Faust! En tot slot, om het dilemma van Faust samen te vatten: hoe houd jij de duivel buiten?!

Faust! Je verwacht het inmiddels van ons, en jawel! - ook dit programma van het Wintertuinfestival is weer verrassend mooi, ramvol en spannend. Het festival voor woord, beeld en bühne belooft: tien dagen lang nieuwe literatuur, nieuwe muziek, verse producties, diepe gesprekken en dik feest. Elk jaar heeft het Wintertuinfestival een invalshoek. Dit jaar is dat FAUST. Het is precies 200 jaar geleden dat Goethe het eerste deel van zijn Faust voltooide. Dit grote verhaal van verlangen en verleiding loopt horizontaal en verticaal door het hele festival. Christiaan Weijts en Pieter Steinz schreven speciaal voor het festival een essay waarin ze op zoek gaan naar de Faust in de literatuur en de Faust in zichzelf. Te lezen in dit programmaboek. De Wintertuin opent met een gesprek over het thema tussen schrijver Harry Mulisch en wetenschapper Robbert Dijkgraaf in de majestueuze St. Stevenskerk in Nijmegen. Na die opening neemt het festival bezit van een tiental podia in Nijmegen en Arnhem, en ontvangt daarop ruim honderd schrijvers, kunstenaars, muzikanten, wetenschappers, dichters, denkers en deejays. Met hen gaan we in op de ultieme Faust-experience: wat is jouw gevaarlijkste bekoring? Waar ligt jouw grens tussen verlangen en verleiding? Zou jij je ziel verkopen om, net als Faust, te weten was die Welt, im Innersten zusammenhält? En tot slot, om het dilemma van Faust samen te vatten: hoe houd jij de duivel buiten?!

WINTERTUINFESTIVAL 2008

WINTERTUINFESTIVAL 2008

INHOUD

p. 1 Faust in de Wintertuin P. 5 De reizende doctor OVER Vijfhonderd jaar Faust in de literatuur door Pieter Steinz Vrijdag 21 november P. 13 HARRY MULISCH EN ROBBERT DIJKGRAAF ST. STEVENSKERK NIJMEGEN P. 14 ALEXANDER OSANG CAMPUS NIJMEGEN Zaterdag 22 november LUXOR LIVE ARNHEM TJEERD BOMHOF (VOICST), ROOS(BEEF), ANNEKE VAN GIERSBERGEN, ODILO GIROD (COPARCK), LEA, ARJEN LUBACH, KLASKE OENEMA, EEFJE WENTELTEEFJE

P.16

P. 18 P. 19 P. 20 P. 21

ARNHEMSE AVOND

Zondag 23 november ASTRID LAMPE, D.HOOIJER LITERAIRE PRIJS KAB POSTTHEATER ARNHEM BOOGLOZE BOOGPEES TRY-OUT LUXOR LIVE ARNHEM DOEK OF BOEK LUX NIJMEGEN HERMAN KOCH, KARIM TRAÏDIA, ANNEJET VAN DER ZIJL, MARIA PETERS, JAN EILANDER I’M FROM BARCELONA CONCERT DOORNROOSJE NIJMEGEN

Maandag 24 november P. 22 LETTERS VRETEN en ELISABETH RAETHER CAMPUS NIJMEGEN P. 24 LEON VERDONSCHOT masterclass en college CAMPUS NIJMEGEN Dinsdag 25 november P. 26 TYGO GERNANDT masterclass en college CAMPUS NIJMEGEN P. 28 LETTERS VRETEN CAMPUS NIJMEGEN P. 29 HET MAAKBARE LICHAAM CAMPUS NIJMEGEN P. 30 DIKKE VAN DALE theater LUX NIJMEGEN Woensdag 26 november P. 31 LETTERS VRETEN en MICHAEL KUMPFMÜLLER CAMPUS NIJMEGEN P. 32 ABDELKADER BENALI masterclass en college CAMPUS NIJMEGEN P. 34 BOOGLOZE BOOGPEES PREMIÈRE MARIËNBURGKAPEL NIJMEGEN

Donderdag 27 november P. 36 LETTERS VRETEN EN POETRACKS JR. CAMPUS NIJMEGEN P. 38 POETRACKS DOORNROOSJE NIJMEGEN MAURITS WESTERIK (GEM), FUCK THE WRITER, BERT OSTYN (ABSYNTHE MINDED), JEROEN ZIJLSTRA, TORRE FLORIM (DE STAAT), MISS MONTREAL, ANNEKE VAN GIERSBERGEN Vrijdag 28 november P. 40 NIJMEEGSE NACHTEN #1 LINDENBERGTHEATER NIJMEGEN THOMAS ROSENBOOM, CONNIE PALMEN, PIETER STEINZ, K.MICHEL, CHRISTIAAN WEIJTS, SASKIA DE COSTER, MAI SPIJKERS, ANNEMIEKE GERRIST, ESTER NAOMI PERQUIN, NYK DE VRIES, BLUE FLAMINGO, MAURITS WESTERIK, ERIK JAN HARMENS, WIM BRANDS, BEDHELM&DE STEWARDESS EN VELE ANDEREN FEEST MET WSVV & De vuurman Zaterdag 29 november P. 54 NIJMEEGSE NACHTEN #2 LINDENBERGTHEATER NIJMEGEN H.H. TER BALKT, OEK DE JONG, DON DIEGO POEDER, EVA GERLACH, SASKIA DE JONG, NACHOEM WIJNBERG, TSEAD BRUINJA, ALFRED SCHAFFER, WALTER VAN DEN BERG, ELKE GEURTS, ST. PAUL, ESTHER GERRITSEN, VROUWKJE TUINMAN, PAUL BOGAERS, SURFPOETEN, COLLECTIEF WOLF, ROTTE KOPPEN, TALKPOEDER, P.F. THOMÉSE, THOMAS VERBOGT, THE PENNY BLACK REMEDY EN VELE ANDEREN SLOTFEEST MET ST. PAUL P. 79 Twee zielen in de schrijversborst Essay over het Faustmotief door Christiaan Weijts P. 87 colofon

DE REIZENDE DOCTOR - PIETER STEINZ

De reizende doctor Vijfhonderd jaar Faust in de literatuur

I Waarin Faust geboren wordt en zijn eerste literaire stappen zet Er was eens een Faust, Johannes Faust. Of misschien Georg Faust, de geleerden zijn het er niet over eens. Hij leefde van circa 1480 tot 1540 en liet een dozijn directe getuigenissen van zijn opmerkelijke leven na. Documenten over zijn afstuderen aan de universiteit van Heidelberg en zijn carrière aan diverse Duitse hoven. Vermeldingen van juiste voorspellingen die hij als sterrenwichelaar gedaan had. Raadsbesluiten over zijn verbanning uit Ingolstadt en Neurenberg wegens ongeoorloofde magische praktijken. Sterke verhalen over zijn optredens als dodenbezweerder, waarzegger, handlezer en piskijker. Het waren niet de minste tijdgenoten die zich in geschrifte uitlieten over doctor Faust. Zo komt hij voor in de Tafelgesprekken van de kerkhervormer Luther en de Uitleggingen van de humanist Melanchthon, en is hij bovendien onderwerp van een lange brief van abt en occulte wetenschapper Trithemius. Veel vriendelijks hadden deze godsdienaars niet over hem te melden, waarschijnlijk omdat Faust geen religieus type was en geassocieerd werd met duivels kunstenarij. Maar hun scheldkanonnades en misprijzingen droegen alleen maar bij aan de roem van de reizende doctor, over wiens gewelddadige dood – vermoord door de duivel in Württemberg, in Breisgau, of misschien zelfs in Gelderland? – de gruwelijkste verhalen de ronde deden. Zoals een spectaculaire gebeurtenis tegenwoordig ‘roept om ver filming’, zo schreeuwde het levensverhaal van Faust erom verboekt te worden. Een aantal van de anekdotes rondom de duivelse weten schapper was al een jaar of dertig na zijn dood verzameld, maar het was een zekere Johannes Spies die in 1587 in Frankfurt am Main het 4

5



eerste lopende verhaal publiceerde: de Historia von D. Johann Fausten. In 68 hoofdstukken wordt het leven beschreven van een boerenzoon uit Wittenberg (een Saksische universiteitsstad op enkele honderden kilometers van het hertogdom Württemberg!) die theologie en medi cijnen studeert, maar in zijn honger naar kennis en macht een geest oproept om met hem een overeenkomst te sluiten. Vierentwintig jaar zal deze Mephostophiles Faust in alles ter wille zijn, daarna mag hij zijn ziel hebben en hem meesleuren naar de hel. Faust heeft de tijd van zijn leven. Hij krijgt antwoord op al zijn vragen, of ze nu van theologische of meteorologische aard zijn; hij bezoekt de hel en het paradijs, hij maakt zijn opwachting bij keizer Karel V en wordt de geliefde van de oud-Griekse beauty Helena; hij haalt tal van Uilenspiegel-achtige streken uit. En dan, na 24 dolle jaren, is het payback time. In doodsangst neemt Faust in een herberg afscheid van zijn studenten en raadt hij ze met klem aan nooit zijn voorbeeld te volgen. Later die avond, wanneer iedereen slaapt, wordt hij met hels kabaal door de duivel gehaald. De studenten vinden de volgende morgen zijn bloed in de kamer (‘zijn hersenen kleefden aan de muur […] er lagen ogen en ettelijke tanden’) en zijn verminkte lichaam op de mesthoop.

twee keer met nieuwe details uitgebreid en drie keer vertaald – in Frankrijk, de Nederlanden en Engeland. De Engelse versie zou literair de invloedrijkste blijken, want ze werd vrijwel meteen opgepikt en verwerkt door de toneelschrijver Christopher Marlowe, een jong en gewelddadig gestorven rouwdouw (co-auteur van Shakespeare) die zelf beslist iets duivels over zich had. Marlowe nam het simpele volksverhaal en veranderde het in een bespiegeling over de typisch renaissancistische lust naar kennis, die lijnrecht tegenover het middeleeuwse streven naar (religieuze) verlos sing stond. Het resultaat was The Tragicall History of Doctor Faustus, een rond 1590 voor het eerst opgevoerd toneelspel in blank verse en vijf bedrijven waarin de hoofdpersoon een tragische figuur is met wie je kunt meeleven. Marlowe’s Faustus is een ambitieuze wetenschapper, met een goed ontwikkeld geweten en vooral een scherp verstand. ‘Ik ben niet bang voor het woord “verdoemenis”,’ zegt hij tegen Mephistopheles, ‘want ik kan hel en Elysium niet uit elkaar houden. Laat mijn geest maar bij de oude [heidense, oftewel verdoemde] filosofen zijn.’ En dus braadt hij de boter uit zijn contract: My four and twenty years of liberty I’ll spend in pleasure and in dalliance, That Faustus’ name, whilst this bright frame does stand, May be admired through the furthest land. Hij gaat de Olympus op om de geheimen van de astronomie te leren kennen, hij reist op de rug van een draak om de kosmografie te controleren, hij ontmoet Karel de Vijfde en de Paus (toevallig de enige Nederlandse paus, Adrianus VI!), en hij wordt verliefd op de schone Helena, die hem de veelgeciteerde woorden ontlokt: Was this the face that launched a thousand ships And burned the topless towers of Ilium? Maar ook voor deze poëtische Faust is er geen genade. Zijn tijd komt, en zelfs zijn prachtige laatste monoloog, waarin hij de klokken smeekt om stil te blijven staan, kan God noch Duivel vermurwen.

II Waarin Faust een tragische held wordt Aan Spies komt de eer toe als eerste het pact met de duivel én de Mefisto-figuur te hebben beschreven – tot op de dag van vandaag de meest tot de verbeelding sprekende elementen van de Faust-legende. Verder is zijn boek literair weinig verfijnd en erg braaf: voordat hij gaat vertellen, waarschuwt hij de lezer dat het leven van Faust voor een christen niet navolgenswaard is; aan het eind van de Historia citeert hij het bijbelvers I Petrus V: ‘Zijt nuchteren en waakt, want uw tegenpartij, de duivel, gaat om als een briesende leeuw, zoekende wien hij zou mogen verslinden.’ Dit soort kwezelarij legde het ‘volksboek’ geen windeieren: binnen tien jaar was het al twintig keer herdrukt, 6

7


Hij wordt gehaald door de duivels van Lucifer en is voor eeuwig verdoemd. Zijn enige troost – een schrale – is dat zijn ‘gemangelde ledematen’ een waardige begrafenis krijgen, want zoals een van zijn studenten zegt, ‘hij was een geleerde, ooit bewonderd in onze Duitse universiteiten om zijn wonderbaarlijke kennis.’ III Waarin Faust herboren wordt Marlowe’s Doctor Faustus werd vertaald in het Duits en in vele varianten gespeeld in Duitse theaters, totdat het in de achttiende eeuw van de podia verdween onder invloed van het classicistische toneel, dat niet veel ophad met sensatie en bijgeloof. Maar het verhaal van de duivelsdoctor kreeg een tweede leven in het immens popu laire marionettentheater, dat vooral de komische aspecten van het verhaal naar voren haalde. Daartoe werd zelfs een tweede hoofdfiguur geïntroduceerd, Hans Wurst of Kasperl, die anders dan zijn meester Faust de duivel te slim af was. Erg serieus werd doctor Faust niet meer genomen, zelfs niet in het veel verkochte Faustboek ‘von Einem Christlich-Meynenden’ dat in 1725 werd uitgebracht. Toch kon de herontdekking van Faust niet lang op zich laten wachten. Dit was tenslotte de eeuw van de Verlichting, en die kon wel een areligieuze, naar alwetendheid en almacht hakende weten schapper als rolmodel gebruiken. Een van de beroemde schrijvers die zich op de Fauststof wierpen was Gotthold Ephraim Lessing, maar hij kwam niet verder dan wat fragmenten. Pas met Friedrich Maximilian Klinger, de auteur van de tragedie Sturm und Drang (die de naam zou geven aan een hele literaire stroming), werd Faust een ‘held van onze tijd’. De hoofdpersoon van Fausts Leben, Taten und Höllenfahrt (1791) is een man voor wie onafhankelijkheid nog belangrijker was dan kennis; hij is een hemelbestormer, en daarmee een natuurlijke geestverwant van de schrijvers en kunstenaars die als halve revolutio nairen het laatste kwart van de achttiende eeuw onveilig maakten. Een van hen was Goethe, Johann Wolfgang Goethe. Als jongeman 8


was hij gefascineerd geraakt door een uitvoering van het poppenspel, en het verhaal van de homo universalis Faust – die zowel natuur kundige als magiër was, kunstenaar en wetenschapper – zou hem zijn hele leven bezighouden. Het begon met een simpel toneelstuk waarvan hij in 1772 fragmenten voorlas aan een adellijke weldoenster (en dat in 1887 werd teruggevonden en uitgegeven als de Urfaust). Achttien jaar later publiceerde hij de eerste versie van een toneelstuk dat hij in 1808 zou afmaken: Faust. Der Tragödie erster Theil. En daarna zou hij van 1825 tot een paar maanden vóór zijn dood in 1832 aan één stuk door werken aan Der Tragödie zweyter Theil. Speelbaar was het 7000 verzen tellende stuk nauwelijks; met zijn variatie in poëtische vorm (van het Oudduitse knittelvers en het Italiaanse madrigaalvers tot het blank verse van Shakespeare en het vrije vers van de moderne dramaschrijvers), en met zijn verwijzingen naar filosofen en klassieken, was het meer een compendium van de wereldliteratuur – een Duitse versie van James Joyce’ Ulysses. Niettemin, of juist daarom, groeiden Faust I en Faust II in no time uit tot nationaal epos, een boek waarmee alle schrijvers na Goethe zich moesten verstaan – bloedserieus (zoals de toneelschrijver Nikolaus Lenau) óf ironisch (zoals de dichter Heinrich Heine, die Faust her schreef als ‘Tanzpoem’ en onder meer een dansende Mephistophela liet optreden). Niet alleen schrijvers trouwens, maar ook politici: Goethes gedachtegoed werd geannexeerd door het Keizerrijk (Faust als pionier van de industriële revolutie), door de Weimarrepubliek (Faust als Kulturmensch), door nazi-Duitsland (Faust als man van de daad), en door de DDR (Faust als socialist, die het volk de weg wijst naar de toekomst). Geen wonder dat tientallen citaten uit het stuk spreekwoordelijk werden, van Da steh’ Ich nun, Ich armer Tor Und bin so klug als wie zuvor en Das also war des Pudels Kern! tot 9


Du bist am Ende wer du bist en Das Ewig-Weibliche Zieht uns hinan. Wat Goethe aan de Faust-mythe toevoegde – afgezien van de sprankelende taal en de filosofische uitweidingen – waren de Margarete-figuur en de redding van Faust. Die twee extra’s hebben direct met elkaar te maken, maar niet op een manier die je zou ver wachten. Faust verleidt met behulp van Mephistopheles het onschul dige burgermeisje Gretchen, dat zwanger van hem wordt, hun kindje vermoordt en in de gevangenis sterft. Maar omdat Gretchen heeft vastgehouden aan haar liefde voor Faust, wordt hij vele jaren later niet naar de hel, maar naar de hemel gevoerd. Goethe kon het niet over zijn hart verkrijgen om zijn held, de altijd strevende man van de daad, te verdoemen. Een mens die ten volle wil leven moet zelfs de grootste zonde, een pact met de duivel, vergeven worden. IV Waarin Faust heengaat en zich vermenigvuldigt In een brief uit juli 1797 had Goethe geschreven dat Faust ‘weldra tot verbazing en ontzetting van het publiek als een grote padden stoelenfamilie uit de aarde zou oprijzen.’ Hij kreeg meer gelijk dan hij ooit had durven dromen. Het Faust-mycelium verspreidde zich na zijn eigen toneelstuk, dat bijna twintigduizend boeken en analyses zou genereren, niet alleen over de kunsten (opera, film, boekillustraties) maar ook over de hele wereld. En zelfs alleen de literaire Faustbewerkingen – van een Goetheparodie uit 1862 (Der Tragödie dritter Theil) tot een Italiaanse seksstrip uit de jaren zeventig (Lucifera, geliefde van de duivel) – zijn te talrijk om op te noemen. De Argentijn Estanislao del Campo dichtte een goucho-versie na het zien van de opera uit 1859 van Charles Gounod, Alfred Jarry schreef een ‘neowetenschappelijke roman’ waarin ‘Docteur Faustroll’ een platte schelm is, Michail Boelgakov werkte tot zijn dood in 1940 aan 10


De meester en Margarita, Emma Tennant maakte van Faust een vrouw met een geheim, Randy Newman orkestreerde een eigen libretto waar in de satanische machinaties zijn verplaatst naar de Verenigde Staten, Harry Mulisch liet zich bij De ontdekking van de hemel inspireren door Goethes Faust en Klaus Mann gaf in zijn sleutelroman Mephisto (1936) een vernietigend portret van een toneelspeler die zijn ziel aan het Derde Rijk had verkocht. Over de familie Mann gesproken: de meest bediscussieerde Faustbewerking is ongetwijfeld die van Thomas Mann uit 1947, Doktor Faustus – Das Leben des Deutschen Tonsetzers Adrian Leverkühn, erzählt von einem Freunde. De Nobelprijswinnaar van 1929, een groot bewonderaar van Goethe, nam als de basis van zijn moderne allegorie niet Faust I of II, maar het Faustboek uit 1587. Zijn portret van een verdoemde componist, die een pact met de duivel sluit en na 24 jaar gruwelijk sterft, is deels geschreven in laat-middeleeuws Duits en bevat nogal wat scherpe passages over het door de nazi’s in gang gezette eind der tijden. Tegelijkertijd is het een pseudo-biografie van de filosoof Nietzsche, die net als Manns hoofdpersoon aan syfilis stierf, én een in fictie verpakte analyse van het genie van Arnold Schönberg, de uitvinder van de twaalftoonsmuziek. Ja, als Manns totaalroman één ding bewijst, dan is het dat je met het Faustverhaal alle kanten op kunt, en dat geen enkele bewerking de andere uitsluit. Doktor Faustus zal ook allesbehalve de laatste roman zijn over de oude alchemist en zijn brandende ambitie. Want zoals Hugo Claus al dichtte in zijn libretto voor een opera van Konrad Boehmer (Doktor Faustus, 1985): Nog steeds klotst de zee van zijn gedachten tegen het donker strand van onze nachten. Pieter Steinz (1963) is chef Boeken van NRC Handelsblad en auteur van literaire naslagwerken als Lezen &cetera, Het web van de wereldliteratuur en Klein ABC van de wereldliteratuur. Hij werkt aan een boek over Faust als historisch en cultureel fenomeen, dat zal verschijnen in januari 2010.

11

VRIJDAG 21 NOVEMBER

HARRY MULISCH EN ROBBERT DIJKGRAAF IN GESPREK MET PIETER STEINZ DATUM VRIJDAG 21 NOVEMBER AANVANG 20:00 UUR TOEGANG € 15 / € 10 STUDENTEN EN BIBLIOTHEEKLEDEN LOCATIE ST. STEVENSKERK, STEVENSKERKHOF 62 NIJMEGEN VOORVERKOOP BIBLIOTHEEK MARIËNBURG, KASSA LUX, SELEXYZ DEKKER VD VEGT - CAMPUS RESERVEREN WINTERTUIN.NL

Het Wintertuinfestival opent met een bijzondere ontmoeting tussen Harry Mulisch en wetenschapper Robbert Dijkgraaf in de majestueuze Sint Stevenskerk in Nijmegen. Pieter Steinz (chef literatuur bij NRC Handelsblad) leidt het gesprek dat onder meer zal gaan over kennis en geloof, wetenschap en literatuur, Faust en Mephistopheles. Welke rol heeft de wetenschap in de literatuur? Hoe belangrijk is schoonheid in de wiskunde? Faust wilde weten was die Welt im innersten zusammenhält. Is dat de roman of de snaartheorie?

Harry Mulisch Foto Klaas Koppe

Harry Mulisch (1927) geldt als een van de belangrijkste Nederlandse schrijvers van na de oorlog. De aantrekkingskracht van de exacte wetenschap en de zoektocht naar kennis lopen als rode draden door zijn oeuvre. Als geen ander heeft hij het Faustmotief diepgaand en op vele wijzen in zijn werk behandeld en onderzocht. Het beste voorbeeld daarvan is wel De ontdekking van de hemel. Het magnum opus toont tevens grote gelijkenissen met Goethes Faust.

12

Robbert Dijkgraaf (1960) is hoogleraar mathematische fysica aan de Universiteit van Amsterdam en president van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW). Als wiskundige en natuurkundige ontving hij de Spinoza-premie, het hoogste Neder landse eerbetoon voor wetenschappers. Deze prijs heeft hij te danken aan zijn bijdragen aan de snaartheorie. Dijkgraaf is ook zeer actief in het populariseren van de wetenschap, als columnist voor NRC Handelsblad en Folia, redacteur van de Academische Boekengids en medewerker bij het televisieprogramma Hoe?Zo!

13

VRIJDAG 21 NOVEMBER

VAN VER

DUITSE AUTEURS IN DE WINTERTUIN ALEXANDER OSANG DATUM VRIJDAG 21 NOVEMBER TIJD 16:00 UUR TOEGANG GRATIS LOCATIE RODE LAARS E.2.64, ERASMUSGEBOUW, RADBOUD UNIVERSITEIT VOERTAAL DUITS

Wat als Holden Caulfield meer dan vijftig jaar na het verschijnen van The Catcher in the Rye reïn carneert als Duitse jongen die naar New York vertrekt? Dan krijg je Robert Fischer, de hoofdpersoon uit Alexander Osangs roman Lennon ist tot. Na een paar weken aan de universiteit raakt Fischer op drift op een klein eiland voor de New Yorkse kust en ontdekt een huis waar ooit John Lennon woonde. Hij verliest zich in diens leven, terwijl zijn vader, die hem komt zoeken, zelf verloren raakt in New York. Alexander Osang (1962) is journalist en schrijver. Hij spreekt met Wintertuinredacteur Dennis Gaens. Overig programma Van Ver: Duitse auteurs in de Wintertuin:

ELISABETH RAETHER MAANDAG 24 NOVEMBER CAMPUS pag 22

MICHAEL KUMPFMÜLLER WOENSDAG 26 NOVEMBER CAMPUS pag 31

SURFPOETEN ZATERDAG 29 NOVEMBER LINDENBERGTHEATER pag 73

14

15

ZATERDAG 22 NOVEMBER

ARNHEMSE AVOND WINTERTUIN & KONIJN2000 IN LUXOR LIVE

Klaske Oenema

TJEERD BOMHOF (VOICST), ROOS(BEEF), ODILO GIROD (COPARCK), ANNEKE VAN GIERSBERGEN, LEA, ARJEN LUBACH, WANDERWORT, KLASKE OENEMA en EEFJE WENTELTEEFJE ROADSHOW

Odilo Girod

deejays everready, cordo, wilco en spindizzy

16

Arjen Lubach Lea

Anneke van Giersbergen

Roos(Beef)

Tjeerd Bomhof

DATUM ZATERDAG 22 NOVEMBER OPEN 21:00 UUR TOEGANG € 10 + € 2 SERVICEKOSTEN LOCATIE LUXOR LIVE, WILLEMSPLEIN 10 ARNHEM VOORVERKOOP KASSA LUXOR LIVE EN LUXORLIVE.NL

De Arnhemse Avond is literatuur, muziek, theater en alles daar tussenin. In samenwerking met Konijn2000 presenteert de Wintertuin een doldwaas feest met verrassende, soms ontroerende acts en een dansbare afsluiter. In de grote zaal staat The Best of Poetracks op het programma. Supermuzikanten als Tjeerd Bomhof (Voicst), Roos(beef), Anneke van Giersbergen (Agua de Annique), Odilo Girod (Coparck) en Lea bewerkten gedichten van Harry Mulisch en W.F. Hermans en brengen die vanavond ten gehore. In de kleine zaal vindt de meest malle literatuurshow aller tijden plaats. Te gast is schrijver, cabaretier en presentator Arjen Lubach. Hij is bekend van tv-programma De Nieuwste Show en de romans Mensen die ik ken die mijn moeder hebben gekend en Bastaard suiker. Wanderwort is een taal- en beeldproject van ArtEZ-studenten. Verder staat Klaske Oenema op het podium, een zangeres met een stem die zacht is als pluche. Haar liedjes zijn verhalen die ze verbeeldt met uitgeknipte figuurtjes en een overheadprojector. Twee jaar geleden won ze de Rietveld Publieksprijs. En dan is er nog een malle show van poppenkastdiva Eefje Wentelteefje, vooral bekend van VPRO’s Villa Achterwerk. De hete avond wordt afgesloten met Spindizzy en de befaamde deejays van Konijn2000: Everready, Cordo en Wilco.

Eefje Wentelteefje


17

ZONDAG 23 NOVEMBER

ZONDAG 23 NOVEMBER

DE BOOGLOZE BOOGPEES Try-out

Literaire prijs van de Provincie Gelderland 2008

productie Literair Productiehuis Wintertuin

ASTRID LAMPE, D. HOOIJER EN BEU

en orkest de erepriJS

WINTER

OVER DE NATUUR

TUIN

PRODUCTIE

DATUM ZONDAG 23 NOVEMBER ZAAL OPEN 14:30 UUR AANVANG 15:00 UUR TOEGANG € 10 + € 2 SERVICEKOSTEN LOCATIE LUXOR LIVE, WILLEMSPLEIN 10 ARNHEM VOORVERKOOP KASSA LUXOR LIVE EN LUXORLIVE.NL

Traditiegetrouw organiseren literair tijdschrift Parmentier en de Wintertuin de Literaire prijs van de provincie Gelderland. In de vijftiende editie van deze open schrijfwedstrijd is het thema ‘Over de natuur’.

In een bijzondere samenwerking tussen Literair Productiehuis Wintertuin en orkest de ereprijs wordt het prachtige gedicht Boogloze Boogpees van Piet Gerbrandy getoonzet, gezongen, verfilmd en uitgevoerd.

Mustafa Stitou liet in zijn poëziebundel Mijn gedichten (1998) de af deling Over de natuur bewust leeg, omdat er volgens hem niets (meer) over de natuur te vertellen valt. Wie Al Gore’s documentairefilm An Inconvenient Truth (2006) heeft gezien, zal allicht wat spraakzamer zijn of misschien juist versteld staan van de dramatische gevolgen van de opwarming van de aarde. Anderzijds ontvangen we ook positievere berichten over de natuur. Neem Het Grote Goed Nieuws Boek (2008) van journalist Simon Rozendaal, die ons een wat gemakkelijker waarheid presenteert: het aantal bomen neemt toe, onze rivieren en straten zijn schoner dan ooit en ook de lucht kunnen we zonder maskertje inademen. In welke waarheid je ook gelooft, de natuur biedt nog steeds voldoende stof tot overpeinzing. Deze overwegingen lagen ten grondslag aan het idee om ditmaal Over de natuur als thema te kiezen voor de Literaire prijs van de provincie Gelderland 2008. De vakjury, bestaande uit B. Zwaal (dichter), Gaston Franssen (literatuurwetenschapper en criticus) en Vincent Schmitz (redacteur Prometheus), las alle inzendingen. Vandaag wordt de winnaar bekend gemaakt. Optredens worden verzorgd door Astrid Lampe en D. Hooijer. De Arnhemse formatie BEU zal de muzikale intermezzo’s verzorgen.

18

Piet Gerbrandy Foto Ronald Hoeben

DATUM ZONDAG 23 NOVEMBER AANVANG 15:00 UUR TOEGANG GRATIS LOCATIE KAB POSTTHEATER, ROSENDAALSESTRAAT 27 ARNHEM RESERVEREN POSTTHEATER.NL

Boogloze Boogpees (fragment) Wat waren de dingen dan leegte en krachten? Materie een boogpees die schieten kon zingen en knappen. Peesloze boogloze boogpees. In ruimte die zij vormden zoefden deeltjes die wij heetten. Die niemand ooit zag. Die slechts in hun zoeven bestonden. Die slechts bestonden in sommen die rekenaars maakten. Die niemand kon snappen ook zij niet.

Compositie: Chiel Meijering | Zang: Caroline Cartens Film: Niek Das | Orkest: de ereprijs | Poëzie: Piet Gerbrandy zondag 23 november Luxor Live, Arnhem (try-out) woensdag 26 november Mariënburgkapel, Nijmegen (première) zondag 30 november Gigant, Apeldoorn Meer informatie op pagina 34

19

ZONDAG 23 NOVEMBER

ZONDAG 23 NOVEMBER

I’M FROM BARCELONA

DOEK OF BOEK ism lux

HERMAN KOCH, KARIM TRAÏDIA, ANNEJET VAN DER ZIJL EN MARIA PETERS

SUPPORT ACT: I KNOW NOTHING DATUM ZONDAG 23 NOVEMBER AANVANG 21:00 UUR TOEGANG € 14 LOCATIE DOORNROOSJE, GROENEWOUDSEWEG 322 NIJMEGEN VOORVERKOOP DOORNROOSJE.NL

JAN EILANDER GESPREK DATUM ZONDAG 23 NOVEMBER AANVANG 16:00 UUR TOEGANG € 5 LOCATIE LUX, MARIËNBURG 38-39 RESERVEREN LUX-NIJMEGEN.NL OF 0900 5894636

Tommy Wieringa stapte afgelopen jaar naar de rechter omdat hij vond dat zijn Joe Speedboot niet verfilmd mocht worden. Tenminste, niet volgens het scenario dat er nu ligt. Volgens Wieringa banaliseert dit scenario zijn boek tot een spectaculaire feel-good movie. De beoogde regisseur is echter van mening dat Wieringa er geen verstand van heeft, hij is op boekverfilmingsgebied gewoon een beginneling. Hoe ver mag je gaan, wanneer moet een auteur zijn boek loslaten en het in handen van de filmmakers laten? En hoe nauw moet een regisseur of scenarioschrijver overleggen met de schrijver wiens boek verfilmd gaat worden? Is het boek niet sowieso altijd beter?

20

Annejet van der Zijl Foto Jan van Wijgerden

Tijdens het Wintertuinfestival vertoont LUX de hele week poëzieanimaties DICHT/VORM van Illuster.

Herman Koch Foto Suzan Geldhoff

Vanmiddag gaat de Wintertuin in LUX op zoek naar een antwoord op deze vragen. We doen dit onder leiding van Jan Eilander. Hij kreeg tijdens het afgelopen Nederlandse FilmFestival een Gouden Kalf voor het beste scenario voor Het zusje van Katia, en kan als geen ander praten over het schrijven voor film. Eilander gaat in gesprek met Herman Koch, wiens Odessa Star verfilmd wordt, Karim Traïdia die onder andere Eilandgasten en De Avondboot van Vonne van der Meer verfilmde - en Annejet van der Zijl. Haar Sonny Boy wordt verfilmd door Maria Peters, die ook te gast is.

Emanuel Lundgren, Frida Öhnell, Cornelia Norgren, Philip Erixon, Micke Larsson, Johan Mårtensson, Anna Fröderberg, Johan Aineland, Martin Alfredsson, Erik Ottosson, Tina Håkansson, David Ljung, Christofer Olofsson, Daniel Lindlöf, Mattias Johansson, Tobias Granstrand, Emma Öhnell, Mathias Alrikson, Jonas Tjäder, David Ottosson, Maria Eriksson, Olof Gardestrand, Marcus Carlholt, Julie Witwicki Carlsson, Rikard Ljung, Henrik Olofsson, Jacob Sollenberg, Fredrik Karp en Johan Viking zijn I’m From Barcelona. Deze negenentwintigkoppige (!) band is catchy, vrolijk en poppy. Een absolute aanrader, hoe zwaar je winterdepressie ook is. I’m from Barcelona

myspace.com/imfrombarcelona Me Manuel, I Know Nothing. Een voorprogramma vol jonge talentvolle schrijvers over wie je niets weet en na afloop alles wilt weten.

21

MAANDAG 24 NOVEMBER

MAANDAG 24 / DINSDAG 25 / WOENSDAG 26 NOVEMBER

LETTERS VRETEN polderpolka met straf

WINTERTUINCOLLEGES EN MASTERCLASSES

LEON VERDONSCHOT TYGO GERNANDT ABDELKADER BENALI

DATUM MAANDAG 24 NOVEMBER TIJD 12:45 TOT 13:30 UUR TOEGANG GRATIS LOCATIE WINTERTUINTENT, ERASMUSPLEIN, RADBOUD UNIVERSITEIT

Literair lunchen om je vingers bij op te eten, in de Wintertuintent (een Mongoolse Yurt compleet met schapenvachten) op het Erasmusplein bij de Refter. Met gratis koek & zopie!

Dit jaar is het 200 jaar geleden dat Goethes Faust verscheen. Faust en het Faustmotief - de zoektocht naar Ware Kennis & Groot Inzicht, en de grens die je daarbij mogelijk overschrijdt – lopen horizontaal en verticaal door het hele Wintertuinfestival.

Straf Het circus Jeroen Bosch in een vrolijke polonaise op het dek van de Titanic. Dat is Straf. Straf speelt een soort Mestizo à la Mano Negra en les Negresses Vertes, geïmporteerd naar Brabant, naar het geo grafische én muzikale midden tussen Rowwen Hèze, Jacques Brel en de Kift! Straf weet dat er in de reddingssloep geen plaats is voor iedereen, maar speelt vol overgave voor de achterblijvers, tot de laatste doodskreet is weggestorven. Bemachtig een plekje in de Wintertuin tent om de polderpolka van Straf van heel dichtbij mee te maken!

De Wintertuin vraagt schrijvers, kunstenaars en wetenschappers naar de Faust in zichzelf. Waar ligt jouw grens tussen ambitie en obsessie? Wat wil je bereiken en hoe ver ben je bereid daarvoor te gaan? Hoe ver mag je gaan, zowel binnen als buiten je werk? En tot slot, om het dilemma van Faust samen te vatten: hoe houd je de duivel buiten? Leon Verdonschot (maandag 24 nov), Tygo Gernandt (dinsdag 25 nov) en Abdelkader Benali (woensdag 26 nov), geven elk een masterclass voor maximaal 15 personen. Dus schrijf je tijdig in! Dat kan vanaf 1 november via wintertuin.nl

VAN VER: Duitse auteurs in de wintertuin

ELISABETH RAETHER DATUM MAANDAG 24 NOVEMBER TIJD 16:00 UUR TOEGANG GRATIS LOCATIE RODE LAARS, E2.64 ERASMUSGEBOUW, RU VOERTAAL DUITS

22

Elisabeth Raether

Jarenlang waren Alice Schwarzer en haar tijdschrift Emma synoniem voor het feminisme in Duitsland. Daar kwam verleden jaar verandering in; een hele stroom aan jonge schrijfsters stond op om de oerfeministe van haar troon te stoten. Tot deze nieuwe generatie feministen behoort ook de vandaag geïnterviewde Elisabeth Raether (1979) die samen met Jana Hensel het boek Neue Deutsche Mädchen schreef, over de feministen van nu.

‘s Avonds verzorgen ze ieder een openbaar hoorcollege. Zorg dat je erbij bent!

23

MAANDAG 24 NOVEMBER

MAANDAG 24 NOVEMBER

LEON VERDONSCHOT Masterclass en college MASTERCLASS DATUM MAANDAG 24 NOVEMBER TIJD 16:00 TOT 17:00 UUR INSCHRIJVING UITSLUITEND VIA WINTERTUIN.NL TOEGANG € 5 / € 2 LOCATIE TvA2.0015, THOMAS VAN AQUINOSTR 2, RADBOUD UNIVERSITEIT COLLEGE DATUM MAANDAG 24 NOVEMBER TIJD 20:00 TOEGANG € 5 / € 2 LOCATIE SP1, SPINOZAGEBOUW, MONTESSORILAAN 3, RADBOUD UNIVERSITEIT RESERVEREN RU.NL/CULTUUROPDECAMPUS

Wanneer je het naadje van de kous van popmuziek wilt weten, móet je naar de masterclass en het college van Leon Verdonschot. Als journalist voor de Revu, de Volkskrant en De Groene Amsterdammer heeft hij menig beroemd muzikant geïnterviewd. Hij kan als geen ander vertellen over de dilemma’s en verleidingen die popmuzikanten tegenkomen op de weg naar roem en succes. In 2006 ontving Verdonschot de Popprijs voor zijn verhalenbundel Hart tegen Hart, en begin dit jaar publiceerde hij de omvangrijke bloem lezing De beste muziekverhalen van 1945 tot nu, met interviews, reportages, recensies en verhalen van Nederlandse popjournalisten.

M

C

24

De masterclass is van 16.00 tot 17.00 uur in TvA2.0015. De toegang is € 5 en € 2 voor studenten. Schrijf je op tijd in, want vol = vol! Aanvang college: 20.00 uur Toegang: € 5 / € 2 Locatie: Spinozagebouw, SP1. Reserveren voor het college kan via ru.nl/cultuuropdecampus

Leon Verdonschot

Voor de echte liefhebbers geeft Leon Verdonschot eerder op de dag een masterclass met als onderwerp schrijven over popmuziek. Let op: er is maar plek voor 15 personen. Geef je op vanaf 1 november via wintertuin.nl

25

DINSDAG 25 NOVEMBER

DINSDAG 25 NOVEMBER

TYGO GERNANDT Masterclass en college MASTERCLASS DATUM DINSDAG 25 NOVEMBER TIJD 16:00 TOT 17:00 UUR INSCHRIJVING UITSLUITEND VIA WINTERTUIN.NL TOEGANG € 5 / € 2 LOCATIE RODE LAARS, E2.64, ERASMUSGEBOUW RADBOUD UNIVERSITEIT COLLEGE DATUM DINSDAG 25 NOVEMBER TIJD 20:00 TOEGANG € 5 / € 2 LOCATIE CC1 COLLEGEZALENCOMPLEX, MERCATORPAD 1 RADBOUD UNIVERSITEIT RESERVEREN RU.NL/CULTUUROPDECAMPUS

Acteur Tygo Gernandt werd beroemd door rollen in series als Fort Alpha en Van Speijk. Gernandt speelt vaak gewelddadige karakters. En met succes: zo kreeg hij een Gouden Kalf voor zijn vertolking van Maikel Verheije in de film Van God Los en voor zijn bijrol in Het Schnitzelparadijs.

’s Middags geeft Tygo Gernandt een masterclass met acteren als onderwerp. Let op: er is maar plek voor 15 personen. Geef je op vanaf 1 november via wintertuin.nl

M

C

26

De masterclass is van 16.00 tot 17.00 uur in de Rode Laars. De toegang is € 5 en € 2 voor studenten. Schrijf je op tijd in, want vol = vol! Aanvang college: 20.00 uur Toegang: € 5 / € 2 Locatie: Collegezalencomplex CC1. Reserveren voor het college kan via ru.nl/cultuuropdecampus

Tygo Gernandt in Het Schnitzelparadijs (foto BNN)

Tijdens het college praat hij over de kunst van het acteren. Hoe ver ga je om in de huid van een karakter te kruipen? Moet je altijd tot het uiterste gaan? Heiligt het doel de middelen?

27

DINSDAG 25 NOVEMBER

DINSDAG 25 NOVEMBER

LETTERS VRETEN

HET MAAKBARE LICHAAM

ANS MET JAAP ROBBEN EN POETRY SPAM

Hoe ver mag je gaan om aan

DATUM DINSDAG 25 NOVEMBER TIJD 12:45 TOT 13:30 UUR TOEGANG GRATIS LOCATIE WINTERTUINTENT, ERASMUSPLEIN RADBOUD UNIVERSITEIT

Het Algemeen Nijmeegs Studentenblad (ANS) draait bij uitstek op lettervreters. Op het programma staan Jaap Robben, Poetry Spam en de Teenagecumshotfacials. Jaap Robben draagt als kersverse stadsdichter van Nijmegen voor uit zijn werk. De Teenagecumshotfacials is een driekoppige a-capellacore-sensatie die onlangs ter ziele ging en die duidelijk gelinkt is aan het Faustthema ‘Hoe ver kun je gaan?’. Aan de orde komen passages uit de nog niet verschenen biografie van de Facials. Nieuw in de literaire wereld is ook Poetry Spam. ANS daagt je uit om zelf een gedicht samen te stellen uit je ongewenste mail!

het schoonheidsideaal te voldoen? COLLEGE DATUM DINSDAG 25 NOVEMBER TIJD 16:00 TOEGANG GRATIS LOCATIE COLLEGEZALENCOMPLEX CC5, RADBOUD UNIVERSITEIT NIJMEGEN

Meer dan ooit lijkt schoonheid een keuze. Voldoen we niet aan het schoonheidsideaal, dan is dat onze eigen schuld; we kunnen namelijk alles aan onszelf veranderen. Kijk maar naar tv-programma’s als Make me beautiful of The Swan. Je hoeft niet lelijk en dus ongelukkig te zijn. We komen ook eerder in de verleiding; overal om ons heen de hele dag door worden we geconfronteerd met gephotoshopte beelden van jonge, dunne, perfecte mensen, meestal vrouwen, aan wie we ons spiegelen. Wat doet dit met het zelfbeeld? Gaan we ons abnormaal voelen? En worden hierdoor cosmetische ingrepen met medische verward? Wanneer slaat de ambitie het perfecte lichaam te hebben te ver door? Hoe ver kan en mag je gaan in aanpassingen aan je lichaam?

Jaap Robben

Aan de hand van de documentaire Beperkt Houdbaar van Sunny Bergman wordt er gediscussieerd over dit onderwerp. Met: o.a. Grietje Dresen (Universitair Docent Cultuurtheorie van de Moraal), Toine Lagro-Janssen (huisarts en hoogleraar Vrouwen studies Medische Wetenschappen RU) en Sunny Bergman (onder voorbehoud).

28

In samenwerking met het van de Radboud Universiteit Nijmegen. Het programma sluit aan bij de collegereeks van de Faculteit der Religiewetenschappen: Extreme Makeover. Hoe maakbaar is de mens (m/v).

29

dinsDAG 25 NOVEMBER

WOENSDAG 26 NOVEMBER

DE DIKKE VAN DALE

LETTERS VRETEN

Toneelstuk over de man achter het woordenboek

op ruwe planken met guerRillapoËzie

Door theaterproductiehuis Zeelandia DATUM DINSDAG 25 NOVEMBER AANVANG 20:15 UUR TOEGANG € 15 LOCATIE LUX, MARIËNBURG 38-39 RESERVEREN LUX-NIJMEGEN.NL OF TELEFOON 0900 5894636

Johan Hendrik van Dale (Sluis, 1828-1872) was hoofdonderwijzer en rchivaris in het Zeeuws-Vlaamse Sluis, maar vooral woordenboeken a maker. Het naar hem vernoemde Woordenboek van de Nederlandse Taal maakte Van Dale tot een van Zeelands meest beroemde zonen. Zijn levenswerk is een van de dikste boeken die mensen thuis in de kast hebben staan. Maar wat maakt een man, die zijn leven lang met taal en woorden in de weer was, nu interessant als titelheld van een toneelstuk? Toneelschrijfster Heleen Verburg dook in zijn biografie en ontdekte een leven vol tragiek. Van Dale was zenuwlijder, verloor vier van zijn kinderen en stierf als laatste Nederlander aan de pokken. In haar stuk neemt Verburg een kijkje in het hoofd van Van Dale. Hij wordt omringd door zijn steeds weer zwangere vrouw. Een mysterieuze man komt als een doodsengel op bezoek en overbrugt de 19de eeuw naar het nu. Dat kan omdat “tijd niet bestaat in het onver gankelijke”. Het leidt tot vaak komische situaties met absurd geestige woordspelingen.

Tekst: Heleen Verburg | Regie: Koen De Sutter | Spel: Bram Kwekkeboom, Marlies Hamelynck en Jonas Leemans | Dramaturgie: Alex Mallems [75 min, geen pauze] De Dikke van Dale Foto Lex de Meester

30

DATUM WOENSDAG 26 NOVEMBER TIJD 12:45 TOT 13:30 UUR TOEGANG GRATIS LOCATIE WINTERTUINTENT, ERASMUSPLEIN, RADBOUD UNIVERSITEIT

Faust staat symbool voor de ultieme hoogmoed. Hij verkoos menselijke kennis boven goddelijke en sloot een pact met de duivel. Zijn naam is echter afgeleid van het Latijnse faustus, dat ‘voorspoedig’ kan betekenen. Met dit in je achterhoofd kun je Faust ook zien als de ultieme verzetsstrijder; een dappere ziel, een underdog. Met dit als thema en altijd op de hand van de underdog presenteert Op Ruwe Planken een workshop guerrillapoëzie. Door middel van korte oefeningen maken de deelnemers kennis met haiku-esthetiek en espresso fiction, een genre dat zijn naam ontleent aan de tijd waarin je een espressokopje kunt legen. Na afloop worden de deelnemers tot de tanden bewapend met post-its losgelaten om hun hersenspinsels als een clusterbom af te laten gaan op een nietsvermoedende campus. VAN VER: Duitse auteurs in de wintertuin

MICHAEL KUMPFMÜLLER DATUM WOENSDAG 26 NOVEMBER TIJD 16:00 UUR TOEGANG GRATIS LOCATIE RODE LAARS, E2.64 ERASMUSGEBOUW, RU VOERTAAL DUITS

Michael Kumpfmüller (1961) woont in Berlijn en schrijft voor onder andere Die Zeit en Süddeutsche Zeitung. Zijn jongste roman Nachricht an alle vertelt het verhaal van een minister die zijn dochter verliest in een vliegtuigongeluk. Voordat het rouwproces goed en wel kan beginnen staat Duitsland in brand. Waar men het gevaar altijd van buiten verwachtte, komt de dreiging nu van het eigen volk. Het begin van een burgeroorlog? Een verdomd goede roman, dat zeker. Michael Kumpfmüller spreekt met Wintertuinredacteur Dennis Gaens.

31



ABDELKADER BENALI Masterclass en college MASTERCLASS DATUM WOENSDAG 26 NOVEMBER TIJD 16:00 TOT 17:00 UUR INSCHRIJVING UITSLUITEND VIA WINTERTUIN.NL TOEGANG € 5 / € 2 LOCATIE E2.68, ERASMUSGEBOUW, RADBOUD UNIVERSITEIT COLLEGE DATUM WOENSDAG 26 NOVEMBER AANVANG 20:00 UUR TOEGANG € 5 / € 2 LOCATIE CC3 COLLEGEZALENCOMPLEX, MERCATORPAD 1, RADBOUD UNIVERSITEIT RESERVEREN RU.NL/CULTUUROPDECAMPUS

Abdelkader Benali is een alleskunner. Behalve succesvolle romans als Bruiloft aan zee en De langverwachte, waarvoor hij in 2003 de Libris Literatuurprijs kreeg, schrijft hij toneelstukken en poëzie, en stukken voor verschillende kranten en opiniebladen. In 2006 deed hij verslag van de Israëlisch-Libanese oorlog vanuit Beiroet. In zijn laatste roman, Marathonloper, verdedigt hij zijn liefde voor het hardlopen. In het avondcollege gaat Abdelkader Benali in op de vraag waar de grens ligt tussen journalistiek en fictie, tussen persoonlijk en literair. Als je hierin een indrukwekkende, persoonlijke les wilt krijgen van Abdelkader Benali, kun je naar de masterclass die hij ’s middags geeft. Let op: er is maar plek voor 15 personen. Geef je op vanaf 1 november via wintertuin.nl

C

32

De masterclass is van 16.00 tot 17.00 uur in E2.68. De toegang is € 5 en € 2 voor studenten. Schrijf je op tijd in, want vol = vol! Aanvang college: 20.00 uur Toegang: € 5 / € 2 Locatie: Collegezalencomplex CC3. Reserveren voor het college kan via ru.nl/cultuuropdecampus

Abdelkader Benali

M

33


productie Literair Productiehuis Wintertuin en orkest de ereprijs

WINTER

DE BOOGLOZE BOOGPEES


TUIN

PRODUCTIE

Première op locatie: Mariënburgkapel Nijmegen DATUM WOENSDAG 26 NOVEMBER ZAAL OPEN 20:00 UUR AANVANG 20:30 UUR TOEGANG € 10 LOCATIE MARIËNBURGKAPEL, MARIËNBURG 26, NIJMEGEN VOORVERKOOP KASSA LUX EN BIBLIOTHEEK MARIËNBURG RESERVEREN WINTERTUIN.NL

Op een bijzondere locatie, de leegstaande Mariënburgkapel op het centrale plein voor LUX, in het hartje van Nijmegen, vindt op woensdagavond 26 november de première plaats van een speciale coproductie van Literair Productiehuis Wintertuin en orkest de ereprijs. Uitgangspunt: het prachtige gedicht Boogloze Boogpees van Piet Gerbrandy dat wordt gezongen, verfilmd en uitgevoerd. Boogloze Boogpees is een episch gedicht in vijf delen. Piet Gerbrandy mailt ons over het gedicht: In deel I gaat het om het feit dat materie niet bestaat uit materiaal, maar uit energie, zodat de enige vastig heid die we hebben een leegte blijkt te zijn. In deel II vormen losse, uit de aarde geboren organen en ledematen onze lichamen, die op hun beurt proberen zichzelf weer te ontleden (het idee van losse ledematen die afzonderlijk ontstaan vind je bij sommige filosofen in de Oudheid). In deel III gaat het om lust en liefde, die voortkomen uit materie en lichaam, maar aan verval onderhevig zijn; er zit een soort bucolische scène in. Deel IV is een treurzang daarover. In deel V ontstaat een opluchting: het is ook geruststellend dat alles uit niets bestaat: dat geeft ruimte. In het geheel heb ik hier en daar een verwijzing naar de Griekse tragedie verstopt, die immers ook uit vijf bedrijven bestaat.

34

Boogloze Boogpees (fragment) I. Wat waren de dingen dan leegte en krachten? Materie een boogpees die schieten kon zingen en knappen. Peesloze boogloze boogpees. In ruimte die zij vormden zoefden deeltjes die wij heetten. Die niemand ooit zag. Die slechts in hun zoeven bestonden. Die slechts bestonden in sommen die rekenaars maakten. Die niemand kon snappen ook zij niet. […]

Compositie: Chiel Meijering | Zang: Caroline Cartens | Film: Niek Das | Orkest: de ereprijs | Poëzie: Piet Gerbrandy | Concept en productie: de ereprijs & Wintertuin Uitvoeringen tijdens het Wintertuinfestival: zondag 23 november Luxor Live, Arnhem (try-out) woensdag 26 november Mariënburgkapel, Nijmegen (première) zondag 30 november Gigant, Apeldoorn

35

donderDAG 27 NOVEMBER


LETTERS VRETEN campusdichters DATUM DONDERDAG 27 NOVEMBER TIJD 12:45 TOT 13:30 UUR TOEGANG GRATIS LOCATIE WINTERTUINTENT, ERASMUSPLEIN, RADBOUD UNIVERSITEIT

In september werd Wout Waanders (1989) verkozen tot de Campusdichter van de Radboud Universiteit voor het collegejaar 2008-2009. Hij wist de aandacht van het publiek te vangen met soms persoonlijke, soms humoristische gedichten. Hij treedt op samen met zijn voor ganger Bart van Oost. POETRACKS JR.

MINDLESS EN TORRE FLORIM (DE STAAT) DATUM DONDERDAG 27 NOVEMBER TIJD 17:30 TOT 18:30 UUR TOEGANG GRATIS LOCATIE CULTUURCAFÉ, RADBOUD UNIVERSITEIT NIJMEGEN

Poetracks 2008 wordt uitgevoerd door onder meer Bert Ostyn (Absynthe Minded), Fuck the Writer, Jeroen Zijlstra en Maurits (GEM) op donderdag 27 november in Doornroosje, vanaf 21.00 uur.

Mindless

Volgens goede Wintertuin-op-de-campus-traditie gaat hier Poetracks jr. aan vooraf. Twee talentvolle Nijmeegse acts spelen op het podium van het CultuurCafé vanaf 17.30 uur. Mindless is een NederNuMetal-band, die normaal gesproken staat voor beuken, zweten en springen. Voor Poetracks jr. spelen ze een akoestische set. Torre Florim is zanger en gitarist van De Staat, de snelst opkomende band van het moment. Hoe Torre alleen klinkt, zal vandaag blijken.

36

37


MAURITS (GEM),

WINTER

POETRACKS


FUCK THE WRITER, TUIN PRODUCTIE BERT OSTYN (ABSYNTHE MINDED), JEROEN ZIJLSTRA, TORRE FLORIM (DE STAAT), MISS MONTREAL EN ANNEKE VAN GIERSBERGEN (AGUA DE ANNIQUE) ZINGEN HUGO CLAUS DATUM DONDERDAG 27 NOVEMBER ZAAL OPEN 20:30 UUR AANVANG 21:00 UUR TOEGANG € 10 / € 8 LOCATIE DOORNROOSJE, GROENEWOUDSEWEG 322 NIJMEGEN VOORVERKOOP DOORNROOSJE.NL

Hugo Claus

In Poetracks wordt ieder jaar een gedicht van een literair zwaargewicht door muzikanten tot popsong bewerkt. Na de gedichten van Gerard Reve, Harry Mulisch en W.F. Hermans is het nu de tijd voor Nu nog, het prachtige, lange liefdesgedicht van Hugo Claus.

Nu nog (fragment)

Nu nog, aan de galg vandaag, met een vod in de mond, zij die wakker wordt met gezwollen lippen, ogen toe, zij was iets dat ik wist en toen verloren heb, en hoe, maar hoe ben ik haar kwijt, hoe blaft een dronken hond?

Hugo Claus overleed dit voorjaar. Deze bijzondere Poetracks is een sfeervol eerbetoon aan de grootmeester en tegelijkertijd de geboorte van prachtige nieuwe liedjes van de volgende topmuzikanten: Maurits Westerik is voorman van de succesvolle Nederlandse indie-band GEM. Fuck the Writer is de artiestennaam van de talentvolle, langharige singer-songwriter Emil van Steenwijk. Bert Ostyn is het muzikale brein van het Vlaamse Absynthe Minded. Jeroen Zijlstra is oud-visser en leidt nu als zanger en trom pettist de band die zijn achter naam draagt. Torre Florim is zanger en gitarist van De Staat, de snelst opkomende band van het moment. Miss Montreal is Sanne Hans, een oernuchtere zangeres met een geweldig stem. Ze maakte naam met een liedje in een kaasreclame. Anneke van Giersbergen is bekend van The Gathering. Ze heeft nu een nieuwe band, Agua de A nnique.

Hugo Claus

Torre Florim

Jeroen Zijlstra Foto Vicky ten Berge

Bert Ostyn Foto Alex Salinas

Fuck the Writer Miss Montreal

38

Anneke van Giersbergen

_ EINDE

04.00U

q

01.00U

_

00.00U

_

23.00U

_

22.00U

_

21.00U

_

20.00U

20.45 – 21.15

KAROLINGENZAAL

23.45 – 00.45

MAURITS WESTERIK (GEM), JERRY GOOSSENS, COR VAN INGEN (SPINVIS), JEROEN KLEIJN (JOHAN)

VRIENDEN VAN VREELAND:

aansluitend: KENNIS EN HET KWAAD

SASKIA DE COSTER CHRISTIAAN WEIJTS WETENSCHAPPERS OVER HET KWAAD

FAUST DE ALCHEMIST LEZING ALEXIS SMETS

22.30 – 23.30

MAI SPIJKERS, LIDEWIJDE PARIS, MARC BEERENS, LISA KUITERT (DEBAT)

21.30 – 22.15

22.45 – 23.30

K.MICHEL, ESTER NAOMI PERQUIN, ANNEMIEKE GERRIST, NYK DE VRIES

21.30 – 22.15

CONNIE PALMEN PIETER STEINZ THOMAS ROSENBOOM CHRISTIAAN WEIJTS

20.30 - 21.15

STEIGERZAAL

(TEKST EN MUZIEK: JORAM TORNIJ)

PREMIÈRE EENAKTER: WIJ, FAUST, STRIJKKWARTET VOOR STEMMEN

23.45 – 00.15

(TEKST EN REGIE: OSCAR WYERS)

PREMIÈRE EENAKTER: HEKSENSOEP

22.45 – 23.15

(TEKST EN REGIE: HANNEKE HENDRIX)

PREMIÈRE EENAKTER: ARIE, EEN GEZELLIG STUK ZONDER RUZIE

21.45 – 22.15

THEATER PLUIM OVER FAUST

21.00 – 21.15

TRAJANUSZ AAL

DEEJAYS WSVV & DE VUURMAN

01.00 - EINDE

(NEDERELEKTRO)

BEDHELM EN DE STEWARDESS

00.15 -01.00

BLUE FLAMINGO

22.00 -00.00

CAFÉ-PODIUM PINK LOUNGE & BINNENPLAATS RANDPROGRAMMA: VOOR- EN NAGESPREKKEN, INTERVIEWS, VERRASSING EN ACHTERGROND

NIJM EEGSE NACHTEN VRIJDAG 28 NOVEMBER ZAAL OPEN

#1

TOEGANG AVOND € 15 / € 12,50 [CJP, STUDENT, BIBLIOTHEEKPAS]

20:00 UUR

LOCATIE LINDENBERGTHEATER, RIDDERSTRAAT 23 NIJMEGEN

RESERVEREN 024-327 37 37 OF DELINDENBERG.COM

VOORVERKOOP BIBLIOTHEEK MARIËNBURG & LINDENBERGTHEATER

WEBSITE DELINDENBERG.COM & WINTERTUIN.NL

Lindenbergtheater

NIJMEEGSE NACHTEN #1 VRIJDAG 28 NOVEMBER


CONNIE PALMEN EN THOMAS ROSENBOOM WIM BRANDS EN ERIK JAN HARMENS GESPREK DATUM VRIJDAG 28 NOVEMBER ZAAL OPEN 20:00 UUR AANVANG 20:30 UUR TOEGANG ENTREE NIJMEEGSE NACHTEN #1 LOCATIE LINDENBERGTHEATER

Connie Palmen zoekt graag de grens op tussen feit en fictie. Dit deed ze al in haar roman I.M. (1998) en in 2007 baarde ze nog meer opzien met Lucifer, waarin ze het dramatische leven van componist Peter Schat als uitgangspunt neemt voor haar roman. Ze noemt het genre zelf ‘autobiofictie’.

Thomas Rosenboom Foto Leo van der Noort

42

Wim Brands en Erik Jan Harmens praten met hen over de verantwoordelijkheid van de schrijver voor zijn personages. Hoe ver kan de schrijver gaan? En waar ligt de grens tussen feit en fictie? Dit programma begint om 20.30 uur in de Steigerzaal. Er is een beperkt aantal plaatsen. Wees op tijd. Na aanvang geen toegang.

Connie Palmen Foto Annaleen Louwes

Thomas Rosenboom won met Publieke werken (1999) als enige schrijver voor de tweede keer de Libris Literatuur Prijs. Eerder won hij hem al voor de roman Gewassen vlees (1994). Rosenbooms personages gaan altijd aan hun eigen trots en koppigheid ten onder.

43


44

Nyk de Vries is schrijver en muzikant. Annemieke Gerrist is dichter en beeldend kunstenaar. Ester Naomi Perquin is dichter en gevangenisbewaarder. K. Michel is Michel K. en K. Michel. Dubbelkunstenaars of dubbele identiteit, ze hebben alle vier hun dichterlijke sporen al achtergelaten in de Nederlandse poëzie. Nyk de Vries, die veel samenspeelde met Meindert Talma, zet je nu op het verkeerde been met de absurde prozagedichten uit zijn bundel Motorman. Annemieke Gerrist is dit jaar gedebuteerd en beneemt je de adem met haar wonderlijke, observerende poëzie. Ester Naomi Perquin is pas uitgeroepen tot de beste dichter onder 35 en heeft ons nieuw werk beloofd. En K. Michel staat altijd op ons verlanglijstje. Zij lezen vanavond voor. Mis het niet!

Nyk de Vries Foto Reyer Boxem

Christiaan Weijts schreef een essay voor de Wintertuin over het faustmoment dat hij ervoer tijdens het schrijven van zijn debuut roman Art. 285b (zie pagina 79). Hij ontving diverse prijzen voor deze roman, waaronder de Anton Wachterprijs. Vanavond draagt hij voor uit zijn nieuwe roman Via Cappello 23.

DATUM VRIJDAG 28 NOVEMBER ZAAL OPEN 20:00 UUR AANVANG ZIE PAG. 40 TOEGANG ENTREE NIJMEEGSE NACHTEN #1 LOCATIE LINDENBERGTHEATER

Annemieke Gerrist Foto Wintertuin

Pieter Steinz is chef Boeken van NRC Handelsblad en auteur van literaire naslagwerken als Lezen &cetera, Het web van de wereld literatuur en Klein ABC van de wereldliteratuur. Hij werkt aan een boek over Faust als historisch en cultureel fenomeen, dat zal verschijnen in januari 2010. Voor het Wintertuinfestival schreef hij een essay over Faust in de literatuur (zie pagina 5). In dit programma leidt hij ons door de wondere wereld van het Faustmotief in de letteren.

K. MICHEL, ESTER NAOMI PERQUIN, ANNEMIEKE GERRIST, NYK DE VRIES

Ester Naomi Perquin Foto Rutger Mullmeister

Christiaan Weijts

Pieter Steinz Foto Bob Bronshoff


SUPERDICHTERS

K. Michel Foto Melle Hammer

PIETER STEINZ EN CHRISTIAAN WEIJTS


45



SASKIA DE COSTER EN CHRISTIAAN WEIJTS WIM BRANDS EN ERIK JAN HARMENS GESPREK DATUM VRIJDAG 28 NOVEMBER ZAAL OPEN 20:00 UUR AANVANG ZIE PAG. 40 TOEGANG ENTREE NIJMEEGSE NACHTEN #1 LOCATIE LINDENBERGTHEATER

Wim Brands en Erik Jan Harmens praten met Saskia de Coster en Christiaan Weijts over my own personal Faust en het Faustmotief. Wat is de verantwoordelijkheid van de schrijver voor zijn personages? Mag die eeuwig met ze sollen of voelt hij zich wel eens bezwaard om ze in het verderf te storten? Hoe ver kan de schrijver gaan?

Christiaan Weijts kreeg de Anton Wachterprijs voor zijn geruchtmakende roman Art. 285b. Hij deed uitgebreid onderzoek voor zijn boek, zoals elders in dit programmaboekje te lezen is. Het werd het bestverkochte debuut van het jaar. Onlangs kwam zijn tweede roman, Via Cappello 23, uit.

46

Saskia de Coster Foto Johan Jacobs

Saskia de Coster publiceert in kranten en literaire tijdschriften, schrijft filmscenario’s en is de auteur van vier romans. Daarnaast schrijft ze songteksten voor verschillende muzikanten, onder wie de band Dez Mona, en werkt ze als videokunstenaar. Ze werd door Humo en De Groene Amsterdammer verkozen tot een van de twintig beste schrijvers jonger dan 35 jaar.

47


BLUE FLAMINGO

Blue Flamingo Foto Jan van den Ven


Blue Flamingo, alias Ziya Ertekin, heeft een grote schat aan oude 78-toerenplaatjes die hij heeft verzameld op de bij Excelsior verschenen mix 78 r.p.m. Draait hij voor publiek dan vertelt hij vaak tussen de draaibeurten door over romantiek en ‘de schoonheid van oneffenheden’ van het bakeliet. Blue Flamingo is de gentleman deejay tussen drive-in amateurs, de exoot tussen de eigenheimers. Nu op het Wintertuinfestival, over een maand onder de kerstboom. De muzieksite Goddeau over zijn album: “Blue Flamingo brengt met 78 r.p.m. niet alleen de meest originele, maar ook een van de meer aanstekelijke mixplaten van de laatste jaren uit.”

VRIENDEN VAN VREELAND MAURITS WESTERIK (GEM), COR VAN INGEN (SPINVIS), RONALD VISSER, JEROEN KLEIJN (SPINVIS/JOHAN) EN JERRY GOOSSENS DATUM VRIJDAG 28 NOVEMBER ZAAL OPEN 20:00 UUR AANVANG ZIE PAG. 40 TOEGANG ENTREE NIJMEEGSE NACHTEN #1 LOCATIE LINDENBERGTHEATER

Jerry Goossens is Nederlands punkdeskundige, generatie-nixer, veroordeeld columnist, popjournalist en niet in de laatste plaats schrijver van de Faustiaanse roman Vreeland. Met deze informatie in het achterhoofd is het volstrekt normaal dat de man enkele bevriende muzikanten heeft opgetrommeld voor een soundtrack bij zijn roman onder de naam Vrienden van Vreeland. Deze vrienden zijn: Maurits Westerik (GEM), Ronald Visser, Cor van Ingen (Spinvis) en Jeroen Kleijn (Spinvis/Johan).

48


KENNIS EN HET KWAAD Wetenschappers over Faust: Lezing en debat I.s.m. DATUM VRIJDAG 28 NOVEMBER ZAAL OPEN 20:00 UUR AANVANG ZIE PAG. 40 TOEGANG ENTREE NIJMEEGSE NACHTEN #1 LOCATIE LINDENBERGTHEATER

Hoe ver kan en mag de wetenschap gaan om kennis te verkrijgen? Moet de ethiek de ambities van de hedendaagse wetenschap in toom houden, of moet de wetenschap zich door niets laten weerhouden in haar voortgang? Deze vragen staan centraal tijdens Kennis en het kwaad, georganiseerd door het Soeterbeeck Programma. In dit onderdeel gaan wetenschappers van de Radboud Universiteit en Theater Pluim met toneel, beeldmateriaal en een debat op zoek naar de antwoorden op deze vragen. Kennis en het kwaad houdt sterk verband met het Faustthema. Faust sloot een verbond met de duivel om te krijgen wat hij zo sterk begeerde: kennis. De prijs voor deze kennis was zijn ziel. Drs. Alexis Smets, junior onderzoeker aan de Radboud Universiteit, laat met prachtige afbeeldingen uit de vroege Renaissance zien hoe de wetenschap in de 17e en 18e eeuw nog sterk gekoppeld was aan ethiek, filosofie, religie en levensbeschouwing. Hierbij bespreekt hij ook de vlucht van Faust naar de alchemie in zijn zoektocht naar kennis. Het debat gaat tussen prof. dr. Christoph Lüthy, hoogleraar wetenschapsgeschiedenis en prof. dr. Jean-Pierre Wils, hoogleraar Theo logische ethiek. Gespreksleider is drs. Elianne Keulemans. Voorafgaand voert Theater Pluim (bestaande uit Peter van Gestel en Maarten de Meijer) een eigentijdse bewerking van Faust op. Om 21.00 uur in de Trajanuszaal.

49


BEDHELM EN DE STEWARDESS Nederlandstalige electropop DATUM VRIJDAG 28 NOVEMBER ZAAL OPEN 20:00 UUR AANVANG ZIE PAG. 40 TOEGANG ENTREE NIJMEEGSE NACHTEN #1 LOCATIE LINDENBERGTHEATER


PULPFICTIE Uitgevers in debat over de dilemma’s van het vak

MAI SPIJKERS, LIDEWIJDE PARIS EN MARC BEERENS

Bedhelm en de Stewardess Foto Maayke Kleinbussink

LISA KUITERT GESPREK ‘In de cockpit is het feest: alle knopjes geven licht’, zingen Bedhelm en de Stewardess. Bij dit muzikale en cabareteske kunstenaarsduo draait alles om de dansbaarheid van de muziek. Hun werkwijze is bijzonder. De Stewardess, Maayke Kleinbussink, vliegt de wereld rond en maakt foto’s en video-opnames op bijzondere plekken over de hele wereld. Bedhelm, Johan Kuipers, componeert thuis in hoog tempo liedjes om ze mee te geven aan de Stewardess. Zij schrijft dan, al vliegend, teksten op de muziek. Ideeën, foto’s, video’s en muziek komen later weer samen. De teksten van Bedhelm en de Stewardess zijn speels en schijnbaar naïef, de muziek is electropop. Of, zoals Bedhelm zingt: ‘Ik zeg dag tegen mijn gitaar’.

FLUXORGAN DATUM VRIJDAG 28 NOVEMBER ZAAL OPEN 20:00 UUR AANVANG ZIE PAG. 40 TOEGANG ENTREE NIJMEEGSE NACHTEN #1 LOCATIE LINDENBERGTHEATER


De uitgever is iemand die elke dag balanceert tussen twee vuren. Enerzijds is hij verantwoordelijk voor een gezonde bedrijfsvoering en moet hij altijd uitkijken naar de volgende Vliegeraar. Anderzijds moet de uitgever het merk van de uitgeverij bewaken door het uitgeven van kwalitatief hoogstaand werk. Dit is niet altijd wat het beste verkoopt. Sommigen beweren dat bestsellers per definitie pulp zijn. Maar je zou ook kunnen zeggen: voor literatuur die slecht verkoopt is blijkbaar geen publiek en dus is dit werk het uitgeven niet waard. Wat is waar? Dit, soms duivelse, dilemma zal tijdens het debat voorbijkomen. Mai Spijkers (uitgeverij Prometheus/Bert Bakker), Lidewijde Paris (uitgeverij Ailantus) en Marc Beerens (uitgeverij Vantilt) discussiëren over vragen als: Hoe verhoudt de uitgever, als ondernemer, zich tot de commercie? Is er een moment dat hij zwicht voor het geld en waar ligt die grens? Wanneer kiest de uitgever voor het belang van de literatuur boven de verleiding van roem, geld en macht? Lisa Kuitert, hoogleraar Boekwetenschap aan de UvA, leidt het gesprek.

Tekstanimaties, soundscapes, dansmuziek en voordrachten ineen. Je zou zeggen, dat kunnen alleen Joost II Sickenga en Dj Rrrong zijn. En inderdaad! De hele avond, doorlopend, op verrassende plaatsen.

50

51


DRIE EENAKTERS (première)

WINTER

FAUST, FAUSTER, FAUSTST


TUIN

PRODUCTIE

DOORLOPEND STRIP-IT met dressing


DATUM VRIJDAG 28 NOVEMBER & ZATERDAG 29 NOVEMBER TOEGANG ENTREE NIJMEEGSE NACHTEN LOCATIE LINDENBERGTHEATER

Wat zegt Goethes werk jonge theatermakers tweehonderd jaar na dato nog? Die vraag legde de Wintertuin drie jonge theaterschrijvers voor. Hanneke Hendrix, Joram Tornij en Oscar Wyers schreven een eenakter gebaseerd op Faust. In drie keer twintig minuten herleeft Faust in de eenentwintigste eeuw op toneel.

Laat je verleiden door de dames van Strip-it en speel de hoofdrol in je eigen stripverhaal. Schreeuw, denk, zeg of fluister je ideeën in een levensgrote tekstballon en kijk ze rustig na op www.wintertuin.nl

Arie, een gezellig stuk zonder ruzie (tekst en regie: Hanneke Hendrix) Sinds Marga hem verliet zit Arie thuis. Hij zit in de keuken en hij klaagt. Dan komt Marga terug. Maar wat blijft er over als alles wat hij had missen was? Wat blijft er over als een mens eindelijk krijgt wat hij altijd al wou? Heksensoep (tekst en regie: Oscar Wyers) Walpurgisnacht. Twee actrices spelen heksen. Ze behandelen Faust.Kunnen ze het eens worden over de aanpak? Of komen ze niet verder dan het door de mangel halen van Goethes werk? Wij, Faust, strijkkwartet voor stemmen (tekst en regie: Joram Tornij) Iedereen verkoopt tegenwoordig zijn ziel aan de duivel, daar is niets exclusiefs meer aan. (…) De hele economie is een uitvinding van de duivel. (…) Alles is verleiding. Alles is voorhanden. Nooit zul len wij tegen het ogenblik zeggen: blijf toch, je bent zo mooi. Voor uitgang is een uitvinding van de duivel. Aldus Ilja Pfeijffer in het nawoord bij Faust (Perpetua reeks).

D!O DATUM VRIJDAG 28 NOVEMBER & ZATERDAG 29 NOVEMBER TOEGANG ENTREE NIJMEEGSE NACHTEN LOCATIE LINDENBERGTHEATER

Voor de Wintertuinprogramma’s bestaat geen Uitzending Gemist, maar wij hebben D!O. Deze sublieme striptekenaar, bekend van John&John (zie pagina 65) volgt de gesprekken, voordrachten en performances, en vat ze samen in een unieke tekening die jij na afloop kunt bewonderen in de gangen van het theater. Je kunt ze zelfs meenemen naar huis. Tegen gepaste betaling uiteraard.

Spel: Annefé de Boer, Arian Foppen, Hiske Eriks, Kim Berkenhagen, Martin van Duijn

52

53

_ EINDE

04.00U

q

01.00U

_

00.00U

_

23.00u

_

22.00U

_

21.00U

_

20.00U

TALKPOEDER

DE UREN

00.45 - 01.00

00.30 – 01.00 COLLECTIEF WOLF

MET JAAP VAN KEULEN, OSCAR WYERS, DENNIS GAENS

23.45 – 00.15

23.45 – 00.30 GOED VERHAAL!

ELKE GEURTS, WALTER VAN DEN BERG, ST. PAUL

EVA GERLACH, SASKIA DE JONG, TSEAD BRUINJA, NACHOEM WIJNBERG, ALFRED SCHAFFER

22.45 – 23.30 NU U!

PAUL BOGAERS

PLAGIAATWEDSTRIJD

21.30 – 22.15

DON DIEGO POEDER

OP DE FAUST !

20.45 – 21.15

KAROLINGENZAAL

VROUWKJE TUINMAN ESTHER GERRITSEN

MICHIEL BRAAM, SASKIA DE JONG MUSTAFA STITOU, FRANS KUSTERS 22.45 - 23.30

H.H. TER BALKT 70!

21.30 – 22.30

OEK DE JONG

20.30 – 21.15

STEIGERZAAL

(TEKST EN REGIE : JOR AM TORNIJ)

EENAKTER: WIJ, FAUST, STRIJKKWARTET VOOR STEMMEN

23.45 – 00.15

(TEKST EN REGIE: OSCAR WYERS)

EENAKTER: HEKSENSOEP

22.45 – 23.15

(TEKST EN REGIE: HANNEKE HENDRIX)

EENAKTER: ARIE, EEN GEZELLIG STUK ZONDER RUZIE

21.45 – 22.15

TRAJANUSZ AAL

ST. PAUL

01.00 – 04.00

THE PENNY BLACK REMEDY

00.00 - 01.00

EENMALIGE DEEJAYSET!

P.F. THOMÉSE & THOMAS VERBOGT

22.45 – 23.30

(AUS BERLIN!)

SURFPOETEN

21.45 – 22.15

ROTTE KOPPEN

21.00 – 21.30

CAFÉ-PODIUM PINK LOUNGE & BINNENPLAATS RANDPROGRAMMA: VOOR- EN NAGESPREKKEN, INTERVIEWS, VERRASSING EN ACHTERGROND

NIJM EEGSE

NACHTEN


#2

ZAAL OPEN

TOEGANG AVOND € 15 / € 12,50 [CJP, STUDENT, BIBLIOTHEEKPAS]

20:00 UUR

LOCATIE LINDENBERGTHEATER, RIDDERSTRAAT 23 NIJMEGEN

RESERVEREN 024-327 37 37 OF DELINDENBERG.COM

VOORVERKOOP BIBLIOTHEEK MARIËNBURG & LINDENBERGTHEATER

WEBSITE DELINDENBERG.COM & WINTERTUIN.NL

Lindenbergtheater

NIJMEEGSE NACHTEN #2 ZATERDAG 29 NOVEMBER

DON DIEGO POEDER PRESENTEERT OP DE FAUST DATUM ZATERDAG 29 NOVEMBER ZAAL OPEN 20:00 UUR AANVANG ZIE PAG. 54 TOEGANG ENTREE NIJMEEGSE NACHTEN #2 LOCATIE LINDENBERGTHEATER

Don Diego Poeder en scheids

Wie staan er op de tweede Nijmeegse Nacht in de ring? Op de Faust is een voorproefje van een avond vol literair geweld. Onder leiding van oud-bokser Don Diego Poeder lichten verschillende schrijvers, die later op de avond uitgebreid aan het woord komen, alvast een tipje van de sluier op. De rode draad in dit programma is dat elke schrijver het Faustmoment uit zijn eigen werk voordraagt. Wanneer maakt de hoofdpersoon de keuze tussen de makkelijke, maar slechte weg en de moeilijke, maar goede weg? Wanneer gaat de hoofdpersoon de grens over en sluipt de duivel in het verhaal? Dit zijn de knock-outmomenten van de literatuur.

56

57



70 JAAR H.H. TER BALKT

SASKIA DE JONG, FRANS KUSTERS, MICHIEL BRAAM, PIET GERBRANDY, MUSTAFA STITOU EN J.H. DE RODER DATUM ZATERDAG 29 NOVEMBER ZAAL OPEN 20:00 UUR AANVANG ZIE PAG. 54 TOEGANG ENTREE NIJMEEGSE NACHTEN #2 LOCATIE LINDENBERGTHEATER

(fragment)

Ik slenter naar ‘t Café ‘Wiener Rathauskeller’ De Rathauskeller op de Rathausplatz is gesloten Het raadhuis op de Rathausplatz geeft wijze raad Als je van een Rathauskeller goede raad verwacht dan ook wel van Café ‘Wiener Rathauskeller’ Nabij de oever van het grijze Donau-Kanaal Stond al neergeschreven op het plaveisel: ‘Hals- und Beinbruch am Rathausplatz!’ ‘ — Herzlich Wilkommen am Rathausplatz!’ Dus ik liep naar ‘t Café ‘Wiener Rathauskeller’ waar een groet hangt van gemarteld voedsel

58

H.H. ter Balkt Foto Bob Bronshoff

café ‘wiener rathauskeller’

Saskia de Jong Piet Gerbrandy Michiel Braam Mustafa Stitou Frans Kusters

Dit jaar werd H.H. ter Balkt 70 jaar. De Wintertuin wil daar uitgebreid bij stilstaan. We hebben het hier immers over de verjaardag van de belangrijkste dichter van ons taalgebied! Dat vraagt om een feestelijk programma met gasten naar Harry’s keuze, om muziek van niemand minder dan pianist Michiel Braam, om lofredes, om memorabele filmbeelden en natuurlijk om poëzie van de meester zelf.

59



Sonnet

Gloed

Ik ben een God in ‘t diepst van mijn gedachten, En zit in ‘t binnenst van mijn ziel ten troon Over mij zelf en ‘t al, naar rijksgeboôn Van eigen strijd en zege, uit eigen krachten.

Zeg ik groei en de esdoorn staat hier naast de tafel, ik ben die god is als ik hem bedoel

En als een heir van donkerwilde machten Joelt aan mij op en valt terug, gevloôn Voor ‘t heffen van mijn hand en heldere kroon: Ik ben een God in ‘t diepst van mijn gedachten.En tóch, zo eindloos smacht ik soms om rond Úw overdierb’re leên den arm te slaan, En, luid uitsnikkende, met al mijn gloed En trots en kalme glorie te vergaan Op úwe lippen in een wilden vloed Van kussen, waar ‘k niet langer woorden vond.

tot het plafond groeit zijn kroon, tussen zijn takken hangt Cassiopeia, regen stroomt en ik zwem in god als een otter, joel en fluit, ik jaag de hele nacht in hem. Hij is mij binnengegaan en rust in me. Een vat loopt in een ander over. Altijd begint het zo: het einde begroet je wanneer je armen nog nieuw zijn en je hem vasthoudt zoals een vogel de lucht met zijn vleugels waartussen een weg ontstaat een koers gefluisterd maar je aarzelt en hij krimpt, de sterren krimpen, hij zet zijn kroon af, trekt zijn lichaam uit.

Willem Kloos (1859-1938), 1894

Eva Gerlach, 2008

NU U!

NU U!

Literair productiehuis Wintertuin vroeg vijf van de beste dichters van vandaag een nieuwe versie te maken van klassiekers uit de canon.

Dit is de 2008-versie van Sonnet van Willem Kloos, door Eva Gerlach.

60

61


Willem Kloos

NU U!

EVA GERLACH, ALFRED SCHAFFER, TSEAD BRUINJA, NACHOEM WIJNBERG EN SASKIA DE JONG DATUM ZATERDAG 29 NOVEMBER ZAAL OPEN 20:00 UUR AANVANG ZIE PAG. 54 TOEGANG ENTREE NIJMEEGSE NACHTEN #2 LOCATIE LINDENBERGTHEATER

Gerrit Achterberg

Eva Gerlach Foto De Arbeiderspers Alfred Schaffer Foto Karoly Effenberger


Het is geen bevel, eerder een aanmoediging, ooit een gevleugelde uitspraak van niemand minder dan Vondel: Nu U! De Wintertuin vroeg vijf van de beste dichters van vandaag een nieuwe versie te maken van klassiekers uit de canon. Tijdens Nu U! brengen zij zowel het nieuwe als klassieke gedicht ten gehore. Eva Gerlach - Sonnet (Ik ben een God in ´t van mijn diepst van mijn gedachten) van Willem Kloos (1859-1938).

Paul van Ostaijen

Tsead Bruinja Foto Tineke de Lange

g

Alfred Schaffer - Werkster van Gerrit Achterberg (1905-1962).

g

Tsead Bruinja - Marc groet ´s morgens de dingen van Paul van Ostaijen (1896-1928).

g

Jacob Israël De Haan

Nachoem Wijnberg Foto Dieuwer van Bemmelen

Nachoem Wijnberg - Kwartetten van Jacob Israël De Haan (1881-1924).

g

Saskia de Jong - O Geluckigen mensch, die hem ontrecken mach van Constantijn Huygens (1628-1697).

g

Constantijn Huygens

WINTER

62

Saskia de Jong Foto Sanne Peper

TUIN

PRODUCTIE

63



GOED VERHAAL!

ELKE GEURTS, WALTER VAN DEN BERG EN ST. PAUL DATUM ZATERDAG 29 NOVEMBER ZAAL OPEN 20:00 UUR AANVANG ZIE PAG. 54 TOEGANG ENTREE NIJMEEGSE NACHTEN #2 LOCATIE LINDENBERGTHEATER

64

Walter van den Berg

Elke Geurts

St. Paul

Geen overbodige interviews, alleen maar verhalen. Dat is de bezwerende formule van Goed Verhaal! Jonge, talentvolle auteurs laten horen wat ze in hun mars hebben. Te beginnen met Elke Geurts (1973), die dit jaar debuteerde met de verhalenbundel Het besluit van Dola Korstjens. Opgeblazen peuters, aanhankelijke Russische buurvrouwen en nepgouden beschermengeltjes, dat is de wereld van de in Nijmegen geboren Geurts. Haar eigentijdse verhalen blijven steeds verrassen door merkwaardige, bijna horror-achtige wendingen. Even eigentijds is het proza van Walter van den Berg (1970), die tot zijn negende in Nijmegen woonde. Zijn eerste roman De Honden koning verscheen in 2004. Vorig jaar volgde West. De verhalen van Van den Berg gaan over Cor, Robbie, Rooie Paultje en Witte Mo, de vroegere jongens van het plein. Het zijn krachtige, rauwe verhalen. Tot slot de levende legende onder de Nederlandse dj’s: St. Paul, oftewel Paul Nederveen (1975). Hij woonde in Nijmegen maar reist als dj langs alle belangrijke poppodia en muziekfestivals van Nederland. Ook brengt hij al jaren het Wintertuinfestival in beweging. Naast zijn werk als dj schrijft hij prachtige verhalen waarin muziek de ene keer een hoofdrol en de andere keer een bijrol speelt. Binnenkort worden deze verhalen gebundeld.

65



OEK DE JONG WIM BRANDS GESPREK DATUM ZATERDAG 29 NOVEMBER ZAAL OPEN 20:00 UUR AANVANG 20:30 UUR TOEGANG ENTREE NIJMEEGSE NACHTEN #2 LOCATIE LINDENBERGTHEATER

Als er een auteur is in wiens werk de Faustiaanse dilemma’s een voorname rol spelen, is het wel Oek de Jong. Zo zweeft Faust door het hoofd van Edo Mesch, de hoofdpersoon van de Bildungsroman Opwaaiende zomerjurken. Wim Brands praat met Oek de Jong over zijn werk en over de verantwoordelijkheid van de schrijver voor zijn personages. Voelde Oek de Jong zich wel eens bezwaard om Lin Hokwerda, het hoofdpersonage uit Hokwerda’s kind, in het verderf te storten?

66

Oek de Jong

Foto Bert Nienhuis

Oek de Jong (1952) is een van de meest toonaangevende schrijvers van Nederland. Hij debuteerde in 1977 met zijn debuutbundel De hemelvaart van Massimo, die bekroond werd met de Reina Prinsen Geerlingsprijs. Twee jaar later brak hij door met zijn eerste roman Opwaaiende zomerjurken (1979), die een groot verkoopsucces werd. Voor dit boek, dat beschouwd wordt als een van de belangrijkste literaire werken van de afgelopen decennia, ontving hij de Ferdinand Bordewijk Prijs. Ook zijn tweede roman Cirkel in het gras (1985) haalde hoge verkoopcijfers. Pas in 1993 verscheen er iets nieuws van De Jong: zijn mystiek georiënteerde novellebundel De inktvis. Vier jaar later publiceerde hij zijn essaybundel Een man die in de toekomst springt (1997). Hiervoor kreeg hij de Busken Huetprijs. In 2002 kwam Hokwerda’s kind uit, een bestseller die veelvuldig geroemd werd in de pers. Twee jaar geleden verscheen van De Jong De wonderen van de heilbot, het dagboek dat de schrijver bijhield in de jaren dat hij werkte aan Hokwerda’s kind. Van het werk van De Jong verschenen vertalingen in onder meer Duitsland, Frankrijk en Denemarken.

67



PLAGIAATWEDSTRIJD

©

LEENTJEBUUR MET PAUL BOGAERS

DATUM ZATERDAG 29 NOVEMBER ZAAL OPEN 20:00 UUR AANVANG zie PAG. 54 TOEGANG ENTREE NIJMEEGSE NACHTEN #2 LOCATIE LINDENBERGTHEATER

‘We zijn dwergen die op schouders van reuzen staan, om verder te kunnen zien,’ zei Isaac Newton ooit. Geïnspireerd door dit citaat schreef Op Ruwe Planken de plagiaatwedstrijd uit. Het literaire tijdschrift daagde beginnende schrijvers uit om de criminaliteit in te gaan. De literaire criminaliteit, welteverstaan. De bedoeling was dat schrijvers een kort verhaal componeerden, geheel bestaand uit gestolen zinnen of passages uit romans, krantenartikelen, songteksten, etcetera. Om het een beetje verantwoord te houden, moest er wel een literatuurlijst aan worden toegevoegd.

Paul Bogaers

Paul Bogaers

Vanavond wordt de winnaar van de plagiaatwedstrijd bekend gemaakt door Paul Bogaers. Deze kunstenaar verzamelde zinnen uit obscure, oude boeken en arrangeerde die tot zijn roman Onderlangs. In dit boek staat geen enkele regel van hemzelf.

Paul Bogaers Een fictieve recensie van zijn eigen boek Onderlangs

68

69


DATUM ZATERDAG 29 NOVEMBER ZAAL OPEN 20:00 UUR AANVANG ZIE PAG. 54 TOEGANG ENTREE NIJMEEGSE NACHTEN #2 LOCATIE LINDENBERGTHEATER

Eenmalig en exclusief in Disco de Wintertuin: een back-to-back deejayset van de beste muziekverhalenschrijvers ter wereld. Vanavond voegen ze de plaat bij de daad! P.F. Thomése Foto Ronald Hoeben

COLLECTIEF WOLF

Collectief Wolf


Collectief Wolf is een dadaïstische teksttheatercompagnie die met woordpower en gebalde taalperformances al verscheidene theaterpodia bestormde (o.a. De Nachten in Antwerpen en het Amsterdamse Paradiso). Ze waagden zich ook aan cabareteske voorstellingen zoals SPEELT VALS, die in twintig huiskamers werd gespeeld. Met een grote fascinatie voor rariteiten en taalspel timmeren zij verder aan nonsenscabaret op de beat van de elektrische gitaar.

Oscar Wyers (1983) studeert Writing for performance aan de Hogeschool voor de Kunsten in Utrecht. Hij maakte eveneens deel uit van de Mugwumps en is vooral actief als theaterschrijver. Daarnaast schrijft hij scenario’s voor strips en films en maakt hij ook nog eens muziek. Dennis Gaens Foto Suzan Geldhoff


Dennis Gaens (1982) schrijft proza en poëzie. Daarnaast is hij hoofdredacteur van literair tijdschrift Op Ruwe Planken. Van zomer 2004 tot zomer 2008 maakte hij deel uit van het literair collectief De Mugwumps, waarmee hij multimediale shows verzorgde onder de noemer Zapliteratuur en twee bundels in eigen beheer publiceerde: Gootlanding en Likdit.

Oscar Wyers Foto Dennis Gaens

Drie eenakters (Wintertuintheaterproductie)

Jaap van Keulen (1966) studeerde aan de Academie voor Beeldende Kunsten te Arnhem. Na zijn studie is hij zich gaan toeleggen op het componeren en produceren van muziek en ‘underscores’ voor theater- en dansproducties. Daarnaast begeleidt hij regelmatig de optredens van dichter Tsead Bruinja en is hij de drijvende kracht achter Talk poeder.

Jaap van Keulen Foto Dieuwer van Bemmelen

FAUST, FAUSTER, FAUSTST

70

TUIN

PRODUCTIE


Thomas Verbogt Foto Jacqueline Dutilh

Zie pagina 52

TALKPOEDER MUZIEK JAAP VAN KEULEN TEKST DENNIS GAENS, OSCAR WYERS

WINTER

THOMÉSE & VERBOGT ZIJN DEEJAYS!


71


Wintertuinproductie

WINTER

DE UREN


TUIN

PRODUCTIE

VAN VER: Duitse auteurs in de wintertuin

SURFPOETEN



Avant-première van een poëtische Wintertuinproductie over de 24 uren in een dag. De talentvolle, jonge Vicky Francken is de eerste dichter die op verzoek van de Wintertuin een uur van de dag heeft bezongen in het gedicht Tussen 9 en 10 uur ‘s ochtends. Theaterschrijver, dichter en beeldkunstenaar Joost II Sickenga laat de lyriek van Vicky Francken samensmelten in een summum van beeld en poëzie.

Wat de Surfpoeten schrijven verhoudt zich tot de gehele literatuur zoals surfmuziek tot de gehele muziek. Hun wekelijkse voordrachtavonden zijn ware cult in Berlijn en haalde zelfs een vermelding in de Lonely Planet Berlin. Vanavond zijn Tube en Ahne samen met DJ Lt. Surf de vertegenwoordigers van dit curieuze collectief. De Surfpoeten zijn het bewijs dat je op literatuur kunt dansen. Surfpoeten

ROTTE KOPPEN DATUM ZATERDAG 29 NOVEMBER ZAAL OPEN 20:00 UUR AANVANG ZIE PAG. 54 TOEGANG ENTREE NIJMEEGSE NACHTEN #2 LOCATIE LINDENBERGTHEATER Rotte koppen

De Rotte Koppen zijn verveeld, maar niet vervelend. Haast achteloos spelen ze op hun half kapotte instrumenten terwijl je hoofd langzaam maar zeker volstroomt met alles behalve rotte poëzie. De Rotte Koppen zijn Alex Zwart, Maartje Wortel en Elinor Archer. Ze volgden Beeld & Taal aan de Rietveld Academie.

72

73



ESTHER GERRITSEN EN VROUWKJE TUINMAN WIM BRANDS EN ERIK JAN HARMENS GESPREK DATUM ZATERDAG 29 NOVEMBER ZAAL OPEN 20:00 UUR AANVANG zie PAG. 54 TOEGANG ENTREE NIJMEEGSE NACHTEN #2 LOCATIE LINDENBERGTHEATER

Met Faust en Mephistopheles in het achterhoofd praten Wim Brands en Erik Jan Harmens met Esther Gerritsen en Vrouwkje Tuinman over de verantwoordelijkheid van de schrijver voor zijn personages. Mag die eeuwig met ze sollen of voelt hij zich wel eens bezwaard om ze in het verderf te storten? Hoe ver gaan Esther Gerritsen en Vrouwkje Tuinman?

Vrouwkje Tuinman debuteerde in 2004 met de dichtbundel Vitrine. In 2005 verscheen de roman Grote acht. Ze organiseert literaire evenementen. Ze schrijft columns, ze publiceert bloemlezingen en treedt regelmatig op tijdens festivals en literaire avonden. Haar mooie dichtbundel Receptie kwam uit in 2007. Onlangs verscheen haar nieuwe, spraakmakende roman Buurvrouw.

74

Esther Gerritsen Foto De Geus

Vrouwkje Tuinman Foto Keke Keukelaar

Esther Gerritsen schreef theaterteksten voor onder meer Het Syndicaat en Keesen&Co. Ze debuteerde in 2000 met de verhalen bundel Bevoorrecht bewustzijn. Daarna volgden de romans Tussen Een Persoon (2002) en Normale dagen (2005). In september verscheen haar prachtige nieuwe roman De kleine miezerige god.

75


THE PENNY BLACK REMEDY (UK) DATUM ZATERDAG 29 NOVEMBER ZAAL OPEN 20:00 UUR AANVANG ZIE PAG 55 TOEGANG ENTREE NIJMEEGSE NACHTEN #2 LOCATIE LINDENBERGTHEATER

Het Wintertuinfestival sluit af met een band die het publiek met én zonder alcohol dronken zal voeren. The Penny Black Remedy is de naam van deze orkaan. Deze Londense live-act ontving dit jaar de Britse Indie Award voor Best Alternative Act. Ze spelen een energieke mix van uptempo country-rock en Oost-Europese melodieën. Hoewel de meeste liedjes over de dood, verloren liefde en hoerenhuizen gaan, kun je het niet helpen met een grote grijns op je gezicht rond te stuiteren. Stilstaan is geen optie! myspace.com/pennyblackremedy thepennyblackremedy.com

ST. PAUL SLOTFEEST

The Penny Black Remedy

DATUM ZATERDAG 29 NOVEMBER FEEST TOT 04:00 UUR TOEGANG ENTREE NIJMEEGSE NACHTEN #2 LOCATIE LINDENBERGTHEATER

Eerder deze avond las hij verhalen voor en nu brengt hij het Wintertuinfestival naar grotere hoogten vanachter de draaitafel. St. Paul is het reizende eenmanscircus dat gestaag langs de Nederlandse en Duitse poppodia trekt. Regelmatig is hij te gast op festivals als Lowlands en Pinkpop. Voor het Wintertuinfestival bepaalt hij al sinds jaar en dag de ‘sound & moves’. Dans de wangen rood en play that punky music loud boy!

St. Paul

76

77

twee zielen in de schrijversborst - christiaan weijts

Twee zielen in de schrijversborst

Sinds het in kleine kring bekend is dat ik me af en toe bezondig aan het schrijven van fictie, komt het op feestjes geregeld voor dat iemand die een verhaal wil gaan vertellen mij een tikkeltje bezorgd aankijkt en zegt: ‘Dit mag je niet in je boeken gebruiken, hoor.’ Het omgekeerde gebeurt ook. Taxichauffeur of bezoekers van literaire avondjes die me verlekkerd toevertrouwen: ‘Wat ík allemaal heb meegemaakt… Daar kun je een boek over schrijven!’ De sprekers uit beide categorieën – de laatsten hebben overi gens meestal ongelijk – hangen klaarblijkelijk het geloof aan dat de schrijver iemand is die voortdurend als een roofdier de werkelijkheid afstroopt op ruw ‘materiaal’ of, iets eerbiediger gesteld, als een casting medewerker de wereld verkent. Dit geloof lijkt mij allerminst onzinnig. Als schrijver leef je altijd dubbel. Twee zielen wonen in zijn borst. Die van de mens knikt geruststellend, nipt nog wat van de receptiewijn, terwijl die van de schrijver minutieus de anekdote taxeert op bruikbaarheid. (‘Nou goed, op hun huwelijksnacht kwamen ze dus in het hotel, en weet je wat zij doet? Opent alle enveloppen die ze gekregen hebben en strooit het geld in het rond, als een soort Dagobert Duck. Die jongen dacht: nee! Waar ben ik aan begonnen?’) De mens stelt zijn openhartige mede mens gerust, soms met de Reviaanse kwinkslag dat ‘de werkelijkheid altijd te onwaarschijnlijk is’ en dus moet worden ‘afgezwakt’, terwijl de schrijver omzichtig hengelt naar meer details. (‘Om hoeveel geld ging het dan precies?’ ‘En hoe reageerde die vriend van je?’ ‘Echt?’) Soms werkt die dubbele houding als schild. Bij een door de mens gevreesd bezoek aan de kaakchirurg, bewapent de schrijver zich met het argument dat hij in het ziekenhuis wat observaties kan noteren. 79



Dan heb je dat tenminste klaarliggen als je ooit een ziekenhuisscène nodig hebt. En terwijl de mens huivert van de verdovingsnaald, juicht de schrijver van opwinding. Dit laatst mag gerust als metafoor beschouwd worden. Zoals bekend laat het geluk zich slecht vertellen en gedijt de literatuur het beste in de puinhopen van de realiteit. De schrijver kan overal wel chocola van maken, en omarmt de rampen die hij als mens verafschuwt. Zwei Seelen wohnen, ach! in meiner Brust. Want de tweespalt is inderdaad een dilemma van Faustiaanse allure. De demon sluit met de schrijver een pact, en biedt hem de wereld aan zijn voeten aan, beschikbaar om tot magistraal oeuvre om te toveren. Het enige dat hij ervoor in ruil wil, is de integriteit van de mens. Arglistigheid is het grootste talent van deze demon. Een van zijn geliefde argumenten om je te verleiden luidt: Ars longa vita brevis. Want wat stelt één verraden anekdote nu eigenlijk voor, in het licht van de eeuwigheid van de kunst? Lang nadat hun huwelijksbed ver ruild is voor het graf, zullen jouw woorden hun huwelijksnacht nog bezingen en toekomstige stervelingen doen schaterlachen. Dacht je dat Truman Capote In cold blood had kunnen schrijven zonder het lef te hebben om met mijn voorwaarden akkoord te gaan? En wie had zich dan Richard Hickock en Perry Smith nog herinnerd? Luister, vriend: kunst duurt lang, leven kort. Ben je dan nog niet om, dan kan de demon grover geschut inzetten, zoals een letterlijk Faustcitaat: Alles Vergängliche ist nur ein Gleichnis. De mens mag dan wel menen dat het de werkelijkheid is waarop je de roofbouw van je oeuvre fundeert, maar de schrijver weet dat die werkelijkheid alleen maar een metafoor is, snap je? Nee? Laat ik het dan duidelijker zeggen: het ís allemaal allang fictie, en het enige dat jij, schrijver, doet is je lezers beleefd op hun schouders tikken, en achteloos iets aanwijzen: kijk eens.

dat ik dit boek deels baseerde op mijn eigen stalkingservaringen, opgedaan in de hoedanigheid van dader en veroordeelde. Die veroor deling, beken ik hier, had ik vrij eenvoudig kunnen voorkomen, als ik op een bepaalde dag een andere beslissing had genomen. Ik herinner me die dag – het was een bewolkte donderdag in november – vrij nauwkeurig. De schrijver in mij was de hele aanloop naar het proces, vanaf de eerste brief van justitie en het verhoor op het politiebureau, al instinctief gaan omsmeden tot persklare kopij, tot er op een dag een zoveelste schrijven uit de justitionele molen mijn brievenbus bereikte: de officier van justitie, klaarblijkelijk van het redelijke slag, was bereid tot een schikking over te gaan. Een kleine boete of miniem taakstrafje zou mij uit het beklaagdenbankje kunnen wegslepen, zodat ik, buiten het oog van de rechter om, met blanco strafblad en flierefluitend hart mijn ondermaanse promenade kon vervolgen. Schappelijke deal, nietwaar? Er was echter één probleem: mijn boek was nog niet af. En dus kwam de demon in opstand. Want zoals dat gaat met boeken: na verloop van tijd begint de structuur steeds helderder op te lichten, en begint het besef te dagen van bijvoorbeeld de locatie van het slothoofdstuk. In dit geval kon daar geen twijfel over bestaan: de slotakkoorden van het boek moesten klinken in een rechtbank, en hoewel de mens hiervoor huiverde, was de schrijver naar dat moment gaan uitzien. Een collega-schrijver had zelfs geopperd dat ik maar officiële uitnodigingen moest gaan versturen voor de publieke zitting. Zou ik nu, als een scholier die braaf zijn corvee verricht om zwaardere straffen als schorsing te omzeilen, die beker aan mij voorbij laten gaan? Daar kwam nog bij dat ik gemerkt had dat het schrijven met het Damokleszwaard van een veroordeling boven het hoofd buitengewoon vruchtbaar is. Een besef dat de schrijversdemon flink uitbuitte door me toe te fluisteren dat Ovidius en Dante hun meester werken schreven in ballingschap. Met een beetje geluk kwam ik zelfs in de gevangenis terecht! De Profundis! Lastige afweging. Het was natuurlijk niet onmogelijk om zo’n

Zelf merkte ik het dilemma het sterkst bij het schrijven van mijn debuut Art. 285b. In kleine en zelfs iets minder kleine kring is bekend 80

81



rechtszitting te fingeren. Desnoods deed ik er wat research voor. Zittingen zijn altijd openbaar, als een soort relict van hun Middel eeuwse wortels waarbij de zondaar op een schavot op het dorpsplein getoond werd aan het volk, dat hem met eieren en speeksel kon bekogelen. Literatuurhoogleraar Ton Anbeek vertelde me eens dat hij, nu hij met pensioen is, geregeld in de rechtbank wat strafzaakjes bezoekt, als dagje uit, samen met thrillerauteur René Appel, die er zijn inspiratie vandaan haalt. Zoiets kon ik ook gaan doen. Maar beroofde ik mezelf daarmee niet van de authentieke ervaring? Anderzijds was een straf blad ook geen fijn document. Of gold dat in artistieke kringen juist als aanbeveling? Lastige afweging. Ars longa vita brevis, lispelde de demon, terwijl ik het transactievoorstel nog eens doorlas. Wat is een vergankelijk strafblad tegenover de eeuwigheid van een literair werk? In het album Songs for Drella dat Lou Reed en John Cale over Andy Warhol maakte, horen we de stem van de kunstenaarsdemon aldus te werk gaan: Andy sat down to talk one day He said: “Decide what you want. Do you want to expand your parameters or play museums like some dilettante?” Beslis wat je wilt. Wil je literatuur schrijven of boekjes vullen met René Appel-spul? Misschien gaf dit laatste de doorslag, misschien was het de vermetele overmoed die de debutant eigen is. Hoe dan ook viel mijn besluit die dag zo uit: vóór het boek. En tegen het leven dus, al hoeven we dit ook weer niet te overdrijven. Mij wachtte, na de te rechtstelling en het schrijven van het slothoofdstuk, niet de guillotine maar de schoffel. Zestig uur werkstraf, waarop mijn medetaak gestraften mij de mineure status van ‘kruimeldief’ toebedeelden. (Een nauwkeuriger en hartverscheurender verslag van mijn verblijf in het strafkamp vindt u in het winternummer 2006 van De Revisor onder de titel: ‘De taakgestrafte, een epiloog’). Heb ik verstandig gedaan aan mijn weigering van het genereuze

transactieaanbod van het Openbaar Ministerie, mijn pact met de schrijversdemon? Die vraag is niet sluitend te beantwoorden, om de voor de hand liggende reden dat alles in het leven eenmalig is, generale repetitie, première en laatste voorstelling ineen. Vooralsnog houd ik het erop dat Art. 285b een minder sterk boek was geweest, als ik die novemberdag niet mijn spreekwoordelijke middelvinger had uitgestoken naar het Openbaar Ministerie. Wel heeft dit ook een schaduwkant. Had ik de strafzaak niet in een boek verwerkt, dan was mijn stalkersverleden ook geen publiek wetenswaardigheidje, dat zowel onder familie, collega’s en aanstaan de schoonouders wat wenkbrauwgefrons teweeg bracht. Aan de vooravond van mijn proces fluisterde de demon mij in om een klein persberichtje naar de media te sturen. Het gebeurde waarachtig toch niet dagelijks dat iemand een roman schreef over zijn eigen strafzaak. En inmiddels begon het mij ook te dagen dat ik verplicht was ‘iets aan de promotie’ te doen. Erg succesvol was dit mediaoffensief niet. De enige vertegenwoordiger die binnen kwam zetten – ze was een kwartier te laat, ik meende in een flits te zien dat haar mascara in de regen was uitgelopen – was een meisje van de stadsredactie van Het Parool, dat me na afloop – we schuilden voor de regen onder een kaal viaductje – mijn allereerste interview afnam. Na verschijning van Art. 285b nam ik mij voor het autobiografi sche gehalte (in wezen een niet-terzake doend gegeven, maar daar kom je tegenwoordig niet meer mee weg) in het midden te laten. Mijn eerste interviewer was Tonko Dop van Opium. Toen ik naast hem plaatsnam in de studio zag ik op een printje al het Parool-berichtje liggen. Sindsdien blijft het een pijnlijk puntje. In ieder interview komt wel even het moment waarop me wordt gevraagd: ‘Zelf ben je ook voor stalking…’

82

Goethes Faust opent met de observatie dat de held van het stuk jarenlang in alle gangbare disciplines op zoek is gegaan naar kennis, en gedeprimeerd is bij het besef van de beperking van alle 83



enselijke kennis. Dit is waarom hij vatbaar is voor de verleiding van m Mephistopholes en diens weddenschap met bloed ondertekent. De romanschrijver herkent die positie maar al te zeer. Het is zijn taak, beroepseer, roeping (of, een tikje minder pedant gesteld: zijn baantje) om nieuwe werelden en inzichten te openen, en uit de beperkingen te breken van al het reeds geschrevene en datgene waar consensus over heerst. Daarom kunnen in het domein van de roman de gangbare morele wetten niet langer van kracht zijn. Alle belangwekkende romans hebben een misdaad als onderwerp of schenden op z’n minst de morele conventies, en het liefst in een moeite door ook de literaire. Nu is het domein van de eigen ervaringen wat dat betreft niet onuitputtelijk. Het lijkt me onwenselijk om voor ieder nieuw boek in het beklaagdenbankje te verschijnen. Wie meent dat alleen de eigen misdaad en misère goede fictie oplevert, heeft een nogal masochisti sche literatuuropvatting. Raadzaam is dus om van tijd tot tijd leentje buur te spelen bij de misdaden van anderen, je oren te spitsen zodra iemand op een feestje zegt: ‘Dit mag je niet in een boek gebruiken, hoor.’ Hoe ver mag je daar in gaan? Als een auteur het voor zijn roman nodig acht zichzelf voor het gerecht te laten verschijnen, moet hij dat natuurlijk zelf weten, maar wat als hij andermans levens als materiaal neemt, en daarmee diens privacy schendt? In de roman Via Cappello 23 confronteer ik een van de hoofd personen, een journalist, met die vraag. Halverwege het eerste deel noteert hij over de drama’s van zijn medemensen: ‘Ik leef ervan. Dit is het soort spul waar kopij van gemaakt wordt, kleine levens die omringd zijn door letters in inkt.’ Tegen het einde verwijt een van zijn geïnterviewden hem: ‘Jij verramsjt andermans levens.’ Maar Via Cappello 23 is een ander verhaal, en het parasitaire beroepsethos geldt voor journalisten sterker dan voor roman schrijvers. De journalistieke integriteit zit immers vastgeklonken aan de paal van de waarheid en de authenticiteit. De romanschrijver

kan aan dit aspect van de Faustiaanse verleiding ontsnappen. Met een vrij eenvoudige ingreep kan hij zijn modellen en hun omgeving onherkenbaar aanpassen, met behoud van de dramatische kern. En als hij daar niet creatief genoeg voor is, kan hij zich er altijd nog vanaf maken met een zinnetje in de verantwoording dat zegt dat het alle maal maar fictie is, zoals Connie Palmen in Lucifer deed. Met gemengd succes overigens, maar dat lijkt mij eerder een fout van de lezers dan van de schrijver. Lezers van fictie blijken nog altijd gigantische moeite te hebben met de inherente onwaarachtigheid van dit genre. Laatst zat ik op een podium naast een collega-schrijfster die geanimeerd vertelde over haar boek. Totdat ineens in de zaal een man zijn stem verhief, en de honger naar authenticiteit treffend formu leerde met de verontwaardigde uitval: ‘Dus het is allemaal niet echt gebeurd! Waarom moet ik het dan nog lezen?’

84

Christiaan Weijts (1976) is schrijver. Hij treedt op tijdens de Nijmeegse Nachten op vrijdag 28 november in het Lindenbergtheater.

85

WINTERTUINFESTIVAL 2008 WORDT GEORGANISEERD DOOR LITERAIR PRODUCTIEHUIS WINTERTUIN

DIRECTIE Frank Tazelaar ZAKELIJK Bob Geurts van Kessel

Peter Paul Peterich Fonds

PROGRAMMA Monique Warnier REDACTIE Kim Liebrand Willem Claassen Dennis Gaens Willem Sjoerd van Vliet ONTWERP Jos Lenkens

Stichting Het Burger en Nieuwe Weeshuis

BUREAU Anique de Bruin Wendela van den Akker Karin Tuinder PRODUCTIE Marit Veeneman

PREMIÈRES WINTERTUINPRODUCTIES TIJDENS FESTIVAL 2008 Woensdag 26 november: De Boogloze Boogpees | Vrijdag 28 november: Drie eenakters Zaterdag 29 november: Talkpoeder | Zaterdag 29 november: De Uren

STAGE Sharon Brouwer

MET DANK AAN Alle vrijwilligers Judith Steenkamer Marianne de Bil Pien Houthoff Liesbeth van de Brugge Goethe Instituut Joost Sickenga de ereprijs Sturm&Drang De Literaturjugend Robert Meijerink Lotte Gerestein Rick de Leeuw Art Vandelay DRUK PROGRAMMAGIDS Drukkerij Geers Offset NV Gent-Zeehaven (B)

KUNST IN HET PROGRAMMABOEK Daphne Rosenthal stills uit Him and Her (2008), op pagina 4, 56 Duur: 3’28 | Stop motion animatie bewerkt met crêpe-tape. Nadine Khatib afbeeldingen uit de installatie Fuzz Republic (2008), op pagina 15, 37, 89 Erik de Bree Zonder titel, olie op doek (2008), op pagina 78 Deze kunstenaars exposeren tijdens de Nijmeegse Nachten.

86

DIT IS EEN UITGAVE VAN DE WINTERTUIN © 2008 Eventuele rechthebbenden die wij niet konden achterhalen verzoeken wij contact op te nemen.

87

Faust! En tot slot, om het dilemma van Faust samen te vatten: hoe houd jij de duivel buiten?!

Recommend Documents