treat de women and men the same? 16 symposium van de Medical Women's Association of Belgium, 14 november 2009.

Diabetes type 2 Diabetes type 2 komt vooral op oudere leeftijd voor. Deze ziekte heeft een De vergrijzing en de toename van obesitas zullen de prevalentie van sterk genetische component maar deze manifesteert zich slechts in diabetes type 2 in de toekomst doen toenemen en zal alle interactie met omgevings- en leefstijlfactoren. bevolkingsgroepen in min of meerdere mate treffen. Tabel: prevalentie diabetes type naargelang geslacht en etnische afkomst in %, leeftijdsgroep 35-74 jaar Afkomst vrouwen mannen Belgische 4,3 5,0 Marokkaanse 11,9 6,5 Turkse 18,7 5,8

Bijgevolg is een algemene (preventieve) aanpak die zich op alle bevolkingsgroepen richt aangewezen maar ook een diabetesbeleid gericht op bepaalde risicogroepen.

De verschillen in prevalentie zijn meer uitgesproken bij vrouwen. Volgende factoren spelen een rol bij het vaker voorkomen van diabetes type 2 bij vrouwen van Marokkaanse en Turkse afkomst: - biologische: een andere genensamenstelling of factoren die zeer vroeg in het leven een rol spelen, zoals ondervoeding van de foetus; - culturele: verschillen in leefstijl; o.a. overgewicht en een gebrek aan fysieke activiteit; - socio-economische positie: o.a. (hiërarchische) verschillen in

Pagina 32

Federaal memorandum 2011 Gezondheid opleidingsniveau, inkomen en beroepsstatus Uit berekeningen op basis van de Belgische Gezondheidsenquêtes blijkt dat de hogere prevalentie bij vrouwen van Marokkaanse en Turkse origine gedeeltelijk kan verklaard worden door het vaker voorkomen van overgewicht en door hun gemiddeld lager opleidingsniveau. In de onderzoeksliteratuur worden nog andere verklaringen naar voor geschoven: het mogelijk belang van onevenwichtige voedingsgewoonten, de snelle overschakeling naar een westerse leefstijl, zwangerschapsdiabetes en psychosociale stress. Besluit: het samengaan van verschillende factoren, nl. vrouw-zijn, deel uitmaken van een etnisch-culturele minderheid, een lagere socioeconomische positie maakt diabeter type 2 vaker voorkomt bij vrouwen van Marokkaanse en Turkse origine dan bij mannen van deze origine en dan bij vrouwen en mannen van Belgische origine. Bron: Hadewijch Vandenheede en Patrick Deboosere, Diabetes type 2 bij vrouwen van Turkse en Marokkaanse afkomst, in Vrouwenraad, Meisjes/vrouwen en hun gezondheid, derde trimester 2009.

Obesitas Op basis van gegevens van de Nationale Gezondheidsenquête 2008 van het De Belgische aanpak vergt: Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid weten we dat bijna de helft van de volwassenen een BMI heeft van 25 of meer en 14% van de Belgische Een nationaal actieplan met medewerking van de gemeenschappen bevolking is echt zwaarlijvig met een BMI hoger dan 30. Zie: Voorstel van resolutie van 27 mei 2011 voor het uitwerken van een 18% van de kinderen en jongeren tussen 2 en 17 jaar heeft overgewicht en strategisch plan voor de bestrijding en behandeling van de in de leeftijdsgroep van 5 tot 9 jaar is dat 22%. obesitasproblematiek V/M cijfers: - overgewicht: 40% van de vrouwen en 54% van de mannen Een multidisciplinaire aanpak en behandeling in centra waar de relevante

Pagina 33

Federaal memorandum 2011 Gezondheid - obesitas: 14% van zowel de vrouwen als de mannen. Bij de aanmeldingen voor bariatrische chirurgie gaat het om bijna driekwart vrouwen (volgens cijfers RIZIV). Dagelijks gaat om ongeveer 25 patiënten en meer dan de helft bevindt zich in de leeftijdsgroep tussen 30 en 50 jaar. Er zijn een aantal oorzaken: - biologische factoren en de levensstijl - overdreven verrijking van voeding (additieven) - zittend leven en te weinig beweging - verstoord evenwicht tussen energie-inname en energieverbruik Tot de gezondheidsrisico’s behoren: - cardiovasculaire stoornissen, waaronder hypertensie - metabole stoornissen, waaronder diabetes - type 2 insuline resistentie en hyperlipidemie - respiratoire problemen , waaronder inspanningsdyspnoe - bronchiale hyperreactiviteit en slaapapnoe - osteo-articulaire problemen - gastro-intestinale problemen Er zijn ook mogelijke psychosociale gevolgen: - sociaal isolement - drop out bij kinderen op school - laag zelfbeeld - gedragsproblemen - moeilijkheden om werk te vinden (en promotie) of om partner te vinden - afwezigheden op het werk Een exploratieve studie over het psychologisch profiel van personen die zich

disciplines vertegenwoordigd zijn Een zorgen opvolgingstraject waarbij ook de relevante disciplines betrokken zijn: o.a. - bariatrische chirurgie en post-bariatrische chirurgie/body contouring - dieetadvies, psychologische coaching Het is noodzakelijk om te komen tot een goede indicatiestelling. Dit kan via de opstart van een zorgtraject in de eerste lijn vanuit een algemene zorgvraag van de patiënt en daaraan kan meer expertise vanuit de tweede en derde lijn worden toegevoegd als dat nodig blijkt. De aanmelding voor bariatrische zorg zou best voorafgegaan worden door een algemeen multidisciplinair obesitasconsult. Een goede informatie-uitwisseling door de uitwerking van een elektronisch patiëntendossier is daarbij van belang. Op basis van kan een geïntegreerd zorgplan op lange termijn op maat van de patiënt worden uitgewerkt. Inzake het terugbetalingsbeleid kan vertrokken worden van volgende principes: - het belonen van vroegtijdig ingrijpen (eerstelijnszorg) om bariatrische chirurgie efficiënt te kunnen inzetten - het belonen van trajectaanpak: zorgtraject voor overgewicht en in plaats van onmiddellijk chirurgische interventie (dit als laatste kans) - belonen van maatwerk: consultaties van diëtisten en psychologen moeten vergoed worden Wetsvoorstel van 31 maart 2011 tot aanvulling van artikel 34 van de wet betreffende de verplichte verzekering voor geneeskundige verzorging en uitkeringen van 14 juli 1994, om de terugbetaling mogelijk te maken van de

Pagina 34

Federaal memorandum 2011 Gezondheid aanmelden voor bariatrische chirurgie in Vlaanderen brengt volgende resultaten aan het licht: Vrouwen die zich aanmelden voor bariatrische chirurgie scoren in vergelijking met de normgroep van vrouwen gemiddeld hoger op lijngericht, emotioneel en extern eten, hoger op psychologische klachten, hoger op vermijdende depressieve coping maar niet anders op het vlak van persoonlijkheid. Mannen die zich aanmelden scoren in vergelijking met de normgroep mannen gemiddeld hoger op lijngericht en emotioneel eten, psychologische klachten maar niet anders op vlak van persoonlijkheid en coping. Op basis van de persoonlijkheidsdimensies onderscheidt het onderzoek twee subtypes: - resilients: gekenmerkt door emotionele stabiliteit - emotioneel ontregelde personen: gekenmerkt door emotionele ontregeling en impulsief gedrag (meer emotioneel/extern eten, meer objectieve/subjectieve eetbuien, meer psychologische klachten en minder probleemoplossende vormen van coping)

kosten inzake de medische begeleiding en behandeling van overgewicht en obesitas

De Europese Commissie heeft een Witboek gepubliceerd over voeding, overgewicht en obesitas. De bedoeling is om te komen tot een geïntegreerde EU-aanpak om gezondsheidsproblemen als gevolg van ongezonde voeding,overgewicht en obesitas terug te dringen. De voorstellen in dit Witboek: initiatieven inzake voorlichting en preventie op scholen; een verplichte kleurcode op levensmiddelen; afspraken met de voedingsmiddelenindustrie over zelfregulering van reclame; een verbod op kunstmatige vetzuren; een lager BTW-percentage op groenten en fruit.

Verder onderzoek zou kunnen aantonen of patiënten die tot de emotioneel ontregelde personen behoren slechter herstellen na de bariatrische ingreep dan patiënten die behoren tot de resilient groep; en of patiënten die tot de emotioneel ontregelde personen behoren meer begeleiding nodig hebben voor/na de ingreep.

Bron: EVA Phenotypic, 17th Symposium medical Women’s Association of Belgium; bijdragen van:

Bron: EVA Phenotypic, 17th Symposium medical Women’s Association of Belgium; bijdragen van:

Gerichte informatiecampagnes (algemene en voor specifieke aandachtsgroepen) en rekening houdend met de genderverschillen. We verwijzen naar het Kenniscentrum voor professionaliseren en ondersteunen van zorg rond eet- en gewichtsproblemen. Dit is een onafhankelijke werkgroep, opgericht op vraag van de Vlaamse minister van Welzijn en Gezondheid.

Pagina 35

Federaal memorandum 2011 Gezondheid -

-

Dr. Maggie De Block, Obesitas Dr. Marianne Mertens, Post-Bariatrische Body Contouring Prof. Laurence Claes en mevr. An Vandeputte, Zorgprogramma Obesitas

-

Dr. Maggie De Block, Obesitas Dr. Marianne Mertens, Post-Bariatrische Body Contouring Prof. Laurence Claes en mevr. An Vandeputte, Zorgprogramma Obesitas

Osteoporose Volgens de definitie van de WHO is osteoporose een systemische Preventief skeletaandoening die gekenmerkt wordt door een lage botmassa en een Informatiecampagne door de regering in samenwerking met de aantasting van de microarchitectuur van het botweefsel. Het gevolg daarvan gemeenschappen waarin volgende leeftijdsgroepen aan bod komen: is een toegenomen botfragiliteit en een groter risico op botfracturen. - Baby's en kleuters: toediening vitamine D; geen blootstelling aan Het bot is een levend weefsel dat zich voortdurend vernieuwt. De aanmaak zonlicht; en de afbraak van botweefsel gaan hand in hand. De 'piekbotmassa' of de - Adolescenten (en hun ouders): melk en melkproducten; bij sterke maximale hoeveelheid botmassa die men opbouwt, wordt over het groei en in geval van breuk(en) vitamine D; vitamine D3 voor algemeen bereikt rond de leeftijd van 27 jaar. De botafbraak begint bij de diabetes I, astma en schildklierafwijkingen; alcoholgebruik doet vrouw vanaf de menopauze omdat er dan geen productie meer van eerder bot verliezen in plaats van bot opbouwen tot 27 jaar; oestrogenen is. Bij vrouwen verloopt dit proces vanaf de menopauze sneller - Ouderen: valpreventie, verbeteren zicht; basistherapie (preventie dan bij mannen. en behandeling): vitamine D en in de tweede plaats calcium Er zijn zo'n 400 000 Belgen met osteoporose. De ziekte treft vooral vrouwen. supplementen, samen te nemen en in combinatie met antiBij één op drie vrouwen duikt na de menopauze osteoporose op en wellicht osteoporose geneesmiddelen; vitamine K indien nodig; preventie wordt ook één op zeven tot één op vijf mannen het slachtoffer van de van botfracturen (rond 60 jaar ontstaan polsfracturen, rond 65 jaar ziekte. Mannen worden zwaarder getroffen door de ziekte, aangezien ze wervelfracturen, rond 75 jaar heupfracturen: 13.000 per jaar; 2.600 zich soms al begint te ontwikkelen vóór de leeftijd van 40 jaar. ouderen sterven binnen het jaar). Dit moet een agendapunt worden op de volgende interministeriële De breuken als gevolg van osteoporose treffen vooral de pols (fractuur van conferentie gezondheid. Pouteau Colles), de wervelkolom (werverlverzakking) en het proximale uiteinde van het dijbeen (breuk van de femurhals). De opsporing van osteoporose gebeurt doorgaans via de botdensionmetrie. Deze meet de botmineraaldichtheid (massa calcium in het bot). Een De risicogroepen zijn: vroegtijdige opsporing vergemakkelijkt het uitwerken van een preventieve - alle 75-plussers maatregelen en behandeling vooraleer er een breuk optreedt. - patiënten die bij borstkanker behandeld worden met Aromataseremmers of chemotherapie of zij die bij prostaatkanker In het kader van een opsporingsprocedure moet voor elke persoon één

Pagina 36


-

behandeld worden met LHRanalogen of heelkundige castratie patiënten behandeld met corticosteroïden vrouwen die na de menopauze fracturen hebben opgelopen

Voor osteoporose worden meer hospitalisatiedagen opgebruikt dan voor diabetes, myocardinfarct, hart- en bloedvatenziekten en borstkanker. Bron: Dr. Christiane Pouliart, Osteoporose, in 'Does medicine treat women and men the de same? 16 symposium van de Medical Women's Association of Belgium, 14 november 2009; en in Vrouwenraad, Meisjes/vrouwen en hun gezondheid, derde trimester 2009.

botdensitometrie volledig vergoedbaar door het RIZIV toegestaan worden, voor vrouwen vanaf de menopauze met risicofactoren > 13 'one minute risicotest' en met het FRAXrisico op osteoporosebreuk binnen de 5 of 10 jaar en voor mannen ingeval van blijvende klachten aan de laagdorsale of lumbale wervelkolom. Curatief De medicatie ter behandeling van osteoporose moet niet alleen voor vrouwen, maar ook voor mannen terugbetaalbaar zijn.

In België zijn er ongeveer 15.000 heupfracturen per jaar. Dit betekent een financiële last van meer dan 150 miljoen euro en tegen 2050 zou dit kunnen verzevenvoudigen indien niet ingegrepen wordt. Bron: Voorstel van resolutie van 23 november 2010 inzake preventie en behandeling van osteoporose bij patiënten

Koninklijk besluit van 2 juni 2010 tot wijziging van de artikelen 17, § 1, 7°, en 17ter, A, 7°, en B, van de bijlage bij het koninklijk besluit van 14 september 1984 tot vaststelling van de nomenclatuur van de geneeskundige verstrekkingen inzake verplichte verzekering voor geneeskundige verzorging en uitkeringen: dit KB gaat over de terugbetaalbare indicaties voor DEXAonderzoek vanaf 1 augustus 2010: - vrouwen ouder dan 65 jaar met een familiale geschiedenis van heupfractuur bij familieleden in de eerste of tweede graad; - ongeacht de leeftijd of het geslacht als één of meer van de volgende risicofactoren aanwezig zijn: niet-oncologische low-impactwervelfractuur; antecedent van perifere low-impact-fractuur met

Pagina 37

Federaal memorandum 2011 Gezondheid exclusie van fractuur ter hoogte van vingers, tenen, schedel, gelaat of cervicale wervelkolom; patiënten met een voorgeschreven corticoïdentherapie van meer dan drie opeenvolgende maanden in een dosering equivalent aan > 7,5 mg prednisolon/dag; oncologische patiënten onder antihormonale therapie of in menopauze als gevolg van de oncologische therapie; patiënten met minstens één van de volgende risicoaandoeningen: reumatoïde artritis, evolutieve niet-behandelde hyperthyreoïde, hyperprolactinemie, langdurig hypogonadisme (inbegrepen therapeutische orchidectomie of langdurige behandeling met gonadotropi-releasing-hormon- of GnRH-analoog), renale hypercalciurie, primaire hyperparathyreoïdie, osteogenesis imperfecta, ziekte/syndroom van Cushing, anorexia nervosa met body mass index < 19 kg/m2, vroegtijdige menopauze (< 45 jaar); - Herhaling van DEXA-onderzoek na 5 jaar (volgens dezelfde toepassingsregels). Deze nieuwe nomenclatuur is bedoeld voor risicopatiënten. In 1997 werd de terugbetaling van niet-selectieve botdensitometrie tijdens een besparingsronde geschrapt. Bron: Vrije Tribune door Luc De Clercq, Terugbetaling botmeting is huzarenstukje, in Artsenkrant 2095, 23 juli 2010.

Pijn De hersenstam beschikt over een soort relais waar de opstijgende, Onderzoek naar het verband tussen het ziekteprofiel van mannen en pijngeleidende banen en afdalende banen die de pijngewaarwordingen vrouwen en de aanpak van de artsen, rekening houdend met de moduleren elkaar ontmoeten. In deze zone bevindt zich de hoogste vorderingen in de research om te komen tot een seksespecifieke en concentratie van morfinereceptoren in het lichaam. Bij vrouwen zijn de gendergevoelige behandeling/benadering. morfinereceptoren minder doeltreffend. Eénzelfde dosis morfine heeft dus minder effect bij vrouwen dan bij mannen. Seksegebonden verschillen in de

Pagina 38

Federaal memorandum 2011 Gezondheid structuur en het functioneren van de hersenen kunnen verklaren dat de pijnpoorten naar de hersenen bij vrouwen wijder openstaan dan bij mannen. Ook geslachtshormonen hebben een invloed op de eerste synaps van de pijngewaarwording, laag in het ruggenmerg. Bron: De Huisarts, 10 december 2009, p. 14: Dr. Michèle Langendries 'Eva bij de dokter', de n.a.v. het 16 symposium van de Medical Women's Association of Belgium

Kortom, vrouwen hebben meer pijnreceptoren, die anders verdeeld zijn dan bij mannen. Ze hebben ook lagere serotoninespiegels. Stress De ontregeling van het stresssysteem speelt een rol bij het ontstaan van Onderzoek naar het verband tussen het ziekteprofiel van mannen en functionele stoornissen. vrouwen en de aanpak van de artsen, rekening houdend met de Het komt erop neer dat een stressreactie een geheel is van processen die op vorderingen in de research om te komen tot een seksespecifieke en gang komen om een aangepast gedrag mogelijk te maken in een gendergevoelige behandeling/benadering. onaangename of gevaarlijke situatie. Dit berust voor een groot deel op de activering van het orthosympathische zenuwstelsel door adrenaline. Tegelijk wordt ook cortisol vrijgelaten. Dat is een hormoon dat trager werkt en de stressreactie op termijn moet stopzetten. Als dit spaak loopt, ontstaat chronische stress. Eén van de gevolgen is een verhoogde pijnperceptie die veroorzaakt wordt door een deficiënt functioneren van het hersenstamrelais. Onderzoek heeft aangetoond dat geslachtshormonen een invloed hebben op de activiteit van cortisolreceptoren. Bron: De Huisarts, 10 december 2009, p. 14: Dr. Michèle Langendries 'Eva bij de dokter', de n.a.v. het 16 symposium van de Medical Women's Association of Belgium

Bij extreme stress, zoals na een zwaar ongeval met hemorragische shock

Pagina 39

Federaal memorandum 2011 Gezondheid overlijden vrouwen significant minder dan mannen aan Multiorgan Failure en septicemie. Dit verschil heeft geen verband met de hormonale toestand. Hier zouden ander factoren dan hormonale verantwoordelijk zijn voor physiologische verschillen m/v. Bron: Dr. Agnes Vermeulen, Inleiding bij de publicatie 'Does medicine treat women and men de the same? 16 symposium van de Medical Women's Association of Belgium, 14 november 2009.

Weesziekten Dit zijn zeldzame aandoeningen die bij minder dan 5 op 10.000 personen Nagaan of het neonataal screeningsaanbod nog kan uitgebreid worden voorkomen. (hielprik screent in Vlaanderen naar 11 aandoeningen; ziekenhuizen kunnen zelf bepalen of er nog naar andere aandoeningen gescreend wordt; in Er is geen nationaal actieplan, er zijn geen beleidsrichtlijnen. Nederland wordt naar meer aandoeningen gescreend). Federaal gaat het over de terugbetaling van geneesmiddelen.

Registratie van weesziekten, rekening houdend met variabelen geslacht, leeftijdsgroep, origine,...

Geneesmiddelen Anesthesia Onderzoek van de laatste jaren wijst erop dat vrouwen tweemaal sneller uit Een vrouwvriendelijke ontwikkeling van de anesthesie dringt zich op. een narcose ontwaken dan mannen als ze in verhouding met hun lichaamsgewicht dezelfde dosis krijgen. Ze hebben achteraf ook meer bijwerkingen zoals misselijkheid, ventrikelfibrillatie. Dit is te wijten aan een andere resorptie, een eigen eiwitbinding, een verschillende distributie naar het vetweefsel, een specifieke gevoeligheid van de hersenen, een anders werkend metabolisme, de eigenheid van de uitscheiding. Dan zijn er ook nog de interacties: de hormonen spelen een rol en nog meer tijdens de zwangerschap; per kg lichaamsgewicht hebben vrouwen meer vetweefsel en dat beïnvloedt de distributie van de lipofiele en de hydrofiele substanties; het tragere levermetabolisme; de lagere pijndrempel. De

Pagina 40

Federaal memorandum 2011 Gezondheid morfinereceptoren in de hersenstam zijn bij vrouwen minder doeltreffend. Bron: Dr. Michèle Langedries, Gender anesthesia, in De Huisarts, 15 april 2010

Geneesmiddelen Volgens het RIZIV zijn de toppers geneesmiddelen tegen hart- en vaatlijden Bij besparingsmaatregelen voor medicijnen rekening houden met de en tegen hoge bloeddruk, antidepressiva, psychotrope geneesmiddelen, gevolgen m/v: bijvoorbeeld geen (drastische) besparingen op medicijnen middelen tegen maagzweer, maagzuur, darmproblemen, diabetes. Er is een voor aandoeningen die vooral vrouwen treffen (pijn, depressie, toename van middelen tegen een hoog cholesterolgehalte in het bloed. osteoporose, migraine, …); alle nomenclatuurnummers inzake chronische Middelen tegen dementie en ADHD zitten in de lift. pijnbestrijding moeten volledige terugbetaling krijgen. Er is een verschillend gebruik tussen mannen en vrouwen en naargelang de leeftijd en opleidingsniveau. In Vlaanderen gebruiken meer vrouwen dan mannen geneesmiddelen. Vrouwen hebben een hoger verbruik van pijnstillers, slaap- en kalmeringsmiddelen en antidepressiva. Ook contraceptiva verhogen de verbruikcijfers bij vrouwen. Mannen nemen meer cardiovasculaire geneesmiddelen en producten tegen astma. Kinderen nemen vooral geneesmiddelen tegen aandoeningen van de luchtwegen. Jongeren gebruiken anticonceptiemiddelen, middelen tegen acne en ADHD.

Medicijnen worden vaak eerst of enkel uitgetest op mannelijke vrijwilligers. Er zijn al studies die bewijzen dat dit kan leiden tot onaangepast voorschrijfgedrag voor vrouwen. De overheid lobbyt bij de farmaceutische industrie voor aangepaste studies op medicijnen voor vrouwen en kinderen.

Laaggeschoolden nemen aanzienlijk meer geneesmiddelen dan hogeropgeleiden. Volgens de apothekers zijn overconsumptie en misbruik het grootst bij pijnstillers, koortswerende middelen, slaapmiddelen en kalmeermiddelen. Soms is er sprake van onderconsumptie, bv. wanneer een ziekte niet of te

Pagina 41

Federaal memorandum 2011 Gezondheid laat wordt vastgesteld zoals diabetes of wanneer bepaalde geneesmiddelen niet bereikbaar zijn voor financieel kwetsbare groepen. Bron: Sociale Staat van Vlaanderen, 2009

Artsen hebben een ander voorschrijfgedrag ten opzichte van vrouwen en mannen. Bovendien zijn er ook verschillen tussen vrouwelijke en mannelijke artsen. Advies nr. 91 van het bureau van de Raad van de Gelijke kansen van 21 december 2004 betreffende de pijnstillers: Uit dit advies blijkt dat vrouwen veel meer dan mannen lijden aan pijnlijke aandoeningen en bovendien dat een zeer groot gedeelte van de vrouwen boven 65 jaar lijden aan verschillende types permanente of terugkomende pijnen. Proportioneel gezien nemen vrouwen inderdaad meer pijnstillers dan mannen. Maar wanneer de frequentie van de aandoeningen en het medicijnenverbruik dat daarmee gepaard gaat met elkaar vergeleken wordt, wijst niets erop dat vrouwen overconsumeren, in tegendeel. Dezelfde situatie doet zich voor inzake slaapmiddelen en kalmeermiddelen.

Cosmetica Cosmetovigilance Er zijn plannen voor de oprichting van de cosmetovigilance (een Opstarten en operationaliseren van 'cosmetovigilance' binnen de FOD bewakingssysteem voor ongewenste reacties veroorzaakt door cosmetische Volksgezondheid. producten). Dit systeem moet het voor de gezondheidswerkers mogelijk maken om elk ernstig of relevant ongewenst effect van cosmeticaproducten te melden. De FOD Volksgezondheid zal deze informatie behandelen om te bepalen welke maatregelen er moeten ingesteld worden om de

Pagina 42

Federaal memorandum 2011 Gezondheid gebruiksveiligheid van cosmetische producten te verhogen. Bron: http://www.laurette-onkelinx.be/articles_docs/20081031_note_pol_gen_sante.pdf, p 55.

Voorbeeld van een formulier voor de melding van ongewenste effecten ten gevolge van het gebruik van een cosmetisch product Cosmetica bevat vaak ingrediënten die door onderzoekers in verband worden gebracht met borstkanker, astma, allergieën en vruchtbaarheidsstoornissen. Wat het gebruik van verzorgingsproducten betreft is er reden tot zorg over het cumulatieve effect dat de combinatie van lage doses en lange termijn blootstelling heeft op onze gezondheid. De cosmeticaproducenten geven te weinig informatie aan de consument over ingrediënten in cosmetische producten die negatieve gevolgen kunnen hebben voor de gezondheid. De stoffen in onderstaande tabel zijn behalve in cosmetische producten ook in het milieu te vinden, op de werkplek, in voedsel, water en lucht. stofnaam Ftalaten EHP (verboden) DBP (verboden) BBP DEP

werking EDC en C

gebruik o.a. weekmaker in plastics, diverse toepassingen

PCB's (verboden)

EDC en C

Koelen en isolatie van industriële transformatoren

gevonden in Inkt, lijm, plastic, cosmetica, vloerbedekking, schoonmaakmiddelen, parfums, deodorants, aftershave Smeervloeistoffen, inktsoorten, als toevoegingen

Pagina 43


Parabenen - butyl, ethyl-, methyl- of propylparabenen

Pesticides en herbicides Atrazine, dichloorvos, dieldrin, chlordaan, cyanazine, captafol, flucytrhrinaat, ethyleendioxide, DDT, Lindaan, Tributyltin, ethyleenoxide Bromidehoudende brandvertragers

Polyaromatische koolwaterstoffen (PAK's)

in lijmstoffen en PVC bedrading Douchegels, shampoo, vochtinbrengende cremes en lotions, jam, bier, toetjes

EDC

Conserveermiddelen in cosmetica en persoonlijke verzorgingsproducten, ter voorkoming van schimmels en gisten in voedsel en drank

EDC en C

Pesticiden in landbouw, viskwekerijen, huis en tuin; veel van deze stoffen zijn al verboden in de EU; sommige zijn slecht afbreekbaar en worden nog steeds aangetroffen

Residuen zijn te vinden in voedsel en drinkwater, tapijten, kleding, bouwmaterialen, aangroeiwerende verf voor boten

EDC

vlamvertragers

C

Afvalstof in binnenen buitenlucht

Computers, meubilair, textiel, TV's, verf, TV's, verf Ontstaat bij verbranding van koolstofhoudend materiaal door industrie, verkeer,

Pagina 44


Vinylchloride (VCM)

C

Grondstof voor fabricage van PVC

Styreen, vinylacetaat

C

Synthetische rubberproductie

Bisphenol A

EDC en C

Methyleenchloride

C

Nonylfenol en alkylfenolen (verboden)

EDC

Hulpstof bij de productie van polycarbonaatplastics en epoxyhars Oplosmiddel, verfafbijter en ontvetter Hulpstof bij productie van polycarbonaatplastics en epoxyhars

Diverse zware metalen kwik EDC

cadmium

C

Chemische industrie, electronica, apparaten

Electronica, halfgeleiders, tandheelkunde, fotografie, chemische industrie

hout- en kolenkachels Bouwmaterialen, vloerbedekking, kunststof, buizen Rubber, plastic, isolatie, glasvezel, auto-onderdelen, voedselverpakkingen, stoffering Zuigflessen, witte tandvullingen, nagellak, verpakkingen, lijm Meubels, lijm

Schoonmaakmiddelen, cosmetica, wasmiddelen en pesticiden Thermometers, tandvullingen, pesticiden, batterijen Batterijen, verf en pigmenten, glas, galzuur, kunstmest

Pagina 45

Federaal memorandum 2011 Gezondheid benzeen

Oplosmiddel, hulp- en Benzine, lijm, grondstof voor andere bouwmaterialen, producten stoffering Dioxinen en C Afvalstoffen, Verontreiniging in furanen bijproducten voedsel en verbranding van diervoeders chloorhoudende materialen EDC= endocrine disrupting chemical; C= carcinogeen Bron: Helen Lynn, Naar een preventief beleid Borstkanker en milieu, Platform Gezondheid en Milieu en WECF Nederland, z.d.

Wettelijke kaders voor esthetische behandelingen die niet onder de geneeskundepraktijk vallen Definitieve ontharing

We vragen:

Er worden verschillende technieken toegepast om bepaalde plaatsen op het lichaam definitief te ontharen: selectief aanbrengen van warmte om de activiteit van de haarzakjes uit te schakelen via volgende mogelijkheden: elektrische naaldepilatie, laserontharing, intense pulsed light (IPL), variable pulse light (VPL). Deze technieken zijn niet zonder gevaar vooral wanneer de behandelaar over onvoldoende kennis beschikt.

Een reglementering van laser- of lichttherapie bij het epileren om esthetische redenen: - Lijst van beroepsgroepen die deze behandelingen kunnen uitvoeren (buiten artsen, dermatologen: zij behandelen naar aanleiding van een pathologie). - Lijst van erkende centra en van veiligheids- en kwaliteitsnormen wat de apparatuur betreft. - Theoretische en praktische opleiding voor de behandelaars. - Cliënt moet een dermatologisch attest kunnen voorleggen waaruit blijkt dat de huid gezond is. - Het principe van geïnformeerde toestemming. - Een controlemechanisme voor de behandelaars. - Een klachtenmechanisme voor de cliënten.

Bronnen: Wetsvoorstel van 9 september 2010 tot reglementering van laser- of lichttherapie bij het epileren om esthetische redenen Wetsvoorstel van 28 december 2010 tot reglementering van laser- of lichttherapie in functie van het epileren omwille van louter esthetische redenen

Pagina 46

Federaal memorandum 2011 Gezondheid Permanente make-up Permanente make-up wordt aangebracht met een heel fijne en met een blokkeringssysteem uitgeruste naald die 2,5 à 3mm in de huidlaag doordringt en daar pigmenten inbrengt. Deze make-up blijft drie tot vijf jaar zichtbaar, afhankelijk van het huidtype. De cliënt kan het risico lopen op infecties of verminking. De Raad van Europa heeft in 2003 een resolutie aangenomen over tatoeage en permanente make-up. In België is er een koninklijk besluit van 25 november 2005 betreffende de reglementering van tatoeages en piercings maar de activiteiten van de schoonheidsspecialisten vallen hier niet onder. Bron: Voorstel van resolutie van 22 oktober 2010 betreffende permanente make-up

De praktijk van permanente make-up moet opgenomen worden in het koninklijk besluit van 25 november 2005 de reglementering van tatoeages en piercings. - Er moeten hygiënevoorschriften opgesteld worden waaraan de schoonheidsspecialisten moeten voldoen. - Ze moeten bovendien een theoretische en praktische opleiding volgen. - Cliënt moet een dermatologisch attest kunnen voorleggen waaruit blijkt dat de huid gezond is. - Het principe van geïnformeerde toestemming. - Een controlemechanisme voor de behandelaars. - Een klachtenmechanisme voor de cliënten.

Ingrepen van (invasieve) medische esthetiek Het gaat om volgende soorten ingrepen: - reconstructieve of herstellende chirurgie : chirurgie met als doel het herstellen van wat de natuur, ziekte of een letsel aangetast of misvormd heeft; - medische cosmetiek/esthetiek : elke medische (al dan niet chirurgische) ingreep om iemands uiterlijk op diens vraag te veranderen om cosmetische/esthetische redenen, zonder therapeutisch of reconstructief doel. Per definitie is er voor ingrepen van medische cosmetiek geen tegemoetkoming van de verplichte ziekteverzekering; - invasieve medische cosmetiek/esthetiek : elke ingreep van medische cosmetiek waarbij men door de huid of de slijmvliezen

We vragen een wetgeving inzake medische esthetiek en invasieve medische esthetiek met een duidelijke definiëring, afbakening van de ingrepen. Deze ingrepen mogen enkel door artsen uitgevoerd worden in ziekenhuizen of daarvoor erkende instellingen/praktijken.

Pagina 47

Federaal memorandum 2011 Gezondheid prikt , lasers klasse IV en IPL gebruikt, of chirurgie toepast, met als doel iemands uiterlijk te veranderen om cosmetische/esthetische redenen. Bronnen: Wet van 6 juli 2011 tot instelling van een verbod op reclame voor ingrepen van medische esthetiek en tot regeling van de informatie over dergelijke ingrepen Wetsvoorstel tot regeling van de vereiste kwalificaties om ingrepen van invasieve medische cosmetiek uit te voeren Wetsvoorstel tot regeling van de instellingen buiten het ziekenhuis waar invasieve esthetische ingrepen worden uitgevoerd

Anti-aging van het gelaat Anti-aging gaat over het optimaliseren van het celmetabolisme om verouderingsprocessen te verhogen of te voorkomen.

Er moet onderzocht worden of er een specifieke opleiding esthetische geneeskunde moet voorzien worden.

Je kan op drie manieren de anti-veroudering tegengaan, namelijk door: - de juiste voeding, - het innemen van supplementen die de celbeschadigingen tegengaan en de opgelopen schade herstellen; - het herstellen van het hormonaal evenwicht want met het verouderen vermindert de productie van hormonen en die tekorten kunnen aangevuld worden volgens de bloedspiegel met bioidentische of bio-identieke hormonen , zo kan een hormonale behandeling ingesteld binnen de 10 jaar na het begin van de menopauze de mortaliteit met 30% verlagen. Het risico op borstkanker is 1 extra geval op 1000. Het herstellen van het hormonaal evenwicht beschermt tegen osteoporose, hart- en vaatziekten, baarmoeder en darmen.

Fillers mogen enkel door artsen geïnjecteerd worden. Niet-artsen die esthetische behandelingen uitvoeren mogen hun zaak niet als kliniek bestempelen.

Hoe verloopt het verouderingsproces?

Pagina 48


Onderhuids is er sprake van volumeverlies en er treedt verandering op in de spieractiviteit. Vermindering van de huidkwaliteit: door verlies aan elasticiteit van de huid, dehydratatie en pigmentletsels Dit resulteert in groeven en rimpels – statische rimpels en dynamische rimpels en verandering van vorm.

Schoonheidscriteria versus veroudering - Volume (juk, v-vorm) – minder volume juk - Rondingen - Verdeling 1/3 (voorhoofd, neus, mond en kin) - Symmetrie - Gladde en egale huid – rimpels - Volle lippen – dunne lippen - Gebogen wenkbrauwen – vlakkere en lagere wenkbrauwen - … de neus zakt iets Rimpelbehandeling Soorten rimpels - Ten gevolge van de zwaartekracht: door volumeverlies, door verlies van collageen, door verlies van elasticiteit - Ten gevolge van dynamiek of mimiek - Oppervlakkige huidimperfecties Soorten behandelingen: Statische rimpelbehandeling met fillers: dit zijn injecteerbare substanties

Pagina 49

Federaal memorandum 2011 Gezondheid die het verloren gegane volume herstellen en de rimpels van binnenuit opvullen. Ze behoren tot de categorie medische hulpmiddelen: vooraleer ze verkocht mogen worden is de goedkeuring van de gezondheidsinstanties vereist (CE-certificering). Ze mogen enkel door een arts worden toegepast. Er zijn tijdelijke en permanente fillers. - Tijdelijke: ze zijn werkzaam gedurende 2 à 3 jaar, ze zijn effectief en veilig en de behandeling kan aangepast worden aan de huidige behoeften; - Permanente: ze zijn effectief maar minder veilig, de correctie blijft zitten en kan na verloop van tijd zichtbaarder worden Er zijn soorten fillers: De passieve: - op basis van natuurlijk collageen; is een dierlijk product; een allergietest is noodzakelijk; wordt na de injectie geleidelijk opgenomen door het lichaam en houdt 3 tot 4 maanden aan; - op basis van hyaluronzuur: dit komt al van nature voor in de huid; is dus 100% biocompatibel; wordt geleidelijk opgenomen in het lichaam; trekt water aan, hydrateert de huid van binnenuit; houdt 6 tot 12 maanden aan afhankelijk van het type product; er zijn diverse producten beschikbaar die niet allemaal dezelfde kwaliteit hebben. De actieve: - op basis van calcium hydroxyl-apathiet microsferen: dit komt van nature voor in het lichaam en is 100% biocompatibel; geeft onmiddellijk resultaat bij injectie en daarna wordt de aanmaak van eigen natuurlijk collageen gestimuleerd; houdt 12 maanden of soms langer stand en wordt na verloop van tijd door het lichaam opgenomen;

Pagina 50


op basis van melkzuur: dit komt van nature voor in het lichaam en is voor 100% biocampatibel; heeft geen onmiddellijk resultaat maar na de injectie wordt de aanmaak van eigen natuurlijk collageen gestimuleerd; het resultaat komt er na verschillende behandelingen na ca. 6 maanden en houdt dan tot 2 jaar aan; het wordt na verloop van tijd door het lichaam opgenomen.

Dynamische rimpelbehandeling - toxine: De inwerking van het product gebeurt als volgt: - BTX-A bindt aan het cholinerge zenuwuiteinde; - BTX-A wordt opgenomen door endocytose; - Eens binnenin het zenuwstelsel blokkeert BTX-A de vrijzetting van acetylcholine en dit veroorzaakt een functionele spierdenervatie; - De chemische denervatie van de zenuwspierovergang veroorzaakt resprouting van het zenuwuiteinde; - Door resprouting ontstaat een nieuwe neuromusculaire junctie en de spiertonus herstelt. Er zijn verschillende producten, zoals: - Botulinum toxine: is zeer effectief, veilig, tijdelijk, werkt na enkele dagen en blijft 3 tot 4 maanden werkzaam; - Botox/Dysport= Botulinum toxine type A en geeft een tijdelijke correctie van de mimiekrimpels; het vermindert de spieractiviteit, de huid kan ontspannen en glad worden. Rimpelbehandeling gebeurt laser. Lifting corrigeert geen rimpels (wel bijvoorbeeld hangwangen). Wie mag injecteren?

Pagina 51

Federaal memorandum 2011 Gezondheid Enkel artsen mogen behandelingen met injecteerbare stoffen uitvoeren. Botuline Toxine (Botox/Vistabel/Dysport/azzalure) is een geregistreerd medicijn en valt onder de geneesmiddelenwet. Het voorschrijven en het inbrengen is voorbehouden aan artsen en het leveren van de medicijnen aan apothekers. Dit geldt voor alle fillers. Artsen mogen deze ingrepen niet in commerciële ruimtes uitvoeren. Bron: EVA Phenotypic, 17th Symposium medical Women’s Association of Belgium; bijdrage van Dokter Francine Tempels

De gevolgen van geweld Mannelijk geweld tegen vrouwen heeft een impact op de gezondheid van vrouwen. Het leidt tot fysiek en psychisch lijden. Het kan elke vrouw overkomen. Bijgevolg is het een structureel fenomeen dat niet enkel verbonden is met sociale status of met opleiding of met armoede,... Voor de 27 EU-Lidstaten is berekend dat de totale jaarlijkse kost van partnergeweld 16 biljoen euro bedraagt of 1 miljoen euro elk half uur. De jaarlijkse budgetten voor de preventie van partnergeweld liggen 1.000 x lager. Bron: European Women's Lobby Position Paper: Women's Health in the European Union, Brussels, June 2010

De Raad van de Gelijke Kansen bereidt in 2011-2012 een advies voor over de publieke kost van geweld tussen partners . Wij vragen dat de betrokken ministers rekening houden met het advies en we vragen de voortzetting van het nationaal actieplan geweld met in de toekomst een insteek in dit plan over de gevolgen van geweld op de gezondheid. Erkenning van mannelijk geweld tegen vrouwen als een gezondheidsthema.

Palliatieve zorgen Vrouwen leven langer dan mannen. Zij hebben dan ook belang bij een structurele ondersteuning van de palliatieve (thuis)zorg. Volgens de wet van 14 juni 2002 heeft elke patiënt recht op palliatieve zorg. Vandaag kunnen palliatieve initiatieven enkel overleven dankzij de Kom op tegen Kankeracties en andere initiatieven die de dagcentra zelf organiseren.

Het budget moet opgetrokken worden en de bedragen mogen niet opnieuw geplafonneerd worden. Palliatieve zorg moet een integraal onderdeel van de gezondheidszorg worden (vroeger in het parcours van de chronische ziekten opnemen; niet alle palliatieve zorg is terminale zorg); er is een gecoördineerd en globaal beleidsplan nodig voor de organisatie en de implementatie van de structuren en de middelen.

Pagina 52

Federaal memorandum 2011 Gezondheid Palliatieve zorg op maat van de patiënt: meer aandacht voor evidence-based care.

Aandachtsgroepen Lesbische en biseksuele vrouwen Er bestaat nog niet veel onderzoek naar de specifieke gezondheidsituaties van lesbiennes en biseksuele vrouwen. Seksuele voorkeur op zich heeft geen directe invloed op de prevalentie van bepaalde ziekten. Toch blijkt uit onderzoek dat discriminatie op basis van sekse en seksuele voorkeur een significante impact kan hebben op hun fysiek en psychisch welbevinden en sommige vrouwen ervan weerhoudt om hulp te zoeken in de gezondheidsvoorzieningen. Lesbische en biseksuele vrouwen gaan bijvoorbeeld minder vaak naar de gynaecoloog dan heteroseksuele vrouwen. Zie ook bij depressies (klinische en subklinische); mentaal welbevinden en In overleg met de holebi- transbeweging is diepgaander onderzoek en middelenmisbruik : holebi’s hebben een groter risico op suicide, hun maatregelen nodig. mentaal welbevinden is geassocieerd met holebi-specifieke minderheidsstressoren, lesbiennes en biseksuele vrouwen zouden kwetsbaarder zijn voor overmatig alcoholgebruik en druggebruik dan heterovrouwen. Transgenders Meer info, zie: Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen, Leven In overleg met transgenderorganisaties moeten specifieke chirurgische en als transgender in België. De sociale en juridische situatie van transgender medische ingrepen in het kader van geslachtsverandering in het personen in kaart gebracht, 2009 terugbetalingssysteem van de verzekering voor de geneeskundige verzorging worden opgenomen. Deze ingrepen kunnen niet beschouwd worden als esthetische maar als medische ingrepen. Het bevorderen van de gezondheid van transgender personen moet een aandachtspunt worden. Het in standhouden van de bestaande centra is

Pagina 53

Federaal memorandum 2011 Gezondheid nodig, aandacht en opleidien vanartsen en psychologen in de materie, het opnemen van transgender specifiek zorgverlening en medische ingrepen in het terugbetalingssysteem van de sociale zekerheid. Het ondergaan van een geslachtsaanpassende behandeling is een in B. immers een voorwaarde voor een juridische geslachtswijziging. Alleenstaande moeders De gezondheid van alleenstaande moeders in vergelijking met die van De algemene gezondheidstoestand (=subjectieve beoordeling) van moeders in tweeoudergezinnen alleenstaande moeders is slechter dan die van moeders in tweeoudergezinnen. Bij de alleenstaande moeders heeft 24,3 % een vrij Tabel aandoeningen slechte gezondheid tegenover 15,8 % van de moeders uit tweeoudergezinnen. Alleenstaande moeders lijden meer (+) of minder (-) of evenveel als moeders in Extra aandacht voor de gezondheidstoestand van alleenstaande moeders: tweeoudergezinnen we vragen een nieuwe vergelijking met de recentere gezondheidsenquêtes. Aandoeningen

Slechte subjectieve gezondheidsbeleving Diarree met koorts Maagzweer of zweer dunne darm Ernstige darmstoornissen Bronchitis met koorts Chronische bronchitis Astma voorbije 14 dagen Astma voorbije jaar Allergie Migraine Duizeligheid met vallen Chronische vermoeidheid Osteoporose Gebroken heup

+, - of = + + + + + + + + + + + =

153% of 1,5x 200% of 2x 128% of 1,2x 206% of 2x 141% of 1,4x 104% of 1,04x

104% of 1,04x 147% of 1,4x 228,5% of 2,2x 219% of 2,1x 300% of 3x

Pagina 54

Federaal memorandum 2011 Gezondheid Arthritis Andere vormen van reuma Ernstige nierziekte Chronische blaasontsteking Hoge bloeddruk Ernstige hartkwaal of hartaanval Ernstige huidaandoening

+ + + + + = +

Diabetes Schildklierafwijkingen Kwaadaardige aandoening of kanker Ernstige somberheid of depressie van minstens twee weken Depressie in het voorbije jaar Recente angstklachten Recente psychosomatische klachten Recente slaapstoornissen Eenzaamheidsgevoelens

+ = + +

Weinig bevredigende sociale omgeving Zwakke sociale ondersteuning indien nodig Ernstig ongeval in het voorbije jaar Geweldslachtoffer het voorbije jaar Geweld op school/werk Geweld thuis Geweld buitenshuis

+ + + + + +

+ + + + +

158% of 1,5x 118% of 1,1x 156% of 1,5x 127% of 1,2x 154% of 1,5x 151% of 1,5x meer 162% of 1,6x 450% of 4,5x 167% of 1,6x meer 257% of 2,5x 189% of 1,8x 173% of 1,7x 144% of 1,4x 135% of 1,3x meer 144% of 1,4x 129,9% of 1,2x 140% of 1,4x 192% of 1,9x

1240% of 12,4x 546% of 5,4x meer Bron: Onderzoek naar de gezondheidstoestand van alleenstaande moeders op basis van de gegevens van de Belgische Gezondheidsenquêtes van 1997 en 2001 door Hedwige Peemans-Poullet, Université des Femmes, 2006.

Pagina 55

Federaal memorandum 2011 Gezondheid Arme vrouwen Armoede is multidimensioneel en heeft niet enkel te maken met materiële Zie ook Vrouwenraadmemorandum Armoede 2010 (p. 12) en Sociale deprivatie maar ook met andere aspecten waaronder een beperkte toegang Zekerheid Werknemers 2010: invoering veralgemeende derde tot gezondheidszorgen/voorzieningen. betalersregeling. En vrouwen scoren op elke sociale en economische indicator lager dan mannen... Allochtone vrouwen De EU-richtlijn 2000/43 verbiedt discriminatie op basis van etnische origine, Toepassing van EU-richtlijn 2000/43. zowel in publieke als privé-sectoren, met inbegrip van openbare instanties die sociale bescherming bieden, o.a. sociale zekerheid en Goede meetinstrumenten ontwikkelen m.b.t. de gezondheid en het gebruik gezondheidszorgen en toegang tot goederen en diensten. van gezondheidszorg van vrouwen (en mannen) gekoppeld aan de regio van herkomst. Uit analyses blijkt bijvoorbeeld dat vrouwen van Turkse en Marokkaanse origine minder actief zijn op het vlak van vroegtijdige borstkanker- en baarmoederhalskankeropsporing. Kennis en inzichten vergroten met aandacht voor gender, regio van herkomst en socio-economische factoren. Asielzoek(st)ers, mensen zonder wettig verblijf Taal- en culturele barrières en beperkingen in de wetgeving zorgen ervoor Duidelijke richtlijnen, informatie over de wetgeving en een administratief dat deze vrouwen in mindere mate toegang hebben tot eenvoudige procedure zijn noodzakelijk. gezondheidszorgvoorzieningen, bijvoorbeeld geen toegang tot gratis De wetgeving via een duidelijke en begrijpelijke omzendbrief aan alle borstkankerscreening (50-69 jaar). betrokken partners (OCMW’s, opvangcentra, gesloten centra, OCL/Logo's, ziekenhuizen, (para-)medici, …) bezorgen. Voor een verdere implementatie en optimalisatie van het recht op gezondheidszorg is het van belang om de aanbevelingen en uitdagingen van het advies van het Comité voor Bio-ethiek van 13 juli 1983 te gebruiken. Een ruimere uitvoering van de basiswetgeving voor het recht op gezondheidszorg door een betere voorlichting van de gezondheidswerkers en door een grotere toegankelijkheid van de gezondheidsvoorzieningen, ongeacht of de patiënt al dan niet Belg is.

Pagina 56

Federaal memorandum 2011 Gezondheid Verwijzing naar grondrechten en vrouwen/mensenrechten is fundamenteel voor de Vrouwenraad. Een rapport samenstellen over zowel de kwantitatieve, epidemiologische als culturele, structurele en genderaspecten van de toegang tot de gezondheidszorg. Vrouwen met een handicap Zie: http://www.persephonevzw.org/index.html Gedwongen sterilisatie is een ingreep waarmee bepaalde vrouwen met een handicap geconfronteerd worden. Vrouwen met een handicap hebben recht op keuzevrijheid, lichamelijke integriteit, eïnformeerde toestemming, een gezinsleven (inclusief geïnformeerde gezinsplanning en medisch begeleide reproductie). Oudere vrouwen Vrouwen worden gemiddeld 6 jaar ouder dan mannen. Zij worden meer dan Binnen het gendermainstreamings- en seksespecifieke gezondheidsbeleid mannen geconfronteerd met ziekten die invaliderend zijn zoals reumatische moet er in de toekomst extra rekening gehouden worden met oudere arthritis, osteoporose en de ziekte van Alzheimer. In hun laatste levensfase vrouwen. krijgen vrouwen vaak te maken met chronische ziekten, handicaps en Om de problemen van vrouwen tijdens de menopauze te ondervangen is afhankelijkheid. meer bewegen van belang. De overheid heeft hier een sensibiliserende taak.

Patiëntenrechten De notie informed consent (bekrachtiging door de patiënt van de voorgesteld diagnose en behandelingstraject) is algemeen aanvaard. Ombudsdiensten De federale ombudsdienst rechten van de patiënt is gelinkt aan de wet van

Effectieve participatie van de patiënt: Er zijn dringend gepaste en effectieve kanalen nodig om het proces van de evolutie van de passieve naar de actieve patiënt te onderbouwen. Klachten, eisen, rechten en plichten moeten omgebogen worden naar dialoog, participatie en medeverantwoordelijkheid.

Pagina 57

Federaal memorandum 2011 Gezondheid 22 augustus 2002 betreffende de rechten van de patiënt. In 2007 waren er 530 klachten, tweemaal zoveel als in 2005. De meeste Nederlandstalige klachten handelen over het recht op kwaliteitsvolle dienstverlening, het recht op inzage van het medisch dossier en het recht om vrij in te stemmen met een voorgestelde behandeling.

Vrouwenorganisaties, middenveld, onderzoeksinstellingen De overheid geeft financiële steun aan deze actoren die de mensen- en gezondheidsrechten van vrouwen promoten, inclusief hun reproductieve en seksuele rechten.

Sinds 2003 hebben ook algemene ziekenhuizen, psychiatrische instellingen en centra voor geestelijke gezondheidszorg gratis een ombudsdienst. In 2006 waren er 6.467 Nederlandstalige klachten, ze hebben vooral te maken met kwaliteitsvolle dienstverlening, net als in de ambulante sector.

Milieu Wat is de invloed van milieuverontreiniging op de gezondheid van vrouwen, mannen en kinderen? We verwijzen naar de EU-regelgeving op het gebied van chemische stoffen, registratie, evaluatie, autorisatie en restrictie (REACH), van kracht sinds 1 juni 2007, gericht op het verbeteren van de bescherming van de menselijke gezondheid en het milieu door middel van betere en vroegere identificatie van de wezenlijke eigenschappen van chemische stoffen www.ec.europa.eu/environment/chemicals/reach/reach_intro.htm We verwijzen ook naar een resolutie van het Europees Parlement van april 2008 waarin de milieufactoren bij het ontstaan van kanker worden benadrukt en het feit dat deze factoren moeten meegenomen worden in de preventie van kanker. De WHO is samen met een aantal Europese instituten al een tijd actief met het inschatten van de ziektelast als gevolg van milieuverontreiniging.

We vragen wetenschappelijk onderzoek met betrekking tot gezondheid en milieu, rekening houdend met sekse en gender. Hierover moet ook een forum gecreëerd worden tussen beleid, wetenschap en betrokken middenveld. We vragen bovendien de ontwikkeling van milieu gezondheids-genderindicatoren. We verwijzen ook naar het Voorstel van resolutie van 4 juli 2011 ter bevordering van het onderzoek naar hormoonontregelaars en ter bestrijding van de schadelijke gevolgen ervan voor de bevolking en de ecosystemen

Zo werd al voor negen milieufactoren de ziektelast bepaald. De fijne deeltjes

Pagina 58

Federaal memorandum 2011 Gezondheid die onder meer in het verkeer ontstaan, baren de meeste zorgen. Ze kunnen verantwoordelijk zijn voor overlijden door cardiopulmonaire oorzaken en longkanker, verder veroorzaken ze ademhalingsstoornissen bij kinderen en chronische bronchitis bij volwassenen. In dalende volgorde van bijdrage aan de ziektelast: radon, passieve tabaksrook, omgevingslawaai, lood, ozon, dioxines, benzeen, formaldehyde. Het aantal ziektes en aandoeningen veroorzaakt door milieufactoren wordt in landen als België en Nederland geschat op 2 à 15%. Zie ook tabel chemische stoffen in hoofdstuk cosmetica. Bron: Patrick De Neve, Hoe ziekmakend kan milieuverontreiniging zijn? In de Artsenkrant, 2047.

Pagina 59

Figure 1 logo vrouwenraad. Federaal memorandum Gezondheid

Recommend Documents