Evaluatie gladheidbestrijding winter 2010-2011 Inleiding De winter van 2010-2011 ging direct in de laatste week van november al voortvarend van start met eerst vorst en vervolgens met sneeuw. Deze lijn werd in december met kracht doorgetrokken. Dit heeft geleid tot één van de koudste decembermaanden in meer dan honderd jaar. Er was nu en dan sprake van extreem winterweer. Begin december vroor het 6 tot 8 graden in combinatie met een stormachtige wind. Deze combinatie leverde een gevoelstemperatuur op van 16 à 17 graden onder nul. De vorst was niet aanhoudend, de dooiaanvallen duurden kort of zetten zelfs helemaal niet door. Op veel plaatsen kon er worden geschaatst en werden er toertochten georganiseerd. Veruit het grootste deel van de neerslag viel in de decembermaand in de vorm van sneeuw. Gedurende vrijwel de gehele maand was er hierdoor een sneeuwdek aanwezig. De vele sneeuw heeft bij veel wegbeheerders, waaronder in Hoogeveen, geleid tot zouttekorten en het in de 2e helft van december instellen van een beperkt strooiregiem. Na de (witte) kerstdagen volgde een periode van afwisselende vorst, dooi, ijzel, rijp en incidenteel sneeuwsituaties. Dit weertype hield de gehele januarimaand aan. Daarna was het vrijwel gedaan met de winter. Volgens de nieuwe norm, op basis van de klimaatperiode 1981-2010, is de gemiddelde wintertemperatuur in De Bilt 3,4 graden. De afgelopen winter had een gemiddelde temperatuur in Midden-Nederland van 2,3 graden. De afgelopen winter was volgens de nieuwe norm ongeveer 1 graad te koud. De vorige winterperiode (2009-2010) werd gekenmerkt als een bijzonder extreme winterperiode met grote hoeveelheden sneeuw. En winter die volgens deskundigen gemiddeld slechts eens in de vijftien jaar voorkomt. De decembermaand in de afgelopen winterperiode leek sterk op hetgeen zich in de daaraan voorafgaande winterperiode heeft voorgedaan. Een periode waarin sprake was van een zeer hoge inzet van mens en materieel bij de gladheidbestrijding en daarmee een zeer hoog zoutverbruik. Ook het afwisselende vorst/dooi/neerslag weertype in de maand januari heeft bijgedragen aan een verhoogde inzet. Vanwege deze opnieuw bijzondere winterse omstandigheden raakten de zoutvoorraden medio december al op wegens landelijk stagnerende zoutleveranties. Dit ondanks de genomen maatregelen naar aanleiding van de voorgaande winter. Veel wegbeheerders, waaronder Hoogeveen, moesten daardoor noodgedwongen hun strooiregiem net als in voorgaande winter aanpassen. Doel evaluatienotitie In deze evaluatienotitie wordt verslag gedaan van de ervaringen in Hoogeveen in de afgelopen winterperiode. Ook wordt in grote lijnen aangegeven wat de uitgangspunten van het gemeentelijk beleid zijn en welke verbeterpunten worden voorgesteld. De verbeterpunten zijn genummerd ..) in de notitie weergegeven.
1
Gladheidbestrijdingsbeleid/uitvoering De gemeente is op grond van de Wegenwet en Wegenverkeerswet verantwoordelijk voor het beheer en onderhoud van de gemeentelijke wegen en fietspaden. Als wegbeheerder heeft de gemeente de zorg voor het in goede en veilige staat houden van de wegen en fietspaden in de gemeente. De gemeente heeft in dit verband een inspanningsverplichting waar het gaat om de bestrijding van gladheid. Op grond daarvan mag de gemeente prioriteiten stellen voor situaties waar wel, niet of in mindere mate gladheid op wegen/fietspaden wordt bestreden. Ter voorkoming en bestrijding van gladheid wordt jaarlijks, voorafgaande aan de winterperiode, het gladheidbestrijdingsbeleid bestuurlijk vastgesteld in de vorm van het gemeentelijk gladheidbestrijdingsplan. In het plan is aangegeven op welke wijze aan de gladheidbestrijding uitvoering wordt gegeven. Het plan en de daarin opgenomen routes zijn gebaseerd op het verkeersplan en wordt/worden jaarlijks aangepast aan de hand van de actuele wegsituatie, busroutes en opgedane ervaringen in de vorige winterperiode. Uit een oogpunt van veiligheid en gebruiksintensiteit is de prioriteit voor een aantal wegen en fietspaden tussentijds bijgesteld.1). De uitvoering is uitbesteed aan Area Reiniging op grond van de productovereenkomst.
Winter 2010-2011 In de maand december 2010 is sprake geweest van extreem winterweer. De situatie in die periode was vergelijkbaar met de extreme omstandigheden in de winter 2009-2010. Dit leidde in december 2010 tot een dermate grote zoutvraag dat de zoutleveranciers niet langer aan de landelijke zoutbehoefte konden voldoen. Met als gevolg stagnerende zoutleveranties. Dit ondanks door AREA voor de winterperiode extra ingekocht zout en hernieuwd gemaakte contractuele afspraken. 23 december 2010. Nadat van Area de melding was ontvangen dat door de enorme vraag naar wegenzout er een zouttekort dreigde te ontstaan door stagnerende zoutleveranties is in overleg met de verantwoordelijk portefeuillehouder met ingang van 23 december 2010 uitvoering gegeven aan het alternatief strooiplan 1 uit het gladheidbestrijdingsplan.
Volgens het alternatief strooiplan 1 zijn om het zoutgebruik te beperken 2 maatregelen genomen, namelijk: 1. Curatief strooien met een mengsel bestaande uit zout en zand en in sommige situaties uitsluitend met zand. 2. Bestrijdingsacties worden nog uitsluitend uitgevoerd volgens een beperkt routeschema, namelijk: de hoofd(fiets)routes, de routes naar en van het ziekenhuis, de busroutes, de verbindingsroutes met de snelwegen, de ontsluiting van de winkelcentra en de dorpskernen. De niet in het alternatief plan opgenomen routes uit het gladheidbestrijdingsplan worden als prioriteit 2 uitgevoerd en zonodig wordt hier geschoven/geborsteld en/of gestrooid met zand.
2
De tussentijdse planaanpassing (routeschema + kaarten) is tevoren bekend gemaakt op de gemeentelijke pagina het Torentje in de Hoogeveensche Courant en de website. Door in december de gladheidbestrijding als gevolg van zoutschaarste tijdig volgens alternatief strooiplan 1 uit te voeren waren we in staat om in ieder geval de hoofd(fiets)routes goed begaanbaar te houden. De hiermee opgedane ervaringen zijn goed geweest. Overschakelen op alternatief strooiplan 2 bleek niet nodig. Zout/strooiacties Voor de bestrijding van gladheid wordt in geheel het land en ook in Hoogeveen gestrooid met zout. Door Area was daarvoor met AKZO een contract afgesloten. Op het terrein van de firma Jansen te Tiendeveen heeft Area de beschikking over een zoutvooraad van ca. 300 ton. De loodscapaciteit was aan het begin van de winterperiode geheel gevuld. Gemiddeld zijn er de laatste jaren ca. 40 strooiacties per jaar geweest met een zoutverbruik van ca. 800 ton. Onder een strooiactie wordt verstaan 1 strooironde van 3 uur (begin actie tot terugkomst strooiauto op locatie). Tijdens de winterperiode 2010-2011 zijn in totaal 75 strooiacties uitgevoerd en is er in totaal 1751 ton zout en 610 ton zand verbruikt. Het aantal strooiacties en hoeveelheden gebruikt strooimateriaal is te vergelijken met de winterperiode 2009-2010. Toen was er gedurende de maanden december t/m februari sprake van aanhoudend extreem winterse omstandigheden. Voor de winter 2010-2011 was er vooral in de maand december 2010 sprake van extreem winterweer en zeer intensieve inzet van de gladheidbestrijders. Ondanks voldoende inkoop van strooizout was er afgelopen winter opnieuw sprake van stagnerende zoutleveranties. Door de grote vraag om nalevering konden de zoutleveranciers niet tijdig leveren. Alle gladheidbestrijdende overheden in het land en zelfs op Schiphol hadden met deze situatie te maken. Om de gladheid in Hoogeveen effectief te kunnen blijven bestrijden is tijdig overgeschakeld op alternatief strooiplan 1, is er door Area tussentijds bij andere leveranciers strooizout ingekocht en is om zout te besparen zoveel mogelijk overgeschakeld op een mengsel van zout en zand.2). Zoutloket Vorige winter zijn als gevolg van het extreem en lang aanhoudende winterweer goede ervaringen opgedaan met het instellen van een landelijk distributienet voor strooizout in de vorm van het nationaal zoutloket. Dit distributienet dat in tijden van zoutschaarste de verdeling van strooizout verdeelt over gemeenten die met ernstige tekorten te maken hebben wordt door Rijkswaterstaat gecoördineerd. In december 2010 is het nationaal zoutloket opengesteld. Hoewel de zoutvoorraad in combinatie met de stagnerende aanvoer van zout tot medio februari kritisch is gebleven was het, mede vanwege de getroffen zoutbesparende maatregelen, niet nodig om voor de Hoogeveense situatie een beroep op het zoutloket te doen.
3
Zoutuitgifte wijkonderkomens Gedurende de winterperiode konden hulpbehoevende inwoners gratis kleine hoeveelheden strooizout verkrijgen bij de wijkbeheerders. Het criterium hulpbehoevend bleek in de praktijk een moeilijk toepasbaar criterium om strooizout te kunnen verstrekken. Strooizout in zakken was gedurende de gehele winterperiode via de detailhandel in ruime mate te verkrijgen. De praktijk heeft geleerd dat zoutverstrekking via de wijkonderkomens geen toegevoegde waarde heeft gehad. 3). Inzet wijkbeheer Als aanvulling op de dienstverlening van Area zijn in de woonwijken op verschillende plaatsen zogenaamde handbediende schotelstrooiers ingezet om knelpunten op te lossen. De coördinatie hiervan wordt verzorgd door de wijkbeheerders.Voornamelijk betreft dit loopbruggetjes en gedeelten van voet- en fietspaden. 4). Schade aan wegen en fietspaden Nadat in de winterperiode 2009-2010 de fietspaden, die zijn voorzien van een elementenverharding, extra gevoelig bleken te zijn voor de zware winterse omstandigheden zijn er extra maatregelen genomen om schades tot een minimum te beperken. Zo zijn de paden nader in beeld gebracht en wordt er op de paden met aangepast materieel gereden. Voorafgaande aan het winterseizoen 2010 en direct na afloop daarvan in maart/april 2011 zijn de paden door een extern bureau op schadebeelden onderzocht. De conclusie hiervan is dat er na de winterperiode weliswaar sprake is van een kwaliteitsvermindering van de paden, maar dat de invloed van de gladheidbestrijding hier van zeer geringe invloed is geweest. 5). Financieel Over geheel 2010 genomen is er sprake geweest van extreem winterweer. Dat gold voor zowel voor het einde van de winterperiode 2009-2010 voor de maanden januari en februari als bij de start van de winterperiode 2010-2011 voor de maand december. Dit heeft voor 2010 geleid tot een kostenoverschrijding van € 600.000,-- . Deze is uit de algemene reserve is gedekt. De gladheidbestrijding is op basis van de productovereenkomst tegen vast uurtarief voor mens en materieel uitbesteed aan Area Reiniging. Voor de periode januari t/m maart 2011 is er sprake van een kostenpost (mensuren, materieel en zout) van € 159.000,--. Rekening houdend met een “normale” winter met ca. 40 strooiacties en een zoutverbruik van ca. 800 ton is in de begroting 2011 is rekening gehouden met een bijdrage aan Area van € 265.500,--. Aangezien het weer zich voor de maanden november en december niet vooruit laat voorspellen is niet in te schatten of het resterende bedrag voor dit jaar voldoende zal zijn om de kosten van gladheidbestrijding te dekken. Claims en meldingen In totaal zijn als gevolg van gladheid 4 claims van schadegevallen aan voertuigen ingediend. Geen van deze zaken heeft echter geleid tot een schadeuitkering. Het gladheidbestrijdingsplan en de registratie van strooiacties die conform het gestelde beleid zijn uitgevoerd vormen afdoende bewijs dat aan de gemeentelijke zorgplicht is voldaan. Voor het overige heeft de weggebruiker een eigen zorgplicht die niet op de gemeente kan worden verhaald.
4
In totaal zijn ca. 80 meldingen bij de gemeente en Area ontvangen. Het merendeel had betrekking op individuele verzoeken om wegen/fietspaden buiten de gestelde prioritering om te strooien. Jaarlijks wordt bij de opstelling van het gladheidbestrijdingsplan bekeken of aan de hand van meldingen route-aanpassingen nodig zijn.
Communicatie De momenten waarop als gevolg van de omstandigheden noodgedwongen het strooibeleid tussentijds moest worden aangepast is kenbaar gemaakt aan de weggebruikers. Het aangepaste routeschema + kaarten is bekend gemaakt op de gemeentelijke pagina het Torentje van de Hoogeveensche Courant en de website. Afzonderlijk is de route-aanpassing kenbaar gemaakt aan de busmaatschappijen. De afstemming tussen de coördinator van Area en de afdeling Beheer van de gemeente vindt minimaal 1 keer per 14 dagen plaats via het ”bouwoverleg” en zonodig vaker als de omstandigheden dit vereisen. De ervaringen hiermee worden als positief ervaren. De afstemming tussen de coördinator gladheidbestrijding met buurgemeenten is goed verlopen waardoor grensoverschrijdende strooiacties goed op elkaar werden afgestemd. Het gladheidbestrijdingsplan vormt hiervoor de basis. Gemaakte afspraken met de buurgemeenten zijn in het kaartbeeld vastgelegd. De coördinator gladheidbestrijding bij Area beslist op basis van eigen waarnemingen dan wel in overleg met Meteoconsult waar, wanneer en op welke wijze de gladheid wordt bestreden. De routeprioritering, zoals vastgelegd in het gladheidbestrijdingsplan is daarbij uitgangspunt. De meldkamer Drenthe wordt door de coördinator van de strooiacties in kennis gesteld. Op 21 maart 2011 is de uitvoering van de gladheidbestrijding met Area Reiniging besproken. De uitkomsten daarvan zijn verwerkt in het nieuwe gladheidbestrijdingsplan.
Conclusies en aanbevelingen. Op basis van de in de afgelopen winter opgedane ervaringen verdient het aanbeveling om voor de winterperiode 2011-2012 de volgende maatregelen te treffen/na te laten: 1. De bestaande routes aanpassen aan de hand van de in de vorige winterperiode opgedane ervaringen in de vorm van meldingen, gevaarlijke verkeerssituaties, wijzigingen in busroutes, nieuwe wegen/fietspaden enz. De combinatie van verkeersintensiteit en veiligheid maakte het nodig dat de prioriteit voor een aantal wegen de afgelopen winter tussentijds werd bijgesteld. Deze aanpassingen zijn in het gladheidbestrijdingsplan 2011-2012 overgenomen. Door Belangenvereniging Tiendeveen Noord is gevraagd om ook de Haarweg in de prioritering op te nemen. Aangezien hier in de wintermaanden slechts weinig verkeer langs komt, het geen hoofdverbinding betreft en de weg in de
5
2.
3.
4.
5.
aangrenzende gemeente ook niet wordt gestrooid komt deze weg er niet voor in aanmerking om in het plan te worden opgenomen. Zout/strooiacties Om minder afhankelijk te zijn van naleveranties wegenzout zal de opslagcapaciteit van de zoutvoorraad in Tiendeveen worden vergroot tot 600 ton. Daarnaast zal worden bekeken onder welke voorwaarden gebruik kan worden gemaakt van opslagfaciliteiten bij AKZO. Ook zal worden onderzocht welke mogelijkheden voor samenwerking er zijn met Rijkswaterstaat. Ter besparing van wegenzout beproeft Area in de komende winterperiode het gebruik van pekelwater in de gemeente Emmen. Afhankelijk van de ervaringen wordt bekeken of deze methode op brede schaal in een volgende winterperiode (ook in Hoogeveen) kan worden toegepast. Zoutuitgifte wijkonderkomens In tegenstelling tot de leverantie van wegenzout aan gemeenten bleek strooizout in zakken voor de consument gedurende de gehele winterperiode goed te verkrijgen via de detailhandel. Daarnaast is geconstateerd dat het vanuit de wijkonderkomens verstrekken van strooizout aan hulpbehoevenden in de praktijk een moeilijk toe te passen criterium bleek te zijn. Om die redenen wordt voorgesteld om de uitgifte van strooizout nog uitsluitend te beperken tot de bij de wijkbeheerders bekende adressen waarvan vaststaat dat daar hulp geboden is. Inzet wijkbeheer Met betrekking tot de aanvullende dienstverlening vanuit wijkbeheer zullen intern voor de komende winterperiode nadere afspraken worden gemaakt. Schade aan wegen en fietspaden Uit de schouwresultaten is gebleken dat de invloed van gladheidbestrijding op schade aan wegen fietspaden gering is geweest. In dat verband kan worden geconcludeerd dat de in het plan gestelde aanvullende eisen voor het in te zetten aangepaste materieel op fietspaden, voorzien van elementen verharding, succes heeft gehad. Daarom dienen deze eisen ook voor de komende winterperiode van kracht te blijven. -0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-
6
