Verslag derde bijeenkomst 7 maart 2013
Liturgie met mensen met een verstandelijke beperking
Expertisenetwerk
Netwerk Marcel Broesterhuizen, Wim Collin, Ilse Craps, Annemie Dillen, Katelijne Draulans, Joris Geldhof, Axel Liégeois, Jan Permentier, Joris Polfliet, Anja T’Kindt, Els Van Schelvergem, Lode Vandeputte, Dorien Veltens, Ria Vercamer, Norbert Wauters
Opzet derde bijeenkomst • •
•
Rondvraag studiedag ‘Zintuiglijk vieren’ (Drongen en Antwerpen) Voorstellen van presentaties voor de studiedag op 15 mei 2013 – Voorbij Zijn Woord: overwegingen uit de praktijk – Dorien Veltens – Wat betekenen liturgie en rituelen voor ons? – Anja T’Kindt – Ars celebrandi: wat is belangrijk bij het vieren van liturgie met mensen met een beperking? – Joris Geldhof – Ervarenderwijs: het openen van de zintuigen in de liturgie – Rieke Mes Afsluitende beschouwingen
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------Verslag 17 januari 2013 goedgekeurd.
Zintuiglijk vieren De studiedagen ‘Zintuiglijk vieren’ (7 febr. in Drongen en 28 febr. in Antwerpen) waren een succes: – 46 deelnemers in Drongen, waarvan meer mensen uit de welzijnssector dan uit het onderwijs – 36 deelnemers in Antwerpen, waarvan meer mensen uit het onderwijs dan uit de welzijnssector • Na de studiedag in Drongen klonk de commentaar dat de linken met liturgie en de toepasbaarheid van de ideeën in de liturgie niet heel duidelijk was, waardoor de werkwinkels in Antwerpen werden bijgestuurd. • Algemene appreciatie voor de lezing van Bart Paepen • Er is een duidelijk perspectiefverschil op te merken met betrekking tot het voorbereiden van een viering en het eigenlijke vieren tussen mensen afkomstig uit de welzijnssector, het onderwijs en de parochies. De verschillende opleidingen blijken hierin een grote rol te spelen. Dit inzicht doet het idee groeien de studiedag van 15 mei open te trekken voor een breder publiek met als doel mensen met een verschillende achtergrond een kader aan te reiken. – Studiedag bekend maken bij mensen die de opleiding tot gebedsleider volgen – Elisabethwebsite meer in de kijker zetten • Naar aanleiding van het gesprek over het opentrekken van de studiedag voor een breder publiek, kwam ook een gesprek rond de opvolging van het expertisenetwerk opgang, dat echter later heropgenomen werd (zie afsluitende beschouwingen) – Expertisenetwerk als blijvend aanspreekpunt – Thema opnemen binnen andere contexten: beroepsvereniging en parochiewerking – Facebook mogelijk communicatiekanaal
Presentaties Voorbij Zijn Woord: overwegingen uit de praktijk – Dorien Veltens • Nieuwe term voor snoezelviering: zinviering (zintuigen en zin) • “Witruimte”: bestaat uit 2 niveaus: • De ruimte voor het onverwachte, het zeer concreet gebeurde (vb: spontane tussenkomst in een viering) • De ruimte waar de godsontmoeting plaatsvindt Beter kiezen voor een andere term dan “witruimte”. De term “witruimte” lijkt verkeerdelijk te verwijzen naar white room (impulsvrije ruimte) Aangebrachte mogelijkheden: ruimte voor het onverwachte, ruimte voor de knipoog, ruimte voor genade, ruimte voor de heiligheid van het moment • “Verbondenheid”: misschien beter spreken over wederkerigheid? • Wederkerigheid lijkt een één op één relatie te veronderstellen • Verbondenheid ruimer dan wederkerigheid • Verbondenheid veronderstelt ook wederkerigheid: ik ben pas verbonden met jou, wanneer jij ook verbonden bent met mij • Verbondenheid en wederkerigheid verschillend van betrokkenheid
Wat betekenen liturgie en rituelen voor ons? – Anja T’Kindt • Niets over ons, zonder ons (filmpjes met Elke en Willem in de hoofdrol): gebruik van filmpjes op de studiedag om Elke en Willem te laten landen, in de juiste sfeer, bij het juiste onderwerp te brengen. • Gesprek met Elke en Willem tijdens de studiedag over hun ervaringen. • Voorstel: voor het afspelen van de filmpjes: de liturgische ervaringen van de gasten kort kaderen • Mogelijkheid: ondertitelen van filmpjes (voorkeur voor ondertiteling in plaats van mondelinge uitleg, met het oog op empowerment) Praktisch voorstel met het oog op de studiedag: wijzigen van de volgorde van de presentaties: eerst Elke, Willem en Anja en daarna Dorien. - Dorien – Elke, Willem en Anja – Joris: zorgt voor variatie in het programma - Elke, Willem en Anja – Dorien – Joris: brengt de deelnemers aan de studiedag onmiddellijk bij het thema en kadert de inhoud van de presentaties beter Keuze voor wijziging van volgorde.
Programma studiedag 15 mei 2013 09u00 Onthaal 09u30 Inleiding 09u40 Wat betekenen liturgie en rituelen voor ons? – Elke, Willem & Anja 10u10 Voorbij Zijn Woord, overwegingen uit de praktijk – Dorien 10u40 Ars celebrandi – Joris 11u20 Pauze 11u40 Ervarenderwijs – Rieke 12u20 Afsluitend panel en gesprek met publiek
Ars celebrandi: wat is belangrijk bij het vieren van liturgie met mensen met een beperking? – Joris Geldhof Initiële ideeën over de presentatie op de studiedag Opzet: een Gadameriaanse oefening. Achtergrond: Gadamer is een theoloog van de hermeneutiek. Hij ziet daarbij een link tussen de manier waarop de theologie en de manier waarop de wetgeving werkt, namelijk via imaginatie (er was niemand aanwezig bij de gebeurtenis (misdrijf/verrijzenis), hoe dan te weten komen wat er precies gebeurd is en wat die persoon gedreven heeft?) 3 stappen: • Vertrekken bij het conciliedocument over de liturgie: Sacrosanctum Concilium: kijken wat de kerk zegt over de liturgie • Bekijken van andere publicaties over liturgie. De kerk zegt echter niets over liturgie in relatie met mensen met een verstandelijke beperking. Dit thema vormt een blinde vlek in de wereldkerk. Deze blinde vlek valt te vergelijken met het stilzwijgen van de kerk over de relatie tussen honger en het vieren van de eucharistie. • Echter geen vragende partij: geen nood om aan de kerk te vragen een document rond liturgie met mensen met een verstandelijke beperking te publiceren, geen nood aan een top-down model, maar aan een bottom-up kader. • Wat opvalt is dat de kerk in haar spreken over liturgie steeds inclusieve gemeenschappen veronderstelt. Inclusie wordt niet in vraag gesteld. • Hoe de vergaarde ideeën doortrekken naar een concrete thematiek, namelijk liturgie vieren met mensen met een verstandelijke beperking. Theologisch gezien is het vieren van liturgie met mensen met een verstandelijke beperking een voorbeeld van de spanning tussen assemblées liturgiques (wereldkerk) en groupes particuliers (gezinnen, kinderen, mensen met een beperking, enz.) Twee belangrijke termen in dit verband zijn actuosa participatio (actieve deelname) en conscientia (bewustzijn): actieve en bewuste deelname aan het vieren van de kerk. Kritiek op het expertisenetwerk: een soort van experiëntialisme. Er zit iets pervers aan het idee dat mensen met een verstandelijke beperking ons iets te leren hebben over authenticiteit: “Doe eens iets authentiek” (dit idee ligt in lijn met het idee dat je pas echt tango leert dansen in de straten van Buenos Aires) Door toe te spitsen op liturgie vieren met mensen met een verstandelijke beperking komen eigenlijk de algemene vragen met betrekking tot liturgie naar voren. - verwijzing naar het Directorium voor liturgie met kinderen - verwijzing naar Komt allen tot mij (Licap, 1992) Reacties: • Deelnemers aan de studiedag zijn niet vertrouwd met kerkelijke documenten. Geen verwijzing naar de kerkelijke documenten op de studiedag, maar nu als informatie en achtergrond bij de presentatie • Wijzen op de veelheid aan liturgische en niet liturgische (bedevaart, persoonlijk gebed, enz.) uitingsvormen.
Ervarenderwijs: het openen van de zintuigen in de liturgie – Rieke Mes Suggesties: - Zorg als relationeel concept in de verf zetten - Niet erg vernieuwend - Aangeven van concrete voorbeelden uit de praktijk met mensen met een beperking - Eerder denigrerende verwijzingen verwijderen
Afsluitende beschouwingen “Hoe evalueren jullie dit expertisenetwerk?” • Het is een zinvolle en belangrijke poging om toegang te krijgen tot het werkveld, maar zowel de inhoud als de vorm is erg hoog gegrepen voor de mensen uit het werkveld. • De mensen uit het werkveld liggen niet wakker van dit thema. • De kerk ligt niet wakker van dit thema. • Belangrijk om dit thema levend te houden. • Zinvol om opnieuw samen te komen na de studiedag. Geplande activiteiten - 15 mei 2013 van 9u00 tot 13u00: Studiedag ‘Liturgie vieren met mensen met een verstandelijke beperking - 15 mei 2013 van 14u00-15u30 Evaluatie van de studiedag met alle expertisenetwerkers - Zomer 2013 Schrijven van een memorandum - 3 oktober 2013 van 10u00-13u00 Bijeenkomst ter bespreking van het memorandum
