Extreemrechts in Rotterdam

Extreemrechts in Rotterdam Een onderzoek naar de verschijningsvormen van extreemrechts in de regio Rotterdam-Rijnmond

Tilburg, oktober 2010 L. Balogh M. Jans R. Witte H. Moors

Met medewerking van: A. van Dijk J. van Haaf J. de Muijnck M. Rovers

IVA beleidsonderzoek en advies

ii

Extreemrechts in Rotterdam

Uitgever: IVA Warandelaan 2 Postbus 90153 5000 LE Tilburg Telefoonnummer: 013-4668466 Telefax: 013-4668477 IVA is gelieerd aan de UvT

© 2010 IVA Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of worden openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het IVA. Het gebruik van cijfers en/of tekst als toelichting of ondersteuning bij artikelen, boeken en scripties is toegestaan, mits de bron duidelijk wordt vermeld.


iii

Inhoudsopgave

1

Inleiding ........................................................................................................... 7

1.1 1.2 1.3

Aanleiding voor het onderzoek ........................................................................ 7 Definitiebepaling .............................................................................................. 8 Leeswijzer ......................................................................................................10

2

Methodologische verantwoording ...................................................................11

2.1 2.2 2.3

2.4

Doelstelling .....................................................................................................11 Onderzoeksvragen .........................................................................................12 Onderzoeksactiviteiten ...................................................................................13 2.3.1 Documentstudie ..................................................................................13 2.3.2 Verzameling en analyse gegevens over gebeurtenissen ....................13 2.3.3 Internetscan ........................................................................................16 2.3.4 Interviews (eerstelijns) professionals ..................................................19 Ten slotte .......................................................................................................22

3

De Rotterdamse geschiedenis .......................................................................23

3.1 3.2

3.3 3.4

De jaren „70 ....................................................................................................23 De jaren „80 ....................................................................................................24 3.2.1 De jaren „90.........................................................................................25 3.2.2 Eind jaren „90 ......................................................................................28 e Begin 21 eeuw ..............................................................................................29 Extreemrechts versnipperd, maar niet verdwenen .........................................32

4

De omvang van extreemrechts.......................................................................33

4.1 4.2

Inleiding ..........................................................................................................33 Aantal registraties van gebeurtenissen met een extreemrechtse signatuur ........................................................................................................33 4.2.1 Regionaal beeld ..................................................................................33 4.2.2 Lokaal beeld........................................................................................36 Aantal actieve organisaties en personen........................................................36 4.3.1 Verwevenheid met extreemrechts .......................................................37 4.3.2 Personen.............................................................................................38 Samenvatting .................................................................................................38

4.3

4.4

iv


5

De aard van extreemrechts ............................................................................40

5.1

Inleiding ..........................................................................................................40 5.1.1 Inleiding...............................................................................................40 5.1.2 Registraties: het probleem van definitie en perceptie .........................40 De aard van extreemrechtse uitingen.............................................................41 5.2.1 Verschillen tussen de registraties .......................................................41 De aard van de problematiek nader bekeken .................................................42 5.3.1 Vernieling en bekladding .....................................................................43 5.3.2 Bedreiging en geweld..........................................................................43 5.3.3 Aanwezigheid van extreemrechtse individuen en groepen .................44 5.3.4 Gepolariseerd klimaat .........................................................................46 5.3.5 Overkoepelend beeld regio Rotterdam-Rijnmond ...............................49 Extreemrechts op internet ..............................................................................51 5.4.1 Beperkingen verbonden aan internetonderzoek .................................52 5.4.2 Websites en fora gerelateerd aan extreemrechts in RotterdamRijnmond .............................................................................................52 5.4.3 De „nationaaldemocraten‟ ...................................................................53 Voorpost .........................................................................................................53 Voorpost Rijnmond .........................................................................................53 Radio Rapaille ................................................................................................54 Theudisk .........................................................................................................55 5.4.4 De „raciale revolutionairen‟ ..................................................................57 Stormfront Nederland en Vlaanderen .............................................................57 Jan Teijn .........................................................................................................60 Samenvatting .................................................................................................60 De aard van extreemrechts op internet ..........................................................61

5.2 5.3

5.4

5.5

6

Extreemrechts en de Rijnmondse samenleving .............................................63

6.1 6.2

Inleiding ..........................................................................................................63 Kenmerken van extreemrechtse personen en persoonlijke voedingsbodems voor extreemrechts .............................................................63 6.2.1 Persoonlijkheidskenmerken ................................................................64 6.2.2 Voedingsbodems ................................................................................64 6.2.3 Persoonlijkheidskenmerken en voedingsbodems in RotterdamRijnmond .............................................................................................65 Mate van kwetsbaarheid voor extreemrechts gedachtegoed .........................66 6.3.1 Verlies aan binding .............................................................................66 6.3.2 Polarisatie ...........................................................................................66 6.3.3 Achterstelling ......................................................................................67 6.3.4 Wantrouwen, verlies van verworvenheden, nationalisme ...................68 De invloed van extreemrechts op de samenleving .........................................69 6.4.1 Maatschappelijk risico .........................................................................69 6.4.2 Polarisatie en xenofobie ......................................................................70 6.4.3 Veiligheidsgevoelens ..........................................................................71

6.3

6.4


6.5

v

Regio Rotterdam-Rijnmond ............................................................................71 Gemeente Rotterdam .....................................................................................72 6.4.4 Materiële schade .................................................................................73 Samenvatting .................................................................................................73 6.5.1 Persoonlijke kenmerken en voedingsbodems .....................................73 6.5.2 Voedingsbodems, polarisatie en xenofobie.........................................74 6.5.3 Maatschappelijk risico .........................................................................75 6.5.4 Veiligheidsgevoelens ..........................................................................75 6.5.5 Materiële schade .................................................................................75

7

Conclusies en aanbevelingen ........................................................................76

7.1

Conclusies ......................................................................................................76 7.1.1 Geen (directe dreiging van) aantasting van de democratische rechtsorde ...........................................................................................76 7.1.2 Wel voedingsbodems voor en verschijningsvormen van extreemrechts .....................................................................................76 7.1.3 Extreemrechts in georganiseerd verband speelt nauwelijks een rol .................................................................................................77 7.1.4 Extreemrechtse personen, gebeurtenissen en uitingen ......................77 7.1.5 Geconstateerde polarisatie in de regio ...............................................78 7.1.6 Maatschappelijk risico van extreemrechts?.........................................78 Aanbevelingen................................................................................................79 7.2.1 Oprichten van een signaleringsnetwerk ..............................................79 7.2.2 Organisatie netwerkbijeenkomsten .....................................................80 7.2.3 Bevordering van kennis en inzicht ......................................................80 7.2.4 Ontwikkeling historisch bewustzijn en dossiers ...................................81 7.2.5 Uitwisselen best practices op regionaal niveau ...................................81 7.2.6 Sociaal calamiteitenplan .....................................................................81

7.2

Bijlage A

Overzicht websites en webfora ...........................................................83

Bijlage B

(On)veiligheidsgevoelens ....................................................................91

Bijlage C

Geraadpleegde literatuur ....................................................................99


1

Inleiding

1.1

Aanleiding voor het onderzoek

7

Tot een aantal jaar geleden was weinig bekend over radicalisering in de gemeente Rotterdam. In 2005 start het programma Meedoen of Achterblijven; het Rotterdamse actieprogramma tegen radicalisering (waarbij de aandacht vooral is komen te liggen bij islamitische radicalisering). Gelijktijdig start een centraal informatiepunt: het Infor1 matieSchakelPunt Radicalisering (ISPR) . Dit informatiepunt brengt – naast de politie die ook informatie en inlichtingen over extremisme en radicalisering in de regio verzamelt – signalen van radicalisering en extremisme bijeen vanuit gemeentelijke diensten, deelgemeenten, aan de overheid gelieerde instellingen en eerstelijnswerkers. Voor de gemeenten binnen de regio Rotterdam-Rijnmond is extreemrechts geen nieuw verschijnsel. Het ISPR brengt jaarlijks een rapportage uit met een actueel beeld van aard en omvang van radicalisering, waaronder extreemrechts. Volgens die ISPR Trendrapportage uit 2008 blijkt dat er sprake is van een toenemend gevoel van nationalisme onder Rotterdamse autochtonen en dat de actiebereidheid – door middel van inzet van legale middelen – van autochtonen wanneer nationale belangen op het spel staan, is toegenomen. De aandacht voor radicalisering is volgens dezelfde ISPR Trendrapportage drie jaar na de start van het programma Meedoen of Achterblijven en de inrichting van het ISPR goed verankerd in het Rotterdamse beleid. De Monitor Racisme & Extremisme van de Anne Frank Stichting en de Universiteit Leiden constateert in 2008 echter dat in Rotterdam-Rijnmond op basis van de signaleringssystemen van de politie en van het ISPR uiteenlopende beelden over rechtsradicalisering naar voren komen. De meldingen bij het ISPR gaan bijna uitsluitend over moslimradicalisering. Hierdoor heeft het ISPR beperkt zicht op rechtsradicalisering. In de Monitor Racisme & Extremisme wordt het ISPR geadviseerd om actiever op zoek te gaan naar informatie over rechtsradicalisering om tot een vollediger beeld 2 te komen . Over extreemrechts in Rotterdam is volgens de gemeente en de politie al veel bekend. Desondanks bestaan er nog lacunes in de kennis op dit terrein. Hoewel het ISPR constateert dat veel van de extreemrechtse politieke partijen en organisaties in de stad de afgelopen jaren uiteen zijn gevallen, blijft de vraag actueel hoe extreemrechts zich heden ten dage manifesteert en organiseert. Onduidelijk is nog of er van de aanwezigheid van bepaalde extreemrechtse kopstukken in de stad een bepaald maatschappelijk risico uitgaat, of bepaalde individuen en/of groepen een grotere 1 2

Het ISPR komt voort uit het actieprogramma. Grunenberg & Schriemer (2008).

8


kans hebben om beïnvloed te raken door het extreemrechtse gedachtegoed dan anderen en wat de mogelijke voedingsbodems zijn voor extreemrechtse sympathieën. IVA Beleidsonderzoek en Advies, verbonden aan de Universiteit van Tilburg (hierna: IVA) heeft van de gemeente Rotterdam, specifiek van het ISPR in samenwerking met politie Rotterdam-Rijnmond, de opdracht gekregen om een onderzoek uit te voeren naar verschijningsvormen van extreemrechts in de regio Rotterdam-Rijnmond. Het gaat hierbij om de omvang daarvan, maar vooral ook om de aard en de effecten ervan op de samenleving. Omdat er al veel kennis beschikbaar is, dient het onderzoek vooral om verdieping aan te brengen in de reeds beschikbare kennis, door middel van bundeling van de beschikbare gegevens en een fenomenologische analyse van die gegevens, zodat een geïntegreerd beeld van de verschijningsvormen van extreemrechts in Rotterdam-Rijnmond wordt geschetst.

1.2

Definitiebepaling Alvorens in te gaan op de onderzoeksopzet en de resultaten van het onderzoek, is het van belang om in te gaan op de definitie van extreemrechts die in dit onderzoek gehanteerd wordt. De ISPR Trendrapportage 2009 hanteert de definitie van radicalisering conform het Actieplan Polarisatie en Radicalisering 2007-2011 van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties: “Radicalisering is de groeiende bereidheid om diep ingrijpende veranderingen in de samenleving (eventueel op ondemocratische wijze) na te streven, te ondersteunen of anderen daartoe aan te zetten. Ingrijpende veranderingen zijn ontwikkelingen die een gevaar kunnen opleveren voor de democratische rechtsorde (doel), vaak met ondemocratische methoden (middel), die afbreuk doen aan het functioneren van de democratische rechtsorde (effect).” De ISPR Trendrapportage 2009 beschouwt radicaal rechts als een zogenoemd „containerbegrip‟ voor verschillende ideeën en ideologische deelbegrippen, zoals racisme, nationalisme, eurocentrisme en antisemitisme. Daarnaast stelt deze trendrapportage dat radicaal rechts zich dikwijls uit in hevige kritiek op het „gevestigde‟ politieke bestel en op de parlementaire democratie. Voornoemde definitie wordt ook in onderhavig onderzoek gehanteerd. In de conclusie brengen we de bevindingen van het onderzoek hiermee in verband. Ten behoeve van de uitvoering van het onderzoek is echter een werkdefinitie gebruikt die beter geschikt is om het fenomeen extreemrechts in de regio Rotterdam-Rijnmond in beeld


9

te brengen en het rijk geschakeerde palet van de dagelijkse uitingen ervan inzichte3 lijk te maken‟ : “Extreemrechtse/rechts-radicale formaties hebben een meer of minder uitgesproken 4 ideologie die wordt gekenmerkt door (varianten van) oriëntatie op het „eigene‟, (varianten van) afkeer van het‟ vreemde‟, van politieke tegenstanders, en door een hang 5 naar het autoritaire . Extreemrechtse groepen hebben traditioneel veelal een tweele6 dig vijandbeeld . Men keert zich tegen – in hun jargon – „volksvreemde‟ en „volksvijandige elementen‟. Na 1945 is „volksvreemd‟ in de extreemrechtse gedachtewereld 7 verbreed en worden daar ook meer in het algemeen allochtonen toe gerekend . „Volksvijandig‟ zijn de politieke tegenstanders van extreemrechts. Het kan gaan om antifascistische activisten en demonstranten, maar ook om meer gevestigde – meestal linkse - politici en bestuurders. Doordat extreemrechtse formaties, naarmate zij meer in de openheid treden, maatschappelijke weerstanden oproepen die tot conflicten (en repressieve reacties) kunnen leiden, zijn de leiders van deze formaties geneigd delen van hun ideologie te verhullen dan wel achterwege te laten. Omdat een formatie in ideologisch opzicht vage contouren kan hebben kunnen naast ideologie ook sociale genealogie (afstamming van één of meer eerdere extreemrechtse formaties) de magneetfunctie (op radicale rechtsextremisten uitgeoefende aantrekkingskracht) als indicatoren dienen. Hedendaagse extreemrechtse formaties kunnen uiteenlopende vormen aannemen, met name: politieke partijen, organisaties, jongeren8 groepen, internetfora en cliques.” Dat de extreemrechtse ideologie in enkele hoofdlijnen kan worden benoemd, laat onverlet dat er binnen extreemrechtse groeperingen aanzienlijke meningsverschillen en scherpe tegenstellingen kunnen bestaan. Daarnaast kan het ideologische gehalte van diverse organisaties en van individuele rechts-extremisten nogal verschillen, variërend van een sterk ontwikkelde ideologische oriëntatie tot een die veeleer geba9 seerd lijkt op racistische oneliners . Op het gebied van extreemrechtse formaties, constateerde de Monitor Racisme & Extremisme eind 2008 drie belangrijke ontwikkelingen, namelijk i) een groei van extreem straatactivisme, ii) de continuering van Lonsdaleproblematiek en iii) de teloorgang van de klassieke extreemrechtse partijen. 10 Ook in 2009 waren deze trends zichtbaar, zowel landelijk als in Rotterdam11 Rijnmond .

3 4 5

6 7 8 9 10 11

Moors et al. (2009). Hier wordt in grote lijnen het betoog (over de ideologie van extreemrechts in Nederland) gevolgd van Davidovic, Van Donselaar, Rodrigues & Wagenaar (2008). Deze hoofdlijnen sluiten aan bij een wat men zou kunnen noemen „consensusbenadering‟ van Mudde (1996) pp. 225-248: het zijn ideologische kenmerken die in veel andere benaderingen van het verschijnsel rechtsextremisme zijn terug te vinden. Wagenaar & Van Donselaar (2008), p. 20. Bjørgo (1997) pp. 53 e.v., pp. 63-64. Voor een gedetailleerde uitwerking van deze definitie, zie: Moors et al. (2009) pp.64-75. Zie voor deze differentiatie ook Van Donselaar (1995) pp. 12-13; Van Donselaar (1991) pp. 215-224. Moors et al. (2009) pp. 75-84. ISPR Trendrapportage 2009.

10


Extreemrechtse formaties komen, zoals gezegd, voor in uiteenlopende gedaanten, zoals politieke partijen, neonazigroepen, subculturele jongerennetwerken, digitale webfora of andere varianten op virtuele en fysieke groepsvorming. Er is sprake van een diversiteit aan lokaal versnipperde groeperingen, die regelmatig van samenstelling en richting veranderen en op verschillende momenten en op verschillende onderdelen van hun externe manifestaties meer of minder goed zijn georganiseerd. Het onderhavige onderzoek behelst een poging om die diversiteit goed in beeld te brengen. Politieke partijen vallen echter buiten het bestek van het onderzoek.

1.3

Leeswijzer Allereerst volgt op dit inleidende hoofdstuk een verantwoording van hoe het onderzoek is uitgevoerd (hoofdstuk 2). Daarna gaan we in op de Rotterdamse historie van extreemrechts om zo de resultaten van het onderzoek in een breder perspectief te kunnen plaatsen (hoofdstuk 3). In hoofdstuk 4 bespreken we aan de hand van de resultaten van „hard‟ cijfermateriaal afkomstig van politie Rotterdam-Rijnmond en Radar Rotterdam-Rijmond, het bureau dat meldingen van ongelijke behandeling en discriminatie in kaart brengt, de geregistreerde omvang van de extreemrechtse problematiek. De analyse van de verschijnings- en uitingsvormen van extreemrechts leidt in hoofdstuk 5 tot de beschrijving van de aard van extreemrechts in RotterdamRijnmond. Hoofdstuk 6 gaat in op de mogelijke voedingsbodems voor, alsmede de maatschappelijke effecten van extreemrechts in de regio. De rapportage sluit af (hoofdstuk 7) met een conclusie en aanbevelingen..


2

Methodologische verantwoording

2.1

Doelstelling

11

In de inleiding is aangeven dat er voor de regio Rotterdam-Rijnmond lacunes bestaan in de kennis over extreemrechts. Onduidelijk is of er van de aanwezigheid van bepaalde extreemrechtse kopstukken een bepaald maatschappelijk risico uitgaat, of bepaalde individuen en/of groepen een grotere kans hebben om beïnvloed te raken door het extreemrechtse gedachtegoed dan anderen en wat de mogelijke voedingsbodems zijn voor extreemrechtse sympathieën. Het onderzoeksdoel wordt dan ook als volgt geformuleerd: Het onderhavige onderzoek dient een gedetailleerd inzicht te bieden in de verschijningsvormen van extreemrechts in de regio Rotterdam-Rijnmond, waarbij de aard, de omvang en de effecten van extreemrechts in kaart worden gebracht. Het onderzoek beoogt inzicht te bieden op een drietal terreinen: De aard van extreemrechts verwijst naar de activiteiten van extreemrechtse formaties en personen en naar de inhoud van aan extreemrechts gerelateerde gebeurtenissen. Hierbij gaat het dus met name om wat er plaatsvindt; Met omvang wordt het aantal extreemrechtse formaties in de regio RotterdamRijnmond bedoeld, en voor zover dit te achterhalen is, het aantal personen uit de regio Rotterdam-Rijnmond dat bij extreemrechtse formaties is aangesloten. Bij het in kaart brengen van de omvang, wordt het aantal waargenomen extreemrechtse gebeurtenissen beschreven aan de hand van registratiegegevens van de politie en Radar. De kernvraag die hier gesteld wordt is hoeveel en hoe vaak extreemrechtse gebeurtenissen voorkomen in de regio; Bij het beschrijven van de effecten van extreemrechts in de regio RotterdamRijnmond gaat het om de impact van de aard en omvang van extreemrechts op de verhoudingen tussen bevolkingsgroepen en de schade en risico‟s die voortvloeien uit de aanwezigheid en acties van extreemrechtse groepen en personen. De focus ligt op zowel de waargenomen als de verwachte impact van extreemrechtse groepen en personen. Een inschatting hiervan wordt gemaakt op basis van de perceptie van eerstelijns professionals.

12

2.2


Onderzoeksvragen Om de in paragraaf 2.1 omschreven doelstelling van het onderzoek te bereiken, dient een aantal onderzoeksvragen te worden beantwoord. De hoofdvraag luidt als volgt: Wat zijn de aard, omvang en effecten van extreemrechts in de regio RotterdamRijnmond? Met deze hoofdvraag hangt een drietal onderzoeksvragen samen, die op hun beurt weer bestaan uit een aantal subvragen:

1.

Wat is de aard van (de kwetsbaarheid voor) extreemrechts in de regio Rotterdam-Rijnmond?

1a.

Welke extreemrechtse formaties en individuen zijn er in de regio?

1b.

Wat zijn de kenmerken van deze formaties en individuen?

1c.

Wat zijn voedingsbodems voor het aanhangen van een extreemrechts gedachtegoed?

2.

In welke mate is er in de regio Rotterdam-Rijnmond sprake van (kwetsbaarheid voor) extreemrechts?

2a.

Hoeveel extreemrechtse formaties / individuen zijn er in de regio?

2b.

In welke mate is er sprake van extreemrechtse uitingen en gedragingen? Hoeveel extreemrechtse gebeurtenissen zijn door de politie en Radar geregistreerd in het jaar 2008 en 2009? Hoe vaak worden extreemrechtse uitingen gesignaleerd in het onderwijs en het jongerenwerk?

2c.

In welke mate wordt in de regio kwetsbaarheid voor het extreemrechtse gedachtegoed gesignaleerd en wat zijn mogelijke achtergrondfactoren?

2d.

Wat is de relatie tussen Rotterdamse „Lonsdale jongeren‟ en extreemrechts?


3.

13

In welke mate vormt extreemrechts in de regio Rotterdam-Rijnmond een maatschappelijk risico?

Maatschappelijk risico wordt hier gedefinieerd als de kans op polarisatie, materiële schade (als gevolg van vernieling, bekladding et cetera) en immateriële schade (angstgevoelens bij inwoners) en dient te worden gezien in relatie tot de eventuele ondermijning van de democratische rechtsorde.

2.3

3a.

In welke mate is extreemrechts van invloed op processen van polarisatie?

3b.

In hoeverre leidt de regio materiële schade als gevolg van extreemrechts?

3c.

In hoeverre leidt extreemrechts tot angstgevoelens bij de inwoners van de regio?

Onderzoeksactiviteiten Om gegevens te verzamelen, zijn de volgende onderzoeksactiviteiten verricht: 1. 2. 3. 4.

Documentstudie Verzameling en analyse gegevens over gebeurtenissen Internetscan Interviews met eerstelijns professionals

Ter voorkoming van algemeenheden in deze rapportage en om de RotterdamRijnmondse werkelijkheid in kaart te brengen zijn bovengenoemde onderzoeksactiviteiten erop gericht de bekende gegevens rondom extreemrechts te bundelen en in samenhang te beschrijven. De politie, (deel)gemeenten, jongerenwerk en Radar beschikken al over de nodige kennis van extreemrechts. Dit onderzoek koppelt deze kennis en vult bestaande lacunes op. 2.3.1

Documentstudie De eerste verdiepingsslag bestond dan ook uit het verzamelen, analyseren en interpreteren van de reeds beschikbare kennis. Het beeld dat deze documentstudie opleverde, diende als uitgangspunt voor het vervolg van het onderzoek. Belangrijk is dat hierbij ook de lacunes in het beeld van extreemrechts zijn geïdentificeerd, waardoor verder gericht kon worden gestuurd op het invullen daarvan. De documentstudie betrof openbaar toegankelijk wetenschappelijk onderzoek en journalistieke publicaties, beleidsnotities, evenals interne (gemeentelijke en politiële) onderzoeken en rapportages.

2.3.2

Verzameling en analyse gegevens over gebeurtenissen Uit verschillende bronnen is informatie verzameld omtrent gebeurtenissen met een extreemrechts karakter. Het gaat hier naast een cijfermatig inzicht ook om een in-

14


houdelijke analyse. Om zicht te krijgen op de aard en omvang van extreemrechtse gebeurtenissen in de regio Rotterdam-Rijnmond, is in de eerste plaats gekeken naar meldingen die bij de politie en Radar zijn geregistreerd. Om een recent beeld te kunnen schetsen en om de kans te vergroten zoveel mogelijk afgeronde zaken te selecteren, is er in het huidige onderzoek voor gekozen om relevante gebeurtenissen uit 2008 en 2009 inhoudelijk nader te bestuderen. Het was belangrijk om de inhoud van de registraties te kunnen bekijken, omdat het aantal registraties op zichzelf geen informatie geeft over de context van gebeurtenissen. En zonder context- en achtergrondinformatie kan niets gezegd worden over de aard ervan. Ten aanzien van de politiegegevens is voor dit onderzoek inzage gevraagd in alle 12 mutaties uit 2008 en 2009 uit de basisregistratie (X-POL en BVH) van het korps Rotterdam-Rijnmond die mogelijk betrekking hebben op incidenten die met extreemrechts in verband kunnen worden gebracht. Vooraf heeft de opdrachtgever aan de regiogemeenten gevraagd of zij inzage wilden geven in de politieregistratie. Dit hebben alle regiogemeenten gedaan, met uitzondering van Schiedam. Voor het rechtstreeks inzien van ongeanonimiseerde gegevens op individueel niveau werd geen toestemming verleend. Dientengevolge heeft de inhoudelijke analyse plaatsgevonden op basis van geanonimiseerde data. Hierbij is in de eerste plaats uitgegaan van alle mutaties waaraan een specifieke code is gekoppeld. Deze code kan worden gekoppeld aan meldingen die betrekking hebben op terreur, extremisme en radicalise13 ring . Daarnaast is inzage verschaft in mutaties die op basis van een specifieke 14 zoekslag ten aanzien van activisme en extremisme in de basisregistratie (een zogenoemde „query‟) naar voren kwamen en die vervolgens door de politie zijn doorgelopen op relevantie. In totaal zijn 69 mutaties geanalyseerd. Het hanteren van politiecijfers om een betrouwbaar beeld te krijgen van het daadwerkelijk aantal extreemrechtse personen, dan wel van het aantal gebeurtenissen met een extreemrechts karakter heeft een aantal belangrijke beperkingen. Ten eerste is sprake van een zogenaamd „dark number‟. Lang niet alle gebeurtenissen zijn bij de politie gemeld en hierdoor bekend. Komen zaken wel aan het licht, dan gaat 12

13

14

X-pol en BVH zijn bedrijfsprocessensystemen. HKS is niet bevraagd, omdat dit systeem alleen gegevens over aangiftes bevat en niet over meldingen. Van extreemrechtse incidenten wordt lang niet altijd aangifte gedaan. Bovendien komt het wel regelmatig voor dat er melding wordt gedaan van dergelijke incidenten. Wanneer men alleen aangiften zou bekijken, is de kans redelijk groot dat een belangrijk deel van de informatie over incidenten buiten beeld blijft. Een ander nadeel is, is dat gegevens uit HKS zijn geordend naar wetsartikel. Een misdrijf met een extreemrechts karakter kan onder allerlei wetsartikelen worden weggeschreven, zoals bedreiging en geweldpleging. Onder deze wetsartikelen worden ook allerlei aangiften opgenomen die geen extreemrechts karakter hebben. Dit maakt zoeken naar de juiste aangiften erg lastig. Deze code is ingesteld na de gebeurtenissen op 11 september 2001 in de Verenigde Staten. Incidenten die mogelijk een relatie vormden met (internationaal) terrorisme en extremisme werden geacht met deze code vastgelegd te worden in het bedrijfsprocessensysteem. Hoewel deze code nu minder vaak gebruikt wordt dan ten tijde van de invoering, blijft het in relatief bekende code bij de medewerkers in de basispolitiezorg. In de loop der jaren is besloten dat de code gebruikt zou worden voor een breder palet aan meldingen die gerelateerd zijn aan radicalisering, terreur en extremisme (dus ook links- en rechtsextremisme naast moslimradicalisering). Hierbij moet gedacht worden aan zoektermen als: rechts, rechtsextreem, extremisme, power, white-power, hakenkruis, keltenkruis, nazi, hitler, holocaust, ss, swastika, mein kampf, heil, sieg, hitlergroet, bruinhemden, neo, hess, combat, 18, 88, racisme, nationalisme, lonsdale en namen van extreemrechtse formaties.


15

dit, ten tweede, niet altijd gepaard met opheldering ervan. Dikwijls blijft onduidelijk wie verantwoordelijk is voor het betreffende incident. Ook al bestaat er een gegrond vermoeden dat extreemrechtse personen verantwoordelijk zijn voor een bepaalde gebeurtenis, dan nog ontbreken geregeld bewijsmiddelen en kan aan het vermoeden getwijfeld worden. Ten derde kan het voorkomen dat een gebeurtenis in verband wordt gebracht met extreemrechts, terwijl die er in werkelijkheid niets mee te maken heeft. Andersom, ten vierde, kan het ook gebeuren dat gebeurtenissen die aan extreemrechts zijn gerelateerd niet als zodanig herkend worden door de politie. Hier zit mogelijk een bron van onderrapportage. Ten vijfde zijn de gegevens waarop het onderhavige onderzoek is gebaseerd geanonimiseerd beschikbaar gesteld. Hierdoor kunnen uitspraken niet op individueel niveau maar alleen in algemene termen worden gedaan. Bijvoorbeeld door te omschrijven wat in algemene zin de achtergrondfactoren zijn van de bij extreemrechtse organisaties betrokken individuen (woonachtig dan wel actief in de regio Rotterdam-Rijnmond). Om deze beperkingen deels tegen te neutraliseren, is ook gebruik gemaakt van de registratie van de klachten en meldingen van discriminatie, die bij Radar verzameld worden. Hierbij moet worden opgemerkt dat ook bij deze gegevens soortgelijke beperkingen gelden als hierboven beschreven. Koppeling van zowel de politieregistraties als de Radarregistraties versterkt echter de betrouwbaarheid van het beeld dat in het onderzoek geschetst wordt. In 2008 was er bij Radar sprake van 379 meldingen en / of klachten. In 2009 waren dit er aanzienlijk meer, namelijk 535. Radar hanteert 13 discriminatiegronden, te weten: herkomst / kleur / ras, godsdienst, geslacht, handicap / chronische ziekte, seksuele gerichtheid, leeftijd, politieke overtuiging, levensovertuiging, antisemitisme, nationaliteit, arbeidsduur, burgerlijke staat en overig. Daaronder hangt een aantal maatschappelijk terreinen: op basis waarvan gediscrimineerd wordt of door wie gediscrimineerd wordt, zoals de buurt / wijk (buren of buurtgenoten zijn verantwoordelijk voor de discriminatie) of openbare ruimte / publiek domein (in openbare ruimten en publieke ruimten wordt gediscrimineerd). Radar hanteert de codes XR (extreemrechts) en PL (polarisatie) en kent die zelf toe aan 15 meldingen en / of klachten . In 2008 waren er 15 meldingen en / of klachten die, volgens de Radarregistratie, betrekking hadden op extreemrechts en 5 die betrekking hadden op polarisatie. In 2009 waren dit er 15 respectievelijk 4. Al deze meldingen en / of klachten zijn geselecteerd voor het onderzoek. Daarnaast is gekeken naar de verschillende discriminatiegronden waarvan soms alle meldingen en / of klachten zijn geselecteerd voor het onderzoek indien de categorie in zijn geheel relevant leek (zoals de discriminatiegrond herkomst / kleur / ras en antisemitisme). Bij andere discriminatiegronden, zijn de meldingen en / of klachten samen met een Radaronderzoeker doorgelopen en op basis van deze quickscan al dan niet geselecteerd.

15

De richtlijn die gebruikt wordt om deze codes aan meldingen en / of klachten te hangen is nog in ontwikkeling en wordt lopende de tijd steeds aangevuld. In de richtlijn wordt ingegaan op extreemrechtse symbolen en manieren waarop extreemrechtse uitingen plaatsvinden zoals in de vorm van kleding, vlaggen, graffiti, posters, flyers, pamfletten, demonstraties, bijeenkomsten en confrontaties.

16


Dit resulteerde in een selectie van 98 meldingen die schriftelijk en geanonimiseerd ter beschikking zijn gesteld voor het onderzoek. Vervolgens zijn ten behoeve van het onderzoek de meldingen eruit gefilterd waarbij er geen duidelijke link was met de regio Rotterdam-Rijnmond (8 meldingen). Ook meldingen, waarbij onvoldoende concrete informatie beschikbaar was over het incident, zijn buiten beschouwing gelaten (2 meldingen). Ook de meldingen waarbij onvoldoende aanwijzingen bestaan voor discriminatie (8 meldingen) zijn buiten het 16 onderzoeksmateriaal gehouden . Ten slotte is er nog een aantal gevallen, waarbij wel sprake lijkt te zijn van discriminatie, maar waar geen verband lijkt te zijn met rechtsextremisme (9 meldingen). Het betrof bijvoorbeeld twee meldingen gerelateerd aan discriminatie van Joodse personen tijdens het conflict in Gaza (2008-2009) waarbij geen autochtone personen betrokken zijn. Tevens zijn er meldingen van discriminatie op grond van seksuele geaardheid (3 meldingen) waarbij geen sprake is van rechtsextremisme. Een andere melding heeft betrekking op discriminatie van christenen door autochtonen. Uiteindelijk zijn in totaal 70 van de 98 meldingen van Radar geselecteerd en betrokken bij de inhoudelijke analyse. Aan de hand van zowel de politie- als de Radargegevens is een eerste beeld verkregen over de omvang en aard van de extreemrechtse uitingsvormen in RotterdamRijnmond. Tevens maken deze „harde‟ gegevens duidelijk – ondanks de beperkingen – in welke deel- en regiogemeenten extreemrechts zich zichtbaar manifesteert. 2.3.3

16

17 18

Internetscan De internetscan in dit onderzoek heeft een exploratief karakter. In de regio Rotterdam-Rijnmond worden extreemrechtse uitingen op het internet niet systematisch gevolgd. De internetscan is een eerste verkenning, uitgevoerd binnen het bestek van onderhavig onderzoek. Het doel van de internetscan is om via de bestudering van internetactiviteiten die met extreemrechts in verband kunnen worden gebracht inzicht 17 te geven in de aard ervan. Volgens de Monitor Racisme & Extremisme hebben de meeste extreemrechtse formaties eigen websites en zijn hier vaak webfora aan gekoppeld. Naast dergelijke organisatiegebonden initiatieven bestaan er onafhankelijke webfora van een extreemrechtse signatuur, zoals Stormfront, Polinco, het voormalige 18 Holland hardcore, nationalistenforum en nationaal revolutionair . Internet vormt een enorme bron van informatie. De veelheid aan informatie die daarop te vinden is, maakt dat de uitvoering van een internetscan een complexe zoektocht is naar relevante informatie die specifiek is voor Rotterdam-Rijnmond. Om de scan toch zo efficiënt en effectief mogelijk uit te voeren, hebben we bij de interpretatie gebruik geZo is in één melding sprake van een conflict over een entreeprijs. Hieruit is echter niet op te maken dat het conflict te maken heeft met een verschil in herkomst. Daarnaast zijn er een aantal meldingen gedaan bij RADAR, waar niet uit blijkt dat de melder zich gediscrimineerd voelt. Zo stoort iemand zich aan een billboard waarop uitsluitend donkere mensen zijn afgebeeld. De melder merkt op dat dit geen representatie is van de samenleving, en dat hij ook melding zou maken als er uitsluitend blanke mensen op waren afgebeeld. Hier lijkt dus geen sprake te zijn van discriminatie. Wagenaar & Van Donselaar (2008). Het forum is op 1 november 2009 opgeheven. Een aantal mensen van dit forum heeft een nieuw forum opgericht: Theudisk, van het volk! ( http://www.theudisk.org/)


17

maakt van de expertise van dr. W. Wagenaar (onderzoeker bij de Anne Frank Stichting). Afbakening van te bestuderen aspecten van internet Internet behelst vele aspecten, zoals websites, fora en sociale media. Een website is een verzameling samenhangende webpagina's met data – zoals tekst, afbeeldingen en video's – die gehost worden op een of meer webservers en meestal toegankelijk 19 zijn via internet . Een internetforum of discussieforum (hierna te noemen: forum) bestaat uit digitale publieke discussiepagina‟s op het wereldwijde web: het is een online 20 discussiesite . Sociale media is een verzamelnaam voor alle internettoepassingen waarmee het mogelijk is om informatie met elkaar te delen. Het betreft niet alleen informatie in de vorm van tekst (nieuws, artikelen). Ook geluid (podcasts, muziek) en beeld (fotografie, video) worden gedeeld via sociale media websites. Sociale media staat voor “media die je laten socialiseren met de omgeving waarin je je bevindt”. Bekende voorbeelden van sociale media op internet zijn Hyves, Facebook en You21 Tube . Vooraf was duidelijk dat binnen het bestek van het onderhavige onderzoek niet alle aspecten van internet bestudeerd konden worden. Een eerste beperking die is aangebracht, is de keuze voor websites en webfora. Sociale media vormt een onuitputtelijke bron van informatie, die gezien de doorlooptijd van het onderzoek niet konden worden meegenomen. De enige uitzondering vormt de website www.youtube.com/user/VoorpostRijnmond, aangezien Voorpost een afdeling heeft die zich specifiek richt op de regio Rotterdam-Rijnmond. Selectie websites en fora Vervolgens is een beredeneerde selectie gemaakt van relevante websites en fora (met name binnen of met betrekking tot de regio). Daarnaast is gekeken of er personen waren die op extreemrechts gebied actief zijn of waren binnen de regio Rotterdam-Rijnmond (met name als websitebeheerder of als webforummoderator). Binnen 22 deze selectie is gezocht naar een link met Rotterdam-Rijnmond . Er is gekeken of de organisaties en individuen achter de websites en fora gekoppeld konden worden aan de regio, omdat zij daar gevestigd dan wel woonachtig waren of zijn. Daarnaast is gekeken of er op de sites en fora onderwerpen zijn besproken die op de regio betrekking hadden. Op basis van bovenstaande uitgangspunten is een viertal websites en webfora geselecteerd (naast de website www.youtube.com/user/VoorpostRijnmond die strikt genomen als een sociaal medium gecategoriseerd moet worden), namelijk:

19 20 21 22

http://nl.wikipedia.org/wiki/Website. http://nl.wikipedia.org/wiki/Internetforum. http://www.social-media.nl/ (kennisplatform voor social media marketing). Er is gezocht op de namen van de deelgemeenten van Rotterdam, de regiogemeenten van de regio Rijnmond.en uiteraard op de naam Rotterdam zelf.

18


www.voorpost.org/ www.janteijn.nl www.radiorapaille.com www.theudisk.org Aangezien Stormfront Vlaanderen/Nederland in de afgelopen jaren een van de belangrijkste extreemrechtse webfora was, is dit forum eveneens meegenomen in het onderzoek en zijn de activiteiten en berichten gerelateerd aan de regio RotterdamRijnmond op het forum geanalyseerd. In de onderzoeksperiode is vervolgens twee tot drie keer per week de selectie websites en webfora bekeken. Bij de websites is gevolgd of er nieuwe berichten, afbeeldingen, geluids- en/of videofragmenten werden geplaatst en wat de inhoud daarvan was. Bij de webfora is gekeken welke nieuwe discussieonderwerpen gestart werden en of er nieuwe reacties werden geplaatst op een lopend discussieonderwerp aangaande Rotterdam-Rijnmond. Een forum bestaat namelijk uit meer draden die allemaal verschillende onderwerpen behandelen. Eén onderwerp met de daaropvolgende reacties wordt een draad genoemd. Binnen de draden is gezocht op een link met Rotterdam-Rijnmond, ofwel omdat het onderwerp daarop betrekking had, ofwel omdat in een reactie Rotterdam-Rijnmond wordt genoemd. Omdat het ondoenlijk is om alle reacties en berichten in deze scan weer te geven, is ervoor gekozen om belangrijke citaten te gebruiken als onderbouwing van de beschrijving van het algemene beeld dat uit de scan naar voren is gekomen. De vragen die centraal stonden bij de bestudering van de extreemrechtse internetsites in Rotterdam-Rijnmond, zijn: Welke extreemrechtse formaties / individuen uit de regio Rotterdam-Rijnmond zijn actief op internet? Welke werkwijze wordt op internet gehanteerd door de formaties / individuen (rekrutering, propaganda)? Welke uitingsvormen / manifestaties worden via internet gebruikt (beelden, tekens)? Welke doelwitten worden genoemd (tegen wie gericht)? Welke regionale, landelijke en/of internationale banden kunnen op de website worden gevonden? Wij willen benadrukken dat de resultaten van de internetscan met terughoudendheid geïnterpreteerd moeten worden. Door de anonimiteit van het medium kunnen gebruikers gemakkelijk extremistische boodschappen plaatsen. Dat hoeft echter niet te betekenen dat deze boodschappen daadwerkelijk tot acties leiden. Wel geeft het een beeld van de levende sentimenten en het mogelijk polariserende karakter daarvan.


19

Afbakening onderzoeksperiode Het doel van onderhavig onderzoek is om een actueel beeld te schetsen van de extreemrechtse problematiek in de regio Rotterdam-Rijnmond. Om deze reden zoeken wij geen historische diepgang en zijn oude sites – opgeslagen bij de Anne Frank Stichting – niet betrokken in het onderzoek. We hebben gekeken naar actuele data die te vinden is op internet, omdat recente berichten belangrijk zijn voor de huidige participatie op de verschillende fora. Ook hierin moest een bepaalde periode worden afgebakend, omdat het verloop onder websites groot is. Websites verdwijnen en nieuwe sites verschijnen. Er is besloten om de inhoudsanalyse uit te voeren in de periode van primo januari tot en met ultimo maart 2010. In deze periode zijn onder meer de gemeenteraadsverkiezingen gehouden en de daaropvolgende hertellingen. Daarna is in de maand juni nogmaals gekeken naar de geselecteerde websites en webfora en zijn aanvullende citaten gebruikt om het beeld volledig en actueel te maken. 2.3.4

Interviews (eerstelijns) professionals Een belangrijke bron van informatie is de kennis die eerstelijns professionals hebben op het gebied van verschijningsvormen van extreemrechts. In beleid gericht op het voorkomen, signaleren en bestrijden van polarisatie en de verschillende radicalise23 ringvormen wordt regelmatig gewezen op de rol van de eerstelijnswerkers . Voornamelijk professionals werkzaam in de basis politiezorg (waaronder gebiedsgebonden functionarissen / wijkagenten), in het onderwijs (docenten, teamleiders) en in de welzijnssector (jongerenen/of straathoekwerkers) hebben veel praktijkkennis op dit terrein. Daarom is in dit onderzoek met name gesproken met personen uit deze beroepsgroepen. Er is binnen deze beroepsgroepen niet een representatieve selectie gemaakt uit alle eerstelijns professionals die werkzaam zijn in de regio Rotterdam-Rijnmond. Dat zijn er simpelweg te veel. Op basis van de resultaten van de analyse van de registratiegegevens van de politie en Radar is vooraf een selectie gemaakt van geografische gebieden waarop het onderzoek naar de aard van extreemrechts (hoofdstuk 5) en de maatschappelijke context waarin extreemrechts ontwikkelt (hoofdstuk 6) zich nader zou moeten concentreren, omdat in die gebieden in 2008 en 2009 de meeste registraties zijn aangemaakt. Op basis van deze selectie is een aantal (deel)gemeenten om medewerking verzocht ten aanzien van het uitvoeren van aanvullende interviews met eerstelijns professionals. In Spijkenisse is daar in eerste instantie door onduidelijkheden over het onderzoek van afgezien. De gemeente heeft in een later stadium besloten medewerking te verlenen. Er is daar vervolgens alleen met twee medewerkers van politie gesproken. In tabel 2.1 staat een overzicht per geografisch gebied welke personen in het kader van het onderzoek geïnterviewd zijn.

23

Zannoni et al. (2008); Balogh & De Muijnck (2009).

20


Tabel 2.1 Geïnterviewde professionals Regio

Organisatie

Respondent(en)

Spijkenisse

Politie

Agent (n=2)

Capelle aan den IJssel

Gemeente Capelle aan den IJssel

Beleidsmedewerker

Politie

Agent

Politie

Teamchef

Jongerenwerk organisatie

Jongerenwerker

Opbouwwerk organisatie

Opbouwwerker (n = 5)

Deelgemeente Charlois

Projectleider

Deelgemeente Charlois

Regisseur

Politie

Agent (n = 2)


Jongerenwerker

Deelgemeente HillegersbergSchiebroek

Adviseur / projectleider

Deelgemeente HillegersbergSchiebroek

Regisseur

Opbouwwerk organisatie

Opbouwwerker


Jongerenwerker

Politie

Agent (n=3)

Goeree-Overflakkee

Middelbare school

Docent (tevens mentor van een klas; n=4)

Overkoepelend

Politie / Regionale Informatie Organisatie (RIO)

Medewerker (n = 2)

Politie

Chef eenheid

Charlois

HillegersbergSchiebroek

21


Totaal

Gemeente Rotterdam

Projectleider24


Jongerenwerkers uit diverse deelgemeenten (n = 9)

Radar

Medewerker (n = 3)

Kafka

Medewerker

Over Voorpost

Anonieme Informant

Anne Frank Stichting

Expert

Universiteit Leiden

Expert 47

Tijdens de interviews zijn de bevindingen vanuit de documentstudie, internetscan en de analyse van geregistreerde gebeurtenissen aan de respondenten voorgelegd. Hen is gevraagd of zij het beeld dat geschetst wordt herkennen, of zij informatie hebben die contrasteert met het voorgehouden beeld, of zij het bestaande beeld kunnen toelichten en aanvullingen hebben. Daarnaast is ingegaan op de eigen ervaringen van de professionals. Specifiek is tijdens de interviews ingegaan op in beeld gebrachte formaties en waar mogelijk ook individuen. Zijn de respondenten op de hoogte van het bestaan van deze formaties en/of de activiteiten van individuen? Komen zij hiermee in aanraking tijden hun werkzaamheden en hoe vaak? Hebben zij aanvullende achtergrondinformatie over persoonlijkheidskenmerken in algemene zin, organisatiestructuur, groepsdynamiek, werkwijze, uitingsvormen, doelwitten, betrokkenheid bij gebeurtenissen en aanwezigheid van eventuele regionale, landelijke en internationale banden? Wat is volgens hen het effect van het bestaan van deze formaties / individuen op de Rotterdam-Rijnmondse samenleving (op processen van polarisatie, materiële schade en angstgevoelens bij inwoners)? Daarnaast is ook ingegaan op de kwetsbaarheid van bepaalde personen voor extreemrechtse gedachten en uitingen. Hoe vaak wordt dit door professionals gesignaleerd, waarin uit dat zich en welke achtergrondfactoren spelen daarin vaak een rol?

24

Deze respondent heeft IVA niet zelf gesproken. Het interview is door een medewerker van RADAR gehouden waarin onze vragen gesteld zijn. Andersom hebben IVA-onderzoekers ook voor RADAR een interview gehouden met een projectleider waar wij al een afspraak mee hadden staan. Dit is mede gedaan om medewerkers niet te veel te belasten en niet meermaals te bevragen op dezelfde soort thema‟s.

22


Bijna alle interviews hadden de vorm van een één op één gesprek. Een enkele respondent is telefonisch bevraagd, soms vanwege de beperkte informatie die de respondent zelf aangaf te hebben, soms vanwege het feit dat de respondent zelf aangaf hier de voorkeur aan te geven. Om de betrouwbaarheid van de gegeven antwoorden te verhogen en tevens de sociaal wenselijkheid van antwoorden te reduceren, is respondenten gegarandeerd dat antwoorden anoniem en vertrouwelijk behan25 deld worden . Behalve de individuele interviews zijn drie groepsgesprekken gehouden. Het eerste gesprek vond plaats met negen jongerenwerkers werkzaam in de gemeente Rotterdam. Met name uit praktisch oogpunt is gekozen voor dit groepsgesprek, omdat jongerenwerkers uit diverse deelgemeenten zo makkelijk in gesprek met elkaar en de onderzoekers hun informatie konden delen. Het tweede groepsgesprek werd gehouden met zes opbouwwerkers uit de deelgemeente Capelle aan de IJssel omdat de mogelijkheid zich daartoe aanbood. Ten slotte heeft een groepsgesprek plaats gehad met vier docenten van een middelbare school. De keuze om bij docenten een gesprek met meer personen te voeren, komt voort uit het gegeven dat docenten over het algemeen terughoudend zijn in het verstrekken van specifieke informatie over radicalisering en de mate waarin dit op hun school speelt. Daar komt bij dat scholen niet graag geassocieerd worden met extreemrechts. De ervaring leert echter dat een gesprek met meer docenten, waarbij anonimiteit gegarandeerd wordt, ervoor zorgt dat respondenten zich vrijer voelen om over gevoelige onderwerpen te spreken. Bij dit gesprek is dan ook niet verder ingegaan op persoonsgegevens van individuen.

2.4

Ten slotte In het onderzoek is gebruikt gemaakt van de expertise van de heren dr. W. Wagenaar van de Anne Frank Stichting en dr. J. van Donselaar van de Universiteit LeidenCampus Den Haag. Zij zijn bevraagd op hun kennis over extreemrechts in het algemeen en specifiek op hun kennis aangaande de regio Rotterdam-Rijnmond. Daarnaast zijn zij als kritische meelezers betrokken bij de totstandkoming van het eindrapport. Ook is gebruik gemaakt van informatie van Kafka, een antifascistische onderzoeksgroep die onderzoek doet naar extreemrechts in Nederland om een bijdrage te leveren aan de bestrijding ervan. Uiteraard ligt de verantwoordelijkheid voor de inhoud van het eindrapport bij IVA.

25

IVA is een onafhankelijk sociaalwetenschappelijk onderzoeksinstituut en is aangesloten bij de Vereniging van Beleidsonderzoek (VBO). Deze landelijke branchevereniging hanteert een privacygedragscode voor onderzoek en statistiek die op 18 februari 2004 is goedgekeurd door het College Bescherming Persoonsgegevens. De privacy van alle personen die in het kader van het onderzoek zijn geraadpleegd, is op grond van deze gedragscode gewaarborgd. In het onderhavige onderzoek wordt er zo goed als mogelijk voor zorg gedragen dat uitspraken niet herleid kunnen worden naar een individu en/of natuurlijke rechtspersoon.


3

De Rotterdamse geschiedenis26

3.1

De jaren ‘70

23

In augustus 1972 deden zich in de Rotterdamse Afrikaanderbuurt dagenlange rellen voor; de meest ernstige confrontatie gericht tegen gastarbeiders van de jaren zeventig. “Een explosie van volkswoede” richtte zich in eerste instantie tegen een Turkse huisbaas, maar sloeg al snel over naar andere pensions en woonhuizen. Al in juli 1971 hadden zich in de Afrikaanderbuurt vechtpartijen voorgedaan tussen bewoners van een Turks pension en buurtgenoten. Relschoppers uit Den Haag en Utrecht 27 voegden zich bij de Rotterdammers . De rellen duurden enige dagen en verspreidden zich ook naar andere Rotterdamse buurten en zelfs burgemeester Thomassen werd belaagd toen hij ter plekke kwam. Na de rellen stemde de gemeenteraad (met 25 tegen 10 stemmen) voor een voorstel om via woningverdeling per woonwijk maximaal 5% „buitenlanders‟ (inclusief Surinamers en Antillianen) in te voeren. Dit spreidingsbeleid stuitte op veel weerstand en het gemeenteraadsbesluit werd twee jaar later door de Raad van State teruggedraaid. In de Rotterdamse wijken Hillegersberg, Overschie en Schiebroek versche28 nen borden met teksten als “Wij willen blank blijven” . In 1976 werd de Nederlandse Volks-Unie (NVU) onderwerp van parlementaire discussie, nadat zij tijdens rellen in Schiedam folders had verspreid. In deze folders werden Schiedammers opgeroepen de NVU-leider Glimmerveen en zijn partij te 29 steunen “in haar strijd op leven en dood tegen de vijanden van ons volk” . De rellen waren ontstaan nadat een ruzie tussen twee Turkse en vijf autochtone jongens had geleid tot twee gewonden, waarvan er een overleed. De volgende dag begon een groep agressieve jongeren, ook van buiten Schiedam, de ramen in te gooien van een Turkse bar, die vervolgens in brand werd gestoken. De ongeregeldheden duurden 30 vier, vijf dagen voort . De Kamervragen richtten zich met name op de vraag of de NVU achter deze ongeregeldheden zat en naar mogelijkheden om deze organisatie te verbieden.

26 27 28 29 30

De beschrijvingen in dit hoofdstuk zijn grotendeels gebaseerd op de volgende bronnen: www.monitorracisme.nl; Van Donselaar (1991); en Witte (2010). http://www.monitorracisme.nl/content.asp?PID=293&LID=1. Idem. Van Donselaar (1991) p.161. http://www.monitorracisme.nl/content.asp?PID=177&LID=1.

24

3.2


De jaren ‘80 In 1980 werd de extreemrechtse Nationale Centrumpartij (NCP) opgericht. Zij kwam direct in een kwaad daglicht te staan doordat een aantal leden, waaronder twee van de drie oprichters, direct na de oprichtingsbijeenkomst naar de Amsterdamse Mozes en Aaronkerk trok om aldaar verschanste Marokkaanse hongerstakers “te verwijderen”. Verrast door het aantal aanwezigen – 100 in plaats van de verwachte 10 – brak een vechtpartij uit en werden onder andere de twee oprichters opgepakt en later veroordeeld voor mishandeling. Deze gewelddadige aanval kreeg zoveel mediaaandacht dat de NCP direct weer werd opgeheven. Een aantal betrokkenen bij de NCP richt daarop een nieuwe partij op: de Centrumpartij (CP). De partij is vanaf het begin ook in Rotterdam actief. In september 1980 is een Rotterdamse delegatie aanwezig bij een deelraadvergadering in Alexanderpolder om namens de CP in te 31 spreken . Bij de verkiezingen van mei 1981 waren noch de CP, noch de NVU succesvol. Ze wonnen geen zetels. Maar landelijk steeg hun aanhang wel met 25% en in een aantal gemeenten, waaronder Rotterdam, zelfs met 40%. Ook bij de gemeenteraadsverkiezingen in 1982 bleven successen nog uit. In Rotterdam werd 1,7% van de stemmen behaald. Enkele maanden later, in september 1982, won de CP bij nieuwe pare lementsverkiezingen een zetel in de 2 Kamer, die werd ingenomen door partijleider Hans Janmaat. Daarmee beleefde de partij een doorbraak. In Rotterdam stemde 4% op de CP. Bij tussentijdse deelraadsverkiezingen in Rotterdam in 1984 won de CP acht zetels in drie deelgemeenten. Daarbij werd in de deelraad IJsselmonde de hoofdagent Sparreboom als deelraadslid voor de CP verkozen. Dat leidde tot publieke commotie. Voorafgaand aan de verkiezingen had Burgemeester Peper laten weten dat politiemensen geen beroepsverbod opgelegd kon worden vanwege hun lidmaatschap van een legale partij. Ook de korpsleiding liet zich op die manier uit. Toen Sparreboom met 8% van de stemmen verkozen bleek te zijn nam de onrust toe. De korpsleiding besloot hem van straat te halen en over te plaatsen naar een interne dienst. De hoofdcommissaris verklaarde verder dat hij Sparreboom had ontslagen, wanneer hij 32 dat wettelijk gezien had gekund. Daarmee werd de rel gesust . De Europese verkiezingen van juni 1984 lieten een groeiende extreemrechtse aanhang zien, alhoewel de 2,5% geen Europese zetel betekende. Waren dit echter gemeenteraadsverkiezingen geweest, dan zou de CP in 40 gemeenten raadszetels hebben gewonnen. Deze successen veroorzaakten veel discussie en spanning, zowel buiten als binnen de partij. Eind 1984 leidde de interne richtingenstrijd ertoe dat Hans Janmaat uit de

31 32

http://www.monitorracisme.nl/content.asp?PID=180. Leidsch Dagblad, 6 april 1984, Leidsch Dagblad 1 juni 1984 en Centrumnieuws nr. 2, 1984.


25

33

partij werd gezet . Hijzelf beweerde dat deze interne strijd werd veroorzaakt door interventies van de Binnenlandse Veiligheidsdienst (BVD, voorganger AIVD). Deze strijd en het vertrek van Kamerlid Janmaat uit de CP leidde aanvankelijk niet tot vermindering van electorale successen. In de gemeenteraadsverkiezingen van maart 1986 won de CP een raadzetel in Rotterdam, die werd ingenomen door taxichauffeur Theo Termijn. Maar de aanhang leek toch af te nemen en in mei 1986 verloor Janmaat bij parlementsverkiezingen, met zijn nieuwe partij de Centrumdemocraten (CD), zijn Kamerzetel. De electorale teloorgang van extreemrechts zette echter niet door. Bij de Kamerverkiezingen van 1989 heroverde Janmaat met zijn CD een Kamerzetel. In dat jaar vonden ook de zogenaamde „metromoorden‟ in Rotterdam‟ plaats, waarbij 3 willekeurige vrouwen door een verwarde allochtone man werden doodgestoken. De dader had 34 het opzettelijk gemunt op blanke vrouwen, na een verbroken relatie . De CD wilde naar aanleiding van die moorden een demonstratie in Rotterdam organiseren. Die demonstratie werd echter verboden en dat verbod hield stand bij de rechtbank. Tegelijkertijd met de successen van de CP kwam er vanaf 1983 ook een groep extreemrechtse jongeren in beeld, grotendeels skinheads met neonazistische opvattingen. Zij profileerden zich nadrukkelijk door geweldsincidenten en provocerende acties. Zo pleegde een aantal van hen een gewelddadige inval bij een optreden van een linkse muziekgroep en demonstreerden zij enkele dagen later met 75 personen onder leiding van Joop Glimmerveen „tegen buitenlanders‟. Op 4 mei (!) 1985 verspreidden leden van de groep pamfletten voor eerherstel van NSB-leider Mussert. 35 De kern van deze jongeren zou tot ruim in de jaren negentig actief blijven . In augustus 1986 lieten drie leden van het Jongeren Front Nederland (JFN) een bom ontploffen in het Turks theehuis „Marmara Sea‟ te Schiedam, waarbij de voorgevel werd weggeblazen. Het drietal had eerder ook al racistische teksten verspreid in 36 Schiedam en de ruiten van een Turkse moskee vernield . 3.2.1

De jaren „90 De eerste helft van de jaren negentig was er sprake van grote zorgen rond de opkomst van extreemrechtse partijen. In 1990 wonnen de Centrumpartij ‟86 (CP‟86, voortzetting van de in 1986 failliet verklaarde CP) en de CD in totaal 15 raadszetels (11 CD, 4 CP‟86). Hieronder waren twee raadszetels in Rotterdam: Rieff voor de CD en Termijn voor de CP‟86. Deze lokale successen wekten niet alleen zorgen en beroering vanwege het feit dat extreemrechts in de gemeenteraden plaatsnam, maar zeker ook omdat in diverse gemeenten mensen hun intrede deden met uitgesproken racistische en gewelddadige ideeën. Deze zorgen werden bovendien versterkt door berichtgeving uit Duitsland, waar na de eenwording van Oost- en West-Duitsland

33 34 35

http://www.monitorracisme.nl/content.asp?PID=180. http://www.rijnmond.nl/Programmas/vergeten_verhalen_2/vergetenverhalen_afl10. Van Donselaar (1991) pp. 206-208; AFdruk. Tijdschrift tegen racisme en diskriminatie, december 1983, Vrije Volk 1 augustus1983 en Vrije Volk 8 mei 1985. http://www.monitorracisme.nl/content.asp?PID=294&LID=1.

36

26


sprake was van een groei van de aanhang van extreemrechts en een aantal zeer ernstige racistische geweldsincidenten met dodelijke afloop. Ook in Rotterdam is in de jaren negentig sprake van een aantal racistische en rechtsextremistische geweldsincidenten. Volgens een WODC-onderzoek uit 1997 deed zich met name binnen de regio Rotterdam-Rijnmond relatief veel racistisch ge37 weld voor . In 1993 werd in de Rotterdamse Tarwewijk bijvoorbeeld een grootschalige graffitiactie uitgevoerd, waarbij racistische teksten en symbolen werden geklad. 38 De politie vermoedde dat CP‟86 bij deze actie betrokken was . Korte tijd later probeerden enkele tientallen rechts-extremisten, vooral CP‟86-leden, een antiracistische demonstratie in Rotterdam aan te vallen. Negentien van hen werden gearresteerd. Ook was er sprake van een groep extreemrechtse skinheads die in de tweede helft van de jaren negentig regelmatig op „negerjacht‟ gingen om willekeurige allochtonen 39 te mishandelen . In Nederland zette de groei van de aanhang van CD en CP‟86 aanvankelijk door. Dit ondanks de nodige schandalen rond die partijen. Er was veel media-aandacht voor niet-functionerende raadsleden, geweldsincidenten en uitgesproken nazisympathieën van een deel van de partijleden. Bij de lokale verkiezingen in maart 1994 won de CD 77 zetels, waaronder 5 in Rotterdam (Ginneke, Keijne, Londen, Rieff en Teijn), en 15 zetels in Rotterdamse deelgemeenten (in Alexander, Feijenoord, IJsselmonde, Charlois en Noord) . Daarnaast wonnen ze 4 zetels in Schiedam. De CP‟86 behaalde een zetel in de Rotterdamse raad (Freling) en in acht in verschillende deelgemeentes (Charlois, Delfshaven, Hoogvliet Kralingen). Verder behaalde de partij twee zetels in de gemeenteraad van Spijkenisse. Veel van de deelraadsleden zouden in de vier jaar van de zittingstermijn de partij verlaten, hun zetel opgeven of niet of nauwelijks aanwezig zijn. De CP‟86 was in deze periode ingrijpend veranderd, wat vooral een groot effect had op de Rotterdamse afdeling. Vanaf 1990 hadden groepen neonazistische jongeren, waaronder de eerdergenoemde Rotterdamse groep, zich bij die partij aangemeld. In Rotterdam nam die groep, onder leiding van Martijn Freling, de CP‟86 zelfs geheel over. Oudgediende Theo Termijn had de partij inmiddels moeten verlaten vanwege 40 een huwelijk met een Filippijnse . Martijn Freling, een uitgesproken nationaalsocialist, werd in 1994 geïnstalleerd in de Rotterdamse gemeenteraad. In de deelgemeente Delfshaven werd tegelijkertijd een van de daders van de bomaanslag in 1986 als deelraadslid voor de CP‟86 geïnstalleerd. Daarbij droegen hij en enkele andere aanwezige partijaanhangers bruine hemden en neonazisymbolen. De CP‟86 raakte in de vier jaar zittingsperiode bij voortduring in opspraak. Het CP‟86-raadslid Freling zorgde bijvoorbeeld voor opschudding tijdens vergaderingen

37 38 39 40

Bol & Wiersma (1997). NRC Handelsblad, 14 oktober 1993. Verslag observant rechtszitting op 9 Maart 2005 voor het Amtsgericht Dortmund. Trouw, 25 oktober 1993; CP‟86 Met name genoemd p.118-119.


27

van de Rotterdamse gemeenteraad. Zo stelde hij dat „alle buitenlanders Nederland 41 moeten verlaten inclusief de voetballers Blinker en Taument van Feyenoord.‟ Ook riep hij bij de binnenkomst van een raadslid van Marokkaanse afkomst „Eigen Volk Eerst!‟. Het bleef echter niet alleen bij woorden. Zo werd in 1996 de Rotterdams wethouder Meijer mishandeld door een fractiemedewerker van de CP‟86. In 1997 was 42 de Rotterdamse wethouder Simons doelwit van ernstige telefonische bedreigingen . Een deel van deze bedreigingen bleek afkomstig te zijn uit de fractiekamer van CP‟86, waarop burgemeester Peper besloot de CP‟86 haar fractiekamer te ontne43 men . Na een gewonnen rechtszaak krijgt de CP‟86 de fractiekamer weer ter beschikking. Nadat in 1997 echter een drugverslaafde man vanuit de fractiekamer werd 44 mishandeld, raakte de partij de kamer voor een periode van drie maanden kwijt . In 1995 organiseerde de CP‟86 een demonstratie in Rotterdam. Die werd verboden door de burgemeester, een gebruikelijke handelswijze in die tijd. Vanwege te verwachten rellen, werden extreemrechtse demonstraties in Nederland systematisch 45 verboden . Toen groepen rechts-extremisten en linkse tegendemonstranten op diverse plaatsen in Rotterdam en omgeving verzamelden, was een grote politiemacht nodig om de groepen te scheiden. Het kwam desondanks tot een aantal schermutselingen en tientallen arrestaties. Later dat jaar werd een nieuwe demonstratie van de 46 CP‟86 weer verboden en werden alle deelnemers gearresteerd . Op landelijk niveau werden er vanaf 1995 serieuze pogingen gedaan om tot samenwerking of zelfs een fusie te komen tussen de CD en de CP‟86. Dit leidde eind 1995 tot een plan tot een gezamenlijke demonstratie in Rotterdam. Daarvoor kregen de twee partijen (voor het eerst sinds 1977) toestemming, zij het op een afgelegen plek in de stad. Omdat de demonstranten zich niet aan deze voorwaarde hielden, werd de demonstratie alsnog ontbonden. Vanwege het schenden van gestelde voorwaarden werden twee volgende extreemrechtse demonstraties in 1996 in Rotterdam ook verboden. Het besluit van burgemeester Peper, om een extreemrechtse demonstratie toe te laten, vond in 1996 echter wel navolging. In twee andere steden, Zwolle en Leerdam, kregen de twee partijen toestemming om een demonstratie te houden. Ondertussen mislukte de pogingen van de CD en de CP‟86 om tot een fusie te ko47 men . Deze ontwikkeling zorgden voor toenemende spanningen in beide partijen. Zo stapte het Rotterdamse raadslid Teijn over van de CD naar de CP‟86. Maar de CP‟86 raakte, mede door het neonazistisch en gewelddadige profiel van de Rotterdamse afdeling, steeds ernstiger in de problemen. Vanaf 1995 werd de partijleiding vervolgd wegens deelname aan een criminele vereniging (art. 140 Sr). Dit zou uiteindelijk een

41 42 43 44 45 46 47

Haagse Courant, 9 november 1994. Van Donselaar (1997), p. 60. Idem, p.8. Idem, pp.7-8 http://www.monitorracisme.nl/content.asp?PID=252&LID=1. Rotterdams Dagblad 27 februari 1995 en Trouw 6 juni 1995. Trouw, 20 mei 1996.

28


48

veroordeling opleveren, die in 1997 door de Hoge Raad werd bevestigd . Alle spanningen in de CP‟86 kwamen in het najaar van 1996 tot een hoogtepunt. De Rotterdamse afdeling had al enkele keren moeten toezeggen een minder nazistisch profiel naar buiten aan te zullen nemen. Nadat er echter foto‟s van Martijn Freling die de Hitlergroet bracht in de pers verschenen, begonnen aanhangers van de verschillende vleugels van de partij elkaar te royeren. Uiteindelijk wisten Freling en de Rotterdamse afdeling deze machtsstrijd te winnen en de CP‟86 voor zichzelf te behouden. De verliezende vleugel ging aanvankelijk verder als Volks Nationalisten Nederland 49 (VNN) en daarna als Nieuwe Nationale Partij (NNP) . De CP‟86 kreeg door deze scheuring een uitgesproken naziprofiel. Een eerste congres van de „nieuwe‟ CP‟86, in Rotterdam in november 1996, kwam vooral in beeld met extremistische toespraken en de mishandeling van een toevallig passerende allochtone man door enkele congresgangers. Een jaar later herdacht de partij in een zaal in Rotterdam de „Hitler50 putsch‟ uit 1923 . 51

In de periode 1993 – 1997 ontstond in Rotterdam een eerste generatie „gabbers‟ . Hoewel zij al snel een extreemrechts imago kregen, waren gabbers in de jaren negentig over het algemeen niet racistisch of xenofoob. Eind jaren negentig verdween de gabberscene uit beeld, om vanaf 2001 weer op te leven en uit te groeien tot een van de omvangrijkste jeugdsubculturen. Een aanzienlijk deel van deze tweede generatie gabbers onderscheidde zich wel door xenofobe, vaak racistische en extreemrechtse ideeën en uitingen. Regelmatig waren jongeren uit deze gabbercultuur betrokken bij confrontaties en geweldplegingen. De jongeren uit deze subcultuur stonden ook bekend als zogenoemde „Lonsdale-jongeren‟ naar het kledingmerk dat zij 52 vaak droegen . In tegenstelling tot de eerste generatie gabbers waren deze Lonsda53 lejongeren in Rotterdam minder manifest aanwezig . 3.2.2

Eind jaren „90 In 1998 waren er zowel gemeenteraadsverkiezingen als parlementsverkiezingen in Nederland. Beide verkiezingen verliepen desastreus voor de CD en de CP‟86. Alle parlementszetels van de CD gingen verloren en van de tientallen raadszetels wist de CD er slechts één te behouden, in Schiedam. De CP‟86 verloor ook al haar raadszetels. De voorbereidingen voor de verkiezingen in Rotterdam verliepen zeer chaotisch. Bij het samenstellen van de kandidatenlijst ontstond binnen de CD-Rotterdam een ernstige ruzie, waarna een deel van het actieve kader uit de partij stapte. Bij de CP‟86 verliep de voorbereiding nog vreemder. Nadat gebleken was dat partijleider Freling een drugsverslaving had, die hij gefinancierd had van het verkiezingsgeld van de

48 49 50 51 52 53

http://www.monitorracisme.nl/content.asp?PID=184&LID=1. Van Donselaar & Rodrigues (2001) p.28. Van Donselaar & Rodrigues (2004) p.65. Idem, p.69. Van Donselaar (2005). Algemeen Dagblad 4 april 2005.

29


54

partij , bleef de hele CP‟86 in chaos achter. Beide partijen wisten geen enkele zetel in Rotterdam te behalen, al kwamen ze (in theorie) opgeteld nog wel boven de kies55 deler . 56

Eind 1998 werd de CP‟86 door de Amsterdamse rechtbank verboden . Er was geen enkel partijlid aanwezig om een verdediging te voeren. Een deel van de Rotterdamse aanhang had inmiddels een neonazistische actiegroep opgericht, Combat 18, geïnspireerd op een gelijknamige Britse extreemrechtse terreurgroep. In 1999-2001 werd in Rotterdam op grote schaal gefolderd door de NNP, met name in Rotterdam-Zuid en -West.

3.3

Begin 21e eeuw e

Het begin van de 21 eeuw kende in Nederland naast extreemrechtse partijactiviteiten en extreemrechtse betrokkenheid bij incidenten en folderacties ook een toename van demonstraties van extreemrechts. Begin 2002 probeerde de gemeente Rotterdam een aangekondigde demonstratie van de NVU te verbieden, maar werd door de 57 bestuursrechter teruggefloten . De demonstratie vond uiteindelijk plaats op een industrieterrein in Rotterdam-Zuid. Vanwege de aanwezigheid van Duitse neonazi‟s keerden Feyenoord-hooligans zich tegen de extreemrechtse demonstranten, onder verwijzing naar het bombardement van Rotterdam door de Duitsers. Er volgen tientallen arrestaties. Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2002 behaalde debutant Leefbaar Rotterdam met lijsttrekker Pim Fortuyn in een klap 17 van de 45 zetels. Fortuyn en de Leefbaarstroming werden in die tijd veelvuldig in verband gebracht met rechtsextremisme, omdat ook zij zich in soms felle bewoordingen keerden tegen de multiculturele samenleving, tegen discriminatieverboden en tegen de islam. Nadere bestudering leer58 de echter dat deze beweging niet als „extreemrechts‟ was te kwalificeren . In de Rotterdamse deelraad Feijenoord wist de NNP twee zetels te behalen. Het voormalige CP‟86-raadslid Teijn nam een van die zetels voor zijn rekening, partijleider Flo59 rens van der Kooi de andere. De NVU deed ook mee in Rotterdam, maar behaalde met 265 stemmen geen zetel. Na de moord op Fortuyn en de daarop volgende ineenstorting van de landelijk opererende Lijst Pim Fortuyn (LPF) leek er ruimte „op rechts‟ te ontstaan. In Rotterdam was dit echter minder vanzelfsprekend, door het succes van Leefbaar Rotterdam.

54 55 56 57 58 59

http://kafka.antenna.nl/?p=1753,; Algemeen Dagblad 4 maart 1998, Trouw 10 juni 1998, Wij Nederland oktober 1998. Van Donselaar (2000) p.42. http://www.monitorracisme.nl/content.asp?PID=184&LID=1. Idem, p.49 Van Donselaar & Rodrigues (2002) pp. 59-88. Idem, p.43.

30


Eén van de Leefbaar Rotterdam-zetels werd ingenomen door Michiel Smit. Die profileerde zich als extreemrechtse flank van Leefbaar Rotterdam. Hij kreeg steeds vriendschappelijker banden met de Rotterdamse NNP en met het Belgische Vlaams Blok (vanaf 2004: Vlaams Belang). Dit leidde tot oplopende spanningen tussen Smit en de Leefbaar-fractie en uiteindelijk tot zijn vertrek uit de partij in 2003. Smit bleef in 60 de gemeenteraad en richtte zijn eigen partij op: Nieuw Rechts . Nieuw Rechts trok aanhangers weg van bestaande extreemrechtse partijen, uit de vroegere CDachterban én uit kringen van radicale Fortuynisten. Maar in een poging deze verschillende groepen te binden ontstond er een zwalkend beleid wat tot ontevredenheid en 61 ruzies leidde . Op enig moment zochten Nieuw Rechts en de NNP toenadering tot elkaar. Dat ging de radicale achterban van de NNP echter te ver en deze verlieten de partij. Redenen daarvoor waren de homoseksualiteit van Smit en zijn zwalkende opstelling ten opzichte van Joden en Israël. Toen de fusie tussen Nieuw Rechts en NNP uiteindelijk mislukte bleef de NNP met lege handen achter en hief zich enige tijd later op. Voormalig NNP-deelraadslid Florens van der Kooi is tegenwoordig actief bij 62 Voorpost Nederland . De kring Rijnmond van Voorpost is de afgelopen jaren een stabiele organisatie gebleken. Voorpost-Rijnmond organiseerde één keer per maand een stamtafel voor de achterban. Een enkele keer werd een regionale actie gehouden, zoals een kleine demonstratie in 2009 in Numansdorp tegen de aanwezigheid 63 van Groenlinks-kamerlid Duyvendak . Na het uit elkaar vallen van de NNP is in 2003 de Nationale Alliantie (NA) opgericht door de eerder genoemde Jan Teijn in samenwerking met voormalig NVU-lid Virginia Kapic. Aanvankelijk profileerde de NA zich als een brede rechtse partij, waar iedereen, van nationaalsocialist tot Fortuynist, welkom was. Maar al snel kreeg de partij een radicaler imago, gewelddadig en antisemitisch. De NA organiseerde op 29 januari 2005, de herdenkingsdag van de bevrijding van Auschwitz, een bijeenkomst 64 met als thema „de bevrijding van het zionisme‟ . In 2005 werd een actief NA-lid gearresteerd als verdachte van brandstichting in een Rotterdamse moskee, waartegen de NA vlak voor de brandstichting had gedemonstreerd. Ondanks de overtuiging van velen, binnen en buiten extreemrechts, dat hij de dader was, werd hij vrijgesproken 65 vanwege gebrek aan bewijs . Met enige regelmaat organiseerde de NA demonstraties, waarvan een aantal in Rotterdam. In 2007 organiseerde de partij een demonstratie in Rotterdam, waarbij de extreemrechtse formatie Jeugdstorm Nederland (die een hekel hadden aan de NA) een poging deed om die actie te verstoren. De politie verijdelde dat, maar het kwam wel tot vechtpartijen tussen Feyenoord-hooligans en 66 rechtsextremisten .

60 61 62 63 64 65 66

Idem, p.84 en Van Donselaar & Rodrigues (2004) p.51. Van Donselaar & Rodrigues (2006) pp. 119-121. http://www.voorpost.org/6/. http://www.voorpost.org/1/12. Van Donselaar & Rodrigues (2006). Idem, p.118. Van Donselaar & Rodrigues (2008) p.29.


31

Naar aanleiding van verschillende racistische berichten op het discussieforum van de NA verrichte het Rotterdamse Openbaar Ministerie in 2007 huiszoekingen bij drie bestuursleden van de NA. Bij partijvoorzitter Teijn werd ook kinderporno gevonden. Na deze invallen besloot het partijbestuur de NA op te heffen – men had nog 20 67 leden over . De huiszoekingen leidden overigens later nog wel veroordelingen op van de voormalige NA-bestuursleden. Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2006 wist de Nationale Alliantie geen zetels te behalen en ging de deelraadszetel van Jan Teyn verloren (Rotterdam: 0,1 %; deelgemeente Feijenoord: 0,6 %). Ook Michiel Smit – nu met zijn Nieuw Rechts – kwam niet terug in de Rotterdamse gemeenteraad (0,7%). Zijn partij wist wel een zetel te bemachtigen in het naburige Ridderkerk. Deze zetel werd ingenomen door Martin Dijkhuizen. In januari 2007 stapte dit raadslid uit Nieuw Rechts. Volgens Dijkhuizen radicaliseerde de partij teveel en deden sommige leden antisemitische uitlatin68 gen . Op 22 november 2006 werd door Nieuw Rechts deelgenomen aan tussentijdse herindelingsverkiezingen in de gemeenten Binnenmaas en Lansingerland. Lijsttrekker Michiel Smit won in die laatste gemeente een zetel. De zetel werd eerst ingenomen door een partijlid, omdat Smit niet woonachtig was in deze gemeente. In maart 2007 werd Smit alsnog raadslid in Lansingerland, maar als na een half jaar blijkt dat hij niet woonachtig is op het opgegeven adres stapt hij weer op. De zetel 69 blijft onbezet. In december 2007 werd Nieuw Rechts opgeheven . Dit was het gevolg van een langdurige afbrokkeling als gevolg van zwalkend beleid, weinig succes 70 bij verkiezingen en vooral financieel wanbeleid , wat tot grote problemen had geleid. 71 Volgens de partij zelf waren doodsbedreigingen de reden om te stoppen . De eind jaren negentig uit de CP‟86 voortgekomen actiegroep Combat 18 was in het begin van deze eeuw actief in Rotterdam. Meestal gaat het om hooligan-achtig gedrag, waarbij men vechtpartijen aanging in het uitgaansleven of conflicten uitlokte met willekeurige allochtonen. In 2004 werd een aantal van hen gearresteerd in Duitsland vanwege een racistische mishandeling. Eén van hen werd door de Duitse rechter veroordeeld tot vijf maanden celstraf, 19 maanden voorwaardelijk en twee jaar rij72 ontzegging. Daarnaast mocht hij drie jaar Duitsland niet betreden . Dezelfde man werd later ook in België tot 1 jaar cel veroordeeld wegens een mishandeling met een 73 rechtsextremistische achtergrond . Na de moord op Fortuyn kwam deze groep nadrukkelijk in beeld, toen een aantal leden gearresteerd werd. Volgens een ambtsbericht van de AIVD zouden zij voorbereidingen hebben getroffen voor een aanslag op een linkse politicus. In 2007 kwam de groep wederom in beeld nadat bij een prominent lid uit Spijkenisse een grote wa67 68 69 70 71 72 73

Idem, p.61. Michiel Smit radicaliseert, Algemeen Dagblad, 23 januari 2007. Nieuw Rechts opgeheven Trouw.nl, 22 december 2007. Telegraaf 22 januari 2008 en Van Beek (2007a). Radio Rijnmond, Raadszetel in Lansingerland voorlopig nog niet bezet, 15 oktober 2007. De Stem, ‟Neonazi‟s geregeld op negerjacht‟, 11 maart 2005 en Rotterdams Dagblad, 18 november 2004. NOS-journaal 20 november 2006 en Algemeen Dagblad 13 september 2008.

32


penvondst was gedaan. Hij werd met enkele andere betrokkenen gearresteerd en kreeg een forse gevangenisstraf. Na dit incident is de groep grotendeels uit elkaar 74 gevallen. Maar de oprichter en leider van de groep, is tot op heden actief gebleven .

3.4

Extreemrechts versnipperd, maar niet verdwenen Sinds 2007 jaar lijkt extreemrechts in Rotterdam versnipperd zonder enig organisatorische verbanden van betekenis. Wel komen bij tijd en wijle extreemrechtse en neonazistische individuen in het nieuws, zoals bijvoorbeeld de wapenvondst bij het Combat 18-lid. Mede naar aanleiding van deze wapenvondst werd minister Hirsch Balin in de Tweede Kamer gevraagd om Blood & Honour te verbieden. Extreemrechts verwerft volgens de ISPR Trendrapportage 2009 ondanks de beperkte organisatiegraad nog steeds nieuwe aanhang in Rotterdam, al is dat minder dan voorheen. Dit gebeurt veelal door vriendengroepen die gevormd worden. Eveneens zijn er enkele extreemrechtse „kopstukken‟ woonachtig in de regio RotterdamRijnmond die in staat geacht worden aanhang, die ze momenteel niet hebben, te verwerven en zijn op internetsites en –fora racistische en extreemrechtse uitingen te vinden die soms politiek en racistisch geweld rechtvaardigen of aanmoedigen.

74

Telegraaf 28 november 2002, Volkskrant 28 augustus 2007, Van Beek (2007b).

33


4

De omvang van extreemrechts

4.1

Inleiding Dit hoofdstuk gaat in op de omvang van extreemrechts in de regio RotterdamRijnmond. Hoe veel uitingen zijn geregistreerd? Waar zijn die uitingen geconstateerd? Het belangrijkste „harde‟ cijfermateriaal bestaat uit registraties van extreemrechtse incidenten bij de politie en Radar. Vooraf moet worden opgemerkt, dat het aantal registraties van extreemrechtse uitingen niets zegt over de aard en de ernst ervan en slechts een beredeneerde indicatie geeft van de feitelijke omvang. Dat ligt, zoals in hoofdstuk 2 is uitgelegd, aan de aard van de bronbestanden.

4.2 4.2.1

Aantal registraties van gebeurtenissen met een extreemrechtse signatuur Regionaal beeld Om een regionaal beeld te krijgen van de omvang van incidenten of gebeurtenissen met een extreemrechtse signatuur in 2008 en 2009 zijn 69 politiemutaties en 70 meldingen bij Radar bestudeerd. Het is niet na te gaan in hoeverre sprake is van overlap tussen gebeurtenissen die de politie of Radar heeft geregistreerd, omdat de gegevens geanonimiseerd ter beschikking zijn gesteld. Tabel 4.1 laat zien hoe de meldingen bij de politie in 2008 en 2009 zijn verdeeld over de verschillende gebieden in de regio Rotterdam-Rijnmond.

Tabel 4.1 Politiemutaties per plaats (2008 en 2009). Pleegplaats

Gemeente

2008

2009

Totaal

Barendrecht

Barendrecht

1

0

1

Bergschenhoek

Lansingerland

1

0

1

Capelle a/d IJssel

Capelle a/d IJssel

2

2

4

Hellevoetsluis

Hellevoetsluis

0

1

1

Hoek van Holland

Rotterdam

1

0

1

Krimpen a/d IJssel

Krimpen a/d IJssel

1

0

1

Maassluis

Maassluis

0

1

1

Middelharnis

Middelharnis

2

2

4

Oude Tonge

Oostflakkee

1

0

1

Ridderkerk

Ridderkerk

0

2

2

Rotterdam

Rotterdam

17

11

28

34


Pleegplaats

Gemeente

2008

2009

Totaal

Rozenburg

Rotterdam

1

0

1

Spijkenisse

Spijkenisse

13

8

21

Vlaardingen

Vlaardingen

1

0

1

Zuidland

Bernisse

1

0

1

N.v.t.

Albrandswaard

0

0

0

N.v.t.

Brielle

0

0

0

N.v.t.

Dirksland

0

0

0

N.v.t.

Goedereede

0

0

0

N.v.t.

Westvoorne

0

0

0

N.v.t.

76

0

0

0

41

28

69

Schiedam

75

TOTAAL

In deze tabel is uitgegaan van de plaats die als „pleegplaats‟ in de geselecteerde mutaties uit 2008 en 2009 is genoemd.

Uit deze tabel is op te maken dat het grootste aantal mutaties in de politieregistratie betrekking heeft op Rotterdam, gevolgd door Spijkenisse. Het aantal mutaties in de overige plaatsen is kleiner. Verder is te zien dat het aantal mutaties in 2009 lager is dan in 2008. Deze daling geldt ook voor Rotterdam en Spijkenisse. Bij de interpretatie van deze gegevens dient men er rekening mee te houden dat niet alle mutaties betrekking hebben op verschillende gebeurtenissen en/of op verschillende personen. Sommige mutaties hebben betrekking op dezelfde gebeurtenis. Het aantal incidenten komt dus niet overeen met het aantal registraties. Tabel 4.2 toont eenzelfde overzicht, gebaseerd op de meldingen die Radar heeft geregistreerd in 2008 en 2009.

Tabel 4.2 Meldingen bij Radar per gemeente (2008 en 2009). Gemeente

75

76

2008

2009

Totaal

Albrandswaard

0

1

1

Barendrecht

0

0

0

Bernisse

1

1

2

Brielle

0

0

0

Rozenburg is sinds maart 2010 een deelgemeente van Rotterdam en was voorheen een zelfstandige gemeente die onder de politieregio Rotterdam-Rijnmond viel. We gaan uit van de actuele situatie en bespreken Rozenburg als deelgemeente van Rotterdam. Omdat het voorheen niet tot Rotterdam behoorde is het in de tabel wel afzonderlijk opgenomen in tegenstelling tot de andere deelgemeenten. Schiedam heeft, voorafgaand aan de start van het onderzoek, geen toestemming verleend om politieregistraties te gebruiken.

35


Gemeente

2008

2009

Totaal

Capelle a/d IJssel

1

2

3

Dirksland

0

1

1

Goedereede

0

0

0

Hellevoetsluis

0

0

0

Krimpen a/d IJssel

0

1

1

Lansingerland

0

3

3

Maassluis

1

1

2

Middelharnis

1

2

3

Oostflakkee

1

0

1

Ridderkerk

3

1

4

Rotterdam

13

29

42

Schiedam

1

2

3

Spijkenisse

0

1

1

Vlaardingen

0

2

2

Westvoorne

0

0

0

Buiten regio

0

1

1

TOTAAL

22

49

70

In deze tabel is uitgegaan van de gemeenten die in de geselecteerde meldingen uit 2008 en 2009 zijn genoemd.

Een eerste constatering is dat het aantal meldingen bij Radar in 2009 aanzienlijk is toegenomen ten opzichte van 2008. We zagen dat het aantal politiemutaties in 2009 juist was gedaald. De verklaring voor de stijging van het aantal meldingen bij Radar is waarschijnlijk de landelijke campagne „Moet jij jezelf thuislaten als je naar buiten gaat?‟ die de rijksoverheid in de zomer van 2009 lanceerde. Het onderwerp discriminatie en de mogelijkheid dit te melden werd in deze campagne bij een breed publiek onder de aandacht gebracht door spotjes op de televisie en de radio en door zo‟n 77 9000 posters in stations en bus- en tramhaltes . De waargenomen stijging van het aantal meldingen in 2009 is een landelijk gegeven en is dan ook zichtbaar bij vergelijkbare instanties elders. In de tweede plaats zien we – net als in de politiemutaties – dat de meeste meldingen betrekking hebben op de stad Rotterdam. Vergeleken met de politiegegevens, komen uit Spijkenisse weinig meldingen binnen bij Radar.

77

Feitenkaart discriminatiemeldingen RADAR Rotterdam-Rijnmond 2008 en 2009.

36

4.2.2


Lokaal beeld Omdat zowel bij Radar als bij de politie Rotterdam-Rijnmond veel meldingen betrekking hebben op de gemeente Rotterdam (in totaal 71), is in tabel 4.3 weergegeven hoe deze verschillende meldingen verdeeld zijn over de deelgemeenten. Het aantal meldingen van 2008 is opgeteld bij dat van 2009.

Tabel 4.3 Aantal meldingen per deelgemeente van Rotterdam bij Politie Rotterdam-Rijnmond en bij Radar (2008 - 2009). Gemeente

Politie

Radar

Totaal

Rotterdam-Centrum

0

6

6

Charlois

2

7

9

Delfshaven

4

3

7

Feijenoord

2

2

4

Hillegersberg-Schiebroek

9

1

10

Hoek van Holland

1

0

1

Hoogvliet

0

1

1

IJsselmonde

1

2

3

Kralingen-Crooswijk

2

3

5

Noord

1

2

3

Overschie

1

0

1

Prins-Alexander

5

1

6

Pernis

0

0

0

Rozenburg

1

0

1

Niet nader gespecificeerd

1

14

15

TOTAAL

30

42

72

Bij ongeveer een derde van de Radar-meldingen uit de gemeente Rotterdam is niet nader gespecificeerd op welke deelgemeente de melding betrekking had. Bij de politiemutaties is dit slechts in één geval aan de orde, waarschijnlijk omdat „pleegstraat‟ een verplicht in te vullen veld is in het registratiesysteem. Verder blijkt dat het grootste deel van de gemelde gebeurtenissen betrekking heeft op de deelgemeenten Hillegersberg-Schiebroek, Charlois en Delfshaven.

4.3

Aantal actieve organisaties en personen Kafka is een antifascistische onderzoeksgroep die naar eigen zeggen onderzoeksjournalistiek bedrijft naar extreemrechtse stromingen in Nederland. Het is een orga-

37


nisatie van vrijwilligers die de handel en wandel van extreemrechtse formaties en individuen nauwgezet volgt. Hun doel is op deze manier een bijdrage te leveren aan de bestrijding van rechtsextremisme. Aangezien systematisch wetenschappelijk onderzoek ontbreekt, heeft IVA aan Kafka gevraagd in beeld te brengen hoeveel organisaties gevestigd zijn in de regio Rotterdam-Rijnmond waarbij volgens Kafka gesproken kan worden van organisatorische of ideologische verwevenheid met extreemrechts. Daarnaast heeft Kafka gegevens bijeengebracht over hoeveel personen in 2008 en 2009 woonachtig zijn in de regio én in een door Kafka als extreemrechts geduide context actief zijn geweest. Kafka is een niet onomstreden organisatie die ideologisch stelling neemt tegen extreemrechts en daarom als niet-objectief kan worden gekenmerkt. De geraadpleegde academische experts geven niettemin aan dat de gegevens die Kafka levert als betrouwbaar kunnen gelden. Hier moet wel de kanttekening bij worden geplaatst dat de aangeleverde gegevens voor IVA nietcontroleerbaar zijn geweest. Wij gebruiken ze hier ter indicatie en om het regionale beeld zoveel als mogelijk te completeren. 4.3.1

Verwevenheid met extreemrechts Er zijn niet of nauwelijks organisaties in de regio die aangemerkt kunnen worden als extreemrechts. Voorpost Rijnmond is de enige organisatie die zonder voorbehoud onder deze noemer kan worden geschaard. Het is een nationalistische organisatie, zonder officiële vestigingsplaats, die in de regio regelmatig stamtafelbijeenkomsten organiseert voor (potentiële) leden. 78

Verder zijn er enkele organisaties die op zichzelf niet extreemrechts zijn, maar waarbij wel sprake is van verwevenheid met extreemrechtse ideologie. Kafka noemt een tatoeage- en piercingstudio in Spijkenisse waar ook extreemrechtse tatoeages worden gezet, een piercing- en tatoeagestudio in Hellevoetsluis waar rechtsextremisten gebruik maken van de aangeboden diensten. In 2008 is de studio omgevormd tot een klussenbedrijf. Verder wijst Kafka op een café in Rotterdam waar regelmatig extreemrechtse bijeenkomsten plaatsvonden (in de onderzoeksperiode), op een isolatie- bouw- en montagebedrijf waarvan de eigenaar een extreemrechtse achtergrond heeft en die achtergrond kennelijk in zijn personeelsbeleid terug laat komen. De politieke partij Ridderkerks Belang, een afsplitsing van Nieuw Rechts, komt in de opsomming van Kafka voor, overigens met de vermelding dat de partij zich heeft afgesplitst vanwege het extreemrechtse karakter van Nieuw Rechts. Ook de Stichting Beeld van Pim is genoemd als organisatie met een zekere verwevenheid met extreemrechts. Deze stichting heeft een standbeeld opgericht voor Pim Fortuyn en houdt jaarlijks een herdenking op 6 mei voor de vermoorde politicus. Deze herdenkingen hebben aantrekkingskracht op personen die als extreemrechts zijn gekend en onder de sympathisanten van de stichting bevinden zich radicalen die actief zijn in extreemrechtse netwerken. De stichting voert geen actief beleid om deze personen uit haar gelederen of bij de herdenkingsbijeenkomsten te weren. 78

Onder een organisatie wordt door Kafka het volgende verstaan: een duurzaam samenwerkingsverband tussen een aantal individuen. Hierbij hoeft geen sprake te zijn van een formele organisatie, in de zin dat het „samenwerkingsverband‟ is ingeschreven bij de Kamer van Koophandel.

38


Een organisatie wordt door Kafka aangemerkt als extreemrechts op basis van een drietal criteria: wie vormen de organisatie (extreemrechtse leden), welke activiteiten worden georganiseerd en welke mensen worden aangetrokken door de activiteiten? De lijst van samenwerkingsverbanden waarbij sprake is van verwevenheid met de extreemrechtse ideologie, is volgens Kafka relatief kort. Verschillende organisaties waar ook inwoners van de regio Rotterdam-Rijnmond bij zijn aangesloten, zijn niet gevestigd zijn in de regio. Sommige formaties hebben geen duidelijke vestigingsplaats. In beide gevallen kan geen rechtstreeks verband met de regio RotterdamRijnmond worden gelegd. Dat dit activiteit in de regio niet uitsluit, is evident. 4.3.2

4.4

Personen Kafka heeft een lijst opgesteld van personen die in 2008 en 2009 woonachtig zijn of waren in de regio en in diezelfde periode actief in een door Kafka als extreemrechts geduide context. Dat kan zijn omdat zij deelnamen aan een extreemrechtse bijeenkomst of demonstratie, maar ook door het openlijk uitdragen van extreemrechts ideeëngoed op internet of via een ingezonden brief in de krant. Wanneer een persoon in 2007 en 2010 actief is geweest, maar in de tussenliggende periode niet, komt de persoon niet voor op de lijst. De lijst bestaat uit 86 personen. Een deel hiervan staat op de lijst vanwege actieve betrokkenheid bij politieke partijen die door Kafka worden aangemerkt als extreemrechts (waarbij soms eveneens het extreemrechtse verleden van deze personen buiten de politiek de reden van plaatsing op de lijst is). Als we deze personen van de lijst af halen omdat onderhavig onderzoek niet ingaat op politieke partijen, blijven er 64 personen over die woonachtig zijn of waren in de regio en in 2008 en/of 2009 actief zijn geweest.

Samenvatting Rotterdam-Rijnmond heeft een geschiedenis van extreemrechts. Sinds 2007 lijkt extreemrechts in Rotterdam versnipperd zonder enige organisatorische verbanden van betekenis. Er is sprake van een kleine harde kern extreemrechtse „kopstukken‟. Volgens de ISPR Trendrapportage 2009 zijn die „kopstukken‟ in staat aanhang te verwerven, maar is die aanhang op het ogenblik beperkt. Op basis van de registraties van de politie en Radar kan worden geconcludeerd dat in de periode 2008 – 2009 diverse malen sprake is geweest van extreemrechtse incidenten. Het gaat hierbij onder meer om bekladdingen, vernielingen, aangetroffen bezit van extreemrechtse parafernalia en discriminatiemeldingen. Er zijn in de betreffende periode 69 politiemutaties en 70 Radarregistraties aangemaakt. De gemelde gebeurtenissen concentreren zich in de gemeente Spijkenisse en de gemeente Rotterdam. Zoals hierboven is toegelicht, komt de gemeente Spijkenisse vooral naar voren in de politieregistratie; door Radar is er slechts 1 melding geregistreerd. Binnen Rotterdam hebben de meeste registraties van de politie en Radar betrekking op de deelgemeenten Hillegersberg-Schiebroek, Charlois en Delfshaven). Ook in andere (deel)gemeenten hebben zich – soms ernstige, zoals in hoofdstuk 5 wordt beschreven – gebeurtenissen voorgedaan.


39

Het aantal politiemutaties in 2009 is lager dan in 2008. Deze daling zien we ook terug in de gemeente Rotterdam en Spijkenisse waar de meeste mutaties betrekking op hebben. De Radarregistratie toont een tegenovergesteld beeld van stijging in 2009. Dit overigens landelijk waarneembare verschijnsel kan waarschijnlijk worden toegeschreven aan een landelijke overheidscampagne tegen discriminatie. Hoeveel mensen in Rotterdam-Rijnmond zich verbonden voelen met het extreemrechtse ideeëngoed is in dit onderzoek niet in beeld gebracht. Wel is duidelijk geworden dat er nauwelijks organisaties in de regio gevestigd zijn die zonder voorbehoud aangemerkt moeten worden als extreemrechts. Daarnaast zijn er aanwijzingen voor zes duurzame formaties waarbij sprake is van organisatorische of ideologische verwevenheid met extreemrechts. Verder zijn in de regio formaties met een extreemrechtse signatuur vertegenwoordigd, maar is hun vestigingsplaats onduidelijk. In de regio zijn diverse personen woonachtig die actief zijn voor extreemrechts. Hun activiteit varieert van deelname aan bijeenkomsten of demonstraties tot het openlijk uitdragen van een extreemrechts ideeëngoed op internet of via andere media.

40

5

De aard van extreemrechts

5.1

Inleiding


5.1.1

Inleiding De analyse hoe vaak incidenten worden gemeld en waar die gebeurtenissen hebben plaatsgevonden, geeft een indicatie van de omvang die extreemrechts in de regio Rotterdam-Rijnmond in 2008 en 2009 heeft. Over de verschijningsvormen van extreemrechts zegt die analyse echter weinig. Om zicht te krijgen op de aard en daarmee de ernst van het fenomeen extreemrechts en de manier waarop het zich uit, zijn die meldingen, zoals de politie en Radar die hebben geregistreerd, inhoudelijk nader bestudeerd. Vervolgens zijn, zoals in hoofdstuk 2 is uitgelegd, eerstelijns professionals met die bevindingen geconfronteerd en bevraagd op hun ervaringen met verschijningsvormen van extreemrechts in hun werkgebieden c.q. wijken en buurten. In dit hoofdstuk doen we verslag van beide onderzoeksactiviteiten. Daarnaast presenteren we de uitkomst van de internetscan.

5.1.2

Registraties: het probleem van definitie en perceptie Een belangrijk aandachtspunt bij de analyse van de registraties hangt samen met de definitie en perceptie van extreemrechts. Het vraagstuk hoe extreemrechts gedefinieerd moet worden, gaat jaren terug en is steeds beïnvloed geweest door politieke omstandigheden. Het is moeilijk precies vast te stellen wat nu precies onder de defi79 nitie extreemrechts valt en wat niet . Daarnaast valt niet uit te sluiten dat professionals die uitingen van extreemrechts signaleren dan wel menen te herkennen die uitingen niet op dezelfde manier interpreteren als hun collega‟s – en zodoende ook an80 ders zouden kunnen registreren . Bij het gebruik van de registraties door politie en Radar als bron voor een fenomeenanalyse hebben we dus te maken met beoordelingen die door anderen aan gebeurtenissen zijn toegekend. Bovendien zijn de bronbestanden voor die registraties niet altijd even uitvoerig. In de registraties van politie 81 en Radar lopen feitelijk antisemitische , extreemrechtse, racistische en xenofobe uitingen door elkaar heen. In de praktijk blijken deze uitingsvormen op incidentniveau nauw samen te hangen en zijn ze lastig te onderscheiden en specifiek te maken. Er is sprake van een gebied met veel grijstonen. Voor het onderhavige onderzoek is dat echter niet een probleem. Juist die voornoemde uitingen en de samenhang daartussen maken deel uit van het fenomeen extreemrechts.

79 80 81

Voor een beknopte weergave van de discussies: Moors et al. (2009) pp. 64-75. Zie hiervoor ook: Balogh & De Muijnck (2009). Met betrekking tot antisemitische leuzen in de regio Rotterdam-Rijnmond moet specifiek worden opgemerkt dat die niet per definitie met extreemrechts in verband moeten worden gebracht. Kwetsende opmerkingen jegens „Joden‟ worden geregeld opgetekend in de context van voetbalwedstrijden, of in de bejegening van politiefunctionarissen. Hier ligt niet per se een extreemrechtse opvatting aan ten grondslag.


5.2 5.2.1

41

De aard van extreemrechtse uitingen Verschillen tussen de registraties De registraties van de politie en Radar verschillen van elkaar. Beide instanties hebben uiteenlopende taken. Radar heeft de wettelijke taak om klachten over discrimina82 tie te verzamelen en te behandelen . De politie registreert in het kader van haar taken ten behoeve van de handhaving van de rechtsorde en het verlenen van 83 (nood)hulp . Dientengevolge betreffen de politieregistraties per definitie een breed palet van situaties waarin van meldingen of klachten sprake is die samenhangen met extreemrechts, terwijl Radar bij uitstek meldingen of klachten met betrekking tot (ervaren) discriminatie registreert. In de praktijk, zo blijkt uit vergelijking, zien beide registraties echter relatief vaak op dezelfde aanleidingen of gebeurtenissen, zoals bedreigingen, vernielingen en bekladdingen. Samengenomen hebben de registraties van incidenten die samenhang vertonen met extreemrechts in Rotterdam-Rijnmond vooral betrekking op racistische bekladdingen (zoals hakenkruisen), publieke uitlatingen of leuzen (zoals het verstoren van dodenherdenking en het brengen van de Hitlergroet), het uitschelden of bedreigen van nietwesterse allochtonen (uiteenlopend van „kanker zwarte, we gaan je pakken‟ tot het daadwerkelijk wegpesten van allochtone buurtbewoners), of het verspreiden van pamfletten en posters (bijvoorbeeld van het Revolutionair Elite Front waarin afkeurend wordt gereageerd op de multiculturele samenleving, de Marokkaanse gemeenschap in het bijzonder). Ook worden personen met een extreemrechts uiterlijk gesignaleerd (zoals een tatoeage van een adelaar met een hakenkruis aan zijn poten) en treft de politie bij huisbezoeken nazistische parafernalia en symbolen aan (zoals hakenkruizen op de muur, vlaggen, et cetera). In drie registraties is sprake van mishandeling. Twee keer gaat het over Radarregistraties en zien we de mishandelingen niet terug in de politiemutaties, vermoedelijk omdat geen aangifte is gedaan. Veel meldingen zien op ervaren discriminatie, bijvoorbeeld in gevallen dat allochtone vrouwen op hun werk of op school is verboden om een hoofddoek te dragen, maar ook autochtonen die zich om uiteenlopende redenen achtergesteld voelen ten opzichte van of zich gediscrimineerd achten door allochtonen. Tabel 5.1 geeft een overzicht van de registraties.

82

83

Radar is het bureau voor gelijke behandeling en tegen discriminatie werkzaam in de regio's RotterdamRijnmond, Midden- en West-Brabant en Zuid-Holland-Zuid. Radar toetst en bewaakt de handhaving van artikel 1 van de Grondwet. Dit wetsartikel garandeert het recht op gelijke behandeling en verbiedt discriminatie. Voor de betreffende regio's is Radar de instelling op het gebied van gelijke behandeling: vraagbaak, waakhond, databank, kennisinstelling en lobbyist voor gelijke behandeling en tegen discriminatie (www.radar.nl). Zie artikel 2 van de Politiewet 1993.

42


Tabel 5.1 Aard en aantal registraties Aard registratie Racistische bekladding

14

Extreemrechtse of daaraan gerelateerde uitlatingen of leuzen

13

Uitschelden en / of bedreigen

12

Extreemrechts uiterlijk / aanwezigheid van als bekend staande rechtsextremist(en) op een locatie

7

Verspreiden pamfletten / posters met extreemrechtse of daaraan gerelateerde uitlatingen of leuzen

6

Extreemrechtse bezittingen aangetroffen bij huisbezoek / huiszoekingen (veelal niet gerelateerd aan extreemrechtse verdenking)

3

Mishandeling

5.3

Aantal registraties

84

3

Overig

4

(Ervaren) discriminatie met of zonder voorafgaande specifieke aanleiding

16

a.

Verbod dragen hoofddoek op werk / school

7

b.

Ervaren discriminatie / gevoel van achterstelling door autochtonen

7

c.

Ervaren discriminatie in het algemeen door allochtonen

2

De aard van de problematiek nader bekeken Zoals in hoofdstuk 2 en 4 is uitgelegd, is vastgesteld in welke gemeenten in de regio Rotterdam-Rijnmond en in welke deelgemeenten van Rotterdam de meeste meldingen zijn gedaan in 2008 en 2009. Geconstateerd werd dat de meldingen zich concentreren in de gemeenten Spijkenisse (op basis van de politieregistratie) en Rotterdam (op basis van de politie- en Radarregistraties); binnen Rotterdam vooral in de deelgemeenten Hillegersberg-Schiebroek, Charlois en Delfshaven. Daarnaast is op grond van nadere analyse van de inhoud van de meldingen vastgesteld in welke (deel)gemeenten zich uitingsvormen van extreemrechts hebben voorgedaan die vanwege hun aard belangrijk inzicht bieden in het fenomeen extreemrechts. Het gaat dan, behalve om genoemde (deel)gemeenten, ook over Rotterdam-Centrum, Over85 schie, Capelle aan de IJssel en Middelharnis . In genoemde (deel)gemeenten zijn, aanvullend op de inhoudelijke analyse van meldingen, interviews gehouden met eerstelijns professionals. De volgende paragrafen doen verslag van de manier waarop

84 85

Twee keer is tevens sprake van een daarmee samenhangende andere gebeurtenis, waardoor bij twee registraties sprake is van overlap met twee andere registraties. Zoals eerder benadrukt, is de gemeente Schiedam niet in het onderzoek betrokken. De selectie van (deel)gemeenten is gebaseerd op het aantal en de aard van meldingen. Dit betekent niet, dat in andere (deel)gemeenten geen (ernstige) incidenten hebben plaatsgevonden.


43

extreemrechts zich in die (deel)gemeenten manifesteert en hoe eerstelijns professionals dat waarnemen. 5.3.1

Vernieling en bekladding In alle genoemde (deel)gemeenten komen vernielingen en bekladdingen voor die met extreemrechts in verband kunnen worden gebracht. De vernielingen en bekladdingen die in 2008 en 2009 zijn aangetroffen, hebben onmiskenbaar een extreemrechtse connotatie in de gehanteerde (beeld)taal. Verschillende keren wordt een hakenkruis aangetroffen, waar in een aantal gevallen andere symbolen (zoals de letters „SS‟, „SA‟, „MS13‟, de cijfercombinaties „18„ of „88‟, de davidsster en „white power‟ symbolen) en racistische leuzen (zoals „Vrijheid voor ons vaderland Heil Adolf Hitler‟) aan zijn toegevoegd. In Charlois zijn in het park leuzen aangetroffen als „Moslims zijn de kakkerlakken van Europa, snijd hun strot af‟. Het aantal extreemrechtse grafitti in de deelgemeente lijkt in 2009 echter af te zijn genomen. Ook in het park in Capelle aan de IJssel zijn discriminerende en racistische bekladdingen gevonden. Meestal lijkt niet een specifiek doelwit te zijn gekozen. In de deelgemeente Hillegerberg-Schiebroek zijn bijvoorbeeld de leuzen: „NATIONAAL SOCIALISME VOOR VOLK EN VADERLAND NU‟ en „NSA SOCIALE ACTIECOMITE‟ op de garage van een autochtone Nederlandse bewoner aangebracht. Het is niet duidelijk of de daders bewust de garage van deze persoon op het oog hadden. Respondenten geven aan dat ook in scholen, bijvoorbeeld in Hillegersberg-Schiebroek, leuzen zijn aangebracht met hakenkruizen en kreten als: „Ali, ga terug naar je eigen land‟ en „whitepower‟, maar dat dergelijke incidenten vaak niet worden gemeld, omdat scholen niet negatief in beeld willen komen c.q. geassocieerd willen worden met extreemrechts. Eventuele problemen lossen ze zelf op. Respondenten in Capelle aan de IJssel constateren eenzelfde opstelling van scholen voor voortgezet onderwijs. Docenten van een school in Middelharnis maakten, desgevraagd, duidelijk dat zij soms racistisch getinte tekeningen in agenda‟s, op tafels en toiletdeuren, of hakenkruizen en „white power‟ symbolen op stofjassen aantreffen.

5.3.2

Bedreiging en geweld In algemene zin, aldus jongerenwerkers in Rotterdam, krijgen zij van allochtone jongeren (90% van hun clientèle) te horen, dat die het gevoel hebben niet welkom te zijn in Nederland: „Sinds de opkomst van de PVV is er meer sprake van „wij-zij‟.‟ Sinds de moord op Fortuyn zijn Rotterdammers zich al meer en harder gaan uitspreken, constateren de jongerenwerkers. Los van een scherper, meer gepolariseerd klimaat, zijn in 2008 en 2009 enkele gevallen van bedreiging gemeld die met extreemrechts in verband zouden kunnen worden gebracht. Dat verband is echter lastig onomstotelijk te leggen. Soms lijkt het vooral om ongericht uitingsgeweld te gaan, zoals in het geval van een melding van huiselijk geweld in Charlois waar de politie een man aanhoudt die vervolgens roept binnenkort een moskee in brand te gaan steken, de dood aan de Joden verklaart (verwijzend naar Ajax) en de Hitlergroet brengt onder het uitroepen van „Sieg Heil‟.

44


Geregeld is de bedreiging echter op personen gericht. Allochtone inwoners van Charlois, bijvoorbeeld, meldden gevallen van bedreiging en agressie tegen hun persoon: „Kankerlijer, rot op naar je eigen land, ga terug naar de bergen, ik hang je op‟. Een duidelijker verband met extreemrechts is het geval van een allochtone vrouw die samen met haar dochter door skinheads werd bekogeld met steentjes. Uit de mutatie is op te maken dat zij een bewust gekozen doelwit vormden. In Middelharnis, bijvoorbeeld, werd een baksteen door de ruit van een woning gegooid. Daarna viel er een brief op de deurmat met een hakenkruis en de zin: „Rot op zwarte‟. Vermoedelijk was dit niet de enige keer, maar is van herhaalde bedreiging sprake. Een andere melding betreft een persoon die op straat enkele keren agressief bejegend wordt door een jonge vrouw terwijl „white power‟ wordt geroepen. Respondenten geven aan dat in Middelharnis diverse gevallen bekend zijn van allochtone personen of gezinnen die uit hun woning zijn weggepest. Geweld tegen personen met extreemrechtse sympathieën is eveneens geconstateerd. Na een vechtpartij tussen twee donkere mannen en een blanke man komt de politie bij de laatste thuis in Capelle aan de IJssel om aangifte op te nemen een treft daar verscheidene nazistische en racistische afbeeldingen aan (“meerdere posters met portretten van Hitler, Himmler, brandende kleurlingen, negroïde mannen hangend aan een touw, Duitse adelaars”). Betreffende persoon laat zich bovendien racistisch uit over „negroïde personen‟ uit de wijk. In dezelfde gemeente is een persoon (misschien dezelfde, dat valt uit de geanonimiseerde registraties niet op te maken) een aantal keren slachtoffer van geweld geweest. Zijn extreemrechtse uitingen (uitspraken op straat, een bordje „Joden niet gewenst‟ op de voordeur en ooit schilderde hij een hakenkruis op zijn balkon) stuiten buurtbewoners tegen de borst. 5.3.3

Aanwezigheid van extreemrechtse individuen en groepen Hoe zichtbaar zijn extreemrechtse personen en groepen in Rotterdam-Rijnmond? Uit de registraties van de politie en Radar komt naar voren dat in nagenoeg alle nader bestudeerde (deel)gemeenten extreemrechtse individuen gesignaleerd worden. Rotterdamse respondenten geven aan dat zij signalen opvangen dat er wel eens extreemrechtse meetings plaatsvinden in de stad. De „extreemrechtse problematiek' situeren zij echter vooral in „de buitengebieden van Rotterdam‟. Lonsdale-jongeren vertonen zich volgens respondenten niet in het „kleurrijke‟ centrum van de stad, omdat ze er ver in de minderheid zijn. Over het algemeen hebben de respondenten uit het centrum het idee dat extreemrechtse personen of groepen tegenwoordig minder zichtbaar zijn dan in het verleden. Volgens hen schuilt hier juist een risico, omdat het moeilijk is om invloed uit te oefenen op iets dat zich onder de oppervlakte afspeelt en waar je geen zicht op hebt. Sommige extreemrechtse personen zijn gekend vanwege hun uiterlijk of uitingen die zich vooral tot de privésfeer lijken te beperken, hoewel ze – het gaat per slot van rekening om meldingen die bij de politie of Radar zijn gedaan – wel worden opgemerkt. Een arrestant uit Charlois bleek een afbeelding van Hitler in zijn portefeuille te heb-


45

ben met de tekst “JA! Mein Führer, wir folgen Dir!” Personen in HillegersbergSchiebroek en Charlois, bijvoorbeeld, bleken in hun woning diverse (neo)nazistische documentatie, afbeeldingen of attributen te hebben. Voor de buitenwereld was dat een bekend gegeven. De persoon in Charlois deed ook mee aan protestmarsen van extreemrechts in België en Duitsland. De persoon in Hillegersberg-Schiebroek is, blijkens een vervolgmutatie, later voor zijn extreemrechtse uitingen vervolgd. Sommige individuen worden vanwege hun uiterlijk als Lonsdaler gesignaleerd (kortgeschoren haar, bomberjack met de Nederlandse vlag en een Lonsdale-button). Dat is in Middelharnis het geval, maar bijvoorbeeld ook in Hillegersberg-Schiebroek. Soms hangen ze in een groepje rond. Een respondent wijst op twee of drie „skinheads‟, maar beschikt niet over voldoende recente informatie om hun reilen en zeilen in kaart te brengen. Een prominent en actief lid van de NSA woont in de deelgemeente. Zijn woning is enige tijd een „hangplek‟ van neonazi‟s geweest. Dat veroorzaakte overlast in de buurt en er zijn ook meldingen binnengekomen van racistische bekladdingen. Een jongerenwerker geeft aan dat hij heeft gehoord van een extreemrechtse groep uit Bergschenbroek (gemeente Lansingerland) die in HillegersbergSchiebroek zou rondhangen, maar hij beschikt niet over recente en concrete informatie. Politiefunctionarissen stellen desgevraagd dat de aanwezigheid van extreemrechts niet tot problemen leidt. Een beleidsmedewerker stelt dat extreemrechtse individuen of groepen hem niet bekend zijn. Relaties tussen individuen met extreemrechtse sympathieën zijn moeilijk vast te stellen. De politie in Charlois, bijvoorbeeld, vermoedt dat er extreemrechtse individuen en groepen aanwezig zijn. Dat vermoeden is gebaseerd op observaties tijdens huisbezoeken (doorgaans om andere redenen), maar harde informatie hebben de respondenten niet beschikbaar. Beleidsmedewerkers van de deelgemeente hebben het idee dat er geen sprake is van extreemrechtse groepen, individuen of zelfs incidenten. In Overschie zou zich vaker een extreemrechtse groep verzamelen in een café, blijkens de registraties, maar de respondenten in de deelgemeente signaleren geen groepen extreemrechtse jongeren of Lonsdale-groepen. Uit Capelle aan de IJssel is een aantal incidenten en personen bekend die met extreemrechts in verband kunnen worden gebracht. Van extreemrechtse groepen of formaties is volgens de respon86 denten geen sprake. Een verkennend onderzoek bevestigt die constatering . Wel is bij politie en opbouwwerk een aantal personen waarvan men extreemrechtse sympathieën vermoedt bekend, maar de respondenten geven aan dat zij er niet dicht genoeg op zitten om deze constatering goed te kunnen onderbouwen, of een groepsverband te veronderstellen. Vooral bij de politie is een aantal signalen binnengekomen van extreemrechtse personen of groepen in Spijkenisse. Deels ging het over bij huisbezoek aangetroffen neonazistische en racistische afbeeldingen en attributen. Een voorbeeld betreft een persoon die bekend staat als “meeloper in het extreemrechtse circuit” en zich navenant uitlaat en uiterlijk manifesteert. Van betreffende persoon zijn antisemitische uit86

Voorkomen en signaleren van radicalisering in Capelle aan den IJssel. Welzijn en Educatie, februari 2008.

46


latingen opgetekend, zoals “dat alle Joden alle schuld hebben aan de crisis in de wereld” en dat er geen Joden vergast zijn tijdens de oorlog. Bovendien zou betrokkene zou zogezegd een terroristische aanslag voorbereiden die “veel indruk zal achterlaten”. Een ander voorbeeld betreft eveneens personen met extreemrechtse kleding en tatoeages, terwijl een derde voorbeeld jongeren in beeld brengt die neonazistische 87 tatoeages en speldjes dragen (met daarop „Fuck ZOG‟ , „Frei Nazional Sozial‟, een Keltisch kruis, Rudolf Hess, Toteskopf, een arbeidersvuist en het getal „88‟). Diverse personen die in de politieregistratie voorkomen, lijken in relatie te staan met andere gelijkgezinden. Een van hen zegt geen “actieve dingen meer in de beweging” te doen, maar soms nog wel benaderd te worden voor het schrijven en drukken van artikelen. Terloops meldt hij dat een jongerenbeweging in België op poten probeert te zetten. Bij twee andere personen (bekend als een familie met extreemrechtse sympathieën) zouden geregeld extreemrechtse vrienden over de vloer komen. Een aantal signalen hangt voorts samen met bijeenkomsten van extreemrechtse personen in de publieke ruimte en in een café. In het laatste geval zou de groep zich dreigend hebben opgesteld. De geïnterviewde politiefunctionarissen geven aan een redelijk beeld te hebben van wat er zich in Spijkenisse op het gebied van extreemrechts afspeelt. Dat extreemrechts aanwezig is in de gemeente lijdt volgens hen geen twijfel. Eén van de drie extreemrechtse „kopstukken‟ die er voorheen woonden, is nog steeds actief en heeft waarschijnlijk internationale contacten. Daarnaast maken zij melding van twee broers rond wie een aantal sympathisanten hangt. Er zouden zich, vooral ‟s avonds en ‟s nachts bij de woning van een van hen Lonsdale-jongeren verzamelen – al dan niet in verband met drugshandel- en gebruik. Ten slotte wijzen zij in dit kader op een aantal personen waarvan de politie vermoedt dat zij aangesloten zijn bij een extreemrechtse groepering, maar nadere, concrete informatie dienaangaande ontbreekt. 5.3.4

Gepolariseerd klimaat De eerstelijns professionals die werken in de nader bestudeerde (deel)gemeenten zijn tijdens de interviews gevraagd of zij het beeld herkennen dat uit de analyse van de registraties van de politie en Radar oprijst. Vaak is dat op het niveau van incidenten of gebeurtenissen het geval, maar vinden zij het moeilijk om de verschijningsvormen van extreemrechts en de maatschappelijke impact daarvan vast te stellen. Vrijwel alle respondenten geven aan dat naar hun idee en waarneming extreemrechts zich niet in een omvang en georganiseerde vorm voordoet in RotterdamRijnmond die als een maatschappelijk risico zou moeten worden geïnterpreteerd. Veel respondenten geven hierbij aan dat voor hen niet altijd even duidelijk is wat onder „extreemrechts‟ en onder „extreemrechts als maatschappelijk risico‟ zou moeten worden verstaan, alsmede dat zij zich niet altijd voldoende geïnformeerd achten om gedetailleerde, concrete opvattingen dienaangaande te uiten. Zo onderstreept een

87

ZOG staat voor Zionist Occupational Government, de antisemitistische gedachte dat er een zionistische wereldregering bestaat die alle touwtjes in handen heeft.


47

respondent uit Capelle aan den IJssel dat kleine gemeenten weinig capaciteit hebben om deskundigheid op een onderwerp als extreemrechts op te bouwen. Hierdoor kan het voorkomen dat signalen niet herkend en – zoals uit verschillende voorbeelden blijkt – niet gedeeld worden met andere partners in de keten. In het verlengde hiervan krijgt het onderwerp geen aandacht, laat staan prioriteit. Dat blijkt bijvoorbeeld uit het gegeven dat het gemeentelijk beleidsdocument „Voorkomen en signaleren van radicalisering in Capelle aan den IJssel‟ bij de respondenten uit het jongerenen opbouwwerk niet bekend was. Van belang is tevens dat de meeste respondenten, gevraagd naar hun ervaring met extreemrechts in het dagelijkse werk refereren aan een verhard klimaat in de verhouding tussen autochtonen en allochtonen in de regio Rotterdam-Rijnmond – al dan niet in termen van polarisatie of radicalisering. Jongerenwerkers in Rotterdam, bijvoorbeeld, signaleren wantrouwen en xenofobie onder de bewoners. Ten aanzien van allochtonen worden opmerkingen gemaakt als: “Als je je niet aanpast, ga dan terug naar je eigen land” en “Ga hier weg, je hoort hier niet”, al merken zij op dat de stemming milder lijkt te worden. Een jongerenwerker vertelt dat als hij in buurten loopt waar vooral blanke mensen wonen, hij opvalt als donkere jongen en mensen naar hem kijken. Jongerenwerkers met een donkere huidskleur krijgen geregeld opmerkingen te horen als “Goh, wat kan jij goed Nederlands” of “Ik heb niets met Marokkanen, maar ik bedoel jou niet, maar anderen”. Een respondent geeft aan dat een speeltuinvereniging in de wijk niet wil dat allochtone kinderen uit Schiebroek Zuid daar komen spelen. In Hillegersberg-Schiebroek bestaat een scherp contrast tussen Schiebroek Noord en Zuid: er heerst een bepaalde spanning – stellen respondenten uit opbouw- en jongerenwerk, in tegenstelling tot vertegenwoordigers van de deelgemeente – maar die heeft minder met etnische of culturele dan met sociaaleconomische verschillen te maken. Men zoekt de confrontatie niet op. De vertegenwoordiger van de deelgemeente wijst met name op de polarisatie in de media en vermoedt dat onvrede over de multiculturele samenleving gekanaliseerd wordt omdat men op politieke partijen als de PVV en Leefbaar Rotterdam kan stemmen. Respondenten in diverse (deel)gemeenten benadrukken dat het wantrouwen, soms de boosheid en angst die op allochtonen is gericht, niet per definitie uit racisme voortkomt, maar vooral te maken heeft met ervaren overlast die allochtone, dikwijls Marokkaanse jongeren veroorzaken. Het is in Hillegersberg-Schiebroek bijvoorbeeld bekend dat trambestuurders soms Marokkaanse jongeren voorbij rijden zonder te stoppen. Maar die jongeren hebben, aldus de respondenten, geregeld overlast in de trams veroorzaakt. Een agent en een beleidsmedewerker in Charlois geven aan dat er tussen autochtone ouderen en jongeren van Marokkaanse komaf irritaties bestaan. De jongeren maken zich soms schuldig aan pesterijen, vernieling en overlast en de ouderen storen zich soms aan alles wat die Marokkaanse jongeren doen. In algemene zin wordt veel minder geklaagd over allochtonen in de wijk.

48


Toch kan niet ontkend worden, aldus een beleidsmedewerker van de deelgemeente Charlois, dat men zich racistisch uit en dat er “wel eens signalen binnenkomen over spanningen tussen moslims en negers”. Soms vertellen moslima‟s dat zij bang zijn om zwarte mensen aan te spreken. Volgens een mentor van de Marokkaanse jongeren komen racistische uitingen voor bij de oudere bewoners in Charlois die vinden dat allochtone probleemjongeren toch niet te helpen zijn en “terug moeten naar hun eigen land” als zij rottigheid veroorzaken. Diverse respondenten wijzen er op dat de meeste mensen niet negatief denken over hun „donkere buurman‟, want die kennen ze, maar wel over die “zwarte honden” een paar straten verder. In Capelle aan den IJssel spreken respondenten over “verrechtsing”. Ook zouden discriminatoire uitlatingen zijn gedaan toen bekend werd dat een aantal Marokkaanse gezinnen in een „witte wijk‟ zouden worden gevestigd. De bewoners uitten felle kritiek op het woningtoewijzingsbeleid van corporatie en gemeente. Discriminatoire uitingen worden in de gemeente Middelharnis ook geregeld opgetekend, aldus de geïnterviewde eerstelijns professionals. In de dorpen op De Eilanden (gemeenten Voorne Putten en Goeree Overflakkee) wonen volgens respondenten naar schatting 100 allochtonen. In het dagelijks leven komen jongeren en volwassenen weinig met allochtonen in contact. De beeldvorming is niettemin negatief. De geïnterviewde docenten denken dat jongeren die beeldvorming van huis uit meekrijgen, of dat er althans thuis niet veel correctie op die beeldvorming plaatsvindt. Leerlingen zijn in het algemeen negatief over allochtone jongeren, behalve over die enkeling die ze kennen, want “die is heel aardig”. Soms uiten leerlingen zich op een manier die racistisch te noemen is. Het grootste gedeelte van de leerlingen “loopt mee”, volgens een docent, er zijn er maar enkelen die echt racistisch zijn. Een collega is het daar niet mee eens en meldt dat hij vaak na het weekend jongeren hoort praten over voetbal en rotverenigingen waar veel Turken of Marokkanen op zitten. Er worden racistische of neonazistische tekeningen of leuzen aangetroffen op school en op hun telefoons beluisteren sommige jongeren “racistische hardcore dingen”. De geïnterviewde politiefunctionaris verwijst eveneens naar discriminatoire en racistische uitingen die voortkomen uit de angst voor vreemden en de relatieve geslotenheid van sommige christelijke gemeenschappen. Verschillende respondenten onderstrepen dat spanningen tussen bewoners van de wijken, de verharding van de manier waarop autochtonen en allochtonen over elkaar oordelen, de benadeling of achterstelling die autochtonen en allochtonen ervaren en soms uiten op een discriminatoire of racistische wijze vaak ook samen lijkt te hangen met een gevoel van „verweesdheid‟ genoemd zou kunnen worden. Veel burgers hebben het idee dat de overheid, de politie, het recht hen niet beschermt, of minder voor hen doet dan voor „buitenlanders‟ (een manier van denken die trouwens ook omgekeerd onder allochtone inwoners van de regio te beluisteren is). Respondenten in Overschie noemden het voorbeeld van een Somalisch gezin dat enkele jaren geleden hun huis onderverhuurde en tegelijkertijd een uitkering kreeg. Buurtbewoners namen het recht in eigen hand en staken het huis in brand. In Spijkenisse wezen respondenten op de uitslag van de Tweedekamerverkiezingen in juni 2010. Het feit


49

dat de PVV hier de meeste stemmen haalde van heel Nederland, impliceert volgens hen dat in de gemeente veel onvrede heerst over de multiculturele samenleving en de manier waarop de gemeente daarmee omgaat. 5.3.5

Overkoepelend beeld regio Rotterdam-Rijnmond Extreemrechts en de democratische rechtsorde Een aantal respondenten is speciaal bevraagd op hun ervaring met extreemrechts vanuit een regionaal perspectief. Dat geldt bijvoorbeeld voor de Regionale Informatie Organisatie van de politie Rotterdam-Rijnmond (RIO). Vanuit de RIO bestaat naar eigen zeggen een goed zicht op de mate waarin en de manier waarop extreemrechts zich manifesteert in de regio. Vaak worden mensen op basis van hun uiterlijk getypeerd als extreemrechts. Er zijn echter, volgens de RIO, maar weinig personen die er bewust een extreemrechtse ideologie op nahouden. De meesten zijn anti-joods of anti-allochtoon en houden van de symboliek en het kameraadschap dat extreemrechtse formaties uitstralen, maar de meeste personen zijn meelopers. Dit komt 88 overeen met wat bekend is uit wetenschappelijk onderzoek . De RIO meldt dat in Rotterdam-Rijnmond extreemrechts de democratische rechtsorde niet bedreigt of de openbare orde in ernstige mate aantast. De RIO houdt zich qualitate qua bezig met politiek extremisme en dat is vanuit extreemrechtse hoek, volgens de RIO, op het ogenblik niet aan de orde. Dat laat onverlet dat uitingsvormen die met extreemrechts in verband kunnen worden gebracht, zoals discriminatie, xenofobie en racisme zich wel voordoen in het dagelijkse leven. Extreemrechts gedraagt zich volgens de RIO de laatste twee jaar goed. Betreffende personen zijn aanspreekbaar en houden zich aan de regels. Ze vormen momenteel geen gevaar voor de samenleving, maar zijn wel aanwezig in de regio. Volgens de RIO is de impact van extreemrechts op het ogenblik beperkt, omdat het ideologische gehalte van de opvattingen van de meeste sympathisanten laag is en weinig nadrukkelijk. Een andere reden is dat in het huidige politieke klimaat niet zo hard gestreden hoeft te worden voor sommige standpunten, omdat die binnenparlementair geuit kunnen worden. De respondent tekent hierbij aan dat een groot deel van de aanhangers van extreemrechts zich überhaupt niet bezighoudt met politiek, maar voor het gevoel van kameraadschap gaat. Dat er een zekere voedingsbodem bestaat voor (extreemrechtse) radicalisering is, volgens de RIO, duidelijk. Het is daarom van belang om nieuwe signalen goed in de gaten te houden. Lonsdale-jongeren Volgens de RIO is het Lonsdale-fenomeen sterk afgenomen. Het komt nog voor op De Eilanden (gemeenten Voorne Putten en Goeree Overflakkee), maar minder dan voorheen. De link tussen extreemrechts en Lonsdale is volgens de respondent niet evident. Het is een sportkledingmerk dat soms werd gedragen door aanhangers van extreemrechts, maar volgens de respondent werd het vooral ook gedragen om te

88

Bjørgo (2009) pp. 30-48; Van der Valk & Wagenaar (2010).

50


provoceren, bijvoorbeeld omdat het op scholen verboden werd. De waarnemingen van andere respondenten (zie hierboven) komen overeen met deze constatering. In 1992 / 1993 kwam de gabberscene op. Er werd het stempel extreemrechts opgeplakt, terwijl in die tijd, volgens het onderzoek van Van der Valk en Wagenaar uit 2010, maar een bijzonder klein deel van de groep in beeld kwam als het om extreem89 rechtse radicalisering gaat . Eind jaren ‟90 verdween de gabberscene wat uit beeld om in 2003 weer op te leven. Het dragen van het Lonsdale-merk werd in die tijd populair. Omdat het merk ook enige tijd populair is geweest binnen de extreemrechtse 90 skinheadscene, kreeg het merk een extreemrechts imago . In 2003 was de associatie met extreemrechts wel bekend – niet alleen door de associatie met het Lonsdalemerk, maar ook omdat veel gabbers Nederlandse vlaggetjes op hun bomberjacks 91 droegen, hun hoofden kaalschoren en uitkwamen voor hun vaderlandsliefde . Er was een lage drempel voor negatieve of discriminatoire uitlatingen jegens allochtonen, maar slechts een enkeling radicaliseerde. De AIVD schrijft in 2005 over het Lonsdale-fenomeen in Lonsdale-jongeren in Nederland. Feiten en fictie van een vermeende rechts-extremistische subcultuur, dat hoewel de zogenaamde Lonsdalejongeren zich kenmerken door xenofobische opvattingen, gevoelens van nationalisme en frustratie over de multiculturele samenleving er nauwelijks sprake is van onderliggende extreemrechtse ideologie of extreemrechtse politieke motivatie. Van der Valk en Wagenaar lieten aan de hand van de biografieën van exextreemrechtse jongeren zien dat deelname aan een Lonsdale-groep niettemin drempelverlagend kon werken voor verdere radicalisering. Bovendien zijn, blijkens hun studie, gevallen bekend waarin leden van extreemrechtse organisaties onder Lonsdalers op zoek zijn gegaan naar potentiële aanhang op muziekfeesten. De AIVD constateerde in 2005 echter dat tot dan toe niet kon worden vastgesteld dat vanuit diverse gabbergroepen: “systematisch, massaal en langdurige verbintenissen worden aangegaan met rechts-extremistische groeperingen en partijen in Nederland.” Er zou niet actief geworven worden onder gabbers dan wel Lonsdale-jongeren. Van Wijk en Bervoets bekritiseerden dat standpunt in 2007, omdat uit hun veldwerkonderzoek was gebleken dat wervingsstrategieën onder hardcorejongeren zeker worden toegepast door extreemrechtse organisaties, maar dat die slechts bij enkelen echt lijkt aan te slaan. Deze constatering sluit aan bij de recente bevindingen van Van der Valk en Wagenaar. Zij laten zien dat in de voorfase van radicalisering de gabber-, Lonsdale- of hardcorescene en de national socialist black metal-muziekstijl (NSBM) in het afgelopen decennium typische voorbeelden zijn geweest van losse, onbegrensde groepen die niettemin fungeerden als een gemakkelijke opstap naar, of „voorportaal‟ van radicalere, meer afgebakende (extreemrechtse) groepen. Hoe dat verliep, varieerde sterk van individu tot individu. Soms was er sprake van werving, 89

90 91

Van der Valk en Wagenaar (2010): deze studie is gebaseerd op interviews met 12 respondenten die – verspreid over het land en niet alleen in de regio Rotterdam-Rijnmond – actief zijn geweest in extreemrechtse kringen. Er is echter geen reden om aan te nemen dat de kenmerken en factoren die uit die interviews naar voren komen niet ook zouden opgaan voor personen uit de regio Rotterdam-Rijnmond. AIVD (2005).. Idem.


51

soms van meer informele kennismaking met extreemrechtse standpunten, of van een geleidelijke gewenning aan een radicale boodschap die pas later als het ware geactiveerd werd. Behalve dat een Rotterdams Voorpostlid zelf ooit begonnen is als gabber c.q. Lonsdaler met duidelijke extreemrechtse sympathieën, hebben wij in het onderhavige onderzoek op basis van de analyse van de registraties van de politie en Radar, noch vanuit de interviews signalen gevonden van aantoonbaar verkeer van ideeën en / of personen tussen Lonsdale-groepen en meer afgebakende extreemrechtse formaties. Het onderzoek sluit echter evenmin uit dat dit verkeer wel bestaat. Om goed zicht te krijgen op dit proces is het nodig om (etnografisch) onderzoek onder deze jongeren zelf te doen. Interetnische incidenten in buitengebieden en plattelandsgemeenten Radar heeft het idee dat extreemrechts minder zichtbaar en actief is de laatste jaren. Er zijn veel spanningen (geweest) binnen extreemrechtse organisaties. De organisatiegraad is laag. Er zijn weinig jongeren die zich echt aangetrokken voelen door de ideologie. De meeste sympathisanten voelen zich thuis in de groep zolang die bescherming biedt. Wel worden er racistische uitspraken gesignaleerd op websites en worden bekladdingen in de regio waargenomen. Soms kan extreemrechts in verband worden gebracht met interetnische incidenten in de sfeer van intimidatie en bedreigingen. Volgens Radar is dat vooral aan de orde in steden met een groot buitengebied en in kleinere steden of plattelandsgemeenten waar men minder gewend is aan multiculturaliteit. Hooligans en extreemrechts? De vermeende relatie tussen extreemrechts en hooligans wordt door de geraadpleegde expert van politie en de vertegenwoordiger van de deelgemeente Hillegersberg-Schiebroek, noch in de analyse van de registraties van politie en Radar bevestigd. Onder de Feyenoord-hooligans bevinden zich geen gekende extreemrechtse personen, aldus de politierespondent. Sommigen vertonen wellicht uiterlijke gelijkenissen, maar daar houdt het mee op. Er zijn extreemrechtse personen geweest die zich wilden aansluiten, maar Feyenoord-fans zijn multicultureel en wilden er aldus de politierespondent niets van weten. Zoals in hoofdstuk 3 aan de orde kwam, zijn Feyenoord-hooligans op de vuist gegaan met deelnemers aan twee extreemrechtse demonstraties.

5.4

Extreemrechts op internet Binnen het bestek van dit onderzoek is een internetscan uitgevoerd. In de volgende paragrafen beschrijven we de aard van extreemrechts zoals die naar voren komt op verschillende websites en webfora (zie ook hoofdstuk 2).

52

5.4.1


Beperkingen verbonden aan internetonderzoek Het is belangrijk om een aantal kanttekeningen te plaatsen bij de internetscan. Een aantal methodologische beperkingen is in hoofdstuk 2 toegelicht. Van belang is voorts te melden dat een internetscan gezien de aard van het medium moeilijk is af te bakenen tot de regio Rotterdam-Rijnmond. Internet is niet gebonden is aan geografische begrenzing. Websites en webfora zijn bovendien doorgaans anonieme en moeilijk controleerbare bronnen. Personen, die op websites extreemrechtse uitingen 92 doen, verbergen veelal bewust hun ware identiteit (en opereren onder één of meerdere pseudoniemen), waardoor het moeilijk is om boodschappen van unieke gebruikers te herleiden naar individuen, evenals om in te schatten of de boodschap betrekking heeft op Rotterdam-Rijnmond. Door de anonimiteit, die via internet is gewaarborgd, kunnen gebruikers gemakkelijker extremistische boodschappen plaatsen en is niet na te gaan of daarbij sprake is van het daadwerkelijk aanhangen van een extreemrechtse ideologie. Om deze reden zal waar personen niet uitkomen voor hun identiteit volstaan worden met een algemene beschrijving van de aard van de inhoud op de websites en webfora. Dat een webforum veel leden heeft, staat niet per definitie gelijk aan een grote representativiteit. Het komt namelijk voor dat een omvangrijk deel van de leden nog nooit een post heeft geplaatst en dat slechts een kleine groep gebruikers verantwoordelijk is voor het gros van alle berichten. Het percentage inactieve gebruikers binnen het totale ledenbestand van een forum en de productiviteit van de harde kern dient in ogenschouw te worden genomen bij de analyse van webfora, evenals het aantal extremistische berichten als percentage van het geheel en de actualiteit van het forum. Vanwege bovenstaande beperkingen dient te worden benadrukt dat de resultaten van de internetscan met terughoudendheid moeten worden geïnterpreteerd.

5.4.2

Websites en fora gerelateerd aan extreemrechts in Rotterdam-Rijnmond Er is een aantal extreemrechtse internetsites en –fora waarop extreemrechtse ideologieën worden verkondigd en negatieve en racistische uitlatingen worden gedaan, dat te relateren valt aan de regio of aan inwoners daarvan. Dat betreft vijf websites c.q. webfora en één website op Youtube (zie Bijlage A). Er is gekeken of de organisaties en individuen achter de websites en webfora gekoppeld konden worden aan de regio, omdat zij daar gevestigd dan wel woonachtig waren of zijn. Daarnaast is gekeken of er op de sites en fora onderwerpen zijn besproken die op de regio betrekking hadden. Die handelingen betroffen de volgende selectie: www.voorpost.org/ www.youtube.com/user/VoorpostRijmond www.radiorapaille.com www.theudisk.org www.stormfront.org www.janteijn.nl

92

Op extreemrechtse sites zelf worden leden er vaak voor gewaarschuwd dat organisaties als de AIVD of KAFKA waarschijnlijk meekijken en dat het van belang is om je identiteit als lid verborgen te houden.


53

De eerste vier vallen onder de categorie „nationaaldemocraten‟, de laatste twee zijn in te delen bij de „raciale revolutionairen‟. De „nationaaldemocraten‟ zijn tegen migranten en distantiëren zich van nazi-Duitsland terwijl de „raciale revolutionairen‟ (neo-nazi‟s) het Duitse nationaal-socialisme ten tijde van de Tweede Wereldoorlog juist omarmen. Zij richten zich tegen joden en volkeren die niet tot het „arische ras‟ behoren en daarnaast tegen niet-westerse allochtonen. Terwijl de „nationaaldemocraten‟ doorgaans binnen de parlementaire democratie opereren en het gebruik van geweld in de regel afwijzen, zijn de „raciale revolutionairen‟ van mening dat de parlementaire democratie moet worden afgeschaft en achten zij het gebruik van geweld gerechtvaardigd. 5.4.3

De „nationaaldemocraten‟ Voorpost De website van Voorpost wordt vooral gebruikt om de nationalistische ideologie te verspreiden en de activiteiten van de organisatie wereldkundig te maken. Gemiddeld worden vier nieuwsberichten per maand geplaatst en een tot twee persberichten. Er staan zowel nieuwsfeiten over Nederland als over Vlaanderen vermeld. Voorpost is in beide landen actief. Nederlandse nieuwsfeiten gaan over de actie tegen extreemlinks die Voorpost heeft gevoerd bij het lijsttrekkersdebat in Utrecht. Op de agenda staan enkele activiteiten op het programma die het nationalistisch karakter bestempelen (bijvoorbeeld de Willem van Oranjedag). Hiernaast bestaat een groot deel van website uit een biografie van het nationalistisch karakter. Voorpost heeft ook een webwinkel op de website geplaatst. Via deze winkel kunnen nationalistisch getinte producten worden gekocht. Tenslotte krijgt de bezoeker de mogelijkheid zich aan te melden als lid van de organisatie. Voorpost wil Nederland en Vlaanderen een laten worden en werken veel samen met Belgische organisaties (Voorpost is een organisatie die is opgericht in Vlaanderen en later een Nederlandse afdeling heeft gekregen). Dat zie je terug in hun agenda waar herdenkingen die Vlaams Belang organiseert op staan en bezocht worden. De leden bestaan in Rotterdam uit meer mannen dan vrouwen, maar het aandeel vrouwen wordt groter. Qua kleding valt op te merken dat leden vaak in pak lopen, met uitzondering van de nieuwelingen. In ieder geval zijn leden netjes gekleed en dragen ze geen kisten en bomberjacks. Indien dit wel gebeurt, is dit met name onder aspirantleden. Voorpost is een van de weinige groeperingen die het gelukt is om een kader op te zetten met meerdere kernleden. Ze zijn redelijk stabiel als groep die een Rotterdam-Rijnmondse afdeling heeft. Voorpost Rijnmond De website van de Rotterdam-Rijnmondse afdeling van Voorpost wordt beheerd door een Rotterdammer. Hij is op deze website het enige lid. De enige activiteit die op deze website plaats heeft gevonden is het plaatsen van een filmpje over de actie die

54


93

Voorpost heeft gevoerd tegen een pedofiel in Hardenberg in Twente , wat zes maanden geleden gebeurde. Sinds twee maanden geleden zijn geen nieuwe posts meer geplaatst. Op de pagina van de beheerder zelf zijn meer films geplaatst. Hier zijn ondermeer toespraken van de actieleider van Voorpost weergegeven en van de anti-islamiseringsmars in Gouda. In Rotterdam is Voorpost Rijnmond, aldus enkele experts, de meest consistente extreemrechtse groep. Voorpost houdt stamtafelbijeenkomsten waar ongeveer 15 tot 20 mensen op afkomen. Er komen ook mensen van buiten de regio, maar voornamelijk Rotterdammers of mensen uit de regio Rotterdam-Rijnmond. Het doel van de bijeenkomsten is dat leden elkaar kunnen treffen op een informele manier. Het is een laagdrempelige ontmoetingsmanier om nieuwe mensen erbij te betrekken en om vriendschappen te vormen. Actiegroepen op basis van kameraadschap vallen niet zo snel uit elkaar. Er worden extreemrechtse bladen verspreid en er worden nieuwe plannen voor acties en bijeenkomsten gemaakt. Kameraadschap is lange tijd onderschat door extreemrechts. Er is veel frictie geweest waarin ego‟s met elkaar botsen. Het idee dat kameraadschap een belangrijke rol speelt om de groepering bij elkaar te houden, speelt nu op en wordt ingezet. Voorpost heeft kameraadschap altijd hoog in het vaandel gehad en dat speelt een rol in het feit dat ze stabiel zijn als groep. Voorpost Rijnmond bestaat al tussen de vijf en tien jaar in wisselende samenstelling, maar met een aantal dezelfde mensen. Voorpost is geen organisatie in de zin dat ze bij de Kamer van Koophandel zijn geregistreerd, maar het heeft wel een formele structuur. Er is een aantal kringen met een kringleider. De kringleider heeft een aantal vertrouwelingen en daaronder hangt de rest van de groep. Voorpost Rijnmond bestaat uit een vaste kern van ongeveer vijf mensen met daaromheen ongeveer 2025 mensen. Radio Rapaille Radio Rapaille is een extreemrechts radiostation dat uitzendt via internet. De „technische man‟ van de radio, die als „DJ Volksheiden‟ ook een eigen programma heeft, woont in Rotterdam. Radio Rapaille is nauw verbonden aan Voorpost Nederland. Radio Rapaille zendt diverse programma‟s uit met een extreemrechtse inhoud. Het gaat hier voor het grootste deel om muziekprogramma‟s, maar daarnaast zijn er ook journalistieke en educatieve uitzendingen. Sommige van de gedraaide nummers bevatten discriminerende en tot haat aanzettende uitingen. De website is een eenvoudig schild rondom het gelijknamige radiostation. Het station geeft aan het volgende doel te hebben: „enerzijds wil het een alternatief bieden voor de traditionele massamedia, welke zich door politiek en aandeelhouders laat dicteren. Dit doet Radio Rapaille door middel van wekelijks informatieve programma's over alles gaande van actualiteit, cultuur tot sport aan te bieden. Zo geeft het een stem aan een boodschap die geen stem krijgt in deze wereld. Daarnaast wil Radio Rapaille de hersenafstompende 'big business nontertainment' van de MTV-cultuur doorbreken met alternatie93

Extreemrechts stelt zich vaker op als tegenstander van pedofilie. Regelmatig worden demonstraties tegen pedofilie georganiseerd, volgens sommige bronnen om als bliksemafleider te fungeren en zich te profileren zonder de nadruk te leggen op racisme om op die manier positief in beeld te komen bij het volk.


55

ve, sociaalgeïnspireerde muziek van over de hele wereld. Er zijn honderden muziekgroepen die, omdat hun boodschap te non-conform is, geen platenfirma vinden, niet op mega-evenementen mogen optreden en niet op de televisie of reguliere radio komen. Radio Rapaille biedt deze groepen een kanaal voor hun muziek.‟ In de praktijk heeft dit radiostation een nationalistisch karakter. De programma‟s zijn getiteld „de avondlandshow‟, „Dietse Dinsdag‟, „even communautair‟, „Italia presente‟, „Neofolk met Nederfolk‟, „Omroep Odal‟, „RAC Mediterrané‟, „Rapaille reportage‟, „Slava Europa‟ en „Volksheiden draait door‟. Er is iedere dag een programma vastgesteld. Dit is een mengeling van gestreamde muziek en herhalingen van shows. Het grootste deel van deze programma‟s wordt wekelijks vernieuwd. Holland Hardcore – Theudisk De voormalig Holland Hardcore-site is opgericht door een extreemrechtse gabber wiens wortels in de regio Rotterdam-Rijnmond liggen en die op dit moment woonachtig is in Zevenhuizen (net buiten de regio Rotterdam-Rijnmond). Volgens Antifascisti94 sche Onderzoeksgroep Kafka plaatste de oprichter als beheerder van de website nieuwsberichten vaak op zodanige wijze dat bezoekers zeer gemakkelijk uitlatingen konden doen die aanzetten tot racistisch geweld. Hij berichtte onder meer instemmend over een in juni 2005 in brand gestoken Surinaamse moskee in Rotterdam. Hiernaast ondersteunde Holland Hardcore verschillende extreemrechtse organisaties en partijen. Verwijzingen waren te zien naar de sites van de Nationale Alliantie (NA), de Vereniging voor Nederlandse Nationalisten, Nieuw Rechts en Voorpost. Binnen Holland Hardcore kon de koppeling worden gelegd tussen het gabber zijn en het nastreven van de extreem rechtse ideologie. De mogelijkheid tot deze koppeling zorgde 95 voor een grote populariteit, met tienduizend tellend ledenaantal op het hoogtepunt . In mei 2008 deed de politie een inval bij de beheerder, waarbij computers in beslag werden genomen. Deze inval vond plaats naar aanleiding van klachten van het MDI dat Heijnen als moderator antisemitische en discriminerende uitlatingen met betrekking tot Marokkanen zou hebben getolereerd. Op 1 november 2009 hield Holland Hardcore op te bestaan. Volgens de afscheidstekst die op dit moment nog op www.holland-hardcore.com is te lezen, is het beëindigen van het webforum te wijten aan het misbruik dat werd gemaakt van de vrijheid van meningsuiting. De beheerder is na het opheffen van Holland-Hardcore verder gegaan als beheerder van een nieuw webforum (Theudisk) en een internetradiostation (Radio Rapaille). Hierna werd gezocht naar een voortzetting van het Holland Hardcore forum op een andere manier. Hiertoe werd een nieuw forum opgericht, waar tevens leden van Holland Hardcore bij betrokken zijn, waaronder de oprichter van Holland Hardcore: Theudisk.org. Theudisk profileert zichzelf als een nationalistisch forum. Het forum is echter een combinatie van beschrijvingen van ideologieën (zowel over nationalisme, als (extreem) links). Hiernaast worden ook onderwerpen behandeld die los staan van rechts extremisme, zoals muziek, recreatie en vrije tijd. Op Theudisk worden regel94 95

Antifascistische onderzoeksgroep Kafka. Holland Hardcore; poort naar extreemrechts. Hoe een website voor gabbers toegang biedt tot extreemrechtse politiek. Holland-hardcore wordt opgeheven. www.smerigspel.nl (17 april 2009).

56


matig nieuwsfeiten uit binnen en buitenland getoond die iets te maken hebben met rechtse partijen of over allochtonen. Bezoekers plaatsen reacties bij deze nieuwsberichten. Hiernaast is een forum waar bezoekers over onderwerpen kunnen discussiëren. Het verschil met Holland Hardcore is dat Theudisk strenger gemodereerd wordt. Op deze manier willen de beheerders groepen die op Holland Hardcore actief waren uitsluiten. Dit blijkt onder andere uit de oproep in de gebruikersvoorwaarden van het forum:”Nazi's, (linkse) fascisten en andere extremisten zijn hier niet welkom!!!” Theudisk heeft een nauwe band met Voorpost. Op de website komt het nationalistische karakter van Theudisk (dat ook bij Voorpost te zien is) naar voren: “Dit forum is opgezet voor nationalisten en wordt bewust nazi-vrij gehouden.” Op het Theudiskforum zijn de draden onderverdeeld in de categorieën „algemeen‟, „scholing‟, „nieuws‟, „activiteiten‟, „muziek en video‟ en „gemeenschap‟. Het forum wordt voornamelijk gebruikt om de ideologie te verspreiden, nieuwsfeiten te becommentariëren (waarop strenge moderatie wordt toegepast), activiteiten aan te kondigen, maar ook te spre96 ken over muziek, films en ontspanning. Theudisk heeft 144 leden . Op de nieuwsdraden met betrekking tot Rotterdam-Rijnmond wordt negatief gereageerd op het besluit de Essalammoskee af te bouwen: Jammer. Het bouwen van een islamitisch gebedshuis in Nederland - notabene de grootste! - is in mijn ogen niet nodig, bovendien ongewenst, en ook nog eens onaanvaardbaar. De forumleden reageren eveneens negatief op de Turkstalige campagnevoering: Dit soort toestanden keer op keer zijn dus het begin van het einde voor ons Nederlanders. Stapje voor stapje buigt het Nederlandse volk voor de inkomende Turken en Marokkanen in plaats van dat zij onze taal beter zouden leren. En straks vreten ze ons helemaal op. Een andere reactie luidt: De persoon die dit verzonnen heeft, heeft óf nooit topografie gehad op school en denkt dat hij/zij zich in Turkije bevindt en niet in Nederland, óf is zwaar provocerend bezig. Deze bedenkelijke actie is nu dan wel hersteld, maar dat is geen garantie dat ze niet meer zullen voorkomen in de toekomst. Nu kunnen we er nog iets aan doen, maar straks niet meer. Over het algemeen baart het de forumleden zorgen dat de islamitische burgers een rol spelen in het Rotterdamse bestuur. Dit blijkt ook uit de reacties op het opstappen van drie autochtone PvdA‟ers in de afdeling Feijenoord: Ik ben van mening dat weggepest worden voor deze PvdA´ers niet genoeg is, ik wil dat ze de volle vruchten van hun beleid proeven: Laat hen maar beroofd, verkracht 96

d.d. 8 april 2010.


57

en doodgestoken worden door hun lievelingetjes. Dan is de cirkel rond en harmonie bereikt. 5.4.4

De „raciale revolutionairen‟ Stormfront Nederland en Vlaanderen De berichten op Stormfront zijn op te delen in twee groepen: Extreemrechtse uitingen en niet-extreemrechtse uitingen. Binnen de extreemrechtse uitingen valt er onderscheid te maken tussen sociaal niet-geaccepteerde uitingen en strafbare uitingen. Beide groepen maken zich op regelmatige basis schuldig aan het verbaal besmeuren van tegenstanders. Hoewel de strafbare uitlatingen in absolute aantallen slechts een fractie van het totale aantal berichten omvatten, trekken zij wel de aandacht. Revisionisme, aanzetten tot en goedkeuren van gewelddadige acties en het openlijk discrimineren van andere rassen, geloven en andersdenkenden kenmerken de in97 houd van deze groep . Binnen het forum worden openlijk andere rassen, geloven en andersdenkenden gediscrimineerd. Ook wordt door de forumleden onderling veel ruzie gemaakt. Deze ruzies vinden vaak plaats tussen de nazi-leden en de nationalisten. Stormfront geeft op het forum aan de volgende missie te hebben: “onze missie is informatie te voorzien die niet verkrijgbaar is binnen de gecontroleerde media, en om een gemeenschap van blanke nationalisten en activisten die werken aan het overle98 ven van ons volk op te bouwen.” Het strormfront-forum kent de volgende categorieen waarbinnen discussie worden gevoerd: „algemene discussie‟, „webwinkel‟, „nieuwsberichten‟, „de zandbak‟, „activisme en politiek‟, „muziek, film en media‟, „computer en internet‟, „revisionisme‟, „cultuur en geschiedenis‟, „literatuur, poëzie en citaten‟ en „het hol van de leeuw‟. Er zijn posts en topics te vinden die inhoudelijk variëren van het feliciteren met een verjaardag tot het ontkennen van de Holocaust, het oproepen tot (gewelddadige) acties en discriminerende uitingen tegen allochtone groepen. Het Joodse volk in het bijzonder is een geliefd onderwerp. Naast het nazistische / antisemitische karakter van de website zijn er ook van nationalistische en anti-islamitische elementen waar te nemen. Op Stormfront zijn over het algemeen personen met verschillende extreemrechtse achtergronden actief, van doorgewinterde Neo-nazi‟s tot geïnteresseerde Lonsdalejongeren. Door deze personen werden voortdurend allerhande extreme, vaak racistische en antisemitische berichten geplaatst. Uit onderzoek van De Koster en Hout99 man in 2006 werd geconcludeerd dat participatie binnen Stormfront kon worden begrepen als een reactie op de ervaring van sociale weerstand wegens een deviante identiteit – als een reactie op stigmatisering. Stormfront bood zijn leden steun bij nare offline gebeurtenissen, variërend van opbeurende woorden en medeleven tot het aanbieden van fysieke bijstand in geval van bedreigingen.

97 98 99

De Koster & Houtman (2006) pp. 232-248. http://www.stormfront.org/forum/showthread.php?t=133648. De Koster en Houtman (2006).

58


In september 2009 stonden de moderator en een ander toonaangevend persoon van 100 Stormfront Nederland voor de rechter vanwege discriminerende bijdrages . De moderator werd vrijgesproken van het (mede)plegen van discriminatie, omdat de rechtbank van oordeel was dat het enkele feit dat hij moderator was van een website waarop opzettelijk beledigende teksten worden geplaatst, niet zonder meer inhoudt dat hij alleen dan wel samen met een ander verantwoordelijk is voor het openbaar 101 maken van de teksten . De andere persoon werd veroordeeld voor het zich op een extreemrechtse website „opzettelijk beledigend uitlaten over Joden en negroïde personen‟, tot een werkstraf voor de duur van 120 uur en tot een voorwaardelijke 102 gevangenisstraf van 3 maanden . Door het proces tegen de moderator, is niemand meer bereid te modereren. De moderatie wordt nu door een Amerikaan gedaan, die de taal niet spreekt en de Nederlandse situatie niet kent, waardoor discussies makkelijk ernstig uit de hand lopen. Op het Nederlandstalig gedeelte zijn dagelijks tientallen geregistreerde leden actief die tezamen per dag circa 250 berichten plaatsen. Hiernaast bezoekt een veelvoud aan niet-geregistreerde bezoekers het forum. Op de site worden onder meer demonstraties aangekondigd, zoals een demonstratie in januari 2010 met het thema „Doodstraf voor kinderverkrachters en moordende pedofielen‟. Dit leidt tot over de 200 reacties (posts) van leden. Een aantal leden betwijfelt of pedofilie het belangrijkste thema is om tegen te demonstreren. Bijvoorbeeld: Met alle respect voor de NVU, maar waarom demonstreert de NVU altijd op dezelfde thema's zoals pro Iran (islam), pedofilie, casino kapitalisme. Er zijn toch andere veel meer aansprekende thema's te bedenken in dit huidige Nederland die de mensen meer aanspreken, thema's zoals immigratie,multikul , islamisering. Uiteraard ben ik net als de meest weldenkende burger tegen pedofilie en pedofielen maar dat heeft niks met politieke opvattingen te maken. De thema's als immigratie etc. juist wel, daarin zou de NVU zich denk ik juist kunnen onderscheiden. Een ander bericht gaat over een folder die de gemeente Rotterdam heeft verspreid in de Tarwewijk: Rotterdam: 'Antilliaanse hangmannen zijn verdacht' Rotterdam: 'Antilliaanse hangmannen zijn verdacht' ROTTERDAM - De gemeente Rotterdam heeft in de Tarwewijk een folder verspreid, waarin staat dat alle Antilliaanse mannen die op pleintjes rondhangen bij voorbaat verdacht zijn omdat er te veel overlast in de wijk is. De Antilliaanse gemeenschap is woedend. Dit leidt tot veel posts in de trant van „In het Midden Oosten stoppen ze rondhangende apen in een kooi ergens in de dierentuin en hier in Nederland krijgen ze hulpver100 101 102

Alert! Antifascistische onderzoeksgroep Kafka. Stormfronters voor de rechter. 17 september 2009. LJN; BK1571, Rechtbank Amsterdam, 13/425132-09. LJN: BK1564, Rechtbank Amsterdam, 13/425131-09.


59

lening.‟ Maar er ontstaat ook een discussie over het Nederlands slavernijverleden, wanneer iemand deze quote post: ''De blanken waren slechts de bewaarders, de cipiers, die betaald werden door joodse landgoedeigenaren. Het land, het werk, wij als slaven, de blanke bewakers, waren allen eigendom van de jood. Zij waren de grootverdieners, de echte motor achter de slavernij.'' (Prof. Tony Martin) Hierop wordt een nieuwe draad gestart over dit onderwerp. Er wordt dus al snel van het eigenlijke onderwerp (de folder in Rotterdam) afgeweken. Tegenwoordig is Stormfront een drukbezocht forum. Het forum is in de afgelopen jaren uitgegroeid tot een vrijplaats om uitlatingen te doen. Regelmatig verzanden onderwerpen in discussies of ruzies, met name tussen nazistische en nationalistische bezoekers. Over de „witte vlucht‟ (het fenomeen dat veel autochtone Nederlanders niet samen willen leven met nieuwe Nederlanders, dat veel autochtonen niet samen in een wijk willen wonen met een groot aantal mensen afkomstig uit derde wereldlanden en hun kinderen liever naar een overwegend blanke school sturen en zelf liever werken in een blanke omgeving), wordt onder andere gezegd: Ik zou ook niet naar een apen stad als Rotterdam of Amsterdam gaan,om te wonen, ik woon gelukkig in Limburg (NL), hier is het nog redelijk rustig. Ga binnenkort naar Rotterdam voor mijn studie. Als reactie op de Turkstalige verkiezingsposter van de PvdA wordt ondermeer opgemerkt: Ze gaan steeds verder in het aanpassen van de Nederlandse cultuur aan die van de immigrant en zijn nakomelingen. Ik vraag me trouwens af wat iemand die niet eens de taal spreekt zou moeten in het stembureau. En: Dit is niet de schuld van de Turken, maar van de joden binnen de PvdA. Dat er zich binnen het forum verschillende groepen van extreemrechts bevinden blijkt uit de reactie die op de laatste stelling wordt gegeven: Jij praat alles wat moslims doen goed door het de schuld van Joden te noemen. Je ontkent dat Al Qaida bestaat, prijst Turkije op dit forum consequent de hemel in en nu noem je een actie van een individu het werk van Joden. Ga toch weg van dit forum. Jood.

60


Jan Teijn Jan Teijn: was tussen 1994 en 1998 als raadslid actief in Rotterdam namens de CD en later CP ‟86. in 2001 werd Teijn lid van de Nieuwe Nationale Partij (NNP) en in 2002 werd hij raadslid in de Rotterdamse deelraad Feijenoord. In 2003 scheidde hij zich na een conflict af van de NNP en ging hij in de deelraad verder als eenmansfractie. Samen met Virginia Kapić, die voorheen actief was binnen de NVU en de NNP, richtte hij vervolgens de Nationale Alliantie op. Bij de gemeente- en deelraadsverkiezingen in 2006 wist de Nationale Alliantie noch in Feijenoord, noch in de Rotterdamse gemeenteraad een zetel te halen. De Nationale Alliantie werd op 21 juli 2007 opgeheven. Op 14 augustus 2007 werd bekendgemaakt dat het Openbaar Ministerie Teijn zou vervolgen en sindsdien is hij niet meer actief. Teijn werd op 2 februari 2009 verantwoordelijk gehouden voor het niet verwijderen van antisemitische en antimoslim teksten op de website van de Nationale Alliantie, waar hij moderator was van het webforum. Intussen heeft Jan Teijn een eigen website. Op de website wordt weinig informatie getoond over activiteiten of de nationalistische ideologie. De website staat volledig in het teken van het proces dat Teijn heeft ondergaan voor de discriminerende uitlatingen. Hij richt zich op de tegenstanders (bijvoorbeeld NVU-voorzitter Constant Kusters), maar uit ook kritiek op Radar en MDI die de discriminatie op webfora controleren. Tevens wordt verklaard waarom hij er niet voor kon zorgen dat de discriminerende uitingen op zijn webforum verwijderd werden. De website is inactief. In 2010 zijn geen nieuwe berichten geplaatst.

5.5

Samenvatting Registraties van extreemrechts Registraties van incidenten of gebeurtenissen die met extreemrechts in verband worden gebracht, zijn per definitie beoordelingen die door derden zijn gemaakt. Bovendien zijn die registraties altijd beknopt en niet steeds even informatierijk. Extreemrechtse, racistische, xenofobe en discriminatoire uitingen lopen in de registraties door elkaar heen. Er is sprake van een grijs gebied met verschillende gradaties in uitingsvormen die aan extreemrechts worden gerelateerd. Toch bieden de registraties van de politie en Radar inzicht in de manieren waarop extreemrechts in de praktijk zichtbaar wordt. Er zijn verschillende voorbeelden van vernielingen en bekladdingen, bedreigingen en geweld in de (deel)gemeenten van Rotterdam-Rijnmond aangetroffen. Eveneens is in een reeks voorbeelden duidelijk geworden hoe extreemrechtse personen zich manifesteren en in welke – geringe – mate zij met georganiseerd extreemrechts in verband kunnen worden gebracht. De registraties van Radar richten zich logischerwijs op discriminatie op de werkvloer en op straat, door middel van verbaal geweld, of in de vorm van bekladdingen. Vanwege het uiteenlopende karakter van de incidenten en gebeurtenissen is het niet zinvol om de (deel)gemeenten met elkaar te vergelijken. Wel is duidelijk dat in de (deel)gemeenten waar meer meldingen zijn gedaan en die om die reden nader zijn onderzocht vaker dan elders in Rotterdam-Rijnmond extreemrechtse, neonazistische


61

geschriften, afbeeldingen en attributen worden gevonden bij personen, dat er kennelijk meer personen met extreemrechtse sympathieën in verband gebracht kunnen worden en dat er meer bekladdingen zijn aangetroffen waar aanstoot aan is genomen. De eerstelijns professionals die werken in de nader onderzochte (deel)gemeenten bevestigen doorgaans het beeld dat uit de registraties naar voren komt, al is er sprake van opvallende waarnemingsverschillen: tussen verschillende professionals en beleidsmakers enerzijds, of ten aanzien van incidenten anderzijds. Voorts wijzen de respondenten geregeld op de beperkingen van hun informatiepositie, op een tamelijk gebrekkige uitwisseling van informatie tussen verschillende partijen die betrokken zijn bij de signalering van radicalisering en polarisatie in de wijken, alsmede op hoe lastig het feitelijk is om vast te stellen wat precies onder extreemrechts moet worden verstaan en wat niet. Vrijwel alle respondenten wijzen op een verharding in de relaties tussen allochtone en autochtone burgers, die zich uit in discriminatoire, soms racistische uitingen over en weer. Dat er interetnische spanningen bestaan, wordt door nagenoeg iedereen gezien en met een xenofobe attitude in verband gebracht. Maar tegelijkertijd stelt men zich met recht de vraag of die spanningen niet ook te maken hebben met overlastervaringen met betrekking tot specifieke groepen jongeren, of met een gevoelen van „verweesdheid‟, een wantrouwen jegens de overheid, de politie, het recht die de burger (autochtoon en allochtoon) niet voldoende beschermt. In elk geval constateren de geïnterviewde eerstelijns professionals geen of nauwelijks extreemrechtse groepen in hun (deel)gemeenten. Het risico van georganiseerd extreemrechts achten zij beperkt. Dat beeld onderstreept de RIO. In haar optiek vormt extreemrechts geen bedreiging voor de democratische rechtsorde en wordt de openbare orde er niet in ernstige mate door aangetast. Net als de respondenten in de (deel)gemeenten ziet de RIO dat er niet of nauwelijks sprake is van extreemrechtse groeperingen in de wijken en dat er slechts een beperkt aantal extreemrechtse personen actief is. Het typische „extreemrechtse‟ uiterlijk van bomberjacks en kaalgeschoren hoofden wordt door de professionals tegenwoordig minder gesignaleerd, met de opmerking dat die onzichtbaarheid niet betekent dat het fenomeen zich niet voordoet. Extreemrechts kan zich volgens respondenten ook buiten hun gezichtsveld, in het „ondergrondse‟ afspelen. Spanningen tussen autochtonen en allochtonen worden regiobreed geconstateerd. Het zogenaamde Lonsdale-fenomeen komt volgens de RIO nog voor op De Eilanden, maar is sterk verminderd. De aard van extreemrechts op internet De internetscan liet zien dat vijf websites en webfora en een Youtube-site rechtstreeks met de regio Rotterdam-Rijnmond in verband kunnen worden gebracht. Er is gekeken of de organisaties en individuen achter de websites en fora gekoppeld konden worden aan de regio, omdat zij daar gevestigd dan wel woonachtig waren of zijn.

62


Daarnaast is gekeken of er op de sites onderwerpen zijn besproken die op de regio betrekking hadden. Inhoudelijk werd een onderscheid gemaakt tussen „nationaaldemocratische‟ en „raciaal-revolutionaire‟ sites, analoog aan een gangbare wetenschappelijke indeling van extreemrechtse formaties. De „nationaaldemocraten‟ zijn, kort gezegd, tegen migranten en distantiëren zich van nazi-Duitsland, terwijl de „raciale revolutionairen‟ (neo-nazi‟s) het Duitse nationaalsocialisme ten tijde van de Tweede Wereldoorlog juist omarmen. Zij richten zich tegen joden en volkeren die niet tot het „arische ras‟ behoren, zoals niet-westerse allochtonen. Terwijl de „nationaaldemocraten‟ doorgaans binnen de parlementaire democratie opereren en het gebruik van geweld in de regel afwijzen, zijn de „raciale revolutionairen‟ van mening dat de parlementaire democratie moet worden afgeschaft en achten zij het gebruik van geweld gerechtvaardigd. De website van Voorpost en de webfora Theudisk en Stormfront gebruiken hun website om ideologische standpunten te verduidelijken en te verspreiden. Hiernaast hebben Voorpost en Stormfront een webwinkel waar producten te koop zijn die daaraan ondersteunend zijn. Voorpost verkoopt bijvoorbeeld kleding, boeken, speldjes, vlaggen en sieraden. Op Stormfront is het mogelijk om extreemrechtse producten te koop aan te bieden. Met het uitdragen van een extreemrechtse ideologie en de webwinkels wordt geprobeerd sympathisanten bijeen te brengen. Het aantal forumleden bij Theudisk en Stormfront is hoog. Maar feit is dat veel leden inactief zijn en de posts worden geplaatst door een selecte groep forumleden. Of rekrutering effectief plaatsvindt, kan niet worden vastgesteld. De reacties die bezoekers op de websites plaatsen, zijn meestal anti-islamitisch en anti-links. De manier waarop het ongenoegen over de multiculturele samenleving wordt geuit, verschilt. Bij Stormfront worden reacties nauwelijks verwijderd en staan veel strafbare, discriminerende reacties in beeld. Hierbij is regelmatig een interne strijd gaande tussen nationalistische en nazistische forumleden. De moderatie van Theudisk is strenger en er op gericht forumleden met een nazistische achtergrond te weren. Het aantal strafbare uitingen en interne ruzies is beperkter dan bij Stormfront. Elke website c.q. webforum bevat verwijzingen naar andere extreemrechtse websites. Er is een verschil op te merken in het soort verwijzingen dat geplaatst wordt. Zo is Voorpost bijvoorbeeld erg gericht op nationalistische websites in Vlaanderen en Nederland, terwijl Stormfront zich meer richt op internationale verwijzingen. Op geen van de websites zijn openlijke verwijzingen gevonden naar internetadressen in Rotterdam-Rijnmond. De resultaten van de internetscan dienen met terughoudendheid te worden geïnterpreteerd. De anonimiteit van het medium maakt dat de gebruikers gemakkelijk extremistische boodschappen kunnen plaatsen, terwijl daar geen intentie tot actie achter hoeft te zitten, alleen provocatie. Wat aan sentimenten leeft op extreemrechtse websites en onder leden van extreemrechtse webfora is niettemin duidelijk geworden. Het ideeëngoed is provocatief, polariserend en kan de tolerantiedrempel voor discriminatoire en racistische uitingen verlagen.


6

Extreemrechts en de Rijnmondse samenleving

6.1

Inleiding

63

Dit hoofdstuk behandelt de maatschappelijke context waarin extreemrechts zich in de regio Rotterdam-Rijnmond manifesteert. Welke uitwerking heeft extreemrechts op de Rijnmondse samenleving? Bestaat er in de regio een voedingsbodem of een bepaalde gevoeligheid voor extreemrechtse ideeën en acties? In welke mate vormt extreemrechts een maatschappelijk risico? Onder een maatschappelijk risico verstaan we de invloed die de aanwezigheid van extreemrechts kan hebben op de verscherping van tegenstellingen tussen bevolkingsgroepen, op radicalisering, maar ook op de materiële schade en de angstgevoelens die extreemrechtse uitingen met zich mee kunnen brengen.

6.2

Kenmerken van extreemrechtse personen en persoonlijke voedingsbodems voor extreemrechts Uit de interviews bleek dat de meeste respondenten weinig zicht hebben op (kenmerken van) extreemrechtse personen. Zij zeggen geen mensen in die kringen te kennen. De registratiegegevens die de politie en Radar beschikbaar stelden, waren geanonimiseerd en bevatten dientengevolge weinig achtergrondinformatie. Op grond van de interviews en registraties kan dus geen inzicht worden geboden in kenmerken van personen die betrokken zijn bij extreemrechtse incidenten of gebeurtenissen in de regio Rotterdam. Uit wetenschappelijke literatuur zijn echter verschillende omgevings- en persoonskenmerken bekend die er aan bij kunnen dragen dat individuen extreemrechts gedachtegoed omarmen en / of aansluiting zoeken bij een extreemrechtse formatie. Een recente en rijke bron vormt de al eerder aangehaalde studie van Van der Valk 103 en Wagenaar uit 2010: In en uit extreemrechts . De volgende paragraaf is grotendeels gebaseerd op deze studie. Van der Valk en Wagenaar bespreken diverse wetenschappelijke studies die laten zien dat verschillende factoren een rol spelen bij rechtsradicalisering: sympathie voor de underdogpositie van extreemrechts ten opzichte van radicale en gewelddadige tegenstanders, bescherming tegen vijanden en gepercipieerde dreiging, nieuwsgierigheid, spanning zoeken, afzetten tegen vorige generatie of ouders, zoektocht naar alternatief voor familie of ouders, zoektocht naar vrienden of gemeenschap, zoektocht naar status of identiteit, volgzaamheid in vriendschappen, een sterke beleving van interetnische concurrentie, een heersende norm om vijandig te denken over

103

Van der Valk & Wagenaar (2010).

64


andere sociale groepen, zich sociaal niet geaccepteerd voelen, veel conflicten ervaren in het sociale leven, problemen op school met leerkrachten maar ook met migrantenjongeren, slecht ontwikkelde competenties op een aantal terreinen, gevoelens van onrechtvaardigheid en groepsdreiging, maar ook ervaren onzekerheid. Ideologische motieven lijken een ondergeschikte rol te vervullen of pas in een relatief laat stadium van radicalisering een rol te gaan spelen. Een proces van radicalisering ontstaat niet vanuit het niets. Er is altijd sprake van een voorgeschiedenis. Daarom gaan we hierna in op de sociale achtergrond van extreemrechtse individuen en de omstandigheden die aan hun radicaliseringproces hebben bijgedragen (risicofactoren) 104 . 6.2.1

Persoonlijkheidskenmerken De respondenten in het onderzoek van Van der Valk en Wagenaar waren voornamelijk mannen – tot voor kort het gebruikelijke beeld binnen extreemrechts. Vrouwen lijken echter steeds vaker een eigen, actieve rol te spelen. De respondenten waren op het moment van de interviews tussen de 18 en 26 jaar. Toen zij aansluiting vonden bij extreemrechts waren ze tussen de 12 en 18 jaar oud. Zij sloten zich als adolescenten aan bij extreemrechts. Driekwart van de respondenten volgde een (voorbereidende) middelbare beroepsopleiding of had die al afgerond. De thuissituatie van de respondenten toonde, aldus Van der Valk en Wagenaar, “een gevarieerd beeld”: “Sommige respondenten kwamen uit volledige gezinnen, andere uit gescheiden eenoudergezinnen. De ouders van twee jongeren gingen in de loop van de extreemrechtse periode van hun kinderen uit elkaar. De ouders waren meestal middelbaar of laagopgeleid; een enkele hoger opgeleid. Ook qua politieke voorkeur is het beeld van de ouders gevarieerd. Zij waren soms in meer of mindere mate apolitiek, of ze stemden GroenLinks, CDA, VVD of een andere reguliere partij. Een enkele ouder had zelf een uitgesproken negatief standpunt over allochtonen.” Hoewel uit wetenschappelijke literatuur een aantal demografische variabelen naar voren komt die van invloed zijn op radicalisering, zoals opleiding, sekse en leeftijd, is een oorzakelijk verband niet eenduidig te leggen. Er bestaat geen eenduidig demografisch profiel van de (rechts) radicaal.

6.2.2

Voedingsbodems De meeste ex-extreemrechtse respondenten die Van der Valk en Wagenaar interviewden gaven aan, dat zij voorafgaand aan hun radicalisering in enige mate bevooroordeeld waren ten opzichte van etnische minderheden. Vaak bleken deze vooroordelen verband te houden met eigen negatieve ervaringen met etnische minderheden. De respondenten gaven zelf aan dat deze ervaringen van invloed zijn geweest op hun keuze voor de aansluiting bij extreemrechts. Sommigen hadden voorheen vriendschappelijke contacten met jongeren van allochtone afkomst en bleven deze contacten onderhouden. Voor anderen zorgde de betrokkenheid bij activiteiten binnen extreemrechts voor een breuk. De factoren „behoefte aan vrienden‟ en „sociale binding‟ spelen een rol bij radicalisering. Veel radicaliserende jongeren ervaren een gebrek aan sociale binding. Extreemrechtse groepen kunnen in deze behoefte

104

Van der Valk en Wagenaar (2010).


65

voorzien. Soms zoekt men bij een extreemrechtse groep spanning, een „spannende‟ vriendengroep. Andere risicofactoren, zoals een problematische gezinssituatie of slechte schoolprestaties, waren bij enkele respondenten aan de orde. Slechts één respondent in het onderzoek van Van der Valk en Wagenaar had last van psychosociale problemen, maar diverse respondenten onderstreepten dat er veel mensen met psychosociale problemen zijn onder jongeren in extreemrechtse kringen. Binnen de internationale wetenschappelijke literatuur wordt dit inderdaad ook als een risicofactor gezien. De helft van de respondenten in de studie van Van der Valk en Wagenaar raakte geïnvolveerd met extreemrechts na een voorfase in een zogenoemde jeugdstijl: “de wijze waarop groepen adolescenten zich gedragen, hun uiterlijk verzorgen, voorkeur hebben voor bepaalde opvattingen, soorten muziek, vormen van vrijetijdsbesteding en uitgaansgelegenheden. Door te handelen volgens de gekozen stijl brengen ze tot uitdrukking bij wie ze willen horen.” Binnen enkele jeugdstijlen is sprake van een radicaal gedachtegoed en soms van extremistische gedragingen, zodat die jeugdstijl als een springplank voor verdere radicalisering gezien kan worden. De jeugdstijlen waar de respondenten zich toe aangetrokken voelden, waren met name de gabberscene en de nsbm-scene (National-Socialist Black Metal). Hier was volgens de geïnterviewden de nodige ruimte voor racistische of extremistische denkbeelden. Uit de interviews komt duidelijk naar voren dat de aanwezigheid van en tolerantie voor racistische en extreemrechtse ideeën binnen een jeugdstijl drempelverlagend werkt voor verdere radicalisering. De overstap naar extreemrechts wordt door de hoge acceptatie van dergelijke ideeën binnen „de scene‟ potentieel gemakkelijker gemaakt. In een aantal gevallen werden door leden van extreemrechtse groeperingen nieuwe leden geworven op gabberfeesten. Hierbij dient te worden opgemerkt dat een actieve betrokkenheid bij zo‟n jeugdstijl niet noodzakelijkerwijs radicalisering teweegbrengt. Zelfs niet bij degenen die hier kennelijk wel gevoelig voor zijn. Dat blijkt bijvoorbeeld uit de ervaring van enkele respondenten die wel actief waren binnen een jeugdstijl én radicaliseerden, maar dan buiten deze specifieke „scenes‟. 6.2.3

105

Persoonlijkheidskenmerken en voedingsbodems in Rotterdam-Rijnmond Er is geen reden om aan te nemen dat de kenmerken en factoren of voedingsbodems voor rechtsradicalisering die Van der Valk en Wagenaar uit de interviews met ex-extreemrechtse jongeren destilleerden niet ook zouden opgaan voor personen uit de regio Rotterdam-Rijnmond. In het vorige hoofdstuk bleek dat met name op de eilanden in de regio een aantal Lonsdale-jongeren zich manifesteert. Enerzijds zijn er aanwijzingen dat deze jongeren potentieel een hogere kans hebben om te radicaliseren dan jongeren die niet in deze of een vergelijkbare jeugdstijl zitten. Anderzijds wordt in de politie- en Radarregistraties niet vaak over Lonsdale-jongeren gerappor105 teerd. De jeugdstijl lijkt op zijn retour . Op basis van de interviews met professionals in Rotterdam-Rijnmond kan eenzelfde conclusie worden getrokken. Nader onderzoek onder deze Lonsdale-jongeren zelf is nodig om helderheid te krijgen over de omvang en aard van deze jeugdstijl in de regio, in het bijzonder op de eilanden, Zie ook: Moors et al. (2009).

66


alsmede om vast te stellen of onder deze jongeren(groepen) van een verhoogde kans op radicalisering sprake is.

6.3

Mate van kwetsbaarheid voor extreemrechts gedachtegoed In een samenleving bestaan verschillende mogelijke voedingsbodems voor radicalisering. De ISPR Trendrapportage 2009 schetst de Rotterdamse context die van invloed kan zijn op het ontstaan van verschillende vormen van radicalisering. Het gaat hierbij om Rotterdamse kwetsbaarheden die van invloed kunnen zijn op het proces, maar zeker niet automatisch hiertoe leiden en daarom geen voorspellende waarde hebben. Hieronder wordt kort ingegaan op de verschillende voedingsbodems met betrekking tot extreemrechts.

6.3.1

Verlies aan binding Volgens de ISPR Trendrapportage 2009 is een van de centrale factoren voor het ontstaan van radicalisering het verlies aan binding met de (i.c. Rotterdamse) samenleving. De Sociale Index Rotterdam meet periodiek verschillende aspecten van de sociale kwaliteit in de gemeente Rotterdam. Er zijn vier aspecten onderzocht die voor onderhavig onderzoek relevant zijn: (persoonlijke) capaciteiten, leefomgeving, meedoen (participatie) en sociale binding. Rotterdam scoort in 2010 een 5,8 op de Sociale Index. Dat impliceert dat de gemeente sociaal kwetsbaar is. De mate van sociale binding die Rotterdammers met hun stad, wijk en buren ervaren, scoort net onvoldoende. Iets beter is het gesteld met de scores op de gebieden „leefomgeving‟ en „meedoen‟. Het gebied „meedoen‟ vormt de kern van de Sociale Index: het feit dat de score net voldoende is, betekent dat Rotterdammers in het algemeen voldoende participeren in de Rotterdamse samenleving. Het gaat om thema‟s als werk / opleiding, sociale contacten, deelname aan sociale / culturele activiteiten en sociaal maatschappelijke inzet. Binnen dit gebied wordt op het thema „sociale contacten‟ echter een onvoldoende gescoord. De sociale kwaliteit van Rotterdam is in 2010 licht afgenomen in vergelijking met 2009: de Sociale Index kwam toen uit op 6.0, net als in 2008. Zowel qua capaciteiten, leefomgeving en sociale binding scoort Rotterdam in 2010 iets slechter dan de voorgaande twee jaren, hoewel de verschillen klein zijn. Op het gebied van participatie scoort Rotterdam in 2010 lager dan in 2009, maar hoger dan in 2008.

6.3.2

Polarisatie Een andere relevante voedingsbodem voor radicalisering is de mate waarin uitingsvormen van polarisatie voorkomen en bevolkingsgroepen langs verschillende scheidslijnen scherper tegenover elkaar komen te staan. De polarisatie in de regio Rotterdam-Rijnmond bespreken we – aan de hand van de interviews met professionals – hierna in paragraaf 6.4.


6.3.3

67

Achterstelling De ISPR Trendrapportage 2009 gaat in op „relatieve deprivatie‟ als voedingsbodem voor radicalisering. Dit houdt in dat mensen zich achtergesteld voelen ten opzichte van andere (groepen) mensen. Discriminatie, stigmatisering, gevoelens van uitsluiting, achterstelling, gebrek aan rechtvaardigheid en ook gebrek aan perspectief zijn in dit verband vaak beschreven ervaringen. Achterstelling (objectief of subjectief) wordt vaak afgemeten aan de maatschappelijke en sociaaleconomische positie van (groepen) mensen, hun deelname aan hoger onderwijs, schooluitval, arbeidsmarktparticipatie, woonsituatie, financiële positie, het gebruik van publieke goederen en 106 sociale diensten, discriminatie en stigmatisering . De Sociale Index Rotterdam biedt gedeeltelijk inzicht in de mate van achterstelling die de inwoners van de gemeente ervaren. Van de twee aspecten van sociale kwaliteit waarop een onvoldoende wordt gescoord, mag het thema „capaciteiten‟ als het meest zorgelijke worden gezien. Het gaat hier om eigenschappen die mensen nodig hebben om mee te kunnen doen in de samenleving. Drie van de vier thema‟s (voldoende taalbeheersing, voldoende inkomen en goede gezondheid) zijn problematisch. De Sociale Index geeft aan dat een deel van de Rotterdamse inwoners beschikt over onvoldoende eigenschappen om mee te kunnen doen in de samenleving, een situatie die de ervaring van objectieve en subjectieve achterstelling kan versterken. In paragraaf 6.3.1 zagen we niettemin dat de mate waarin de Rotterdammers daadwerkelijk participeren (meedoen) in de Sociale Index wel een voldoende scoorde. Kennelijk blijven een of meer specifieke groepen inwoners dus relatief achter op het gebied van „capaciteiten‟. De ISPR Trendrapportage 2009 geeft aan dat binding met de arbeidsmarkt voor Rotterdam een kwetsbaar punt blijft. De algemene verwachting is dat jongeren, laagopgeleiden en migranten als eerste getroffen worden door de economische recessie, evenals flexibele arbeidskrachten. Personen uit deze vier groepen – die een grote omvang hebben in Rotterdam – hebben kans om hun binding met de arbeidsmarkt te verliezen. Dit kan ook gevolgen kan hebben voor hun binding met de maatschappij. Hoewel migranten een kwetsbare groep vormen, zullen ook niet-migranten worden getroffen. Een politierespondent geeft aan dat bij autochtonen het gevoel kan ontstaan dat „de buitenlanders onze baantjes inpikken‟. Naast de sociaaleconomische positie van inwoners en de mate van participatie kan (ervaren) discriminatie van invloed zijn op gevoelens van achterstelling. Hoewel volgens de Sociale Index Rotterdam een voldoende wordt gescoord op de mate waarin discriminatie wordt ervaren (6.2), komt discriminatie wel degelijk voor. Bij Radar zijn in 2009 535 meldingen en / of klachten binnengekomen, tegenover 379 in 2008. Het aantal meldingen is dus aanzienlijk toegenomen. Dit wil echter niet zeggen dat er meer gediscrimineerd wordt. De stijging is waarschijnlijk het gevolg van de landelijke overheidscampagne „Moet jij jezelf thuislaten als je naar buiten gaat?‟ die in de zomer van 2009 gelanceerd werd en de mogelijkheid om discriminatie te melden bij

106

Moors & Van den Reek Vermeulen (2010). Veldhuis en Bakker (2007).

68


een breed publiek onder de aandacht heeft gebracht. Het jaarbericht 2009 van Radar constateert dat het aandeel klachten over etnische discriminatie in 2009 opnieuw is gedaald. Toch bedraagt dit aandeel 50% van het totaal aantal meldingen. Een groot deel van deze klachten komt van allochtonen die zich gediscrimineerd voelen. Een deel heeft ook betrekking op autochtonen die zich achtergesteld voelen ten opzichte van allochtonen. Deze gegevens duiden op een zekere mate van ervaren achterstelling, discriminatie en wij-zij denken. 6.3.4

Wantrouwen, verlies van verworvenheden, nationalisme Gevoelig zijn voor (het aanhangen van) een extreemrechtse ideologie is lastig te onderzoeken. Uit het onderzoek van Entzinger en Dourleijn (2008)onder jongeren in Rotterdam blijkt dat er sprake is van een toenemend gevoel van nationalisme onder autochtonen en dat hun actiebereidheid – door middel van inzet van legale middelen – wanneer (vermeend) „nationale belangen‟ op het spel staan, is toegenomen. In 1999 gaf 61% aan niet te zullen opkomen voor die belangen, tegenover 8% in 2006. Er is sprake van een stijging van de bereidheid om legale actie te ondernemen. De toename van nationalistische gevoelens signaleren we ook in de uitslagen van de Tweede Kamerverkiezingen in juni 2010. Veel mensen blijken zich aangetrokken te voelen tot de uitgesproken standpunten van Wilders over immigratie en integratie. De website van de Partij voor de Vrijheid (PVV) vermeldt: “De massa-immigratie is een geldverslindende linkse hobby. De miljarden die opgaan aan extra gevangenissen, extra politie, extra huizen, extra zorg, extra onderwijs, extra uitkeringen moeten toch ergens vandaan komen. Wie betaalt de prijs voor de multiculturele samenleving? Wie moet steeds de portemonnee trekken? Dat bent u, dat zijn de gewone hardwerkende Nederlanders die nooit gevraagd hebben om de 107 massa-immigratie.” De belangrijkste reden om op de PVV en Wilders te stemmen vormt het geringe vertrouwen in de regering en de politiek (40%), terwijl een derde op de PVV stemt omdat er teveel buitenlanders in Nederland zouden zijn en 20% wegens kritiek op de is108 lam . Kennelijk zijn stemmers ontevreden over de manier waarop het land geregeerd wordt. Ze hebben het idee dat de bestuurlijke elites hun verworvenheden verkwanselen. Liever zien ze niet meer „buitenlanders‟ naar Nederland komen en/of hebben zij kritiek op of moeite met (het belijden van) de islam. Deze thema‟s leiden tot gepolariseerd debat en het benadrukken van verschillen en scheidslijnen tussen 109 bevolkingsgroepen . Voor zover stemmen op de PVV kan worden gezien als een

107 108

109

http://www.pvv.nl/index.php?option=com_content&view=article&id=2651&Itemid=204. Moors et al. (2009). Blijkens een onderzoek van het bureau Synovate voor het televisieprogramma NOVA, „Ook Wilders-aanhang bij Joods Nederland‟, De Telegraaf, 27 augustus 2009. Blijkens een onderzoek dat hetzelfde bureau deed voor NRC Handelsblad vond 74 procent van de PVV-stemmers dat de meeste politici „zakkenvullers‟ zijn tegen 42 procent van de overige stemgerechtigden, S. Derix, W. Luyendijk en J. Mat, „Waarom Wilders‟, NRC Handelsblad, 26 september 2009. Zie ook de uitspraken van geciteerde PVV‟ers in dat artikel. RMO (2009). Moors et al. (2009).


69

manier om wantrouwen in en onbehagen met de huidige bestuurlijke elites, de werking van de rechtsstaat en democratie, of het asiel- en immigratiebeleid te uiten, spreken de uitslagen van de Tweede Kamerverkiezingen in juni 2010 klare taal. Kijken we naar de regio Rotterdam-Rijnmond dan blijkt namelijk dat in Middelharnis met 15% van de stemmen het minst vaak op de PVV werd gestemd. Daarna volgen 9 gemeenten, waaronder Rotterdam en Capelle aan den IJssel: het aantal stemmen ligt hier tussen de 16 en 20%. Dan volgen drie gemeenten waar het aantal stemmen tussen de 21-22% ligt. In Spijkenisse is het vaakst op de PVV gestemd (27%). Landelijk scoorde de PVV 15,5% van de stemmen. In de regio Rotterdam-Rijnmond 110 kreeg de PVV naar verhouding meer stemmen .

6.4 6.4.1

De invloed van extreemrechts op de samenleving Maatschappelijk risico Brengt extreemrechts in Rotterdam-Rijnmond een maatschappelijk risico met zich mee? Het gaat dan om de invloed van extreemrechts op polarisatie en wij-zij denken, om immateriële schade (angstgevoelens bij inwoners) en materiële schade (als gevolg van vernieling, bekladding). Of is er zelfs sprake van een ondermijning van de democratische rechtsorde? Respondenten geven over het algemeen aan dat er niet of nauwelijks sprake is van extreemrechtse problematiek in de regio. Dit lijkt in tegenspraak met de „harde‟ cijfers van politie en Radar. Uit hoofdstuk 5 bleek dat voor lang niet alle respondenten duidelijk was, wat onder extreemrechts verstaan moet worden. Hierdoor kan van onderbelichting van de problematiek sprake zijn – wat het contrast tussen die beeldvorming en de gegevens van de politie en Radar zou kunnen verklaren. Op een enkele uitzondering na geven respondenten aan dat zich spanningen voordoen tussen autochtonen en allochtonen en dat bij een deel van de inwoners in de stad en de regio sprake is van een xenofobe houding. Of daarin een maatschappelijk risico schuilt, vinden respondenten moeilijk om te bepalen. Ze hebben weinig zicht op een eventueel escalatierisico en de immateriële schade die hiermee zou kunnen samenhangen. Wat materiële schade betreft zijn de respondenten niet op de hoogte van bijvoorbeeld de kosten voor het verwijderen van extreemrechtse graffiti. Respondenten die wel voorzichtige uitspraken doen over het maatschappelijk risico van extreemrechts, geven aan dat zij dit risico niet hoog schatten. Zij baseren zich hierbij op het geringe aantal signalen van extreemrechtse activiteit die zij waarnemen. Men is het er wel over eens dat als zij weinig merken van extreemrechts dit niet betekent dat het fenomeen niet bestaat. Extreemrechts is, aldus de meeste respondenten, nagenoeg onzichtbaar – en, veronderstelt men, daarom vermoedelijk niet zo gevaarlijk.

110

NRC handelsblad, Uitslagen Kamerverkiezingen 2010, 9 juni 2010.

70

6.4.2


Polarisatie en xenofobie Uit de interviews is duidelijk geworden dat er in de regio Rotterdam-Rijnmond in diverse wijken en buurten sprake is van polarisatie en xenofobie. Niet duidelijk is in hoeverre extreemrechts daarop van invloed is. En als er sprake is van een verband, is de causaliteitsrichting hiervan moeilijk vast te stellen. Polarisatie en xenofobie kunnen voedingsbodems zijn voor extreemrechtse radicalisering. Andersom kan extreemrechts polarisatie en xenofobie versterken. Bijna alle respondenten geven aan dat er spanningen bestaan tussen verschillende groepen inwoners in de regio, met name langs etnische en / of culturele scheidslijnen. Zo wijst men geregeld op het voorkomen van racistische of denigrerende opmerkingen jegens etnische minderheden. Soms, maar lang niet altijd is overlastgevend gedrag van allochtone jongeren de reële dan wel veronderstelde oorzaak van die negatieve beeldvorming. Een aantal respondenten merkt op dat allochtone jongeren vaak sterk naar elkaar toetrekken, waarbij van etnisch-specifieke groepsvorming sprake is. Met name autochtone ouderen spreken zich negatief uit over deze jongerengroepen of over allochtonen in het algemeen. Op de eilanden worden die houding en gedrag echter ook gesignaleerd bij jongeren. Volgens de respondenten komen jongeren op de eilanden zelden in aanraking met allochtonen en denken zij in het algemeen erg negatief over mensen met een andere afkomst en/of een andere kleur – behalve over de allochtoon die ze kennen, die toevallig in hun klas zit. Niet zelden, aldus verschillende respondenten, hebben zij deze vorm van wantrouwen meegekregen van de ouders. Allochtone jongeren in Rotterdam geven volgens de geïnterviewde jongerenwerkers aan dat zij het gevoel hebben minder welkom te zijn in Nederland – niet specifiek in Rotterdam – vooral doordat de PVV veel stemmen heeft gekregen en een wij-zij stemming is ontstaan. De negatieve beeldvorming die bij een deel van de autochtone inwoners aanwezig is, leidt volgens nagenoeg alle respondenten zelden tot daadwerkelijke confrontaties. Er zijn echter harde gegevens dat personen van allochtone komaf zijn weggepest uit verschillende wijken van de stad en in een deelgemeente van Rotterdam is een huis in brand gestoken. Invloed van extreemrechts bij deze ernstige incidenten kan niet worden uitgesloten. Polarisatie langs etnische scheidslijnen en xenofobe opvattingen – die soms tot confrontaties leiden – komt voor en heeft bovendien, zoals we in hoofdstuk 3 lieten zien, een lange traditie in de regio Rotterdam-Rijnmond. Hierdoor neemt het risico op radi111 calisering toe, zoals het piramidaal model van McCauley en Moskalenko, laat zien . Dit model gaat er van uit dat des te groter de sympathie en ondersteuning van ideeen, uitingen, gevoelens die samenhangen met etnische polarisering, xenofobie of racisme is, des te groter de kans is op activisme en extremisme.

111

McCauley & Moskalenko (2008) pp.415-433. Van der Pligt & Koomen (2009) p.57. Moors & Van den Reek Vermeulen (2010).

71


Figuur 1: Radicaliseringpiramide

Radicalen

Burgerlijk ongehoorzame groepen

Sympathisanten in relatie tot doeleinden

6.4.3

Veiligheidsgevoelens De aanwezigheid van extreemrechtse personen en groepen en het voorkomen van incidenten die met extreemrechts in verband kunnen worden gebracht, kan zowel de objectieve als de subjectieve veiligheid van de inwoners van Rotterdam-Rijnmond beïnvloeden. Hier beperken we ons de veiligheid die men ervaart (subjectieve veilig112 heid). Dat wordt in de hele regio gemeten . Uiteraard kunnen deze cijfers niet direct in verband worden gebracht met extreemrechts. Ten behoeve van die meting vraagt men namelijk niet naar een (ervaren) causale relatie met extreemrechts. De cijfers geven slechts weer hoe (on)veilig inwoners zich voelen. Regio Rotterdam-Rijnmond Voor de veiligheidsgevoelens in de regio is gekeken naar de cijfers op regiogemeentenniveau en is gebruik gemaakt van de Politiemonitor (voor de jaren 2005 en 2007) en de Integrale Veiligheidsmonitor (voor 2009). De vraagstelling in de Integrale Veiligheidsmonitor wijkt af van de Politiemonitor. Daarom zijn de gegevens uit 2005 en 2007 niet goed te vergelijken met de gegevens uit 2009. Wel kunnen de gegevens van 2005 vergeleken worden met die uit 2007. Daarnaast kunnen de gegevens uit 2009 worden gebruikt om de verschillende gemeenten onderling te vergelijken. In de beschrijving daarvan richten we ons enerzijds op het niveau van de gehele regio, anderzijds op de gemeenten die, zoals in hoofdstuk 4 en 5 is uitgelegd, in het onderhavige onderzoek wat diepgaander zijn bestudeerd (Capelle aan den IJssel, Middelharnis, Rotterdam en Spijkenisse). In de beide monitoren is in de eerste plaats gevraagd hoe vaak men zich onveilig voelt (zie Bijlage B, tabel 0.1). In 2007 voelde mensen zich over het algemeen veiliger dan twee jaar eerder. Voor de gemeenten Capelle aan den IJssel en Middelharnis geldt dat in minder sterke mate: in 2007 gaven minder respondenten uit deze gemeenten aan zich wel eens onveilig te voelen, maar tegelijkertijd zeiden meer respondenten dan in 2005 dat zij zich vaak onveilig voelen.

112

Veiligheidsindex Rotterdam 2003-2009, Politiemonitor 2005 en 2007 en Integrale Veiligheidsmonitor 2009.

72


In de gemeente Rotterdam voelt men zich in 2009 het meest onveilig, gevolgd door 113 de gemeenten Schiedam, Spijkenisse en Capelle aan den IJssel . In de gemeente Middelharnis voelt men zich het minst vaak onveilig. Deze rangorde is dezelfde in 2005 en 2009. In 2007 wijkt de rangorde af, maar Rotterdam (30%) blijft de lijst aanvoeren, gevolgd door Maassluis (26%), Schiedam (26%), Vlaardingen (23%) en Spijkenisse (23%). Capelle aan den IJssel staat in 2007 op een gedeelde elfde plaats; de ervaren onveiligheid is daar in 2009 dus toegenomen. Een andere indicator voor de mate waarin men zich onveilig voelt, betreft vermijdingsgedrag: de mate waarin men bewust bepaalde plaatsen vermijdt vanwege (verwachte) onveiligheid. De Integrale Veiligheidsmonitor 2009 meet dit vermijdingsgedrag met verschillende vragen. Vervolgens zijn de scores op de afzonderlijke vragen samengevoegd in een schaalscore: een hoge schaalscore indiceert een hoge mate van vermijdingsgedrag. De afzonderlijke scores, met de standaarddeviaties zijn weergegeven in tabel 0.2 (Bijlage B). De rangorde op basis van die schaalscores is dat inwoners van de gemeente Schiedam het vaakst vermijdingsgedrag tonen, gevolgd door Rotterdam, Maassluis en Spijkenisse. Het minst vaak vertoont men ver114 mijdingsgedrag in de gemeente Goedereede . Gemeente Rotterdam Om zicht te krijgen op de veiligheidsgevoelens in de gemeente Rotterdam en een aantal deelgemeenten is gebruik gemaakt van de Veiligheidsindex Rotterdam over de periode 2003 – 2009. Steeds worden de gegevens gepresenteerd van de gemeente Rotterdam in zijn geheel, en drie deelgemeenten die, zoals in hoofdstuk 4 en 5 is toegelicht, wat diepgaander zijn bestudeerd: Stadscentrum, Charlois en Hillegersberg-Schiebroek. De resultaten zijn weergegeven in de figuren 1 tot en met 4 en de daarbij horende tabellen (bijlage B). In de eerste plaats vraagt de Veiligheidsindex Rotterdam hoe vaak men zich in het algemeen onveilig voelt (zie Bijlage B, figuur 1 en 2). Hieruit is in de eerste plaats op te maken dat men zich ten opzichte van 2003 veiliger is gaan voelen. Van 2003 tot 2007 daalden de onveiligheidsgevoelens in alle drie de deelgemeenten. In Charlois begonnen de onveiligheidsgevoelens vanaf 2006 licht toe te nemen. Hetzelfde gebeurde in Hillegersberg-Schiebroek in 2008, gevolgd door een daling in 2009. In het Stadscentrum namen de onveiligheidsgevoelens in 2008 toe en daalden weer licht in 2009. Gemeentebreed bekeken, voelt men zich het vaakst onveilig in Charlois, gevolgd door Feijenoord en het minst vaak in Hoek van Holland, gevolgd door Hillegersberg-Schiebroek. De ervaren onveiligheid in het Stadscentrum ligt tussen beide polen in.

113

114

Voor deze gemeenten liggen de percentages van het aantal mensen dat zich wel eens onveilig voelt dicht bij elkaar. Voor 2009 zijn de percentages respectievelijk 34% voor Rotterdam, 32% voor Schiedam, 31% voor Capelle aan den IJssel en 30% voor Spijkenisse. Hierbij moet worden opgemerkt dat geen schaalscores berekend zijn voor Bernisse, Dirksland en Oostflakkee. Deze gemeenten zijn daarom bij het construeren van de rangorde buiten beschouwing gelaten.


73

De antwoorden op de vraag hoe vaak men zich onveilig voelt in de eigen buurt (zie Bijlage B, figuur 3 en 4), vertonen ongeveer dezelfde patronen als hiervoor werden beschreven: (i) een dalende ervaren onveiligheid in de eigen buurt tot ongeveer 2007 en daarna kleine verschillen tussen deelgemeenten; en (ii) in Charlois is de ervaren onveiligheid het grootst, gevolgd door Feijenoord, terwijl men zich in HillegersbergSchiebroek – op Hoek van Holland na – het minst vaak onveilig voelt in de eigen buurt. De ervaren onveiligheid in het Stadcentrum ligt net iets onder het gemiddelde. Naast de gegevens uit de Veiligheidsindex Rotterdam zijn op deelgemeenteniveau ook gegevens beschikbaar uit de Integrale Veiligheidsmonitor. Voor de jaren 2008 en 2009 is in tabel 0.5 (Bijlage B) weergegeven hoe vaak men bepaalde gebieden vermijdt vanwege ervaren of verwachte onveiligheid (gemeten op dezelfde wijze als hierboven werd beschreven). Hieruit is op te maken dat men in alle deelgemeenten in 2009 minder vaak bepaalde gebieden vermeed dan het jaar ervoor. Daarnaast blijkt uit de Integrale Veiligheidsmonitor dat men in Feijenoord het vaakst vermijdingsgedrag vertoont, gevolgd door Charlois; en het minst vaak in Hoek van Holland, gevolgd door Pernis en Hillegersberg-Schiebroek. 6.4.4

Materiële schade Incidenten die gerelateerd zijn aan extreemrechts brengen kosten met zich mee. Te denken valt aan herstelwerkzaamheden na vernielingen, ziekenhuiskosten bij geweldsincidenten, of politie-inzet bij demonstraties. Het is echter moeilijk in kaart te brengen hoeveel die kosten bedragen. Van de 69 politieregistraties die in 2008 en 2009 met extreemrechts in verband kunnen worden gebracht, heeft 20% betrekking op bekladdingen waarbij duidelijk is dat er kosten gemaakt zijn om die te verwijderen. Er zijn in dezelfde periode geen politieregistraties van mishandelingen waarbij traceerbaar sprake was medische of psychische behandeling. Drie mutaties betreffen vernielingen waarbij een verband met extreemrechts is gelegd. Ook zijn er zes huiszoekingen en zes aanhoudingen verricht waarbij de aanleiding rechtstreeks naar extreemrechts is te herleiden. In geen van de gevallen zijn de kosten voor herstel en / of inzet van politie en hulpverleners bekend of traceerbaar. Dat geldt eveneens voor de politie-inzet bij extreemrechtse demonstraties en tegendemonstraties.

6.5 6.5.1

Samenvatting Persoonlijke kenmerken en voedingsbodems Verschillende omgevings- en persoonskenmerken kunnen bijdragen aan het omarmen van het extreemrechtse gedachtegoed en / of het aansluiten bij een extreemrechtse formatie. Respondenten blijken daar weinig inzicht in te hebben. Uit de wetenschappelijke literatuur komen verschillende factoren naar voren, zoals: spanning zoeken, afzetten tegen vorige generatie of ouders, zoektocht naar alternatief voor familie of ouders, zoektocht naar vrienden of gemeenschap, zoektocht naar status of

74


identiteit, een sterke beleving van interetnische concurrentie, een heersende norm om vijandig te denken over andere sociale groepen, gevoelens van onrechtvaardigheid en groepsdreiging. Ideologische motieven lijken van een ondergeschikt belang en gaan pas in een relatief laat stadium van radicalisering een rol spelen. Aanhangers van extreemrechts zijn overwegend mannen, hoewel vrouwen steeds vaker een eigen, actieve rol gaan spelen. Aansluiting zoeken of vinden bij extreemrechts vindt doorgaans plaats in de adolescentiefase. Driekwart van de exextreemrechtse respondenten die Van der Valk en Wagenaar interviewden volgden een (voorbereidende) middelbare beroepsopleiding of hadden die afgerond. Op grond van demografisch achtergrondfactoren kan geen profiel van „de radicaal‟ worden geschetst. De meeste ex-extreemrechtse respondenten in voornoemde studie waren voorafgaand aan hun radicalisering in enige mate bevooroordeeld jegens etnische minderheden. Zij ervoeren een gebrek aan sociale binding en hadden behoefte aan een „spannende‟ vriendengroep. Voor hen was dit een reden om zich bij een extreemrechtse groepering aan te sluiten. Ook psychosociale problemen bleken een risicofactor voor radicalisering te vormen. Een andere risicofactor zijn bepaalde „jeugdstijlen‟ (zoals de „gabberscene‟ en de „nsbm-scene‟), waar een geneigdheid bestaat naar racistische opvattingen en extreem gedrag. Dat kan drempelverlagend werken voor radicalisering. Hoe in dit licht de „Lonsdale-scene‟ op De Eilanden moet worden geïnterpreteerd, is uit de analyse van politie- en Radarregistraties, noch uit de interviews met eerstelijnswerkers duidelijk geworden. Onderzoek onder deze jongeren zelf zou wenselijk zijn. 6.5.2

Voedingsbodems, polarisatie en xenofobie Een voedingsbodem voor (extreemrechtse) radicalisering is het verlies aan binding met de Rotterdam-Rijnmondse samenleving. De Sociale Index Rotterdam 2010 geeft aan dat de stad sociaal kwetsbaar is. De sociale kwaliteit van Rotterdam is iets afgenomen ten opzichte van 2009 en bevindt zich op hetzelfde niveau uitkomt als in 2008. De ervaren binding van Rotterdammers met hun stad, wijk en buren is laag. Ook op sociale contacten scoort de gemeente Rotterdam laag. De mate van (gepercipieerde) achterstelling kan eveneens een voedingsbodem zijn voor radicalisering. Hetzelfde geldt voor (ervaren) discriminatie. Volgens de Sociale Index Rotterdam 2010 is de maatschappelijke participatiegraad voldoende, maar beschikken veel Rotterdammers over onvoldoende eigenschappen c.q. „capaciteiten‟ om mee te komen in de samenleving. Dit kan tot gevoelens van objectieve en subjectieve achterstelling leiden. Volgens de ISPR Trendrapportage 2009 zijn jongeren, laagopgeleiden, migranten en flexibele arbeidskrachten extra gevoelig voor de economische recessie en verliezen zij de binding met de arbeidsmarkt en als gevolg hiervan misschien ook met de samenleving. Zowel allochtonen als autochtonen melden dat zij zich gediscrimineerd voelen. De helft van de klachten die bij Radar binnenkomen, betreft etnische discriminatie. Op de Sociale Index Rotterdam 2010


75

scoort de gemeente een voldoende voor de mate waarin mensen discriminatie ervaren. Ook wantrouwen jegens bestuurlijke elites die verworvenheden onvoldoende zouden beschermen en (een groeiend) nationalisme zijn van invloed op het radicaliseringsproces. Vergeleken met Nederland stemmen in Rotterdam-Rijnmond veel mensen op de PVV om hun ongenoegen over de bestuurlijke elites, de werking van de rechtsstaat en democratische instituties te uiten en om instemming te tonen met de uitgesproken standpunten van Wilders over immigratie en integratie. 6.5.3

Maatschappelijk risico Respondenten constateren spanningen tussen autochtonen en allochtonen, die zich soms racistisch, vaker in een xenofobe attitude uiten. Of daarin een maatschappelijk risico schuilt, vinden respondenten moeilijk om te bepalen. Specifiek in relatie tot extreemrechts – een verband dat overigens dikwijls niet rechtstreeks is te leggen, achten respondenten het risico laag. Extreemrechts is, aldus de meeste respondenten, nagenoeg onzichtbaar en, veronderstelt men, daarom vermoedelijk niet zo gevaarlijk. De gegevens van de politie en Radar wijzen niettemin op een aanzienlijk aantal, soms ernstige incidenten. Het gegeven dat lang niet alle respondenten inzicht hadden in wat onder extreemrechts moet worden verstaan, zou het contrast tussen hun waarneming en de gegevens van de politie en Radar kunnen verklaren. Er lijkt op het ogenblik geen sprake te zijn van een maatschappelijk risico gerelateerd aan extreemrechts in de zin dat de democratische rechtsorde wordt aangetast of ondermijnd. Wel is het maatschappelijk risico te definiëren in termen van (toenemende) polarisatie en xenofobie. Extreemrechts kan die processen versterken, maar tegelijkertijd vormen die processen een voedingsbodem voor extreemrechtse radicalisering.

6.5.4

Veiligheidsgevoelens Hoe (on)veilig de inwoners van de regio Rotterdam-Rijnmond zich voelen, kan om technische redenen niet direct in verband worden gebracht met de prevalentie van extreemrechtse incidenten. Inwoners van de gemeente Rotterdam voelen zich het meest onveilig en vertonen het vaakst vermijdingsgedrag, gevolgd door Spijkenisse en Capelle aan den IJssel. In de gemeente Middelharnis voelt men zich het minst vaak onveilig en vertoont men tevens het minst vaak vermijdingsgedrag. In de deelgemeenten van Rotterdam is men zich in 2007 veiliger gaan voelen dan in de jaren daarvoor. In alle deelgemeenten heeft men in 2009 minder vaak bepaalde gebieden vermeden vanwege ervaren of verwachte onveiligheid dan in 2008.

6.5.5

Materiële schade Incidenten die gerelateerd zijn aan extreemrechts brengen kosten met zich mee. Te denken valt aan herstelwerkzaamheden na vernielingen, ziekenhuiskosten bij geweldsincidenten, of politie-inzet bij demonstraties. In geen van de geregistreerde casus zijn de kosten voor herstel en / of inzet van politie en hulpverleners bekend of traceerbaar.

76

7


Conclusies en aanbevelingen

De bevindingen die in de vorige hoofdstukken zijn gepresenteerd, leiden tot een aantal conclusies over de manier waarop extreemrechts zich in Rotterdam-Rijnmond manifesteert. Uit die conclusies volgt een reeks aanbevelingen om de beleidsuitvoering doeltreffender te maken.

7.1

Conclusies

7.1.1

Geen (directe dreiging van) aantasting van de democratische rechtsorde Rotterdam-Rijnmond heeft een lange geschiedenis met extreemrechts. Door de jaren heen heeft het fenomeen zich op uiteenlopende manieren, in een wisselende intensiteit gemanifesteerd. Er is geen reden om aan te nemen dat extreemrechts verdwijnt in de regio. Het ideeëngoed en de (res)sentimenten die er aan ten grondslag liggen, zullen in gekende en nieuwe verschijningsvormen aanhang vinden en zich blijven uiten. Op de vraag of extreemrechts in Rotterdam-Rijnmond een gevaar oplevert voor de democratische rechtsorde en zich manifesteert op een manier die afbreuk doet aan het functioneren hiervan, moet op basis van het onderzoek geantwoord worden dat dit op het ogenblik niet het geval is. Er zijn geen signalen geconstateerd die op een directe (dreiging van) aantasting of ondermijning van de democratische rechtsorde wijzen.

7.1.2

Wel voedingsbodems voor en verschijningsvormen van extreemrechts Extreemrechts is desalniettemin aanwezig in Rotterdam-Rijnmond. Dat geldt voor „kopstukken‟ van extreemrechtse bewegingen en meer of minder georganiseerde formaties die in de regio actief zijn. Bovendien doen zich geregeld incidenten voor die rechtstreeks met extreemrechts in verband te brengen zijn. Dergelijke zichtbare verschijningsvormen van extreemrechts hebben een gerede voedingsbodem in wantrouwen jegens overheden en gezag, nationalistische, xenofobe, discriminatoire, soms racistische (res)sentimenten die ook in Rotterdam-Rijnmond aantoonbaar zijn. Het is daarom belangrijk, zoals dit onderzoek heeft laten zien, om extreemrechts niet alleen in termen van bedreiging van de democratische rechtsorde te definiëren en beleidsactiviteiten op basis hiervan te prioriteren en te concentreren, maar ook om extreemrechts in zijn uiteenlopende verschijningsvormen en ideologische accenten als een fenomeen te beschouwen dat wortelt in dieperliggende maatschappelijke processen die eveneens systematische aandacht vergen in het vormgeven en de uitvoering van beleid.


77

7.1.3

Extreemrechts in georganiseerd verband speelt nauwelijks een rol Op het ogenblik zijn in de regio nauwelijks organisaties actief die als militant extreemrechts aangemerkt kunnen worden. De organisatiegraad van extreemrechtse bewegingen in Rotterdam-Rijnmond is laag en dat is al enkele jaren het geval. Extreemrechts is niet een lokaal fenomeen. Het valt op basis van het onderzoek daarom niet uit te sluiten en het is zelfs aannemelijk dat extreemrechtse formaties die buiten de regio zijn gevestigd hun invloedssfeer hebben in Rotterdam-Rijnmond en mensen aantrekken die in de regio wonen. Daarnaast manifesteert extreemrechts zich in formaties c.q. netwerken zonder duidelijke plaats van vestiging, maar met mobilisatierepertoires die mogelijk wel van invloed zijn in de regio. Ten slotte zijn er organisaties en initiatieven in Rotterdam-Rijnmond die niet extreemrechts zijn, maar desondanks een „magneetfunctie‟ hebben en personen met extreemrechtse sympathieën aantrekken – zonder daar expliciet afstand van te nemen.

7.1.4

Extreemrechtse personen, gebeurtenissen en uitingen In 2008 en 2009: de periode waarop het onderzoek zich heeft gericht, hebben zich verschillende incidenten voorgedaan die onmiskenbaar gerelateerd kunnen worden aan extreemrechts. Het betrof uitingsgeweld met een xenofobe, discriminatoire, soms racistische connotatie, geweld in de vorm van bedreigingen en mishandeling, of vernielingen en bekladdingen in verschillende deel- en regiogemeenten van Rotterdam-Rijnmond. Te oordelen naar de registraties van de politie en Radar komen dergelijke incidenten in sommige (deel)gemeenten in de regio vaker voor dan in andere. Maar het valt strikt genomen niet uit te sluiten dat sommige (deel)gemeenten meer of consequenter registreren dan andere, waardoor in het laatste geval sprake kan zijn van onderrapportage. Uit de registraties van de politie en Radar blijkt voorts dat in de regio een aantal gekende extreemrechtse personen woont en actief is, alsook dat sprake is van extreemrechtse uitingen die duiden op de aanwezigheid van extreemrechtse sympathieën zonder dat een ontwikkelde achterliggende ideologie kon worden vastgesteld. De internetscan die in het kader van het onderzoek is uitgevoerd, toont aan dat een aantal extreemrechtse internetsites en webfora direct gelinkt kan worden aan de regio Rotterdam-Rijnmond of aan inwoners van de regio. Het betreft actieve websites en webfora waarop extreemrechtse ideologieën worden verkondigd en discriminatoire, soms racistische uitlatingen worden gedaan. Dergelijke virtuele ontmoetingsplaatsen en / of „toevluchtsoorden‟ voor (sympathisanten van) extreemrechts fungeren als vrijplaatsen voor gelijkgestemden: men kan er in vrijheid zijn mening uiten vanwege de anonimiteit van het medium. Leden van die virtuele gemeenschap kennen elkaar veelal alleen via online communicatie en hebben elkaar „offline‟ vermoedelijk nog nooit ontmoet. Met name in het uitdragen van extreemrechtse ideologieën en de lage drempel voor het uiten van discriminatoire of racistische opvattingen draagt een maatschappelijk risico met zich. De websites en webfora hebben een polariserend effect en zijn instrumenteel in effectieve mobilisatierepertoires.

78


7.1.5

Geconstateerde polarisatie in de regio De aanwezigheid van extreemrechtse individuen, groeperingen, sentimenten of uitingen kan van invloed zijn op processen van polarisatie in de Rotterdam-Rijnmondse samenleving. Tegelijkertijd vormt die polarisatie ook een voedingsbodem voor de ontwikkeling van extreemrechtse radicalisering. Dergelijke processen zijn in diverse wetenschappelijke studies geanalyseerd. Uit het onderhavige onderzoek komt naar voren dat polarisatie langs etnische en / of culturele scheidslijnen in RotterdamRijnmond stevig is geworteld. Er zijn aanwijzingen dat dit in sommige (deel)gemeenten meer het geval is en tevens sterker wordt ervaren dan in andere. In eigen onderzoek van de gemeente Rotterdam en uit landelijke veiligheidsmonitoren komt naar voren dat (deel)gemeenten in de regio gekenmerkt worden door een zekere mate van sociale kwetsbaarheid die gevoelens van achterstelling, discriminatie, wantrouwen en een verscherping van wij-zij denken versterkt.

7.1.6

Maatschappelijk risico van extreemrechts? De eerstelijns professionals die in het kader van het onderzoek zijn bevraagd op hun inzicht in verschijningsvormen van extreemrechts in Rotterdam-Rijnmond vinden het moeilijk om extreemrechts te beoordelen als een maatschappelijk risico. Hun constatering dat zij over het algemeen weinig signalen van extreemrechtse uitingen opvangen, contrasteert met de „harde‟ cijfers uit de registraties van politie en Radar. De bevraagde professionals die wel een oordeel geven, achten het maatschappelijk risico van extreemrechts beperkt, juist omdat hen weinig signalen bereiken; maar tegelijkertijd geven zij aan dat hieruit niet automatisch volgt dat in hun wijken of buurten extreemrechtse uitingsvormen niet voorkomen. Deze paradox hangt ongetwijfeld samen met het gegeven dat (zoals ook in diverse eerdere onderzoeken is geconstateerd) voor veel eerstelijns professionals (i) niet duidelijk is wat precies onder extreemrechts moet worden verstaan; (ii) onhelder is welke rol zij hebben in de voorzorg, preventie of repressie van uitingsvormen van (extreemrechtse) radicalisering; en (iii) inzicht in mogelijke escalatierisico‟s ontbreekt. Signalen van extreemrechts (of andere vormen van radicalisering) worden dikwijls niet herkend. De eventuele problematiek in een wijk of buurt en de risico‟s die hiermee gepaard kunnen gaan, kunnen hierdoor onderbelicht blijven. Dat dit in de (deel)gemeenten die in dit onderzoek nader zijn onderzocht aan de orde zou kunnen zijn, blijkt uit het opmerkelijke verschil tussen de beeldvorming van professionals enerzijds, de analyse van de registraties van de politie en Radar anderzijds. Omdat onderhavig onderzoek geen vergelijkende opzet had, is niet vast te stellen hoe groot of klein het maatschappelijk risico van extreemrechts in RotterdamRijnmond is. Niettemin is duidelijk geworden dat extreemrechts zich in de regio manifesteert, in meer of minder klassieke verschijningsvormen, dat er een voedingsbodem bestaat voor extreemrechtse radicalisering en dat extreemrechtse (res)sentimenten in de regio al sinds lang de kop opsteken. In het onderzoek is er op gewezen dat het fenomeen niet altijd en in al zijn verschijningsvormen goed zichtbaar is en in de praktijk wordt gezien.


7.2

79

Aanbevelingen Aan de conclusies die hierboven zijn geformuleerd, kan een aantal aanbevelingen worden verbonden om de beleidsuitvoering met betrekking tot polarisatie en radicalisering in het algemeen, extreemrechtse radicalisering in het bijzonder doeltreffender te maken. Deze aanbevelingen bouwen dan ook voort op de uitgangspunten van beleid en de infrastructuur die in Rotterdam-Rijnmond bestaan en zien derhalve vooral op het beter instrueren en instrumenteren van eerstelijns professionals.

7.2.1

Oprichten van een signaleringsnetwerk Het ISPR vormde de afgelopen jaren het informatieknooppunt waar signalen van radicalisering en extremisme vanuit gemeentelijke diensten, deelgemeenten, aan de overheid gelieerde instellingen en eerstelijns professionals bijeen kwamen. Binnen het ISPR lag het accent niet op extreemrechts. In zijn huidige vorm wordt het ISPR niet voortgezet. Bij de afweging welke functies, in enigerlei vorm gehandhaafd zouden moeten blijven, is het aan te bevelen, mede gezien de conclusies van het onderhavige onderzoek, om een signaleringsnetwerk te formeren dat eerstelijns professionals in staat stelt om in een zo vroeg mogelijk stadium tegenstellingen en spanningen in wijken en buurten op te merken en vanuit een handelingsperspectief informatie hierover uit te wisselen. Dat wij pleiten om expliciet ook (nieuwe) signalen met betrekking tot extreemrechts hierin te betrekken, moge duidelijk zijn. De bestaande formele en informele netwerken hebben een ander doel dan het signaleren van (en pro-actief anticiperen op) symptomen van (dreiging van) maatschappelijke onrust. Uitwisseling van signalen vanuit het gezichtspunt van voorzorg en preventie vindt op het ogenblik onvoldoende plaats. Incidenten en confrontaties zijn per definitie verrassend op het moment dat ze zich voordoen, maar dikwijls geven professionals op locatie – achteraf – aan dat ze het al langer zagen aankomen. Het gaat er om die informatie systematisch en vooraf te bundelen. Daarnaast is uitwisseling cruciaal om het geconstateerde – en door professionals zelf onderstreepte – gebrek aan eenduidigheid te repareren met betrekking tot de beelden, interpretaties en waarderingen die aan pluriforme maatschappelijke processen als polarisatie, radicalisering, maatschappelijke onrust moeten worden verbonden. Dit is geen definitiekwestie, maar veeleer een opgave om gezamenlijk te bepalen welke signalen bijvoorbeeld een fenomeen als extreemrechts duiden, welke signalen aanleiding zouden moeten geven – vanuit de verantwoordelijks- en taakverdeling tussen maatschappelijke ondersteuning, veiligheidszorg en handhaving – tot handelen, en welke signalen tot een opschakeling van interventierepertoires zouden moeten leiden. Confrontatie van verschillende handelingsvisies vanuit de locale praktijk is hierbij van belang. Een signaleringsnetwerk heeft idealiter een lokale, (deel)gemeentelijke en regionale werkingssfeer. Het dient voortdurend te reflecteren op wat de netwerkleden gezamenlijk willen signaleren – wat willen we zien en wat vinden we belangrijk om te zien – teneinde vast te stellen wat op basis van gehanteerde definities gesignaleerd zou moeten worden. Nadat deze focus vaststaat (die natuurlijk breder is en moet zijn dan

80


alleen extreemrechts) dienen handelingsperspectieven te worden geoperationaliseerd en te worden uitgewisseld. Diverse woon-, zorg-, welzijnsdiensten en handhavingsorganisaties, zowel publiek als privaat, moeten deel uitmaken van het netwerk, net als bewonersorganisaties of ondernemersverenigingen. 7.2.2

Organisatie netwerkbijeenkomsten De precieze organisatie en inbedding van het signaleringsnetwerk verdient nadere overweging in de context van het Rotterdamse en het regionale beleid. Wat in elk geval inhoudelijk van belang is, is dat ten minste twee keer per jaar een „netwerkbijeenkomst‟ wordt georganiseerd met een selectie van eerstelijns professionals die gezamenlijk en onder professionele (proces)begeleiding werken aan de uitwisseling van en reflectie op kennis, handelingservaringen en –repertoires. De winst van deze bijeenkomsten zit niet alleen in de disseminatie van operationele kennis, maar ook en misschien wel vooral in het ervaren van ruimte om hun handelen (en handelingsverlegenheid) in de praktijk tot onderwerp van uitwisseling en „peer-review‟ te maken.

7.2.3

Bevordering van kennis en inzicht Een belangrijk startpunt is dat eerstelijns professionals weten wat onder radicalisering, extreemrechts, xenofobie, et cetera verstaan wordt, niet alleen vanuit een beleidsperspectief, maar ook vanuit handelingsperspectieven die passen bij de wijze waarop deze fenomenen zich voordoen. De kwestie die moet worden geadresseerd is niet zozeer dat kennis en inzicht als zodanig tekort schieten, maar dat de beeldvorming over genoemde fenomenen tussen verschillende professionals sterk uiteenloopt, net als de „sense of urgency‟ die er aan wordt gehecht. Een fenomeen als extreemrechts, bijvoorbeeld, is pluriform in zijn verschijningsvormen. Beelden kunnen en moeten dus uiteenlopen, maar kennis van en inzicht in de „key drivers‟ van het fenomeen kunnen en moeten eenduidig ervaren worden. Hetzelfde geldt voor de beeldtaal en symboliek van een fenomeen als extreemrechts. Hoe simpel het ook klinkt, consequente bijscholing op dit gebied is een belangrijk aandachtspunt. Tijdens de „netwerkbijeenkomsten‟, bijvoorbeeld, of door het aanleggen van een database waarin professionals hun waarnemingen kunnen optekenen, of door het verspreiden van informatiemateriaal, zoals (een geactualiseerde versie van) de Radar-uitgave Racistische graffiti. Uitingen, aanpak en registratie en de herziene versie van het themanummer „Symboliek in extreemrechtse jongerensubculturen‟ van Alert (Kafka, Utrecht, april 2008). Idealiter zou per gemeente of cluster van samenwerkende gemeenten (bijvoorbeeld in het bestek van een veiligheidshuis) een portefeuillehouder aangewezen kunnen worden met de taak en de verantwoordelijkheid om vanuit zoveel mogelijk verschillende informatiebronnen die op wijk en buurtniveau met burgers en jongeren in aanraking komen (scholen, politie, gemeentelijk en privaat maatschappelijk werk en jongerenwerk, jeugdhulpverleningsinstellingen, GGD/JGZ, jeugdreclassering, publieke en private instellingen voor verslavingszorg, woningcorporaties, meldpunten discriminatie, moskeebesturen, zelforganisaties, buurtcomités; maar ook ambtenaren van de sociale dienst, bouwen woningtoezicht, leerplichtambtenaren, afdeling toezicht &


81

veiligheid, gemeentelijke BOA‟s, leden van eventuele deelraden, dorpsraden, medewerkers van openbaar vervoersbedrijven (en hun beveiligingsorganisaties), elektriciteitsbedrijven of instellingen in de medische sector zoals consultatiebureaus of kruisverenigingen) een beeld te vormen van de personen die geneigd zijn tot extreem of radicaal gedrag, zoals reeds gebeurt in diverse vormen van casusoverleg. Die overlegstructuren zijn echter gericht op een specifiek probleemgeval. Het is van belang om die informatiepositie te verbreden, niet alleen om het sociale weefsel in wijk en buurt waar het gedrag plaatsvindt of zijn oorsprong heeft in kaart te brengen, maar ook om bij die diensten, instellingen en organisaties die informatie aanleveren draagvlak te creëren om gezamenlijk de leefbaarheid in een wijk of buurt te verbeteren. Een andere taak van deze portefeuillehouder is om gerichte lokale en districtelijke afstemming te initiëren, ervaringen uit te wisselen en goede praktijkvoorbeelden terug te koppelen naar alle betrokken partijen. 7.2.4

Ontwikkeling historisch bewustzijn en dossiers Een extra aandachtspunt bij het versterken van fenomeenkennis en -inzicht is het creëren van een „operationeel geheugen‟. Mobiliteit van eerstelijns professionals en beleidsmakers veroorzaakt een vorm van „geheugenverlies‟ waardoor verbanden tussen actuele en eerdere verschijningsvormen van bijvoorbeeld extreemrechts verloren gaan. Hetzelfde geldt voor incidenten of uitingen van discriminatoir of xenofoob gedrag. Hoewel, zoals al herhaaldelijk is gesteld, een fenomeen als extreemrechts allerminst statisch is en zijn manifestatievormen voortdurend aan verandering onderhevig zijn, ondersteunt een „historisch perspectief‟ de kaderstelling van actuele waarnemingen. Hoe ging het eerder? Wat zagen we toen? En wat deden we destijds? De informatie die dergelijke vragen, gekoppeld aan concrete casus, oplevert, zit nu opgesloten in hoofden van mensen die vermoedelijk allang het werk niet meer doen dat ze destijds deden. Het is aan te bevelen om die informatie beter raadpleegbaar te maken door middel van een slimme manier van „historische‟ dossiervorming op het niveau van incidenten, uitingsvormen en handelingsrepertoires.

7.2.5

Uitwisselen best practices op regionaal niveau Elke eerstelijns professional stelt zich de vraag wat te doen in bepaalde situaties. Zij werken vanuit een handelingsperspectief. De aanbevelingen hierboven accentueren dat. Praktijkervaringen: „wat deed ik in casus X‟ en „wat was het resultaat‟ zouden idealiter systematisch moeten worden opgeslagen en uitgewisseld. De gemeenten kunnen hierin – bij voorkeur op bovenlokaal of districtelijk niveau –een constructieve, faciliterende rol spelen.

7.2.6

Sociaal calamiteitenplan In het verlengde van initiatieven zoals hierboven beschreven, maar ook ter ondersteuning daarvan, zouden – onder gemeentelijke regie – heldere afspraken moeten worden gemaakt over de manier waarop de kerninstellingen van het openbaar bestuur – gemeente, politie, openbaar ministerie – samen met allerlei samenwerkingspartners – zoals scholen, woningcorporaties, hulpverleningsinstellingen, maatschappelijk middenveld organisaties, alsmede de ketenpartners in het veiligheidsbeleid –

82


anticiperen én reageren op mogelijk ingrijpende lokale, nationale of internationale gebeurtenissen die de relaties tussen bevolkingsgroepen onder druk kunnen zetten. Een geschikte methodiek vormt het zogenoemde Sociaal Calamiteiten Plan (SCP). Deze methodiek biedt zowel de mogelijkheid om bestaande netwerken in kaart te brengen ter regulering van signalering, als het implementeren van een werkprotocol ter voorkoming en zo nodig ter bestrijding van maatschappelijke spanningen. Het werkprotocol is zo opgezet dat het onafhankelijk van de daadwerkelijke spanning, onrust, incident of calamiteit kan worden ingezet en op gestructureerde wijze (snel) toewerkt naar de-escalatie. Ter ondersteuning van de werking van het Sociaal Calamiteiten Plan kan overwogen worden om periodiek onafhankelijke onderzoekers een scan te laten maken van de omvang en aard van polarisatie en radicalisering.

83


Bijlage A

Overzicht websites en webfora

Website

Inhoudelijke informatie

Naam website

Voorpost

Adres website

www.voorpost.org

Achterliggende organisatie /

Voorpost

persoon Soort website (technisch)115

Statische website

Soort website (inhoudelijk)

Nationaaldemocratisch

Omschrijving m.b.t. Rotter-

Op de agenda staat een cultureel uitstapje naar Brielle. Deze activi-

dam-Rijnmond

teit wordt georganiseerd door Voorpost Rijnmond en zal bestaan uit een rondleiding langs de bouwwerken die een rol hebben gespeeld in de Tachtigjarige oorlog.

Werkwijze

De website wordt vooral gebruikt om de nationalistische ideologie te verspreiden en de activiteiten van de organisatie wereldkundig te maken

Beeldelementen

In de banner zijn enkele foto‟s geplaatst van demonstraties of bijeenkomsten met vlaggen en spandoeken. Hiernaast is een fotogalerij op de website geplaatst met Voorpostposters met nationalistische leuzen.

Doelwitten

(Extreem) links, anti-islamitisch

Mate van activiteit116

Gemiddeld vier aanpassingen per maand

Verwijzingen

Er staan 11 verwijzingen naar Vlaamse websites en 10 verwijzingen naar Nederlandse websites. Deze hebben alle een nationalistisch karakter.

115 116

Het soort website bepaalt in hoeverre bezoekers kunnen participeren. Aan de hand van de hoeveelheid nieuwe artikelen die maandelijks op een website worden geplaatst, kan de mate van activiteit voor een „statische‟ website worden bepaald. Bij een forum kan dit door middel van het tellen van het aantal nieuwe gebruikers, nieuwe draden en nieuwe posts.

84


Website


Naam website

Voorpost Rijnmond

Adres website

www.youtube.com/user/VoorpostRijnmond


Voorpost Rijnmond

persoon

Soort website (technisch)

Profielenwebsite



Omschrijving mbt Rotterdam-

De beheerder van de website is een Rotterdammer die in extreem-

Rijnmond

rechtse wereld bekend stond om zijn webactiviteiten. Hij was huisfilmer van Nieuw Rechts en legde zich toe op anti-antifawerk117

Werkwijze

De website wordt vooral gebruikt om het nationalistische gedachtegoed van Voorpost te verspreiden door middel van gefilmde toespraken van Voorpostvoorzitter

Beeldelementen

Er staan met name films die de beheerder zelf gemaakt heeft van toespraken van de voorzitter van Voorpost en van de antiislamiseringsstadswandeling in Gouda

Doelwitten

Islam en moslims

Mate van activiteit

De website is inactief: de laatste film is zes maanden geleden geplaatst en de laatste post twee maanden geleden

Verwijzingen

Er is veel activiteit waar te nemen vanaf het youtube-profiel van Radio Rapaille. Naar dit profiel is ook een link geplaatst.

117

AntiAntifa.net is bedoeld om informatie te verzamelen over extreemlinks in Nederland en deze aan te bieden aan nationalisten, wetenschappers, journalisten en geïnteresseerden

85


Website


Naam website

Radio Rapaille

Adres website

www.radiorapaille.com


Radio Rapaille is een extreemrechts radiostation dat uitzendt via

persoon

internet. De „technische man‟ van de radio, die als „DJ Volksheiden‟ ook een eigen programma heeft, woont in Rotterdam. Radio Rapaille is nauw verbonden aan Voorpost Nederland.


Statische website / internetradio




Op de website zijn geen inhoudelijke teksten te lezen die betrekking

Rijnmond

hebben op de regio. De Mede-oprichter is woonachtig in Rotterdam en heeft dus wel banden met de regio.

Werkwijze

Radio Rapaille zendt diverse programma‟s uit met een extreemrechtse inhoud. Het gaat hier voor het grootste deel om muziekprogramma‟s, maar daarnaast zijn er ook journalistieke en educatieve uitzendingen. Sommige van de gedraaide nummers bevatten discriminerende en tot haat aanzettende uitingen.

Beeldelementen

Er zijn beeltenissen te zien van de verschillende radioshows, hiernaast komt altijd het logo van het radiostation in beeld

Doelwitten

Traditionele massamedia en de MTV-cultuur

Mate van activiteit

Er is iedere dag een programma vastgesteld. Dit is een mengeling van gestreamde muziek en herhalingen van shows. Het grootste deel van deze programma‟s wordt wekelijks vernieuwd.

Verwijzingen

Geen

86


Website


Naam website

Theudisk

Adres website

www.theudisk.org


Medeoprichter Radio Rapaille voormalig actieleider Voorpost Neder-

persoon

land


Webforum




Enkele berichten hebben betrekking op de regio Rotterdam-

Rijnmond

Rijnmond. Op 27 januari wordt op de nieuwsdraad het bericht geplaatst over het besluit de Essalammoskee af te bouwen. In een nieuwsbericht op 16 februari wordt aandacht besteed aan de Turkstalige campagnevoering van de PvdA in Delfshaven. Er wordt een nieuwsdraad gestart over het opstappen van drie autochtone PvdA‟ers in de afdeling Feijenoord en op 6 maart is een groot stuk geplaatst over de hertelling na de gemeenteraadsverkiezingen onder de titel „bericht uit Harare aan de Maas alias Miami aan de Rotte‟.

Werkwijze

Theudisk profileert zichzelf als een nationalistisch forum. Het forum is echter een combinatie van beschrijvingen van ideologieën (zowel over nationalisme, als (extreem) links). Hiernaast worden ook onderwerpen behandeld die los staan van rechts extremisme, zoals muziek, recreatie en vrije tijd.

Beeldelementen

Weinig afbeeldingen

Doelwitten

Islam, moslims en (extreem) links

Mate van activiteit

Hoog

Verwijzingen

Er wordt over het hele forum naar een breed scala aan andere websites verwezen. Het betreft hier zowel rechtsextremistische (bijvoorbeeld voorpost en radio rapaille) als niet-rechtsextremistische sites (bijvoorbeeld muziekwebsites).

87


Website


Naam website

Stormfront

Adres website

www.stormfront.org


Stormfront worldwide

persoon


Webforum


Radicaal-revolutionair


Op 25 januari wordt de draad „witte vlucht‟ opgestart waarop in

Rijnmond

reacties ook Rotterdam wordt genoemd. Tevens wordt aandacht besteed aan de hertellingen die in Rotterdam hebben plaatsgevonden na de gemeenteraadsverkiezingen op 3 maart 2010, en het uitsluiten van de PvdA, SP en Groen Links om een coalitie te vormen met Leefbaar Rotterdam. Ook hier wordt aandacht besteed aan de Turkstalige verkiezingsposter die PvdA in Delfshaven verspreidde in de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen. Het laatste voorbeeld dat betrekking heeft op Rotterdam is het instellen van een avondklok voor de Rotterdamse jeugd in Rotterdam-West, Centrum en Overschie. De Rotterdamse politie pakt alle kinderen die zich na tien uur op straat begeven op en neemt deze mee naar het bureau.

Werkwijze

De berichten op Stormfront zijn op te delen in twee groepen: Extreemrechtse uitingen en niet-extreemrechtse uitingen. Binnen de extreemrechtse uitingen valt er onderscheid te maken tussen sociaal niet-geaccepteerde uitingen en strafbare uitingen. Beide groepen maken zich op regelmatige basis schuldig aan het verbaal besmeuren van tegenstanders. Hoewel de strafbare uitlatingen in absolute aantallen slechts een fractie van het totale aantal berichten omvatten, trekken zij wel de aandacht. Revisionisme, aanzetten tot en goedkeuren van gewelddadige acties en het openlijk discrimineren van andere rassen, geloven en andersdenkenden kenmerken de inhoud van deze groep118.

Beeldelementen

De website zelf heeft als grafische element een afbeelding van een Keltisch kruis. De overige beeldelementen zijn afkomstig van forumgebruikers in hun posts en avatars119. Het nazistische karakter komt

118 119

Koster, W. de., Houtman, D. (2006). Toevluchtsoord voor een bedreigde soort. Over virtuele gemeenschapsvorming door rechts-extremisten. Sociologie, 3 (2). Pp. 232-248 Kleine persoonsgebonden afbeelding op een forum om een gebruiker te kunnen herkennen. Een gebruiker kan zelf bepalen wat zijn herkenningsafbeelding is. Deze wordt bij iedere post geplaatst.

88


voornamelijk naar voren in afbeeldingen van Nazi-symbolen, foto‟s van Hitler en andere nationaal-socialisten.

Doelwitten

Binnen het forum worden openlijk andere rassen, geloven en andersdenkenden gediscrimineerd. Ook wordt door de forumleden onderling veel ruzie gemaakt. Deze ruzies vinden vaak plaats tussen de nazileden en de nationalisten. Door het proces tegen de moderator, is niemand meer bereid te modereren. De moderatie wordt nu door een Amerikaan gedaan, die de taal niet spreekt en de Nederlandse situatie niet kent, waardoor discussies makkelijk ernstig uit de hand lopen.

Mate van activiteit

Hoog. Op het Nederlandstalig gedeelte zijn dagelijks tientallen geregistreerde leden actief die tezamen per dag circa 250 berichten plaatsen. Hiernaast bezoekt een veelvoud aan niet-geregistreerde bezoekers het forum.

Verwijzingen

Er is geen aparte pagina met links te vinden. Binnen de forumdraden worden echter regelmatig links naar andere pagina‟s getoond. De links verwijzen naar nationale en internationale nazistische en nationalistische websites. Hiernaast zijn er ook links naar nietextreemrechtse websites zoals muzieksites.

89


Website


Naam website

Jan Teijn

Adres website

www.janteijn.nl


Jan Teijn: was tussen 1994 en 1998 als raadslid actief in Rotterdam

persoon

namens de CD en later CP ‟86. in 2001 werd Teijn lid van de Nieuwe Nationale Partij (NNP) en in 2002 werd hij raadslid in de Rotterdamse deelraad Feijenoord. In 2003 scheidde hij zich na een conflict af van de NNP en ging hij in de deelraad verder als eenmansfractie. Samen met Virginia Kapić (die later in dit stuk besproken wordt), die voorheen actief was binnen de NVU en de NNP, richtte hij vervolgens de Nationale Alliantie op. Bij de gemeente- en deelraadsverkiezingen in 2006 wist de Nationale Alliantie noch in Feijenoord, noch in de Rotterdamse gemeenteraad een zetel te halen. De Nationale Alliantie werd op 21 juli 2007 opgeheven. Op 14 augustus 2007 werd bekendgemaakt dat het Openbaar Ministerie Teijn zou vervolgen en sindsdien is hij niet meer actief. Teijn werd op 2 februari 2009 verantwoordelijk gehouden voor het niet verwijderen van antisemitische en antimoslim teksten op de website van de Nationale Alliantie, waar hij moderator was van het webforum. Inmiddels heeft Jan Teijn een eigen website.


Statische website


Radicaal-revolutionair


Op de website wordt niet gesproken over activiteiten met betrekking

Rijnmond

tot deze regio. De achtergrond van de beheerder van de website ligt echter wel in deze regio.

Werkwijze

Op de website wordt voornamelijk gesproken over de rechtszaak, hierbij wordt door Teijn gesproken over de redenen waarom hij is opgepakt en wordt gereageerd op aantijgingen van andere extreemrechtse kopstukken

Beeldelementen

Er zijn geen beeldelementen gebruikt die het extreemrechtse karakter onthullen

Doelwitten

Andere extreemrechtse kopstukken, Radar en MDI

Mate van activiteit

De website is inactief. In 2010 zijn geen nieuwe berichten geplaatst.

90


Het laatste bericht stamt uit november 2009

Verwijzingen

Er staan twee verwijzingen: naar het palestinian information center (een website over de misstanden in West-Palestina, en naar zeitgeist (een website die onthult hoe de gevestigde elite bevolkingsgroepen tegen elkaar opzet)

91


Bijlage B

(On)veiligheidsgevoelens

Tabel 1 Onveiligheidsgevoelens politiemonitor/Integrale Veiligheidsmonitor (2005 - 2007 - 2009) 2005

2007

2009

Voelt zich wel eens onveilig

27,8

24,9

30

Voelt zich vaak onveilig

4,8

4,1

13


24,6

20,2

31


3,7

3,9

3


15,2

11,1

18


1,8

2,2

Onbekend


32,7

29,9

34


6,2

5,2

15


27,7

22,5

30


5,2

4,1

9

Regio Rotterdam-Rijnmond

Gemeente Capelle aan de Ijssel

Gemeente Middelharnis

Gemeente Rotterdam

Gemeente Spijkenisse

De cijfers over 2005 en 2007 zijn afkomstig uit de politiemonitor, de gegevens over 2009 van de Integrale Veiligheidsmonitor.

92


Tabel 2 Vermijdingsgedrag: uit Integrale Veiligheidsmonitor, per gemeente (2009). Capelle aan

Middelharnis

Rotterdam

Spijkenisse

1,7 (0,24)

0,8 (0,21)

2,2 (0,07)

1,9 (0,20)

5 (1,6)

2 (1,2)

7 (0,4)

5 (1,1)

3 (1,1)

3 (1,6)

4 (0,3)

2 (0,8)

12 (2,3)

5 (2,0)

17 (0,6)

15 (1,9)

6 (1,6)

1 (1,2)

9 (0,4)

7 (1,3)

7 (1,8)

3 (1,6)

7 (0,4)

5 (1,1)

den IJssel Schaalscore vermijdingsgedrag [score] Kind(eren) toegang tot bepaalde plekken verbieden - Ja, vaak (%) Niet op gemak voelen alleen thuis - Ja, vaak (%) Niet open doen omdat u zich onveilig voelt - Ja, vaak (%) Zich onveilig voelt 's avonds op straat - Ja, vaak (%) Omlopen/Omrijden om onveilige plekken te mijden - Ja, vaak (%)

93


Figuur 1: Percentage van respondenten van Veiligheidsindex Rotterdam dat aangaf zich vaak onveilig te voelen, per deelgemeente (2003 – 2009).

Tabel bij figuur 1. 2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

Rotterdam

10,5

7,7

6,2

5,2

5,2

5,8

5,5

Stadscentrum

11,7

7,1

5,8

5,5

4,1

6,9

5,9

Charlois

16,0

10,7

7,5

8,4

9,4

9,4

9,3

6,5

5,1

5,2

2,8

2,6

3,6

1,7


94


Figuur 2: Percentage van respondenten van Veiligheidsindex Rotterdam dat aangaf zich nooit onveilig te voelen, per deelgemeente (2003 – 2009).

Tabel bij figuur 2 2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

Rotterdam

56,9

61,4

67,3

70,1

70,1

60,0

59,8

Stadscentrum

49,5

54,8

62,8

66,4

67,1

55,3

54,8

Charlois

51,5

56,0

64,1

63,3

61,8

53,2

53,1

Hillegersberg-

60,3

61,1

66,7

76,6

80,5

67,0

68,1

Schiebroek

95


Figuur 3: Percentage van respondenten van Veiligheidsindex Rotterdam dat aangaf zich vaak/altijd onveilig te voelen in de eigen buurt, per deelgemeente.

Tabel bij figuur 3 2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

Rotterdam

6,4

4,4

3,9

3,8

3,7

5,2

5,1

Stadscentrum

9,2

5,4

3,8

3,2

3,5

7,0

4,8

Charlois

11,9

6,5

5,4

5,3

5,7

8,5

9,2

3,1

1,8

2,8

1,6

2,3

2,5

1,7


96


Figuur 4: Percentage van respondenten van Veiligheidsindex Rotterdam dat aangaf zich nooit onveilig te voelen in de eigen buurt, per deelgemeente.

Tabel bij figuur 4. 2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

Rotterdam

69,0

71,6

76,0

79,3

80,2

70,2

70,0

Stadscentrum

59,7

62,9

70,0

75,8

75,5

65,7

64,0

Charlois

58,7

64,2

69,3

70,3

71,8

61,6

61,2

79,2

79,8

81,6

88,6

89,6

80,7

81,3


97


Tabel 3 Vermijdingsgedrag: uit Integrale Veiligheidsmonitor, per deelgemeente (2008 - 2009).

Schaalscore vermijdingsgedrag [score]

Kind(eren) toegang tot bepaalde plekken verbieden - Ja, vaak (%)

Niet op gemak voelen alleen thuis - Ja, vaak (%)

Niet open doen omdat u zich onveilig voelt - Ja, vaak (%)

Zich onveilig voelt 's avonds op straat - Ja, vaak (%)

Omlopen/Omrijden om onveilige plekken te mijden - Ja, vaak (%)

Hillegersberg-

Jaar

Stadscentrum

Charlois

2008

2,8 (0,45)

3,3 (0,29)

1,4 (0,22)

2009

2,6 (0,35)

2,9 (0,25)

1,5 (0,17)

2008

5 (1,6)

10 (1,5)

3 (1,0)

2009

6 (1,5)

10 (1,4)

5 (1,1)

2008

4 (1,3)

8 (1,3)

4 (1,1)

2009

3 (1,1)

6 (1,1)

2 (0,8)

2008

19 (2,7)

22 (2,1)

13 (1,9)

2009

18 (2,4)

22 (1,9)

13 (1,7)

2008

12 (2,3)

19 (2,0)

6 (1,3)

2009

10 (1,9)

14 (1,6)

5 (1,1)

2008

11 (2,2)

12 (1,6)

6 (1,3)

2009

9 (1,8)

11 (1,4)

4 (1,0)

Schiebroek


Bijlage C

99

Geraadpleegde literatuur

AIVD (2005). “Lonsdale-jongeren” in Nederland. Feiten en fictie van een vermeende rechts-extremistische subcultuur. Den Haag: AIVD. Antifascistische onderzoeksgroep Kafka. Stormfronters voor de rechter. 17 september 2009. http://www.xs4all.nl/~afa/alert/3_13/stormfront.html. Antifascistische onderzoeksgroep Kafka. Holland Hardcore; poort naar extreemrechts. Hoe een website voor gabbers toegang biedt tot extreemrechtse politiek. http://www.xs4all.nl/~afa/alert/1_10/holland.html. L.D. Balogh en J.A. de Muijnck (2009). Hoe beleven eerstelijns professionals polarisatie en radicalisering? Een kwantitatieve analyse. Tilburg: IVA. J. van Beek (2007a). „Zware klappen voor Nieuw Rechts‟. In: Alert! April / Juni 2007. J. van Beek (2007b). „Blood & Honour kopstuk anderhalf jaar achter de tralies‟. In Alert! September / November 2007. T. Bjørgo (1997). Racist and right-wing violence in Scandinavia: patterns, perpetrators and responses. Oslo: Tano Aschehoug. T. Bjørgo (2009). „Processes of disengagement from violent groups of the extreme right‟. In: T. Bjørgo & J. Horgan (eds.), Leaving terrorism behind: Individual and collective disengagement (pp. 30-48). Abingdon: Routledge. M.W. Bol & E.G. Wiersma (1997). Racistisch geweld in Nederland. Aard en omvang, strafrechtelijke afdoening, dadertypen. WODC Onderzoek en Beleid, no. 160, Arnhem: Gouda Quint. M. Davidovic, J. van Donselaar, P.R Rodrigues & W.Wagenaar (2008). „Het extreemrechtse en discriminatoire gehalte van de PVV‟. In: J. van Donselaar & P. R. Rodrigues (eds.). Monitor Racisme & Extremisme. Achtste rapportage (pp. 167-198). Amsterdam: Anne Frank Stichting / Universiteit Leiden 2008. J. van Donselaar (1997). Eerste rapportage Monitor Racisme en Extreemrechts. Leiden: LISWO.

100


J. van Donselaar (2000). Monitor Racisme en Extreemrechts. Derde Rapportage. Leiden: Universiteit van Leiden, Departement Bestuurskunde. J. van Donselaar & P.R. Rodriguez (eds.) (2001). Monitor Racisme en Extreemrechts, Vierde Rapportage. Leiden/Amsterdam: Universiteit van Leiden, Departement Bestuurskunde/Anne Frank Stichting. J. van Donselaar & P.R. Rodrigues (eds.) (2002). Vijfde Monitor Racisme en Extreemrechts. Amsterdam/Leiden: Anne Frank Stichting/Department Bestuurskunde Universiteit Leiden. J. van Donselaar & P.R. Rodrigues (eds.) (2004). Monitor Racisme en Extreemrechts, Zesde Rapportage. Amsterdam/Leiden: Anne Frank Stichting/ Departement Bestuurskunde Universiteit Leiden. J. van Donselaar (2005). Monitor Racisme en Extremisme. Cahier nr. 4. Het Lonsdalevraagstuk. Amsterdam: Anne Frank Stichting. J. van Donselaar & P.R. Rodrigues (eds.) (2006). Monitor Racisme en Extremisme, Zevende Rapportage. Amsterdam/Leiden: Anne Frank Stichting/Universiteit Leiden. J. van Donselaar & P.R. Rodrigues (eds.) (2008). Monitor Racisme en Extremisme, Achtste rapportage. Amsterdam: Anne Frank Stichting/Universiteit Leiden. J. van Donselaar (1995). De staat paraat? De bestrijding van extreem-rechts in West-Europa. Amsterdam: Babylon-De Geus. J. van Donselaar (1991). Fout na de oorlog. Fascistische en racistische organisaties in Nederland, 1950 – 1990. Amsterdam: Uitgeverij Bert Bakker. H. Entzinger & M. Dourleijn (2008). De lat steeds hoger. De leefwereld van jongeren in een multi-etnische stad. Assen: Van Gorcum. S. Grunenberg & R. Schriemer (2008). „Respons op extremisme in de regio Rotterdam‟. In: J. van Donselaar & P.R. Rodrigues (eds.), Monitor Racisme en Extremisme, Achtste Rapportage (pp. 141-166). Amsterdam/Leiden: Anne Frank Stichting/Departement Bestuurskunde Universiteit Leiden. W. de Koster & D. Houtman (2006). „Toevluchtsoord voor een bedreigde soort. Over virtuele gemeenschapsvorming door rechts-extremisten‟. Sociologie, 3 (2). pp. 232248. C. McCauley & S. Moskalenko (2008). „Mechanisms of political radicalization; Pathways towards terrorism‟. In: Terrorism and Politcal Violence, 20, pp. 415-433.


101

H. Moors, L. Balogh, J. van Donselaar & B. de Graaff (2009). Polarisatie en radicalisering in Nederland. Een verkenning van de stand van zaken in 2009. Tilburg: IVA. H. Moors & E. van den Reek Vermeulen (2010). Voedingsbodem voor radicalisering bij kleine etnische minderheden. Een verkennende studie naar de Somalische, Pakistaanse, Koerdische en Molukse gemeenschappen. Deelstudie literatuuronderzoek. Tilburg: IVA. C. Mudde (1996). „The War of Words. Defining the Extreme Right Party Family‟. In: West European Politics, 19, pp. 225-248. Onderzoekscommissie Liberiaans Gezin (2008). Racistische overlast in Waspik. Analyse van de aanpak en lessen voor gemeenten. Utrecht: FORUM. J. van der Pligt & W. Koomen (2009). Achtergronden en determinanten van radicalisering en terrorisme. Amsterdam: UvA. RMO (2009). Polariseren binnen onze grenzen. Amsterdam: SWP. W. Wagenaar & J. van Donselaar (2008). „Racistisch en extreemrechts geweld in 2007‟. In: J. van Donselaar & P.R. Rodrigues (eds.), Monitor Racisme en Extremisme, Achtste rapportage. Amsterdam: Anne Frank Stichting/Universiteit Leiden. A.Ph. van Wijk & E.A.J. Bervoets (2007). „Lonsdalejongeren: wie zijn ze en wat doet men eraan‟. Tijdschrift voor de Politie, 5, pp. 27-32. W. Wagenaar & J. van Donselaar (2008). „Extreemrechtse formaties‟. In: J. van Donselaar & P.R. Rodrigues (eds.). Monitor Racisme en Extremisme, Achtste rapportage. Amsterdam: Anne Frank Stichting/Universiteit Leiden. R. Witte (2010). Al eeuwenlang een gastvrij volk. Racistisch geweld en overheidsreacties in Nederland 1950 – 2009. Amsterdam: Aksant. I. van der Valk & W. Wagenaar (2010). In en uit extreemrechts. Amsterdam: Anne Frank Stichting / Amsterdam University Press. T. Veldhuis en E. Bakker (2007). „Causale factoren van radicalisering en hun onderlinge samenhang‟. In: Vrede en Veiligheid, 36 (4).

102


Zannoni, M. et al. (2008). De rol van eerstelijnswerkers bij het tegengaan van polarisatie en radicalisering. Van „ogen en oren‟ naar „het hart‟ van de aanpak. Den Haag: COT.

Extreemrechts in Rotterdam

Recommend Documents