Evaluatie van de nota Zeehavens: ankers van de economie

Evaluatie van de nota Zeehavens: ankers van de economie Beleidsdoorlichting artikel 35.02, mainport Roterdam en overige havens

Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid

Eva lu a t ie va n de n ot a Ze e h a ve n s: a n k e r s va n de e con om ie Beleidsdoorlicht ing art ikel 35.02, m ainport Rot t erdam en overige havens

Kennisinst it uut voor Mobilit eit sbeleid Maart en Kansen Johan Visser

j anuari 2012

Eva lu a t ie va n de n ot a Ze e h a ve n s: a n k e r s v a n de e con om ie

An a lyse s va n m obilit e it e n m obilit e it sbe le id. D a t is w a a r h e t Ke n n isin st it u u t voor M obilit e it sbe le id ( KiM ) z ich m e e be z igh ou dt . Als ze lfst a n dig in st it u u t bin n e n h e t m in ist e r ie va n I n fr a st r u ct u u r e n M ilie u ( I e n M ) m a a k t h e t KiM a n a lyse s va n m obilit e it e n m obilit e it sbe le id die door w e r k e n in de be le idsa fw e gin ge n . D e in h ou d va n de pu blica t ie s va n h e t KiM be h oe ft n ie t h e t st a n dpu t va n de m in ist e r e n / of de st a a t sse cr e t a r is va n I e n M w e e r t e ge ve n .

Pagina 2 van 64


I nhoud

Sam envat t ing 5 1 1.1 1.2 1.3 1.4

I n le idin g 9 Aanleiding en doel beleidsdoorlicht ing Not a Zeehavens 9 Afbakening 10 Aanpak 10 Leeswij zer 12

2 2.1 2.2 2.3

Aa n le idin g, r ij k sve r a n t w oor de lij k he id e n doe le n ze e h a ve nbe le id 1 3 Aanleiding en oorzaak 13 Waarom is de ( Rij ks- ) overheid verant woordelij k? 17 Doelen 19

3 3.1 3.2 3.3 3.4

Be le idsr e a lisa t ie 2 3 I nzet inst rum ent en 23 Verloop van de uit voering en bedrij fsvoering 24 I nzet van m iddelen 30 Doelm at igheid van de bedrij fsvoering 32

4 4.1 4.2

Effe ct e n va n h e t be le id e n doe lbe r e ik 3 5 Effect en van het beleid 35 Ext erne invloeden 43 Sum m ary 45

Lit e r a t u u r 4 9 Bij la ge

A Lij st va n ge ïn t e r vie w de pe r son e n 5 3

Bij la ge

B Lij st le de n be ge le idin gscom m issie 5 5

Bij la ge C.1 C.2 C.3 C.4 C.5 C.6

C M on it or in g be le idsin dica t or e n 5 7 Kort e t oelicht ing op de gehant eerde br onnen 57 De direct e t oegevoegde waarde en wer kgelegenheid 57 De indirect e t oegevoegde waarde en werkgelegenheid 58 Markt aandeel in de overslag 58 Zeehavenger elat eerde bedrij fsvest iging 59 Privat e invest eringen 59

Bij la ge

D Uit voe r in g be le idsa ct ie s 6 1 Colofon 64

Pagina 3 van 64


Pagina 4 van 64


Sam envat t ing

D e n ot a Ze e h a ve n s: a n k e r s va n de e con om ie ( 2 0 0 4 ) for m u le e r de be le idsa ct ie s e n doe le n voor ve r de r e on t w ik k e lin g e n ve r st e r k in g va n de N e de r la n dse ze e h a ve n s. Uit de be le idsdoor lich t in g blij k t da t de N ot a Ze e h a ve n s ove r e e nk om st ig de a fspr a k e n is u it ge voe r d. Op h oofdlij n e n h e bbe n de be le idsa ct ie s t ot h e t ge w e n st e r e su lt a a t ge le id. D e in dica t or e n dir e ct e e n in dir e ct e t oe ge voe gde w a a r de e n w e r k ge le ge nh e id, de om va n g va n h e t N e de r la n dse m a r k t a a n de e l e n de gr oe i va n pr iva t e in ve st e r in ge n w ij ze n u it da t de a m bit ie s zij n ge h a a ld. Ove r ige n s w a s h e t in de be le idsdoor lich t in g m oe ilij k m e e t ba a r h oe gr oot pr e cie s de bij dr a ge va n de ove r h e id e n h oe gr oot h e t e ffe ct va n ( in t e r ) n a t ion a le on t w ik k e lin ge n a a n h e t be r e ik e n va n de doe le n is ge w e e st . I n de not a Zeehavens: ankers van de econom ie ( in het vervolg Not a Zeehavens genoem d) pr esent eerde het kabinet het zeehavenbeleid voor de periode 2005- 2010. Hierbij kondigde het kabinet aan het beleid aan het eind van die periode t e evalueren. Het Kennisinst it uut voor Mobilit eit sbeleid ( KiM) is gevraagd de evaluat ie uit t e voeren. I n dit rapport geven we de result at en weer. Be le idsdoor lich t in g De evaluat ie heeft de vor m van een beleidsdoorlicht ing. Dat is een evaluat ieonderzoek volgens een vast e m et hodiek, gericht op een onderdeel van de begrot ing van een m inist erie. I n dit geval gaat het om begrot ingsart ikel 35.02, Mainport Rot t erdam en overige zeehavens, van de begrot ing van het m inist erie van Verkeer en Wat erst aat ( nu: m inist erie van I nfrast ruct uur en Milieu) . Een aanzienlij k deel van het zeehavenbudget st aat niet op de norm ale I enM- begr ot ing, m aar is onderdeel van het I nfrast ruct uurfonds. Aa n le idin g voor de N ot a Ze e h a ve ns De aanleiding voor het opst ellen van de Not a Zeehavens was een m ogelij k verslecht erende int ernat ionale concurrent ieposit ie van de Nederlandse zeehav ens m et een negat ief effect op de Nederlandse econom ie. Als belangrij ke oorzaak noem t de not a het ont breken van een Europees level playing field, ofwel een gelij k speelveld, doordat EU- landen de regels voor st aat st eun aan havens verschillend int erpret eren. Daarnaast waren er knelpunt en, zowel in de beschikbare ruim t e voor groei als in de acht erlandverbindingen. Dit zou zowel aan de ‘voorkant ’ gelden ( bij voorbeeld t oegang t ot de haven van Am st erdam ) als aan de ‘acht erkant ’ ( acht erlandverbindingen als de A15) . Om dat zeehavens in een int ernat ionale cont ext oper eren, bieden Europese en m ondiale ont wikkelingen zowel kansen als bedreigingen. De m arkt speelt hierbij een hoofdrol. Voor de overheid geldt dat slecht s beperkt e beïnvloeding m ogelij k is. De rij ksoverheid heeft invloed via concurrent iebeïnvloedende fact oren als de inspect ielast , aanleg van infrast ruct uur en vest igingsklim aat , decent rale overheden via best em m ingsplannen en de EU door m iddel van int ernat ionale regels voor onder andere een level playing field en m ilieuwet geving.

Pagina 5 van 64


Uit voe r in g N ot a Ze e h a ve n s ove r e e n k om st ig a fspr a k e n Het zeehavenbeleid dat in de Not a Zeehavens zij n beslag kreeg, had t ot doel de m aat schappelij ke m eerwaarde van de zeehavens voor de Neder landse econom ie t e verst erken. De overheid wilde dit bereiken door de int ernat ionale concurrent iekracht van de Neder landse zeehavens t e verbet eren, binnen hiervoor gest elde randvoorwaarden van leefom geving en veiligheid. Met dit doel zij n drie cat egorieën inst rum ent en ingezet . I nst rum ent en om : • de m arkt wer king t e verbet eren ( bij voorbeeld st room lij nen van inspect ies en cont roles door de overheid en bet ere m arkt oriënt at ie van loodsen) ; • de capacit eit in st and t e houden of uit t e breiden ( bij voorbeeld bet ere acht erlandverbindingen en realiseren van fysieke ruim t e voor groei) ; • randvoorwaarden t e st ellen ( bij voorbeeld bevorderen van de veiligheid en de kwalit eit van de leefom geving) . Vervolgens zij n de inst rum ent en vert aald in beleidsact ies en in de realisat ie van infrast ruct uur. Uit onze beleidsdoorlicht ing blij kt dat de Not a Zeehavens overeenkom st ig de afspraken is uit gevoerd. Op hoofdlij nen hebben de act ies t ot het gew enst e result aat geleid. Van de vij f geselect eer de infrast ruct uurproj ect en is de Tweede Maasvlakt e in uit voering. Vier proj ect en bevinden zich nog in verschillende st adia van de planfase: A15 Maasvlakt e- Vaanplein, spooraansluit ing Tweede Maasvlakt e, Zeepoort I Jm ond en kanaalzone Gent - Terneuzen. D oe le n ge ha a ld, e ffe ct va n be le idsa ct ie s la st ig t e m e t e n I n de Not a Zeehavens zij n vij f indicat oren benoem d om t e m onit oren of het beleid succesvol is geweest : 1. De direct e t oegevoegde waarde en wer kgelegenheid die de zeehavenbedrij ven genereren; 2. De indirect e t oegevoegde waarde en werkgelegenheid die de zeehavenbedrij ven genereren; 3. De om vang van het Nederlandse m arkt aandeel; 4. De groei van privat e invest eringen; 5. De kom st van nieuwe bedrij vigheid. Vier van de vij f indicat oren ( en wel de indicat oren 1 t / m 4) wij zen uit dat de am bit ies zij n gehaald. Dat bet ekent niet per definit ie dat de gekozen inst rum ent en en de daaruit voort vloeiende beleidsact ies hiervoor verant woordelij k zij n. I n de Not a Zeehavens zelf st aat al dat de gekozen indicat oren m aar beperk t kunnen aangeven of het beleid succesvol is geweest en dat naar een bet ere set indicat oren gezocht wordt . Deze verbet er de indicat oren dienen aan t e sluit en bij de gewij zigde begrot ingssy st em at iek ‘verant woord begrot en’. De bij drage van de overheidsinst rum ent en aan de beleidsdoelen is daarom m oeilij k vast t e st ellen. De ont wikkelingen op nat ionaal, Europees en m ondiaal niveau en act ivit eit en van andere act or en, zoals het bedrij fsleven, hebben m ogelij k een grot e invloed gehad. Via m et nam e de aanleg van infrast ruct uur is op int ernat ionale ont wikkelingen ingespeeld. Bereikbaarheid is een sine qua non voor de ont wikkeling van de havens. De overheid is hier de belangrij kst e part ij . Afsch a ffin g r e ge lin g ‘H a ve n in t e r n e pr oj e ct e n ’ De begrot e budget t en voor art ikel 35.02 zij n bescheiden en zij n bovendien door de j aren heen t eruggelopen: van bij na 6 m ilj oen euro in 2006 naar ongeveer 1,5 m ilj oen euro in 2010. Dat kom t m et nam e doordat de subsidieregeling

Pagina 6 van 64


‘Havenint erne Proj ect en’ ( HI P- regeling) in 2006 is afgeschaft . De aanvullende werkgelegenheid die m et de regeling werd gecreëer d viel t egen. Negen van de t ien proj ect en zouden ook zonder subsidie zij n doorgegaan. Wel zij n de proj ect en door de subsidie bespoedigd. Met de afschaffing van deze regeling is beleidsm at ig adequaat ger eageerd. Daarnaast is st elselm at ig m inder uit gegev en dan begroot . Hiervoor zij n diverse kleine oorzaken aan t e wij zen. Aangezien van de door ons geselect eer de vij f infrast ruct uurproj ect en ( de Tweede Maasvlakt e, A15 Maasvlakt e- Vaanplein, spooraansluit ing Tweede Maasvlakt e, Zeepoort I Jm ond en kanaalzone Gent - Terneuzen) die worden bet aald uit het I nfrast ruct uurfonds zich vier nog in de planfase bevinden, is nog geen financiële inform at ie over de uit voering beschikbaar. Re ce n t e on t w ik k e lin ge n Duurzaam heid, innovat ie, logist iek en havensam enwerking zij n t hem a’s die voor de t oekom st van de zeehavens van groot belang zij n. De overheid neem t , al dan niet sam en m et sect orpart ij en, diverse init iat ieven om hierop in t e spelen. KiM - be sch ou w in g Op grond van de evaluat ie van het beleid dat vanuit de Not a Zeehavens is gevoerd, kom t het KiM t ot de volgende bevindingen en conclusies: • Het aandeel ( t oegevoegde waarde, werkgelegenheid, overslag) dat de zeehavens aan de Nederlandse econom ie hebben was weliswaar afgenom en, m aar hierbij dienen voor een j uist e probleem percept ie wel een paar opm erkingen gem aakt t e worden. Er was nam elij k sprake van een relat ieve afnam e t en opzicht e van andere sect or en in de econom ie. Ook speelden andere fact or en, zoals de concurrent iekracht van de buit enlandse havens, de t ariefont wikkeling en geopolit ieke ont wikkelingen m ogelij k een grot ere rol dan het overheidsbeleid. • De begrippen ’de int ernat ionale concurrent ieposit ie’ en ‘m aat schappelij ke m eerwaarde’ zij n t e algem een van aard. Het is wenselij k om de int ernat ionale concurrent ieposit ie nader t e specificeren door different iat ie in goederenst rom en en m arkt en en wat deze bij dragen aan de t oegevoegde waarde. De realit eit is echt er weerbarst ig. Op het vlak van de m aat schappelij k m eerwaarde zou onderscheid gem aakt m oet en worden t ussen m aat schappelij ke kost en en bat en en privaat econom ische kost en en bat en. • Bij de verzelfst andiging van de haven van Rot t erdam speelden vier t hem a’s: cont inuït eit en kwalit eit van de haven, efficiënt e m arkt verhoudingen, naut ische veiligheid en duurzaam ruim t egebruik. Het KiM vraagt zich m et het oog op de t oekom st ige verzelfst andiging van de andere zeehavens bij het t hem a cont inuït eit en kwalit eit van de havenvoorzieningen af welke belangen in het geding zij n en of de overheid een rol heeft . • Het overheidsbeleid heeft geant icipeerd op int ernat ionale ont wikkelingen als schaalvergrot ing, t oenem ende concurrent iedruk en m ondialisering door onder ander e aanleg van infrast ruct uur. Hoewel de aanleg van infrast ruct uur een van de belangrij kst e overheidsinst rum ent en is, is niet onderzocht of dit de m eest effect ieve vorm van beleid is geweest . • Naast de inst rum ent en die in de Not a Zeehavens zij n ingezet , st aat de overheid in algem ene zin een breder palet aan inst rum ent en t er

Pagina 7 van 64


•

•

beschikking. Er is in het kader van deze evaluat ie niet onderzocht of de m ix van inst rum ent en die in de Not a Zeehavens is ingezet de m eest opt im ale m ix is en of een andere m ix m ogelij k bet er bij de beleidsdoelst ellingen zou hebben gepast . Om de doelm at igheid bet er t e kunnen beoordelen is het van belang om bij t oekom st ig beleid een financiële paragraaf t oe t e voegen die de beleidsact ies koppelt aan de beschikbare m iddelen. Op deze wij ze ont st aat m eer t ransparant ie en zij n t ussent ij dse wij zigingen bet er t e herleiden. Mogelij k verdient in het zeehavenbeleid de t oenem ende m acht sposit ie van een klein aant al zeer grot e buit enlandse spelers uit oogpunt van m arkt werking aandacht . Door onder andere fusies van rederij en en rederij en die eigenaar worden van cont ainert erm inals ont st aan spelers die een grot e m acht sfact or vorm en en die de invloed van de zeehavenbeheer ders doen afnem en.

Pagina 8 van 64


1

I nleiding

1 .1

Aa n le idin g e n doe l be le idsdoor lich t in g N ot a Ze e h a ve n s Aanleiding I n novem ber 2004 heeft de t oenm alige m inist er van Verkeer en Wat erst aat ( nu: m inist er van I nfrast ruct uur en Milieu) de not a Zeehavens: ankers van de econom ie ( in het vervolg Not a Zeehavens genoem d) aangeboden aan de Tw eede Kam er. I n deze not a pr esent eert het kabinet het zeehavenbeleid voor de periode 2005- 2010. Ook kondigde het kabinet aan het zeehavenbeleid, zoals dat in deze not a is gepr esent eer d, aan het eind van deze periode t e willen evalueren. I n de VenWbegrot ing 2010 is dan ook opgenom en dat de Direct ie Marit iem e Zaken van DGLM voor het art ikel 35.02, ‘Mainport Rot t erdam en overige zeehavens’ een beleidsdoorlicht ing zal uit voeren. De Not a Zeehavens heeft de volgende drie hoofdlij nen: • Markt werking: verbet er en van de m arkt om st andigheden voor havengerelat eerde bedrij ven; • Capacit eit : in st and houden en verbet er en van de bereikbaarheid van de zeehavens en het realiseren van fysieke ruim t e voor groei; • Randvoorwaarden: reguler en en bevorderen van de veiligheid en de kwalit eit van de leefom gev ing. Het begrot ingsart ikel 35.02 dat onder werp is van deze beleidsdoorlicht ing door het Kennisinst it uut voor Mobilit eit sbeleid ( KiM) heeft bet rekking op de eerst e t wee hoofdlij nen. Doel I n dit rapport doet het KiM verslag van de beleidsdoorlicht ing van de Not a Zeehavens. Een beleidsdoorlicht ing is een evaluat ieonderzoek ( ex post ) van een bepaald begr ot ingsart ikel van de Rij ksbegrot ing op het niveau van algem ene of operat ionele doelst ellingen van het beleid. Het doel van de beleidsdoorlicht ing is t weeledig: • verant woorden van het gevoerde beleid van het Rij k, specifiek het zeehavenbeleid van het Direct oraat - generaal Lucht vaart en Marit iem e Zaken ( m inVenW) ; • lessen t rekken voor het form uleren en uit voeren van t oekom st ig zeehavenbeleid. Dit rapport bevat de result at en van de beleidsdoorlicht ing. Onderzoeksv raag De beleidsdoorlicht ing geeft ant woord op de volgende t wee vragen: • Was het gev oerde beleid doelt reffend ( effect ief) ? • Was het gev oerde beleid doelm at ig ( efficiënt ) ? Beant woording vindt plaat s aan de hand van vast e onderzoeksvragen ( zie par. 1.3 en Minist erie van Financiën, 2006) .

Pagina 9 van 64


1 .2

Afba k e n in g Het beleid van de rij ksoverheid beïnvloedt de zeehavens op verschillende m anieren. I n deze evaluat ie beperkt het KiM zich t ot de act ies en inst rum ent en zoals die in de Not a Zeehavens werden aangekondigd. De beleidsdoorlicht ing vindt plaat s aan de hand van begrot ingsart ikelen uit de begrot ing van het m inist erie van Verkeer en Wat erst aat . Het gaat in deze beleidsdoorlicht ing specifiek om begrot ingsart ikel 35.02. De eerst e t w ee hoofdlij nen van de Not a Zeehavens hebben bet rekking op art ikel 35.02, m aar de der de hoofdlij n ‘Randvoorwaarden’ wordt in de begrot ing weergegeven onder de art ikelen 33.02 ( Verbet er en veiligheid zeehavens) en 36.04 ( Scheepvaart : een m ilieuvriendelij ke goeder envervoersyst eem ov er het wat er bevorder en) . Daarnaast wordt een aanzienlij k deel van het zeehavenbudget niet op Hoofdst uk XI I ( de norm ale VenW- begrot ing) weergegeven, m aar op de hoofdst ukken 15 ( Vaarwegen) en 16.01 ( Pr oj ect Mainport Rot t erdam ) van het I nfrast ruct uurfonds. De beleidsdoorlicht ing is in volledige vorm ( zie par. 1.3, de vragen 1 t / m 10) uit gevoerd voor begrot ingsart ikel 35.02. Een volledige beleidsdoorlicht ing van de art ikelen 33.02 en 36.04 st aat gepland voor 2012. I n dit rapport zij n daarom de art ikelen 33.02 en 36.04 geëvalueerd aan de hand van globale beant woording van de vragen 1 t / m 6. Het budget dat voor begrot ingsart ikel 35.02 is ingezet valt binnen het best ek van deze beleidsdoorlicht ing. Het KiM heeft hierbij ook de budget t en van het I nfrafonds ( I F) bet rokken, om dat infrast ruct uur een belangrij ke rol speelt in het zeehavenbeleid. Het accent ligt op art ikel 35.02, m aar aanvullende inform at ie die zich uit st rekt t ot andere beleidsart ikelen kan wel gebruikt worden om de hoofdconclusies om t rent de Not a Zeehavens t e onderbouwen. I n de VenW- begrot ing st aan ook andere begrot ingsart ikelen die t e m aken hebben m et scheepv aart , binnenvaart en zeehavens. Het gaat hierbij om : • art ikel 33.04: Bescherm ing t egen m oedwillige verst oring; • art ikel 34.02: Net werk vaarwegen: reist ij den over het wat er bet rouwbaar en voorspelbaar m aken; • art ikel 35.04: Logist ieke efficiënt ie goederenvervoer verbet eren. Deze art ikelen vallen buit en deze beleidsdoorlicht ing.

1 .3

Aa n pa k Een beleidsdoorlicht ing kent een vast e opbouw. Hier volgt een t oelicht ing van de m et hodiek. M e t h odie k va n be le idsdoor lich t in g Beleidsdoorlicht ing is een evaluat ie van beleid op het niveau van de algem ene of operat ionele doelst ellingen overeenkom st ig paragr aaf 3.5 van de Rij ksbegrot ingsvoorschrift en ( RBV) . Een beleidsdoorlicht ing best aat uit de beant woording van de volgende vragen: 1. Wat w as het probleem dat aanleiding is gew eest voor beleid? I s dit probleem nog act ueel? 2. Wat was de oorzaak van het probleem ?

Pagina 10 van 64


3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

10.

Waarom rekende de overheid het t ot haar verant woordelij kheid om het probleem op t e lossen? Waarom lag de verant woordelij kheid op rij ksniveau ( en niet op decent raal of EU- niveau) ? Hoe was de verant woordelij kheid vorm gegeven en waarom ? Welke doelst elling heeft de overheid geform uleerd voor de oplossing van het probleem ? Hoe is het realiseren van de doelst elling m eet baar gem aakt ? Welke inst rum ent en werden ingezet ? Hoe was de sam enhang t ussen de inst rum ent en? Was sprake van overlap? Wat is bekend over de uit voering van het beleid en over de doelm at igheid van de bedrij fsvoering? Wat was het effect van de inst rum ent en op de gefor m uleerde doelst ellingen ( oplossing van het probleem ) ? Hadden inst rum ent en op andere beleidst erreinen ook belangrij ke effect en op de geform uleerde doelst ellingen? Wat waren belangrij ke posit ieve en negat ieve neveneffect en? Hoe werd de hoogt e bepaald van de budget t en die zij n ingezet ? Wat was hiervan de onderbouwing?

Figuur 1 .1 De sam enhang t ussen de onderdelen van een beleidsdoorlicht ing Bron: KiM

De vragen 1 t / m 5 worden beant woord in hoofdst uk 2, de vragen 6, 7 en 10 in hoofdst uk 3 en de vragen 8 en 9 in hoofdst uk 4. Een beleidsdoorlicht ing heeft het karakt er van een synt heseonderzoek en st eunt bij de beant woording van de bovenst aande vragen zoveel m ogelij k op best aande ( deel) onderzoeken naar de doelm at igheid en de doelt reffendheid van beleid en ( deel) onderzoeken naar de doelm at igheid van de bedrij fsvoering. I n een beleidsdoorlicht ing m oet de vraag naar het effect van het beleid zo goed m ogelij k beant woord worden door de effect en aan t e duiden en de plausibilit eit van de effect ivit eit aan t e geven. De doorlicht ing wordt voorzien van een separaat oor deel van een onafhankelij ke derde, die in gaat op het proces en zij n opm erkingen t en aanzien van het proces en de inhoud van de beleidsdoorlicht ing. Dit oordeel wordt gelij kt ij dig m et de doorlicht ing verzonden aan de Tweede Kam er. Br on n e n onde r zoe k De Beleidsdoorlicht ing Not a Zeehavens is voornam elij k gebaseer d op beschikbare bronnen, zoals de begrot ingen en j aarverslagen van het m inist erie van Verkeer en Wat erst aat over de periode 2005- 2010 en de voort gangsrapport age over de act ies Not a Zeehavens uit 2007 ( VenW, 2007) .

Pagina 11 van 64


Daarnaast zij n voor aanvullende inform at ie int erviews gehouden m et beleidsm edewerkers van VenW, EZ, de Nat ionale Havenraad en sect orpart ij en. I n bij lagen A en B zij n een volledige lit erat uurlij st en een lij st van geïnt erviewde personen opgenom en. Kw a lit e it sbor gin g Het Proj ect plan voor de beleidsdoorlicht ing is binnen het KiM get oet st . De result at en van de beleidsdoorlicht ing zij n zowel binnen het KiM get oet st als via een second opinion door prof. dr. E. Van de Voorde en dr. Thierry Vanelslander van de Universit eit van Ant werpen. 1 .4

Le e sw ij ze r Hoofdst uk 2 gaat in op de aanleiding voor het ont wikkelen van zeehavenbeleid ( de beleidsdoorlicht ingsvragen 1 t / m 5) . Hoofdst uk 3 behandelt de doelen, inst rum ent en en uit voering ( vraag 6, 7 en 10) . I n hoofdst uk 4 beschrij ven we de effect en en het doelbereik ( vragen 8 t / m 10) . Hoofdst uk 5 geeft de conclusies weer.

Pagina 12 van 64


2

Aanleiding, rij ksverant woordelij kheid en doelen zeehavenbeleid

Dit hoofdst uk behandelt de aanleiding voor zeehavenbeleid, de verant woordelij kheid van het rij k volgens de Not a Zeehavens en de beleidsdoelen die op grond hiervan zij n geform uleer d ( vragen 1 t / m 5) . De Not a Zeehavens zegt over deze onderwerpen: • Het probleem dat aanleiding was t ot het opst ellen van de Not a Zeehavens was een dreigend afnem end aandeel van de Nederlandse zeehavens voor de Nederlandse econom ie door een ver slecht er de int ernat ionale concurrent ieposit ie; • De oorzaak van een m ogelij k afnem end belang ligt in m ondiaal groeiende en verschuivende goeder enst rom en in com binat ie m et st renger e eisen op het gebied van m ilieu en veiligheid; • De rij ksverant woordelij kheid best aat uit het opst ellen van nat ionale regelgeving, borging van nat ionale belangen en bet rokkenheid bij concurrent iebeïnvloedende fact oren; • Overheidsver ant woordelij kheden liggen zowel op decent raal niveau als op rij ks- en Europees niveau; • Doel van het overheidsbeleid is het ver st erken van de m aat schappelij ke m eerwaarde van de zeehavens. 2 .1

Aa n le idin g e n oor za a k Wat was het probleem dat aanleiding is geweest voor beleid? I s dit probleem nog act ueel? Probleem Het m aat schappelij k probleem dat de aanleiding vorm de voor het opst ellen van de Not a Zeehavens was een dreigend afnem end aandeel van de Nederlandse zeehavens voor de Neder landse econom ie door een verslecht erde int ernat ionale concurrent ieposit ie. De Nederlandse zeehavens, aldus de Not a Zeehavens, spelen een rol in het int ernat ionale net werk van goeder ent r ansport m et de Rot t er dam se haven als de groot st e hav en van Europa. Daarnaast zij n de zeehavens vest igingslocat ies voor bedrij ven. Zowel door hun knooppunt funct ie als hun funct ie als aant rekker van bedrij ven, m et andere woorden door hun int ernat ionale concurrent iekracht , leveren ze een bij drage aan de open econom ie die Nederland is. Een econom ie die zich verder kenm erkt door een kleine t huism arkt en een grot e afhankelij kheid van im port en export . We schet sen hier kort het zeehavenbeleid vóór 2004 om vervolgens in t e gaan op de aanleiding voor het opst ellen van de Not a Zeehavens.

Pagina 13 van 64


Zeehavenbeleid voor 2004 De voornaam st e doelst elling voor het zeehavenbeleid is door de j aren heen gelij k gebleven, nam elij k: behoud en waar m ogelij k verst erking van de concurrent iekracht van de zeehavens ( Minist erie VenW, 1999) . Bet rokkenheid en m edeverant woordelij kheid van het Rij k De m edeverant woordelij kheid van het rij k voor de zeehavens was in de j aren zest ig, zevent ig en t acht ig aanm erkelij k grot er dan nu het geval is. Dit vond beleidsm at ig zij n weerslag in de not a Zeehavenbeleid van de Rij ksoverheid ( 1966) en het Eerst e St ruct uurschem a Zeehavens ( 1984) . Het laat st genoem de st ruct uurschem a om vat t e een Planologische Kernbeslissing ( PKB) voor de vier nat ionale zeehavengebieden. Tij dens de econom ische recessie in de j aren t acht ig, koos het rij k voor een verdere verst erking van de Nederlandse m ainport s. Rot t erdam en Schiphol/ Am st erdam werden aangem erkt als m ot oren van de econom ie en ont vingen gericht e invest eringsim pulsen. I n de periode erna is niet de bet rokkenheid, m aar wel de m edeverant woordelij kheid van de rij ksoverheid verm inderd. Een apart e Planologische Kernbeslissing voor de zeehavengebieden werd aan het eind van de j aren t acht ig niet m eer nodig geacht . Het concept Tweede St ruct uurschem a Zeehavens werd onder gebracht in het Tweede St ruct uurschem a Verkeer en Vervoer ( SVV I I , 1990) . Ook t rok het rij k zich t erug uit de havenschappen en ver m inderde zij n financiële bij dragen aan de zeehavens. Hierm ee werd de lij n ingezet naar een m eer zelfst andige rol van de havenbeheer ders. Het rij k nam een m eer voorwaardenscheppende posit ie in. De ( eerst e) Voort gangsnot a Zeehavenbeleid verscheen in 1995. I n de periode 1999- 2004 gold de Tweede Voort gangsnot a Zeehavenbeleid van decem ber 1999. Hierbij lag het accent van het rij ksbeleid op vergrot ing van de com m erciële slagkracht van de zeehavens, op int ensivering van de sam enwerking binnen het goederenver voernet werk, op verbet ering van de bereikbaarheid van de zeehavens en op het bevorderen van de leefbaarheid en de veiligheid in de zeehavengebieden, m et nam e rond de grot e st eden. Aanleiding voor de Not a Zeehavens De Tweede Voort gangsnot a Zeehavenbeleid liep eind 2004 af. I n com binat ie m et de wens van het kabinet voor een bet er beleidskader om de concurrent ieposit ie van de Nederlandse zeehavens op zij n m inst t e behouden en bij voorkeur t e verst er ken, leidde dit t ot het opst ellen van de not a Zeehavens: ankers van de econom ie. Volgens deze not a is door t oenem ende int ernat ionale concurrent ie de posit ie van de Nederlandse zeehavens niet gegarandeerd. Hierdoor best ond er zorg over het afnem end aandeel van de zeehavens voor de Neder landse econom ie. Bij voorbeeld op het vlak van de overslag verloren Nederlandse zeehavens m arkt aandeel aan andere zeehavens in de Ham burg- Le Havre range ( HLH- range) . Tussen 1992 en 2003 nam het m arkt aandeel af van 49,2% naar 45,5% ( zie t abel 16 in het Acht ergronddocum ent van de Not a Zeehavens( MinVenW, 2004a) ) . De t oegevoegde waarde en de werkgelegenheid t en opzicht e van Nederland als geheel nam t ot 2002 af. Vanaf 2002 nam het aandeel in de t oegevoegde waarde weer t oe. Dat gold echt er niet voor het aandeel in de overslag en werkgelegenheid. De not a Zeehavens: ankers van de econom ie verschilt op m eerdere punt en van de Tweede Voor t gangsnot a Zeehavenbeleid. Er was behoeft e aan een beleidskader om duidelij ke keuzes t e m aken vóór handhaving en verst erking van de

Pagina 14 van 64


concurrent ieposit ie van de zeehavens. Dat gebeurde door op drie t erreinen priorit eit en vast t e st ellen: I n de eerst e plaat s kiest de not a een duidelij kere hiërarchische rangschikking van beleidsdoelst ellingen door het accent t e leggen bij onderst euning van de econom ische groei ( vandaar de t it el van de not a) , m aar wel binnen de randvoorwaarden van m ilieu en veiligheid ( hfdst . 4 van de Not a Zeehavens) . Ten t weede present eert de not a een afwegingskader voor invest eringen in havens. Geredeneer d vanuit het nat ionaal belang werd hierbij priorit eit gegeven aan respect ievelij k de m ainport Rot t erdam als de belangrij kst e Nederlandse haven, gevolgd door de havens van Am st erdam en Zeeland en t en slot t e de ander e zeehavens ( t e vinden in par. 5.3.2 van de Not a Zeehavens) . Ten der de m aakt de not a m eer dan de voorgaande duidelij k welke beleidsact ies worden uit gevoerd en wie daarvoor verant woordelij k is ( zie bij lage 1 van de Not a Zeehavens) . I s het probleem dat aanleiding gaf t ot de not a nog st eeds act ueel? I nt ernat ionale concurrent iedruk voor een m ondiaal operer ende sect or als zeet ransport is alt ij d aanwezig en krij gt zelfs m eer belang in het licht van de econom ische crisis. De econom ische crisis legt een ext ra druk op de concurrent ieposit ie van de Nederlandse zeehavens. De cij fers van de Rot t er dam se haven lat en zien dat in 2010 een groei is opget reden van 11,1% t en opzicht e van 2009 ( j aarcij fers 2010 Havenbedrij f Rot t erdam ) . Het m arkt aandeel van Rot t erdam in de Ham burg- le Havre Range is in 2009 en 2010 t oegenom en, m aar begin 2011 is Ham burg bezig m et een inhaalslag. Alle WLO- scenario’s gaan uit van een st erke groei van goeder enst rom en, m et nam e die van cont ainers ( CPB, AVV & KiM, 2006) . Vanwege de noodzaak van het accom m oder en van deze verwacht e gr oei, het borgen van de concurrent ieposit ie van de Neder landse zeehavens, en m et het oog op de gevolgen voor de leefom geving en de veiligheid, is de problem at iek uit 2004 in 2011 onverm inderd act ueel. Wat was de oorzaak van het probleem ? Als belangrij kst e oorzaken voor het probleem van een m ogelij ke afnem ende concurrent ieposit ie van de Nederlandse zeehavens ( m et als gevolg een negat ief effect op de Nederlandse econom ie) noem t de Not a Zeehavens het ont breken van een Europees level playing field ( gelij k speelveld) , de knelpunt en in de beschikbare ruim t e en acht erlandverbindingen, en int ernat ionale ont wikkelingen. Om dat zeehavens operer en in een int ernat ionale cont ext zij n int ernat ionale ont wikkelingen belangrij k voor de ont wikkeling van de Nederlandse zeehavens en bieden ze zowel kansen als bedreigingen voor hun concurrent ieposit ie. Europees t ransport beleid is gericht op een efficiënt e m arkt en de realisat ie van eerlij ke en vrij e concurrent ie, ofwel; het creëren van een level playing field. Hiert oe zij n vanuit de EU regels voor st aat st eun opgest eld. De uit voering van deze regels biedt voor nat ionale overheden een zekere beleidsruim t e en wordt door de EU-

Pagina 15 van 64


landen verschillend geïnt erpret eerd. Het result aat is dat er veel onduidelij kheid best aat over de wij ze en om vang van overheidsst eun van de Europese landen aan hun zeehavens en de gev olgen hiervan voor hun concurrent ieposit ies ( AVV, 2004) . Daarnaast leiden verschillen t ussen landen in regelgeving op het gebied van m ilieu en veiligheid t ot verst oring van het level playing field, bij voorbeeld de regelgeving rondom gassing van lading ( De Langen et al., 2003) . De knelpunt en in de acht erlandverbindingen van de Nederlandse zeehavens kom en aan de orde in de Not a Mobilit eit ( m inist eries VenW en VROM, 2004) . De Nederlandse wegen en spoorwegen werden in vergelij king m et de om ringende landen m inder gewaardeer d ( World Econom ic Forum , 1999) . De knelpunt en m et bet rekking t ot acht erlandverbindingen zij n nog st eeds act ueel, zowel aan de ‘voorkant ’ ( t oegang t ot de haven van Am st erdam ) als aan de ‘acht erkant ’ ( acht erlandverbindingen zoals de A15) . I nt ernat ionale ont wikkelingen leidden t ot groeiende m aar verschuivende goederenst rom en, m et nam e van cont ainers. De Not a Zeehavens noem t als belangrij kst e econom ische en logist ieke t rends waar de Nederlandse zeehav ens in de periode t ot 2020 m ee t e m aken krij gen: • verdergaande globalisering en liberalisering van de wereldeconom ie en een verdere geografische verschuiving van de product ie naar Oost - Azië; • verschuiving van product iepat ronen en logist ieke processen door de uit breiding van de Europese Unie en de opkom st van Rusland; • schaalvergrot ing in t ransport en logist iek; • opkom st van nieuwe bulkst rom en en indust rieën. Deze ont wikkelingen en hun bet ekenis voor de Nederlandse zeehavens worden in de Not a Zeehavens ( zie hfdst . 3) t oegelicht . KiM - be sch ou w in g De zorg uit 2004 voor het afnem end aandeel van de zeehavens in de Nederlandse econom ie was feit elij k t erecht . Tot 2002 was er spr ake van een afnem end aandeel van de Neder landse zeehavens op het punt van t oegevoegde waarde en werkgelegenheid. Daarnaast nam het aandeel in de overslag in de Ham burg- le Havre range af. Toch const at eert het KiM dat naar aanleiding van de t oenm alige probleem per cept ie een aant al opm erkingen gem aakt kan worden: 1. De eerst e bet reft de vraag hoe erg het is dat het aandeel van de zeehavens in de Nederlandse econom ie afnam . De t oegevoegde waarde in de zeehavens gr oeide wel in absolut e zin. De werkgelegenheid in de zeehavens nam in absolut e t erm en licht af ( Ecorys, 2004) . Dit was voor een belangrij k deel het gev olg van de groei van andere sect oren in de Nederlandse econom ie. I n de periode v oor 2002 groeide de t oegevoegde waarde en werkgelegenheid in de overige sect oren harder dan die in de zeehavens in de periode v oor 2002. 2. Een t weede opm erking is dat door de st erke groei van het m arit iem e cont ainervervoer de andere zeehavens in de HLH- range ook in st aat waren kost envoordelen t e genereren en zo m arkt aandeel wist en t e winnen. De Nederlandse zeehavens werden niet zwakker m aar de concurrent en werden door het groeiende cont ainervervoer st erker.

Pagina 16 van 64


3.

4.

5.

De derde is dat m ogelij ke verklaringen voor een afnem end m arkt aandeel gezocht kunnen worden in de opkom st van Oost - en Cent raal- Europa. Vooral de haven van Ham burg profit eerde hier van. Een m ogelij ke verklaring had gelegen kunnen liggen in een wij ziging in de sam enst elling van de overslag. Deze is echt er in de periode 2006- 2009 in Rot t erdam nauwelij ks veranderd ( Erasm us Universit eit Rot t erdam , 2010) en is daarm ee geen verklaring voor het afnem end aandeel van de Nederlandse zeehavens. Ten slot t e ont breekt in de probleem analyse als m ogelij ke oorzaak voor het afnem ende aandeel de invloed van verschillen in t arieven die door de havens in de HLH- range worden gehant eerd op de concurrent ieposit ie. Hoge ( cont ainer) overslagt arieven in Rot t erdam ( CRA, 2004; ABN- AMRO, 2009) zouden ook bij kunnen dragen aan de verklaring, al zij n capacit eit sbeperkingen en congest ie belangrij ker voor klant en dan t arieven ( CRA 2004) .

Na 2002 nam het aandeel van de Neder landse zeehavens in het BNP weer t oe. Nog voor het uit kom en van de Not a Zeehavens was er dus sprake van herst el. Dit gold echt er niet voor de werkgelegenheid en het aandeel in de cont aineroverslag. Om dat onduidelij k was of dit herst el t ij delij k was of st ruct ureel was de zorg over het afnem end m arkt aandeel t erecht . 2 .2

W a a r om is de ( Rij k s- ) ov e r h e id ve r a n t w oor de lij k ? Waarom rekende de overheid het t ot haar verant woordelij kheid om het probleem op t e lossen? De Not a Zeehavens ( in hfdst . 4) legit im eert overheidsbeleid op het gebied v an zeehavens als volgt : De concurrent iekracht van zeehavens wordt weliswaar prim air bepaald door de bedrij ven in en rondom de zeehaven zelf, m aar deze wordt ook beïnvloed door overheidsregels en de wij ze waarop een zeehaven wordt beheerd. Daarnaast heeft de overheid verant woordelij kheden in het houden van t oezicht , financiering van infrast ruct uur, bereikbaarheid, beschikbaarheid van ruim t e en een goed vest igingsklim aat , onderwerpen die van invloed zij n op de concurrent ieposit ie. I n Nederland wordt het havenbeheer v eelal gezien als een overheidst aak. De overheidst aak m et bet rek king t ot het beheer van de zeehavens is gedelegeerd aan een overheidsbedrij f ( havenbedrij f Rot t erdam ) , een gem eent elij ke dienst ( haven Am st erdam ) of via een gem eenschappelij ke regeling aan een havenschap, zoals: • Groningen Seaport s ( de provincie Groningen en de gem eent en Delfzij l en Eem sm ond) ; • Havenschap Moerdij k ( de provincie Noord- Brabant en de gem eent e Moerdij k) ; • Zeeland Seaport s ( de provincie Zeeland en de gem eent en Vlissingen, Borsele en Terneuzen) . Waarom lag de verant woordelij kheid op rij ksniveau ( en niet op decent raal of EU niveau) ? Hoe was de verant woordelij kheid vorm gegeven en waarom op die m anier? De verant woordelij kheid van de overheid is het borgen van publieke belangen en ligt zowel op rij ksniveau, als op decent r aal en Europees niveau. Rol nat ionale overheid Vanwege het belang van de zeehavens voor de Nederlandse econom ie voert Nederland een nat ionaal zeehavenbeleid ( zie hfdst . 2 van de Not a Zeehavens) .

Pagina 17 van 64


De Not a Zeehavens st elt in hoofdst uk 5 dat de nat ionale overheid in grot e m at e verant w oordelij k is voor verschillende concurrent ieposit ie- beïnvloedende fact oren, zoals: • de ber eikbaarheid over de acht erlandverbindingen; • ( het financieren van) infrast ruct uur; • de beschikbaarheid van ruim t e; • een accept abele adm inist rat ieve last endruk; • een goede naut ische veiligheid; • een goed nat ionaal vest igings- en ondernem ingsklim aat ( m et speciale aandacht voor de arbeidsm arkt ) . Daarnaast is de rol van de rij ksoverheid t en aanzien van buisleidingen ( een belangrij k deel van de vloeist offen en gassen wordt per buisleiding vervoerd) beperkt t ot zonering en ruim t ereserveringen, zoals het beheer van de buisleidingst raat Rot t erdam - Ant werpen. De rij ksoverheid draagt bovendien verant woordelij kheid voor een goede zeewering, een goede wat erkwalit eit en een goed wat er beheer. Bij regelgeving en m et nam e als het gaat om naleving en uit voering van die regelgeving zij n m eerdere depart em ent en bet rokken, zoals de Douane ( m in. Financiën) , de nieuwe Voedsel en Waren Aut orit eit ( m in. LNV) , I nspect ie Verkeer en Wat erst aat ( m inVenW) en VROM- inspect ie. De t aken van de overheid kom en in de Not a Zeehavens t ot uit ing in de t rekkersrol in de uit voeringagenda ( in bij lage 1 van de Not a Zeehavens) . I n de m eest e gevallen heeft de rij ksoverheid ( de m inist eries VROM, LNV, EZ, m aar vooral VenW) zich als t rekker opgewor pen. De belangrij kst e Nederlandse zeehaven, die van Rot t erdam , is per 1 j anuari 2004 verzelfst andigd. Ongeveer 70% van de aandelen is in handen van de gem eent e Rot t erdam en ongeveer 30% in handen van het rij k. De rij ksoverheid heeft deze verzelfst andiging onderst eund, m aar heeft daarbij ook de nat ionale en publieke belangen van de Rot t er dam se haven geborgd. Taken m edeoverheden Op decent raal niveau geldt dat de provincies en gem eent en waarin een zeehaven is gelegen in hun beleidsplannen aandacht m oet en best eden aan de verdere ont wikkeling. Dit bet ekent onder m eer dat de zeehav ens voldoende ruim t e krij gen t oebedeeld in st reek- en best em m ingsplannen. Zo nodig invest eert m en zelf in ruim t e voor nieuwe bedrij vigheid. Een andere v oorwaarde is dat m edeov erheden rekening dienen t e houden m et best aande m ilieu- en veiligheidsnorm en en regelgeving op het gebied van nat uurbescherm ing, waaronder de Flora- en Faunawet en de Nat uurbescherm ingswet . Verder is het van belang dat zeehavent erreinen goed voorzien zij n van infrast ruct uur. Voor ont sluit ende infrast ruct uur kunnen deze overheden m iddelen uit de Brede Doeluit kering inzet t en. Daarnaast is het aan m edeoverheden t e zorgen voor de uit voering van een aant al publieke t aken. Het gaat dan vooral om t oezicht op de t oepassing van norm en voor

Pagina 18 van 64


m ilieuoverlast ( em issies, geluid) en veiligheid van om wonenden door zeehavenact ivit eit en. Tot slot hebben gem eent en t ot t aak t oe t e zien op de beveiliging van zeehavenact ivit eit en t egen t errorist ische of andere gewelddadige aanslagen. Hieronder valt ook het inform eren van het rij k over deze beveiliging. I n t oenem ende m at e is EU- regelgeving bepalend voor het nat ionale zeehavenbeleid. Het gaat hier om regels bet reffende st aat st eun, concurrent iebevordering en m ilieuwet geving. KiM - be sch ou w in g We const at er en dat de legit im at ie voor een nat ionaal zeehavenbeleid op t wee pij lers rust : 1. De bet ekenis van de zeehavens voor de Nederlandse econom ie m aakt dat het funct ioneren van de zeehavens een nat ionaal belang heeft . 2. Uit hoofde van bepaalde v erant woordelij kheden speelt de rij ksoverheid een rol in het funct ioneren van de zeehavens. Vanwege de nat ionale belangen ( het belang voor de Nederlandse econom ie) wordt er een nat ionaal zeehavenbeleid gevoer d. Bij de verzelfst andiging van de haven van Rot t erdam speelden vier t hem a’s: cont inuït eit en kwalit eit van de havenvoorzieningen, efficiënt e m arkt verhoudingen, naut ische veiligheid en duurzaam ruim t egebruik. Deze t hem a’s zij n geïdent ificeerd in de rapport en De publieke belangen bij de verzelfst andiging van het GHR ( 2002) en Cont ourennot a Borgingskader Nat ionale Belangen Mainport Rot t erdam ( 2005) . Het KiM kan zich in drie van de vier t hem a’s vinden, m aar vraagt zich af of m et het t hem a cont inuït eit en kwalit eit van de havenvoorzieningen alt ij d een publiek belang gediend is. Wanneer er m arkt im perfect ies opt reden en vraag en aanbod niet m eer in balans zij n, is vanuit econom isch perspect ief sprake van m arkt falen en best aat er een publiek belang. Maar als om andere redenen de kwalit eit van de havenvoorzieningen onvoldoende zouden zij n waardoor ze leiden t ot een slecht er vest igingsklim aat is wel sprake van een probleem , m aar vanuit welvaart st heoret isch perspect ief is dan geen sprake van een publiek belang. 2 .3

D oe le n Welke doelst elling heeft de overheid geform uleerd voor de oplossing van het probleem ? Hoe is het realiseren van de doelst elling m eet baar gem aakt ? Doelst elling Het doel van het zeehavenbeleid, zoals geform uleerd in hoofdst uk 4 van de Not a Zeehavens, is de m aat schappelij ke m eerwaarde van de zeehavens voor de Nederlandse econom ie t e verst erken. Dit doel zou bereikt m oet en worden door de int ernat ionale concurrent iekracht van de Nederlandse zeehavens t e verbet er en, binnen de randvoorwaarden van leefom geving en veiligheid. Met dit doel zij n voor de periode 2005- 2010 drie hoofdlij nen ( in hfdst . 5 van de Not a Zeehavens) geform uleerd: • Markt werking: verbet er en van de m arkt om st andigheden voor havengerelat eerde bedrij ven; • Capacit eit : in st and houden en verbet er en van de bereikbaarheid van de zeehavens en het realiseren van fysieke ruim t e voor groei;

Pagina 19 van 64


•

Randvoorwaarden: reguler en en bevorderen van de veiligheid en de kwalit eit van de leefom gev ing.

Na het uit brengen van de Not a Zeehavens zij n enkele beleidsdoelen verder uit gewerkt : duurzaam heid ( Minist erie Verkeer en Wat erst aat , 2008) , sam enwerking t ussen zeehavens ( kabinet sreact ie, 26 j uni 2009) en een econom ische visie op de lange t erm ij nont wikkeling van Mainport Rot t erdam ( Minist eries EZ, VROM en VenW, 2009) . Duurzaam heid Er is st eeds m eer belangst elling voor duurzam e ont wikkeling, ook op het gebied van zeehavens. Deze belangst elling leidde t ot nader e uit werking van de t weede doelst elling uit de Not a Zeehavens: randvoorwaarden en t oezicht . De visie en de inst rum ent en voor verbet ering van de veiligheid en kwalit eit van de leefom geving zij n uit gewerkt in de Beleidsbrief Duurzam e Zeehavens - Zeehavens als draaischij ven naar duurzaam heid - uit 2008. Het gaat hier om Europese en int ernat ionale inzet ( CO2 - reduct ie, bronbeleid em issies, wereldst andaard walst room ) , subsidieprogram m a’s voor innovat ie en duurzaam heid en de verbet ering van afvalafgift e en –inzam eling. De Beleidsbrief Duurzam e Zeehavens past binnen de doelst ellingen van de Not a Zeehavens, m aar is geen onderwerp van deze beleidsdoorlicht ing. Sam enwerking I n 2009 is - op verzoek van de Tweede Kam er - een kabinet sreact ie geform uleerd op de rol van het rij k waar het gaat om de sam enwerking t ussen de Nederlandse zeehavens. Een bet er e sam enwerking zou bij kunnen dragen aan de m aat schappelij ke welvaart . Het KiM onderzocht in 2008 de sam enw erkingsvorm en t ussen zeehavens en concludeerde dat sam enwerking bij kan dragen aan het ( bet er) facilit eren van de groei in ladingsst rom en binnen randvoorwaarden van duurzaam heid en aan het opt im aal inzet t en van overheidsinvest eringen. Sam enwerking vindt al plaat s op vooral publieke en niet - com m ercieel gevoelige onder werpen, onder andere in de Nat ionale Havenraad. Ext ra voordelen van m eer com m erciële sam enwerking ( m arket ing, bundeling van dienst en) kunnen liggen op het gebied van bij voorbeeld kost enreduct ies en duurzaam heid. I n de kabinet sreact ie van 2009 heeft het kabinet aangegeven zich t e kunnen vinden in de conclusies van het KiM ( Nat ionaal Zeehavenbeleid 2005- 2010, brief aan de Tweede Kam er 29862 nr 15) en sam enwerking aan t e m oedigen. I n het Proj ect Randst ad 2040 wordt sam enwerking t ussen zeehavens vorm gegeven in de Havenalliant ie. Naast de m inist eries van VROM, EZ en VenW zij n hierin ook de havens van Rot t erdam , Am st erdam , Groningen en Zeeland vert egenwoordigd. Econom ische visie De m inist eries van Econom ische Zaken, Verkeer en Wat erst aat en VROM hebben m et m edewerking van het Havenbedrij f Rot t erdam in 2009 een econom ische visie op de lange t erm ij nont wikkeling van Mainport Rot t erdam ont wikkeld ( Minist eries EZ, VROM en VenW, 2009) . I n deze visie wil de rij ksoverheid dat Mainport Rot t erdam zich onderscheidt van andere havens door kwalit eit . Dit begrip krij gt in de visie drie dim ensies:

Pagina 20 van 64


• • •

de econom ische dim ensie: vest igingsfact oren als innovat ieverm ogen, bereikbaarheid, arbeidsm arkt et cet er a; de net werkdim ensie: goede connect ivit eit van Rot t erdam en Nederland door goede infrast ruct uur; de duurzaam heidsdim ensie: o.a. m ilieu, klim aat en ruim t egebruik.

Meet baarheid De doelst elling om t rent het verst erken van de m aat schappelij ke m eerwaarde is in de Not a Zeehavens m eet baar gem aakt . Hiervoor zij n de volgende m eet bar e indicat oren gedefinieerd ( par. 6.1 van de Not a Zeehavens) : • De direct e t oegevoegde waarde en de werkgelegenheid die de bedrij ven in de zeehavengebieden genereren, groeien t en m inst e in het zelfde t em po als het brut o nat ionaal product en de nat ionale werkgelegenheid; • De indirect e t oegevoegde waarde en werkgelegenheid die de bedrij ven in de zeehavengebieden daar en elders in het land genereren,blij ven behouden; • De Nederlandse m arkt aandelen per m arkt sect or in de Ham burg- Le Havrerange blij ven op zij n m inst gelij k; • I n de zeehav engebieden is nieuwe ( havengerelat eerde) bedrij vigheid aan het havenen indust rieel com plex t oegevoegd; • De groei van privat e invest eringen in zeehavengebieden is m inim aal gelij k aan de groei van de nat ionale invest eringen. Over de voort gang van bovengenoem de indicat oren wordt j aarlij kse gerappor t eerd in de Havenm onit or. I n de Havenm onit or 2005 ( RebelGroup Advisory en Buck Consult ant s I nt ernat ional, 2006) is de indicat or ‘bedrij vendynam iek en bedrij fsvest igingen’ t oegev oegd. KiM - be sch ou w in g Het overheidsbeleid heeft geant icipeerd op int ernat ionale ont wikkelingen als schaalvergrot ing, t oenem ende concurrent iedruk en m ondialisering door onder andere m et de aanleg van infrast ruct uur ( aanleg Maasvlakt e 2, Bet uwerout e) in t e spelen op de verwacht e gr oei. Hoewel de aanleg van infrast ruct uur een van de belangrij kst e overheidsinst rum ent en is, is niet onderzocht of dit de m eest effect ieve vorm van beleid is geweest . De t erm en ’het verst erken van de m aat schappelij ke m eerwaarde’ en ‘de int ernat ionale concurrent ieposit ie’ zij n t e algem een gest eld en daardoor m oeilij k m eet baar. Form ulering van m inder algem ene subdoelen vergroot de kans op een bet er e m eet baarheid en m aakt het m akkelij ker causale relat ies m et beleidsact ies t e leggen. Het is wenselij k om de int ernat ionale concurrent ieposit ie nader t e specificeren door different iat ie in goederenst rom en en m arkt en en wat deze bij dragen aan de t oegevoegde waarde. I n de Not a Zeehavens wordt opgem erkt dat de gehant eerde indicat oren m aar beperkt aangeven of het beleid succesvol is geweest om dat veel andere par t ij en ze beïnvloeden. Ook st aat aangekondigd dat gezocht wordt naar een set van variabelen die het slagen van het beleid bet er in kaart kan brengen. I n 2007 is door de Dienst Verkeer en Scheepvaart ( DVS) onderzocht welke variabelen de concurrent ieposit ie van de Nederlandse zeehavens bepalen. Op basis van deze variabelen zouden dan indicat oren ont wikkeld m oet en worden. I nm iddels is het

Pagina 21 van 64


kenget al ‘afgift ecij fers scheepsafval in zeehavens’ opgenom en in de begrot ing 2012. Voor de ont wikkeling en de effect m et ing van t oekom st ig beleid doet het KiM de aanbeveling uit t e gaan van concret er e beleidsdoelen die het belang van de Nederlandse zeehavens voor de Neder landse econom ie dienen en gebruik t e m aken van indicat oren die bet er passen bij deze concret er geform uleerde doelst ellingen. Hierbij dient wel aangeslot en t e worden bij de wij zigingen die zij n voorgest eld om de beleidsver ant woording t e verbet eren via “ verant woord begrot en” ( Minist erie Fin, 2011) .

Pagina 22 van 64


3

Beleidsrealisat ie

I n dit hoofdst uk beschrij ven we de inzet van inst rum ent en, beleidsact ies en m iddelen en het verloop van de uit voering en bedrij fsvoering. Het bet reft de beleidsdoorlicht ingsvragen 6, 7 en 10. Belangrij kst e conclusies: • De belangrij kst e inst rum ent en die de rij ksoverheid heeft ingezet om het zeehavenbeleid uit t e voeren bet reffen een efficiënt ere inricht ing van overheidst aken, subsidiër ing, wet - en regelgeving en het facilit er en van int ernat ionale sam enwerking. • De belangrij kst e act ies uit de act ieagenda zij n uit gevoerd of zij n in uit voering. • De ingezet t e financiële m iddelen op art ikel 35.02 worden in de beschouwde periode st eeds m inder. Syst em at isch is m inder uit gegeven dan begroot . • Alleen van de regeling Haven I nt erne Pr oj ect en kan gezegd worden dat die niet doelm at ig was. Deze regeling is daarom ook beëindigd. 3 .1

I n ze t in st r um e n t e n Welke inst rum ent en werden ingezet ? Hoe was de sam enhang t ussen de inst rum ent en? Was er sprake van overlap? I nst rum ent en Om de doelen uit de Not a Zeehavens t e bereiken zij n diverse overheidsinst rum ent en ingezet . De onderst aande t abel geeft voor de drie beleidsdoelen weer om welke inst rum ent en het gaat .

Ta be l 3 .1

D oe l

I n st r u m e n t

Relat ies t ussen

Markt werk ing

Een efficiënt ere inr icht ing van overheidst ak en om de t oezicht slast

beleidsdoelen en

verbet eren

voor bedrij ven t erug t e dr ingen.

inst rum ent en

I nnovat iest im uleringsprogram m a’s en onder st eunen van

Bron: Minist erie van

kennisont w ikkeling.

Verkeer en

Beïnvloeding van EU voor m eer t ransparant ie en har m onisat ie van

Wat erst aat , 2004b,

st aat st eun voor zeehavens in de EU.

hoofdst uk 5

Het verbet eren van het v est igingsk lim aat , w aaronder ruim t ebeschik baarheid, afgest em d onderwij s en een aant rekk elij ke leefom gev ing. Het veiligst ellen van de cont inuït eit en kwalit eit van de havenvoorziening. Het facilit eren van nat ionale sam enwerking t ussen zeehav enbeheerders bij het uit oefenen van publieke t aken. Het onderst eunen van gr ensoverschr ij dende sam enw erking t ussen zeehav ens en afst em m ing van lokaal, regionaal en nat ionaal beleid in de Schelde- m onding en het Eem s- Dollard gebied. Het verbet eren van de m ark t oriënt at ie van het loodsw ezen via m arkt conform e t arieven en het onderst eunen van Europese init iat iev en t ot liberalisering. Prom ot ieact iv it eit en en belangenbehart iging t en behoev e van de

Pagina 23 van 64


Nederlandse zeehav ens en de daar gevest igde bedrij v en. Het accom m oderen van doorv oer van goeder en vanw ege het econom ische belang. Randvoorwaar den en

Het bevorderen van lev el playing field door int ernat ionale

t oezicht

afst em m ing van regelgev ing van en t oezicht op de randvoorwaarden ( leefom geving en veiligheid) . I nt er nat ionale afst em m ing m ilieudossiers. Vogel- en Habit at r icht lij n. Veiligheid en beveiliging verst erken.

Capacit eit in st and

Wegwerken acht er st allig onderhoud zeet oegang en

houden

acht erlandverbindingen. Capacit eit suit breiding zeet oegang en acht er landverbindingen. Nieuw e ruim t e scheppen en best aande r uim t e bet er benut t en. Havenint erne infrast ruct uur overdragen aan beheerders en bedrij fslev en.

Deze inst rum ent en zij n in de Not a Zeehavens uit gewerkt in de vorm van beleidsact ies in de uit voeringsagenda van de Not a Zeehavens ( zie bij lage 1 van de bet reffende not a of bij lage E van dit rapport ) . Sam enhang I n de clust ering van de beleidsagenda kom t de sam enhang t ussen diverse act ies t ot uit ing. Het st room lij nen van overheidsint ervent ies en de reduct ie van adm inist rat ieve last en houden bij voorbeeld beide verband m et het t erugdringen van de last en ( adm inist rat ieve) van inspect ies en de overheidscont roles bij bedrij ven. Verm indering van adm inist rat ieve last en heeft op zij n beurt posit ieve effect en op het st im uleren van innovat ie en verbet er ing van het vest igingsklim aat . De sam enhang kom t daarnaast t ot uit ing in de beleidsact ies w aarin de inst rum ent en vert aald zij n ( zie par. 3.2) . KiM - be sch ou w in g De overheid beschikt in algem ene zin over een breder palet aan inst rum ent en ( SEO, 2007) dan de inst rum ent en die in de Not a Zeehavens een plaat s hebben gekregen. Of de m ix van inst rum ent en die in de not a is ingezet de m eest opt im ale m ix is, en of m ogelij k een andere m ix bet er bij de beleidsdoelst ellingen zou hebben gepast , is binnen deze beleidsdoorlicht ing niet door het KiM onderzocht . 3 .2

Ve r loop va n de u it voe r in g e n be dr ij fsvoe r in g Wat is bekend over de uit voering van het beleid? De inst rum ent en die ingezet zij n om de doelst ellingen uit de Not a Zeehavens t e bereiken zij n vert aald in een aant al beleidsact ies ( zie bij lage 1 uit de Not a Zeehavens en bij lage E vanrapport ) . De beleidsact ies vert onen een zekere sam enhang. Die blij kt duidelij k als we de act ies bezien vanuit de invalshoek van de t wee zeehavenfunct ies ( Dienst Verkeer en Scheepvaart , 2007) : • knooppunt van goeder enst rom en; • vest igingsplaat s voor bedr ij ven.

Pagina 24 van 64


Van de 19 beleidsact ies uit de Not a Zeehavens die gericht zij n op verbet ering van de concurrent ieposit ie zij n er 17 gericht op de knooppunt funct ie en 7 t evens op de vest igingsplaat sfunct ie. Van de 7 beleidsact ies die gericht zij n op de randvoorwaarden en het t oezicht hebben er 5 bet rekking op de knooppunt funct ie en 5 op de v est igingsplaat sfunct ie. De 8 beleidsact ies die gericht zij n op de capacit eit hebben alle bet rekking op de knooppunt funct ie. Er zij n nog 4 algem ene beleidsact ies genoem d: deze zij n alle gericht op beide funct ies. De proj ect en voor infrast ruct uur hebben alle bet rekking op de knooppunt funct ie. Sam engevat heeft bij na 90% van de beleidsact ies bet rekking op de knooppunt funct ie en bij na 40% op de vest igingsplaat sfunct ie ( algem ene beleidsact ies en infrast ruct uurproj ect en niet m eegerekend) . Een aant al act ies beïnvloedt beide funct ies. Vanwege het grot e aant al beleidsact ies in de act ieagenda hebben we voor deze analyse 18 van de m eest represent at ieve beleidsact ies geselect eerd. Dit hoofdst uk gaat alleen in op de m at e waarin de geselect eerde act ies zij n uit gevoerd. Hoofdst uk 4 legt de relat ie t ussen de act ies, de inst rum ent en, beleidsdoelen en de indicat oren. Hieronder beant woorden we voor elk van de geselect eerde beleidsact ies hoe de uit voering van de voorgest elde act ies vorm heeft gekregen. M a r k t w e r k in g ve r be t e r e n Ten aanzien van de beleidsdoelst elling t ot verbet ering van de m arkt werking is de uit voering van de volgende beleidsact ies beoor deeld: • st room lij nen overheidsint ervent ies; • verst erken innoverend ver m ogen havensect or; • verbet er en vest igings- en ondernem ingsklim aat ; • verzelfst andiging zeehavenbeheer; • het loodsendossier. St room lij nen overheidsint ervent ies Het st room lij nen van overheidsint ervent ies bet reft het t erugdringen van de t oezicht last in de zeehavens m et bet rekking t ot cont role en inspect ie, onder andere door bet ere sam enwerking t ussen de verschillende overheidsdienst en en bedrij ven. Het havenbedrij fsleven m oet hierdoor sneller, slagvaardiger en zonder concurrent ieverst oring kunnen opereren. De voorgest elde act ies t ot het st room lij nen van overheidsint ervent ies zij n uit gevoerd. I n eerst e inst ant ie is een int erdepart em ent ale overlegst ruct uur ingest eld om de geconst at eerde problem en aan t e pakken. I nm iddels wordt door de verschillende dienst en sam engewerkt m et de douane als eerst e aanspreek punt voor de cont role op scheepsladingen ( I VW, 2010) . Cont roles kunnen hierdoor zoveel m ogelij k in een keer plaat svinden zonder ext ra opont houd. De im plem ent at ie is inm iddels overgenom en door I VW ( I nspect ie Verkeer en Wat erst aat ) in de vorm van het proj ect Eenduidig Toezicht en vervolgens het proj ect Vernieuwing Toezicht . I n 2007 is een nulm et ing uit gevoerd op de adm inist rat ieve last en en ervaren last en van t oezicht binnen het dom ein Vervoer over Wat er ( SI RA Consult ing, 2007) . Om de t oezicht last t e verm inderen zij n syst em en voor de geïnt egreer de elekt ronische gegevensuit wisseling t ussen overheidsdienst en en bedrij fsleven in de haven

Pagina 25 van 64


ont wikkeld. Het accent lag op int eroperabilit eit van de vele syst em en die werden ont wikkeld en het hergebruik van inform at ie. De gegevens worden door bedrij ven aan de douane en inspect iedienst en geleverd via zogehet en Port Com m unit y Syst em en. I n de haven van Rot t erdam gebeurde dat via Port I nfolink en in de haven van Am st erdam m et Port net . De syst em en zij n inm iddels sam engevoegd t ot Port Base. I n 2009 wer den er 30 m ilj oen elekt ronische bericht en verst uurd via het Port Com m unit y Syst em van Port base ( Port base, 2009) . De bedoeling was dit syst eem uit t e breiden naar een geïnt egreer d syst eem voor alle havens. Ten aanzien van de int egrat ie m et andere m odalit eit en valt op t e m erken dat binnenvaart , spoor en weg inm iddels zij n aangeslot en. Verst erken innoverend ver m ogen havensect or Overeenkom st ige doelst elling van deze beleidsact ies is om bij bedrij ven in de zeehavengebieden innovat ie t e st im uleren die is gericht op de t ransit ie naar duurzam e m obilit eit . I n dit kader was afgesproken dat er een Taskforce zeehaveninnovat ie in het Transum o- pr ogram m a werd opgenom en en dat gepart icipeer d zou worden in het innovat ieplat form . I n het Transum o- program m a zij n t en m inst e 3 proj ect en uit gevoerd in relat ie t ot de zeehaven. De beoogde Taskforce zeehaveninnovat ie is niet opgericht ( Tw eede Kam erbrief br.7443 Kam ervragen inzake voort gang act ies Not a Zeehavens. Kam erst uk 2007- 06- 14.) . Ter st im ulering van innovat ie op gebied van duurzam e zeehavenact ivit eit en is m edio 2010 het Zeehaveninnovat ieprogram m a ( ZI P) gest ar t ( St aat scourant nr 8842, 15 j uni 2010) . Proj ect en die in aanm erking willen kom en m oet en bij dragen aan de verduurzam ing op geluid, em issies, ruim t egebruik en wat erkwalit eit in de Nederlandse zeehavens. Verbet ering ondernem ings- en vest igingsklim aat Bij deze beleidsact ies st aat het verbet eren van het ondernem ings- en vest igingsklim aat in de zeehavengebieden cent raal. Het ondernem ingsklim aat in Nederland bet reft het overheidsbeleid t en aanzien van innovat ie, fiscalit eit , level playing field, arbeidsm arkt en kennis. Er is geen specifiek beleid voor zeehavengebieden. Afgesproken was hierover een indust riebrief uit t e brengen. Het m inist erie van EZ heeft in 2004 de indust riebrief uit gebracht ( Min. EZ, 2004) . Het vest igingsklim aat is een t aak voor m eerdere overheden ( rij k, provincie en gem eent en) en bedrij fsleven. Op rij ksniveau is dit beleidst errein vooral ondergebracht bij EZ ( nu: EL&I ) en onder ander e vert aald in het Program m a Pieken in de Delt a ( Min. EZ, 2006) en het Act ieplan Bedrij vent erreinen 2004- 2008 ( Min. EZ, 2004) . Beide zij n uit gevoerd. Program m a Pieken in de Delt a st eekt in op het verst erken en uit bouwen van econom ische clust ers die belangrij k zij n voor de econom ische concurrent ieposit ie. De haven van Rot t erdam is daar één van: het progr am m a richt zich op het Haven I ndust rieel Com plex, m et nam e op een im puls voor de arbeidsm arkt van het chem ieclust er door een nieuwe opleiding en de bouw van een oefenfabriek ( Min. EZ, 2010b ) . De haven van Am st erdam was bet rokken in het clust er innovat ieve logist iek & handel van het Noordvleugel- program m a van Pieken in de Noordvleugel ( Min. EZ, 2010a) .

Pagina 26 van 64


Het Act ieplan Bedrij vent er reinen ( Min. EZ, 2004) benoem t verder een aant al t opproj ect en, nam elij k: herst ruct urering van best aande en de ont wikkeling van nieuwe bedrij vent erreinen. Verzelfst andiging zeehavenbeheer Aan de verzelfst andiging van het havenbeheer in Rot t erdam lag een aant al redenen t en grondslag, waaronder m eer bedrij fsm at ig kunnen funct ioneren van het havenbedrij f, een grot ere professionalisering van st uring en t oezicht en de behoeft e aan een scherpere scheiding van nat ionale publieke en com m erciële t aken. Het doel van de verzelfst andiging was het veiligst ellen van de cont inuït eit en kwalit eit van de Rot t er dam se haven bij het verzelfst andigen van het zeehavenbeheer door bor ging van publieke belangen ( Not a Zeehavens) . Publieke belangen dienen bij voorkeur t e worden verankerd in een publiekrecht elij k kader ( Min. Financiën, 2001) . De nat ionale publieke belangen t en aanzien van de m ainport Rot t erdam zij n in vier cat egorieën onder t e verdelen ( MinVenW, 2005a) ; RebelGroup, 2002) : • de cont inuït eit en kwalit eit van de haven als vit ale schakel in de m ainport ; • efficiënt e m arkt verhoudingen: eerlij ke m ededinging en vrij e t oegang t ot de infrast ruct uur; • naut ische veiligheid; • duurzaam ruim t egebruik. Volgens de voort gangsrapport age aan de Tweede Kam er over de beleidsact ies uit de Not a Zeehavens ( 20 febr. 2007) zij n de afspraken die bij de verzelfst andiging zij n gem aakt over het borgen van de nat ionale belangen grot endeels geïm plem ent eerd. De belangen cont inuït eit en kwalit eit van de havenvoorziening en duurzaam ruim t egebruik zij n via best aande regelingen, arrangem ent en en overleg gebor gd. Het belang van de naut ische veiligheid is gebor gd in het kader van het Havenm eest erconvenant . Het vierde publieke belang, efficiënt e m arkt werking, kan worden geborgd door t ransparant ie van HbR t en aanzien van de havent arieven. Een convenant t ussen HbR en bet rokken br ancheorganisat ies over de j aarlij kse t ariefaanpassingen kan volst aan om m isbruik van m arkt m acht t e voorkom en. Op 1 j anuari 2004 is het Gem eent elij k Havenbedrij f Rot t erdam v erzelfst andigd in de vorm van een vennoot schap. Per 1 j anuari 2006 is de st aat m edeaandeelhouder. Dat geeft de haven st abilit eit . Het laat zien dat de overheid groot belang hecht aan de haven en vorm t t egelij kert ij d een belangrij k signaal naar de m arkt voor de int ernat ionale concurrent ieposit ie. Ook m aakt deze const ruct ie de uit voering van het Proj ect Mainport Rot t erdam m ogelij k. I n navolging van het havenbedrij f Rot t erdam is Zeeland Seaport s per 1 j anuari 2011 verzelfst andigd, en zij n Haven Am st erdam en Groningen Seaport s ook voornem ens kom end j aar t e verzelfst andigen. Het loodsendossier De result at en op het belangrij kst e onderdeel van het loodsendossier, t e wet en een regeling voor de t arieven, is bereikt . Voorafgaand aan de Not a Zeehavens was beslot en de invoering van m arkt werking bij het Loodswezen m et 15 j aar op t e schort en. Afgesproken is om de bedrij fsvoering van het Loodswezen t e

Pagina 27 van 64


onderwerpen aan het t oezicht van de NMa en dat de NMa ook de loodsgeldt arieven vast st elt . Dit is inm iddels gebeurd. Het voorst el was ook om m et de buurlanden België en Duit sland t e kom en t ot int ensievere sam enwerking bij de loodsendienst verlening. Met buurland België is m et bet rekking t ot de West erschelde t ot sam enwerking gekom en. Met bet rek king t ot de Eem s- Dollard ( Duit sland) zij n wel afspraken gem aakt , m aar volledige sam enwerking en kost enr educt ie zij n nog niet gerealiseerd. Ra n dvoor w a a r de n e n t oe zich t De beleidsact ies m et bet rekking t ot het st ellen van randvoorwaarden en het t oezicht hebben bet rekking op zowel de im plem ent at ie van EU- richt lij nen t en aanzien van em issies en geluidsoverlast , de voort gang van de t oepassing Vogel- en Habit at richt lij nen in Nederland, de im plem ent at ie van EU- regelgeving t en aanzien van beveiliging, de im plem ent at ie van de EU- richt lij n Haven- ont vangst inst allat ies, de aanscher ping van EU- norm en voor schadelij ke em issies, het veilig vervoer van gevaarlij ke st offen en t ot slot de verst erking van de posit ie van de zeehavens in het Waddengebied. We behandelen hier per aandacht sgebied de result at en. I m plem ent at ie EU- richt lij n Haven- ont vangst inst allat ies De im plem ent at ie van de EU- richt lij n Haven- ont vangst inst allat ies is geregeld in de Wet voorkom ing veront reiniging door schepen ( WVVS) . Onderdelen van de wet zij n: • 30% indirect e financiering aan de haven en 70% direct aan de afvalverwerkers; • elke 3 j aar opst elling van een Haven Afvalplan ( HAP) ; • j aarlij kse rapport age afval aan de I nspect eur- Gener aal van de inspect ie. I nm iddels is 5 j aar ervaring m et deze wet . I n bij na alle havens is vanaf 2005 t ot 2008 een t oenam e t e zien in de aflevering van afvalst offen door schepen aan de havens ( MinVenW, 2009b) . Beveiliging De onder de randvoorwaarden en t oezicht vallende act ies m et bet rekking t ot beveiliging zij n succesvol geïm plem ent eerd. De I SPS- verordening en de Richt lij n Securit y zij n opgenom en in de Havenbeveiligingswet . Als alt ernat ief voor de EUricht lij n t ransport ket ens is in 2009 een douanevoorst el aangenom en dat ( deels) aan de EU- richt lij n t ransport ket ens t egem oet kom t . Voort gangsrapport age Vogel- en Habit at richt lij n Op grond van de geconst at eerde knelpunt en voor de zeehavens m .b.t de Vogel- en Habit at richt lij n ( VHR) , heeft de Afdeling Zeehavens int ern VenW gepleit voor een evaluat ie van de gevolgen van de VHR voor de VenW- dom einen. I n 2007 is die VenW- brede evaluat ie, m et inbreng van de zeehavens, uit gevoer d ( m in VenW 2007) . I n deze evaluat ie werden als belangrij kst e knelpunt en geconst at eer d dat gewerkt wordt m et een onduidelij k begrippenkader , dat onvoldoende flexibilit eit aanwezig is, dat best aand gebruik onvoldoende geborgd is in de beheer plannen en dat er een t e beperkt e int egrat ie is zowel in wet geving als in uit voering. De VenWevaluat ie was input voor een nat ionale evaluat ie in 2008 ( brief m in LNV aan de TK j uli 2008) . I n deze evaluat ie werd geconst at eer d dat nat uurwet t en t ransparant er, eenvoudiger en consist ent er kunnen. De Flora- en Faunawet en de

Pagina 28 van 64


Nat uurbescherm ingswet worden als ingewikkeld ervaren. I nm iddels wordt door int egrat ie van diverse nat uurwet t en gest reefd naar eenvoudigere wet geving. De nat ionale evaluat ie was aanvankelij k bedoeld als inbreng voor de voorzien EUevaluat ie, m aar de Europese Com m issie heeft beslot en om deze niet t e evalueren, m aar door t e gaan op de ingeslagen weg van im plem ent at ie. De Nederlandse zeehavens hebben hun visie nat ionaal via de VenW- evaluat ie en Europees via de European Sea Port s Organisat ion ( ESPO) ingebracht . Ca pa cit e it in st a n d h ou de n e n ve r be t e r e n Voor de beleidsdoelst elling capacit eit in st and houden en verbet eren zij n de act ies ’priorit ering van financiering zeehavenpr oj ect en’ en ‘de haven int erne infrast ruct uur beoordeeld’. Wat de capacit eit bet reft geldt voor priorit ering van de financiering van de havengebonden proj ect en dat opnam e van proj ect en in het MI RT niet m eer alleen plaat svindt op basis van verkeersint ensit eit , m aar ook op basis van het econom isch belang. Agendering van een t weede oeververbinding in Rot t erdam is daar een voorbeeld van. De haven int erne infrast ruct uur is geen aangelegenheid m eer van de rij ksoverheid ( MinVenW, 2006) , waarm ee het al dan niet behalen van de doelst elling niet m eer van t oepassing is. I n fr a st r u ct u r e le pr oj e ct e n De select ie van infrast ruct uurproj ect en best ond uit de aanleg van de Tweede Maasvlakt e, A15 Maasvlakt e- Vaanplein, spooraansluit ing Tweede Maasvlakt e, Zeepoort I Jm ond en kanaalzone Gent - Terneuzen. De kanaalzone Gent - Terneuzen st aat niet in de Not a Zeehavens m aar is lat er t oegevoegd. Van de geselect eer de infrast ruct uurpr oj ect en is alleen de aanleg van deTweede Maasvlakt e in uit voering, de overige bevinden zich nog in verschillende st adia van de planfase. De uit voering van aanleg vande Tweede Maasvlakt e verloopt volgens schem a. Met deze uit breiding van de Rot t erdam se havencapacit eit wordt 1000 hect are net t o ext ra havent errein gerealiseerd, kom t er 750 hect ar e nat uur- en recreat iegebied bij en ont st aat er door bet er gebruik van de best aande ruim t e nog eens 200 hect are ruim t ewinst . De A15 Maasvlakt e- Vaanplein was in planst udie. I n m aart 2010 is een t racébesluit genom en waarvan oplevering gepland is voor 2015- 2016. De verkenning voor de spooraansluit ing Maasvlakt e 2 is gereed. Uit de verkenning blij kt dat bepaalde m aat regelen urgent zij n, zoals de uit breiding van het em placem ent Maasvlakt e- West en de herinricht ing van het em placem ent Waalhaven- Zuid. Prorail st art de planst udies zodra er voldoende financiële m iddelen zij n. De m iddelen zij n op het m om ent van verschij ning van dit rapport nog ont oereikend.

Pagina 29 van 64


Met bet rekking t ot Zeepoort I Jm ond is eind 2009 een convenant ondert ekend over de financiering van een nieuwe grot e zeesluis in I Jm uiden. Het rij k bet aalt de vervanging, de gem eent e Am st erdam en de provincie Noord- Holland bet alen het deel voor zowel de vervroegde vervanging als voor een grot ere afm et ing. I n 2012 wordt de planst udie afgerond. Volgens het convenant is de nieuwe sluis in 2016 operat ioneel. Nederland werkt m ee aan het verzoek van Vlaanderen t ot verbet ering van het sluizencom plex Terneuzen. Naar verwacht ing zal eind 2011 een besluit worden genom en over de planst udie voor de kanaalzone Gent - Terneuzen , m aar om dat deze niet in de Not a Zeehavens st aat is het al dan niet bereiken van de doelst elling niet van t oepassing. 3 .3

I n ze t va n m idde le n Hoe werd de hoogt e bepaald van de budget t en die zij n ingezet ? Wat was hiervan de onderbouwing? Aangezien de Not a Zeehavens geen financiële paragraaf bevat , is het niet m ogelij k de relat ie t ussen inst rum ent en en beleidsact ies en het begrot ingsart ikel 35.02 t e beschrij ven. Het KiM behandelt daarom in deze paragraaf het t ot ale budget v an art ikel 35.02. De beleidsact ies over de infrast ruct uur vallen onder art ikel 15 ( Vaarwegen) en 16.01 ( Pr oj ect Mainport Rot t erdam ) . Gehele art ikel 35.02

Ta be l 3 .2 Begrot e en gerealiseerde bedragen bij het gehele begrot ingsart ikel 35.02 Bron: Jaarverslagen VenW

Ja a r ve r sla g

2005

2006

2007

2008

2009

2010

Begroot

-

5931

3699

3190

2527

1579

Gerealiseerd

3201

4420

2678

2775

1941

1263

Het begrot ingsart ikel 35.02 om vat drie onderdelen: salarissen, agent schapsbij drage aan Rij kswat erst aat ( RWS) en program m akost en. De salarissen waren begroot op ongeveer 1 m ilj oen euro per j aar, de agent schapsbij drage aan RWS op circa 200.000 euro per j aar en de program m akost en ( o.a. HI P- regeling als hoogst e, subsidie Port infolink, Havenm onit or) op het rest erende deel. I n begrot ingsart ikel 35.02 zij n t wee t rends waarneem baar. De eerst e is dat in de begrot ing j aarlij ks st eeds m inder gereserveerd wordt voor art ikel 35.02. I n 2006 was 5,9 m ilj oen euro gereserveerd. Voor 2010 is 1,6 m ilj oen euro begroot . Deze daling kom t bij na uit sluit end door verm indering en afschaffing van de HI P- regeling. De t weede t r end is dat de gerealiseerde bedragen st elselm at ig m inder zij n dan de begrot e bedr agen. I n 2006 was 1,5 m ilj oen euro m inder ger ealiseerd dan was begroot . I n 2009 was dit verschil 600.000 euro. Hierbij dient wel opgem erkt t e worden dat sinds 2006 de j aarlij kse bij drage van ongeveer 350.000 euro aan de NMa voor t oezicht op het Loodswezen via budget over heveling naar art ikel 33 is verplaat st . Hierdoor lij ken de verschillen t ussen begrot e en gerealiseerde bedr agen grot er dan ze in werkelij kheid zij n. Het verschil t ussen de begrot e en gerealiseerde bedr agen schuilt vooral in de program m a- uit gaven en kom t m et nam e doordat m et de afschaffing van de HI Pregeling na 2006 alleen nog die proj ect en konden doorgaan waarvoor een

Pagina 30 van 64


beschikking was afgegev en ( zie onderst aande t abel) . De m at e waarin de begr ot e HI P- bedragen gerealiseerd worden is st erk afhankelij k van de m at e waarin het bedrij fsleven aanspraak m aakt op de regeling; hier heeft de overheid weinig invloed op. De HI P- regeling is in 2006 afgeschaft om dat uit de evaluat ie bleek dat de regeling t egenviel in t erm en van addit ionele werkgelegenheid en om dat de m eest e proj ect en ook zonder subsidie zouden zij n doorgegaan ( MinVenW, 2006) , al heeft de regeling wel bij gedragen t ot een bespoediging van de proj ect en. Bij de afschaffing is beslot en het rest erende budget in t e zet t en voor innovat ie. Dit heeft in 2010 geleid t ot inst elling van het ZI P ( Subsidieprogram m a ZeehavenI nnovat ieProj ect ) - regeling waarvoor 5 m ilj oen euro beschikbaar is. Over de realisat ie van deze regeling is nog geen inform at ie beschikbaar. I n de periode 2006- 2008 is ongeveer 400.000 euro per j aar uit gegeven aan Port infolink voor een m ult im odaal m obilit eit splat form . Dit bedrag kwam via budget overheveling uit de begrot ing van ELI .

Ta be l 3 .3

Ja a r

2005

2006

2007

2008

2009

2010

Uit gaven van de HI P-

Kasuit gaven

1626

2448

748

757

304

0

regeling

HI P I I

Bron: Jaarverslagen VenW

I nfrast ruct uurfonds Door de fase waarin zich de geselect eerde infrast ruct uurproj ect en bevinden zij n nog niet veel financiële gegevens beschikbaar. De aanleg van A15 Maasvlakt e- Vaanplein is begroot op 1,4 m ilj ard euro in de periode 2011- 2015 ( MI RT 2010) . Over de spooraansluit ing Maasvlakt e 2, Zeepoort I Jm ond en kanaalzone Gent Terneuzen zij n nog geen begrot ingen bekend. Tweede Maasvlakt e De begrot e en gerealiseerde bedragen voor de aanleg van de Tw eede Maasvlakt e, begrot ingsart ikel 16.01, st aan in t abel 3.3. Hieruit blij kt dat de begrot e en gerealiseerde bedragen aanzienlij ke verschillen lat en zien. Voor deze afwij kingen zij n goede verklaringen t e geven. Ta be l 3 .4 Begrot e en gereali-

Ja a r ve r sla g

2005

2006

2007

2008

2009

2010

seerde bedragen bij

Begroot

2 867

16 798

19 290

15 152

31 441

36 907

begrot ingsart ikel

Gerealiseerd

5 403

36 123

3 143

42 199

49 547

14206

16.01 Bron: Jaarverslagen VenW

De verklaring voor het verschil in begrot ing en realisat ie in 2005 is gelegen in het opnem en van een pm post in de begr ot ing van 2005 voor de uit voeringsorganisat ie en het herst elt raj ect dat nodig was na verniet iging van de PKB door de Raad van St at e. Belangrij ke oorzaak voor de hoger e realisat ie in 2006 is de t oezegging aan de provincie Zuid- Holland om , na parlem ent aire goedkeuring van de PKB Proj ect Mainport Rot t erdam , de bij drage van VenW voor het PMR- deelproj ect ( 750 hect are nat uur- en recreat iet erreinen) in één keer over t e m aken. Dit is gebeur d in de vorm van een eenm alige vast e bij drage aan de provincie. Daarnaast zij n m inder uit gaven gedaan als gevolg van het noodzakelij k gebleken herst elt raj ect van de PKB. Hierdoor is de uit voering opgeschort . I n sam enhang m et het PKB- herst elt raj ect

Pagina 31 van 64


hebben slecht s voorbereidende werkzaam heden voor de nat uurcom pensat ie plaat sgehad, m et nam e t en behoeve van de inst elling van het Bodem bescherm ingsgebied en in het kader van de nulm et ing. De lagere uit gaven in 2007 zij n t e herleiden t ot een veel lat ere parlem ent aire goedkeuring dan t ij dens de begrot ingsvoorbereiding werd verwacht . Het gaat hierbij om het Best uursakkoord en Uit werkingsovereenkom st en en om de planologische kernbeslissing voor het Proj ect Mainport ont wikkeling Rot t er dam en publicat ie daarvan in de St aat scourant . De hogere uit gaven in 2008 zij n veroorzaakt doordat de aanleg van de duincom pensat ie naar voren werd gehaald. Wat ook een rolde speelde wat dat de gelden best em d voor de st im uleringsregeling Zeeland/ Zuid- Holland in één keer zij n bet aald. Tot slot waren ext ra uit gaven gem oeid m et de niet geplande aanleg van openbare infrast ruct uur op de Maasvlakt e 2, ingevolge art ikel 4.7 van de Uit werkingsovereenkom st Landaanwinning. De hogere uit gaven in 2009 zij n t oe t e schrij ven aan de ont wikkelingen binnen het deelproj ect Voorfinanciering FES Nat uurcom pensat ie. De bet aling van de kost en voor de duincom pensat ie m oest sneller dan verwacht plaat svinden. Ook het feit dat het Monit oring en Evaluat ieprogram m a Duincom pensat ie lat er dan verwacht werd vast gest eld, speelde een rol bij de uit gaven in dit j aar. Het verschil t ussen de begrot e en de gerealiseerde kasbedragen in 2010 wordt voornam elij k veroorzaakt , doordat de in 2010 geplande uit voering van de Duincom pensat ie Delfland reeds in 2009 heeft plaat sgevonden. Dit was nog niet in de st and van de ont werpbegrot ing 2010 m eegenom en en is bij voorj aarsnot a verwerkt . Bovenst aande afwij kingen en verklaringen daarvoor zij n via de halfj aarlij kse PMRvoort gangsrapport ages en het j aarverslag van het m inist erie aan de Tweede Kam er gerapport eer d. De financiële verschuivingen hebben geen negat ieve invloed gehad op de voort gang van het proj ect PMR. 3 .4

D oe lm a t igh e id va n de be dr ij fsvoe r in g Wat is bekend over de doelm at igheid van de bedrij fsvoering? Onder doelm at igheid verst aan we in de eerst e plaat s de relat ie t ussen de uit gaven en de m at e waarin die aan de uit voering van het doel zij n best eed. Doelm at igheid op het punt van de relat ies t ussen de beleidsact ies en de effect en kom t in hoofdst uk 4 aan bod. De budget t en op art ikel 35.02 zij n best eed aan salarissen, de bij drage aan Rij kswat erst aat en program m akost en. De HI P- regeling was in 2000 ingest eld om dat overheden in de ons om ringende landen hun havens financieel st eunen waardoor voor de Nederlandse havens zonder subsidie een ongelij k speelveld zou ont st aan. De regeling is in 2006 afgeschaft . Eén van de argum ent en was dat de proj ect en ook waren doorgegaan zonder deze subsidieregeling, al heeft de regeling wel gezorgd voor een snellere uit voering van de proj ect en. Dit bet ekent dat de financiële m iddelen voor deze regeling weliswaar bij gedragen hebben aan de realisat ie van de proj ect en, m aar niet doelm at ig best eed zij n in die zin dat proj ect en ook zonder de regeling waren doorgegaan.

Pagina 32 van 64


Bij begrot ingsart ikelen over de aanleg van infrast ruct uur hebben de bedragen een andere orde van groot t e. Van de geselect eer de proj ect en zit t en er 4 in verschillende st adia van de planfase en is alleen de aanleg van Maasvlakt e 2 in uit voering. De doelm at igheid van deze best edingen is in dit st adium nog niet t e bepalen. KiM - be sch ou w in g Om de doelm at igheid bet er t e kunnen beoordelen, is het aan t e bevelen om bij t oekom st ig beleid een financiële paragraaf t oe t e voegen die de beleidsact ies koppelt aan de beschikbare m iddelen. Op deze wij ze ont st aat m eer t ransparant ie en zij n t ussent ij dse wij zigingen bet er herleidbaar. De doelm at igheid voor zover dat de relat ies t ussen de beleidsact ies en de effect en bet reft kom t in hoofdst uk 4 aan bod.

Pagina 33 van 64


Pagina 34 van 64


4

Effect en van het beleid en doelbereik

I n dit hoofdst uk gaan we in op het bereiken van het beleidsdoel, op de ext erne invloeden en neveneffect en en t en slot t e op de inzet van m iddelen ( vragen 8 en 9) . De belangrij kst e conclusie is dat op basis van de 5 indicat oren 4 v an de 5 am bit ies zij n gehaald. Daarnaast concluderen we dat de vraag in hoeverre de overheidsinst rum ent en uit de Not a Zeehavens bij gedragen hebben aan de result at en m oeilij k t e beant woorden is. 4 .1

Effe ct e n va n h e t be le id Wat was het effect van de inst rum ent en op de gefor m uleerde doelst ellingen ( oplossing van het probleem ) ? I ndicat oren Om deze vraag t e kunnen beant woorden kij ken we eerst of de geform uleerde beleidsdoelst ellingen zij n bereikt . Zoals in hoofdst uk 2 al is aangegeven heeft de Not a Zeehavens de beleidsdoelst ellingen m et bet rekking t ot ‘m arkt werking’ en ‘capacit eit ’ als volgt m eet baar gem aakt ( MinVenW, 2004, p 62) : • De direct e t oegevoegde waarde en de werkgelegenheid die de bedrij ven in de zeehavengebieden genereren, groeien t en m inst e in het zelfde t em po als het brut o nat ionaal product en de nat ionale werkgelegenheid; • De indirect e t oegevoegde waarde en werkgelegenheid die de bedrij ven in de zeehavengebieden daar en elders in het land genereren, blij ven behouden; • De Nederlandse m arkt aandelen per m arkt sect or in de Ham burg- Le Havrerange blij ven op zij n m inst gelij k; • I n de zeehav engebieden is nieuwe ( havengerelat eerde) bedrij vigheid aan het havenen indust rieel com plex t oegevoegd; • De groei van privat e invest eringen in zeehavengebieden is m inim aal gelij k aan de groei van de nat ionale invest eringen. Aan de hand van deze beleidsindicat oren gaan we na of de beleidsdoelst ellingen zij n gehaald. Voor gedet ailleerde inform at ie over het verloop van de 5 indicat oren wordt verwezen naar bij lage D van dit rapport . De m eest recent e cij fers van de indicat oren zij n aangegeven; deze dat er en som s uit 2007, som s uit 2008. De crisis Voor begrip van de recent e cij fers uit 2007 en 2008 is het van belang erop t e wij zen dat in 2008 de econom ische crisis begon. Met onder ander e kleinere goederenst rom en en een daling van overslag en t ransport t ot gevolg. De goeder enoverslag is in bij na alle havens in de Ham burg- Le Havre range gedaald. De t ot ale daling bedroeg 12% , die van de Nederlandse was m et 9% lager dan de 15% van de buit enlandse havens ( Kennisinst it uut voor Mobilit eit sbeleid, 2010) .

Pagina 35 van 64


I n 2010 is wel sprake van herst el, m aar de t ot ale overslag van de m eest e havens m et uit zondering van Rot t erdam ligt nog onder het niveau van de eerst e helft van 2008. De overslag van cont ainers is in de Ham burg- Le Havre range door de econom ische crisis in 2009 gedaald m et 16% t en opzicht e van 2008. I n de Rot t erdam se haven was de daling m et 10% m inder dan in Ham burg ( 28% ) , Ant werpen ( 16% ) en Brem en ( 17% ) , in Am st erdam m et 53% veel m eer. De relat ief beperkt e daling in Rot t erdam is onder andere het gevolg van concent rat ie van enkele cont ainerlij ndienst en, het inst ellen van een crisiskort ing van 7% , de grot e daling in Am st erdam van het wegvallen van de belangrij kst e int ercont inent ale cont ainerlij ndienst en ( Havenbedrij f Rot t erdam , 2011) . Sam engevat laat de m onit oring van deze indicat oren het volgende beeld zien: D ir e ct e t oe ge voe gde w a a r de e n w e r k ge le ge nh e id De am bit ie t en aanzien van de werkgelegenheid is gehaald. Tussen 2004 en 2008 zij n er zo’n 11.000 arbeidsplaat sen bij gekom en. Dit heeft het banenverlies van 6.500 arbeidsplaat sen in de periode 2002- 2004 goedgem aakt . De groei vond nagenoeg in het zelfde t em po plaat s als in de rest van Nederland. Hierbij m oet wel de kant t ekening worden geplaat st dat in de periode voor 2004 de zeehavengebieden een st r uct ureel hoger aandeel hadden in de nat ionale werkgelegenheid. Dus van een volledig herst el is geen sprake. Kij ken we naar het aandeel in de nat ionale werkgelegenheid in de periode 2004- 2008 dan is die vrij const ant en fluct ueert deze t ussen 1,9% en 2,0% . De am bit ie voor de direct e t oegevoegde waarde is gehaald. De direct e t oegev oegde waarde ( in lopende prij zen, brut o t egen fact orkost en) geproduceerd in de zeehavens is van 2004 t ot 2008 fors t oegenom en, nam elij k m et 38,9% t ot 29,6 m ilj ard euro in 2008. I n het laat st e kwart aal van 2008 vond een st agnat ie plaat s als gevolg van de econom ische crisis. Per saldo vond in 2008 t och groei plaat s. De direct e t oegevoegde waar de is t en opzicht e van het brut o nat ionaal product ( BNP) t oegenom en. De zeehavens liet en dus een m eer dan gem iddelde arbeidsproduct ivit eit sgroei zien. I n dir e ct e t oe ge voe gde w a a r de e n w e r k ge le ge n h e id De am bit ie t en aanzien van de indirect e werkgelegenheid is gehaald. De groei van de indirect e werkgelegenheid lag hoger dan de groei van de nat ionale werkgelegenheid. De indirect e werkgelegenheid is na een j aarlij kse afnam e in de periode 2002- 2004 vanaf 2005 weer t oegenom en. Tussen 2004 en 2008 zij n er bij na 18.000 indirect e arbeidsplaat sen bij gekom en. Kij ken we naar het aandeel in de nat ionale werkgelegenheid in de periode 2004- 2008 dan is die t oegenom en van 1,3% in 2004 t ot 1,4% in 2008. De am bit ie voor de indirect e t oegevoegde waarde is waargem aakt . De indirect e t oegevoegde waarde is van 2004 t ot 2008 fors t oegenom en, van 9,8 m ilj ard euro in 2004 naar 14,7 m ilj ard euro in 2008. De indirect e t oegevoegde waarde is t en opzicht e van het brut o nat ionaal product t oegenom en van 2% in 2004 naar 2,5% in 2008.

Pagina 36 van 64


M a r k t a a n de le n pe r se ct or Hierbij is alleen gekeken naar de t ot ale overslag en naar de cont aineroverslag. De am bit ies t en aanzien van het Nederlandse m arkt aandeel in de Ham burg- Le Havre range in de t ot ale overslag en de overslag van cont ainers zij n gehaald. Het Nederlandse m arkt aandeel is t oegenom en. Hierbij m oet wel worden opgem erkt dat er t ot in 2008 nog spr ake was van een dalend m arkt aandeel in de cont aineroverslag en dat hierna een t rendbr euk is opget r eden. De cont aineroverslag in Rot t erdam is t ussen 2004 en 2008 t oegenom en van 8,3 m ilj oen naar 11,2 m ilj oen TEU ( Twent y Feet Equivalent ) . Het m arkt aandeel van Rot t erdam in de Ham burg- Le Havre range nam t ussen 2004 en 2008 af, van 29,4% in 2004 t ot 28% in 2008. Ze e h a ve n ge r e la t e e r de be dr ij fsve st igin g Deze indicat or is t ot en m et 2006 gehant eerd ( RebelGroup 2006) . Het aant al nieuw geregist reerde vest igingen was in 2004 en 2006 gelij k ( 200) , in 2005 m inder ( 156) . Zowel vanwege de m oeit e die het kost t e om bet rouwbare inform at ie t e verkrij gen als het beper kt gebleken beleidsm at ige nut is in 2006 beslot en deze indicat or t e wij zigen in nieuwe bedrij vigheid in het t ot aal aant al bedrij fsvest igingen ( zie Bij lage D5) . Volgens deze gewij zigde indicat or neem t het aant al bedrij ven in de Nederlandse zeehavens j aarlij ks af. Dit geldt ook voor de periode 2004- 2008. Pr iva t e in ve st e r in ge n in ze e h a ve n ge bie de n De am bit ie om de groei van privat e invest eringen in zeehavengebieden m inim aal gelij k t e lat en zij n aan de groei van de nat ionale invest eringen is gehaald. Tussen 2002 en 2007 is het aant al privat e invest eringen t oegenom en van 2,3 m ilj ard euro naar 3 m ilj ard euro. Over de periode na 2007 zij n geen cij fers beschikbaar. Het aandeel van de privat e invest eringen in Nederland t en opzicht e van de nat ionale invest eringen in vast e act iva in Nederland nam t oe van 2,2% in 2004 t ot 2,6 % in 2007. I n 2005 en 2006 lag dit aandeel rond de 2% . Sam envat t end kunnen we, onder voorbehoud van het ont breken van de m eest recent e gegevens, zeggen dat vier van de vij f am bit ies zij n gehaald en dat over één am bit ie, t e wet en het aant al nieuwe havengerelat eerde bedrij fsvest igingen, geen uit spraak gedaan kan worden om dat deze indicat or t ussent ij ds is gewij zigd. Ont wikkelingen na 2008 De econom ische crisis is relat ief beperkt gebleven in de havens van Rot t erdam en Am st erdam . De t ot ale overslag is Rot t erdam was in 2009 8,1% lager dan in 2008. Deze daling werd vooral veroorzaakt door een daling is de overslag van droog m assagoed ( - 29,8% t .o.v. 2008) . De cont aineroverslag daalde m et 6,3% t er wij l de overslag van nat t e bulk m et 2,1% st eeg ( Havenbedrij f Rot t erdam , 2010) . Voor de t ot ale overslag st eeg het m arkt aandeel in de HLH- range van 37,3% naar 39,1% . I n Am st erdam was de daling van de t ot ale overslag 3,5% , m et nam e veroorzaakt door de cont aineroverslag ( - 53% ) en droge bulk ( - 12% ) . De overslag van olie st eeg m et 15% . ( Haven Am st erdam , 2010) . Voor de t ot ale overslag st eeg het m arkt aandeel in de HLH- range van 8,4% naar 8,8 % .

Pagina 37 van 64


Beleidsact ies De result at en van de geselect eer de beleidsact ies zoals die in paragraaf 3.2 zij n sam engevat leiden vervolgens t ot de vraag wat deze hebben bij gedragen aan de doelen van de Not a Zeehavens. I n t abel 4.1 zij n de geselect eerde beleidsact ies voor art ikel 35.02 en de infrast ruct uur gekoppeld aan de inst rum ent en, de out put , de int erm ediat e out com e en de indicat oren. De final out com e ( niet in de t abel aangegeven) is in deze gevallen ’Markt werking: verbet er en van de m arkt om st andigheden voor havengerelat eerde bedrij ven’ en ’Capacit eit : in st and houden en verbet eren van de bereikbaarheid van de zeehavens en realiseren van fysieke ruim t e voor groei’.

Pagina 38 van 64


Be le idsa ct ie s

I nst r um e nt

Out put

I nt e r m e dia t e out com e

I ndica t or

Relat ies t ussen

Act ies 1 t / m 4:

Een efficiënt ere inricht ing

Sam enwerking t ussen

Beoogd doel: Het logist ieke

I ndirect

beleidsact ies,

st room lij nen

van overheidst aken om de

inspect ies ( proj ect

proces wordt zo m in

t oegevoegde

inst rum ent en,

overheids-

t oezicht slast voor bedrij ven

Vernieuwing

m ogelij k door inspect ies

waarde en

out put ,

int ervent ies

t erug t e dringen

Toezicht ) ,

gehinderd. Het st reven is

werkgelegenheid

int erm ediat e

geïnt egreerde

een reduct ie van 25 % in

out com e en de

elekt ronische

adm inist rat ieve last en.

gebruikt e

gegevensuit wisseling

Geen kwant it at ieve

indicat or.

t ussen overheden en

inform at ie m bt result aat .

Bron: Minist erie

bedrij ven ( Port base)

Result aat : Er is wel een

Ta be l 4 .1

van Verkeer en

nulm et ing, m aar gegevens

Wat erst aat

effect m et ing zij n niet beschikbaar.

2004b en KiM Act ie 8: Zeehaven

I nnovat ie-

St art van

Beoogd doel: Moet leiden

Direct

I nnovat ie

st im uleringsprogram m a’s en

Zeehaveninnovat ie-

t ot innovat ie bij bedrij ven in

t oegevoegde

Program m a ( ZI P) .

onderst eunen van

program m a ( ZI P) in

zeehavengebieden.

waarde en

kennisont wikkeling

2010. I nschrij ving in

Result aat : Te vroeg voor

werkgelegenheid

sept em ber 2010

result aat .

geslot en. Beschikkingen begin 2011 afgegeven. Act ies 9 en 10:

Verbet eren van het

EZ- indust riebrief in

Beoogd doel: Aant rekkelij k

Havengerela-

verbet ering

vest igingsklim aat , waaronder

2008

vest igingsklim aat ,

t eerde bedrij vig-

vest igingsklim aat

ruim t ebeschikbaarheid,

Pieken in de Delt a.

result erend in behoud en

heid en de groei

afgest em d onderwij s en een

St art uit voering PMR:

vest iging van nieuwe

van privat e

aant rekkelij ke leefom geving

Maasvlakt e 2 is

indust riële en

invest eringen

anno2009 voor 40%

dienst verlenende bedrij ven.

uit gegeven . Act ie 11:

Het veiligst ellen van de

Verzelfst andiging GHR

Beoogd doel: Slagvaardig

De Nederlandse

Verzelfst andiging

cont inuït eit en kwalit eit van

en kader voor borging

en bedrij fsm at ig opererend

m arkt aandelen

zeehavenbeheer

de havenvoorziening

van publieke belangen

zeehavenbeheer.

per sect or

Result aat : Publieke belangen geborgd. Act ies 17 en 18:

Verbet eren van de

De NMa houdt t oezicht

Result aat :

De Nederlandse

loodsendossier.

m arkt oriënt at ie van het

op het Loodswezen en

Kost engeoriënt eerde

m arkt aandelen

loodswezen via

st elt de

loodsgeldt arieven zij n

per sect or

m arkt conform e t arieven en

loodsgeldt arieven

m arkt conform .

het onderst eunen van

vast .

Europese init iat ieven t ot liberalisering I nfr a st r uct ur e le pr oj e ct e n Kanaalzone Gent -

Verbet ering

I n planfase.

Beoogd doel: Verbet ering

I ndirect

Terneuzen

acht erlandverbindingen

Planst udie nog niet

bereikbaarheid.

t oegevoegde

gereed.

waarde en werkgelegenheid

Pagina 39 van 64


A15 Maasvlakt e-

Verbet ering

I n planfase. Uit voering


I ndirect t oegevoegde

Vaanplein


st art in 2011.

bereikbaarheid.

waarde en

Spooraansluit ing

Verbet ering

I n planfase.


I ndirect t oegevoegde

MV2


Verkenning gereed.

bereikbaarheid.

waarde en

Zeepoort I Jm ond

Capacit eit suit breiding

I n planfase. Afspraken


Direct t oegevoegde

zeet oegang

gem aakt in convenant

zeet oegang.

waarde en

werkgelegenheid

werkgelegenheid

2009.

werkgelegenheid

Ru im t e lij k e pr oj e ct e n Proj ect Mainport

Nieuwe ruim t e scheppen

Op schem a in

Creëren van ruim t e voor

Havengerelat eerde

Rot t erdam

en best aande ruim t e bet er

uit voeringsfase.

bedrij fsvest igingen.

bedrij vigheid en

benut t en

Maasvlakt e 2 is

de groei van privat e

anno2009 voor 40%

invest eringen

uit gegeven .

Bronnen die de relat ie t ussen beleidsact ies en de int erm ediat e out com e of de indicat oren beschrij ven ont breken. Bij het duiden hiervan kiezen we overeenkom st ig de aard van een beleidsdoorlicht ing voor een ex post - inst eek ( acht eraf op basis van result at en) . Waar dit niet m ogelij k is proberen we de relat ies ex ant e ( t e verwacht en effect en) t e beschrij ven. Beleidsart ikel 35.02 ex post De effect en van de beleidsact ies op de doelst ellingen zij n m oeilij k m eet baar. Ext erne ont wikkelingen op nat ionaal, EU- en m ondiaal niveau en de act ivit eit en van andere act or en ( zoals het bedrij fsleven) hebben gr ot e invloed op de doelst ellingen. Hierdoor is het m oeilij k het effect van de beleidsact ies t e isoleren. Ook de Algem ene Rekenkam er const at eert dat voor art ikel 35.02 de doelst elling niet m eet baar ( geen indicat or) en niet t ij dgebonden ( geen st reefwaarde) is. Er zij n vrij wel alleen kenget allen opgenom en die een algem een beeld schet sen van de ont wikkelingen in de sect or ( Algem ene Rekenkam er 2010) . Dit wordt ook in de Not a Zeehavens en de begrot ing 2010 onderkend. I n de begrot ing van 2012 is daarom ook het kenget al ‘afgift ecij fers scheepsafval in zeehavens’ t oegevoegd. Dat het bepalen van de specifieke bij dragen van de overheidsinst rum ent en m oeilij k hard t e m aken is werd ook geconst at eerd door zowel AVV ( I nt ernat ionale Havenbenchm ark, 2004,) als Berenschot ( 2010) . Het is dan ook alleen m ogelij k om t e spreken over de waarschij nlij kheid waarin overheidsinst rum ent en hebben kunnen bij dragen aan de doelst ellingen, zoals het verbet er en van de concurrent ieposit ie. Om t och de invloed van het overheidsbeleid t e kunnen duiden, biedt de st udie van de Dienst Verkeer en Scheepvaart ( DVS) naar det er m inant en voor de concurrent ieposit ie van de Nederlandse zeehavens ( DVS, 2007) m ogelij k aanknopingspunt en. Wel m oet opgem erkt worden dat onderzocht e det erm inant en niet afgezet zij n t egen int ernat ionale ont wikkelingen en om dat deze ont wikkelingen belangrij k zij n voor de zeehavens is de waarde van deze st udie beperkt . I n deze st udie is onder m eer gekeken naar het belang van t wee set s van det erm inant en, één voor de knooppunt funct ie en één voor de vest igingsplaat sfunct ie van de Nederlandse zeehav ens. Nu vallen deze

Pagina 40 van 64


det erm inant en buit en de scope van een beleidsdoorlicht ing, m aar uit de result at en blij kt dat de det erm inant en arbeid ( vooral de product ivit eit van het personeel) en het funct ioneren van de overheid ( vooral ruim t e bieden voor econom ische ont wikkeling binnen de m ilieuwet geving) als belangrij kst e det erm inant en voor de concurrent ieposit ie van de zeehavens naar voren kom en. Het t hem a arbeid wordt in de Not a Zeehavens niet verder uit gewer kt en valt buit en de scope van deze beleidsdoorlicht ing. Bij het duiden van de relat ies t ussen beleidsact ies en effect en, beperken we ons t ot de relat ie beleidsact ies en de int erm ediat e out com e om dat - zoals in het begin van deze paragraaf uit een is gezet – een relat ie m et final out com e niet m ogelij k is. I n het onderst aande geven we een kort e t oelicht ing op t abel 4.1. Uit int erviews blij kt dat er onder bet rokkenen een beeld best aat dat het st room lij nen van overheidsint ervent ies heeft geleid t ot een bet ere concurrent ieposit ie, m aar concret e voorbeelden ont breken. Het st room lij nen van overheidsint ervent ies is bij het beleid begonnen en na verloop van t ij d overgedr agen aan de inspect ie in de vorm van het proj ect Eenduidig Toezicht en vervolgens het proj ect Vernieuwing Toezicht . Afgesproken is om de last en m et 25% t e verm inderen. Er is wel een nulm et ing uit gevoerd ( SI RA Consult ing, 2007) , m aar gegevens over de effect m et ing zij n nog niet beschikbaar. De ZI P- subsidieregeling voor innovat ie is gest art in 2010 en de t erm ij n voor het indienen van een subsidieverzoek is in sept em ber v an het zelfde j aar geslot en. Begin 2011 zij n de beschikkingen afgegeven. Op basis van de gewij zigde de indicat or ‘nieuwe bedrij fsvest igingen’ in de indicat or ‘t ot aal aant al bedrij ven’ zou een uit spraak over verbet ering van het vest igingsklim aat m oeilij k t e doen zij n. Deze gewij zigde indicat or zegt niet s over bedrij fsdynam iek als fusies van bedrij ven, vert rek en vest iging van bedrij ven et cet era. Toch zij n er aanwij zingen dat het vest igingsklim aat wel verbet erd is. Ongeveer 40% van de beschikbare ruim t e op Maasvlakt e 2 al uit gegeven is ( Econom ische visie, 2009) en elf cont ainerbedrij ven hadden belangst elling t erwij l er uit eindelij k drie kom en. Daarnaast is veel geïnvest eerd in de havens van Groningen ( energiecent r ales) en kom en bedrij ven m ede om dat de vaargeul wordt verdiept . Tenslot t e hebben Rij k, Provincie Noord- Holland en Gem eent e Am st erdam in 2009 een convenant geslot en over de aanleg van een nieuwe zeesluis in I Jm uiden en is de haven van Am st erdam de groot st e benzinehaven t er wereld geworden. I n navolging van het havenbedrij f Rot t erdam is Zeeland Seaport s per 1 j anuari 2011 verzelfst andigd, en zij n Haven Am st erdam en Groningen Seaport s ook voornem ens kom end j aar t e verzelfst andigen. Een int eressant e suggest ie om t e beoordelen of dit geleid heeft t ot een slagvaardiger en m eer bedrij fsm at ig opererend havenbeheer door de haven is om t e kij ken naar de snelheid van besluit vorm ing door de havenbeheerder en de m at e waarin sam enwerkingsverbanden en alliant ies zij n ont st aan ( Rebel Group, 2002) . Dit is door het KiM in deze beleidsdoorlicht ing niet onderzocht . Wat het loodsendossier bet reft zij n m arkt conform e t arieven gerealiseerd.

Pagina 41 van 64


I nfrast ruct uur ex ant e Van de 5 infrast ruct uurpr oj ect en ( A15, Zeesluis I Jm uiden, Kanaalzone Gent Terneuzen en Spooraansluit ing Maasvlakt e 2) uit de select ie van beleidsact ies bevinden zich nog in verschillende st adia in de planfase ( zie t abel 4.1) . Bij het doorlopen van deze planfasen is vooruit gang geboek t . Proj ect Mainport Rot t er dam is wel in uit voering en verloopt volgens planning, m aar is nog niet gereed. Dit heeft t ot gevolg dat effect en van de gerealiseerde infrast ruct uur op de beleidsdoelst ellingen zoals de concurrent ieposit ie van de Nederlandse zeehav ens nog niet gem et en kunnen worden en een ex post - evaluat ie nog niet m ogelij k is. Als alt ernat ief voor het nog niet uit t e kunnen voeren ex post evaluat ie kan een beroep gedaan worden op best aande lit erat uur over de relat ie t ussen t ransport / infrast ruct uur en econom ische ont wikkeling/ concurrent ieposit ie en ex ant e- inform at ie over infrast ruct uur. De st udie De relat ie t ransport en econom ie ( AVV, 2004) concludeert dat invest eringen in t ransport wel leiden t ot econom ische groei, m aar niet gekwant ificeerd kunnen worden om dat er veel uit eenlopende fact oren zij n die econom ische groei bepalen. Als voorbeeld van een concret e ex ant e- evaluat ie kan de KBA dienen die opgest eld is voor Maasvlakt e 2. De KBA geeft aan dat de t e v erwacht en t ot ale brut o t oenam e van de werkgelegenheid door de realisat ie van de Tweede Maasvlakt e in 2035 circa 300- 2700 personen bedraagt op de Tweede Maasvlakt e en circa 120- 800 personen in de t oeleverende bedrij vigheid in Groot - Rij nm ond ( CPB e.a., 2001) . Het t ot ale effect in heel Nederland is grot er, m aar niet t e kwant ificeren. De DVS- st udie ( 2007) bev eelt aandacht voor innovat ie aan. Met het I nnovat ieprogram m a Logist iek en Supply Chain Managem ent ( 2008) en de ZI P ( Zeehaven I nnovat ieve Proj ect en) - regeling ( 2010) is hier door overheid en bedrij fsleven invulling aan gegeven. KiM - be sch ou w in g Relat ies t ussen de beleidsact ies en de uit eindelij ke effect en zij n m oeilij k t e leggen. Mogelij k hebben ander e fact oren een m eer doorslaggevende invloed op de uit eindelij ke effect en dan de beleidsact ies. Toch kan ook geconst at eerd worden dat het nat ionale beleid heeft ingespeeld op ( int er) nat ionale ont wikkelingen zoals via invest eringen in de infrast ruct uur zoals Maasvlakt e 2 en voorgenom en verdieping van de Eem sgeul om de t e verwacht e groei m ogelij k t e m aken. De beleidsact ies st room lij nen van overheidsint ervent ies, het Zeehaven I nnovat ie Program m a, en de verzelfst andiging van het zeehavenbeheer, kunnen wel gerelat eer d worden aan de out put . Of de out put geleid heeft t ot de int erm ediat e out com e of een bij drage heeft geleverd aan de am bit ies die m et de indicat oren gem et en zij n, is m oeilij k aan t e geven. Het loodsendossier heeft waarschij nlij k wel geleid t ot de int erm ediat e out com e. Een relat ie t ussen de nog niet ( volledig) gerealiseerde infrast ruct uur en ruim t elij ke proj ect en en de out put valt niet aan t e t onen.

Pagina 42 van 64


4 .2

Ex t e r n e invloe de n Hadden inst r um ent en op andere beleidst erreinen ook belangrij ke effect en op de geform uleerde doelst ellingen? Wat waren belangrij ke posit ieve en negat ieve neveneffect en? I nt ernat ionaal Alvorens in t e gaan op effect en van inst rum ent en op andere beleidst erreinen is het goed t e r ealiseren dat de econom ische ont wikkeling en int ernat ionale concurrent ieposit ie van de Nederlandse zeehavens zeer st erk bepaald worden door int ernat ionale ont wikkelingen ( Min. EZ, 2009) . Voor de kom ende j aren wordt een groei van de handel en daarm ee van de goederenst rom en verwacht , zeker in het cont ainert ransport . Met nam e de invloed van de econom ische groei van een aant al specifieke landen, de ont wikkelingen in Oost - Europa, en de econom ische crisis op het w el of niet halen van beleidsdoelst ellingen is erg groot . Zo heeft de handel m et de BRI I C- landen ( Brazilië, Rusland, I ndia, I ndonesië, China) die gepaar d gaat m et grot e goederenst rom en die geaccom m odeerd m oet en worden, een posit ief effect op de ont wikkeling van de Europese zeehavens. De concurrent ie t ussen de Europese zeehavens neem t t oe. I n het cont ainersegm ent neem t de concurrent ie m et havens in Zuid- Europa t oe. Ten opzicht e van de andere havens in de Ham burg- Le Havre range heeft de haven van Ham burg door zij n ligging en goede spoorver bindingen m et Oost - Europa voordeel gehad van de opkom st van Oost - Europese econom ieën. De st erke posit ie van de haven van Ant werpen in het cont ainervervoer is m ede t ot st and gekom en door de Deurganckdok - opening in 2005 waardoor ext ra capacit eit beschikbaar kwam . Door de econom ische crisis is de overslag in nagenoeg alle zeehavens fors afgenom en. Met nam e het m arkt aandeel van Ham burg is st erk gedaald. Rot t erdam heeft door t ij dig de t arieven aan t e passen en door concent rat ie van lading bij de rederij en zij n m arkt aandeel wet en t e vergrot en ( NEA, 2010) . De opening van de ECT Eurom ax Term inal draagt daar m ogelij k ook aan bij . Nat ionaal Uit de int erviews blij kt dat beleidst erreinen die van invloed zij n geweest op de concurrent ieposit ie van de Nederlandse zeehavens Pieken in de Delt a ( EZ) , het Nat ionaal Sam enwerkingsprogram m a lucht kwalit eit ( VROM) en de Vogel- en Habit at richt lij n ( LNV) bet r offen. Pieken in de Delt a Met de not a Pieken in de Delt a ( 2006) wil de nat ionale overheid gericht regionale econom ische kansen st im uleren: het gaat om het uit bouwen en verst erken van econom ische clust ers die van belang zij n voor de econom ische draagkracht en de int ernat ionale concurrent ieposit ie van Nederland. Onderdeel van de not a is Pieken in de Zuidvleugeldat zich focust op 4 clust ers waaronder het Haven- en I ndust riecom plex m et de Mainport Rot t erdam als groot st e vert egenwoordiger. Het program m a richt t e zich m et nam e op en was im puls voor de arbeidsm arkt van het chem ieclust er door een nieuwe opleiding en de bouw van een oefenfabriek.

Pagina 43 van 64


‘Pieken in de Delt a’ zal in het naj aar 2010 onderwer p zij n van een beleidsdoorlicht ing. Nat ionaal Sam enwerkingsprogram m a Lucht kwalit eit Het onderwer p lucht kwalit eit heeft vooral vorm gekregen in het Nat ionaal Sam enwerkingsprogr am m a Lucht kwalit eit ( NSL) . Op 1 august us 2009 is het NSL in werking get reden. Het pr ogram m a heeft een loopt ij d van 1 august us 2009 t ot 1 august us 2014. Gedurende de loopt ij d wordt j aarlij ks gem onit ord hoe het st aat m et de lucht kwalit eit . De st renge Nederlandse int erpret at ie van Europese regelgeving m aakt de realisat ie van plannen in de haven ingewikkelder. Nat uurregelgevingen de Vogel- en Habit at richt lij n De Nat uurbescherm ingswet en de Flora- en Faunawet zij n in belangrij ke m at e gebaseer d op de Europese Vogel- en Habit at richt lij nen. Deze wet t en zij n ook van t oepassing bij de uit voering van het Europese proj ect Nat ura 2000. Dat proj ect beoogt het t ot st and brengen van een net werk van bescherm de gebieden om de afnam e van de soort enrij kdom ( biodiversit eit ) t ot halt t e roepen. Nederland heeft 162 Nat ur a 2000- gebieden aangem eld bij de Europese Com m issie. Hierop m oet en aanwij zingsbesluit en van de m inist er van LNV ( geografische begr enzing en bescherm ingsdoelen) volgen. Vrij wel alle Nederlandse zeehavens hebben m et Nat ura 2000 gebieden t e m aken. De Waddenzee, de Noordzee- kust zone t ussen de Eem sm onding en Pet t en, het duingebied bij Velsen en Beverwij k, het duingebied bij Hoek van Holland en West voorne, de Voordelt a en de West er schelde zij n alle Nat ura 2000- gebieden. Voor de m eest e gebieden is het beheer plan nog niet gereed, m et alle onzekerheden van dien voor zowel best aande als nieuwe zeehavenact ivit eit en. Dit geldt niet voor het eerst e beheerplan voor de Voordelt a. Deze m oest op t ij d gereed zij n voor de realisat ie van de Tweede Maasvlakt e. Hiert oe heeft de overheid procedur es versneld. Het beheer plan Voordelt a bevat spelregels voor het sam engaan van m enselij ke act ivit eit en en nat uurbescherm ing in dit gebied. Doel van het beheer plan: in st and houden van de bescherm de nat uur in de Voordelt a, com penser en van verlies aan bescherm de nat uur bij aanleg van Maasvlakt e 2 en binnen deze nat uurbescherm ing ruim t e bieden voor recreat ie, visserij en andere act ivit eit en. Het bedrij fsleven ondervindt hinder van de int erpret at ie en t oepassing van nat uurregelgeving, die t ot lange en som s ondoorzicht ige procedures leidt ( ABNAMRO, 2009) . Mogelij ke andere beleidst erreinen die invloed zouden kunnen hebben op de geform uleerde doelst ellingen zij n het m obilit eit sbeleid, ruim t elij ke ordening, fiscalit eit en arbeidsm arkt . Hierbij kan gedacht kan worden aan: • t ariefvast st elling in het spoorgoederenvervoer, m et nam e voor de Bet uwerout e; • im port en export vergunningverlening/ - subsidies; • m obilit eit sbeleid; • zaken die niet doorgingen als port package ( Europees) en Anders Bet alen voor Mobilit eit ( kilom et erheffing) .

Pagina 44 van 64


Sum m ary

Th e policy docu m e n t Se a por t s: An ch or s of t h e Econ om y ( 2 0 0 4 ) se t ou t policy a ct ion s a n d goa ls for t h e fu r t h e r de ve lopm e n t a n d st r e n gt h e n in g of t h e D u t ch se a por t s. Th e policy a u dit r e ve a le d t h a t t h e Se a por t s policy docu m e n t h a s be e n im ple m e n t e d a s a gr e e d. Br oa dly spe a k in g, t h e policy a ct ion s h a ve a ch ie ve d t h e de sir e d r e su lt . Fou r in dica t or s – dir e ct a n d in dir e ct a dde d va lu e a n d e m ploym e n t , t h e size of t h e D u t ch m a r k e t sh a r e a n d gr ow t h in pr iva t e in ve st m e n t s – r e ve a l t h a t t h e policy a m bit ion s h a ve be e n m e t . W e n ot e , t h ou gh , t h a t in t h e policy a u dit it pr ove d difficu lt t o m e a su r e t h e con t r ibu t ion m a de by gove r n m e n t policy t ow a r ds a ch ie vin g t h e goa ls a n d h ow la r ge t h e im pa ct of n a t ion a l a nd in t e r n a t ion a l de ve lopm e n t s h a ve be e n . I n t he Seaport s: Anchors of t he Econom y policy docum ent ( referred t o hereaft er as t he Seaport s policy docum ent ) t he Governm ent set out it s policy on seaport s for t he period 2005–2010. The Governm ent also st at ed in t he docum ent t hat it would evaluat e t he policy at t he end of t his period. The Net herlands I nst it ut e for Transport Policy Analysis ( KiM) was asked t o carr y out t his policy evaluat ion. This report cont ains our findings. Policy a u dit The evaluat ion t ook t he form of a policy audit . This is an evaluat ion st udy t hat follows a st andardised m et hod focusing on a specific it em in t he budget of a governm ent depart m ent . I n t his case, t he audit was of budget it em 35.02, Mainport Rot t erdam and ot her seaport s, in t he budget of t he Minist ry of Transport , Public Works and Wat er Managem ent ( now: Minist ry of I nfrast ruct ure and t he Environm ent – I enM) . A considerable part of t he seaport s budget is not list ed in t he norm al I enM budget , but is part of t he I nfrast ruct ure Fund. Ba ck gr ou n d t o t h e Se a por t s policy docu m e n t The Seaport s policy docum ent was prepared in response t o a pot ent ial worsening of t he int ernat ional com pet it iveness of t he Dut ch seaport s, which would have a negat ive effect on t he whole Dut ch econom y. The docum ent st at es t hat an im port ant reason for t his decline in com pet it iveness is t he lack of a European level playing field, which is t he result of EU m em ber st at es int erpret ing t he EU rules governing st at e assist ance t o port s in different ways. I n addit ion, t he port s faced various const raint s, bot h in t he available space for expansion and in t heir inland connect ions. This would affect bot h t he ‘front door’ ( for exam ple access t o t he port of Am st erdam ) and t he ‘back door’ ( inland connect ions, such as t he A15 m ot orway) . Because seaport s operat e in an int ernat ional cont ext , European and global developm ent s present bot h opport unit ies and t hreat s. The m arket plays a leading role, whereas t he governm ent has lim it ed possibilit ies t o influence t hese developm ent s. The nat ional governm ent can exert an influence t hrough fact ors t hat affect com pet it iveness, such as t he inspect ion burden, t he const ruct ion of infrast ruct ure and shaping t he invest m ent and business clim at e; t he local

Pagina 45 van 64


aut horit ies have an influence via land use plans; and t he EU can affect developm ent s by set t ing int ernat ional regulat ions governing fact ors like a level playing field and environm ent al legislat ion. Se a por t s policy docu m e n t im ple m e n t e d a s a gr e e d The goal of t he policy for seaport s as set down in t he Seaport s policy docum ent was t o st rengt hen t he social added value of t he seaport s for t he Dut ch econom y. The governm ent want ed t o achieve t his by im proving t he int ernat ional com pet it iveness of t he Dut ch seaport s wit hin st at ed environm ent al and safet y lim it s. Wit h t his goal in m ind, t hree cat egories of inst rum ent s were deployed, t o: • im prove m arket processes ( for exam ple, st ream lining inspect ions and m onit oring by governm ent , and st eering t owards bet t er m arket orient at ion) ; • m aint ain or expand capacit y ( for exam ple, bet t er inland connect ions and m aking land available for growt h) ; • im pose condit ions on developm ent ( for exam ple, t o prom ot e safet y and environm ent al qualit y) . These inst rum ent s were t hen t ranslat ed int o policy act ions and t he developm ent of infrast ruct ure. Our policy audit revealed t hat t he Seaport s policy docum ent has been im plem ent ed as agr eed. Broadly speaking, t he act ions have led t o t he desired result . Of t he five select ed infrast ruct ure proj ect s, Maasvlakt e 2 is under const ruct ion and four proj ect s are in various st ages of planning: A15 m ot orway from t he Maasvlakt e t o Vaanplein, rail connect ion t o Maasvlakt e 2, I Jm ond Seaport , and Gent –Terneuzen Canal Zone. Goa ls a ch ie ve d; e ffe ct of policy a ct ion s difficu lt t o m e a su r e The Seaport s policy docum ent m ent ions five indicat ors for m onit oring whet her t he policy has been successful or not : 1. The direct added value and em ploym ent generat ed by t he seaport com panies 2. The indirect added value and em ploym ent generat ed by t he seaport com panies 3. The size of t he Dut ch m arket share 4. The growt h in privat e invest m ent 5. The arrival of new econom ic act ivit y Four of t he five indicat ors ( indicat ors 1 t o 4) reveal t hat t he policy am bit ions have been achieved. However, t his does not necessarily m ean t hat t he chosen inst rum ent s and t he result ing policy act ions were responsible for t his success. The Seaport s policy docum ent it self st at es t hat t he chosen indicat ors have lim it ed abilit y t o show whet her t he policy has been successful and t hat work is underway t o find a bet t er set of indicat ors, which should be com pat ible wit h t he am ended budget ary syst em of ‘responsible budget ing’. The cont ribut ion m ade by t he governm ent ’s policy inst rum ent s t o m eet ing t he policy goals is t herefore hard t o det erm ine. Developm ent s at t he nat ional, European and global levels and act ivit ies by ot her act ors, such as t he corpor at e sect or, m ay have had a m aj or influence. The governm ent has ant icipat ed t o act ual int ernat ional developm ent s, in part icular

Pagina 46 van 64


t hrough t he const ruct ion of infrast ruct ure. Accessibilit y is a sine qua non for t he developm ent of port s and t he governm ent is t he m ain agent of developm ent in t his regard. Abolit ion of t h e ‘I n t e r n a l por t pr oj e ct s’ r e gu la t ion The budget s for it em 35.02 are m odest and, m oreover, have declined over t he years, from alm ost 6 m illion euros in 2006 t o about 1.5 m illion euros in 2010. This is largely due t o t he abolit ion of t he ‘I nt ernal port proj ect s’ regulat ion ( HI Pregeling) in 2006. The am ount of addit ional em ploym ent creat ed by t he regulat ion was disappoint ing. Besides, nine out of t he t en of t he proj ect s would have gone ahead anyway wit hout t he regulat ion. Nevert heless, t he subsidy did have t he effect of accelerat ing t he com plet ion of t hese proj ect s. The abolit ion of t his regulat ion was an appropriat e policy response. Besides, t he budget has been consist ent ly underspent . This underspend can be account ed for by various m inor causes. Given t hat of t he five infrast ruct ure proj ect s financed from t he I nfrast ruct ure Fund t hat we select ed ( Maasvlakt e 2, A15 Maasvlakt e–Vaanplein, rail connect ion Maasvlakt e 2, I Jm ond Seaport and Gent –Terneuzen Canal Zone) , four are st ill in t he planning st age, no financial inform at ion is yet available on t heir im plem ent at ion. Re ce n t de ve lopm e n t s Sust ainabilit y, innovat ion, logist ics and collaborat ion bet ween port s are of considerable im port ance for t he fut ure of t he seapor t s. The gover nm ent , eit her alone or in cooperat ion wit h part ners from t he relevant indust rial sect ors, is pursuing various init iat ives t o capit alise on t hese developm ent s. KiM a n a lysis Based on our evaluat ion of t he im plem ent at ion of t he policy set out in t he Seaport s policy docum ent , t he KiM has com e t o t he following findings and conclusions: • The share of t he Dut ch econom y at t ribut ed t o t he seaport s ( in added value, em ploym ent , t ransshipm ent ) has declined, but a num ber of com m ent s m ust be borne in m ind t o put t his in t he right perspect ive. While t here was a relat ive decline wit h respect t o ot her sect ors of t he econom y, ot her fact ors, such as t he com pet it iveness of foreign port s, t ariff changes and geopolit ical t rends, m ay have had a great er influence t han governm ent policy. • The concept s of ‘int ernat ional com pet it iveness’ and ‘social added value’ are t oo general. I nt ernat ional com pet it iveness should ideally be specified m ore precisely by different iat ing bet ween different com m odit y flows and m arket s and what t hese cont ribut e t o t he added value. I n realit y, however, t his is hard t o do. Wit h regard t o social added value, a dist inct ion should be m ade bet ween social cost s and benefit s and privat e econom ic cost s and benefit s. • There were four m ot ives for t he privat isat ion of t he Port of Rot t er dam : t he cont inuit y and qualit y of t he port , efficient m arket condit ions, naut ical safet y and sust ainable land use. Wit h regard t o cont inuit y and qualit y, and wit h an eye t o t he fut ure privat isat ion of t he ot her seaport s, t he KiM wonders which int erest s are at st ake and whet her t he gov ernm ent has a role t o play.

Pagina 47 van 64


•

•

•

•

One way governm ent has responded t o ant icipat ed m arket developm ent s, such as econom ies of scale, increasing com pet it ion and globalisat ion, is by building new infrast ruct ure. Alt hough t he const ruct ion of infrast ruct ure is one of t he m ost im port ant inst rum ent s of governm ent policy, no assessm ent has been m ade of whet her t his is t he m ost effect ive t ype of policy response. Besides t he inst rum ent s brought t o bear in t he Seaport s policy docum ent , in broad t erm s t he governm ent has a wider range of inst rum ent s at it s disposal. Wit hin t he fram ework of t his evaluat ion we have not invest igat ed whet her t he m ix of policy inst rum ent s deployed in t he Seaport s policy docum ent is t he opt im al m ix or whet her anot her m ix would have been a m ore appropriat e way t o pursue t he policy obj ect ives. To m ake a bet t er assessm ent of t he effect iveness of m easures t aken, fut ure policies should be accom panied by a financial st at em ent t hat links t he policy act ions t o t he available resources. This will enhance t ransparency and m ake it easier t o keep t rack of any int erim changes. The seaport s policy m ay benefit from also addressing t he effect on t he m arket of t he increasingly powerful posit ion of a sm all num ber of very large foreign players. Mergers of shipping com panies and t he acquisit ion of cont ainer t erm inals by shipping com panies are j ust t wo t rends t hat have led t o t he em ergence of m arket players t hat wield considerable power and w hich are eroding t he influence of port aut horit ies.

Pagina 48 van 64


Lit erat uur

ABN- AMRO ( 2009) . Neder landse zeehavens; onderscheid door net werkfocus. Am st erdam : ABN- AMRO. Adviesdienst Verkeer en Vervoer ( 2004) . I nt ernat ionale havenbenchm ark, Rot t erdam : AVV. Adviesdienst Verkeer en Vervoer ( 2004) . De relat ie t ransport en econom ie, Rot t erdam : AVV. Algem ene Rekenkam er ( 2010) . Rappor t bij het Jaarverslag 2009 van het Minist erie van Verkeer en Wat erst aat . Kamerstuk 32 360 XII, nr. 2. Den Haag: SDU Baarsm a, B. & Jansen, K. S. ( 2007) . Select ie st uringsinst rum ent en. Am st erdam : SEO. Berenschot ( 2010) . Pieken in de Delt a: evaluat ie subsidieregeling. Ut recht : Berenschot . Charles River Associat es ( 2004) . St udy on t he Port of Rot t erdam – Market Definit ion and Market Power. Brussel: CRA. Cent raal Bureau voor de St at ist iek ( 2009) . Nat ionale rekeningen 2008. Heerlen: CBS. Com m issie van Laarhoven ( 2009) . I nnovat ieprogram m a Logist iek en Supply Chains. Am st erdam : Com m issie van Laarhoven CPB, AVV & KiM ( 2006) . Aanpassing WLO- secenar io’s voor het cont ainerver voer. CPB Mem orandum 172. Den Haag: CPB. CPB, NEI & RI VM ( 2001) . Welvaart seffect en van Maasvlakt e 2: aanvullende kost enbat enanalyse van uit breiding van de Rot t erdam se haven door landaanwinning. Den Haag: CPB. Dienst Verkeer en Scheepvaart ( 2007) . Concurrent ieposit ie Neder landse Zeehavens. Delft : DVS. Ecorys ( 2004) . Econom ische bet ekenis Neder landse zeehavengebieden 2003 t en behoeve van Havenm onit or 2003. Rot t erdam : Ecorys. Ecorys/ Rebel group ( 2002) . De publieke belangen bij de verzelfst andiging van het GHR. Rot t erdam : Ecorys. Erasm us Universit eit Rot t erdam ( 2010) . Havenm onit or 2008: de econom ische bet ekenis van Nederlandse zeehavens. Rot t erdam : EUR.

Pagina 49 van 64


Frém ont , A. ( 2009) . Em pirical evidence for int egrat ion and disint egrat ion of m arit im e shipping, port and logist ic act ivit ies. Paris: OECD/ I TF. Haven Am st erdam ( 2010) . Sam en werken: j aarverslag 2009. Am st erdam : Haven Am st erdam . Havenbedrij f Rot t erdam ( 2010) . Havenbedrij f blij ft invest eren: j aarverslag 2009. Rot t erdam : Havenbedrij f Rot t erdam . Havenbedrij f Rot t erdam ( 2011) . Wereldklasse doen! : j aarverslag 2010. Rot t er dam : Havenbedrij f Rot t erdam . I nspect ie Verkeer en Wat erst aat ( 2010) . Toezicht plan Vervoer over Wat er. Den Haag: I VW. Jorrit sm a, P., et al. ( 2010) . Mobilit eit sbalans 2010. Den Haag: Kennisinst it uut voor Mobilit eit sbeleid. Langen, P. W., Nij dam , M. H. & Ent hoven, D. C. J. W. van ( 2003) . Het level playing field in de Nederlandse zeehavens: een vergelij kend onderzoek naar de effect en van m ilieu- en veiligheidsr egelgeving op de concurr ent iekracht v an Nederlandse zeehavens t en opzicht e van zeehavens in België en Duit sland. Rot t erdam : ERBS. Langen, P. W., Nij dam , M. H. & Ent hoven, D. C. J. W. van ( 2006) . Naar passende regelgeving in Zeehavens. Rot t erdam : EUR. Minist erie van Econom ische Zaken ( 2004a) , I ndust r iefbrief, hart voor de indust rie. Den Haag: EZ. Minist erie van Econom ische Zaken ( 2004b) , Act ieplan Bedrij vent erreinen 20042008. Den Haag: EZ. Minist erie van Econom ische Zaken ( 2006) . Pieken in de Delt a. Den Haag: EZ. Minist erie van Econom ische Zaken ( 2009) . Econom ische visie op de langet erm ij nont wikkeling van Mainport Rot t erdam : op weg naar een Mainpor t Net werk Nederland. Den Haag: EZ. Minist erie van Econom ische Zaken ( 2010a) . Pieken in de Noordvleugel 2010. Den Haag: EZ. Minist erie van Econom ische Zaken ( 2010b) . Pieken in de Zuidvleugel 2010. Den Haag: EZ. Minist erie van Financiën ( 2001) . Not a Deelnem ingenbeleid Rij ksoverheid. Den Haag: Financiën. Minist erie van Financiën ( 2006) . Regeling periodiek evaluat ieonderzoek en beleidsinform at ie 2006. Den Haag: Financiën.

Pagina 50 van 64


Minist erie van Financiën ( 2011) . Verant woord begrot en. Brief Tweede Kam er. Kam erst uk 31865 nr. 26. Den Haag: Financiën. Minist erie van Landbouw, Nat uur en Voedselkwalit eit ( 2008) . Evaluat ie Nat uurwet geving: brief m inist er bij aanbieding van het eindrappor t van de evaluat ie van de nat uurwet geving. Kam erst ukken I I , 2007- 2008, 31536, nr. 1. Den Haag: SDU. Minist erie van Verkeer en Wat erst aat ( VenW) ( 1989) . Tweede St ruct uurschem a Zeehavens: Dl. a Beleidsvoornem en. Den Haag: SDU. Minist erie van Verkeer en Wat erst aat ( 1995) . Voort gangsnot a Zeehavenbeleid. Den Haag: VenW. Minist erie van Verkeer en Wat erst aat ( 1999) . Tweede Voort gangsnot a Zeehavenbeleid. Den Haag: VenW. Minist erie van Verkeer en Wat erst aat ( 2004a) . Acht ergronddocum ent bij de not a Zeehavens: ankers van de econom ie. Den Haag: VenW. Minist erie van Verkeer en Wat erst aat ( 2004b) . Zeehavens: ankers van de econom ie. Den Haag: VenW. Minist erie van Verkeer en Wat erst aat ( 2005a) . Cont ourennot a Borgingskader Nat ionale Belangen Mainport Rot t erdam . Den Haag: VenW. Minist erie van Verkeer en Wat erst aat ( 2005b) . Ruim t et ekort in Mainport Rot t erdam : brief m inist ers m et ant woorden op vragen en een voorst el m et bet rekking t ot de besluit vorm ingsprocedure. Kam erst ukken I I , 2005- 2006, 24691, nr. 67. Den Haag: SDU. Minist erie van Verkeer en Wat erst aat . Begrot ingen 2005- 2010. Den Haag: VenW. Minist erie van Verkeer en Wat erst aat . Jaarverslagen 2007- 2009. Den Haag: VenW. Minist erie van Verkeer en Wat erst aat ( 2006) . Evaluat ie subsidier egeling Havenint erne Proj ect en ( HI P) I I . Den Haag: VenW. Minist erie van Verkeer en Wat erst aat ( 2007a) . Nat ionaal Zeehavenbeleid 20052010: brief m inist er over de voort gang van de acrt ies van de not a Zeehavens. Kam erst ukken I I , 2006- 2007, 29862, nr. 6. Den Haag: SDU. Minist erie van Verkeer en Wat erst aat ( 2007b) . Verkeer, nat uur en Wat erst aat : uit voering nat uurwet geving in de VenW- prakt ij k. Den Haag: VenW. Minist erie van Verkeer en Wat erst aat ( 2007c) . Bij lage Kam ervragen inzake voort gang act ies Not a Zeehavens, brief Tweede Kam er nr 7443. Den Haag: VenW. Minist erie van Verkeer en Wat erst aat ( 2008) . Zeehavens als draaischij ven naar duurzaam heid: beleidsbrief duurzam e zeehavens. Den Haag: VenW.

Pagina 51 van 64


Minist erie van Verkeer en Wat erst aat ( 2009a) . MI RT Proj ect enboek 2010. Den Haag: VenW. Minist erie van Verkeer en Wat erst aat ( 2009b) . Nat ionaal Zeehavenbeleid 20052010. Kam er st uk29862 nr 16. Den Haag: VenW. Nat ionale Havenraad. Overslagcij fers Ham burg- Le Havre range. Geraadpleegd in sept em ber 2010 via www.havenraad.nl. NEA ( 2010) . De crisis en PHS, int erpret at ie van devervoeranalyses: beoordeling van de gevolgen van de econom ische crisis voor het goeder envervoer per spoor. Zoet erm eer: NEA. Port base ( 2009) . Jaarbericht 2009. Rot t erdam : Por t base. RebelGroup Advisory ( 2002) . De publieke belangen van de verzelfst andiging van het GHR. Rot t erdam : RebelGroup. RebelGroup Advisory & Buck Consult ant s I nt ernat ional ( 2006) . Verkenning Voorwaart se effect en: Havenm onit or 2005. Rot t erdam : RebelGroup Advisory. RebelGroup Advisory & Buck Consult ant s I nt ernat ional ( 2008) . Econom ische bet ekenis van Nederlandse Zeehavens: Havenm onit or 2006. Rot t erdam : RebelGroup Advisory. RebelGroup Advisory & Buck Consult ant s I nt ernat ional ( 2009a) . Econom ische bet ekenis van Nederlandse Zeehavens: Havenm onit or 2007. Rot t erdam : RebelGroup Advisory. RebelGroup Advisory & Buck Consult ant s I nt ernat ional ( 2009b) . Econom ische bet ekenis van Nederlandse zeehavens: t abellenboek Havenm onit or 2007. Rot t erdam : RebelGroup Advisory. SEO Econom isch Onderzoek ( 2007) . Select ie st uringsinst rum ent en. Am st erdam : SEO. SI RA Consult ing ( 2007) . Met ing t oezicht last en in het dom ein Vervoer over Wat er: onderzoek naar de Adm inist rat ieve Last en en Ervaren Last en van Toezicht binnen het dom ein Vervoer over Wat er. Nieuwegein: Sira Consult ing. St aat scourant ( 2010) . Besluit houdende het Subsidieprogram m a ZeehavenI nnovat ieProj ect voor duurzaam heid. Den Haag: St aat scourant nr 8842 Van de Voorde, E. & Vanelslander, Th. ( 2009) . Market power and vert ical and horizont al int egrat ion in t he m arit im e shipping and port indust ry. Paris: OECD/ I TF. World Econom ic Forum ( 1999) . The Global Com pet it iveness Report 1999. Geneva: WEF. Wort elboer- v an Donselaar, P.M. & Kolkm an, J. ( 2008) . Sam enwerking t ussen zeehavens. Den Haag: Kennisinst it uut voor Mobilit eit sbeleid.

Pagina 52 van 64


Bij lage

A

Lij st van geïnt erviewde personen

M in ist e r ie va n Ve r k e e r e n W a t e r st a a t DG Lucht vaart en Marit iem e Zaken Mevr. drs. W.G.J. van der Mei Dhr. dr. G. Snel Dhr. m r. M.D. Berrevoet s Mevr. drs. A.L.I . Bert ram Dhr. drs. J.C.J. van Hekke Mevr. ir. N. Koenekoop Dhr. drs. W.S. van Om m en Mevr. ir. R.C.C. Sondervan Dhr. dr. R.L.A. Morsink DG Mobilit eit Dhr. ir. F.P.M. van Heij st Dhr. drs. J.H. Leferink M in ist e r ie va n Econ om isch e Za k e n Dhr. drs. J. Bongers ( nu werkzaam bij m inist erie van Financiën) H a ve n be dr ij f Rot t e r da m Dhr. P.C.B. de Wit Dhr. J.J. Feenst ra H a ve n Am st e r da m Dhr. ir. J. Egbert sen N a t ion a le H a ve n r a a d Dhr. m r. F. Lieben Dhr. drs. A.M.J. Langeveld D e lt a lin qs Dhr. m r. B.D.M. Janssen ORAM Dhr. drs. J.H.M. St ein Dhr. drs. J. Oldenkot t e

Pagina 53 van 64


Pagina 54 van 64


Bij lage

B

Lij st leden begeleidingscom m issie

Dhr. dr. G. Snel- DGLM Dhr. drs. R.J.M. Bom m ele- DGLM Dhr. drs. S.E. Planken- FMC

Pagina 55 van 64


Pagina 56 van 64


Bij lage

C

Monit oring beleidsindicat oren

C.1

Kor t e t oe lich t in g op de ge h a n t e e r de br on n e n De Nat ionale Havenraad en het j aarlij kse onderzoek naar de econom ische bet ekenis van de Neder landse haveneconom ie, de zogenaam de ‘Havenm onit or’, leveren de gegevens voor de beleidsindicat oren, zoals die voor de Not a Zeehavens worden gebruikt . Voor de verant woording t e aanzien van de gehant eerde definit ies en t oegepast e m et hodiek verwij zen we naar de Havenm onit or ( EUR, 2010) . Per beleidsindicat or kij ken we naar de ont wikkeling t ussen 2004 en 2009. We kij ken specifiek naar 2009 om de invloed van de econom ische crisis na t e gaan. Niet alle cij fers voor 2009 zij n voorhanden.

C.2

D e dir e ct e t oe ge voe gde w a a r de e n w e r k ge le ge n h e id De ont wikkeling van de direct e werkgelegenheid van bedrij ven in zeehavengebieden m aken we inzicht elij k aan de hand van de gegevens over het aant al werkzam e personen bij locat iegebonden en niet - locat iegebonden zeehavenger elat eerde act ivit eit en. Dit drukken we vervolgens uit in het aandeel in de t ot ale werkgelegenheid in Nederland om een vergelij king t e kunnen m aken m et de ont wikkeling van de nat ionale werkgelegenheid. De t oegevoegde waarde van de genoem de act ivit eit en wordt uit gedrukt in lopende prij zen, brut o t egen fact or kost en. Deze gegevens worden j aarlij ks verzam eld in de Havenm onit or. D ir e ct e w e r k ge le ge n h e id e n

Ta be l C.1 Direct e werkgelegenheid en t oegevoegde waarde van bedrij ven

t oe ge voe gde w a a r de

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

Dir ect e werkgelegenheid ( werkzam e per sonen)

in zeehavengebieden

in % van t ot aal in Nederland

Bron: EUR, 2010

direct e t oegev oegde waarde ( m rd euro) in % van t ot aal in Nederland

164.684 162.535 158.186 160.637 163.129 167.332 169.219 2,0%

2,0%

1,9%

2,0%

1,9%

1,9%

1,9%

19,0

19,5

21,3

24,1

25,0

27,4

29,6

4,1%

4,1%

4,3%

4,7%

4,6%

4,8%

5 %

Toelicht ing • Het aant al arbeidsplaat sen is na een daling in de periode t ot 2004 weer t oegenom en. Het aant al direct aan de zeehavens ger elat eerde arbeidsplaat sen nam nam elij k t oe in 2004- 2008 m et 6,9% t ot 169.219; • Dat is 1,9% van de t ot ale Nederlandse arbeidsm arkt . Dit aandeel is t ussen 2004 en 2008 const ant gebleven, m et uit zondering van het j aar 2005. I n 2005 was dit aandeel 2,0% ; • De direct e t oegevoegde waarde geproduceerd in de zeehavens is van 2004 t ot 2008 t oegenom en m et 38,9% t ot 29,6 m ilj ard euro in 2008; • Het aandeel in t ot aal NL is t oegenom en van 4,3% in 2004 naar 5% in 2008. De zeehavens hebben dus m eer product ivit eit sgroei lat en zien dan het gem iddelde in Nederland; • I n het laat st e kwart aal van 2008 vond een st agnat ie plaat s als gevolg van de econom ische crisis. Per saldo vond in 2008 t och een groei plaat s.

Pagina 57 van 64


C.3

D e in dir e ct e t oe ge voe gde w a a r de e n w e r k ge le ge n he id Naast de direct havengebonden werkgelegenheid is er de indirect e werkgelegenheid die het aant al werkzam e personen aangeeft bij t oeleveranciers van m arit iem e act ivit eit en. De indirect e t oegevoegde waarde is de t oegevoegde waarde bij de t oeleveranciers van m arit iem e act ivit eit en.

Ta be l C.2

I n dir e ct e w e r k ge le ge n h e id

I ndirect e werk-

e n t oe ge voe gde w a a r de

gelegenheid en

I ndirect e werk gelegenheid

t oegevoegde waarde

( werkzam e per sonen)

bij t oeleveranciers van

in % van t ot aal in Nederland

m arit iem e act ivit eit en

I ndirect e t oegevoegde waarde

Bron: EUR, 2010

( m rd euro) in % van t ot aal in Nederland

2002

2003

2004

2006

2005

2007

2008

104.855 103.430 102.971 104.644 109.660 119.027 120.753 1,3%

1,2%

1,3%

1,3%

1,3%

1,4%

1,4%

9,2

9,7

9,8

10,6

11,6

13,0

14,7

2,0%

2,0%

2,0%

2,1%

2,2%

2,3%

2,5%

Toelicht ing • I ndirect e werkgelegenheid neem t na daling t ot 2004 weer t oe j aarlij ks t oe; • Aandeel in Nederland als t ot aal neem t ook t oe van 1,3 naar 1,4% ; • I ndirect e t oegevoegde blij ft t oenem en; • Aandeel in t ot aal Nederland bleef t ot 2004 const ant en is daarna t oegenom en van 2% naar 2,5% . C.4

M a r k t a a n de e l in de ove r sla g Het m arkt aandeel van de Nederlandse zeehavens in de overslag wordt bekeken voor de t ot ale overslag ( in m ilj oenen t onnen) in t abel D.3 en in de overslag van cont ainers ( TEU) in t abel D.4. Het m arkt aandeel in de Ham burg- Le- Havre range wordt bekeken in beide t abellen.

Ta be l C.3

Tot a le ove r sla g

Markt aandeel

Tot aal Nederlandse zeehavens

Nederlandse

( m ln t on)

zeehavens in de t ot ale

Aandeel Nederlandse

overslag

zeehav ens in HlH- range

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

439

437

471

492

507

542

562

493

46,1 % 44,5 % 44,8 % 44,9 % 44,2 % 44,6 % 45,0 % 47,0 %

Bron: Nat ionale Havenraad, 2010

Toelicht ing • De overslag in Nederlandse zeehavens is t oegenom en van 471 m ilj oen t on in 2004 t ot 513 m ilj oen t on in 2009 m et als t opj aar 2008 waarin 562 m ilj oen t on werd overgeslagen; • Het m arkt aandeel van de Nederlandse zeehavens in de t ot ale overslag is in de periode 2004- 2008 na een licht e daling in 2006 vanaf 2008 licht elij k boven het niveau van 2004 uit gekom en; • Ondanks de econom ische crisis is het aandeel van de Nederlandse zeehavens in 2009 t oegenom en naar 47% .

Pagina 58 van 64


Ta be l C.4

Tot a a l ove r sla g con t a in e r s

Markt aandeel

( x 1 0 0 0 TEU)

Nederlandse

Nederlandse zeehav ens ( x 1

zeehavens in de

000 TEU)

cont aineroverslag

Aandeel Nederlandse

Bron: Nat ionale

zeehav ens in HlH- range

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

6506

7144

8271

9354

10041

11177

11219

9940

29,1%

28,7%

29,4%

30,1%

29,7%

28,6%

28,0%

29,6%

Havenraad, 2010

Toelicht ing • De overslag van cont ainers is t oegenom en van 9,3 m ilj oen TEU in 2004 t ot 9,9 m lj oen TEU in 2009 m et als t opj aar 2008 waar in 11,2 m lj oen TEU werd overgeslagen. • Het m arkt aandeel van Rot t erdam in de Ham burg- Le Havre range in 2009 is licht hoger dan in 2004, nam elij k 29,6% t en opzicht e van 29,4% , Tussen 2005 en 2008 nam het m arkt aandeel van de Neder landse zeehavens j aarlij ks af. 2009 bracht echt er een om m ekeer. C.5

Ze e h a ve n ge r e la t e e r de be dr ij fsve st igin g Het gaat hierbij om nieuwe ( havengerelat eerde) bedrij vigheid die aan het havenen indust rieel com plex is t oegevoegd.

Ta be l C.5

Be dr ij fsve st igin ge n

Zeehavengerelat eerde

Tot aal Nederlandse

bedrij fsvest iging

zeehav engebieden

Bron: EUR 2010

Nieuw geregist reerde vest igingen

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

3.162

3.143

3.129

3.116

3.060

2.994

2.975

174

200

156

199

Toelicht ing • Het t ot aal aant al bedrij ven in de Neder landse zeehavens laat een ander beeld zien dan de t oegevoegde waarde en werkgelegenheidsverdeling; • Het t ot aal aant al bedrij ven in de Neder landse zeehavens laat een dalende t rend zien; • Van 2004 t ot 2008 is het t ot aal aant al bedrij ven in Nederlandse zeehavens over deze periode m et 5,2% afgenom en; • De gegevens over het aant al nieuw geregist reerde bedrij ven is beperkt en fluct ueren t e st erk om een conclusie t e kunnen t rekken. C.6

Pr iva t e in ve st e r in ge n Bij privat e invest eringen gaat het om invest eringen in vast e act iva van ondernem ingen, invest eringen die direct gericht zij n op de prest at ies van de eigen ondernem ing. De indicat or I nvest eringen in de Neder landse zeehavens biedt een bij kom end inzicht in de econom ische ont wikkeling van de relevant e zeehavengebieden en bedrij ven in zeehavengerelat eerde sect or en.

Pagina 59 van 64


Ta be l C.6

pr iva t e in ve st e r in ge n ( e x cl.

Privat e invest eringen

BTW in m a r k t pr ij ze n )

in vast e act iva van

invest eringen

ondernem ingen

zeehav engebieden ( m rd euro)

Bron: EUR, 2010;

t .o.v . nat ionale invest eringen

CBS, 2009

in vast e act iva

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2,27

2,49

2,28

2,2

2,97

3,03

2,26%

2,44%

2,22%

2,00%

2,07%

2,66%

Toelicht ing • Het invest eringsniveau lag in 2004 en 2005 op 2,2 m ilj ard euro en in 2006 en 2007 rond de 3 m ilj ard euro. • Ten opzicht e van de invest eringen in vast e act iva in Nederland zij n de invest eringen ondanks de afnam e t ussen 2004 en 2004 t oegenom en van 2,22% in 2004 t ot 2,66% in 2007.

Pagina 60 van 64

2008


Bij lage

D

Uit voering beleidsact ies

Beleidsacties marktwerking verbeteren Afstemming grenscontroles Informatievoorziening bedrijfsleven Elektronisch overheidsloket Integratie communicatiesystemen Douaneprocedures short sea Richtsnoer EU publieke financiering Onderzoek publieke financiering Inbreng zeehavens innovatie naar duurzame mobiliteit Verbetering ondernemingsklimaat in zeehavengebieden Verbetering vestigingsklimaat in zeehavengebieden Accommoderen van verzelfstandiging zeehavenbeheer/veiligstellen continuiteit Meer samenwerking door zeehavenbeheerders Meer samenwerking NL-Vlaanderen Ontwikkelingsschets 2010 Schelde-Estuarium Formalisering gemeenschappelijk nautisch beheer in Scheldegebied Samenwerking NL-Dld Bilaterale samenwerking Eems-Dollard Regionalisering, differentiatie en marktoriëntatie loodsdiensten Promotie Nederlandse zeehavens Beleidsacties randvoorwaarden stellen en toezichthouden Implementatie EU-richtlijnen emissies Voortgangsrapportage toepassing Vogel- en Habitatrichtlijn Implementatie EU-richtlijnen beveiliging Implementatie EU-richtlijn Haven-ontvangst installaties Aanscherping van EU-normen Veilig vervoer van gevaarlijke stoffen Versterking positie zeehavens in Waddengebied Beleidsacties capaciteit instandhouden en verbeteren Prioritering financiering zeehavens uit Infrastructuurfonds NHR-overleg infrastructuur Financiering BDU Verbetering per spoor Evaluatie HP-regeling Monitoring voortgang Duitse aansluiting Betuweroute Verbetering positie in TEN Monitoring voortgang Seine-Schelde verbinding Infrastructurele projecten ten behoeve van het Rijn- en Maasmondgebied A15 Maasvlakte-Vaanplein A4 Delft-Schiedam Spooraansluiting Tweede Maasvlakte Eindbeeldonderzoek primaire goederen- spoorverbinding Rotterdam-België (Robel) Roosendaal-Antwerpen (VERA) Goederenroute Rotterdam – Noord-Nederland (GoeNoord) Rail service centra Waalhaven en Maasvlakte (vervolgfase) A4 Hoogvliet-Klaaswaal (A4 Zuid) Ontsluiting Rotterdamse havens in samenhang met uitvoering PKB + PMR Uitvoering PKB + PMR Bedrijventerrein Noordrand Hoeksche Waard Herstructurering rechter Maasoever Herstructurering Waalhavengebied tot Stadshavens Rotterdam Herstructurering Zeehaven Dordrecht

Pagina 61 van 64


Bedrijventerrein Moerdijkse Hoek (PPS-pilot) Infrastructurele projecten ten behoeve van het Noordzeekanaalgebied Zeepoort IJmond Tweede Coentunnel / Westrandweg / Halfweg De Zaan (waaronder aanpassing Wilhelminasluis) Amsterdam-Rijnkanaal (verwijderen Keersluis Zeeburg) Walradar Noordzeekanaal Projecten voor de ontwikkeling van ruimte voor zeehaven gerelateerde bedrijvigheid in het Noordzeekanaalgebied Bedrijventerrein Wijkermeerpolder Bedrijventerrein Westrandzone Herstructurering Coen- en Vlothaven Herstructurering IJmond Noord Uitbreiding en herstructurering Kanaaloeverzone Infrastructurele projecten ten behoeve van de Zeeuwse zeehavens Ontwikkelingsschets 2010 Schelde-estuarium (ProSes) Sloelijn N61 Kanaalkruising Sluiskil Projecten voor de ontwikkeling van ruimte voor zeehaven gerelateerde bedrijvigheid in de Zeeuwse zeehavens Uitbreiding en herstructurering Kanaalzone en Sloehaven Infrastructurele projecten ten behoeve van de Groningse zeehavens Vaarweg Lemmer-Delfzijl Projecten voor de ontwikkeling van ruimte voor zeehaven gerelateerde bedrijvigheid in de Groningse zeehavens Herstructurering Oosterhorn Algemene beleidsacties Instellen ‘accountmanagement’ bij het Rijk Instellen ‘Brussel-loket’ NHR-overleg algemeen Verder ontwikkelen van een set beleidsindicatoren Evaluatie zeehavenbeleid Ontbrekende beleidsacties Verdieping vaargeul Eemshaven Kanaalzone Gent-Terneuzen

Pagina 62 van 64


Pagina 63 van 64


Colofon

Dit is een uit gave van het Minist erie van I nfrast ruct uur en Milieu Januari 2012 Kennisinst it uut voor Mobilit eit sbeleid ( KiM) I SBN: 978 90 8902 093 2 KiM- 11- A08

Aut eurs: Maart en Kansen, Johan Visser

Vorm geving en opm aak: I enM

Kennisinst it uut voor Mobilit eit sbeleid ( KiM) Post bus 20901 2500 EX Den Haag Telefoon Fax

: 070 456 1965 : 070 456 7576

Websit e E- m ail

: www.kim net .nl : info@kim net .nl

Publicat ies van het KiM zij n aan t e vragen bij het KiM ( via kim publicat ies@m inienm .nl) of als PDF t e downloaden van onze websit e www.kim net .nl. U kunt nat uurlij k ook alt ij d cont act opnem en m et één van onze m edewerkers. Delen uit deze publicat ie m ogen worden overgenom en onder verm elding van het KiM als bron.

Pagina 64 van 64

Dit is een uitgave van het

Ministerie van Infrastructuur en Milieu Postbus 20901 | 2500 ex Den Haag www.rijksoverheid.nl/ienm www.kimnet.nl ISBN: 97-8908-902-0932 December 2011 | KiM-11-A08

Evaluatie van de nota Zeehavens: ankers van de economie

Recommend Documents