fh Hl.;'t ges1

Disa comuta -6 Vijf l'euwen orch.det.>en in bt.'€ld (15) V CymbidIum Hoosai - Chin Nia.o 5H Eell botani. he kenn~m.lki ng met Sarawak b I ValkUlltm voor beginner., ( ) 61 Kijken in de tropen fH Hl.;'t ges1
65 68 69 70 71 73

Waar groeien orchideeen in Nepal? Tsitsikamma De kas en \Vat daar bij komt kijken (3) Ophrys insecbfera var. ohroleuca camus Het Bloeiboekje Orchideeen in de literatuur

Nederlandse Orchideeen Vereniglng Leden va n verdlenste H, .' 1'1111 Eck; M.AJ\;I. Pal/I; H. WL !JI711 Bn lsgerI;

C M . de \Vf ijze; / H. Pusl;

F.H.M . Kl illkclI/Jergl1 -ulllI Hallgm; L. M.C de Llluge-vall Aalderell; H. C. Kron('f1 />a g; A. Slllits-DellS,,; S. Struik5 l11a. Bestuur Voorzitter: rG. de Gmaf, I)agc.ra" d weg 32, 2141 VP Vijth uizen. 02;3-5 - 8 1019 Secretaris: P' G.v all del' Horst, Ribespad 23, 3852 G L E nne lo. t · m :l.1- 53482, fax 0:'41-563814 Ledelladlll illistratie: L. Kristelijll, f\pol[ostrmlt 4, 1431 VVR Aa lsm cer. 0297-320707 Pellllillgl1leester-: E. v all Holthe, Warme lo 13,5655 JZ Eindho v en, 040-2525871 Tijdscl1rift-IIU1IU1ger: T. v all dell Hellvel, WDri ft 53, 97. 2 LC H aren. 050-5341420 tvs. b "

Redactie lV.A. m il der Cirrgel, Hoo ilVcg 185. 9765 EC l'att'rswolde. 05()-3091902. f"" OSO-3lJ9201 1 A. Klans""II. Kraycnhoffstraa t 2, 1222 gW Hil vc(S li m 035-6832033, f, x 035-6R39064 Realisatie l'l'Odllktie: DntkklTII Kill illl'lllwrg, Zuid erhoofds traal 70. 1561 A P Kro lllmeni e Kopij: Ilijdr,'gen voor 'Or .hid eE'en· , te zendcn ailI1 Rcd actie O rc hid eeen, H o oilVeg 185. 9765 EC Pa tcrslVo lde. resp . \l66 r I feb rll a ri . 1 april. 1 jllni. 1 ,' l1gll ' tllS, 1 o ktobter e n 1 dect'nlbcf, dus ruirn 2 111.(lCl nd en " oor ve r­ schijning. Verscilijuillgsdatlll11: ' O rc hid ~cL'n ' ontv ,m g t u rond he t midd e n va n d e even maa nden Bibliotheek: A. K IIlI1S,Cl1 Kra v c nhofs tri1 ilt 2. 1222 RW F-l ilversul11 . 035~6832033. fa x 035-6839064 Ad"e rtCl1ties: Voor ddvcr tc n tics wend e men 2 1ch uits lui te.nd schri fte lijk to t de heerT va n d en H c u vc l. IV D ri ft "3.9752 LC H aren. Adverte nties in zendcn v00r 16 feb ru a ri . 13 a pril. 8 jllni. 22 aug us tus. 19 ok tober en 25 decembe r COlltriblltie: Voor he l ka le nderj aar f 55.-. je ugd ­ leden ti m Hl jaa r f 27,50, h u isgenoo tled c n (ontvangen geen tijdschri ft) gmt is. Beta Jjng op postg iro nr. 19 1.1 9 1 oiba n k re k. m. 45.04.09.376 hw lcden,ldminis tra tie va n d e ed e rla ndsc O rc h id teci.'n Vere njging te Aa ls m ee r o f nil o n tva n gst \'a n de ,Kee pt­ g iro kaa rt

De Orchideevriend Belgie Secreta riaat: Mllllric,' Cns/ch-yll, Ossens traa t 70, 9000 ,e nt COlltributie: 500 Bfr doo r ·torting o f over­

,

schrijving op re ke ni ng 737-5 110609-1 3 va n D e. O n: h idee-v ri e n d. Bro nstr.l,lt 21 te 9700 Ma te r

Belgische Orchideeen Vereniging Z e tel: ]0 Jalls(,l1 . Fortlaan 1 J. 2070 Z wijn d recht Sccretarisipcl1l1.: A. Cvla rl, VlIurk rui slilil n -I. 2610 ntw e rpe n Lidgetd: O rchi kil (O(chid c 3nk lub A n twerpen) 550 BFr. inbegrepc.n tijd c h rift O rchib (6 n Ul11 mers). O rchi ka + O rchid eeen 1300 Br r. Bijdrilge n tc s to rten op rc kenin g 068-2089058-93.

56 Orchideeen 3/96

Vijf eeuwen orchideeen tn beeld (1 5) Besprak ik vorige keel' de aquarell en van de Belgische mev rouw Toussaint­ Klopfens tein, d eze keer blij l'en we nog dichte r bij Imis. Het gaat opnieuw ove r Euro pees o rchideeen. De te ke naar is Jacobus (KllOS) Landwehr (1 911), een man die zijn hele leven w ijdde a311 planten en na tullr. Aan va nkelijk was hij chrysanten- 1 rozenkw e ke r en we rkte hij o p he t bedrijf van ziJn vade r. Io0.n het Ams terdams:e Bos w0.rd aa ngeJegd we rd he t bedrijf o nteigend en zocht Landwehr cen and e re plaats waa r hij zijn pla ntenliefd e kon uitlev0.n. H ij kw am in dienst bij de gemeente Amstelvee n in de plantsoenendienst, waa r hij het via een lange reeks promo ties tot hoofcl va n d e afcleling Plantsoen I'a n d e dienst Plantsoenen, Sport..feugcl en Recrea tie brac ht. Na zijn pe ns ionering in 1975 bleef hij zeer ac tief en leidcle hij excursies, gai curs ussen in onde.r mee.r biologie en bloc­ m enteelt en to.kenles aa n hOl'eniers. Een ma n me t veel talenten, a utodidac t e n groot waa rnemer, me t een enllrme we rkkracht. Hij maa kte mcer­ clere boeken, zoals de Atla s ecle.rlandse Le vermossen. de ieuwe Atbs ederland se Blad mossen en een rasse na tl as. Veel van d eze boeken zijn te koop of te koop ge wees t bij cle Slegte, w a t \'01­ gens he t devies da t een goed boek uiteindelijk altijd bij de Sleg te komt ee n goede zaak is, omda t op deze wijze vele van deze boeken een w ijde verspreiding hebben gekre­ gen, ook onder mensen met een sma lle bellrs. Hij is een minutieus te.ke.naar, die echter ne t als mevwlIw Klopfens tein he t ar tis tieke effect van he t totaa lbeeld :w rgv uldig in de gaten houdt en evenals zij ook ho udt van een natuurlijke w eerga ve inclusief de omgeving van d e getckcnde planten. De Ve reniging tot Beholld van atulirmonumenten gaf in een grote oplage in 1977 zijn lcvc.nswcrk over vVilde orchideeen van m opa lIit. Hij beschollw de dit zelf ook als de kroon op zijn werk. Voor deze lIitgave reisde hij 20 jaar lang door hee l Europa, tot in de uithoeken. Tien jaar lang werkte hij d aarna aan de taxonomie van aile orchid ceen die hij in beeld had gebracht en zo onts to nd een totnlltoe onovertrotfen rijk gedifferentieerd overzicht van de va ria tie binncn de groc p van Euro pese orchi­ deeen. Zijn werk heeft grote wete nschappelijke waarde cn we rd zeer terecht in 1985 be kroo nd met een eredoctoraat va n de Ams te rdamse U ni ve rsiteit. Ook andersz ins werden zijn ta lenten onderkend e n geeerd. H ij kreeg de Heima ns-Ihijsse prijs, d e A WB-onderscheiding, het ereliclmaatschap van de K V e n hij we rd be noemd tot Ridder in d e orde va n Oranje- assa ll en tot ereburger va n Ams telveen . De tweedelige serie boeken over orchideeen is voo r een spo tprijs te koop geweest e n de laats te exemplaren zijn bijna voor nie ts weggegeven. De heer Landwehr is, nu al weer jaren geleden, naaf Z uid-Frankrijk verhllisd , waar hij kan genietcn van een rijk e natuu.r vol ordlideee.n. Afgebeeld is een aantal vormcn va n ligritella nigra (1. f. ful va; 2,3. ssp. corncliana; 4. ssp. rosea) en (5) N ig ritella minia ta, voIgens Landwehr's eigen indeling. (Ide lie rechte n v(lorbeholld e n. N ie ts lI i ~ dc/.\o~ lIitga\'c' mag word t'n vcn·cdvo udig d . opg.;slagcn in en geau tolll(lti sC'crd gcg('\'ensbes t(lnd, of opcnbaar genlClCl kt, in enige vonn of op en ige \vl jze, he t7. ij c lc ktron isch . mec h~ni sch , d oor fotokopie0n. o p namen, of e nige ,1nd cre ma nie r. zond e r \'oo raigJJn .ch riftc lij ke toestf'm ming va n de a u k ur o f redactie.

LEi!: Orchika ju/i 1995

Cymbidium hoosai - Chin Niao

door Patrick Mal/Ilens Een col\ega van Tractebel, J05 Slechten, verraste me na het terugkeren van een studiereis naar Taiwan. Hij wist al een tijdje dat ik orchideeengek was en versierde ginds cen plantje voor me. Dij ecn lokale kweker Mr. Chen Ming-Cheng kocht hij een Cymbidium voor mij. Die Cymbidium was behalve van de nodige papieren ook vergezeld van een heel verhaa!. De plant zou llrigineel endemisch zijn op het eiland 'La nyu' in het zuid-oosten van Taiwan. Een eilclnd van \lulkanische oor­ sprong op zo'n 62 km uit de kllSt. De cultuur op het eiland overigens le unt dichter aan tegen de Philippijnse- dan tegen de Chinees- a iwanese. H e t eilclnd was oorspronkelijk over­ woekerd met ocrwoud en er was echt sprake van regenwoud. De regen­ val in het natte 5ci­ zoen (ty­ phoons) is nog steeds b ekend. Ook van dateiJand kltvam de ouderlijke kwekerij van Mr. CheJl, \loor men noodge­ dwongcn naar Taiwan verhuisde. Het eiland is eerst voor een groot deel omge­ vormd tot natuurre­ scrvaat en later kreeg het een minder fortllinlijk bes te1nming. Momenteel zou het imme rs grotendeels dienst doen als opslagplaa ts van Taiwanees nucleair afva!' Het ooit nog naM orchideeen ver­ noemde eiland (lan=orchidee) zo u heel W,lt ingcboet hebbcn op het vlak van natum. En als grootste aantrekkingspolen gel­ den momenteel de kustwatcren en een vrij grote (2.000) popu­ latie aboriginals van de Yami stam, welke als toeristische attract'ie word t gepromoot. Maar nu terug naar het echte onderwerp van dit artikeJ, Cymbidiul1l hoosai. De kweker gilf cen vrij omvangrijke omschrijving mee. e overigens zeer gezonde plant. moest vrij warm 12 0 tot 30° C gekweekt worden in een vochtige doch goed beluchte ruimtc. Een vast aantal uren zonneschijn leek erg belangrijk te zijn. De plant bloeit nlet als hij niet dage­ lijks 12 ullr licht krijgt. Volgens de kweker, 3.000 tot 10.000 lux lichthoeveelheid. De mogclijke belagers van de plant zouden enkele insekten zijn. 'Coccus viridid green' (een schildluissoClrt Red.) en 'Parlatoria pergandel constock' (waarsehijnlijk een keverachb­ gel. Maar de plant was gelukkig genoeg be handeld tegen all rlei ziekten en plagen. Dc plant zou gemakkeLijk moeten uitgroeien tot omvangrijke kluiten en lilat zich dan sehemen. Uit de 6 genera ties geleden voor het eerst opgekwee.kte pbn­ ten stammen al de huidige nag gekweckte planten. Destijds

zou men 250.000 N TS (New Taiwanese dollars) geboden heb­ ben voor de planten. MOfl1enteel is de handelswaarde gezakt tot z o'n 3.000 TS. Zijn inlandse naam Gouden vogel of Chin niao dankt hij aan de stempel die als een vogel gevormd is en een ,)udgel kleur hedt. De plant ruikt heerlijk. Verder is he t een terrcstrisch groeiende plant die op rotsachtige doch vochtige ondergrond groeit, zonder echte pselldobulben. We spreken hier dus va11 een lito­ fitische of terrestrische groeiwijze. De ongeveer 25 cm hoge bladeren zijn donkergroen en vrij dik en stllg, De plant ver­ keerde in prima conditie bij ontvangst. Volgens d e kweker moest ik binnen 100 dagen bloei zien verschijnen. En die belofte kWillTI de plant trouw na.

C. llOosai is even weI een oude naam. Die is in 1902 toegekend door Ma kino en als type plant gebmikte hij een in de Japanse Musashi provincie gevonden exemplaar, waarvan hlj herbari­ ummate riaal in d' Tokyo Botanical Garden in bewaring gaf. Het betreft echter ee n van de eerst beschreven Cvmbidiums, mcer bepaald C. sillCl1se. Een 500rt met een bijzOl\der groot verspreidingsgebied, zij hct met enige kleurvariatie. De plant groeit ook onder zeer variabelc omstandigheden. Van (JO tot 2.300 m hoogte en dus ook van zeer warm tot eer­ der gematigd . De allereerst beschreven C. -illt'l1se werd in 1802 beschreven door Jac ks 111 als EpidmdrIll1l sillellsc. VOOl" de plant geeft men dan ook heel wat varieteitsnamen op. f het bier over een varieteit gaat of een z uivere vorm van het type kan ik niet uitma kcn. Het is alleszins een prachtplant om in een verzameling te hebben en het zette mij er gelijk to aan om nog enkele Clflltbidilllllsoortell te ko pen. Spijtig genoeg heb ik niet wat meer van die coli ga's die me af en toe cens iets toe­ steken. Bibliografie: The Genus Cymbidium, door David Du Puy & P hilip Cribb, uitgegeven do r Timber press ISS 0-88192-119-X

Voor u gelezen

Carlyle A. Luer. 1993. leones Pleurothallidinarum X. Systematics of Dracula. 2.44 pag. 107 afb. in zwartwit. Prijs US$ 21,­

Idem, 1995. dee) XILSystematics of Bracruonidiu m. 146 pag. 67 zwartwit arb. Prijs US$ 21.­ Missouri Botanical Ga rden. ISS 0161-1542 Twee deeltjes uit de bekende serie gewijd aan PleurothalLidinae. Het eerste is een complete bebandeling van het geslacht DraClila en bevat ruim 100 soortbeschrijvingen. Deze z ijn gelijk aan die in de Thesaurus Dracularum en bevatten ook de zwartwit teke­ ningen van dezc uitgave. Voor de bezitters van deze serie dus eigenlijk overbodig, tenzij men een handzaam boekje bij die enorme llitgave wenst. Voor kwekers van het geslacht zeker aan te raden. De uitgave is strikt wetenschappelijk en bevat geen kweekaaanwijzingen. Hetzelfde geldt I'oor het tweede deeltje, dat gewijd is aan het onbe.kende geslacht Brncliionidiwll, maar ook enkele toevoegingen bevat mbt de geslachten Drcsslerella, Platystclc en Po rroglosStl 11 I. Het geslacht Brach ioilidiul/l, dat 64 soorten omvilt, alle in tropisch Amerika gevonden, is zelfs nagenoeg onkweekbaar. Een uitda­ ging om het onmogelijke toch te proberen zit er ook eigenlijk niet in, want de planten bloeien weinig en ongeregeld en de bloemcn zijn tee r en slcchts een paar dagen open. Het boekje bevat niet minder dan 32 nieuwe soorten. Kenmerkend zijn de beide armpjes aan de stempel die aan wecrszijden uitsteken naast de meeldraad, die 6-8 pollinia bevat. Wie in Midden- of Zuid-Amerika op safari gaat za l met vee I geluk weHicht een soort vinden e11 zal die, mits bloeicnd, kun­ nen benocmen met dcze uitgave. Tenzij hij/zij weer een nieuwe soort.vindt. Die kilns is niet klein, maar zal met het verdwijnen van de wouden sterk afnemen. Daa rin ligt ook de betekenis van dit soort uitgaven, in het nog tijdig vastleggen Villl de enorme biod.iversiteit van de regenwouden .

vdC 57 Orchideeen 3/96

Een botanische kennis­ making met Sarawak

Vcrs lag van een reis in de periode 4-10 / 1-11-93 (Vervo]g) 16oktober Al vroeg in de oehtend waren er allerlei bezigheden in het kamp; in de keuken werd het ontbijt bijvoorbeeld al klaarge­ maakt, waarna de boten weer snel in gereedheid gebraeht werden zodat we om aeht uur konden vertrekken. Het \Taren werd al snel bemoeilijkt door de vele drijvende booms tam­ men en d e ondiepe plekken in de rivier. Talrijk zijn de uitste­ kende rotsen, vaak begroeid met Nallclca sp. (Rubiaeeae), een klein struikje met praehtige witte blociwijzen. Het vereist een grote vaardigheid om hier zonder klcerseheuren doorheen te kornen. Diverse malen moesten we dan ook uit de boot sprin­ gen omdat hij dreigde vast te lopen. Een drage overtoeht was vandaag dan ook uitgesloten, ook al regende het niet. Het werd een bootreis waarbij voortdurend gemanouvreerd moest worden om te voorkomen dat de boot lek ZO ll slaan op gemene, seherp uitstekcnde stenen. Ook nu werd de bootreis weer onderbroken voor een bezoek aan een longhouse, waar we hetzelfde ritueel als gisteren ondergingen. Na een pauze van een half uur begonnen we aan de laatste fase, het was nog maar een uur varen. a deze bootreis, waarvan de onderweg opgedane indrukken nog lang in ons geheugen gegrift zullen blijvcn en waarvan we vele dia's en foto' s hebben gemaakt, was het ons duid elijk dat het onmogelijk is om de unieke sfeer later volledig te kunnen overbrengen.

BulbophlJlllllll spec.

58 Orehideeen 3/96

A. Vogel

Sarawak

A. Vogel

Toen kwam ook het moment, dat we bij deze lage waterstand niet verder konden varen, en s tapten we aan land. Aile bagage, proviand en gereedschap werd uitgeladen en verdeeld over twintig dragers. Het was onvoorstelbaar te zien met welk een gemak deze mensen 7.o'n enorme vraeht op hun schouders namen: elke drager had een gewicht van veertig tot zestig kilo op zijn rugl Op de zeer gedetailleerde kaart die Yii ons had gegeven, was de afstand te zien die we van hieruit moesten lopen, naar schatting een 'wandeling' van ongeveer vijf lIur. Veel gemak ondervonden we van het feit dat vanaf dit punt pad en waren gekapt en het niet nodig was om met behulp van parangs ons een moeiza me weg te ban en door het bos. Al spoedig bleek het niet zomaar een wandeling te zijn, het kwam neer op voortdurend klimmen en dalen en dat bij temperaturen in het bos van 30 graden C. bij een luchtvochtigheid van 85'1;, Er kwamen ook stukken afgebrand bos voor, waar men net rijst en mais had ingezaa id; op zuLke open stukken was de temperatuur al snel zo'n tien gradcn hoger. Het was dan oak heel verfrissend dat we tijdens deze tocht vele malen d rivier moesten doorwaden, waarbij je tot aan je navel wordt gekoeld door het snelstromende rivierwater. Al observerend vielen de verschillende manieren van lopen van de inlanders en de Nederlanders op: wat zijn wij dan een stelletje harken die allang niet meer gewend zijn aan dit soort omstandighedcn. Wij hadden de ingelaste rustperiode's, die steeds korter op elkaar kwamen te liggen, hard nodig om bij te komen, terwijl de dragers zonder ook maar een kik te geven doorliepen. VeeI tijd was er onderweg dan ook niet om naar aUe interessante dingen am ons heen te kijken, we had­ den aile aandacht en energie nodig om bij d e groep te blijven. Het kostte dan ook soms veel moeite om door te gaan, er zijn zoveel momenten dat je wilt stop pen om al met verzamelen te beginnen. Alleen de gedachte dat we daar straks een hele week de tijd voor zouden krijgell , gaf ons steeds weer moed om door te gaan. De vegetatie die we onderweg aantroffen was veelbelovend. Er waren vooral vee I epifyten zoals Ericaceae, Gesneriaceae, Melastomataceae en Orchidaceae. Zeer opvallend was de rijke bodemvegetatie. Je zag hier een enorme varia tie aan bladvor­ men en kleuren; dat gold al evenzeer voor de verscheidenheid aan bomen en struiken. Tegen vier uur bereikten we de plaats waar het kamp gemaakt zou worden. En toen gebeurde er weer iets waarvan we met onze ogen st nden te knipperen: alle dragers zetten hun bagage neer, een ieder begon aan zijn taak. Het was alsof alles al vele malen eerder is geoefend; er kwamen parangs (kapmessen) en zelfs een kettingzaag te voorschijn en zo werd in een mum van tijd een stuk oerwoud van 25 x 25 meter

gekapt. Aile bomen, dik en dun, werden zorgvuldig gekapt, deze diendl'I1 als fundamenten voor het kamp. Na anderhalf uur intensieve a_rbeid waren de contouren van het tenten­ kamp waar dertig mensen moesten sLapen, reeds zichtbaar. Als een van de eerst bouwwerken kwam de keuken, die snel gebruiksklaar moest zijn, gereed. Een houtvuur met daarboven keteJs watcr zorgde ervoor dat er al snel koffie en thee geschonken konden worden . Zonder uitvoerig werkoverleg was het tentenkamp, ruim voor de avond inviel, gereed en eenieder kon zijn plekje inruimen en de klamboe's bevestigen. Kokkin Jumiah, een medewerkster van het Herbarium, was al gauw volop bezig met de berei­ ding van het avondeten. lets over zessen, na een korte sche­ mering, viel de avond in, al spoedig was het aardedonker. Het aggregaat werd in werking gesteld en zo was er op een viertal punten in het kamp een lich~c, hetgeen heel plezierig was. Hct avondeten bestond uit rijst met vis en daarbij een kop thee of koffie naar keuze; (qua smaak was er weinig verschil), er wordt in beide dranken een enorme hoeveelheid suiker meegekookt wat eerst wei even welmen is, maar na een aantal dagen begin je het zelfs te waarderen. Het licht ging elke avond om half negen uit, maar met een klein zaklampje was het d,lI1 nog mogelijk om te lezen of om je dClgboek bij te wer­ ken. De nCld1t in hartje Borneo is werkelijk aardedonker en je ziet geen hand voor ogen. AJ snel werd duidelijk dClt een klamboe hier geen overbodig artikel is, het gonsde VCln allerlei ongedierte. Ook begon toen het donker was in het bos het avondconcert waarbij de cicaden de boventoon voerden, een he Is kClbaClI. Dichtbij rnijn slaapplaats dansten honderden vuurvliegjes; in combinatie met allerlei ondefinieerbare geluiden mClakte dit deze eerste nacht i.n het oerwoud tot een zeer speciale belevenis.

Cocloglj/le pilolidotioides

A. Vogel

17oktober Al vroeg in de morgen, even na vieren, terwijl in het kamp iedereen nog in diepe slaap was, WClS Jumiah al bezig het vuur aan te maken en begon zij met de bereiding van het ont­ bijt, dat weer ujt rijst bestond met een of ander prutje. Door de ons toegewezen dragers werd ons het ontbijt om zes uur gescrveerd; amper een half uur later gaven zij op heel subtiele maar niet mis te verstClne wijze aCln weer met ons op pad te willen: ze pakten mijn fototas en uitschuifbare boom­ zaag en gaven daarmee duidelijk ClCln dClt zij "er klaClr voor waren". Met hulp van twee drClgers en de man van de Botanische Tuin van Sernengoh, Ahmad Drahman, die in de komende week ook permanent bij ons zou zijn, gingen we op pCld. Vanuit het kClmp staken we de rivier over om aan de andere kant opnieuw het bos in te duiken. We verzClmelden nClast orchi­ deeen zoals J\PPcl1dicula, Blilbophylllll1l, Claderia en CoclogYl1c, ook vele andere planten als Aescirljllantlllls, DiSc/lidia, HOyll, en vertegenwoordigers uit de plantenfClmilies Araccae, MelastomatClceae en Zingiberaceae. Tegen twee L1ur keerden we terug naar het kClmp, waar de lunch werd geserveerd, bestaande uit rijst met vis, waaraCln als belangrijkste smaak­ maker grote hoeveelheden knoflook waren toegevoegd. Na de lunch werd het verzamelde materiClal ingesd1reven en van nummers voorzien. Planten die gevoelig zijn voor uitdrogen werden v()orzien van een klui~e mos, een arbeidsintensieve bezigheid. Op deze eerste verzameldag werden negentig nummers ingeschreven. Inmiddels hCldden we na dertien dagen al 337 kollekties verzClmeld en ingeschreven.

Bulbophyllllll'l dearh

A. Vogcl

Gedurende de resterende tijd werden er dia's gemaakt van 0.<1 een Amorphophallus waarvan het vlekkenpatroon sterk afweek van de planten die we eerder haddcn verzameld. Opvallend is bij deze planten, dat het vlekkenpatroon tot in de bladsegmenten doorloopt. Potograferen uit de hand kan meestal alleeJ1 tussen s'morgens elf uur en op z'n laatst 's middags dl'ie uur; daarvoor en daarna is het gebruik van een statief noodzakelijk. Het is ook aileen mogelijk om je kl0­ ren te drogen gedurende die periode want op andere tijden

59 Orchideeen 3/ 96

van de dag is de luchtvochtigheid daarvoor te hoog. De expeditie-leden van he t Herbarium waren inmid dels ook te.rug va n hun verzameltocht en hadden enorme hoeveelhe­ den materiaal verzameld va n ho utigE' gewassen. Deze collee­ ties z uBen dienen VOO I" ee n breed inventarisatie-project van dit gebied. N a ee n d ag van noeste arbeid, doorwee kt va n het zwee t, was een duik in het ogenschijnlijk heldere en scho ne rivierwate r zeer verkwikkend. In de loop va n de middag zagen we een aantal va n onze dragers, bewapend met harpoen en vooIzien van een duikbril, te rug komen van de jach t. Zij droegen een net vo l me t vis bij zieh, zodat ons du idelijk werd wat er 's avonds bij de rijst zo u worden gegeten. 18oktober Voor deze da g stond een g rote tocht gepland naar de top van de Entimau, 800 m. boven zeeni vea u. Reeds voor zeven uur 's morgens vertrukken we met ef'n groep van vijf personen, proviand mee voor onderweg en goec! besehermd tegen bloedzuigers (een leer nooc!za kelijke maa tregel in dit gebied). He! is een luxe om op pad te gaa n met twee c!rClgers want je hebt zo zcJf je hand en vrij om te klimmen. Op dit vmege tijd­ stip was de tempe ra tuur al tot boven de 20 g raden C. geste­ ge n en de luchtvochtig heid zat dieht tcgen de 100'!j,. Het voortdurend kUmlne n en klauteren wa zeer inspannend, het transpiratievocht stroomde al snellangs het lichaa m, en we b ' loten dan ook om op de heell\,veg zo min mogelijk te verzamelen en te proberen eerst de top van de Entima u te ber iken. a vijf uur stevig doorstappen stonden we op het hoogs te plLllt van die berg. Vanaf dat moment was aile aanda cht gerieh t op h t verzamelen . De gids wees ons op een palm die endemjsch is voor dit g bied: Areca dnyul1g (dayung = peddel naar de vo rm van het blad); hiervClll werden enkeJe zaailingen verzalneld . Plotseling schrokken we op van een hels kabaal va n krake nde takken dat zich boven in de boomkruinen afspeelde. l)t onze gro te verrassing zagen we een grote mannelijke Orang-oetang. Tegelijkertijd 1100rden we bet geluid va n een graN aantal opvli egende neushoonwogels die waarschijnlijk tijdens het cten door de Oerang-oetang waren gestoord. De

a anl1kol1lst op ecn gesellikte plan ts ill het bas wordt cr een basiskal1lp inge r/cill.

60 Orchid een 3/96

Bulbophylllllll spec.

o rchideeen die we hier verza meld ell waren o.m. Blilbopizyllu/I/. sp ., Blirmanllia (cen saprofyt), Coelogyne Ilaja, C. odonrdii, een ons onbekende Coclogyne met palmachtige bladeren, de tern:'s­ trisch groeiende CYlllbidiulll Inilcifolillm (de wo rtels groeien in een dikke humllslaag, juist op de grens va n klei en humus) , DClldroclziilll1l en Liparis. Andere planten die we verzamelden waren AcschYl1allti1es, Hoya, LycopodiuiII en vertegenwoordi­ ge rs uit de families cler ArLleeac en Zingiberaceae. Ecn bloei­ wijze van een plant uit de familie der Loranthaceae, een half­ parasiet, trok de aand ac ht door de intcns rode en gele bloem­ klem. Ons pad ging voor een groot d eel over een bergkam waardoor we regelmatig aan beide zijden ee n fanta stisch uitzieh t had­ den op het primaire bos in de wijde omgeving. Tijdens een korte paLlze be merkte ik een lichte irrita tie op mijn rechter­ been: het bleek een bloedzuiger te zijn die ill enkele men tijd zes tot leven keer in omvang ,va s toegenomen, ondanks de beschenning van specia le anti-bloedzuigersokken. De drage rs, die geen enkele bescherming droegen, grepen ook regelmatig naar hun voeten om de bloedzuigers Vim hun benen af te plukkell. fa een dag van intensief ve rza melen kwamen we om vier lIur weer in het kamp aan. We I·v erden d aa r door de kokkin opgevvacht, zij stond altijd direkt kl aar met een hartige hap, vaak eell visbal, (een Sarawilkese variant op onze oliebollen) . Koffje en thee ston­ den heel welkom op het vuur te pruttelen. Uitrusten was er echter niet bij: er was nog veel werk te doen om de verzameldl:' pbnten te regisrreren en te verzorgen. Gelukkig had men midden in het kamp een groot zeil gespan­ nen waaronder we tijdens de hevige regenbuien, die vrijwel el ke al'ond rond vijf ullr losbarstten, door konden werken. (wordt vervolgd)

A Vogel

A Vogel

Valkuilen voor beginners (4) Advies 5: Als 11 twijfelt of II wei ofgeen water Zlllt gevell: geef dal/ gem w ater. Elk kweker van orchide.een zal zonde.r meer beves tigen dat m eer orchideeen de g e st gevcn door het krij n van te veel water dan van te wein ig water. Tc weinig is natuurlijk ouk niet goed. Een begonia, om maar een bekende plant te nemen, zal bij watergebrek een duidelijk signaal afgeven: de plant zal zijn bladeren laten hangen. Dat signaal is duidelijk: je moet de plant n lt water geven, Orchideeen zijn wat dM betreft bijzon­ def las tige planten. Ze ge ven dat signaal van slappe bladeren niet a f. ALs ze w e i eeTl s ign aal afgeven, is h et m eE.'. tal te Iclat. De vraag ' - d an oa k: hoe weet ik hoeve I w a ter en op welk moment eell orchidee nod ig hccft 7 Da t antwoord is in theorie erg eenvoudig: je die..nt te w e ten ho ·' een orchid ee gekw eekt w ordt. Meestal kWl. je daaro ve r w 1een aanwij <.ing krij gen als je weet w aa r d ie ·p cci.fieke orchid c n jn thuisla nd heeft. Een orchidee die bijv. in een land m e t een moes nklimilat groeit, is gcheid onderworpen aan een drog per iod e die wordt afge­ wisseld door een nattc peri od e. In de kas houdt dat in dat die orchidee een bepaalde periode (en da t is bij oos de winte r) een droge pe ri de (=rustperiode) nodig heeft . Zoals ik in de eerste ilflev~rLng van d eze 'er ie al heb uiteen geze t, kom je te we ten d oor veeI te lezen en te . herlezen. Ve rder als u een nieuwe orchidee koopt, a lbjc! vrilgen hoe hij gekweekt moet worden. Maa r da! lost ruet he t gehele p robleem op . U m oet illtijd in h t achter hoofd houden dat On2e kasorchideeen, voor ,!Over ze pse lldobulbcn hcbben, voo r een groo t d eel epifieten en lithofieten z ijn. Ze groeien Of o p bnrnen of op rot -en. Dit zijn plallt 'n d i praktisch illtijd p se ud ob u lben hebben. In elk gev al zijn hun wortels (althan !' een d cel erva n) illhjd bl otge­ steld aan de lucht. In h un natuurl ijke groeigeb ied worden de planten met hun wortcls nat aI ' he t t ge nt en drogen sn I w eer op als de regen ophoudt. ok in el.'n zogenaamd na tte periode regent het nie t a ltijd. Ook da n rijgm de wortets kans \ eer op te drogen. at mo 'ten w e in onze potten zo O'oed mogelij k proberen n a te boot1len. Ik ga allereers l in op h t gieten van planten die pseud obulben hebben, w aarna d e or hideeen volge n d ie geen pseudobulben hebben. In de vorige ilfleve rin g h eb i.k al ilangeg 'ven dilt he t potmeng­ s l luchtig m oet zijn . Als het potm ngsel niet meer luchtig is, zullen d e w o rtels oo k nie t voldoen ie kunn n opdrugen. Dan eerst d e orc.bld ee in nie uw v ' rs op p Jt.lThcl teri a I z tt 1. PilS d aa rnil heeft beheerst wate rgeven zin. H et be t is de potten in zijn gch ee1 t d mpelen. De killit wordt d a n goe nat. Bete r een keer goed nat d an enkele keren zo'n be tje nat. In de trop en regent het meestal ook niet een beetje , maar als het daar regent, regent het er m et overlui ging. I a gieten of dom­ pelen de pot goed laten uitlekken en clan d e orchidee maar even een ilantal d agen (77) of en we k (77) ve rge ten. Ja, die vr ag tekens I Het ad vies is altijd: a_ls u ook ma
gieten of dompelen. iltuurlijk, orchideeen d.ie een lange

drage period e moe ten doormaken om bijv. tot bloei te kllnnen

komen, niet gi ten . Ik noe m ge n voorbeeld en van z ulke

planten omdat dat nu bepaald gcen beg innersplanten zijn .

Merki u dat van een bepaalde plant de potkluit niet meer

(voldoende snel) droog wordt, dan is de kans groot dat de

wortels van die orchidee het al hebben laten afweten. Dan is

er lecht een radicale p lossing: d e o rchidee voo rzien van

nieuw potmateriaal en de eerste tijd wat voorzichtig waterge­

ven. Als d e nieuwe wortels verschijnen, k unt II wat roYiller

wat r geven. U staat vers teld weJk een rebren eratiev ermogen

een orchidee heeft I

N u iets over he t watergeven aan orchideeen die ni ,t over

pseudobulben beschi kken. D e orchideeen h ebben niet de

mogelij klleid een reserve vootTilad water op te siailll . Dat

houdt du~ al au tomatisch in dat u dit typ e orchideeen nooit

helemaa\ d roog moe! IMen wo rd enToch hebben (Jok d e wor­

tels Viln p ud obulbeloz orchideeen lucht rond om h u n \ or­

tels nodig. Dus ook die tropische orchideeen altijd planten in

een wat luchtig potmengsel. Tot d eze g roep rch i eeen zon­

der pseudobulben beh oren twee belang rijke gesla ten wadr­

van v r' d1illen e soorten ze.e r geliefd Li jn bij de kwe ke.rs:

Pllhiopl'riilul11 en Phaillel/opsis. O ok zijn er k w ekers die gespe­

cia liseeI'd zijn in h ,t k weken van soorte n lIi t d m inder be ken­

d e pse udobulbeloz.e ges lachten P1ClIl'otlll7/1i:;, of Milscievil/lill .

Beide zij n grote - en in teres. ante - geslachten.

De or-chidee die ik d eze keer bespree , en cen echte beginncrs­

plant is, is een , zna ls in d e wilndelkring
genoc md , el~n "PilI" En wei Papiliopcdillllil sukhakillii.

Paphiopedilum sukhakulii

Dit i een echte beginnersplant: fraai en gema kkelijk te kwe­

ken. it eigen ervaring onder-chrijf ik dezc conclusie.

Volgens kc nners ook een heel geschikte \lcl1L1 ssclzoel/ voor op

de vensterban k. En dat kun nu bepilil ld ni t zeggen van aile

PapiliopediluJ1ls.

Dez orchidee werd pas in 1963 ontdek t door Sukhakul in het

noordoosten van Thili land op een hoogtc van ca. 1000 m.

Daar groeien ze bij een temperatuur van 18 it 20 0c. In die

jdren cen heel dure plant, maa r later bleek een Duitsland

ge'importeerde parti j PIlplziopediill1l1 callosum in w erk lijkheid

uit P. sukhllku lii te bes taan. Meteen zak te de prijs en w e rd de

orchid ee heel populair.

De lancetvormige bIade ren van ca . 15 bij 3-5 em zijn -licht- en

doni< rgt'oen ge marmerd. De gro te bloem · taat op 'en 10 tot

o cm laJ1ge b loems tengel. De kle ur van d e bloe m i moeilij k in enkel woorden te bescluijven, In elk ge val komen de kleu­ ren oro n en bruin in d p .tnlen en epa len v oor. De schoen is < n bo 'en roodachtig gead e rd, maa r gaat onder over in de kleu r geeIg ro n . Maar .... er %ijn vele varia ties in kleur. Deze orchidee laat <'-iell heel goed kweken in d e gematigde kas, mila r I.e I he t ok goed dOen in een Wilt warme rc ruimte. WeI houdt P. slI kllllku lii van een koele yoet en he ft d e p lant bchocfte ililn v rij vee] Lid lt. Ze t d e plant in een kle ine pot bij voorkeur in een mengse l bcstiland uit osmund a, aangevuld met wal beuken blad en sphagnum (veenmos). De plant, die imme r. g en p seudobulben hceft, mag nooit helemaal opdr­ ogen. Er is g en uitgesprok n rusttijd. Deze orchidee moet u be 'list ko pen . Om d prijs hocit u het nu n ie l m eer te laten; er z ijn er nder h lssen t'en gr ot aantal exemplclI'en uit zilililingen verkr gen. Y.o. Fcike11l1l

Wie kan mij helpen aan (kopieen van) de 8 verspreidings­ kaarten, beho rende bij "Monographie und Iko nographie der Gattung Oplll'ys" van Ericl1 elson (l %2)7 Jan Wis. Berkenstraat 3. 1657 AJ Abbekerk. Tel. 0229 581391

61 Orchideeen 3 / 96

Kijken in de tropen

Deze kop heb ik geleend van Mevr. Mulder-Roelfsema, van een artikcl in orchideeen 93/1. Beschouw het een bee~e als een reactie op dat, en vele andere reisartikelen die er in de loop dcr tijden versche.nen zijn. [k mis in die artikelen steeds iets. "We vonden dit en we vonden dat, die bloeit er mooi en dje...". Oat is leuk allemaat maar wat heb je d'r an? Even beter opletten en je kunt misschien echt iets bijdragen. Meet eens iets op. Er liggen vragen genoeg; wat zijn de omstandigheden waaronder die plant groeit? Hoe krijgt hij water? Wat is de kwaliteit van het water, Hoeveellicht krijgt hjj, groeit hij naar het Iicht toe of eerder er v, naP Wat zijn de eigenschappen van z'n gToeiplaats; gladde stam, mos, vezelig, wat is de pH? Is-ie aangevreten) Hoe is de verhouding tussen wortel en blad ... ik noem er maar een paar. Alles wat je .:0 meet is natuurlijk niet meer dan een momentopname. Hoe meer van die momentopnamen zich opstapclen, hoe meer je van die plant te weten komt. Dan kun je na afloop altijd nog besluiten aUes naast je neer te leggen en een heel andere manier van verzorgen te kiezen. Mijn interesse in orchideeen is een verlengstuk van een heel ander hobby, het verzorgen van reptielen en amfibiecn. Vanuit dil' intere.sse heb ik een aantal malen de tropen bezocht. Daar had ik dan een hcle uitrusting voor bij me: een aantal se~es om waterkwaliteit te meten, een thermometer, ee.n hygrometer, een luxmeter en niet te vergeten een fototoe­ stet want dat laatste apparaat kan m.e t een bce~e moeite ook als lux-meter gebruikt worden (zie Blaauw, 1982). Vinden we (ik reis altijd met m'n vrouw en soms nog met een andere ge'intercsseerde) een plaats waar een bepaalde kikkersoort voorkomt, dan mete.n we de omgeving op. Hie.rbij blijkt een dictafoon~e erg handig en vooral ook sneL Later, 's avoncls in een hotel, werken we het een en ander wei weer uit. Tusscn aile kikkers en hagedissen door staat er wel eens een enkele orchidee, waarV,ln ik dan, al of niet met opzet, ook het een en ander opmeet.

Resultaten Thailand We bezochten Thailand in juli en augustus 1987. Oat ZOll het begin van de moesson moe ten zijn, maar die bleef dat jaar opvallend lang weg. Zodoende was het er droger en warmer dan gebruikelijk. Doi Inthanon. De top van de hoogste berg van Thailand, Het is er mistig en kOlld. Om ]4.00 uur is het er ]4.soC. Op de bodem gemeten: 125 lux. Daar groeit niets, op de takken; CocIogYl1c sp. en DCIldrobium sp., maar niet in bloei. Even onder de top: Tll/.l/lia alba; in de berm, aan de rand van het bos, in vochtige humus: 16°C en 6000 lux. Mae Hong Son. De kruin van een Teakboom, afgezaagd en blijven liggen, blijkt een schat aan orchidee~es te herbergen. Geen metingen gedaan, want het is geen natuurlijke groei­ plaats. Hoewel, de kruin ligt er al zo lang, dat de planten zich weer naar bov n beginnen te rich ten. Op de teakbllom: DClldrobiuJ1l aggrc.galulI1, Sc/lOcl1arcl,is fmgal1s (volop roze pluimpjes) en \lal1da. 32°C in de schadllw om 11.00 uur. Hot: Een natullrlijke groeiplaats van Dl'11drobill111. aggregalll111: 11000 lux. Dito \lai/da sp. 8000 lux. Groeien op schubbige tak­ ken, hebben veel en dikke wortels. Koh Samui: Groeiplaatsen \lal1dl7-achtige planten: 900 tot 6000 lux op een zonnige dag. Kao Yai: Vindplaats Phall1cl70psis sp. Op booms tam. op 1 meter boven bodem, licht: 1500 lux. temperatuur 29 graden, relatie­ ve luchtvochtigheid geschat 8m.;,. WorteIt op de van druipwa­ ter vochtige starn. DCl1drabium cruentatl1111: in bloei, in bijna ongefilterd zonlicht: 30.000 lux. 33°C. Overigens kent dit park een "orchid fall" een waterval waarboven inderdaad zeer veel orchideeen groeien, zoals Vanda's, PllOlidola, Eria,

62 OrchideeE!J.13/96

III de kruil1 van eel1 0111gchakte tcakboolll Bulboplryllllll1, COCIOgyl1l' en dergelijke. Ecuador Alluriqujn en omgeving. Dit plaatsje ligt op ongeveer 800m,

op de westhelhng van de Andes. De temperatuur in de laatste.

wee.k van Juli loopt er uiteen van 20°C (reI. vochtigheid 95(10)

in de nacht, tot 28 c C (reI. vochtigheid 70'X,) op het heetst van

de dag. Het is er grotendeels gecultiveerd land, met koffie- en

sinaasappelstruiken. Vooral de laatste zitte.n vol met allerhan­

de epiphyten.

[n de tuin van elllS hotelletje: Call1pyloccll1rum 111icral1ti11l111,

Diehm sp. Een M.axil/aria-soort die lijkt op aCfllifolia, een witte

Sig11117tostalyx en een groot aantal varens en Bromeliaceae.

Licht: 4000 lux op een bewolkte dag.

in koffieplantages in de omgeving: pSYc/l1"11orcilis plisiia en

P. glosso111ystnx. Op de groeiplaats hiervan om 11.30 ulir op een bewolkte dag 3300 lux. Verder, op een zonnige plaats En eydin fmgal1s c11il11borazoensc en een vreemde bromelia met ijzerzaag­ achtige blaadjes: Pitcaimia hcterophylll7. Langs de hoofclweg van Quito naar Santo Domingo de los Colorados troffen we een st ile rostpunt aan die geheel met orchideeen overdekt was. Het betrof bier diverse vormen van

Epidcl1drwn's: ballmal1il71l11111, secundum !!11 radical1s. Temperatuur 18°C en ongefilterd zonlicht, al moet ik erbij ver­

tellen dat hct een noordoosthelling was.

Tussen Loja en Zamorra, op de continentale schc.iding:

gedrongen nevelwoud, met korte knoestige en met vooral

korstmossen begroeide takken. De meeste planten staan er in

de volle 20n, maar in de praktijk hangt er doorlopend mist.

Het is er erg winderig, waardoor de ondergrond toch ook

v,'eer droog wordt. Hier weer Maxil/aria-soorten en ve 1

Plellra/hlli/lis en Rcstrepia.

Langs de 'hoofdwcg naar Macas' (op de kaart staat de weg

aangegeven d or twee rode strepen en inderdaad, er lopen

twee strepen door het landschap!) groeien in de berm grote

hoevee.lheden Sabra/ia's. In de zon, met de wortels kruipend

over de natte klei. Daartussen ook in del" berm, op drogere

stukken, roze Epidclldrll111 sp. en verschiLlcnde Epidcndru111 110C­ 1111"1111111. Verder groeit er op een beschadllwde plaats in de

natte klei Habel1aria l11011orlrizza, In de lage plantegroe.i in de

berm groeien ook Ei/cant/Ills sp. en TrigcmidiwJ1, min of meer

hangend in de kruidenlaag. M.isschien zijn het uit de boom

gevallen planten die verder gegroeid zijn. Ze krijgen licht

gefilterde zon. Deze we.g loopt op ongeveer 1200 meter. De

nachttemperatllren dalen er tot rond de 18° ., overdag kan het

op heldere dagen tot 30°C oplopen, maar op de meer mistige

dagen blijft het rond de 22° .

In de spatwaterzone van een grote waterval langs de weg tus­

sen Gualaquiza en Limon Coella groeit in de mos en kruiden­

laag een 'krllip'-Oncidiwll, 20 een van het type waarvan de

knoLlen als het ware aan een liaan zitten en soms op tientallen

centimeter afstand van elkaar. Per bloeistengel twee grote

bloemen met cen opvallend gele lip. Deze waterval ligt op

1800 meter hoogte en met 15°C op een bewolkte dag is het er

kil. Deze plant groeide in de schaduw. In de buurt mat ik op

d e groeiplaats van een Mllxi/aria 20500 Lux op een bewolkte dag. Costa Rica In d it land heb ik h eel veel plaa tsen bezocht en daarbij zeer veel orchidee-planten ge vonden. Ik bepaal me d aarom tot die waarnemingen waarover ie ts te melden valt. Bras,llvolll l1odosa heb ik steed s gevo nden op korte afs tan d va n het strand, op palmbo men, .in d e zon. Een enkele keer ook wei in het binnenland, maa r dan onder soortgelijke o mstancLighe­ de n, op een ka le s tam in de .lon. uchttempera turen tusscn 24 en 27°C, bij zeer hoge luchtvochtighed en. Door d e zo n en d e wind echter zijn d ' wor t~' ls s teed s dmog. Een witte Rodrigtli?zill vonden we in d e dicht schaduw op de kale ond erste takken an een amand elboom (Tefilli nll/a call1ppll).24-30° op de vindplaa ts. Een rijk e v indp laa ts van alle rl ei epiphy ten troffen we op een open plek in het nl'velbos va n he t na tionale Park 'L'Amjstad . Op 2000 me ter in he t echt nevelbos heer t er een tempera­ tuur van tussen de 12 en 19° . Daar, op aa n de zo n blootge­ s telde stam men S'Toeiden Lockhllrdtill sp., een zeer do nkerp aar­ se, bijna z warte Maxilloria, heel veel polletjes va n n'islde/in I ri­ dllctyli fes, d iverse l~ es l repia en Siellis. De m oslaag wa arin deze planten groe iden was er ta me lijk d roog. Een Telipogoll-soo rt vond en we op cen vochtige steen op d e erro la Mu ert " op 3000 me ter. De tempera tuu r d aM lig t tus­ sen de 6 en 16° en kan af en toe ond r het vri es p un t d a len of op e1 erg z()nni crl;! dag tot boven de 20° oplopen . De p lant­ jes g r ciden op een open plaats, licht beschaduwd d oor een boompj . In d e bloem z it een z e r gocd ont\ ikkeld imitatie­ bijtje, waa rover ik in een a nd e r blad eens gesch reven he b (Mudde, 1994). Oncidill"l cellol/ata, Epidendrum stalllfordillit um en Mllxillaria cra. sifoIia groeide n op de tamelijk ka le ta kke11 va n hngc bomen op be t schiereil and N icoya. In novem ber, het begin van d e drog bjd, is he t er wa rm (25-32"C) en vooral droog. De luch tvoch tigh e id kan overd ag d ate n to t onder de 60%. c orchid een groeien op ta kken \l iln bladve rliezend e bomen en staan d us vil naf november to t april in de zan. Da t levert soms lichthoeveelhed en va n meer dan 50.000 lux op . Wat ik ga doen, ooit D h ierbovenstaande waarne mingen geven na uwe lijks ant­ woorden op de v rage n die ik in de inleicLing h eb g steld. lk ben ook ni t het bas in g gaan met cl e bedoeLing d ie vrage n tl' bea ntwoo rden, althans n ie t voo r orchid eeen . Ik ka n me ech ter voorste llen d at het de m oeite w aa rd is een, een keer he t bos in te gaa n met in he t achte rhoofd een zelfgekozen on dcr­ zoeks opdra ch t. Is ik ooit no g ens naa r Ecuador g,l, ;:a l ik c.r

Bmss(I'Uoia lIo dosa; La Selva, Cos ta Ri "a. Op e n pa lm lan gs de "'' 'eg. (eerdeT a fg ebeeld in Lac: rta).

alles wat ik aan vindplaatsen Vel n PSlfchmorchisjes tcgen kom zo nauwke urig I1logelij k beschrijven wa t betreft vindplaa t , oost of w es t van d e sta m, beschaduwing, wortelges tel en ver­ I1loedelijk leeftijd , het bovengenoel11de rijtje kortom. He t lijkt even e n saa i we rkj e, mil cH ik Vi et uit ervari ng d a t d el t weI mee valt. In d e eers te plc1ats heb ik gem erkt d a t je tijdens zo'n intensief onderzoek heel wat mel'r ziet d an elb je aileen maa r een peld doo r d e jungle a floopt. Be ter kijken op d e v ierkante m ter is vaa k heel wa t int ressa nter d an da t. Vervo lg ns kan he t geb uren d a t je, als je il l die gegevens naas t elkaar leg t, he t p el troa n inee ns duidelijk wordt en je ineens ziet, wa t er schort aa n d e gebruike.l ij ke kvveekmethode. Da t is een e rva ring die het 'saaie' we rk zeker d e rnoeite w aard maakt. Denk hier nog eens aeln, a l. u naa r d e tropen gaa t. Peter Mudde. Litera tuur. Blaauw, O.H. 1982. Cenoeg lieht? Lacerta 41: 22-23. Mudde, Peter, 1Y94. Bijen bedrog. ens en We tensch ap. 21(5) : 308-310.

Stuif es in (30) Insektenann land i ' uw-ZeeJa nd ke nt een hnnderdtc11 orchideeen, w aarvan een d eel nog nie t offieiee l bescluE've.n is. De geslaehten Wi1M toe Zt' bellor n v inden we ook in Alistralie, zoab Caiadenia, Cairllllll, TheiYJllil ra, Curybas, Prasop/'lIjlltll n, asirudia, Chiloglottis, Cyrtosllj/is, Pteros /-y/is en Cryplostylis. H et zijn in rneerderheid aa rdordl ioeeen. Wat d e w ijze va n bes tu iving betreft va n deze orchideeen is er iets lwe i bijzonc1ers aa n :ie ha nd : he t g roo ts tl' d ed p lant zich voort door z lfb s tui ving, ongeveer fiO %, t -r w ijl mon diaa l gezie n sle hts zo 'n :; 'Yo v n a ile orchideecn volge ns Ca la way en Dod 'on va n dit m ecil anism gebruik maa kt. Dc acb terg rond van dit ve rschijnsel is he t feit da r bepaaJde groepen inse kten, waa rond er bij .n en w sp n, me ar s lecht v 'rtegel \ oordi gd 7ijn en maar in kl 'in' aan tailen voorko­ men . e 40°/', doo r insekten bestoven soorten wo rd en voo rn a­ m elijk b zocht d oor vliegen CD w aa rs hijnlij k nClchtv li nde r en kevers . Hoewcl Rid1ard Primilck ·te ll d a t blllemb ' zoeken de insekten !lie t schaars zij n op ,w nnigc dagen ~ n f3 ri an Molloy da aruit afle iclt d at het genoemde argu rn nl dus niet moct w ord en verschJt, ZOli het met na me d it f it kuruLen z ijn d a t een ro1spe Il. H et klimail t in i u w-Ze'l, nd i!> noga l vuchtig en het a<'lntal regen d Clgen groo t. [nteressa nt is een vergelijking va n ' oor\en di e ook in AustraW' voorkn men : - ThelY!ll itm (Ill'll/'ll ~ in beid e g€' bied en zellbestuive nd; - Thelym it-ra ixioidcs is in Aus tralic insekta fh ankelijk, in ie uw-Z elc nd ;:elfb tu i end ; - Cnlptostylis slilm /ata is in be ide la nden in sektafhank e lijk en w nrd t er d o( r hetzelfde, evenccn: in beide lemd en 'oorko 111 nde illsek t bes toven; - Chi/og/ottis SUl li lii is in be ide ge bi cd ~~n insekta fh ankeliJk mailr in N iellw-ZecJand ko m I 7ijn estui ver n il:'! oor. He t is een t
63 Orchideeen 1/ 96

Ret geslacht

Cymbidiella

door Jo Jansel1

2

I

Ih

. I

V.

•

I

3 em. I

I

1 in .

2em

1

I

J

I

'"

1 lin.

Sinds enige tijd zijn er plantc!n be chikbaar uit Madagascar. De me st n onder ons kennen de mooie, overwegend witte bloemen van Aenmgi. en All, m eC lIlII. Daarna ast groeien er op dit eiland bij het zuiden van Afrika nog heel wat andere juweeltjes. H icr w ilen we het hebben over het geslacht CYlllbidil'IIa. Over de soorten van d_it ges lacht is vanaf het begi.n nogal wat vef­ wa rring geweest. Ze 7.ijn wat ov r n weer geklassce rd in de geslachll'n ymbidiwl!, Grnllllllallgis, Calogioss lIlII en zelfs Li117odnn llll, om uiteindelijk onduda k te vind en bij Cljl77bidiella. De huidig geslachtsnaam verwijst naar d uiterlijke gelijke­ nis van de planten m et CYlllbidiul7l. Niet zo heel ve rwonder­ lijk, als men weet dat de vindp Laa tsen van de CymbidiuiIl (Indi., Thailand) ooil hoord n tot het Afrikaans kon lincnt en in de oertijd 'afgedreven ' z.ijn naar Zuid-oost Azic. Bij d e 'botsing'is hc t Hi ma layag bergt> onts ta an. Madagasci1r is toen ergens hal erw ge blijven hange n. p dit og 'nblik z ijn r 3 soorten bekend binnen het geslachl Cymbidiella. Ze hebb n aU dde nogal verschillencle groeiplaalsE!n, en vragen dus elk een spccifick e cllltliur. CYlllbidielill pardoiina Dil is duidelij k d e mooi. te e n oak d e m' ·t g,kweekte soort,

< I was L.e beter bekend onde r hac r ndere nc 8m, IJl11bidiciil7 rliOdocllcila. Zc grocit in de afgel gen streek van Pef1net. 0 naam "parda lina" verwijst naa r en luipaard, de petalen zijn n a rndijk d uidcl ijk gevlckl. Deze soort ~oe il meestal samen m e t e 1 special hertshoornvaren, PJlltyc(rrulIl llIodllgaswn errsc:. De p lan t lijkt ::;t rk p een Cym bidiLlIll, mel stevig ovalen b ulben n tijv l Oa -1:0 em longe blade n . Tn de Will t r of I nte verschijn t e r aan d e basis van d e bu lben een ste\'ige b loemstengel, me t rru, meer d,m 20 stevi e bloemen. D bloemen gaa n om de b urt open. Zij zijn to t 8 m gm t. De sepdlen n p talen zijn lich tg rocn, de lip is bloed rood. T~ pisch voor dE!ze soo rt·, is d at de pc talen zwa rte vlckkcn h bben e n

64 Orchideeen 1/ 96

dat de voorzijde van de lip duidelijk breder is dan de basis. Cymbidiella flabellilta Deze soort lijkt sterk op de vorige, maar heeft kleinere bloe­

mel'l . Zij komt voor aan de zeekus ten nabij Ambila Lamaitso.

Deze planten zijn terristisch. Zij groeien in zand, gedeeltelijk

in de schadllw van wa t struiken_ Zij hebben typisch een krui­

pend rhizoom (=wortelstok) zodat het wat moeilijk is om deze

plant over te houden. Men kan de bloemen onderschejden

van de vorige soort door de volgende punten:

- De petalen zijn niet zo sterk gevlekt.

- Ze staan naar voren en omsilliten de zllil.

- Het uiteinde van de lip is ongeveer even breed als de basis.

- De zijranden van de lip zijn vrij sterk gefronst.

CYlllbidielia fa icige I'll (vroeger bek nd ab Cymbidieila lWlllbintii)

Deze soort groeit in de top van de raffiapalmen en heeft verre­

weg de grootste bulben en de meeste bladeren. De bloeme n

zijn gemakkelijk herkenbaar: de onderste sepalen I.ijn si kkel­

vormig naar het midden toe gebogen. De lip is mooi gefronst,

wit met een donkerbruin ra nd. In tegcn telling met

CymbidiulII groeit Cymbidil'lia in de warme(eventueel gematig­

de) kas met een overvloed aan licht en met een hoge lud1t­

vochtigheid. Ze zijn echte_r wei gevoelig voor felongef ilterd

zonJicht. Ze hebben ecn gevoelig wortelgestel en moeten dus

%0 weinig mogelijk

verpot worden. AI po tmengs I is bark of vezelturf g ·chikt.

Samen kweken met de kompaan ult het wild Pilltycerul/l

lIIadagascariclIse is niet nodig, maar vormt wei een mooi geheel

in een pot. Cymbidie/la heeft, in tegenstelling tot Cymbidium,

ook geen behoefte aan een droge rustperiode.

Uit Orchika: November 1995

Verslag bijeenkomst lMasdevaliia-werkgroep 25 mei 1996

Op zaterdag 25 mei 1996 was cr wederom en bij e.l1komst van d Werkgroep in het bijg ' bouw van d crefo rmeercie kerk te Lunteren. Vanaf 12.00 um stonden de clemen open voor d e Ii fhebbers van aile ' wat met Pleurothalli6iden te maken heeft. Vilnllit geheel ederland was men aanwezig n 7.elf~ mod 1te.n wij enkelc Be.l gische orchideevri ncten begroe­ t n, Door een ilantalliefhebbers waren diverse bloeiencie p lanten meegebracht. Omstreeks 14.00 Ullr werd de vergadering gellpend door de voorzitter. Hierbij werd de spr ker van deze middag de heer Schmidt uit Wagening n van h rte welkom geheten. De hr Sdlmidt gaf deze midciag een v ~)(l rdra h t me t dia's over zijn rei naar en d or Venezuela en over ems s treven de daa r geldende groeioms tandigileden over te bre n n in onze kG 5­ jes. Het w rd een bijzonder bo 'iende voordracht, met uitaard veel foto's van pla nkn zoab I.e in de na tuur groeien en zelfs hoe Z l' ald ailr bloeien. Tevens gaf hij duidelijk aan wat met name de klimatologische omstandigheden zijn, waaronder dezp pl
.-

Helaas is in he! vorige nummer (3/96) een verkeerde naam vermeld bij de omslagfoto. Het betreft hier Dendrobium aphyl/um , een foto van de hand van K. Eisses , Onze excuses. He bijschrift bij de foto op pag. 48 had, in overeenstemming I met de inhoud van het artikel , Dendrobium aphyl/um moeten luiden , ipv Dendrobium pierardii.

Van der Hoff boeken Postbus 49

5430 AA Cuijk

Fax 024 3733436

o.a. volgc1ide boekcn leverbaa r: Orchideeen in Z uid-Limburg, C. Kreutz, herdruk ge limiteerde aplo ge van 700 stuks, Orobanche, C. Kreu tz, 160 pag., 171 klellrenfoto's,

tekst in dl1its en engels, Ca ttleya Witl,ner del'll f 58,- decl 2 f 57,cleel3 Ca ttleYi] vVithner deel4 Ill! nag inschrijfprijs va n

f

89,­

f f f

68,­ 64,64,­

Redaktie. _.

fan tsle /lIG and'

Flore d 'n friquc cf'ntrale: Orchidaccde part 1, Ceerink,

franstalig, 2 9 pilg., tek., 16 klel1 ren fo to's f Flor ' d'a frique centrale: Orchiddceae port 2, ]. Vermeulen/ B. Petterson, fran sta Jig, 420 pag., tek., 32 klellrenfoto's,

beschrijving geslachten Bulpophyllum en Nervilla, f

Exursie naar Suriname Vanaf 27 maart 1997 tot en met 1 mei (of * mei) 1997,

dus 5 of 6 weken.

Prijs f 1990,-.

Voor meer informatie kunt u bellen met Henk Verheul.

Tel. 030-2443372 of 0345-579797

79,­

119,­

Lijs t me t literatllllr op aa nvraag gratis vcrkrijgbaar.

FOG - MACHINE Uw Orchideeen hebben veel licht, warmte en een hoog vochtigheidsgehalte in de lucht nodig, om zich optimaal te ontwikkelen.

(~

~ ,

effektieve en goedkope manier voor het ideale vochtigheidsgehalte in uw broeikas .

C. UNGER

O rtsstrasze 4, D-56379 Scheidt

Duitsland, Tel+ Fax 0049/6439/5307

Reinhart Orchideeen Westerveen 16 9751 HW Haren

tr

050 - 4062455

Open huis

6, 7 en 8 september 1996

U kunt ons vinden als U op de Rijks stJaat weg Haren en Glillll11cn de Viadllct weg in slaat

q]l?/ ~ (!),.du~~ Orchideeen-kwekerij Huub en Truus van Campen

-

._

~ We bouwen af. Wegens reorganisatie nu met korting. Geopend dinsdag tim zaterdag geen prijslijst U rijd! de afslag Hoorn-Noord-Zwaagdijk-Wes!

ORCHIDEEEN WUBBEN Groot assortiment Orchideeen en Tillandia's.

Tolakkerweg 162

3739 JT Hollan dsche Rading

Telefoon 035 - 5771 222 - Fax: 035 - 5772103

en Jaarna de cerstlC weg links neemt

.

op u te wachten.

Prijslijst schriftelijk aanvragen Openingstijden : maandag tim zaterdag van 9.00 u tot 12.30 u en van 13.30 u tot 18.00 u

t u s~e n

( lit, •

©.~

Botanische Orchideeen. de meesten uit zaad gekweekt en hybriden.

• Oppotmaterialen • Diverse soorten meststoffen • Gewasbeschermingsmiddelen in kleinverpakking

Iedere zaterdag open

van 09.00 uur - 17.00 uur

Geopend: dinSdag tim zaterdag • 10.00 tim 12.00 uur 13.00 tim 16.00 uur

In onze kassen hangen en staan zeer veel Orchideeen en Tillansia's

".

c:s

Vraag een folder aan bij .

Telefoon: 0229 - 571270

.•F..

.

Onze "Fog-machine" zorgt voor een gemakkelijke,

1686 PJ Zwaagdijk-West 420

.

~I ~ ,

OIL.", ~

Oosterterpweg 36 1771 SK Wieringerwerf (richting Kreileroord) Tel/fax 0227-663376

Gratis toegang Excursies mogelijk na !elefonisch overleg

ORCHIDEEEN-TILLANDSIA'S

SCHALK - - Regelmatig nieuwe import botanische soorten

Mastlanddreef II, 4841 KJ Prinsebeek

Tel. 076-5414023

(Aan de weg Rotterdam-Antwerpen, afslag Prinsebeek Breda-Noord)

Geopend aileen zaterdags tot 4 uur,

of na telefonische afspraak .

Wij versturen geen prijscourant.

N.O.v'-DAG 5 oktober 1996 In de Botanische tuin de Uithof Te Utrec ht te vens Aigemene (leden)Vergadering

Vorig jaar was de ledendag door de gro te opkomst een succes. Dit jam is IEDEREE weer van harte welkom . Ook BeJgische leden. De tocga ng word t door d e .O.v betaald. Er is van all s te doen. Plantenverkoop*, ve rloting, waaro nder een aan tal exdusieve planten, veiling va n planten, boeken en materialen, technische stands, boekenstands, bibliotheek, reis­ informa tie en KEURI G . * bij verkoop va n "niet aan tao nbaa r gekweekte" planten kan om de bijbehorende invoerdokumenten worden gevraa d (BUD Pl.

De N.O.V. bestaat 65 jaa I:. Om dit te vieren zal een jubileum­

taart worden aangesneden en za l een kleine historische stand

worden inge richt uit on5 archief (hecft u nog materiaal hier­

voor beschikbaar?).

Op d e o mslag va n het d ecembernummer, waarin tevens het

versl, g v
foto plaatsen van d e mooiste ter keuring aangeboden plant.

Daarvoor organiseren wij een fot owedstrijd, dus neem u w

ca mera mee. Heeft u nog mooie dia's van orch id eeell, laat ons

d eze zien, vour een even tuele publikatie.

Tijdens de led nve rgadering z ullen de volgende onderwerpen wo 'den behandeld: - fin anciele veran twoordi ng 1995 - begroting 1996/1997 - finan ciele bijdrag kringleden / niet .O.v. leden - funktione ren bestuurdersberaad - BUDEP - actua liseren tijdschrift Orch ideeen De vergad erstukken z ullen via de kringbesturen en op AAN­ VRAAG begin septe mber besd1ikbaar word n gesteld. Er is "een lopend spreekuur" voorafgaand aan d e ve rga de ring. Dagprogramma Zaterdag 5 oktober: 8.30 ach terhek open, uitladt-n planten en materia len 9.30 inrichten, aanbieden keuringsplanten en

veilinga rtikelen

10.00 ka complex open voor lco d en, aa n va ng van de dag, mark t, verkoop la ten, spreekuur 11 .00 aansnijden jubileumtaart 11.30 veiling 12.30 eind >veiling 13.00 AA V GAL ,E MENE LEDENVERGADERlN 14.30 eind e verga d ering en prijsuitreiking, trekking va n de 10ten 15.30 sluiting en opruimen

namens het beSh.iur

JG.de Graa!

Opvallende artikelen in orchideeenperiod ieken tussen april 1996 en juli 1996

Sinds het b egin van dit jaar is er een uitruilabonnement

met de Finse orchideeenvereniging: Orkidea. Helaas ben ik

de taal niet machtig en kan daarom geen "opvallende arti­

kelen" bren gen uit dit blad. U kunt het natuurlijk altijd uit

de bibli othe k lenen, evenals het Skandinavische blad

"Orch ideer"

Orchj d s of New Zealan d, vol 22 no.2, June 1996

- Yes, Disas a re easy, Euan Perrot, biz 5 - 4;

- Austra lia n a tive Orchids, Ray Clement, biz. 59-61;

- Vanilla is from an Ordlid, John a mpbe ll, bIz. 63;

- Sarcocl/llus pat/lIllatlls, Simpson,F., bir . 69-70;

Orchid eej oemaa l, Volume 27/1, March 1996

- Ca lanthes and I, Brown, D., blz2-4;

- Temperature re ulation in your greenhouse by cloud ha ze,

Hall,RJVI. , biz. 5-10; - Generic changes within the Orchidaceae, Peters,H., bi z. 14-17; - A calendar ot flow e ring times of South African species, Mard 1, Ap ril, ;Jay, Duckw orth,A., bIz. 21-29; The Orchjd Review,vol104 number 1209, May-June 1996 orth-Ea t rn Madagascar. Part 2. Andap & TvJarojev. O rchids in Hell, H ermans, J&C., biz. 14 1-146; - Th b reed ing of pi n k pclphioped ilunl s, Lecou fle, Ph &1~ , biz. 167-1 71; - Dendrochilwl1 pscudoscriphlll1, a n l:"w species fr m M t. Kinaba lu , Bark man/Wood, biz. 178-182; - Opilrys x veyer tilio, a new na tu rill h ybrid ITom Cen tral Italy, H.ossi / on torni, bIt. 184-185; - Valli/II iiollvillei, a new reco rd fr m India, Ph ll kan,S., biz. l89-1 90;

Orchids, April 1996 - Recen t tre nds in Ph,l laenopsis breeding, Harpel~T. , biz. 366-371; - H w to grow Vandas and Ascocendas, Grove, D.L , biz. 384-389; - CYIII/Jidielln, il study in contrasts, Herndon,Ch., biz. 390-397; Orchids, May 1996

- Recent tren ds in Pha laenopsis-breeding, Harpe r,T.,

biz. 482-488; - row ing rchids in mud, Bre nneise / Halgren, biz. 500-505; - Pest control: m y way, S aton,Ph ., biz . 512-523; L'Orchidophil e, 27e an nee, av ril 1996, no 121. - Un exempl de , err et son amenagemen t, Pa bic,JP., bl:;-. 53-65; - No te su r la presence d'Epip(/ctis llIuelieri en Sardaigne, G rasso,M., biz. 67-68; - Remarques sur Oplzrys icolopnx subsp. opijor7JIis en a rda igne, rasso / ulli, biz. 81-85; Orchi d Di gest, Vol. 60, 2, Apri l,May,lune 19 c - In searc h of Ec uador ian Cy rtochilll ms, i bman,H., biz. 52-58; - Cllltlcyll wllrsccwi(zii and its p rincipal varianb, Echilvar ri a / E.cobilr, biz. 60-68; - Pollination, osmop horcs, nd g n de r ('xp r -ssion of atn,;ctm ll pendullllll, Wa rford/Harrd l, biz. 74-80; - M.iltuil/a ~ pe( tabi lis VIII'. JlI (.J relil7llll, Cap il e..~ , A. , b l ~ . 89.

- Th cllOct'lIinlill in P e ru , Benm' tt/ hriste nson, bIz. ()'1-94;

AustTalian Orchid Review, Vol 61- no 3, June 1996.

- Spllthogloltis, biz . 4- ;

ope ie~, Rice,R., bb _12-13;

et rid of the scale, H eylen,C., bl..:. 51-52;

- G(JlIgom pleicir roINrl, new COllg OI'I7

-

A.Klllassc/1

19 juni 1996

16/H pr
voor keurm ees ters en leden; 20/9 orch. in

India doo r I on Reijnd ers. Elke bijeenkolllst

ook planlen show, -k(~uring en -bespreking.

10 /9 cu rsu kweken, de kring eeft cen uit­

geb reid e info map over de curs usonde rwer­

pen. lede reen welko m!

Actueel NOV

Voo r al uw beriehten voor het komende kwartaal. Als het maar met orehidcecn te Illaken heeft en ac tueel is, dus geen St,111 ­ dilardte kst. Opgeven bij secre taris-NOV (indien afwezig i.v.m . vakant i(~ opgmre aan dIu T vd Heu vel) tot een Ill
NOVNIEUWS NOV-act iviteiten 10 V-dag 5/10; Bes tuurders Bere1ad (BB) 30 / 11. Amsterdam G rocnewegcn 020.6595574 30/8 Odontog lo -sum en Milto nia door J Tieuwenhuis; 27 /9 onderlinge tentoon stel­ ling met L1itgciJ rcid c plantenbespreking door A Kla ass n; 12/10 d agexcurSie naar kweker ij Schoonen te Assendelft en De Orehide.een­ tuil1 van het echtpaar van Campe n te Wic­ ringer werf, IUrI ch onderweg; 25 /10 gehe i­ m .n va n Vene;wcl
13 /9 di
Jansen .

Hart van Brabant A vdDonk 013.5283454

27/9 prugramlllil bij seer.

Eindhoven 1990 W v \"~ ert 040.2836073

21 /8 gezellig napraten ove r de va untie; 11/9

O1"eh. in een pAleda riLuTI door vdHoeven; l:a t

28/9 ruilbcu T in "He t Klon- ter" in Waalre,

aanvang 10.00u.

'I Cooi H lieuwenh uis-Visser 035.5412519

22 /8 o nderlinge ten toonsteUing.

D en Ha ag Ih Bentvelzen () 15 2617522

2 )/8, 30/9 voor gedetaille l-d programma

verzo k contact op te nemen nwt seer.

Haarlem L Kristelijn 0297. 320707

aug. ge"n bijee llkmnst; 3/9 progralnma

voigt.

Keurings Commissie O rc h. (K 0 )

E vHolthe 040.2525871

gC'en bij eenkomst in zOl1lc rseizoe n.

Ned. Orch. Prod u centen (KN O P)

H Boots ll72.5719425

6 t/Ill 10 / 11 dee lna m e aan v<1ktcntoon stel­

ling Aal smcer, me t VKC- kl'uring, ledcn let

op nieuwsbrief.

M asdevallia F vKrieken 0596.572200

volgende bijl'enkoms t in septemb r.

M ergell and PHJ Engels 043.3621953 20 / 8 en 17/9, programma biJ ~e cre tMi s opvragen . N oord-l3raba n t WC'st P Huesman 01 64.2:;7481 bgg 076.596J 586 16/9 pl el ntcnbesp reking door A Klaas ' n . oordooSI-Braba n t 0412.479354

M ~rj o lijn

ardozo

Noord-Holland Noord CJ Guichelaa r­

Roozendaal 072.5113497

ilug. vakanti e; 21 /9 behandelen blokcuItuur

en problee mplanten door A Klaassen; 19110

miniaturen uit het nevelwo ud door P

Overstcgen; 16/11 fe es telijke bijecnkOlllst in

d e voorbereiding op de jubileumtentoonstel­

ling; 22 ti m 24 / 11 tentoonstelling t.g .\'. 30­ jarig jubileum, zie tentoonstellingsrubriek.

Noord- en Middenlimburg N Wieringa

077.4721855

19/8 open kas bij .

Noord Nederland H d eBoer-Koezen

0522.257531

14/ 9 L Koning dial ezi ng; 12 / 10 Mw tv!uld er­

Roclfsem a; 9/11 H ter Borell. Ondenve rpen

nog niet bekend, info bij seer.

Noordwesl-Veluwe HW Wo udenberg

038.3316200


Am erka door] vH eerd e; 29/9 Open kas,

regio Kampen, voor led '11; 18/10 ordl. in

Indonesie door IllW Spaanscn; 9/11 orch.vei­

lin g te Harderwijk; 22/11 re rugbli k op mijn

h obby" door J Pa p-

Oosl-Nederland GJJ Seharrenborg

0545.272082

21 /9, hiervoor is 0 Bruyninekx benaderd.

Prak tij k werkgroep Amateurs C Bruin

0229.571270

7/9 bespreken rc is naar Ceneve en

Internationale tentoonste lling 16-20 / 4/97,

plantenbespreking i.v.lll . strcnge ko u; verder

elke eerste za te rdag van de maand .

Grool Rotterdam MH vdVen-vNimwegen

0186.111 77 12

11/9 ro ndreis d oo r ZA merika door P Slot;

14/ 10 db 's over Su law si door A Vogel;

H/11 P _hidey: gez-amenlijk kweken orch . en

succul enten.

Utrecht J Berg 030.6031616

9/9 en 23/9 ('s ilV nds ) lwginne rseursus (ook

voor niet-kringled en, in l. bij d e seer); 31/8

plante~bes pn~king en vei ling; ~/ 10 geen bij­

eenkollls t i" ll1 N OV-dng; 9/ 11 o r h. uit Kreta

d oo r l'A Lukkien.

Ver. Orch. Vermeerdering Rob Ilrandon

04G.4 - 28524

7/0 beginnerscurs us Za ipn, aIleen voOt'

0 \1-1 d n; nadl!W in f )rmiltip F Bwnse ma (nie uw adres ' ) Oes terbank 32, 2317 Ml' Le idL'n, 071.-211462; 21/9 bijeenkom,t te Bi lthown, d~nvang 13.00u , Zu id-Li mburg PW deVrcL' 045.3725579 dUg . geen bijeenkllmsten; 3/9 progra mlll~ voigt.

BEl.CIE

Vcrzock secretari5sCJ1 ondectelande krin g('n

conla t op te willen nemen met seer. -O v.

Ond e.n verp: m gclijkh edC'n va n dez ni euwt'

rubriek.

Antwerpen. Orchidee-vriend Bl'ig ic:

Vergilderingen in hd C~n trum Z urenborg,

Dageraadsp laats 4 te Antwerpen.

Bra,bant. Bijee nkomsten op de d erde zater­

dag Viln de maand, a m 14.00 LIur in het

Recreatic-centrum ltterbeek, Keperenberg te

Itte rbeek.

Limburg. Ilijeenkomst op de derde vr ijd ag

van de maand in Caf~ De Slagrnolen te Genk,

aanvang 20.00 L1L1r.

Lycaste. BijeenkoTIls t elke eerste vrijdag van

de maand: Steenstrilat 4 te L~eg- m.

Oost-Vlaanderen.

Orchika. Bijeenkolll s t in l1<'t Cu ltureel

'e.ntrum , Dri e Koningenstr,lat '126 te 2600

Be rehem-Antwe rpen.

Papilio. Bijeenkomst ied ere v ierde vrijdag

van de m
Biekorf', Steenve ldstra
vilng 19.30 uur.

TENTOONST ELLI NG EN e .d.

1996

29/8-1 /9 Voorjailrsshow, Sunny Side Park

Shopp ing Centre, Pretori a, l uid- rika .

6,7,8/9 Voorjaa rssho w, • ibition H all,

Kirs tenboseh Botanic Ga rd ens, Newla nds,

<1pe Town, Z ujd-Afrika. 14-24/9 15 intem . Orch.congres, inlichtin­ gen: Host. Turismo de Eventos, rua Sao C lem ente 407, Bo tilfogo, 22.260-001 Rio de Jane iro, Br,l zi li e>. 22 ti m 24/9 a kbeurs voor het bloe misterij­ bedrijf "Fleur '9(," Jaarbeurs Utrecht. 2, J /ll Brit h Orchid :o unciJ, two day vent at Langstone C liff Hotel. Dawlish W
(!liet voor handelsd oeleindcn)

Ruilnte voor lIVV adv ertentie, l'XClIfS iE-',

oproe p, vrail g e ll /'.. pn z.

Opslagruimte gevraagd Wij beschikken over een grote voorrilad tijdschriften , boekjes, folders enz. Heel bruikbaar, (l.a. voor "promo". Maar hel ligt sinds lange tijd her en d r verspreid en wordt daardoor nauwelijks ge brui kt; doodjam mcr l Daarom zoekt het bestuur iem and die I'uimte beschikbilar heeft voor 0 slag, bij voor ke uf in he t centrum~ van het land .

Ondanks aile aan dl' Sil nlt'nsl-eJling va n de te kst b"s lede zo rg, ka n noch de redil ctie noch de u itgeve r nansp rakelijkhei d 3an­ vaard en von r e VC' n tu ' I cha de, d ie ?1.1Ll kun nen v or tvlociC'n ui t cn ige aLIt, dje in deze u itg
Cymbidiella rhodocheila is wei een van de meest

beroemde orchideeen uit Madagascar. Hij is dan ook

werkelijk de moeite waard.

Met zijn fel rode lip en appelgroene, gespikkelde

petalen trekt hij onmiddelijk de

aandacht. Bij veel orchideeenliefhebbers staat deze

plant bovenaan het verlanglijstje.

Er was tot nu toe echter een probleem:

ge"importeerde planten zijn nogal aan de prijs en

zaailingen werden bijna

niet aangeboden.

Dit probleem behoort nu tot het verleden!

We kunnen u mooie zaailingplanten aanbieden

tegen een redelijke prijs. Ze zijn

± 30 cm. hoog en de eerste plant heeft al gebloeid.

Maar haast u, de voorraad is beperkt!

NE"DERLANDSE ORCHIDEEEEN VERENIGING tijdschrift-maoager Westere Drift 53 9752 LC Haren

TE KOOP Oude jaargangen en losse nummers van het tijdschrift

Orchideeen, voor zover nog vooradig

Een complete jaargang tim 1992 losse nummers tim 1992 Een complete jaargang 1993, 1994 en 1995 losse nummers jaargang 1993, 1994 en 1995

a a a a

f 15,­ f 2,50 f 25,­ f 5,-

Eveneens orchitheekbladen in zwart/wit en kleur

verkrijgbaar f 0,40 per stuk.

Op aanvraag krijgt u een lijst toegestuurd.

Bestellingen uitsluitend schriftelijk bij de tijdschrift-manager.

ORCHIDEEEN-KWEKERIJ IMPORT-EXPORT

Jac. C" van Beem

-

ORCHIDEEENCENTRUM "DE WILG"

Bermweg 16 b

2911 CA Nieuwerkerk a/d/IJssel

tel: 01 803-14568

Molenweg 59 , 1436 BP Aalsmeerderbru g,

Telefoon 020·65343 15. fax 020·6435317

Vertegenwoordiger voor Nederland voor Michel Vacherot

Het adres voor: Cattleya Cymbid ium Paph iopedilum Melati'planten Doritus·alba Dendrobium Zygopetalum Vanilla planifolia div. meristeem Phalaenopsis

Oncldlurn Angraecum Epidendrum

Ook kunt u in onze boetiek voor al uw bloem-bruids en rouwwerk terecht.

zondags ges/o len

in vitro vermeerdering I plant tissue culture production

Wie kan ons tegen vergoeding en bij voorkeur regelmatig voorzien van zaad of zaadcapsules van gekweekte botanische orchideeen? Gaarne voor reacties: Plantec, Braam 38 , 1273 EA Huizen. tel/ fax 035 - 5257577

TE KOOP gevraagd botallische orchideeen. Li efst hele collecties voor onze doorlopen de lcntoollstelling.

Handelskwekerij

Fa. Th. D. Maarssen en Zo.

ORCHIDACEAE

Cn.Jquius eg 9, Postbus 17, 2100 AA Heernstede, teL(023) 529 00 88, fax (023) 528 50 22

Oosterringweg :14.. 3815 PS Lutte lgeest bij mmeloord . leI: 0527-202875 b.g.g. 056 1-4814 14

Waar groeien orchideeen in Nepal?

Alnda cnspa Luma inconspicua Cynfb~UM

a lcifoliu.",. Upans bis.t ria uz

•

.4.

mp. r-tgida

o.ndrobl.W!l ~ ,." pboUdoUl a n lwtalG Dfndrol:!fwr. /rar..rparcnJ QerrdrObium apby llum

Voor: Oliver Sparrow vertalin:;;: H.e. Krol1e17bcr:;;

.1?)nmc.hQi,.f\·/,J. retusa

Ccelogr~eflavid9

Tr.uill1io alpirw Oendro.71Um Merot.aYp;J.m

Gasmxhilus affin lS Dr.uhOblum ~ru m Bulbopb.....11u.nI replans

Inleiding DeruirobwnI rio,?il. But~'iium Indertijd werden in "Orchideeiin" tiuee artikelell van 8ulbopbyUum. Ins14 [h,.,... dTobt um Cl'f!pidarum Sparrow opge1'lomen. Beide hielden een verslag in van SpI:l:boglollis ~on "a faico nm Pbolido:a Imbncm Q wat hij op een bepaalde tocht in Nepal, in de Himalaya, En'a J/R cata c:;.x!o,gvn"!Im/)n ara aa1'l orcltideeiill gezien had. Maar zo nu ell dan liet l1ij Trwie/:'t:i CrIstaUJ 8ulbopbyllum affin, Der1tfrr;blurn lHwjlo ru m toen al doorschemeren, dat hij drie van dergelijke toclz­ Flu: _ _aJug= I«Jpanll PlUm ten, niet allemaal even vermoeiend, gemaakt had. Op t:Jbnonia indi/o/la r::n. lrbocbUw d;flonrus deze arie toclzten zag hij verschillende vegetaties en de ~· flaccida Cr)'pt(Je,br/aa. lwt!us Oror-bl/lls alba bedoeling van deze twee Itiel/we artikeltjes is om verge­ BuibopJ:1yllum lipans ,.auptrUl la lijkingen te maken tussen Midden-Nepal (tocht 1992), ~='" i:.na gromUT.j·o,ra Middell- Oost N epal (toci1t 1993) en Oost-Nepal bij de Ena conmano Va'~s undu ltua grens met Sikkim (tocht 1994);(zie oak figulIl' 1). ca '7\l(i rlWIT

pll ~a(a

~ullx>pi;ylJlJ-m

lit.,~·

; ~caJloSli.rn

Erfa i lrlcrQ ~,t~Ja (a Cos/~OIObr'act'a

Geografie De bijgevoegde bart (fig.l) toont vereenvoudigd de Himalaya in idden en Oost N pal. Ten 1100rden van d e Himalaya ligt Tibet, een hooggelegen, vlak gebied, dat droog en stoffig is. Tllssen de Indias Laagvlakte en Tibet Ii t de Himalaya, hoofdzakelijk bestaande uit in dt' zee afgezette kal­ krotlSen met meer dan 8000 meter hoge pieken zoals de ArU1apoura (Midden epal) en de Kid elijk omhoogdrukken van de Hi ma laya bijna bijhouden). Panoramisch is het cen schitterend land-

Cymbidz urr: B'l'}lbraeum C.ymbidiu m /aJ;eri Cymbldl urn ..lRgan.t ~'WI'IJMwr:cnlu.

PleloM p raecox Bu bcfJb:J'lium n¢fn l4m C~p uncru/a:.a

Pi6lonl!.boo/utruJ'f'I,(.f '--_ _ _ _ _ _ _ _ _ __

_ _ _ _ __

Fig.2 Hoogten waarop 53 soorten orchideeell aal1get1'OjJcI1 wer dell in de Nepal-Hilllalaya. schap. Je kunt V
De drie toc hten Op het kaartje van figuur 1 staan drie toehten g tekend. De tocht van 1992 st,1a t beschreven in de eerste twee, reeds gepu­ bliceerde artikelen. Tocht 2 was een ve rkenning van een vrij droog g ' bied bij de berg Ganesh. De laatste toeht had als dod de Sikkim-flora in (;~pal te bekijken in d buurt van Ie rivie r r - - - - - -- -- - -- -- - - - - - - - - - - - -- -- -- -- - - -- - - , d e Ta mur. Dit g ,bied staat beschre en al hebbcnd e een Tibet erg hog l1e r'lag, maar bleci<, N voor zover het de la gere heu­ ve b b trof d roog te I'ijn en moeilijk b ga nnbaar om da t e r geen pad n waren. vVe klom­ West m n in 24 d age n ruim 4000 Nepal me ter. Er we rd en 5 ordti­ deeenso rten ).,r evondcn (jig. 2), in d e tabel gerang 'ch ikt naa r de hooglcnwaarop ze

t

T

India

fiR 7. Clabalc scill'iS t'a l1 de I'pl7/-Hilllall1!/1l lIIet de dric door de au /e ll r oJ/der

1101111'11 l o e liti'll. D Ol1 kt'r­

IP·i.ls: L1lkhs;

Wit: gra te rivil' rl'17 .

65 Orchideeen 1/96

aa ngetro ffen werden. D.e geafeeerde blokken in figuur 2 geven he t hoogtetraject aan waar de p lil nten groeien. Vegetatiezones

JOOOm

2000m

l OOOm

De ri vierd il len kunnen begroe id zijn met tropiseh bos, maar kllnnen ook net LO droog zijn als Midden-Afrika , zoals bij een bezoek aa n het Tamur-gebied bleek. Een pilar kilome ter ve r­ derop kiln de vegetatie weer heel ande rs zijn. Als men d an een Lakh beklimt ve rtoon t de vegeta tic een reeks d llid el ijk te onderseheid en typen. ten spaa rzame boomgroei gaat over naa r didlt bos; dit d ich te bos gaa t over l1aar een Rhododendron-bo' en dit weer naa r een begroeiing m et Berberis en andel struiken. Open grasland komt op al deze hoogten voo r, maa r tenslotte op 4000 meter stop t de begroei­ ing eigenlijk. Op enkele plaatsen komen nog alpenp lanten en mossen voo r. Op welke hoogte de ene vege tabevorm overgilat in de volgende w orclt bijna geheel bepaa ld door d e ligg ing (helling en orientatie va n d e helling, reg n ai, nevels, te.). Dc steensoort van d e hell ing lijkt V a ll m ind el" belang t zijn. Zo groeien kalk-hatende Rhod odendro ns op blokken wit mar­ mer! Alteen d rode, ijzc rhoudende gronclen in de va lleien hebben een duidelijke invloed op de plantengroei. Klimaat en groeiplaatsen van bepaalde soorten

Fig.3 Bcgrociillg va n bClVulkin >.

fe ll

fu>l/irlS 11Iet op r/.{ illl 2000 meta de

De Himalaya heeft een moessonkl imaa t. H t regent er van m i tot begin september; stortregen in het oos ten, vcel m.in­ der in h t wes ten. Dit geld! ook voor Nepal. Het westen is er veel d rage r d an 1idden-Ne pal, tervvijl het oosten weer veel natter is_ Omdat he t gebied zo bergachtig is, beslaa n er in cen bepaa ld gebied grote neerslagverschillen. Toen de H imalaya nog "jong" wa ' moet d e begroei ing bestaa n hebben uit kleine, m in of meer samenhangende florageb iedjes, die hier t?n cl aa r verbindi ngszones had de n. Op het ogenbl ik zijn a Ile vl1IChtba­ r hellingen in terrasse n gelegd en hoger tegen de bergen \ ordt 0 'r voo r d e bees ten v<.:rz meld of graze n er ya ks. Daardoor ;-ijn de fl lragebiedjes <;terk beperk t en de verbin­ dings.w ne.· ve rdwenen. Merkwaa rdig gen eg schijnt d eze situa ti<:: het voorko men va n epifyti d 1tC o r ' 1ideeen wein ig be'invloed te hebben; te rrestrische orchidee "n hebben er meer

Fig.4 Speeijiekc begroeiing zOlVel Villi de lIleest opvnl/ende orchi dreel1 soort IlL~ lIfI n de olleri re vcgetlltie.

Hoge neerslag Meest opvallende orehidee/kensoort

Vegetatietype type

Vegetatietype type

Meest opvall ende orehidee/ kensoort

-

Heideveld

Heideveld

-

Coelogync pll l1clll lll lll,

Rhododendronbos gemengd stru lk

Bamboe en dennebomen

I'lriol1l.? prateD.\'

CYll ibidiIllIl erylhneulI/

Dieht bos, takken begroeid met mos

Hulsteik, boomrhodo­ dendrons; een open bostype

Olochillls nibil

B1I1bophy/l1l1il reptllllS

Bladverliezende bomen , rijst, ma'ls en andere gewassen .

Laag bos , graasge­ bied, ar­ moedige ge­ wassen

Coelogylle f/Ilvidll

}llI/bidi ll lll

Dieht tropiseh oerwoud , natte rijstvelden.

Grasland met een enkele boom.

l1iiride, IIllll t iflom

III oJiJi1li II III

66

Lage neerslag

I

F

1 Dalen

max

25

min

10

A

. M

27 10

30 15

1

37 20

35 17

,1

A ,

s

o

N

D

30 20

.30 20

30 20

27

25 12

25 10

23

15

24 17

24 17

24 17

25' 15

22 19

20

18

6

2

20 3

max · 18 min 0

22

6

25 12

30 15

16

15 0

,

regen

ma.x min

Nevelbossen

8

-.:.:.. ,

regen

Middel hoogten

.M

15

17

20 5

10

20 14

20

0

19 3

22

0

17 3

20

'18

18

8

10

10

1t\

.

.,

20 14

18 10

17

18 10

]5 6

11 0

8

4

regen

Rhododendron bossen

max

10

12

15

min

-5

-2

o

12 -2

10 -5

regen

Fig 5. Jaarlijksc iclllpernl!lUrsga ng, rrcerslag- en dauwiJcriudell 017 vier liooglen ill de Nepal-Himalaya.

last van gehad. De moessonregens duren tot september. De herfst brengt dauw, die minder wordt als men hoger komt, Maar ook tegcn de winter is r minder dauw, Het is merk­ waardig dat op ongeveer 2000 meter hoogte er tijdelij k een ande r beeld optreedt. Als de hellingen opwarmen door de zon stijgt de voch tige lucht op en alhoewel de zon 's morgens schijnt, hullen de heuvels zieh later op de dag in de mist, Er kan regen, hagel of sneeuw vallen tot in december en de wol­ ken sehermen 's middags d e zon af, Dit 500rt wolken ver­ plaatst zich als he t najaar overgaat in de winter naar hoger gelegen gebieden. Winters zijn in de Himalaya droog en zon­ nig, Op 2000 meter hoogte zijn er nevelbossen; die liggen boven een zone met minder dichte, bladverliezende bossen en onder de Rhododendron-bossen-zone, De 25 mete haag wor­ dende begroeiing bestaat uit een plantendek met eiken en

M'iddel hoogten

Dalen

odo,-ara

Acampe pap/I/osa

Aiir:dc.~

Acampe rig;dCI

BlIlbopl~}"hlm cO'YaJlIIm

myrthebomen, die weinig lid'\t doorl1lten. Op de bomen groei­ en dikke pakketten m05 maar er groeien daar weinig orehi­ deeen. Maar aIs er open plekken zijn komcn er veel orchi­ dceen voor: CYI/lbidium, Coelugync en Olochillis. Boven deze nevelbossen begint het Rhododendron-bos, dat bestaat uit zowel vrij open Rhododendron-bomen, als uit dieht struikge­ was van Camellia, Pieris en Malionia, Hier vriest het de helft van het jaar en er groeien andere soorten orchideeen: Caelogyl1 f en Pleiul1e. Als het op deze hoogte droger is groeien er dennebomen en bamboe, Figuur 3 toont d e verschillende bcgroeiingen, terwijl figuur 4 een overLicht geeft van de flora op de verschillende hoogten bij veel en weinig regen. Figuur 5 geeft het verband tussen plantengroei en temperatuur, regen en dauw, Om een inzicht te krijgen welke teelreisen bepaalde Himalaya-ord1ideeen s tellen is (naast figuur 2) figullr 6 gege­ ven . De gegcvens va n deze laatste figuur zjjn ontleend aan

Nevelbossen

IRhododendron bossen

I\grosropby/lulII callosum

n'llbopbyllum ruji1ll111/ Calo11lbe flicar/1I(lla

Bl/lbophyllHHI "f!fJfans

Bulb(Jphyllum affine 8rtfbophy/llll1l !eopardfnllm

A/hfdes mrtltlJ1onoll

8ltl/;ofJ/~1" lltm I,-Isle

BHlbopbyllllm sikkimettse

CymbIdium aloifoliwn Cymbfdlltm pmul/l/wrr 0 De"drobittm apby/lwn 0­ Delldrohiwn amllllatwn Del1dl'obiunt mosebatum Dendrobiltm nobile '0 Castroehl/us caleeoloris LlI.isia ;nconspicua wisia zeylall;ca RhyrJcbo.sty/is re(Usa '0 Sorcanlhus/(/ijonnis Smiliflofldia micrantba Thunia alba Q

Coefogt'''l' errstora

O)'/J(oChilliS IWeu.f

Cymb idiu m eleRallJ

C04!/OKJ'IIf! e/nt(f

Cym/;;dillIl1 e,,.O)raellm

Cymbf.:lill1n labe"

Q

Aih-ides crispo

I

I

0­

CoeloKY"efln,b,iafa Coelogyne j1acciria 0 Coelogyneflavida Dendrobltlnl a",oefllf"1 Defldrobitlm aporum 5p De"drobium erepida/wll Dendrobium densiflorum Dendrobium eraelj7on-4m De/Jdrobium /anJleti Dend,-obiwn here.,uear-plmf Delldrobium /iluif/orum Q Dendrobium Ira7Jsparens Eria bambu.Hfonne i?l"ia eOl..'llllaroldes Flicki,'S.ria It/gox Gas/roehilus aff'"is Liparis bislda/a Ohero rria fridiJolia Phaius ta"keroillae Pholldola (/11lmlala Pholidoto imhn'cala Trudelia a/pina Tnldelia oiSlato

Cymbidiiwn ;/7dloides Dendrobium longieonw F.ria coronaria Eria gramil1iJolia £,1a spfeata Eria stn'e/a Lipan's resupinofo Oberom'o /Cflconeri Ornilboehilus diffonnis Oloeb illis alba Spalbog.'oltis plicala Vnndop1is undulata

I

Coelo,f{)'1te och"(1ccn Coe/Ol{}'/IC {wne/li/aM

Plelo"e /;ooke11­ana Pleione pra~cox

'0

I

,

I ,

Fig,6 Op verse/lil/cnde hooglell voorkol1lel!de arcilideeen, Bij eCIl an llial soorlen is CCiI l1aar bel1cdel! gericizl pijltje gep laatst, dil wijst erap dat de Iwogte correct is wecrgegevcn, docll dal de plal1len ill ee/l /lurmaal ap gratere hoogtell voorkatrlcn de v('gelaliezallt.? groeiell.

67 Orchidccen 1/96

18%

20%

15%

16%

12%

Fig.? Soortcnrijkdol1/ aal! orcilideeiil1 (stanfgm ficken) en l11711tal orcf7i­ deeiin I biolllllssa (gelrok ken fijn) lIitgezet teg en de hoagie in. meters.

12%

9% 8% 6% 4%

3%

500 ­

750­

1000­

1250­

D OO­

1750­

2000­

2250­

2500­

2750­

7 50

1000

1250

I ~ OO

1750

2000

2250

2500

27 50

3000

wat gezien is op alled rie de tochten. Op de verschlllende toch­ ten w rd echter niet steeds hetz lfde waargenomen . Coclogyllc elata bijvoorbeeld groei t op typ isdl open plaatsen op verschil­ lend e hoc gten, maar dan weI steeds in nevelbossen. De plant staa t daarom in de figuur bij middelhoogten met een teken (een naar bcneden geric ht pijl~e) dat erop duidt dat de plant in feite incorrect geplaatsl is, gezien de groeiplaa tseisen. enslotte E'en opmerking over op welke hoog te de mees te orchideeen groeien. Het begrip "meeste" kan op twce ma nie­ ren opgevat worden. Figuur 7 geeft be ide benaderi ngen. Men kan zich afvra gcn op welke hoog te de grools t 5 ortenrijk­ dom oorkomt. Dan vait op dat deze soortenrijkdom ( t wen in de grafiek) tot 1500-1 750 meter per hoogte niet zoveei ver­ schil maakt, m aar dat d eze na 175(} meter eerst sterk en daar­ na geleidelijk afneemt. Men kan zich ook afvragen waar he t

Tsitsi~

a nn

Nelis vall de,. Cii/gel

,

Aan de zuidkust van Zu id-Afrika, in d e Kaapprovincie, ligt een nationaal park me t de fraai e naam Tsitsikam ma. Het is een van de velc natuu rgebieden langs die' ku st en i' voora l bekend va nweg de ottertrail, E'en wandelpad w aarove.r jc dagen lang klint wa ndelen va n hut naar hut. De klauwloze KClClpse otter waa m aar de trai l is ge noemd is een nach tdier en de kalls dat je het dier te zi n krij gt is dus klein. Meer kans heb je op het zien van klip assie. , die er zo tam zijn al \. itte muizen. I3ij de monding van de torm rivi r liggen een cam­ ping en een restaurant-kampwinkel. ;mat h t terras va n het restaurant kijk je op de rotsige kust van de l ndische Oceaa n, gevormd door dwars op de aarde s taand e steenlagen, waarte­ gen de golven van de lndische Oceaan wild beuken, zoda t het water meters hoog opspa t. In he t voo rjaa r van 1995 scharrelde er een invalide kaapse kwi ks taart aan mijn voe ten om wat kruim el~es te ver5chalken. Het b ee s~e had een teenlo / v()et en hinkepinkte. Die 7.al niet lang leven, was mijn gedilchte. Toen ik in december op deze plaats terugkeerde Lag ik hem er tot mijn verbazing weer terug. Een onvermoed tilaie overle­ ver. le ts verderop had ik net in een stuk oerwoud tegen een hel­ ling en slang gefotografeerd die zich langzaam milar zeker, me t bewegende gespleten tong de warmte va n mijn aanwe­ zig heid verkennend, in mijn richting bewoog. Vogels van diver 'e soorten zongen hun liedjes en langs een bosbeek

68 Orchideeen l/96

groo tste aantal orchideeen groeit, waar als men clUe orchi­ deeen, stel va n 1 hectare, lOu plukkeJl en wegen he t hoogste gel icht aan planten voorkomt (getrokken lijn in figuur 7). Deze lijn toont een heel ander beeld; de hoev elheid orchi­ deeen is op lage hoogten gering, neemt tot 1500-1 750 me te r to om daa rnil weer af te nemen. Op 2250-2500 me ter is het ilCl ntal orchideeen ongeveer gelijk aan dat op 500-750 meter. Boven de 3000 me ter komen geen of nauwelijks enige orchi­ deeen voor.

g roeiden en bloeiden de prachtig 'poeclerkwasten'. Kortom, Tsitsikamma is en intereSSe nt 0 rd voo r na tuurminnaars. Met orchideeen Wil r n wij, een groep reizende KNN V- r5, tot nu toe niet verwend geweest. O p de Tafelberg von de n w enkcle onoogJijk S lor ten en in he t Fea therbed-reservaat va n Knysna e eneens. oen we de vorige dag onderweg naar ons hotel even per abuis de weg naar de genoemde riviermond insloegen 7a en we nil he t ke rcn in de zoom van het b (Cen aantal fra aie orchideeen. Deze dag zoeken we ills we va n onze kustexpeditie terugkom n de berm nog eens af en vinden o\'er een af' tand va n nog geen vijftig meter wei zeven 500r­ ten. Ze staan in een twintig meter brede heidezoom aan weerszijden van de weg lang' een bos. Aan de ene kant den­ nenbos, < an cle andere kan t ucalyptusbos. Tsitsikamma is vanoud s bosbouwgebied. Eerst viel on oog op Visa cornu ta, een forse fraail:' plant III t prachtige blauwgekaptc bloemen. Het lijkt of de bloernen e n blauwe 'puntmuts dragen op een w it g zieht met gro te z \v<)rte ogen, cUe j verbaasd aa nkijken. Aan de punt van de mu ts ontleend de soort haar naam, cornUQ = met ell ho m~ e . og frilai . van kleur, pradltig oranje, is de zeer dich te en lange tros van OislI chrysoslachya. El.Iloph ia acuieala is de soorttypi sch e witte vorm van een soort die ik eerder in Tr ansvaal vond met roserode bloemen. 1\vee . orten Sat1jriul1I stonden er, de fraaie wit te Salljr iwn 1011­ gicauda, met z'n twee z er lange sporen per bJoem en' de vrij­ weI uitgcbloeide ros S. carnell 171. En dan s tond er nog ee n zeer wonderlijk uitziende soort met zw arte bloemen. De veronders tellillg dat die door vliegen of muggen wordt bestoven lijkt nie t al te gewaagd. De bloemen

.;

wekken door hun kleur enigszins de indruk dat ze zomrer­

brand zijn, maar wie goed kijkt ziet dat d e zwart blocmen

onderaan net open z ijn en fris ogen. Coryciwu lIIicrogiossu11I is

het. El;n tweede soort van dit geslacht heeft wel wat afgetakel­

de bloe men maar verraadt zijn ander aard door enkele jonge

ros bloemen bovenin de tros: C. 1lIlllackii.Van de gevonden

soorten wordt vermeld, dat ze vooral na bo branden te vin­

den zijn. We vinden weinig sporen van brand in de berm,

maar wellicht is de bodem in het afgelopen jaM Flink omge­

woeld of zijn de sporen reeds uitgewist. Zeven soorten op een

klein stukje bij clkaar. Geen alledaagse vondst.

Het doet j weer eens beseffen hoe bijzonder de famili e der

orchideeen i ' en hoeveel variatie in schoonheid ze ons bieden.

Enkele d, ge n later vanden we nog een niet met onze orchi­

deeenflora thuis te brengen mooie Eulophiasoort op de

Suurberg.

Maar Tsitsikamma zal in mijn h'rinnering voortleven als een

hoog tepunt van deze rei '.

Disa cornutll

De kas en wat daar bij komt kijken (3) L. Holst voogd

Dakraampjes De volgende vraag is hoe voorkom ik dat het te heet wordt in de kas. Dat is een probleem dat vooral speelt in het voorjaal~ in mei bv. De bomcn zijn nog kaal, en de zon wint dagelijks aan kracht. Het kan dan werkelijk gloeiend heet worden in een kas. Lk heb daar zelf ervaring mee, meer dan 60 graden in een niet geventileerde kas. Bij een temperatuur boven de 40 graden gaan de cellen kapot en de plant dood. Soms treed t dat aileen op als lok,lle verbranding maar als d e hele kas zo heet wordt ben je, net als ik toen, je he Ie collectie kwijt. Allereerst is het belangrijk in je kas zoveel delkraampjes te nemen ells mogelijk is. Die raampjes kunt je met een uitzetijzer open zetten, maar dat vergeet je natuurlijk een keer. Zelf heb ik heel vecl plezier Veln dakraamdrukkertjes. Dat zijn mecJla­ niekjes waarin een cylinder zit lTlet een pasta die sterk uitzet als het warm wordt. Door de uitzetting worden de. dakraam­ pjes opengedrukt als het warm wordt en gaan weer dicht als het afkoelt. Heel simpel, doet het altijd, ook als de stroom uit­ valt. Maar daar bent je er nog niet mee. Via de openstaande raam­ pjes kan de hete lucht ailee n dan goed ontsnappen als ergens anders lucht binnen kan stromen. Daarom is het noodzakelijk om bag in de kaswand een aantal ventilatie openingen te maken, afgesloten met een roostertje tegen het binnenlopen

!l vd CillgeJ

van honden, katten, kippen, konijnen en wat er vcrder nog in de tuin rondscharrelt. Op een warme dag voel je, als je je hand voor het rooster houdt, d e lucht naar binnen blazen. Voor de winter moe ten de openingen goed a fgesloten k Wlnen worden. In ellls vorigc huis had den wij alJeen cen hond en een kat. Het rooster in de kas was daarop ingesteld. Op zekere dag ontdekte ik dat er in een oude ste.nen pot, die in een hoek van d e kas lag, cen m uis woonde. De. helt' familie was vertt'­ derd en daar het dier~e niemand k waad d eed kreeg hij of zij een woonve.rgunnin o ·. N u had ik in die kas ee.n paar cymbidi­ ums staan. De ecrste die in ble.pi kwam vielme vreselijk tegen. De bloemen zage n er na korte tijd nogal gehavend uit. De twee.d e k wam in bloei en dre.igde het zelfde gedrag te toneIl. peen avond zag ik de oorzaak, onze muis was in de blo me.n aan het ravotten.De m ulE; bleek vooral beiangstelling te hebben voor de pollen die kennelijk erg lekker smaken. De woonve.ro-unning werd toen onmiddelijk opgezegd, de vloer werd schoon gc.maa.kt _n van a11c' mogelijke schuilplaatsen ontdaan. fen vriend van mij, ee n perfectionist, had aile in- en uitgangen van zijn kas nog eens extra afgesloten met he I fijn gails. Dan komen e r geen insekten bilmen zo legd e hij mij uit. Desondanks bloeide zifll Chysis allreD nooit langeI' dan een dag omdat een homme l d bloem bev ruchtte. Hoe dat beest binnen kwam, daar zijn we nooit achter gekomen. Vcrder bled hij "ergif spuite.n om de luizeIl in t60m te houden. Dat het systeern nog niet aUe. ongedierte tegen hield kwam omdat het nog verd eI' geperfe.ctioneerd moest worden zo I.ei hij. Zover heh ik het ecilter nooit zien komen. Wat wei ebeurdc was dat op zeke re dag, uitcraard tijdens 2ijn vakanti.e, een dakraa m-drukkertje verwa rd raa.kte in dat gaas met flinke schade aan glas, raam en drukkertje, tenvijl de buurvrouw die op de kas paste, flink in de stress geschoten was.

69 Orchideeen 1/96

Schermen

Ingraven

Behalvc met luchten kan je de temperiltuurs tijging in de kas oak verminderen door te scherrnen . Schermen is daarbij ook nodig am onze planten die net llit de donkere wintertijd komen te besche nnen tegen het sterke licht in het voorjaar en vroege z()[ner. Begin er mee als je denkt dat het nog net niet nodig is, anders ben je vnnk te laat. u kun je ;;chermen door de ruiten te kalken (Temperzon), ka Lk die als ze nat word t weer enigzins doorzichtig wordt. Werkt heel goed, maar is geen leuk gezicht en het kost in het najaar toch W E I wClt moeite om he t er weer helemaal goed af te krij gen. Schermen m et schermdoek is een veel mooiere methode. Het schermdock is meesta l donkergroen en kan naar keus 25% tot 80 91.. van Ill't' licht tegenhouden. Het mees t effedief is het :,chermdoek als ne t boven de kas gcspannen is. Le t er weI op dat het schermdl e k ind e rdaad poreus is en de Lucht doorlaat. Er bestaan n.l ook "sche rmdoek" dat gccn lucht doorlaaL Je kan op de ka ook m
Bij ('en van de kasjes die"ik d estijds wilde bOllwe n had ik een problce m. Door emeentelijke verordening n was ik beperkt in d a- hoogte viln de kas. Vrij naar van Speyk zei ik tnen "dan maar de grond in". Er werd E'e n 90 all diepe kuil gegraven waarvan de wanden werden beklced met een gemetselde zandstenen mum. Op de muur weJd de ka s gezet. Op de vloer lag een pad van tegels en de res t VCln d e grond was bedekt met de eerder gememoreerde cokes. Hij werd bestem­ peld tot warme kas. in het najaar begon het en in de winter bleek dat ik me wezenloos moes t stoken om het boeltjc op tempera tuur te houden. Dc oorzaak bleek te li 'gen in het fe it dat d e muur~es niet g6soleerd en porellS waren ell daardoor altijd VClchtig. Dat water verdampte en kostte mij o.a. de hoge gasrekening. De remedie was duideUjk maa r mij te ingewik­ kcld. lk heb hem toen tot koude kas bestempeld en dat werkte vee l be ter. Zonder enige voorziening vl'as he t in die kas o p warme dagen op tafcJlloog te , I 3 graden koeler dan in d ' and rt. nid ingegraven kas. M d e door de h )ge luchtvodltig­ he id deden de Odontoglossums en Masdevallia's het er heel goed Als je dit type koele p lanten wilL gaa n kw eke n denk dan eens aan zo' n d eels ingeg raven kas, ten minste als je niet ergens woont met een h . ge grondwcl tersmnd w,mt dan wordt het allemaal wat gecomp liceerde r. (slot voIgt)

Geelbloemige (apo­ chrome) varieteiten van de vijf midden-europese Ophrys-soorten, deel N

planten aanwezig waren. Soms wa . dit te wijten aa n een droog voo ~ aa r, waardoor de planten nie t tot b loei kwalllen; de laatste jaren echter steeds vaker d oor uitsteke n van de plantcn. Dit laatste is natuurlijk uiterlllate kwal.ijk en iemand, die 20'n bijzondcre plilnt lIirgra ilft, zou een hoge boet opge­ legd moe tcn krijgf'n. Verllloedelijk werd de achtent itgang

Ophrys insectifera var. ohroleuca Camus De zeldzaamste vertegel1woordiger van de vijf Midden­ eU1'Opese apochrome Opllrys-varieteitel1 is ongetwijfeld O. il1sect~lera val". ocllroleuca. Van dit taxon ligt ill lIet Duits-Belgisch -Frallse grcnsgebied de gemiddelde bloei­ tijd omstreeks de derde week van II'lCi.

•

Naturpark Nordeifel (0) De groeip laats wailf de meest typische exemplaren voorko­ men, be vindt t ich in h t T turpark ordeifeJ en wel in de omgeving van Harzh Un . De vindplaats is een uitgestrekt typisch kalkgrasland met een :w idelijke expositic. Tijdens wanne zomerda gen worden Icier 110<>(:' tempe raturen bere ikt. De vegetatie is er er sclu'aa l, h tgeen het gebied voor orch.i­ deeen minder geschikt maakt. Dit blijkt ook wei uit he t ge ring aantal soorten (onder andere Listcm auata, OpiTrys apifem en Platal/tiTem chloml/tiTa) die hier in slechts enkcle cxemplaren voorkomen. De gro iplaats van de geelbloemige Vliegenorchi ' is slechts beperkt tot een klein gcdeelte van het Nilturschutzgebiet. O. illsectifcm VilL ocilro/t'IlC(/ groeit hier al minstens dertig jaar; zelf Z P ik de varieteit op deze p laats al vilnaf 1973. Het aantal bloeiende planten varieert jaarlijks flink. In gUllstigc jaren , aLs e r voldoende neerslag valt, worden gemiddeld een vijftal exemplaren gevonden. Hct is ook regc\­ matig voorgekomen, dat in sommige jaren geen bloeiende

OplLrys illscctifem var. oc/trolellca, Gilsdorf, Eifel (0), 17-05-1991 CA.]. Kreutz

70 Orchideeen 3/96

deels vcroorzaakt en een eventuele uitbreiding van de popu­ btie verhinderd door de talloze fotografen, die de planten met statief en overdreven uitgebreide fotoapparatllur op de gevoe­ lige plaat trachten vast te leggen. Dit heeft tot gevolg dat de vegetatie rondom de poplilatie geheel vertrapt wordt, waar­ door zaailingen niet de kans krijgen zich te ontwikkelen. In sommigc jaren hebben natllllrbeschermers de exemplaren met kippegaas afgedekt, waardoor de planten tijdig zichtbaar zijn en zij niet voor de bloeitijd omver gelopen worden. Ondanks al deze negatieve gebeurtenissen heeft de Gele vliegenorchis zich nog steeds kunnen handhaven. Gezien de ontwikkelin­ gen van de laatste jaren en het steeds schraler worden van de vegetatie z,ll zij hier echter binnen afzienbare tijd verdwijnen. De typische vorm is in dit terrein zeer zeldzaam; jaarlijks wor­ den slcchts enkele excrnplaren gevonden. In de jaren zeventig groeide op hetzelfde kalkgrasland et'n drietal exemplaren, waarvan de sepalen aan de bllitenkant rood en aan de binnen­ zijde grijsbruin gekleurd waren. Eveneens in het Natllrpark Nordeifel in de omgeving van Ripsdorf bevindt zich de tweede vindplaats van Ophrys ill scc­ lifera var. oclzrolcliCO. Het gebied heeft een zliidelijke expositie en is een bijzondcr fraai ontwikkeld kaLkgrasland met opslag van Jeneverbes. De typische vorm komt hier in grote aantallen voor, samen met onder andere Aceras alllhropoplrOrtllll, Allacolllplis pyramidalis, Cephalanllrera dalllasonilllll, Coeioglo5slII1l viride, Epipae/is alrorll/Jens, Cynll1adcnia conopsca, Hcrmirlilll1l lnonorchis, Orchis lIlorio, Orchis l1lascula, Orchis 1llililaris, Orchis usllliaia en Plalanlhaa chloml1lha. De Gele vliegenorchis blijkt op deze helling uitennate zeldzaam. Slechts een exemplaar bloeit hier en zelfs niet ieder jaar. Naturschutzgebiet Montbijou in het Saarland (0) Ten zuiden van Zweibrucken ligt het natuurrcservaat Montbijou op een hoogte van 300 tot 345 m. Het is een uitgl~ strekt kalkgrasland met loofbos (ca. 26 hal, gelegen tllssen Althornbach en de Kirschbacherhof. Het grootste dee! van het reservaat is op het zllidoosten geexponeerd. Het gebied is eigenlijk in drie gedeelten te verdelen, te weten de grote ka lk­ graslandhelling in het oosten, het middengedeelte dat hoofd­ za kelijk uit bos en een smalie strook grasland best,lat en een langgerekt kalkgrasland in het noordwesten (het zgn. Schmalscheidchen). Het gebied werd wegens haar kalkgras­ land- en zoomvegetatie tot beschermd natuurg bied ver­ klaard. In het gebied komen ongeveer 40 orchideeesoorten voor, waaronder Acems Ill1tilropopizorllnl , Anacalllplis pyra1llida­ lis, Cepizalalllhcra dal'llaSOllilllll, Cylllnadcnia cOllopsea, C. odoralis­ sill/a, Lislem ovata, Neollia nidlls-avis, Ophry5 apifera, O. holoseri­ ca, O. ill sectifera, Orchis Illililari;, Orchis pllrpllrea, Orchis xhybri­ da (Orchis purpllfca x Orchis JIlililaris), Pialalliitera bifolia en P c/zioranlha. Van OphrY5 IlOloseri ca worden jaarlijks diverse ll1onstruositeiten aangetroffen. Van deze planten ontbreekt bij­ voorbeeld de lip of zijn de petalen en/ of sepalen als een lip gevormd. ok worden in het terrein overgangsvormen tussen O. holoscrica en O. scolopax gevonden. Bovendien groeit er een afwijkende varieteit van de Hommelorchis, namelijk O. holose­ rica var. corollifera Beck. Op verschillende plekken groeit O. inseclifera. Tijdens een bezoek in 1991 werd aan de westzij­ de an het gebied, in de schadllw van het aangrenzende bos, een geelbloemig exemplaar gevonden. De plant had blijkbaar veel te lijden gehad van de nachtvorst; de bLaderen waren bruin geworden en de ontwikkcling van de bloemen was niet optimaa!.

Naturschutzgebied Romerlager bij Wasserliesch (0) Ophrys il1secl!fera val'. oc/zralmca groeit in gllnstige jaren ook in het Romerlager, een natllurreservaat in het Saarland. Evenals aIle gele varieteiten behoort zij ook hier tot de grootste zeld­ zaamheden. Er groeien dan ook slechts enkele exemplaren, in sommige jaren worden zelfs geen bloeiende planten waarge­ nomen. Het Romerlager wordt uitgebreid beschreven bij O. sphegodes var. f!avescens.

Oe Wijlre-bossen bij Wijlre in Zuid-Limburg (NL) In Zuid-Limburg is Opllrys inscclifera op vrijwel aile groei­ plaatsen zeer zeldzaam. De laatste decennia is zij zelfs nog in aant.JI afgenomen. Op diverse vindplaatsen nabij Wijlre, waar veel orcliideeesoorten thans nog grote populaties vormen, is de soort plaatselijk nog in redelijke aantallen aanwezig. In de jaren zeventig werd een apochroom exe.mplaar aan de rand van een krijthelling-grasland in de directe nabijheid van stru­ weel aangetroffen. Het d sbetreffende exem plaar was niet zo typisch als de planten, zoals deze in de Eifel voorkomen. De kleur van de bloemen was niet heldergeel maar bruingeeJ. Bovendien waren de bloemen breder dan bij de typische vorm. De plant heeft gedurende een peri ode van vijf jaar gebloeid, daarna werd zij niet meer waargellomen. In de

Ophrys i17seelifem val'. oe/lroleuca, Wijlre, Zuid-Limburg (NL), 19-05-1982 Wijlre-bossen en de aangrenzende Wijlre-akkcrs (kalkgrasland) werden tot op heden de volgendc orchideeen gevonden: AIlilcamplis pyramidalis, C('phalanlhera dal11aSOllill111, C. ru!Jra , Oaclylorlziza f lle/lsii, O. II In C/lla ta, Epipaetis alrorubells, E. hellehorille, E. !IIuelleri, Cyllllladenia co17opsea, Listera ouata, Nl'OlIia llidu.5-avis, Ophrys aPifera, O. holoscrica, O. sphegodes, OrcJzis masc I/la, Orchis militaris, Orchis purpurea, Plalalltizera bifo­ lia, P. e/llorll17tiza en P. xhybrida (P. chioralllila x P. bifo/ia). Reserve Naturelle de Montenach (F) Grote bekendheid genieten de kalkg raslanden bij Montenach in Noordoost- -rankrijk. Op de vErchillende hellingen, die het dorpje Montenach insilliten, groeien veel soorten orchideeen in grote aantallen. Vooral de warmteminnendc taxa, zoals Hilllanlogloss lI1n izircinul1l, Ophrys Izoloserica en Allacamptis pym­ lIlidali~ zijn hier niet zeldzaam. 0. il1scclifcra is in deze streek rijkelijk verteg nwoordigd en vormt plaatselijk grote popula­ ties. Tijdens cen bezoek aan het gebied in 1987 ontdekte ik het voorkomen van een apochroom exemplaar van de Vliegenorchis langs een wandelpad. De kleur van de plant was enigszins afwijkend, namelijk okergee!. Het is mij niet bekend of deze plant thans nog aanwezio- is. Gezien de uitge­ strektheid van de kalkgraslanden rondom Montenach en het v(lorkomen van rijke populaties van de Vliegenorchis, zullen er vermoedelijk nog meer planten groeien, waarvan de bloe­ men geel gekleurd zijn. Het gebied werd uitgebreid bij O. 11OIoserica var. f!avescel1s beschreven.

71 Orchideeen 3/96

Het Bloeiboekje Omda t ik zoveel gemak heb va n m'n bLoeiboekje en er wat erva ri ng mee heb, wi] ik dit idee graag doorgeven als voor­ beeld en wie weN, ter navolging. VeeI orchideeenliefhebbers ho uden in een grote multomap de s tand van zaken bij: per plant of per soort en bladzijde waarop wordt bijgehouden wanneer de lant werd aang' -chaft, wat de prijs was, een beschrijving van plant en/of bloem, de bloeitijd en zelfs de p laats in vensterbank of kas. Zelf houd ik e r ook zo'n multomap op na, maar daarnaast heb ik erg veeI plczier van mijn "bloeibo kj ". Het' een schrift met lijnen, maar ruitjes kan ou k. Omdat ik er al sinds juni 198 7 mee we rk en het makkelijker bij te houden is dan zo' n grote alfabetische multomap, za l ik weergeven hoe dit werkt. Wie wee t of straks diverse kringleden op de bijeen­ komsten hun bloeiboekjes eens naas t elkaar gaan leggen. Het is oak leuk om te zien welke planten er nu aan de beurt zijn om knoppen of bloeistengels te gaan vormen door met het vo rig jam te ve rgelijke n. Door met bepaaldc kleuren te wer­ ken kunnen de plantensoorten gemakkelijk gevonden wor­ den. Op de binnenkant van het kaft heb ik de di verse symbo­ len opgeschreven met hun betekenis emaas t. a een stippellijn - een bloeistengel gaat groeien, een spat is zichtbaar in d e bloeischede b een streepjeslijn - de knoppen zij n zichtbaar aan de stengel of in de bloeischede

a

c

b

e

d

f

Llldisill discolor

h

9

i

j

IIII

I

I

I

~

I

II :

l ~

I i

94 sept Cattl. forb . Paph.xMau lud. disc . Phal. red b. 94 okt.

c.t.

ph.rdb

I

I

10 20 30

20

~

Ict dc

30

I I

10

I

. 20

94 dec.

30 10

•

-;::::?

20

95 jan.

_~

______________ _

10 20

95 feb.

30

72 Orchidccen 3/ 96

1~

18 -

~

------------- - - - 1

C;

I

I

I I I I I I

ttt

I I I

en

$

U

?"F

I

c een lijn - de knoppen zwellen aan de stengel of komen uit de bloeischede tcvoorschijn dde lijn "opent" - de eerste knop is open e weer een lijnopening - de tweed e knop is geope nd f de lijn sluit - de eerste bloem is verdard geen streep erdoor - bloeistengel is afges neden en kado gedaa n h een kruisje - de knop of bloeistengel is ve rdroogd of afgeval len i een man / vrouw-teken (Q,d) - de bloem is bestoven j een oneindigheidsteken ((/)) - de bloeitak werd "slechts" een scheut of de knop werd "slechts" een keiki k een dollarteken ($) - de plant werd verkocht of geveild I een dubbeJe streep (/ I) - na de bloei afgesneden en gelijk 'n nieuw begin

td

0

10

L.c. Tamani 94 nov. Dend .x Cass

pm

+

k

I

I

I

Het heIe stippels-, streepjes- en streepgebeuren kan ook

geb rui kt worden om ...... wortelgroei, - - - - bulb -of bladgroei,

----- spa t- of knopg roei mee aan te duiden. Waama de Lijn

"opent" om de bloem(en) aa n te merken. Met een geta l of

meerdere, kan men het opeenvolgende kno p-openen noteren.

Zodoende is er een overzichtsblad per hee l of half jaar te

maken: Hoe eenvo udiger hoe begrijpelijker.

Een vClorbeeld :

Indeling: de maand met drie regels voor 3x10 dagen. Bij de

kantlijn de plantnilam en bij de stippeJs de initialen.

Bloeibeelden. Hoewel een bloei soms kort is met aile bloemen

tege lijk open, zijn er ook doorbloeiers - de knoppen openen

bijna na elkaar. Sommige plante n laten je drie maanden s tip­

pelen en strepen voor de eers te knop opent en da t is pure

voorpre t.

CllttieYII f orbesii Begin

~ ptembe r een sp a th, 10 septembe r de twee knopp en duwe n d e bloeisched e o pe n, 1 okto be r de kn oppen ope nen zich e n bloeien tot h alf okto be r. Dat's and er­ ha lve ma a nd plezier.

LllclioCllttIeya x Talllll ni Rind oktober ineens een knop die 15 nov embe r opengaa t e n tot 15 d ece mber m ooi blijft. Begin dece m ber toont zim een tweed e knop die zich 5 januari op ent e n ook 4 w e ken mooi blijft.

Pnphiopcdillil/l x I'Vllllldill!' Beg in septe mber twee bloeisten gels 7.ijn zichtbaar, de bloei is p e r 1 oktober e n begin d ecembe r beg int d e bruin ve rkle urin g . Deze bloei is 4x zo lang a ls die va n C. f orbesii.

Oelldrobilllll x CII5siopc Toont op 3 pla nten dive rse kno ppen. Ze gaa n open o p 11 , 22 e n 27 decembe r, w aa rna ze dri e tot vie r we ken mooi bLijve n e n heerlijk ruike n. De ee rs te plant gaf 9, de tw eed e 16 en d e d e rde 11 bloem e n. Vergele ken m e t ee rde re jMen wa re n d e bloe ipe riodes a nd e rs: ze kunn en elk mo ment van he t jaar bloeie n.

Llldisill discolor 10 septe mbe r geen b1ad maar bloe i. I'Ll lange tijd ;> ie je kno pjes en di e ope n en z ich na elkaa r zodilt er steed s 4 of 5 tegelijk bloeien . De en e plant gaf 17 bloe me n, d e a nd e re 18.

PhllIacnopsis "R ed Bird" Een d oo rbloei e r, 11 septembe r begin va n cen bloe is ten gel. O p 20 se ptembe r zijn de kno ppen z icht­ ba;} r (3 ). Op 1 novembe r d e eers te knop opent zich, o p 8 no vembe r d e tweede e n 19 nov e mbe r de derd e . De eers te knop verd o rt 22 novembe r, de tw eed e e ind n ove mbe r e n d e d erde o p 10 decembe r. Ik sneed d e bloeis te ngei af en al 5ne1 bego n d e hcrbloei.

Orchideeen in de literatuur De orc hidee als symbool van de jaarcyclus. Ee n viering Een midde n-noordst' Ma a rt, als albjd ­ vlaag t uit he t Z uiden gcbroke n tege n ko ude wind en ­ , n ondero p , als If een trage hand cen tij o ptilt be w eegt zij - niet April - maar w ee r opnie u w Maa rt binne n, d e oud e huid van w indheldere schubben \ra llend op rulle aarde; dit is de schaduw di e d e boo m w e rp t o mh oog dwin ge nd de zon te schijnen in z ijn veld Du s d oen wij o nze rose v ilthoed op- vo rig jcl a r nie uw l - n og nie u wer uit kracht van bruin e ogen die seizoe nen doen ke ren- en laa t o ns wandele n naar d e o rchideeenkas d e bloemen zien die morgen d e prij;cen win.nen. in he t Paleis. Sta ' til hie r, dit z ijn d e oleanders Als ze in bloei zijn- Je ZO ll w oorden ve rspilJe n H e t is mij helde rde r dan ells het rose o p takken zat. Het zo u een zoeken zijn in een gekleurde w olk o m te o nthullen w a t nu zonde r hu1s de ware red e n toont va n hun bes taa n . En dit d e sinaasappels, bloe ie nd - onn odi g te zeggen met dit zware pa rfum in d e lucht. Als 't nie t zo d o nke r wa s in d eze schLlur dan zou je be ter h e t w itte z ie n . H e t is precies dat p a rfum d a t duis te rnis omlaag tussen de ta kke n trok Zeg ik dat duidl.:'­ lijk ge1l0eg? H t is dit duiste r toont he tgee n w a t duis terni s a Lleen losm aa kt en te spirul en ze t op w as sen vleugels d e ti k n ie t van de v ingerto p- nie t d e be w eging va n een z ucht. Ee n al te zware zoethe id s telt zijn eigen bew aa rder op d e prod. En hie r zijn d an de orchideeen! immer te vo ren gezien 20' n vrolijkhe id zal ik die bloemen voor je lezen: Dit is een Dude Januar i, doodgegaa n - in Villon's tijd. Sneeuw, is dit en dit d e s m e t va n viole t de.ed hier h et voo rjaar g roeie n dat zijn e igen lo t voo rzag . En dit, een zeke r Juli va n IJsLand: ee n jonge vro uw van d aar blies het naa r 't z uide n . H e r schoot w o rtel d aar. d e kle ur bleef ;cuiv e r m aa r de plant is kl ein

De m ees te planten hebbe n echter vas te pe riod es van g roei e.n bloei en door he t begin va n he t bloeibeeld me t he t vorig jaa r te ve rgelijke n kan je ongeveer inscha tte n of d e pla nt op d e ko mende kringavon d o p z 'n m oois t za l zijn, te neinde e rmee te gaan p ronken.Mag ik u vee l plezie r w e nsen bij het beginne n van llW eigen bloeiboe kje .

Kees Groencwc"cll

En d eze vallende sprei snee u wv lokken is ee n hand vol dod e Fe bruaries in bloei gebede n d oor Rafael Are valo Martinez uit G uatema la . Hie r is di e o ude vrie nd die aan mijn zij ging zoveel jaren, d it vo l, breekb aar Ia ve nd elkleurig gead e rd hoofd . Oh di e Ap ril w aarin we voor he t ee rs t met onze s terke lus ten de s tad achter o ns lie ten , op naar de graelle he u vel­ Mei, zeiden ze was zij. Een ha nd voor elk van ems: een a rm van blauwe v linders aa n d eze s tam gehec ht. Jun i ee n gele be ker die ik nie t noeme n wil; Aug us tus d e veel te zware. En hie r zijn­ roodbruin e n g limme nci, alle be ha lve Maart. En Maart7 ch, Maa rt l Btoe me n z ijn vermoeiend tijdve rdrijf. Me n zo u ze uit hun p o tte n w illen schudde n wo rtel e n ta k, tot knaaggoed voor d e zon. Wa nd el n aar buite n d e ko u in e n kuier hui swaarts

naar h e t v uur. Vandaag heeft lang ge noeg gebloeid.

Ik heb d e rod e na ch t ge wis t in plaa ts da a rva n

een vuur ge maa kt d a t min sten s o nze ha nden warmt

e n Oil S tot pra ten aa nz et.

Mooi II p tijd binne n, denk ik Tijd is een g w ene o rchidee .

Williams C. W. 1938. The Collec ted Ea rlier Poem s of Wi.lIia m

Ca rlos \VilLia ms. United States: Mac G ibbon & Kee.

Ve rtalin g: dis van d e r Cingel

In h e t bovens taand ged icht L1it 1921 besc hrijft Williams een

bezoek aan een o rchideee nte ntoon s telling . Hct gedi cht heeft

als th ema ee n ged achte die aan veel va n ;cijn w e rk ten grond­

slag lig t: d e legende va n Kora de jo n kv rouw van he t graan e n

de cyclus va n de seizoene n w aa rin het graan 's w inters ve r­

borgen Iig t in de aarde, maar in d e lente to t nie uwe w asd om

komt. Ook het eigen lev en maa kte in zijn ged achten zo'n

cycl ys d oor.

Elke o rchidee sy mbo liseer t ee n maand. A lleeJ1 maart is niet

aa n wez ig, of lieve r, als m aa rt aan d e be urt is heeft d e dichte r

ge noeg gezie n e n keert hij huiswaarts. Het jaar is nog groen

e n d e le nte veelbelove nd.

William Ca rl os Williams (1883-1 963) was ee n ve rnieu we r va n

de poezie, die ex pe rime nteerde me t vo rm e n inhoud. Hij p ro­

bee rde h e t alledaagse leve n sche rp en direct w eer te geven

zonde r (l verb()di ge franj e . H ij keek als m e t een schilde rsoog

e n probeerde ook de vormprinc ipes va n d e'ch ilde rkunst in

d e vormen va n zijn poezie w eer te geven. Me t na m e hadde n

kubisme en futurism e ee n gro te aa ntrekkings kracht op hem.

vdc. 73 Orchideeen 1/96

•

Ophrys insectifera var. ochroleuca. Foro: G.A .] Kreutz