Evaluatie Multifunctionele Centra Arnhem

ONDERWERP

2012.0.058.544/2012-05-00595

Evaluatie MFC's Arnhem

Bestuurlijk opdrachtgever: Wethouder Luuk van Geffen, gemeente Arnhem

PAGINA

Arnhem, 13 maart 2012

1

Evaluatie Multifunctionele Centra Arnhem

2

PAGINA


ONDERWERP

Inhoud Inhoud .........................................................................................................................................2 Inleiding ......................................................................................................................................3 Uitgangspunten...........................................................................................................................4 Aanpak........................................................................................................................................5 De prestaties op doelstellingen ..................................................................................................7 Voor wijk en wijkbewoners ..................................................................................................7 Voor Participanten .............................................................................................................10 Voor de exploitant .............................................................................................................11 Kwaliteit van randvoorwaarden ................................................................................................15 Conclusies ................................................................................................................................21 Ter overweging: opties voor de toekomst ................................................................................23 Bronnen ....................................................................................................................................25 Bijlagen .....................................................................................................................................27 Korte beschrijving .....................................................................................................................27

3

PAGINA


ONDERWERP

Inleiding De gemeenteraad heeft op 1 december 2011 met de motie “Klarendal met perspectief”1 gevraagd om een evaluatie van de multifunctionele centra (MFC’s) in Arnhem. De motie bevat o.a. de vraag om ‘de wijkfunctie van het MFC-concept’ te evalueren en aan de raad toe te sturen. Gezien de beperkte tijd die beschikbaar was, is ervoor gekozen om de prestaties van de MFC’s op een aantal thema’s en in grote lijnen en algemene termen in beeld te brengen. Alleen daar waar mogelijk worden per MFC uitspraken gedaan. Desgewenst kunnen naar aanleiding van deze evaluatie specifieke onderwerpen op een later moment worden uitgediept. Om de doelstellingen van het onderzoek scherp te krijgen zijn vooraf gesprekken gevoerd met raadsleden van een aantal fracties. Vervolgens zijn verschillende gesprekken gehouden met sleutelfiguren, korte vragenlijsten uitgezet bij participanten op locatie, beschikbare documenten gebruikt en een bezoek aan de accommodaties afgelegd. Specifiek is gezocht naar de toegevoegde waarde van het centrum voor de wijk en de beoogde doelgroepen. In het onderzoek zijn de tot nu toe gerealiseerde Arnhemse multifunctionele centra in beschouwing genomen (zie bijlage 1).

1

Aanleiding voor deze motie is de bouw van een nieuw MFC in de wijk Klarendal en de discussie in de Raad over de vraag of een sluitende exploitatie van dit centrum te verwachten is en hoe de kosten zich verhouden tot de meerwaarde van het centrum voor de wijk. Inmiddels is tot bouw van het MFC Klarendal besloten.

4

PAGINA


ONDERWERP

Uitgangspunten Voor het onderzoek is uitgegaan van de volgende beschrijving: “Een MFC is een wijkaccommodatie gericht op samenwerking; een maatschappelijk centrum waar diverse (wijk)voorzieningen en functies bij elkaar komen en van waaruit - in de optimale situatie - de organisaties die deze functies vormgeven (de leveranciers) onderling als een netwerkorganisatie samenwerken en afstemmen vanuit dit gebouw. Dit alles om diverse functies en voorzieningen voor een wijk of deel van de stad samen beter te regelen. Een Brede School kan daar onderdeel van uitmaken. De inhoud van een MFC ligt op voorhand niet vast; dit hangt af van wat de wijk nodig heeft.” Een Brede School is geen MFC. Een Brede School is een samenwerkingsverband tussen onderwijs- en welzijnsvoorzieningen gericht op kinderen van 0 tot 14 jaar. De school is hierbij de motor, de initiator met meer verantwoordelijkheden dan een ‘gewone’ school. Het begrip Brede School slaat niet op een gebouw, maar is een concept waarin vier functies kunnen samenkomen, namelijk: Leren (Onderwijs), Ontmoeten, Ontspannen en Opvang. De veronderstelling is dat dit de ontwikkelingskansen van kinderen vergroot. Hierbij hoeft geen sprake te zijn van een fysieke clustering van deze functies. Vaak is dat wel het geval (de organisaties die de functies vormgeven en uitvoeren zijn ondergebracht in één gebouw, bijvoorbeeld een MFC). Het betreft het samenbrengen van onderwijs, welzijn en zorg voor de jeugd en hun ouders. Dat samenbrengen kan op 3 manieren: - Door vorming van netwerken tussen bij de functies betrokken organisaties. - Door nieuwe samenwerkingsactiviteiten te ontwikkelen en uit te voeren waarbij de verschillende functies samenkomen. - Door functies letterlijk en ruimtelijk samen te brengen, het combineren van voorzieningen door clustering van gebouwen of in één accommodatie, bijvoorbeeld een MFC.

De gemeente Arnhem beschouwt MFC’s als instrument om de volgende ontwikkelingen te versterken (zie o.a. Integraal Huisvestingsplan voor het Primair Onderwijs 2010-2013 en de nota ‘Hart van de wijk’ – methodiek ter versterking van wijkvoorzieningen, 2008): • De ontwikkeling van Brede Scholen. De gemeente Arnhem zou graag zien dat

alle scholen voor primair onderwijs zich ontwikkelen tot een Brede School, te beginnen in de krachtwijken (zie kadernota Brede Scholen). Een Brede School richt zich op de samenwerking tussen diverse organisaties, waarbij het verbeteren van de ontwikkelingskansen van kinderen centraal staat. Het beleid van de gemeente Arnhem is dat dit bij voorkeur plaatsvindt in één gebouw. In het geval er nieuwbouw nodig is, zal de Brede School gehuisvest worden in een MFC. • Het ontwikkelen van ‘Hart van de Wijk’. Met de MFC’s wil de gemeente Arnhem niet alleen de ontwikkelingskansen van kinderen vergroten. Ook moet het gebouw bijdragen aan het versterken van wijkvoorzieningen waardoor de sociale cohesie, leefbaarheid en participatie in de wijken toeneemt. In Arnhem is er daarom voor gekozen dat ieder gerealiseerd MFC het Hart voor de Wijk dient te zijn: dé locatie waar het Meedoen, Ontmoeten en Informeren van wijkbewoners plaatsvindt en waar actoren/leveranciers (professionals, vrijwilligers en bewoners) samenwerken. Ook ‘Hart van de Wijk’ is een concept. Een ‘Hart van de Wijk’ is een natuurlijke plek waar wijkbewoners én professionals komen om elkaar te ontmoeten, samen activiteiten te ondernemen en om informatie uit te wisselen. Het verbindt hiermee drie functies, namelijk Meedoen (participatie), Ontmoeten en Informeren. Deze functies zien we deels ook terug bij het concept van de Brede School. Hart van Wijk richt zich echter op een bredere groep, namelijk in principe alle wijkbewoners. Overeenkomstig de Brede School kunnen deze functies fysiek geclusterd worden in één accommodatie, maar dat is niet per se noodzakelijk. ‘Hart van de Wijk’ is een gedachte die expliciet uitgaat van de vraag van de wijk en die in beginsel niet in iedere wijk uniform is in te vullen: het vraagt om een ‘ondernemende’ manier van werken.

5

PAGINA


ONDERWERP

Een harde scheidslijn tussen de Brede School en ‘Hart van de Wijk’ is er niet. Hoewel verschillend in doelgroep, is een uitgangspunt dat zij elkaar in praktijk versterken.

Aanpak Bij het onderzoek zijn de prestaties van de MFC’s afgezet tegen de doelstellingen (zie hieronder) die met de MFC’s worden beoogd2. Hierbij is gekeken vanuit het perspectief en de doelen van de doelgroepen (wijken wijkbewoners), de participanten of dienstverleners die vanuit het MFC opereren en de doelstellingen van de exploitant (gemeente). Doelstellingen voor wijk en wijkbewoners •

Het MFC is een bruisend centrum en dé locatie waar bewoners heen gaan voor onderwijs, opvang, ontmoeting, activiteiten, hulp, cliëntondersteuning en informatievoorziening:

•

Aanbod van basisonderwijs (een nieuwe wijkschool), aanbod voor peuters, faciliteiten voor kinderdagopvang, buitenschoolse opvang, medische basiszorg en preventie voor alle kinderen van 0 tot 4 jaar. Dit alles in de vorm van een onderling afgestemd programma.

•

Fysiek onderkomen voor diverse bewonersinitiatieven, denk aan ruimte voor vergaderen, creatieve en educatieve activiteiten, sport en ontspanning (cateringfaciliteiten), ontwikkelen van nieuwe ideeën, aanbieden en vinden van hulp en ondersteuning en een informatiepunt waar bewoners én professionals informatie kunnen halen én aanbieden.

•

Het MFC leidt tot betere dienstverlening: voor alle doelgroepen is duidelijk waar zij moeten zijn, het aanbod is beter bereikbaar in tijd en plaats en bezoekers komen makkelijker in aanraking met diverse voorzieningen.

Doelstellingen voor de participanten •

Het MFC stimuleert en vergemakkelijkt de inhoudelijke samenwerking en afstemming tussen dienstverleners als het gaat om programmering. Het MFC dient het vormen van twee effectieve netwerken te stimuleren die beide functies (Brede School en ‘Hart van de Wijk’) in gezamenlijkheid vormgeven.

•

Het MFC stimuleert en faciliteert de participanten tot praktische samenwerking.

Doelstellingen voor de exploitant Het MFC wordt budgetneutraal en op termijn kostendekkend geëxploiteerd. De MCF’s bieden passende capaciteit voor uitoefening van de beoogde functies. Vanuit exploitatie oogpunt stelde de gemeente Arnhem zich de volgende doelen en uitgangspunten: •

Er is structureel financiële dekking voor de jaarlijkse kosten van de gebouwen.

•

De jaarlijkse kosten die samenhangen met het gebruik van de MFC’s worden voor het grootste deel gedekt vanuit inkomsten van gebruikers (servicekosten van participanten en overige inkomsten), aangevuld met een structurele gemeentelijke bijdrage van € 35.000,- per MFC waar bestaande gebruikers worden gehuisvest (zie onder andere Evaluatie Brede School Ontwikkeling, 2005). Bij een MFC wordt ook nadrukkelijk rekening gehouden met de mogelijkheid van commerciële exploitatie ten behoeve van derden (IHP, 2009).

•

De MFC’s bieden voldoende capaciteit voor uitoefening van de beoogde functies.

2

De doelstellingen en uitgangspunten van de Arnhemse MFC’s zijn niet in één document gevat. Deze inventarisatie is gebaseerd op diverse documenten (zie bronnenlijst).

6

PAGINA


ONDERWERP

Daarnaast is gekeken in hoeverre de volgende, belangrijke randvoorwaarden en succesfactoren ook daadwerkelijk zijn ingevuld: • Er is een effectief en ondersteunend beheermodel. • Er is een visie waarop gestuurd wordt. • Functionaliteit van het gebouw. • Concurrerende locaties worden zoveel mogelijk gesloten.

In de komende hoofdstukken leest u de bevindingen.

7

PAGINA


ONDERWERP

De prestaties op doelstellingen Voor wijk en wijkbewoners Er wordt voor zover bekend geen systematisch onderzoek gedaan naar klanttevredenheid of ervaringen met de MFC’s. Alleen voor de Malburcht is eenmalig een Klanttevredenheidsonderzoek uitgevoerd. Er is wel inzicht in leerlingaantallen en de herkomst van leerlingen. Bezoekersaantallen voor overige activiteiten worden niet bijgehouden. Onderstaande gegevens zijn dan ook gebaseerd op gesprekken met de sleutelfiguren en informatie vanuit het verhuursysteem van het Sportbedrijf. • Nagenoeg alle sleutelfiguren waarmee is gesproken, vinden dat de gebouwen een zeer positieve impuls geven aan de wijk. Het zijn mooie gebouwen, ankerpunten met een positieve uitstraling die iets hebben toegevoegd aan de wijk. • In alle MFC’s zijn de oorspronkelijke participanten gehuisvest. In enkele MFC’s is dat inmiddels uitgebreid (zie tabel 2). • De meeste MFC’s – met uitzondering van De Symfonie - hebben het imago van een school of school-plus; niet van een wijkaccommodatie. • De doelgroep 0 tot 12 jaar en ouders hebben veel profijt gehad van de MFC’s. Deze bieden over het algemeen een sterk aanbod van onderwijs, opvang en buitenschoolse activiteiten. Doorlopende leerlijnen en dagarrangementen komen makkelijker tot stand, gezamenlijke programma’s komen langzamerhand van de grond. Alles wat kinderen en ouders nodig hebben is in de MFC’s makkelijk en snel bereikbaar. De indruk is dat hier ruimschoots gebruik van wordt gemaakt. • Uit de interviews blijkt dat het bereik van de kindvoorzieningen (School, Kinderopvang en Peuterspeelzaal, kinderactiviteiten na schooltijd) groot is en op een aantal MFC’s toeneemt. Gevolg is wel dat er in een aantal MFC’s een tekort aan onderwijsruimte is of dreigt (De Salamander en De Spil). De indruk is dat kinderen en ouders over het algemeen tevreden zijn met het aanbod op één locatie. De meerwaarde voor ouders en kinderen is ook dat eventuele problemen sneller worden opgemerkt en worden opgevolgd. • Vanuit de MFC’s vinden belangrijke activiteiten plaats waar een deel van de wijkbewoners gebruik van maakt. Zo ontwikkelt en biedt Stichting Rijnstad vanuit diverse MFC’s activiteiten in het kader van jongeren- en participatiewerk. Deze zijn specifiek gericht op jongeren en volwassenen die een steuntje in de rug nodig hebben met het oog op participatie. Daarnaast heeft het opbouwwerk een plek in de MFC’s. De opbouwwerker behartigt de belangen van groepen bewoners op het gebied van wonen, samenleven en voorzieningen. Naast de activiteiten van Rijnstad worden de MFC’s incidenteel gebruikt voor activiteiten vanuit de wijk (zie tabel 2). De MFC’s huisvesten een beperkt aantal commerciële aanbieders. Overigens zijn in de aandachtswijken, waaronder Malburgen, Presikhaaf en het Broek geen wijkverenigingen actief. Rijnstad treedt in deze wijken op als organisator van activiteiten. In Schuytgraaf is wel een wijkvereniging.

ONDERWERP

Tabel 1. Wijkfunctie per MFC (Bron: gesprekken) Presikhaven Buiten de Brede School is de functie van het MFC voor de wijkbewoners beperkt (sportclubjes en schilder/houtbewerkingsclub). Het aanbod voor volwassenen is afgebouwd. Het is voor jongeren, volwassenen en nietouders niet dé plek geworden voor activiteiten, om elkaar te ontmoeten, voor informatie en hulp. Dat was wel de intentie in de oorspronkelijke opzet. Ouderen maken niet of nauwelijks gebruik van het MFC. De bibliotheek is de enige en dus belangrijke partner in het MFC waarvan deze doelgroepen wel gebruik maken en wijkbewoners binnenhaalt. In de wijk vinden diverse activiteiten plaats in andere accommodaties. De Malburcht De indruk is dat - buiten de schoolfunctie - de functie van de Malburcht voor de wijk afneemt en dat nog maar weinig bewoners er gebruik van maken. De Malburcht is geen ontmoetingsplek voor wijkbewoners; er is overdag nauwelijks tot geen activiteit. Indruk is dat er grote concurrentie is met andere wijkaccommodaties zoals het Bruishuis en wijkcentrum de Hobbit. Wel verzorgt Rijnstad diverse activiteiten in de avond. Hiervoor is de aula zeer in trek. Volgens betrokkenen is er nauwelijks aanbod dat aansluit bij de interesse en vraag van de wijkbewoners van vandaag. De Spil Het MFC krijgt langzamerhand buiten de Brede School betekenis voor de overige wijkbewoners. Dit wordt in diverse gesprekken bevestigd. Het ‘Hart van de Wijk’ komt langzamerhand van de grond. Enkele actieve bewoners spelen hierin een belangrijke rol. De Salamander De Salamander functioneert voornamelijk als Brede School. Een bredere wijkfunctie heeft het MFC vooralsnog niet of nauwelijks: voor de wijk heeft het gebouw weinig faciliteiten. Na schooltijd wordt de Salamander in beperkte mate gebruikt door de wijk en op de wijk gerichte organisaties. Veel multifunctionele ruimte wordt gebruikt door de school waardoor het realiseren van de wijkfunctie onder druk staat. De indruk is dat wijkbewoners zich er niet thuis of niet welkom voelen. De wijkactiviteiten vinden verspreid over de wijk plaats. De Symfonie Hoewel ‘Hart van de Wijk’ niet expliciet een doelstelling was van de Symfonie wordt deze accommodatie - volgens diverse sleutelfiguren meer als een wijkgebouw ervaren. Echter wel voor een kleine groep van dezelfde mensen. Wijkbewoners kunnen overdag en ‘s avonds in het wijkcentrum terecht voor spreekuur (logopedist), bijeenkomsten (o.a. wijkplatform), een drankje (koffieuurtje), trainingen (Volare), cursussen en informatie (gemeenschappelijke activiteitenkalender). Het wijkcentrum profileert zich als multicultureel. Maar de verschillende culturen maken afzonderlijk gebruik van het wijkcentrum. Het wijkcentrum wordt in hoofdzaak gezien als de ontmoetingsplek voor de Turkse gemeenschap van het Arnhemse Broek. De mensen die komen voelen zich thuis en vinden dat het MFC hun plek is. Ze kunnen zo naar binnen lopen, maken een babbeltje en er zijn speelmogelijkheden voor hun kinderen. De beheerder spreekt mensen aan als ze binnen komen en dit wordt als prettig ervaren.


• Uit de gesprekken blijkt dat de locaties verschillend worden ervaren (zie tabel 1).

PAGINA

• De MFC’s huisvesten geen informatiepunt op het gebied van wonen, welzijn en zorg. Het ‘Hart van de Wijk’ richt zich onder andere op het realiseren van laagdrempelige toegang tot informatie over sociale wijkvoorzieningen, onder andere WMO-startpunten en CJG’s (‘Hart van de Wijk’ – methodiek ter versterking van wijkvoorzieningen, 2009).

8

• Voor activiteiten van overige wijkbewoners worden de MFC’s relatief weinig gebruikt. Met uitzondering van sport zijn de MFC’s voor de meeste wijkbewoners geen voor de hand liggende locatie voor ontspanning, ontmoeting, vergaderen of andere activiteiten.

9

PAGINA


ONDERWERP

Tabel 2. Belangrijkste gebruikers van de MFC’s Gebruikers (Bron: Sportbedrijf, gemeente Arnhem) Participanten Presikhaven

Vaste gebruikers

AMG Schmidtschool (o)

Logopedie (o)*

Lourdesschool (o)

EHBO-vereniging (o)*

Rijnstad wijkcentrum (o/a/)

Rijn IJssel (o)*

Rijnstad Peuterspz.(o)

Stap (o)*

Gebruikers (incidenteel en regelmatig) Bewoners (W) Ggroepen kinderen (W) Diverse Stichtingen Verenigingen van eigenaren City WorksWinkelstraatmanagement Ph

Rijnstad Jongerenwerk (m/a) Bibliotheek (openingstijden) Skar KDV + BSO (o) CJG (o)* STMG (o) Politie (o) Sportbedrijf

De Malburcht

De Spil

De Salamander

Margarethaschool (o)

CJG (o)*

Monchyschool (o)

Lindenhout (o)*

Rijnstad wijkcentrum (o/a/W)

Beca 2000 (a)*

Rijnstad Peutersplz.(o)

Budo Ver. Arnhem Zuid (a)*

Skar kinderopvang en BSO(o) STMG (o) Sportbedrijf

Voedselbank (o)*

Pastoor van Arsschool (o)

Skar BSO (o)*

Rescue Christian Ministry (W)

Monchyschool (o)

Wijkbeheer (o/a)

Rijn IJssel (o)

Rijnstad wijkcentrum (o/a/W)

Logopedie (o)*

Bewonerscomm. Malburgen West (a)

Skar (o) SPA (o) Sportbedrijf

Arnhems Klarinettenkoor (a)*

Wijkplatform Malb, Immerloo, Duifje (a)

Schatgraaf (o)

Skar BSO (o)*

Arabesk (o)

Fysiotherapie (o)*

Skar KDV + BSO (o) SPA (o) Sportbedrijf

Stg. Kunstbedrijf, dans (m/a)*

St. Paulusschool (o) Rijnstad wijkcentrum Rijnstad Peutersplz. Sportbedrijf

(o) Overdag (a) Avond (m) Middag (W) Weekend *Uitbreiding van het oorspronkelijke programma

Wijkbeheer Malburgen West (o/a) Bewonersvereniging Stadeiland (o/a) Ver. Van Eigenaren (a) Gemeente Arnhem (o/a)

Ver. Van Eigenaren (a)

Stg. Kunstbedrijf, muziekles (m/a) * Spaanse les (a)* Yoga lessen (a)*

De Symfonie

Wijkplatvorm Malburgen (o/a) Wijkplatvorm Malburgen Immerloo, Duifje (o/a)

Wijkvereniging Schuytgraaf** (a) Wijkplatform Schuytgraaf

10

PAGINA


ONDERWERP

Voor Participanten

Uitgangspunt voor de ‘Brede School’ en ‘Hart van de Wijk’ is ‘samenleven’, waarbij ieder lid van de leefgemeenschap zijn eigen expertise inbrengt voor een gedeeld belang. De achterliggende gedachte van een MFC is dat fysieke nabijheid van diverse organisaties uit de keten sneller leidt tot onderlinge samenwerking en dat dat een meerwaarde is voor de doelgroep. In de gesprekken met sleutelfiguren is nagegaan wat de MFC’s hebben bijgedragen aan deze samenwerking. Dat levert het volgende beeld op: • De meeste professionals op de locatie ervaren de MFC’s als een prettige werkplek. Door de uitstraling van het gebouw leveren MFC’s ook een positieve bijdrage aan het imago van de afzonderlijke organisaties. Dat is ‘winst’ van het MFC. • Ondanks dat de meeste participanten meerwaarde zien en ervaren, spreekt uit de interviews dat het initiatief voor succes bij de gemeente ligt. Inhoudelijke samenwerking op locatie • In de meeste MFC’s hebben de scholen een bepalende rol. De MFC’s hebben sterk bijgedragen aan inhoudelijke samenwerking. Met name de fysieke koppeling van school, kinderdagverblijf en peuterspeelzaal wordt door diverse sleutelfiguren als zeer waardevol ervaren: de warme overdracht is intensiever en problemen worden sneller gesignaleerd en opgevolgd. Ook het kinderwerk heeft zich steviger kunnen positioneren. • Ouders worden voor zover mogelijk actief bij het programma betrokken. • Tegelijkertijd blijkt dat met de fysieke nabijheid ook bijdraagt aan sterkere onderlinge rivaliteit, concurrentie en streven naar autonomie. Dat is het sterkst merkbaar bij de scholen. In Arnhem zijn in de MFC’s twee scholen gehuisvest, ieder met eigen levensbeschouwelijke visie. Uitgangspunt van het gemeentelijke beleid is immers: iedere wijk een school, zonder de keuzevrijheid van onderwijs geweld aan te doen. In een aantal MFC’s leidt dit tot spanning omdat beide scholen verzekerd willen zijn van een bepaalde leerlingenstroom. Gezamenlijke huisvesting in een MFC maakt de concurrentie zichtbaarder, zeker wanneer het aantal leerlingen van één van beide scholen achterblijft ten opzichte van de ander (de gemeente heeft overigens geen rol bij de verdeling van leerlingen over de scholen). Daarnaast worden beide scholen gedwongen met hetzelfde kinderdagverblijf zaken te doen en samen te werken (overigens in het voordeel van het kinderdagverblijf). • Er is nauwelijks sprake van samenwerking tussen professionals om de MFC’s breed voor de wijkbewoners te exploiteren en om in gezamenlijkheid een gevarieerd wijkprogramma te realiseren. Geen van de organisaties voelt zich hier verantwoordelijk voor.

11

PAGINA


ONDERWERP

Praktische samenwerking participanten • De potentiële voordelen van een MFC worden nog onvoldoende benut. Veel monofunctionele ruimte blijft ongebruikt op tijden dat het programma deze ruimte niet nodig heeft. De leslokalen van de scholen bijvoorbeeld worden zover bekend na schooltijd niet gebruikt voor andere lessen of cursussen. Daarnaast hebben diverse scholen nog eigen docentenkamers en bespreekkamers. Ook geven diverse medewerkers aan dat zij steeds minder gebruik maken van de flexruimten. • Participanten komen moeilijk tot afspraken over de inrichting van de multifunctionele ruimten of over gezamenlijk gebruik en financiering van materialen en faciliteiten. Denk hierbij aan de keuken, het computerlokaal of het horecagedeelte. De verantwoordelijkheid voor inrichting is niet duidelijk belegd en er zijn vooralsnog geen afspraken over gezamenlijke financiering en exploitatie ervan. Hetzelfde geldt voor het gebruik van bijvoorbeeld beamers, kantoorartikelen etc. Wel is er overeenstemming over de inzet van de schoolconciërge voor het beheer van het gehele MFC.

Voor de exploitant Investering en dekking realisatie MFC’s Met uitzondering van de Symfonie is de gemeente Arnhem eigenaar van de MFC’s. De Symfonie is ontwikkeld door Vivare. Hier is sprake van een Vereniging van eigenaren waarbij Delta eigenaar is van de school, de gemeente van de sportaccommodatie en Rijnstad van het wijkcentrum. De Symfonie is daarom niet in de financiële analyse betrokken. De MFC’s zijn binnen de budgetten gerealiseerd. Onderstaande tabel geeft inzicht in de investering en de dekking ervan. Voor een belangrijk deel is ook door derden bijgedragen aan de dekking (verkoopopbrengsten, rentebaten, EFRO-subsidie of bijdragen van het Rijk). Tabel 3. Investering en dekking realisatie MFC’s, in miljoenen euro’s (Bron Dienst MO, gemeente Arnhem) MFC Totale kosten Dekking gemeente Dekking derden Presikhaven 14.3 8.2 6.1 De Malburcht 12.7 5.0 7.7 De Spil 8.4 0,5 7.9 De Salamander 11.0 10.9 0,08 De Symfonie 1.3 1.3

Overigens zijn de bouwkosten van een MFC doorgaans niet lager dan de kosten voor het bouwen van afzonderlijke voorzieningen (zie ook tussenrapportage Brede School ontwikkeling 2008). Hoewel veel compacter wordt gebouwd, in principe ruimte wordt bespaard door het toepassen van multifunctionele ruimten en met het MFC een minder complexe infrastructuur voor wijkvoorzieningen nodig is, vraagt een dergelijk gebouw om specifieke faciliteiten waardoor de investering uiteindelijk vergelijkbaar is. Zaken zoals beveiliging, compartimentering en welstandseisen verhogen de kosten.

12

PAGINA


ONDERWERP

Kosten van het gebouw/vastgoed Sinds 2011 voert het Vastgoedbedrijf (VBA) de gebouwgebonden exploitatie van de MFC’s. Het vastgoedbedrijf administreert per pand waardoor inzage in de gebouwgebonden exploitatie zichtbaar uit de financiële administratie te halen is. De totale kosten voor de gebouwen bedragen in 2011 € 2.613.919,- (Bron VBA, gemeente Arnhem). Hierbij moet worden aangetekend dat het hier om een momentopname gaat. Vooral de onderhoudskosten fluctueren jaarlijks al naar gelang de onderhoudsbehoefte. Deze kosten zijn volledig gedekt in de begroting. Voor het grootste deel zijn dit baten van verhuur en budgetten voor onderwijshuisvesting. Gebruiks- en bedrijfsexploitatie Sinds 2010 is het beheer en de exploitatie van het gebruik van MFC’s met een school- én wijkfunctie (met uitzondering van de Symfonie) tijdelijk ondergebracht bij het Sportbedrijf. Uit de gesprekken en de aangeleverde informatie blijkt het volgende: • De totale kosten voor het gebruik van de vier MFC’s zijn gemiddeld € 1.539.500 euro per jaar. Deze kosten zijn volledig gedekt in de gemeentelijke begroting. • Voor een belangrijk deel worden deze kosten gedekt door de servicekosten van de participanten. Hiervoor stelt de Gemeente (het Sportbedrijf) servicecontracten op met de gebruikers. Zij betalen € 44,79 (excl. btw) per m2 bruto vloeroppervlak (prijspeil 2010), met uitzondering van de scholen. De scholen betalen € 41,= (excl. btw) per m2. Dit is gelijk aan de VELO vergoeding van het Rijk plus 10%. • Daarnaast dekken de opbrengsten van incidentele verhuur van de multifunctionele ruimten een deel van de beheerkosten van de MFC’s. • Omdat bovengenoemde inkomsten onvoldoende zijn om de werkelijke kosten te dekken (de werkelijke kosten bedragen 63,- euro per m2), is structureel 426.000 euro in de gemeentebegroting/MJPB opgenomen als bijdrage aan het beheer (ruim € 100.000,- per MFC). Hiermee zijn de totale kosten gedekt. Tabel 5. Overzicht van de exploitatielasten en -baten o.b.v. gemiddelde kengetallen omgerekend naar één kalenderjaar. (Bron Sportbedrijf, gemeente Arnhem) Totale dekking Exploitatieresultaat Totale kosten MFC Servicebijdragen 983.500 Verhuur incidenteel 97.500 Overige inkomsten 31.500 Bijdrage gemeente 426.000 Totaal Per MFC Presikhaven De Malburcht De SPIL De Salamander

1.539.500

415.100 452.000 288.900 383.000

1.539.500 Servicebijdragen en inkomsten incidentele verhuur 287.000 298.000 186.000 341.000

0

-128.100 -153.000 -102.900 -42.000

Bijdrage gemeente Dekking

-426.000 426.000 100%

Op basis van gegevens van het Sportbedrijf is in kaart gebracht in welke mate de onderwijslokalen in gebruik zijn. Hieruit blijkt dat er nagenoeg geen leegstand is. In De Salamander is duidelijk een tekort aan onderwijsruimte. De Arabesk heeft inmiddels voldoende leerlingen om een 21ste lokaal te vullen. Dit dreigt ten koste te gaan van de wijkfunctie. Ook de Spil loopt tegen haar grenzen aan.

3

Dit bedrag is berekend door Hospitality Consultants voor de pilot MOZC Graslaan; zij adviseerden jaarlijks dit extra bedrag voor extra kosten te reserveren (zie Evaluatie Brede School Ontwikkeling, 2005).

ONDERWERP

Bezetting van de capaciteit


• De gebouwen blijken duurder in gebruik dan aanvankelijk werd verondersteld. Uit diverse gesprekken is gebleken dat tijdens de ontwerpfase (waar alle beoogde structurele gebruikers van de panden intensief bij betrokken zijn geweest) onvoldoende gestuurd is op de uiteindelijke kosten van het gebruik van de MFC’s. Exploitatie-effecten van het ontwerp zijn onvoldoende voorzien of erkend. Pas na ingebruikname werden de werkelijke kosten duidelijk.

PAGINA

• Met dit budget zijn weliswaar de gebruikerskosten voor de huidige MFC’s gedekt, dit budget is niet voldoende om de exploitatie van toekomstige MFC’s mogelijk te maken. Voor toekomstige MFC’s is per MFC (van ong. 6000 m2) jaarlijks gemiddeld ongeveer € 100.000 euro extra nodig is om de kosten van het gebruik volledig te kunnen dekken (Bron: Sportbedrijf, gemeente Arnhem). Hierbij merken de onderzoekers op dat dit geldt voor de huidige beheerorganisatie, huidige taakomschrijving en huidige gemiddelde inkomsten van servicekosten incidentele verhuur.

13

• Dit bedrag is hoger dan de bedoeling was. Aanvankelijk (bij de bouw van de eerste MFC’s) is in de begroting rekening gehouden met een exploitatietekort van € 35.000,- per MFC. Voor 4 MFC’s betekent dit een structurele bijdrage van € 140.000,-3; de praktijk zou moeten uitwijzen of dit een juiste aanname is). Voor De Salamander is een hoger bedrag gereserveerd, namelijk € 100.000,- plus een bedrag van 75.000,- voor de beheerdersfunctie. De redenering hierbij was dat de Salamander een MFC is in een nieuwe wijk met nieuwe gebruikers, zonder bestaande budgetten. Voor een volledige dekking van de kosten is vervolgens € 111.000 euro budget toegevoegd (Bron Dienst MO).

De Salamander

1

Pastoor van Arsschool Monchyschool Margarethaschool

9 6

9 6

0 0

14

15

-1

Monchyschool

12

6

6

Arabesk

12

20

-8

De Schatgraaf

12

18

-6

Resterende leegstand 0 0

0 0 1 leegstand lokaal van Monchyschool in gebruik. 2 structureel verhuurd aan Lindenhout 2 in gebruik door Rijnstad PSZ 1 in gebruik van Margarethaschool 1 incidentele verhuur met 3 vaste middagen SKAR a 4,5 uur. 4 noodlokalen, 3 MF lokalen in gebruik 4 noodlokalen in gebruik

ONDERWERP

De Malburcht

9


De Spil

10

Lourdes 0,5, 25% speellokaal AMG in ruil voor 50 speellokaal en personeelskamer

PAGINA

AMG Schmidtschool

Invulling

14

Tabel 6. Bezetting van schoollokalen (Bron: Sportbedrijf Arnhem) MFC School Aantal Toegekend “Leeglokalen aan school stand” Presikhaven Lourdesschool 12 11 1

0

0,25

-1

-2

15

PAGINA


ONDERWERP

Kwaliteit van randvoorwaarden Is het beheermodel ondersteunend aan de doelstellingen? MFC’s zijn complexe gebouwen. In één gebouw diverse functies onderbrengen, uitgevoerd door verschillende organisaties, gericht op samenwerking, vanuit eigen culturen, met een eigen dynamiek en met diverse bezoekersstromen. Dat stelt hoge eisen aan het beheer, de coördinatie en de aansturing. In Arnhem is het organiseren van het beheer met vallen en opstaan tot stand gekomen. Iedereen begon immers vol enthousiasme aan het MFC-avontuur, echter ervaring had niemand. Vanaf het begin is aangestuurd op het oprichten van een stichting voor het beheer en de exploitatie van de MFC’s (participanten: Delta, De Basis, Fluvius, Rijnstad, Kinderopvang SKAR en SPA). Omdat dat niet snel genoeg van de grond kwam, werd bij oplevering van de Malburcht, aan Stichting Rijnstad gevraagd het beheer op te pakken. Al snel werd duidelijk dat alle participanten inbreng wilden als het ging om het inzetten van de gemeenschappelijke en multifunctionele ruimten. Toen is alsnog gepoogd de stichting van de grond te krijgen. Het idee van de stichting was dat hiermee samenwerking en gedeelde verantwoordelijkheid beter geborgd konden worden en dat zo een beheerorganisatie op locatie makkelijker zou zijn in te richten. Verder werd afgesproken dat de stichting ook winst zou maken, die ten goede zou komen aan de stichting. Het regelen van de oprichting van de stichting was een heel eind gevorderd. Uiteindelijk kwamen de partijen echter niet tot een overeenkomst. Er bleek onderling te weinig vertrouwen. Daarnaast werd verschillend aangekeken tegen de financiele risico’s (zie Tussenevaluatie Brede School Ontwikkeling, 2005). Na enkele tussenoplossingen is het gebruikersbeheer van de MFC’s (met uitzondering van de Symfonie) sinds 2010 tijdelijk belegd bij de gemeente (Sportbedrijf Arnhem). Uitgangspunt voor de positionering bij Sportbedrijf Arnhem was, dat er eenzelfde werkwijze wordt gehanteerd als voor de andere accommodaties van Sportbedrijf Arnhem. Dit houdt in dat gezorgd wordt dat de gebouwen ’schoon, heel en veilig’ zijn. De ontwikkeling van de rol van de MFC’s in relatie tot ‘Hart van de Wijk’ is niet bij het Sportbedrijf Arnhem belegd (zie collegenota december 2010: Positionering werkorganisatie beheer en exploitatie Multifunctionele Centra). Hiermee werd gekozen voor een ‘professioneel model’ waarin professionals de MFC’s deels op afstand beheren. Dit in tegenstelling tot een ‘gebruikersmodel’, waarin de participanten en vaste gebruikers het gebouw in gezamenlijkheid beheren en exploiteren, iedereen meehelpt en waarin ook ruimte is om vrijwilligers in te zetten. Het huidige reserveringssysteem: gebruik van (multifunctionele) ruimte

In de praktijk regelt de gemeente (uitgevoerd door Sportbedrijf Arnhem) het gebruik van de ruimten. Sinds april 2011 hanteert de gemeente een nieuw systeem voor het inventariseren van ruimtebehoefte en het toekennen en inplannen van ruimten. Dit systeem is gebaseerd op reservering. Verreweg het grootste deel van de ruimte in de MFC’s wordt door de participanten structureel afgenomen voor het realiseren van hun ‘core business’. Deze ruimte is vooraf overeengekomen en contractueel vastgelegd. Voor de scholen is dit

•

Eerst de scholen (voor wat betreft klas-, flex-, speellokalen en aula),

vervolgens: •

sociaal-/culturele instellingen

•

andere participanten

•

derden zijnde (non-profit) particulieren, verenigingen e.d. uit de gemeente Arnhem

•

derden zijnde (profit) particulieren e.d. uit de gemeente Arnhem

•

derden van buiten de gemeente Arnhem.

De praktijk van alle dag

• Het exploitatiemodel dat de gemeente hanteert, verduidelijkt de werkelijke kosten van het gebruik van ruimte,uitgaande van de huidige beheeractiviteiten. Het systeem leidt er ook toe dat de gebruiker betaalt en dat was voorheen niet altijd het geval. Dat is op zich winst. Hiermee wordt tegelijkertijd een al langer bestaand knelpunt zichtbaar, namelijk dat de budgetten van participanten (met name de scholen) vaak ontoereikend zijn voor het gebruik van extra ruimte. Het gevolg is dat er onvoldoende gebruik gemaakt wordt van de multifunctionaliteit die het gebouw biedt.

ONDERWERP

Gebruik van de multifunctionele ruimten vindt plaats op basis van een jaarplanning (de behoefte wordt jaarlijks in mei geïnventariseerd). Hierbij wordt een primaatregeling toegepast die is vastgelegd in het verhuurreglement:


Het uitgangspunt van de MFC’s is dat het resterende deel van de vierkante meters beschikbaar en geschikt is voor incidenteel gebruik en voor diverse doeleinden zoals bewonersinitiatieven. Ieder gebruik van deze multifunctionele ruimten vindt plaats op basis van reservering bij het sportbedrijf. Participanten hebben het eerste recht op reservering en hebben recht op een bepaald aantal uur gebruik van de multifunctionele ruimte (de kosten zijn deels structureel gezamenlijk gedekt). Dit gebruikersrecht is contractueel vastgelegd. Voor al het gebruik daarboven worden bij de participanten extra kosten in rekening gebracht. Het incidentele gebruik van de multifunctionele ruimten door derden, waaronder bewoners en bewonersorganisaties, wordt volgens een bepaald tarievensysteem in rekening gebracht. In principe loopt dit via het sportbedrijf.

PAGINA

Voor een aanzienlijk deel wordt de ruimte mono-functioneel gebruikt, zoals het geval is bij onderwijslokalen. Deels worden deze ruimten ingezet voor verschillende activiteiten (multifunctioneel), dit geldt bijvoorbeeld voor de ruimten die Rijnstad afneemt. Afhankelijk van het MFC vindt hier kinder-, tiener-, jongeren- en participatiewerk plaats waar bewoners tegen betaling van contributie gebruik van kunnen maken.

16

gebaseerd op het aantal verwachte leerlingen. Voor de overige participanten is dit gebaseerd op inschattingen van gebruik.

17

PAGINA


ONDERWERP

• Het reserveren van ruimte van de multifunctionele ruimten wordt vooralsnog als ‘lastig, vervelend en bureaucratisch’ ervaren. Zowel door professionals als door bewoners(organisaties). Veel participanten en medewerkers op de locaties beamen wel dat zij nog met het reserveringssysteem moeten leren omgaan. • Het systeem wordt ervaren als onpersoonlijk en draagt er niet aan bij dat bewoners het MFC zien als ‘hun’ gebouw. Hier is wel sterk behoefte aan. • Men ervaart het systeem niet als ondersteunend voor de flexibiliteit die de dagelijkse praktijk vaak vraagt. Een jaar vooruit plannen en daarnaast moeten reserveren als extra ruimte nodig is, vindt men niet praktisch. Het sluit onvoldoende aan bij de praktijk van alledag en draagt niet bij aan de flexibiliteit die nodig is. Direct in onderling overleg gebruik maken van de ruimte is niet mogelijk. “Het idee van de MFC’s is: veel flexruimten zodat iedere vaste gebruiker ruimer in zijn jasje zit en snel kan inspelen op een fluctuerende vraag,Je kunt plotseling ruimte nodig hebben en die moet je dan ook ter beschikking hebben. In een aantal MFC’s (Malburcht, Presikhaven) is wel genoeg ruimte, echter het beheermodel maakt het direct gebruik ervan onmogelijk”. In de Symfonie wordt dit anders beleefd “omdat daar voldoende monofunctionele ruimte is en het beheermodel daar minder formeel is, kun je de gevraagde flexibiliteit waarmaken.” • De tarieven die de gemeente in rekening brengt worden door incidentele gebruikers als een te hoge drempel ervaren. Terwijl de gemeente (het sportbedrijf) wel verschillende tarieven hanteert (basis, gesubsidieerd, commercieel). Wellicht gaat het hier om beeldvorming. Gevolg is wel dat men veelal uitwijkt naar andere locaties. • Diverse gesprekken maken het aannemelijk dat bewoners en bewonersorganisaties de procedure voor het in gebruik nemen van een ruimte onvoldoende duidelijk en te ingewikkeld vinden: bij wie moeten zij zijn? Als Rijnstad participant is, kunnen bewoners bij hen terecht, bijvoorbeeld in het kader van het participatiewerk. In die gevallen wordt contributie betaald. Dat geldt alleen als het gaat om activiteiten of initiatieven die meerwaarde opleveren voor de wijk en waarbij agogische hulp wordt geboden. In alle andere gevallen moet het gebruik van ruimte bij het sportbedrijf worden gehuurd. In die gevallen betaalt men een tarief dat hoger is. Uit de gesprekken blijkt dat de criteria in de praktijk vaak moeilijk zijn toe te passen. Soms is er zelfs sprake van toeval of men Rijnstad of het sportbedrijf benadert. Geconstateerd wordt dat procesafspraken niet helder genoeg zijn. • Het wordt als een gemis ervaren dat er geen overleg is tussen de gebruikers onderling over het gebruik van de ruimten. Sommige activiteiten laten zich moeilijk achter elkaar plannen (denk bijvoorbeeld aan kinderwerk en een vergadering). Men vindt dat met het huidige reserveringssysteem hier onvoldoende rekening mee wordt gehouden. De nadruk ligt teveel op het dekken van de kosten en te weinig op de functionaliteit van de activiteit. Effectief beheer op de locaties

Voor het beheer op locatie is vanuit het sportbedrijf op iedere MFC (uitgezonderd de Symfonie) een beheerder van Sportbedrijf Arnhem aanwezig. Daarnaast zijn conciërges van de scholen en een beheerder van Rijnstad aanwezig. De conciërges

18

PAGINA


ONDERWERP

zijn er in principe voor de scholen. Met de scholen is overeengekomen dat 20% van de conciërge-uren beschikbaar zijn voor algemeen beheer. Uit de gesprekken komt het volgende beeld naar voren: • Over het algemeen is men positief over de samenwerking op locatie. • De aanwezigheid van meerdere beroepsmatige beheerders (gemeente, Rijnstad en scholen) vraagt om goede afspraken. Zij worden niet door één opdrachtgever aangestuurd. In de dagelijkse praktijk is daardoor niet altijd duidelijk wat men van hen mag verwachten. Het komt geregeld voor dat ruimtes niet klaar zijn voor gebruik. Met name de beheerder van het sportbedrijf en de beheerder van Rijnstad proberen het op de werkvloer samen zo goed mogelijk te regelen. Echter omdat zij ieder vanuit hun eigen organisatie en vanuit een eigen taakomschrijving worden aangestuurd, lopen ze hierbij tegen grenzen aan. • Receptie en ontvangst: de receptie of balie wordt bemenst door de beheerder van het sportbedrijf. Deze wordt niet ervaren als de gastheer (is ook niet zijn of haar opdracht) waar echter wel sterke behoefte aan is bij veel participanten en gebruikers. Iemand die bezoekers opvangt, die de weg wijst, nadenkt over wie het beste welke ruimte kan nemen, zorgt dat de deur van de ruimte open is en dat alles in de ruimte klaar staat (is niet altijd het geval). • Een aantal sleutelfiguren geeft aan dat het model niet bijdraagt aan het realiseren van een gedeelde verantwoordelijkheid voor het pand. Voorbeelden die worden aangedragen zijn: het aan- en uitzetten van de verwarming, het in orde maken/voorbereiden van de ruimten etc. • Gebouwen worden allen als schoon en veilig ervaren. Uit meerdere gesprekken blijkt dat reparaties lang duren. Openstelling in de avonden

• Uit de gesprekken en uit informatie van het sportbedrijf blijkt dat alle MFC’s ‘s avonds in min of meerdere mate worden gebruikt. De gebouwen zijn dan vaak volledig in bedrijf (verlichting, verwarming en beheer), ook als er maar weinig mensen aanwezig zijn. De verwarming heeft een bouwtechnische oorzaak en dit is alleen het geval bij de oudere MFC’s. De nieuwere MFC’s zijn in compartimenten gebouwd en de verwarming kan daarom in zones geregeld worden. Dit leidt tot lagere kosten. Delen kunnen worden afgesloten. Daar speelt dat dus minder. • De gemeente baseert zich op de gebruikersvergunning voor het inzetten van een beheerder. Hierin is bepaald dat een beheerder aanwezig dient te zijn in het geval het gebouw gebruikt wordt voor kinderopvang of basisonderwijs. Visie, sturing en coördinatie Sturing en coördinatie op de programmering, activiteiten en dienstverlening zijn belangrijke randvoorwaarden voor het realiseren van de genoemde doelstellingen van de MFC’s. Dit vraagt om het beleggen van een heldere opdracht, het benoemen van het te verwachten resultaat en het in kaart brengen wat daar voor nodig is in termen van aanbod en ruimte. Vervolgens dienen er afspraken vastgelegd te worden over ieders bijdrage en een heldere overlegstructuur.

Functionaliteit van de ruimten De MFC’s worden ervaren als mooie gebouwen met heel veel mogelijkheden. Tegelijkertijd gaat samenwonen niet vanzelf goed. Niet alle activiteiten laten zich combineren. Een knutselmiddag bijvoorbeeld geeft veel rommel waar een volgende groep die in de ruimte wil vergaderen last van kan hebben. Het organiseren van veel

ONDERWERP

• Deze situatie is voor een belangrijk deel te verklaren uit de omstandigheden waaronder de MFC’s tot stand zijn gekomen. In de Arnhemse situatie was de druk om snel te komen tot nieuwbouw van MFC's en Brede Scholen groot: in de herstructureringswijken Malburgen en Presikhaaf - waar de oude scholen tijdig plaats moesten maken voor woningbouw - en de Vinex-locatie Schuytgraaf - waar tijdig voldoende lokalen moesten komen-. Besloten werd om de bouwprocessen met spoed op te starten. Vol enthousiasme maar zonder enige ervaring werd aan het avontuur begonnen. De aandacht lag echter voornamelijk op het bouwen; er werd minder gestuurd op de inhoud. Hierdoor is de realisatie van de gebouwen uiteindelijk succesvol verlopen, maar bleef een heldere opdrachtformulering en de realisatie van een effectieve uitvoeringsorganisatie achter.


• Iemand die naar de wijk kijkt, ogen en oren open heeft, weet wat er speelt in de wijk, wat er leeft onder de wijkbewoners en waar interesse voor is en die van daaruit het MFC helder positioneert, wordt als zeer welkom ervaren. Want dat is de andere kant van het verhaal: diverse sleutelfiguren bevestigen het potentieel van de MFC’s voor de wijk.

PAGINA

• Voor het realiseren van de wijkfunctie en ’Hart van de Wijk’ wordt op alle locaties sturing en coördinatie gemist. ‘Het Hart van de Wijk’ is niet geconcretiseerd en ook niet gefaciliteerd. Per locatie ontbreekt een visie, formule of filosofie (bijvoorbeeld een breed of juist een specifiek thematisch aanbod voor bepaalde groepen, – zoals sport, cultuur, zorg en welzijn). Daarnaast mist men een centrale aansturing (zowel inhoudelijk als praktisch, zowel vanuit het beleid als op locatie). De Brede School coördinatoren hebben niet als taak ook de wijkfuncties te coördineren. Diverse sleutelfiguren geven ook aan dat een heldere opdracht om vanuit het MFC te werken en aan te sturen op het realiseren van ‘Hart van de Wijk’ en wijkbewoners(groepen) ‘binnen te halen’, onvoldoende is geformuleerd en is belegd. Het gevolg is dat geen van de participanten actie onderneemt. Maar ook dat er op locatie geen centrale sturing en coördinatie is om vanuit visie activiteiten te ontwikkelen. Het ontwikkelen van de wijkfunctie is volledig afhankelijk van individuele enthousiaste bewoners en professionals die hier vervolgens onvoldoende in (kunnen) worden gefaciliteerd (voorbeeld De Spil).

19

• Voor wat betreft de Brede School lijkt deze randvoorwaarde voldoende te zijn ingevuld. De scholen hebben een heldere visie en opdracht vastgelegd in werkplannen en er is sprake van een organisatie die in toenemende mate vorm krijgt en waarin de Brede School coördinatoren op locatie sturing geven aan het proces. In de loop van de bouwtrajecten van de MFC’s is de Brede Schoolontwikkeling geconcretiseerd en gefaciliteerd door de inzet van de Brede schoolcoördinatoren, waarvoor door de gemeente budget werd vrijgemaakt. Zij hebben de taak de Brede School-ontwikkeling te stimuleren, ook binnen de MFC's. Hun toegevoegde waarde wordt alom bevestigd. Zij hebben goed zicht op wat nodig is voor de doelgroep en sturen erop dat dit wordt geregeld.


ONDERWERP

Voor bepaalde doeleinden zijn de MFC’s wellicht minder geschikt en passen die doelen niet in de filosofie. Een eigen ruimte met een eigen persoonlijke inrichting is in medegebruikruimtes, die voor een brede groep geschikt moeten zijn, immers lastig te realiseren. Ruimten blijken nu vaak niet ingericht omdat ze multifunctioneel moeten zijn en worden nu als onpersoonlijk en kaal ervaren.

PAGINA

Daarnaast vraagt het veel van de inrichting van het gebouw. Uit de gesprekken blijkt dat er duidelijk grenzen zijn of worden ervaren aan het gebruik van bepaalde flexruimten. In veel van de gebouwen is de ontmoetingsruimte ook verkeersruimte . Dat laat zich moeilijk combineren (koude en overlast).

20

verschillende activiteiten voor verschillende doelgroepen leidt tot divers gebruik en allerlei bezoekersstromen. Dit is met krachtige coördinatie op locatie goed te realiseren (iemand die met beleid roostert en gebruikers aanspreekt op hun verantwoordelijkheid).

Afstoten van concurrerende wijkvoorzieningen Het afstoten van concurrerende wijkvoorzieningen is als voorwaarde geformuleerd voor het slagen van de MFC’s. Tabel 7 geeft per wijk inzicht in welke mate dit is gerealiseerd. Tabel 7 Afstoting of herbestemming (Bron: Dienst MO gemeente Arnhem) Wijk/MFC Sloop Herbestemming Presikhaaf Wijkcentrum met peuterspeelzaal De De Overkant aan Bethanieënstraat is herbestemd (Presikhaven) Snuffelpaal aan Scheldestraat tot peuterspeelzaal/kinderopvang/activiteitenruimte van Rijnstad Peuterspeelzaal en kinderopvang aan OLV van Lourdesschool is tijdelijke huisvesting Scheldestraat voor De Radar (Spec. Onderwijs) Medio 2012 A.M.G. Schmidtschool aan Gymzaal bij Lourdesschool idem voor De Radar Roompotstraat Medio 2012 gymzaal aan Bibliotheekruimte bij winkelcentrum Presikhaaf Roompotstraat was gehuurd van ontwikkelaar. Medio 2012 van wijkwinkel aan Roompotstraat Malburgen West (De Spil)

Malburgen Oost (De Malburcht)

Het Broek (De Symfonie)

Schuytgraaf (De Salander)

Dep. Burg. Monchyschool aan Helmkruidweg Gymzaal aan Kamperfoeliestraat Gebouwen Gelderse Rooslaan 16 met peuterspeelzaal en kinderopvang Pastoor van Arsschool aan Vlierstraat Wijkcentrum/peuterspeelzaal aan Veerpolderstraat Jongerencentrum aan Veerpolderstraat Basischool Burg. De Monchyschool Basisschool Margarethaschool Sporthal De Bakenhof Paulusschool aan Valckenierstraat Gymzaal aan Valkenierstraat Wijkcentrum met peuterspeelzaal Het Stoplicht aan Joh. De Wittlaan nvt

overige aanbo Oosthof

SWOA de Weldam Overkant

Wijkcentrum Zuidwester herbestemd tot jongerencentrum/huisvesting Rijnstad Wijkwinkel

t Duifje Prisma

de Buitenplaa

21

PAGINA


ONDERWERP

Conclusies Op basis van documenten en op basis van door sleutelfiguren aangereikte informatie zijn de prestaties van de Arnhemse MFC’s in het licht van de doelstellingen en randvoorwaarden geëvalueerd. Het volgende wordt geconcludeerd: De Wijkfunctie • Voor wat betreft het realiseren van Brede Scholen zijn de MFC ’s grotendeels geslaagd. Voor kinderen en ouders uit de wijken en de directe omgeving ervan hebben alle MFC’s veel te bieden. Stuk voor stuk zijn het ankerpunten voor onderwijs, opvang en buitenschoolse activiteiten. Professionals hebben hier over het algemeen een prima werkplek. Door de fysieke nabijheid komt de onderlinge inhoudelijke samenwerking (doorlopende leerlijnen en dagarrangementen) binnen het Brede School-netwerk sneller en beter tot zijn recht. De Brede School coördinatoren die op locatie actief zijn, hebben hierin een grote toegevoegde waarde. • Wat betreft ‘Hart van de Wijk’ presteren de MFC’s onvoldoende. Ze zijn nog onvoldoende in staat om ‘de wijk binnen te halen’. De MFC’s bieden - naast de wijkcentra van Rijnstad en enkele commerciële diensten - geen gevarieerd wijkprogramma voor bewoners een bewonersorganisaties. Het zijn voor de meeste wijkbewoners ‘luxe scholen’ en geen locaties om elkaar te ontmoeten, om activiteiten te ontplooien of om op diverse maatschappelijke terreinen hulp of ondersteuning te vinden of aan te bieden. De MFC’s bieden, met uitzondering van het CJG in Presikaven, geen laagdrempelige toegang tot maatschappelijke informatie. Hiermee vervullen de MFC’s in het algemeen, met uitzondering van de Symfonie, onvoldoende de functie die de gemeente voor ogen stond. Overigens doet het ene MFC het op dit punt beter dan het ander. Samenwerking • De meeste professionals op de locaties ervaren de MFC’s als een prettige werkplek. Door de uitstraling van het gebouw leveren MFC’s een positieve bijdrage aan het imago van de afzonderlijke organisaties. • De MFC’s dragen bij aan samenwerking tussen participanten om de Brede School te realiseren. De Brede School coördinator is hierin belangrijk. • De MFC’s hebben niet of onvoldoende geleid tot samenwerking tussen participanten om de MFC’s voor de gehele wijk te exploiteren. • Praktische samenwerking binnen de MFC’s was een belangrijk uitgangspunt. Samenwonen en samendelen valt niet mee en blijft achter op de verwachtingen. Potentiële voordelen worden nog onvoldoende benut. Met name het medegebruik van ruimten (zowel monoruimten als flexruimten) komt onvoldoende uit de verf. Diverse medewerkers geven aan dat zij steeds minder gebruik maken van de flexruimten. Participanten komen moeilijk tot afspraken over de financiering van de inrichting van de multifunctionele ruimten.

22

PAGINA


ONDERWERP

Kosten en exploitatie • De jaarlijkse kosten voor de huidige MFC’s zijn volledig en structureel gedekt in de gemeentelijke begroting. • De gebouwen zijn op dit moment duurder in gebruik dan aanvankelijk werd verondersteld. De jaarlijkse structurele gemeentelijke bijdrage voor dekking van kosten die samenhangen met het gebruik van de MFC’s is daardoor hoger dan vooraf werd verondersteld. • De huidige jaarlijkse budgetten voor het gebruik van de MFC’s zijn niet voldoende om de exploitatie van toekomstige MFC’s mogelijk te maken. Uitgaande van de huidige beheerorganisatie, het beheermodel en de huidige servicekosten is jaarlijks een extra aanvullend bedrag nodig om beheer en exploitatie volledig dekkend te kunnen uitvoeren. • De beschikbaarheid van ruimte in de MFC’s voor school en wijk is wisselend. Daar waar krapte is, komt de wijkfunctie als snel in het gedrang. Daar waar ruimte is wordt deze niet altijd volledig benut (avonden, weekenden). Randvoorwaarden In de ontwikkelfase van de MFC’s is krachtig gestuurd op het bouwproces en onvoldoende op het gebruik van de gebouwen. Hierdoor zijn de gebouwen succesvol gerealiseerd. Een aantal randvoorwaarden voor succes zijn echter onvoldoende ingevuld. Voornamelijk als het gaat om de aansturing en de organisatie van het samenleven en samenwerken in de gebouwen. Een heldere opdrachtformulering en krachtige coördinatie op locatie blijkt sterk bij te dragen aan het succesvol samenwerken. Wat betreft de Brede School is dit neergezet in de vorm van werkplannen en een Brede School coördinator. Dit blijkt goed te werken en steeds meer vruchten af te werpen. Wat betreft ‘Hart van de Wijk’ is dit onvoldoende aanwezig. Daarnaast wordt het systeem voor ruimtebeheer als niet ondersteunend ervaren als het gaat om flexibel en multifunctioneel van de ruimten.

23

PAGINA


ONDERWERP

Ter overweging: opties voor de toekomst Naast het in beeld brengen van de prestaties van de MFC’s, was het doen van verbetervoorstellen onderdeel van de opdracht. In het kader van dit onderzoek geven we geen uitgewerkt advies voor het toekomstige Arnhemse beleid ten aanzien van de MFC’s. Wel geven we ter overweging een aantal opties voor beleid, waarbij we een onderscheid maken tussen de bestaande MFC’s en toekomstige MFC’s. De uiteindelijke beleidskeuze zal afhangen van de praktische en financiële ruimte. Onder andere in het kader van het project ’Taakstelling concentratie wijkontmoetingscentra‘ worden concrete verbetervoorstellen uitgewerkt en vindt besluitvorming plaats. Naar verwachting verschijnt hierover medio mei 2012 een notitie. De mogelijkheden die we hier presenteren hebben betrekking op de MFC’s met een wijkfunctie en MFC’s met zowel een wijkfunctie als Brede School-functie. Wijkaccommodaties met alleen een Brede School-functie (fysieke clustering van kindvoorzieningen) vallen buiten de reikwijdte van dit onderzoek. Bestaande MFC’s

Ondanks dat de wijkfunctie nog onvoldoende tot zijn recht komt, is er ook veel bereikt in de MFC’s, zien we positieve bewegingen en zijn er kansen. Voor wat betreft de bestaande MFC’s zijn er zeker verbetermogelijkheden. Dat blijkt uit de evaluatie van de randvoorwaarden en succesfactoren. Positionering van ‘Hart van de Wijk’ Wat betreft de wijkfunctie (‘Hart van de Wijk’) van de huidige MFC’s noemen we de volgende opties: 1. Handhaven van de huidige situatie. Dat betekent dat de gemeente geen initiatief neemt en niet extra (financieel) investeert om ‘Hart van de Wijk’ vanuit de MFC’s te positioneren. Hiermee beschikt Arnhem over mooie en over het algemeen goed functionerende accommodaties voor onderwijs, kinderopvang en buitenschoolse activiteiten met een zeer beperkte wijkfunctie. 2. Een ondernemende manager, projectleider of coördinator inzetten op elke MFC die participanten motiveert en stuurt op het in gezamenlijkheid realiseren van een gevarieerd wijkprogramma en praktische samenwerking. Dit kan een nieuwe functie zijn. Ook het uitbreiden van de taken van de Brede School-coördinator kan overwogen worden. Wanneer gekozen wordt voor deze optie is het raadzaam per MFC een heldere opdracht voor het ‘Hart van de Wijk’ te formuleren en te beleggen, met een concreet te behalen resultaat. De ervaringen met de pilot ’Kwartiermaker MFC Klarendal’ en de pilot ‘Maatschappelijk aanbesteden’ in de Geitenkamp kunnen hierin meegenomen worden. 3. Tenslotte noemen we mogelijkheden om het gebruik van de multifunctionele ruimten te stimuleren, door gemeentelijke dekking van de kosten die hiermee gepaard gaan. Hierbij kan ook gedacht worden aan invulling geven aan een gastheerfunctie. Opties 2 en 3 kunnen betekenen dat extra middelen nodig zijn. Daar staat tegenover dat het combineren van taken ook tot besparingen kan leiden.

24

PAGINA


ONDERWERP

Beheer en exploitatie Voor het beheer en de exploitatie van de MFC’s heeft de gemeente inmiddels plannen om een aantal verbeteringen door te voeren. In het kader van het project ’Taakstelling concentratie wijkontmoetingscentra’ worden concrete voorstellen uitgewerkt. We noemen enkele mogelijkheden: 4. Het verhelderen van de opdrachtformulering voor beheer. Hierbij gaat het om duidelijke afspraken over inhoudelijke en financiële verantwoordelijkheden over het gebruik van de MFC’s. Hierbij kan gedacht worden aan het maken van helder onderscheid technisch beheer (schoonmaak, onderhoud, beveiliging en energiekosten) en taken en verantwoordelijkheden die samenhangen met het uitvoeren van de activiteiten die vanuit de MFC’s plaatsvinden (zoals programmering, ruimtebeheer, inkoop, faciliteiten zoals ontvangst en catering). 5. Het openbaar aanbesteden van het technisch beheer van de MFC’s om zo meer sturing te geven op de kwaliteit en de kosten ervan. 6. Het ontwikkelen van een financieringssysteem en reserveringssysteem dat het flexibel en gezamenlijke gebruik van de multifunctionele ruimten meer stimuleert. 7. Het reorganiseren van het professionele beheer op locatie, met heldere afspraken wie waar verantwoordelijk voor is. Toekomstige MFC’s

Geadviseerd wordt om bij het opstarten van nieuwe projecten duidelijke randvoorwaarden te stellen, zoals gebeurt in het geval van MFC Klarendal en MFC Geitenkamp. Hierbij gaat het in de eerste plaats om een beheermodel dat past bij het concept MFC dat gericht is op flexibiliteit en samenwerking, in de tweede plaats het beleggen van een heldere opdracht Hart van de Wijk en tenslotte een goede financiële analyse vooraf. In het huidge programma zijn nog vier MFC’s met een wijkfunctie opgenomen, namelijk MFC’s in Klarendal, Geitenkamp, Sint Marten en Schuytgraaf Centrum. In Klarendal en Geitenkamp is inmiddels met de bouw begonnen. In beide gevallen wordt gestuurd op genoemde randvoorwaarden. In Klarendal is hiertoe een Kwartiermaker aangesteld. Voor de MFC’s Sint Marten en Schuytgraaf Centrum is een nadere uitwerking in een aparte beleidsnotitie te overwegen met het oog op borging van kwaliteit en kosten. Daarnaast zijn twee brede school accommodaties in het huidige programma opgenomen, namelijk Monnikenhuizen en Schuytgraaf Noord. Deze vallen buiten de reikwijdte van dit onderzoek.

25

PAGINA


ONDERWERP

Bronnen Documenten • Kadernota Brede School. Gemeente Arnhem 2003. • Convenant Brede Scholen. Gemeente Arnhem 2004. • Stad in Balans. Visie op de Maatschappelijke Ontwikkeling van Arnhem tot 2015. Gemeente Arnhem 2004. • Voorzieningenprogramma Presikhaaf. Gemeente Arnhem 2004 • Voorzieningenprogramma Malburgen. Gemeente Arnhem 2004 • Evaluatie Brede School Ontwikkeling. DMO gemeente Arnhem 2005. • Voorzieningenprogramma Schuytgraaf. Gemeente Arnhem 2005 • ’Hart van de wijk’ – methodiek ter versterking van wijkvoorzieningen. B&W Nota. Gemeente Arnhem 2008. • Tussenrapportage Brede Schoolontwikkeling. Gemeente Arnhem 2008. • Integraal Huisvestingsplan voor het Primair Onderwijs 2010 – 2013. Gemeente Arnhem 2008. • MJPB’s Gemeente Arnhem. • Positionering werkorganisatie beheer en exploitatie Multifunctionele Centra. Vertrouwelijke B&W nota. Gemeente Arnhem 2010. • Beheer en Exploitatiemodel MFC’s. Bureau ICS. Gesprekken • Huib Joosten, Senior Vastgoedmanager Vastgoedbedrijf Gemeente Arnhem • Wybe Zijlstra, Beleidsmedewerker Vastgoedbedrijf Gemeente Arnhem • Astrid Aries, Brede Schoolcoördinator, Stichting Rijnstad. • Maaike Terpstra, Brede Schoolcoördinator, Stichting Rijnstad. • Mary Ekelmans, Brede Schoolcoördinator, Stichting Rijnstad. • Gea Mulder, Brede Schoolcoördinator, Stichting Rijnstad. • Paul Nuiver, Brede Schoolcoördinator, Stichting Rijnstad. • Kees van Kampen, afdeling Coordinatie en Advisering, Rijnstad. • Sjaak van Horssen, afdeling Wijkwerk Arnhem Noord, Rijnstad. • Wim Bilo, afdeling Wijkwerk Arnhem Zuid, Rijnstad. • Karin Nijdeken Afdeling Beheer, Rijnstad. • Henk Stapel, Rijnstad. • Toni Britsia. Stedelijk Coördinator Brede Scholen, Stichting PAS. • Jan Jans, Stadsprogrammamanager, Gemeente Arnhem. • Guus de Rijk, Programmamanager, Gemeente Arnhem. • Peter Hilhorst, Senior Beleidsadviseur, Gemeente Arnhem. • Robert van Aalderen, Senior Projectleider, gemeente Arnhem. • Noud Lubbers, Voorzitter College van Bestuur stichting

• • • • • •

Ingevulde vragenlijsten • Directie Hugo de Groot school. • Directie Margarethaschool. • Directie Lourdesschool. • Kinderopvang SKAR locatie Harlekijn. • Centrum voor Jeugd en Gezin. • Brede School coördinatoren. • SPA, De Salamander. • SPA, De Spil. • Kinderopvang skar bso De Salamander. • Wijkmanager Schuytgraaf. • Wijkmanager Het Broek. • Opbouwwerk Schuytgraaf. • Wijkmanager Presikhaaf. • Opbouwwerk Presikhaaf.

ONDERWERP

• •


•

PAGINA

•

26

•

Fluvius. Karin van Weegen, Voorzitter College van Bestuur stichting De Basis. Ruud Beekhuizen, Voorzitter College van Bestuur stichting Delta. Bas van den Berg, Senior Medewerker Planning en Control, Gemeente Arnhem. Gerard Bonte, Sectorhoofd Gemeente Arnhem. Ad van Oirschot, directeur werkmaatschappij/Sportbedrijf Gemeente Arnhem. Carla ten Berge, Financieel Directeur SKAR. Claudia Tonissen, manager STMG Arnhem. W. Petersen Opbouwwerker Rijnstad. Chris Zevenhooven, Wijkprogrammaleider Gemeente Arnhem. Tiny Wouters, Wijkmanager Gemeente Arnhem. Hans Haarler, Wijkmanager Gemeente Arnhem.

27

PAGINA


ONDERWERP

Bijlagen Bijlage 1 Tot op heden gerealiseerde MFC’s:

1. De Malburcht (Malburgen-Oost (N)) 2. De Spil (Malburgen-West) 3. De Salamander (Schuytgraaf-West) 4. Presikhaven (Presikhaaf-West) 5. De Symfonie (Broek/Statenkwartier) Korte beschrijving

De Malburcht Verzorgingsgebied: Omvang: Functie:

Architect:

Malburgen Oost-Noord en is in 2006 in gebruik genomen. 6665m2 De Malburcht is ontwikkeld als Brede School en centrale ontmoetingsplek voor alle wijkbewoners. In de bouwkundige opzet nog geen MFC. Het is meer een verzamelgebouw van diverse deelnemers dan een gezamenlijk gebouw met gedeelde ruimtes. Otto van Dijk

De Spil Verzorgingsgebied: Omvang: Functie:

Architect:

Malburgen West. In 2007 opgeleverd. 3997m2 Opgezet als MFC met Brede School en een centrale plek voor alle wijkbewoners. De Spil betrof nieuwbouw in het kader van de herstructurering van Malburgen. Architectuurstudio Herman Hertzberger

Architect:

Presikhaaf West en Oost, rond de zomer van 2009 geopend. 6093m2. Ontwikkeld als MFC, met een Brede School functie en diverse wijkfuncties en als centrale plek voor alle wijkbewoners. Architectuurstudio Herman Hertzberger.

Symfonie Verzorgingsgebied: Omvang: Functie:

Architect:

ONDERWERP

Schuytgraaf-West, in 2007 in gebruik genomen. 6744m2. Ontwikkeld als eerste Brede School in de nieuwbouwwijk Schuytgraaf. Met de bedoeling op termijn uit de groeien tot een MFC met voorzieningen voor de wijk. Architectuurstudio Herman Hertzberger

Presikhaven Verzorgingsgebied: Omvang: Functie:


Architect:

PAGINA

Verzorgingsgebied: Omvang: Functie:

28

De Salamander

’t Broek. Bij onderzoekers niet bekend. Koppeling van onderwijs, sportbuurtwerk en activiteiten van het wijkcentrum. Aanleiding is de herontwikkeling van het gebied. De Symfonie is niet opgezet als MFC. Als Brede School dus wel vergelijkbaar met de andere gebouwen, als ‘Hart van de Wijk’ niet. Wisman en De Jong.

29

PAGINA


ONDERWERP

Evaluatie Multifunctionele Centra Arnhem

Recommend Documents