Europees Agentschap voor de Veiligheid en de Gezondheid op het Werk

Europees Agentschap voor de Veiligheid en de Gezondheid op het Werk

Europees Agentschap voor de Veiligheid en de Gezondheid op het Werk

Prioriteiten en strategieën in het arbeidsomstandighedenbeleid in de lidstaten van de Europese Unie

Leden van de themagroep Nationale programma’s en prioriteiten Oostenrijk: Ernst Piller België: Luc van Hamme Denemarken: Jens Jensen Finland: Lars-Mikael Bjurström Frankrijk: Françoise Murillo Duitsland: Ulrich Riese Griekenland: Matina Pissimissi Ierland: Sylvia Wood Italië: Sergio Perticaroli en Maria Castriotta Luxemburg: Robert Klopp Nederland: Rob Triemstra Portugal: António Fonseca Spanje: Teófilo Serrano Beltrán Zweden: Bertil Remaeus Verenigd Koninkrijk: Gwyneth Deakins Voorzitter: Hans-Horst Konkolewsky Projectleider: Martin den Held Projectassistent: Dagmar Radler

3

INHOUD

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16.

Samenvatting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wetgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Inspectie/handhaving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Campagnes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Financiële stimuleringsmaatregelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Certificering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Vorming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Risico’s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Categorieën werknemers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sectoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zorg voor veiligheid en gezondheid op het werk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Overige ideeën over toekomstige strategieën . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Belangrijke ontwikkelingen op de arbeidsmarkt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Initiatieven op Europees niveau ter ondersteuning van de lidstaten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Conclusies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Bijlage I. Bijlage II. Bijlage III. Bijlage IV.

Risico’s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Werknemerscategorieën . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sectoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5

Pagina 7 11 12 16 20 24 26 30 34 38 42 46 50 52 54 56 58

61 65 69 73

SAMENVATTING Inleiding I. Een van de voornaamste taken van het Europees Agentschap voor de veiligheid en de gezondheid op het werk is het bevorderen van informatie-uitwisseling tussen de lidstaten van de Europese Unie. Een belangrijk instrument daartoe is het opzetten van informatieprojecten over specifieke thema’s. Dit verslag geeft een overzicht van het eerste grote informatieproject dat door het Agentschap is uitgevoerd sinds het opstarten van de werkzaamheden in september 1996. Het is gebaseerd op de uitkomsten van een vragenlijst die in samenwerking met vertegenwoordigers uit alle lidstaten is opgesteld en vervolgens aan elk van hen is toegezonden, met betrekking tot de prioriteiten en strategieën van de lidstaten wat betreft het verbeteren van de veiligheid en de gezondheid op het werk (VGW). Het was met name gericht op ervaringen en overwegingen, waaronder die van sociale partners en andere betrokken partijen, die van belang zijn voor het formuleren van beleid inzake veiligheid en gezondheid op het werk.

Beleidsinstrumenten II. Van oudsher hebben alle lidstaten van de Europese Unie wetgeving aangewend als instrument om de veiligheid en de gezondheid op het werk te verbeteren. Aanvankelijk lag de nadruk vooral op

veiligheidsaspecten, maar later verschoof de aandacht meer in de richting van gezondheidsaspecten. De laatste jaren is wetgeving ook sociale en organisatorische kwesties gaan omvatten. Veel lidstaten geven aan dat traditionele graadmeters van de mate van gezondheid en veiligheid op het werk, zoals ongevallen- en beroepsziektecijfers, in de loop der jaren een aanzienlijke daling te zien hebben gegeven. Op bepaalde gebieden, zoals de veiligheid van machines, zijn de resultaten nog beter. Desondanks lijkt het moeilijk precies vast te stellen hoe effectief regelgeving is, omdat het meestal moeilijk is het effect van regelgeving te scheiden van die van andere factoren. Om deze situatie te verhelpen hebben diverse lidstaten initiatieven ondernomen om betere beoordelingstechnieken te ontwikkelen. Op de werkvloer blijken praktische richtsnoeren, die de niet erg toegankelijke wettelijke voorschriften in verkorte en begrijpelijkere vorm weergeven, de beste manier om informatie over te brengen. De meeste lidstaten hebben aanmerkelijke hoeveelheden publicaties op dit gebied geproduceerd, en de voortzetting en het bijwerken van dergelijke publicaties brengt aanzienlijke kosten met zich mee. In het algemeen is men van mening dat wetgeving in de toekomst een belangrijke rol zal blijven spelen, onder meer bij het vaststellen van de mate van bescherming tegen veiligheidsen gezondheidsrisico’s op het werk. Daarnaast is men van mening dat de wetgeving gericht moet zijn op een hoge mate van bescherming, gebaseerd op de meest re-

7

cente wetenschappelijke kennis, en gelijke tred moet houden met technische en maatschappelijke ontwikkelingen. Desondanks is er in een aantal lidstaten ook bezorgdheid over de kwaliteit van de wetgeving. Een aanzienlijk deel van de veiligheidsen gezondheidswetgeving dateert al van jaren terug, met als gevolg dat sommige lidstaten duidelijk de behoefte voelen om verouderde bepalingen te schrappen en de wetgeving te actualiseren. Bovendien geeft men er sterk de voorkeur aan om allerlei technische details weg te laten en om de aanpak van specifieke kwesties over te laten aan de werknemers zelf, zolang maar aan de vereiste veiligheidsniveaus wordt voldaan. De meeste lidstaten vinden dat toekomstige wetgeving meer gericht zou moeten zijn op het stellen van doelen, en dat zij zodanig geformuleerd moet zijn dat zij geen beperking vormt voor nieuwe technologieën of werkwijzen. Sommige lidstaten hebben op nationaal niveau reeds veel gedaan op dit gebied, andere zullen dat in de toekomst doen. III. Van oudsher hebben de lidstaten van de Europese Unie de veiligheid en de gezondheid op het werk verbeterd door een combinatie van wetgeving en handhaving. Elk jaar worden vele duizenden ondernemingen in de lidstaten door inspecteurs bezocht. Hetgeen vaak leidt tot het nemen van maatregelen, uiteenlopend van verbeterings-aanwijzingen tot strafrechtelijke procedures. Er zijn aanwijzingen dat met name toezicht heeft geleid tot een vermindering van ernstige risico’s. Evenals voor wetgeving geldt echter dat de exacte invloed van inspectie/handhaving moeilijk te be-

oordelen is, omdat de effecten van specifieke maatregelen meestal niet los van andere activiteiten worden geëvalueerd. Alle lidstaten zijn het eens over het belang van inspectie/handhaving. Men denkt dat hiervoor ook in de toekomst een belangrijke rol is weggelegd bij de bevordering van betere arbeidsomstandigheden. Sommige lidstaten denken echter dat een aantal ontwikkelingen de rol van inspectie/handhaving zou kunnen beïnvloeden. Ten eerste lijkt er een tendens te zijn om inspecties vooral te richten op sectoren met een verhoogd risico. Voor het vaststellen van deze sectoren gebruiken de lidstaten meestal een of ander classificatiesysteem. Ten tweede neemt het aantal mensen dat vertrouwd is met veiligheidsen gezondheidsaspecten op het werk (veiligheidskundigen, ergonomen, bedrijfsartsen, andere specialisten op dit gebied die bij ondernemingen, arbo-diensten of adviesbureaus werken) voortdurend toe. En ook elders is men beter op de hoogte, bijvoorbeeld bij brancheorganisaties of organisaties van de sociale partners. Arbeidsinspecties werken steeds vaker met deze organisaties samen, met name omdat hun tussenkomst het mogelijk maakt om op kosteneffectieve wijze diegenen te bereiken die verantwoordelijk zijn voor veiligheid en gezondheid op het werk (vooral in het midden- en kleinbedrijf). De derde factor, die nauw samenhangt met de vorige, is dat veel lidstaten er belang aan hechten dat

de eigen inspanningen van bedrijven op het gebied van veiligheid en gezondheid op het werk worden versterkt, bijvoorbeeld door samenwerking tussen werkgever en werknemers te bevorderen en het opzetten van arbo-systemen te stimuleren. De door de Europese Kaderrichtlijn verplichte risico-evaluatie is een goede stimulans om een dergelijke ontwikkeling op gang te brengen. IV. Campagnes zijn een speciale vorm van interventie. In veel lidstaten worden mensen via gerichte campagnes gewezen op specifieke veiligheidsen gezondheidsrisico’s op het werk. Deze worden gewoonlijk georganiseerd door de nationale overheid of door semi-overheidsorganisaties. Vaak bestaan campagnes uit een combinatie van instrumenten zoals wetgeving en inspectie/handhaving en, ter ondersteuning hiervan, voorlichting (brochures, folders, publicaties, enz.). De meeste lidstaten hebben enige ervaring met campagnes als methode om de gezondheid en de veiligheid op het werk te verbeteren. Naar het schijnt kunnen campagnes leiden tot een aanzienlijke daling van arbeidsgebonden ziekten en beroepsziekten, vermoedelijk als gevolg van het feit dat men zich eerder bewust is van de risico’s, waardoor de doelgroepen eerder preventieve maatregelen nemen. Met name sector- of bedrijfstakspecifieke campagnes, waarbij de sociale partners, het bedrijfsleven, de werknemers en andere tussenpartijen zijn betrokken, blijken zinvol, doordat ze speciaal kunnen

8

worden afgestemd op de omstandigheden in de desbetreffende bedrijfstak. Gezien de doeltreffendheid van dit instrument is het niet verwonderlijk dat de meeste landen het in de toekomst graag willen blijven gebruiken of op nog grotere schaal willen gaan toepassen. V. Verbeterde veiligheid en gezondheid op het werk kan ook worden bereikt op een geheel andere manier, namelijk via financiële stimuleringsmaatregelen. Veel regeringen en (semi-publieke) verzekeringsinstellingen hebben naast de wettelijke verplichtingen ook financiële stimuleringsmaatregelen ingevoerd, om bedrijven aan te zetten tot verbetering van de veiligheid en gezondheid op het werk. De voornaamste soorten maatregelen zijn gedifferentieerde premies voor verzekeringen tegen arbeidsongevallen en beroepsziekten, overheidssubsidies voor onderzoek en technologische ontwikkeling, belastingvoordelen voor bedrijven die investeren in veiligheid en gezondheid op het werk, en subsidies voor de evaluatie van de arbeidsomstandigheden op bedrijfsniveau. Wat de arbeidsongeschiktheids- en ongevallenverzekeringen aangaat lijkt toenemende premiedifferentiatie de heersende trend te zijn. In sommige landen zijn werkgevers verplicht een aanzienlijk deel van de kosten van het ziekteverzuim voor hun rekening te nemen. VI. Een betrekkelijk nieuw instrument voor het verbeteren van veiligheid en gezondheid op het werk is het certificeren van producten en dien-

sten. De meest traditionele vorm van certificering is die op het gebied van veiligheid. Mogelijk minder bekend zijn de wettelijke eisen ten aanzien van chemische producten. De jongste ontwikkeling op dit gebied (deels als gevolg van de tenuitvoerlegging van de Europese Kaderrichtlijn in de lidstaten) betreft de certificering van de kwaliteit van arbo-diensten. De meeste lidstaten staan positief tegenover het gebruik van certificering als instrument. Sommige lidstaten benadrukken echter dat certificering niet altijd voldoende garanties biedt voor het beoogde veiligheidsniveau, of dat dit instrument alleen zou moeten worden gebruikt als het om grote risico’s gaat. Enkele andere lidstaten kennen juist een actief beleid om de particuliere sector te stimuleren tot het opzetten van vrijwillige certificerings-programma’s op tal van gebieden. VII. Alle lidstaten verzorgen vorming op het gebied van veiligheid en gezondheid op het werk. Doelgroep van dergelijke vorming zijn onder meer werknemers, werknemersvertegenwoordigers, werknemers met specifieke verantwoordelijkheden op het gebied van veiligheid en gezondheid op het werk, werkgevers, stagiaires, mensen met specifieke functies, preventiespecialisten zoals veiligheidskundigen, artsen, en ten slotte de voorlichters zelf. Veel lidstaten geven aan dat het moeilijk is het effect van vorming op het werk in te schatten. Op dit gebied is nog weinig onderzoek gedaan. Niettemin zijn er indirecte aanwijzingen dat vorming een zeer

belangrijk en doeltreffend preventie-instrument is, zoals bijvoorbeeld het feit dat personen die de minste baat hebben bij vorming (uitzendkrachten, thuiswerkers e.d.) de grootste kans op ongelukken lijken te hebben. Veel lidstaten denken dat vorming in de toekomst belangrijker zal worden, en achten het van groot belang dat vorming duidelijker op de verschillende doelgroepen wordt afgestemd.

Prioriteitsgebieden VIII. Veel Europese lidstaten hebben in het verleden speciale aandacht besteed aan risico’s op het gebied van chemische factoren, fysische factoren en veiligheid. Wat chemische stoffen betrof, was asbest het voornaamste risico dat moest worden aangepakt; bij de fysische factoren ging het vooral om geluid, en wat veiligheid aanging had men vooral aandacht voor de veiligheid van machines. Een speciaal risico dat veel aandacht kreeg was lichamelijke inspanning c.q. het tillen van zware lasten. De risicocategorieën die voor de toekomst van belang worden geacht zijn chemische stoffen (kankerverwekkende stoffen), veiligheid (veiligheid van machines, valgevaar), en psychosociale kwesties (met name stress op het werk). Een nieuwe ontwikkeling op dit gebied lijkt te zijn dat de EU-lidstaten veel meer aandacht aan het besteden zijn aan kwesties op het gebied van organisatie en management zoals het ontwikkelen van risico-evaluatie en het

9

analyseren van de eventuele risico’s van nieuwe arbeidspatronen. IX. Uit de categorieën werknemers hebben jongeren in het verleden speciale aandacht gekregen. Naar verwachting zullen de komende jaren met name jonge en oudere werknemers speciale aandacht genieten. Extra aandacht zal er ook zijn voor mensen die “atypische arbeid” (thuiswerk, telewerk e.d.) verrichten, en verder zal er in de toekomst waarschijnlijk eveneens meer aandacht worden besteed aan kleine zelfstandigen. X. Sectoren die de afgelopen tien jaar speciale aandacht hebben genoten zijn de landbouw en aanverwante sectoren, de chemische industrie, de metaalindustrie en de bouw. In de toekomst zal de bouw speciale aandacht blijven genieten, en verder zal er extra aandacht zijn voor de handels-, transport- en dienstensector en het onderwijs, de gezondheidszorg (met name ziekenhuizen) en de overheidssector. XI. Op het gebied van onderzoek hebben de EUlidstaten de hoogste prioriteit toegekend aan chemische stoffen. In sommige lidstaten richtte de aandacht zich slechts op één of enkele chemische stoffen; in andere landen is een breed scala aan chemicaliën onderzocht. Toekomstige onderzoeksthema’s lijken iets af te wijken van die in het verleden. Hoewel er nog steeds aandacht zal zijn voor chemische stoffen (met name kankerverwekkende stoffen), krijgen psychosociale kwesties (vooral stress op het werk)

en methodologische kwesties (zoals risico-evaluatie en kosten-batenanalyse) bijna evenveel prioriteit. Tenslotte zullen ook de gevolgen van de introductie van nieuwe arbeidspatronen in de toekomst veel aandacht van de onderzoekers opeisen.

Ontwikkelingen op bedrijfsniveau XII. De zorg voor veiligheid en gezondheid op het werk is de afgelopen jaren een dynamisch werkveld geworden. Aanvankelijk lag de nadruk meer op de aanpak van specifieke risico’s op de werkplek. Dat veranderde radicaal aan het eind van de jaren zeventig en in de jaren tachtig, toen het begrip preventie meer op de voorgrond begon te treden. Op bedrijfsniveau kunnen momenteel diverse belangrijke ontwikkelingen worden onderscheiden. Het eerste is dat de Europese Kaderrichtlijn bedrijven verplicht over de resultaten van een risico-evaluatie te beschikken. In veel Europese landen zijn er initiatieven om dit proces te bevorderen, en veel overheden en brancheorganisaties in deze landen spannen zich in voor de ontwikkeling van praktische risico-evaluatiemethoden. Ten tweede: het simpele feit dat er bij bedrijven op zo grote schaal risico-evaluaties beschikbaar zijn, geeft aanleiding tot de vraag of deze evaluaties ook voor andere doeleinden gebruikt zouden kunnen worden en zo ja, voor welke. De informatie in een risico-evaluatie zou met name de inspectiediensten van pas kunnen komen. In sommige landen is men van mening dat de autoriteiten bij het vaststellen

van de wijze van handhaving rekening zouden moeten houden met het feit of een bedrijf al dan niet beschikt over een goede risico-evaluatie en een verbeteringsplan heeft opgesteld.

Toekomstige ontwikkelingen XIV. Op de arbeidsmarkt doet zich momenteel een aantal fundamentele ontwikkelingen voor, waarvan het effect zich in de toekomst mogelijk nog sterker zal doen voelen. Hierdoor komt de traditionele rol van wetgeving en handhaving ter discussie te staan. Ten eerste voltrekt zich een aantal demografische veranderingen. Vooral opvallend is het toenemende aantal ouderen in de samenleving, en dus ook in de arbeidsomgeving. Als gevolg zal een groter deel van de werkende bevolking gevoeliger worden voor bepaalde risico’s op het werk. Het vinden van passende bescherming voor deze oudere werknemers is dan ook van groot belang. Ten tweede zijn er diverse ontwikkelingen die onder de noemer van veranderende arbeids-patronen kunnen worden gebracht. Daarbij gaat het onder meer om het toenemende aantal tijdelijke contracten, thuiswerkers en uitzendkrachten. Het is duidelijk dat dergelijke ontwikkelingen hoge eisen stellen aan de creativiteit van overheden bij het formuleren van een goed arbeidsomstandighedenbeleid.

10

XV. Op de vraag welke activiteiten naar hun idee het best op Europees niveau zouden kunnen worden uitgevoerd gaven de lidstaten zeer uiteenlopende antwoorden. Veel lidstaten stelden dat er een duidelijke behoefte is aan onderlinge uitwisseling van informatie en ervaringen op het gebied van veiligheid en gezondheid op het werk. Een aantal lidstaten was daarnaast van mening dat voorstellen voor een programma als SAFE een toegevoegde waarde zouden hebben als positieve ervaringen met andere lidstaten zouden kunnen worden gedeeld. Ter voorkoming van dubbel werk en om gezamenlijke acties te kunnen ondernemen stelde een aantal lidstaten ook een of andere vorm van coördinatie voor op het gebied van onderzoek naar veiligheid en gezondheid op het werk, een voorstel dat op één lijn ligt met de suggestie om samen te werken aan het opstellen van gezamenlijke richtsnoeren of stelsels van richtsnoeren (bijv. voor risico-evaluatie), checklists voor specifieke beroepsgroepen/sectoren, of andere praktische instrumenten.

1.

INLEIDING Een van de voornaamste taken van het Europees Agentschap voor de veiligheid en de gezondheid op het werk is het ondersteunen van informatie-uitwisseling tussen de lidstaten van de Europese Unie. Een belangrijk instrument daartoe is het opzetten van informatieprojecten over specifieke thema’s. Dit verslag over de prioriteiten en strategieën aangaande een politiek van veiligheid en gezondheid op het werk binnen de lidstaten van de Europese Unie geeft een overzicht van het eerste grote informatieproject dat onder verantwoordelijkheid van het Agentschap is uitgevoerd sinds het opstarten van de werkzaamheden in september 1996. Het is gebaseerd op de uitkomsten van een vragenlijst die in samenwerking met vertegenwoordigers uit alle lidstaten van de Europese Unie is opgesteld en vervolgens door alle lidstaten is ingevuld. De volledige antwoorden van de lidstaten zijn te vinden op de website van het Agentschap. Een deel van de antwoorden is tevens te vinden op de websites van de nationale knooppunten. De aanzet voor het project was een in februari 1997 genomen besluit van de raad van bestuur van het Agentschap. Met dit eerste onderzoek wilde de raad een overzicht krijgen van alle bestaande prioriteiten en strategieën op het gebied van veiligheid en gezondheid op het werk, met inbegrip van een beschrijving van de ontwikkelingen in de afgelopen jaren. Daarnaast moest het onderzoek zich richten op nieuwe en toekomstige ontwikkelingen in de

lidstaten. De raad van bestuur gaf ook aan dat het van belang was dat de antwoorden op passende wijze de meningen zouden weerspiegelen van andere partijen die op nationaal niveau een rol spelen, zoals sociale partners, instanties van autonome gebieden en/of sociale verzekeringsinstellingen.

behoorde niet tot de doelstellingen. Op dit onderzoek zullen echter meer specifieke informatieprojecten volgen die op deze informatie kunnen voortbouwen. Nadere beslissingen daarover moeten worden genomen in het kader van het werkprogramma van het Agentschap voor 1998.

Prioriteiten en strategieën ten aanzien van veiligheid en gezondheid op het werk worden niet uitsluitend door de nationale overheden vastgesteld. In sommige landen gebeurt dit samen met de sociale partners en in een groot aantal andere landen bestaat een of andere vorm van overleg met de sociale partners. In een aantal landen worden ook autonome gebieden betrokken bij het opstellen van prioriteiten en strategieën. Tenslotte zijn er landen waar grote verzekeringsinstellingen, naast hun gebruikelijke rol van verzekeraar, ook een belangrijke rol spelen bij het stimuleren van bedrijven om preventieve maatregelen te nemen.

Het feit dat dit onderzoek werd uitgevoerd met gebruikmaking van een tamelijk uitgebreide vragenlijst waarin allerlei elementen aan de orde kwamen, heeft zijn uitwerking in de lidstaten niet gemist. Ten eerste moesten de lidstaten een flinke hoeveelheid tijd investeren in het beantwoorden van de vragen. Ten tweede werden degenen die bij het vaststellen van prioriteiten en strategieën waren betrokken, aangezet systematisch na te denken over wat er in het verleden was gedaan en wat er in de toekomst zou gaan gebeuren, en zich te buigen over de vraag wat in het verleden de werkelijke prioriteiten waren geweest en wat nu precies de strategieën voor de toekomst zouden zijn. Op die manier werd het een uiterst interessante en waardevolle uitwisseling van opvattingen tussen de lidstaten. Dit verslag kan worden gezien als een belangrijke uitkomst van dat proces.

Het is duidelijk dat het opstellen van een beleid inzake prioriteiten en strategieën gecompliceerder wordt naarmate het aantal erbij betrokken partijen toeneemt. Toch wordt hun deelname aan dit proces van essentieel belang geacht. Deze partijen hebben dan ook meestal op de een of andere manier bijgedragen aan de antwoorden van de lidstaten op deze vragenlijst. Het doel van dit project was het opstellen van een overzicht van de ideeën binnen de vele verschillende deelgebieden van veiligheid en gezondheid op het werk. Diepgaande analyse en daarmee een verbeterd begrip van de verschillende benaderingen

11

2.

WETGEVING Van oudsher hebben alle lidstaten van de Europese Unie wetgeving gebruikt om de veiligheid en de gezondheid op het werk te verbeteren. De eerste voorschriften dateren uit de negentiende eeuw. Terwijl de nadruk aanvankelijk vooral op veiligheidsaspecten lag, verschoof de aandacht later meer in de richting van gezondheidsaspecten. De laatste jaren is de wetgeving ook andere, meer sociale en organisatorische kwesties gaan omvatten.

2.1 De effectiviteit van de wetgeving De lidstaten van de Europese Unie gebruiken wetgeving al heel lang als middel om de veiligheid en de gezondheid op het werk te verbeteren. De belangrijkste vraag in deze context is of, en in hoeverre, de wetgeving voor de werknemers daadwerkelijk iets heeft opgeleverd. Veel lidstaten geven aan dat traditionele graadmeters van de mate van veiligheid en gezondheid op het werk, zoals ongevallen- en beroepsziektegegevens, de laatste jaren een aanzienlijke daling te zien hebben gegeven. Op bepaalde gebieden, zoals de veiligheid van machines, is een nog positiever effect zichtbaar. Sommige lidstaten melden dat er ook een daling is geweest in het aantal klachten van werknemers over slechte arbeidsomstandigheden bij bedrijven en dat de wetgeving in bepaalde gevallen ook een positief effect heeft gehad op het ziekteverzuim.

Verder schijnt het dat bedrijven zich beter aan de wettelijke voorschriften zijn gaan houden (mate van naleving). Wat betreft de achterliggende factoren die van belang zijn voor de effectiviteit van wetgeving noemen de lidstaten een aantal zaken. Om de betrokkenen daadwerkelijk te motiveren is het essentieel dat de wetgeving realistisch is. Overleg met de sociale partners bij het tot stand komen van de wetgeving wordt eveneens als cruciaal gezien. De meningen lopen uiteen over de wijze waarop de wetgeving moet worden geformuleerd. Extreem precieze en gedetailleerde wetgeving wordt door sommigen beschouwd als een goede manier om te zorgen dat bedrijven de regels begrijpen en toepassen. Anderen zien gedetailleerde regelgeving, en het gebrek aan flexibiliteit dat daaruit voort kan vloeien, echter als een belemmering voor technologische en sociaal-economische vooruitgang. In elk geval lijkt het erg moeilijk om de effectiviteit van de regelgeving met nauwkeurigheid vast te stellen, omdat het effect van regelgeving meestal moeilijk te scheiden is van die van andere factoren. Diverse lidstaten hebben stappen genomen ter verbetering van de technieken waarmee de effectiviteit van regelgeving wordt beoordeeld. In de praktijk blijken richtsnoeren, die de niet erg toegankelijke wettelijke voorschriften in verkorte en begrijpelijkere vorm weergeven, de beste manier om informatie over te brengen. De meeste lidstaten hebben in de loop van de tijd aanmerkelijke hoeveelheden van publicaties op dit gebied geprodu-

12

ceerd, waarvan de voortzetting en het bijwerken aanzienlijke kosten met zich meebrengt. In sommige landen wordt het belangrijk gevonden om niet alleen inzicht te hebben in de effectiviteit van de voorschriften als zodanig, maar ook in de efficiëntie ervan, bijvoorbeeld door het effect van regelgeving te vergelijken met dat van andere mogelijke maatregelen. Er zou ook meer aandacht kunnen worden besteed aan het maken van kostenbatenanalyses. Een verhoogd besef van de economische voordelen van de zorg voor veiligheid en gezondheid op het werk kan bedrijven ook aanzetten tot het nemen van preventieve maatregelen. In andere landen wordt bezorgdheid geuit over de mate waarin men de voorschriften in de praktijk opvolgt, en over het feit dat naleving vaak alleen door middel van toezicht kan worden bewerkstelligd.

Vraag In hoeverre heeft de wetgeving zijn effectiviteit getoond op de werkplek? Hoe is dit geëvalueerd?

Oostenrijk ■

het is niet mogelijk de effectiviteit van de wetgeving te beoordelen omdat deze de afgelopen jaren is hervormd

België ■

traditionele graadmeters van arbeidsongevallen en beroepsziekten zijn gedaald als gevolg van overheidsinterventie. Er is echter nog te weinig bekend over de efficiëntie van deze maatregelen

Denemarken ■

■

Duit sland ■

vaak zijn inspecties de enige manier om te zorgen voor naleving van de wetgeving

Griekenland ■

■

■

Nederland ■

■

■

de wetgeving heeft bijgedragen tot een afname van het aantal ongevallen en het ziekteverzuim wegens gebrek aan flexibiliteit heeft de wetgeving soms een negatief effect op technologische en sociaaleconomische vooruitgang de wetgeving is niet altijd doorzichtig genoeg

de wetgeving is effectief gebleken, mede dankzij de deelname van de sociale partners de effectiviteit werd verbeterd door bijzonder nauwkeurig te werk te gaan bij verplichte maatregelen/specificaties de effectiviteit van de wetgeving blijkt uit de afname van het aantal ongevallen, klachten en ernstige problemen, evenals uit de verbeterde naleving door bedrijven

Port ugal ■

een technisch team, opgezet door de regering en de sociale partners, gaat de bestaande wetgeving bestuderen en voorstellen doen voor noodzakelijk geachte wijzigingen, die tijdens de volgende onderhandelingsronde zullen worden geëvalueerd

in de individuele arbeidsomgeving blijken richtsnoeren met een duidelijke omschrijving en uitleg van minder toegankelijke wettelijke voorschriften de beste manier om informatie over gezondheid en veiligheid op het werk te verspreiden wetgeving is essentieel voor de inspectiedienst en maakt het mogelijk om in het hele land een minimum aan veiligheid en gezondheid op het werk te garanderen

Ierland ■ ■

■

■

ten aanzien van machinevoorschriften laten ongevallenstatistieken een duidelijk positief effect zien

de wetgeving wordt steeds beter nageleefd in de arbeidsomgeving de mate waarin wetgeving daadwerkelijk bijdraagt tot betere gezondheid en veiligheid moet nog worden onderzocht de wetgeving dient als basis voor het ontwikkelen van tegenmaatregelen

■

■

een beoordeling van de doeltreffendheid van recente wetgeving ter uitvoering van de EUregelgeving is nog niet mogelijk eerdere wetgeving, gebaseerd op een systeem van toezicht en sancties, is niet erg effectief gebleken. De meeste ongevallen gebeurden zonder dat de regels waren overtreden

Zw eden

de effectiviteit blijkt uit de verschuiving in ongevallencijfers, hoewel het moeilijk is om de effecten van de wetgeving te scheiden van die van andere factoren

13

Fr ankrijk ■

■

Italië

Spanje ■

Finland

■

■

wettelijke maatregelen alleen zijn niet voldoende om de problemen ten aanzien van veiligheid en gezondheid op het werk op te lossen de gemoderniseerde wetgeving van 1990 vormt een goed uitgangspunt voor het formuleren van de (toenemende) verantwoordelijkheid van de werkgever voor deugdelijke arbo-zorg.

wetgeving van de afgelopen jaren heeft bijgedragen tot een afname van het aantal dodelijke en niet-dodelijke ongevallen om de ‘spelers in het veld’ te motiveren, moet de wetgeving realistisch, gepast en stabiel zijn

Luxembur g ■

■

men is van mening dat de wetgeving en met name de Kaderrichtlijn, die verantwoordelijkheden omschrijft, aanzienlijk bijdraagt tot veiligheid en gezondheid op het werk. Een toenemend besef van de economische voordelen van een preventief beleid lijkt ook te helpen

Verenigd K oninkrijk ■

■

de daling van het aantal dodelijke ongevallen de afgelopen 25 jaar geeft de verdiensten van effectieve wetgeving aan, hoewel het niet mogelijk is het exacte effect hiervan te scheiden van die van andere factoren zoals handhaving evaluaties van het effect van specifieke voorschriften geven aan dat wetgeving tot aanzienlijke verbeteringen kan leiden, hoewel vaak eerder in kwalitatief dan in kwantitatief opzicht

2.2 De rol van wetgeving in de toekomst Men heeft vooral aandacht voor de manier waarop de wetgeving in de werkomgeving moet worden toegepast. Benadrukt wordt dat het van belang is dat werkgevers en werknemers voldoende ruimte hebben om maatregelen aan te passen aan de praktijk in hun bedrijf. Voor wat de toekomstige rol van wetgeving betreft, heerst algemeen de opvatting dat wetgeving een belangrijk instrument zal blijven bij het vaststellen van de mate van bescherming tegen veiligheidsen gezondheidsrisico’s op het werk. Sommige lidstaten dringen er in dat verband op aan dat de Europese Commissie de huidige voorstellen voor richtlijnen zodanig aanpast dat ze voor de Raad aanvaardbaar worden. De lidstaten zijn echter ook van mening dat bestaande wetgeving al voorziet in veel van de risicogebieden. Daarnaast heerst de algemene opvatting dat de wetgeving gericht moet zijn op een hoge mate van bescherming, gebaseerd op de meest recente wetenschappelijke kennis, en gelijke tred moet houden met technische en maatschappelijke ontwikkelingen. Desondanks is er in een aantal lidstaten ook bezorgdheid over de kwaliteit van de wetgeving. Aangezien een aanzienlijk deel van de arbo-wetgeving al van enige jaren geleden dateert, bestaat in som-

mige lidstaten duidelijk de behoefte om verouderde bepalingen te schrappen. Bovendien heeft men sterk de neiging om technische details weg te laten en om het oplossen van specifieke problemen over te laten aan de betrokkenen, zolang maar aan de vereiste veiligheidsniveaus wordt voldaan. Sommige lidstaten wijzen erop dat toekomstige wetgeving meer gericht zou moeten zijn op het stellen van doelen, en dat zij zodanig geformuleerd moet zijn dat zij niet remmend werkt op nieuwe technologieën of methoden. Voorstellen voor nieuwe wetgeving zouden vergezeld moeten gaan van grondige evaluaties van de gevolgen. De lidstaten geven aan dat het van groot belang is dat reeds bestaande Europese regelgeving op het gebied van veiligheid en gezondheid op het werk in alle landen correct ten uitvoer wordt gelegd. Gelijke uitvoering in alle lidstaten voorkomt concurrentie tussen de lidstaten op grond van sociale voorzieningen. Andere lidstaten wijzen erop dat de invoering van beschermings- en preventiediensten, zoals voorgesteld door de Europese Kaderrichtlijn, invloed zal hebben op de rol en functie van veel van de betrokken partijen. Als laatste punt vermelden sommige lidstaten dat de wetgeving in de toekomst beter moet worden afgestemd op de wetgeving op aanverwante beleidsterreinen.

14

Vraag Wat zijn de bestaande ideeën betreffende de toekomstige rol van de wetgeving?

Oostenrijk ■

de bestaande wetgeving zou vereenvoudigd moeten worden, zodat deze voor werkgevers en werknemers gemakkelijker te begrijpen en toe te passen wordt

België ■ ■

de regelgeving moet doelgerichter worden de invoering van multidisciplinaire preventiediensten zal invloed hebben op de rol en functie van veel betrokken partijen

Denemarken ■

de regels moeten gelijke tred houden met de technische en maatschappelijke ontwikkeling. Uitvoeringsbesluiten zouden daarom voortdurend herzien en zo mogelijk vereenvoudigd moeten worden. Vereenvoudiging is echter van nature aan grenzen gebonden omdat gezondheid en veiligheid op het werk een technisch gecompliceerd onderwerp is

Finland ■

■

Duit sland ■

■

■

toekomstige wetgeving moet zich concentreren op de aangelegenheden met een verhoogd risico de wetgeving moet begrijpelijk en uitvoerbaar zijn, en moet ook de eigen verantwoordelijkheid van werkgevers vergroten er moet meer aandacht komen voor public relations en/of het overtuigen van mensen die bij gezondheid en veiligheid op het werk betrokken zijn

Nederland ■

■ ■ ■

de effectiviteit moet worden verbeterd door werkgevers en werknemers zelf meer verantwoordelijkheid te geven de huidige beschermingsniveaus moeten worden gehandhaafd de (Europese) wetgeving moet eenvoudiger en flexibeler worden de wetgeving moet gericht zijn op het stellen van doelen

Griekenland ■ ■

wetgeving zal een primaire rol blijven spelen maatregelen en specificaties van verplichte aard zullen ook in de toekomst worden ingevoerd en ondersteund door niet-wettelijke maatregelen

Port ugal ■

■

de wetgeving zou rekening moeten houden met de uitwerking die het heeft op bedrijven (met name het MKB) en met de uitvoerbaarheid ervan de wetgeving zou ondersteund moeten worden door collectieve regelgevingsinstrumenten, opgesteld op basis van overleg tussen de sociale partners

Ierland ■ ■ ■

■

Italië

de wetgeving moet gemakkelijk te begrijpen zijn de wetgeving moet doelen stellen er moeten betere methoden komen voor het beoordelen van het effect van voorschriften wetten die door verschillende overheidsinstanties worden ontwikkeld, moeten op elkaar afgestemd zijn en elkaar aanvullen

Spanje ■

de wetgeving moet een hoge mate van bescherming nastreven, gebaseerd op de meest recente wetenschappelijke kennis; verouderde bepalingen moeten worden afgeschaft en gedetailleerde technische oplossingen kunnen grotendeels aan de arbeidsomgeving zelf worden overgelaten, zolang aan de vereiste veiligheidsniveaus wordt voldaan bestaande Commissievoorstellen voor richtlijnen moeten zodanig worden aangepast dat ze door de Raad kunnen worden goedgekeurd

■

■

de wetgeving moet de ernstigste risico’s regelen. Sectorale richtsnoeren moeten werkgevers ondersteunen bij risico-evaluatie en de te nemen maatregelen er moet een wet komen die alle geldende wetgeving op dit gebied samenvoegt. De regelgeving moet worden bijgewerkt en vereenvoudigd, en moet de sociale partners meer verantwoordelijkheid opleggen

Zw eden

wetgeving zal van belang blijven voor het vaststellen van beschermingsniveaus, waarbij werknemers en werkgevers verschillende maatregelen kunnen nemen om die niveaus te halen

■

■

15

er moet worden gewerkt aan een betere afstemming tussen verschillende (parlementaire) wetten en voorschriften inzake veiligheid en gezondheid op het werk en aanverwante terreinen er is een duidelijke en dringende behoefte aan het verder terugdringen van gedetailleerde regels en in plaats daarvan een meer systematische aanpak via interne controle

Fr ankrijk ■ ■

■

■

de bestaande wetgeving voorziet al in de voornaamste risicogebieden nieuwe wetgeving moet gebaseerd zijn op grondige studies van de gevolgen de wetgeving zou, ter bevordering van de samenhangen en toegankelijkheid, vereenvoudigd moeten worden zonder de mate van bescherming te verlagen effectieve en gelijke toepassing van de wetgeving binnen de Europese Unie moet prioriteit krijgen

Luxembur g ■

wetgeving op het gebied van veiligheid en gezondheid op het werk is onmisbaar; deze zou echter duidelijker en toegankelijker geformuleerd kunnen worden


doorgaan met een doelgerichte wetgevingsbenadering, ondersteund door erkende gedragscodes en praktische richtsnoeren, om: – alle betrokkenen bij een bepaalde arbeidsactiviteit te beschermen – een wettelijk kader te behouden dat flexibel genoeg is om aan nieuwe risico’s en collectieve bezwaren tegemoet te komen zonder nieuwe technologieën of methoden in de weg te staan

3.

INSPECTIE/HANDHAVING Van oudsher is een verbeterde veiligheid en gezondheid op het werk in de lidstaten van de Europese Unie bereikt door middel van een combinatie van wetgeving en handhaving. In de negentiende eeuw werden de eerste arbeidsinspecties opgericht. Deze richtten zich meestal op bepaalde bedrijfstakken en beschikten meestal over beperkte faciliteiten. Tegenwoordig hebben inspecties vaak met tal van sectoren te maken, maar daar staat tegenover dat zij meestal beschikken over personeel met uiteenlopende technische kwalificaties, die op hun beurt allerlei verschillende werkmethoden tot hun beschikking hebben.

3.1 De effectiviteit van inspectie/handhaving Traditionele graadmeters van veiligheid en gezondheid op het werk geven, als gevolg van overheidsmaatregelen, een daling te zien van ongevallen, ziekten en risico’s. Er zijn aanwijzingen dat met name toezicht door handhavingsinstanties heeft geleid tot een vermindering van ernstige risico’s.

voor dat veel bedrijven vanwege beperkte inspectiecapaciteit geruime tijd niet worden geïnspecteerd. Dat is te betreuren, omdat inspectiebezoeken voor bedrijven vaak juist een stimulans vormen om hun preventieactiviteiten te intensiveren en te verbeteren. Veel lidstaten hebben ervaring met een sectorgerichte aanpak. De indruk is dat deze manier van prioriteiten stellen uitermate doeltreffend kan zijn. Het is echter moeilijk de exacte invloed van inspectie/handhaving te beoordelen, omdat de effecten van specifieke maatregelen gewoonlijk niet los van andere activiteiten worden geëvalueerd. In sommige landen bestaan initiatieven om de effectiviteit van inspectie- en handhavingsmaatregelen te verbeteren. Het is van belang zich te realiseren dat inspectie/handhaving als zodanig niet voldoende is om alle problemen ten aanzien van veiligheid en gezondheid op het werk op te lossen. In de arbeidsomgeving zelf moeten werkgevers en werknemers de nodige tijd en energie besteden aan preventie.

Een speciaal punt waar de aandacht op werd gevestigd betrof de reikwijdte van inspectiediensten. Elk jaar worden vele duizenden ondernemingen in de lidstaten van de Europese Unie bezocht door inspecteurs. In veel gevallen worden maatregelen genomen, uiteenlopend van verbeteringsaanwijzingen tot strafrechtelijke procedures. Toch komt het

16

Vraag In hoeverre heeft inspectie/handhaving zijn effectiviteit getoond op de werkplek? Hoe is dit geëvalueerd?

Oostenrijk ■

vanwege de hervorming van de wetgeving de afgelopen jaren is het niet mogelijk om de effectiviteit van de handhaving te beoordelen

Duit sland ■

toezicht op de uitvoering van gezondheids- en veiligheidsmaatregelen op het werk leidt tot een blijvende daling van ongevallencijfers

België ■

Griekenland ■

■

Nederland ■

de effectiviteit is verbeterd door een sectorgerichte benadering en de prioritering van bepaalde sectoren

traditionele graadmeters inzake arbeidsongevallen en beroepsziekten vertonen een daling ten gevolge van overheidsinterventie. Er is echter nog te weinig bekend over de efficiëntie van deze maatregelen

tot 1995 was de effectiviteit bevredigend. Het aantal ongevallen en klachten daalde, terwijl de naleving door ondernemingen verbeterde vanwege een bestuurlijke reorganisatie (sinds 1995) zijn er nu moeilijkheden bij het verzamelen van de gegevens die nodig zijn voor het beoordelen van de effectiviteit

Port ugal ■

■

de effectiviteit wordt geëvalueerd door te kijken naar de mate waarin de regels worden nageleefd en de verbeteringsmaatregelen die de inspectie heeft opgelegd de evaluatie is ook gebaseerd op ongevallenstatistieken en inspectierapporten (algemene, regionale of sectorale)

Denemarken ■

jaarlijks worden circa 55.000 bedrijven bezocht, wat leidt tot 17.500 verbeteringsaanwijzingen en 8.200 gevallen waarin aanbevelingen worden gedaan

Ierland ■

■

■

onderzoek bij klanten en ongevallenstatistieken leiden naar de conclusie dat er positieve resultaten zijn bereikt inspectie heeft met name geleid tot een vermindering van ernstige risico’s; men is van mening dat inspectiebezoeken bevorderlijk zijn voor veiligheidsmaatregelen in de werkomgeving

Italië

de effectiviteit is tot dusverre niet gemeten omdat de Veiligheids- en Gezondsheidsdienst (de HSA) nog geen passende beoordelingstechnieken heeft

Spanje ■

Finland

■

■

de controles op grond van de geldende wetgeving hebben geen adekwaat veiligheidsniveau kunnen garanderen de effectiviteit wordt beïnvloed door een tekort aan personeel bij de inspectiediensten

Zw eden

inspectie-/handhavingsactiviteiten dragen bij tot een verlaging van de risiconiveaus en het aantal ongevallen; het effect van deze activiteiten is niet los van andere maatregelen geëvalueerd

■

inspectie/handhaving als zodanig zal niet voldoende zijn om alle problemen ten aanzien van veiligheid en gezondheid op het werk op te lossen. Het is van belang dat mensen bereid zijn om zelf verantwoordelijkheid te nemen

Fr ankrijk ■

Luxembur g ■

de tegenstelling tussen het beperkte nationale perspectief van inspectieinstanties en het mondiale perspectief van economische factoren vormt de basis van het op te lossen probleem


■

■

17

inspectie is effectief gebleken voor de werkplek. In sectoren die speciale aandacht kregen van de handhavingsinstanties, is de preventie verbeterd

de daling van het aantal dodelijke ongevallen de afgelopen 25 jaar geeft ook aan dat handhaving effectief is uit een onderzoek onder belanghebbenden is gebleken dat zij achter handhaving staan en er vertrouwen in hebben onderzoek naar specifieke handhavingsinstrumenten, zoals controle van veiligheidsmanagement, geeft aan dat deze effectief, maar voor verbetering vatbaar zijn

3.2 De rol van inspectie en handhaving in de toekomst Tegen de achtergrond van een dynamische samenleving waarin men zich ook buiten de verantwoordelijke instanties rekenschap geeft van gezondheid en veiligheid op het werk, zijn zich nieuwe ideeën aan het ontwikkelen over de mogelijke toekomstige rol van inspectie. Alle EU-lidstaten onderschrijven het belang van inspectie. Men is van mening dat inspecties ook in de toekomst een belangrijke rol zullen spelen als het gaat om het bevorderen van betere arbeidsomstandigheden. Om diverse redenen wordt echter verwacht dat de rol van inspectie/handhaving zal gaan veranderen. Ten eerste lijkt er een duidelijke trend te zijn om inspecties toe te spitsen op sectoren met een verhoogd risico (bijv. de bouw). De inspanningen zullen zich in toenemende mate richten op bedrijfstakken waar dat, gezien de risico’s, gerechtvaardigd is. Voor het vaststellen van die prioritaire sectoren gebruiken de lidstaten meestal een of ander classificatiesysteem. Ten tweede zijn tegenwoordig meer mensen goed op de hoogte van veiligheid en gezondheid op het werk. In veel EU-lidstaten is het aantal bedrijfsgeneeskundigen, ergonomen, bedrijfsartsen, veiligheidskundigen en andere specialisten op dit gebied, die werkzaam zijn bij ondernemingen, arbo-diensten of adviesbureaus, in de loop van de tijd gestegen. Ook elders (zoals bij brancheorgani-

saties en belangenorganisaties) heeft men kennis van zaken. Arbeidsinspecties zijn op grotere schaal met deze organisaties gaan samenwerken, met name omdat zij hierdoor op kosteneffectieve wijze contact kunnen houden met de verantwoordelijke personen binnen het midden- en kleinbedrijf. Ten derde - en dit hangt nauw samen met het vorige aspect - beschouwen veel lidstaten het versterken van de eigen inspanningen van bedrijven op het gebied van veiligheid en gezondheid op het werk als een duidelijke doelstelling. Hierbij valt onder meer te denken aan het bevorderen van samenwerking tussen werkgever en werknemers en het stimuleren van arbo-systemen. De verplichting om risico-evaluaties uit te voeren, zoals in de Europese Kaderrichtlijn is vastgelegd, is ook een stevige stimulans om deze ontwikkeling op gang te brengen. In sommige landen zijn de inspectiemethoden veranderd, en houden inspecteurs rekening met het feit of een bedrijf de resultaten van een systematische risico-evaluatie kan laten zien. In dat geval wordt soms slechts een beperkte inspectie uitgevoerd. Een andere opvallende ontwikkeling in diverse lidstaten is de verhoging van de maximale sancties die kunnen worden opgelegd voor het overtreden van veiligheidsen gezondheidsvoorschriften. Met betrekking tot de manier waarop inspecties moeten worden uitgevoerd, benadrukken sommige landen het belang van aanbevelingen en informa-

18

tieverstrekking. Pas in een later stadium zou er sprake moeten zijn van maatregelen. Sommige andere lidstaten leggen meer de nadruk op handhavingsactiviteiten

Vraag Wat zijn de bestaande ideeën betreffende de toekomstige rol van inspectie/handhaving?

Oostenrijk ■

de tenuitvoerlegging van de wetgeving zou in eerste instantie uit advisering moeten bestaan, alvorens enig ander maatregel wordt genomen

België ■

■

■ ■

Duit sland ■

■

■

in bepaalde sectoren met een verhoogd risico (bijv. de bouw) zullen strenge inspecties op de werkplek voorop staan bovendien zal de inspectie meer systeemgericht worden in plaats van detailgericht advies en ondersteuning aan bedrijven zal een belangrijk deel van het werk gaan uitmaken

Nederland ■ ■ ■ ■ ■

nog meer aandacht voor sectoren met een verhoogd risico meer systeemgerichte activiteiten invoering van financiële sancties bij de handhaving meer aandacht voor het MKB uniforme aanpak in het hele land

naarmate de voorschriften doelgerichter worden, moet risicoevaluatie de basis vormen voor inspecties gezien de beperkte inspectiecapaciteit moet worden vastgesteld welk soort organisaties prioriteit hebben voor het MKB zal de aanpak sectorgewijs plaatsvinden het opstellen van indicatieve richtsnoeren

Griekenland ■ ■

■

de rol van controle en handhaving zal worden versterkt de informatie- en advies-aspecten blijven gehandhaafd en worden met name voor kleine bedrijven versterkt ook in de toekomst zullen sancties worden getroffen tegen werkgevers die niet aan hun verplichtingen voldoen

Denemarken ■

■

■

Ierland ■

■ ■ ■ ■

Port ugal ■ ■

■

■

afstemming met andere autoriteiten/instanties op dit terrein het vaststellen van prioritaire gebieden voor dwangmaatregelen, met name daar waar ernstige risico’s bestaan meer gezamenlijke activiteiten met werkgevers- en werknemersvertegenwoordigers preventie moet op bedrijfsniveau worden georganiseerd

versterking van de inspanningen van bedrijven zelf (samenwerking tussen management en werknemers, en het stimuleren van bedrijven om arbosystemen op te zetten) toepassing van systematische werkplekbeoordeling door bedrijven zal de rol van de inspectie veranderen (bege- leiding en selectieve steekproeven) het parlement heeft een voorstel in behandeling voor het verhogen van de maximale sancties voor ernstige overtredingen van de voorschriften

■

■

■

naast het traditionele inspectiewerk worden diverse methoden ontwikkeld om het toezicht te verbeteren de deskundigheid van toezichthoudend personeel zal worden verbeterd via een speciaal vormingsproject inspecteurs moeten beter gebruik leren maken van de kennis en modellen van de economie van de werkomgeving

Italië

ontwikkeling van partnerschapsprogramma’s onder leiding van bedrijven met goede veiligheidsresultaten werken met intermediairs meer aandacht voor probleemsectoren meer aandacht voor bedrijven met een slechte veiligheidssituatie verbetering van de kwaliteit van de inspecties

Spanje ■

Finland

■

naast inspectie/handhaving is er nieuwe wetgeving die bedrijven stimuleert om de veiligheid en de gezondheid op het werk te verbeteren via meer zeggenschap van de werknemers. Deze geeft ook meer verantwoordelijkheid aan bedrijven zelf en zorgt voor technische scholing en bijscholing voor inspecteurs

Zw eden

in prioritaire sectoren zal de inspectie haar activiteiten uitbreiden. Er wordt gewerkt aan wetgeving die de functies van de inspectie herdefinieert en de betrekkingen met de autonome regio’s vaststelt

■

er is behoefte aan meer afstemming tussen handhavingsinstanties op het gebied van veiligheid en gezondheid op het werk en aanverwante gebieden

Fr ankrijk ■ ■

Luxembur g ■

■

de wijze waarop handhavingsinstanties omgaan met veiligheidsen gezondheidsproblemen op het werk moet worden afgestemd op Europese en andere internationale normen bovendien moet het beleid zowel stimuleringsmaatregelen als sancties behelzen


■

■

19

inspectie/handhaving zal essentieel blijven het brede werkveld van de handhavingsinstanties stelt hen in staat tot een veelomvattende benadering van de preventie van beroepsrisico’s

handhaving moet consistent, proportioneel, doorzichtig en resultaatgericht zijn plannen voor industriële sectoren, verfijning van inspectieclassificatiesystemen en campagnes dragen allemaal bij tot betere resultaatgerichtheid andere contacttechnieken, zoals publiciteitsacties en het werken met intermediairs, worden onderzocht

4.

CAMPAGNES

mige landen zijn er zelfs indicaties dat de behaalde resultaten van duurzame aard zijn.

In veel lidstaten van de Europese Unie worden gerichte activiteiten ontplooid om mensen te wijzen op specifieke veiligheidsen gezondheidsrisico’s op het werk. Deze worden gewoonlijk georganiseerd door de nationale overheid of andere semioverheidsorganisaties. Deze aanpak omvat vaak een combinatie van instrumenten zoals wetgeving en inspectie/handhaving, ondersteund door voorlichtingsinstrumenten als brochures, folders, publicaties enz. Er kunnen ook andere beleidsinstrumenten worden gebruikt, zoals financiële stimuleringsmaatregelen, certificering e.d.

Campagnes lijken van groot belang voor het verbeteren van de veiligheid en de gezondheid op het werk in de EU-lidstaten, en er wordt gewerkt aan het verbeteren van de nauwkeurigheid van de evaluatie-instrumenten om nog beter gerichte campagnes op te kunnen zetten.

4.1 De effectiviteit van campagnes De meeste EU-lidstaten hebben een zekere ervaring met campagnes als instrument om de veiligheid en de gezondheid op het werk te verbeteren.Er lijken aanwijzingen te zijn dat campagnes kunnen leiden tot een aanzienlijke daling van arbeidsgebonden letsels, ziekteverzuim wegens ongevallen, en beroepsziekten. Verder lijkt dit samen te hangen met een toegenomen bewustwording van de risico’s, waardoor de doelgroepen eerder preventieve maatregelen nemen. Met name bedrijfstakgerichte campagnes, waarbij de sociale partners, het bedrijfsleven, werknemers en andere intermediaire organisaties zijn betrokken, blijken zinvol, doordat ze kunnen worden afgestemd op de specifieke omstandigheden in de betreffende bedrijfstak. In som-

Meer specifieke voorbeelden van dergelijke beoordelingsmethoden zijn: • het bijhouden van de verkoop van publicaties, video’s, e.d.; • het bijhouden van het gebruik van bepaalde diensten, zoals het aantal telefonische verzoeken om informatie; • onderzoeken in hoeverre het publiek zich van een bepaalde kwestie bewust is vóór en na een campagne; • beoordelen of de boodschap duidelijk was en in hoeverre deze heeft bijgedragen tot deelname aan bijvoorbeeld een georganiseerde activiteit.

20

Vraag In hoeverre hebben campagnes hun effectiviteit getoond op de werkplek? Hoe is dit geëvalueerd?

Oostenrijk ■

de informatie die aan de doelgroepen werd gestuurd, werd zeer gewaardeerd

Duit sland ■

■

er zijn aanwijzingen dat publiekscampagnes effectief zijn geweest, maar de effecten zijn alleen gemeten in termen van verzuim en ziekte op bedrijfsniveau campagnes van ongevallenverzekeraars hebben geleid tot nauwere betrokkenheid van de doelgroepen en tot een verhoging van het algemeen bewustzijn

Nederland ■

■

met name campagnes die op specifieke sectoren of specifieke kwesties gericht waren, zijn succesvol gebleken samenwerking met de sociale partners of andere belangenorganisaties verhoogt de effectiviteit

België ■

traditionele graadmeters inzake arbeidsongevallen en beroepsziekten vertonen een daling ten gevolge van overheidsinterventie; er is echter nog te weinig bekend over de efficiëntie van deze maatregelen

Griekenland ■

■

campagnes op nationaal en lokaal niveau zijn effectief, zoals blijkt uit de hoge mate van deelname en blijvende belangstelling met name de deelname van de sociale partners is van belang

Port ugal ■ ■ ■

campagnes op sectorniveau zijn een effectieve preventiemethode gebleken het wordt van belang geacht om de sociale partners erbij te betrekken de effectiviteit op de werkplek wordt geëvalueerd aan de hand van ontwikkelingen in bedrijfsongevallencijfers

Denemarken ■

■

er is een aanzienlijke daling van de totale werkgebonden letselschade geconstateerd ten gevolge van preventieve en resultaatgerichte campagnes met name sectorgerichte campagnes (waarbij de sociale partners, bedrijven en werknemers betrokken zijn) zijn zinvol gebleken, doordat ze kunnen worden afgestemd op de specifieke omstandigheden in de sector

Ierland ■

■

■

■

■

arbeidsplaatsgerichte campagnes zijn zeer doeltreffend gebleken voor wat betreft het terugdringen van ongevallen en ziekteverzuim er zijn aanwijzingen dat de campagnes van de verantwoordelijke autoriteiten mogelijk een blijvend effect hebben

Italië

op bedrijfsniveau neemt het bewustzijn toe, maar er zijn geen aanwijzingen dat dit ook wordt vertaald in betere gezondheid en veiligheid het bewustzijn is vóór en na campagnes geëvalueerd om de effectiviteit ervan vast te stellen

Spanje ■

Finland

■

er zijn nauwelijks campagnes gevoerd; er is niets bekend over de effectiviteit ervan

Zw eden

de campagnes zijn effectief gebleken in die zin dat ze betrokkenen bewuster maken van de risico’s en dat ze preventieve maatregelen bevorderen de campagnes zijn ook geëvalueerd aan de hand van ongevallenstatistieken, hoewel het niet eenvoudig is om de effecten van een campagne los te zien van andere omstandigheden

21

■ ■

de laatste tijd zijn er diverse geslaagde campagnes gevoerd campagnes kunnen algemene en specifieke effecten hebben

Fr ankrijk ■

■

preventieorganisaties hebben op specifieke punten diverse activiteiten ondernomen en de handhavingsinstanties organiseren lokale campagnes, maar deze activiteiten zijn niet geëvalueerd opiniepeilingen laten zien dat mensen zich steeds meer bewust zijn van de risico’s op het werk en er steeds meer verstand van hebben

Luxembur g ■

de campagnes zijn niet op systematische wijze geëvalueerd, maar de resultaten worden als bemoedigend beschouwd


■

via campagnes zijn doelstellingen bereikt als: bewustwording; minder ongevallen en gezondheidsproblemen; informatievoorziening; promotie van een nieuwe dienst; meer deelname aan een evenement de campagnes worden geëvalueerd aan de hand van diverse indicatoren

4.2 De rol van campagnes in de toekomst Gezien de effectiviteit van campagnes is het niet verwonderlijk dat de meeste landen absoluut van plan zijn om er in de toekomst gebruik van te blijven maken of er nog meer gebruik van te gaan maken. Dat komt met name doordat campagnes een effectieve methode zijn gebleken om specifieke risico’s terug te dringen. Op grond van ervaringen uit het verleden zijn in de lidstaten meer specifieke doelstellingen voor campagnes geformuleerd. Daarbij gaat het onder meer om: het bereiken van meer mensen, het gedetailleerder ingaan op bepaalde onderwerpen, het gebruiken van allerlei verschillende methoden, en een geregelder en systematischer aanpak van campagnes.

formatie te komen. Het is daarom van belang om na te gaan hoe bepaalde groepen werknemers op een effectieve en efficiënte manier kunnen worden bereikt.

Sommige lidstaten geven aan dat toekomstige campagnes alleen effectief kunnen zijn als ze een beperktere doelstelling hebben, en als ze diverse maatregelen en methodieken omvatten. Sommige lidstaten stellen ook dat campagnes meer gericht zouden moeten zijn op het stimuleren van samenwerking en samenspraak tussen belangenorganisaties; en sommige vinden het van belang dat de sociale partners er meer bij betrokken worden in die zin dat zij zelf, of in samenwerking met de overheid, campagnes opzetten. Een andere belangrijke constatering is dat de werknemer aan het veranderen is. Veel mensen beschikken tegenwoordig over een computer en hebben bijvoorbeeld toegang tot Internet; dit zal in toenemende mate een manier worden om aan in-

22

Vraag Wat zijn de bestaande ideeën betreffende de toekomstige rol van campagnes?

Oostenrijk ■

bij het organiseren van toekomstige campagnes moet de samenwerking tussen de sociale partners en de overheid worden bevorderd

Duit sland ■

campagnes zullen ook in de toekomst worden gebruikt, waarbij men een benadering beoogt die zowel samenwerking en overleg als interdisciplinaire aspecten bevordert

Nederland ■

■

campagnes moeten in sterkere mate gericht zijn op specifieke bedrijfstakken of probleemgebieden er worden steeds meer campagnes opgezet door de sociale partners of andere belangenorganisaties

België ■

de overheid wil het effect van campagnes evalueren in samenwerking met andere organisaties, bijvoorbeeld organisaties op het gebied van de sociale zekerheid

Griekenland ■

doel is om meer arbo-bewustzijn te creëren door: (1) meer mensen te bereiken, (2) onderwerpen gedetailleerder te behandelen, (3) gevarieerde methoden te hanteren en (4) regelmatiger en systematischer campagne te voeren

Port ugal ■

omdat campagnes effectief blijken te zijn, zullen ze ook in de toekomst worden gehanteerd

Denemarken ■

■

acties en campagnes zullen bij toekomstige inspecties een belangrijke rol blijven spelen om succesvolle campagnes te voeren is het nodig om zowel de werknemers, de betrokken sociale partners als andere partijen te stimuleren

Ierland ■

■

■

campagnes die vastomlijnde doelstellingen hebben en diverse maatregelen en methodieken omvatten, vormen een effectieve methode die in de toekomst zal worden gebruikt

Italië

toekomstige campagnes zullen gerichter zijn en een grotere rol toekennen aan sleutelorganisaties in de doelsectoren

Spanje ■

Finland

■

het wordt noodzakelijk geacht om voor bepaalde sectoren campagnes op te zetten omdat het steeds crucialer wordt om de risico’s aan de orde te stellen

Zw eden

er zullen voorlichtingscampagnes worden georganiseerd in samenwerking met de sociale partners en de autonome regio’s campagnes moeten met name gericht zijn op betere bewustwording van risico’s, via verspreiding van informatie over methoden en over richtsnoeren voor het gevolg geven aan nieuwe wetgeving

23

Fr ankrijk ■

■

de komende jaren wordt geen substantiële toename van campagnes verwacht alle partijen voor wie preventie een rol speelt (het MKB, kleine zelfstandigen) moeten via campagnes bereikt kunnen worden

Luxembur g ■

feedback-systemen dienen te worden ontwikkeld


de nadruk zal worden verlegd van organisatie naar individu. Daarom is het nodig om te onderzoeken hoe doelgroepen informatie ontvangen en om publicaties daarop af te stemmen

5.

FINANCIËLE STIMULERINGSMAATREGELEN Om bedrijven aan te zetten tot verbetering van de veiligheid en de gezondheid op het werk, zijn veel regeringen en (veelal semi-publieke) verzekeringsinstellingen, naast de wettelijke verplichtingen ook bezig met de invoering van financiële stimuleringsmaatregelen. De voornaamste zijn: – gedifferentieerde premies voor verzekeringen tegen arbeidsongevallen en beroepsziekten; – overheidssubsidies voor onderzoek en technologische ontwikkeling; – belastingvoordelen voor bedrijven die investeren in veiligheid en gezondheid op het werk; – subsidies voor de beoordeling van de veiligheidsen gezondheidssituatie op bedrijfsniveau en ondersteuning voor cursussen over veiligheid en gezondheid op het werk. Ten aanzien van gedifferentieerde premies voor bedrijfsongevallen- en arbeidsongeschiktheidsverzekeringen lijkt er een ontwikkeling te zijn in de richting van meer differentiatie. In sommige landen zijn werkgevers verplicht de kosten van het ziekteverzuim voor hun rekening te nemen.

van arbeidsongevallen en beroepsziekten laat zien. Voor kleine en middelgrote bedrijven kan deze benadering ernstige problemen opleveren omdat het aantal incidenten in deze sector meestal niet zo groot is. De tweede benadering (toekomstverwachtingen) gaat uit van de veronderstelling dat bedrijven zullen trachten de arbeidsomgeving te verbeteren. Verder schijnen overheidssubsidies voor onderzoek en technologische ontwikkeling op het gebied van de arbeidsomgeving in diverse lidstaten onder druk te staan. Slechts enkele lidstaten kennen belastingvoordelen voor bedrijven die zich extra inspannen ten aanzien van veiligheid en gezondheid op het werk. Het vaststellen van de producten en diensten die voor deze belastingvoordelen in aanmerking komen, behoeft speciale aandacht. In sommige gevallen wordt het beoordelen van de huidige situatie in bedrijven ondersteund door een dergelijke service gratis te verstrekken. Soms wordt hieraan expliciet meegewerkt door sociale verzekeringsinstellingen. Sommige lidstaten kennen ook financiële stimuleringsmaatregelen voor de vorming van personeel. Deze zijn vooral effectief gebleken voor wat betreft het stimuleren van preventieactiviteiten op de werkplek.

Een belangrijke methodologische vraag is of de differentiatie van de premies gebaseerd moet zijn op ervaringen uit het verleden of op verwachtingen voor de toekomst. In het eerste geval gaat het erom of een onderneming een feitelijke daling of stijging

24

Vraag

Oostenrijk ■

momenteel worden dergelijke maatregelen niet overwogen

Welke is de politiek die is gericht op de bevordering van activiteiten rond gezondheid en veiligheid middels aanmoedigingspremies? Bestaan er speciale geïnstitutionaliseerde fondsen die zijn bestemd voor deze activiteiten? België ■

er zou een sterkere relatie kunnen zijn tussen premies en ongevallencijfers, zodat werkgevers worden aangemoedigd om te investeren in veiligheid en gezondheid op het werk

Denemarken ■

■

Duit sland ■

ongevallenverzekeraars berekenen de bijdragen op basis van risico’s, waarbij de premie per bedrijf hoger of lager kan liggen. Dit hangt af van het succes van de maatregelen van het bedrijf ten aanzien van veiligheid en gezondheid op het werk

Nederland ■

■

■

men gelooft dat stimuleringsmaatregelen een positieve invloed kunnen hebben op de veiligheid en de gezondheid op de werkplek de ervaringen met grotere finan-ciële werkgeversverantwoordelijk-heid voor ziekteverzuim zijn positief men wil belastingvoordelen invoeren voor bedrijven (m.n. het MKB) die investeren in veiligheid en gezondheid op het werk

Griekenland ■

■

■

nationale en communautaire middelen worden ter financiering van de programma’s aangewend werkgevers betalen een beroepsrisicobijdrage ter verbetering van de arbeidsomstandigheden momenteel wordt een haalbaarheidsonderzoek uitgevoerd naar het creëren van nieuwe fondsen

Port ugal ■

■

IDICT heeft een jaarlijks programma in het kader waarvan particuliere, publiek-private en publieke organisaties projecten kunnen indienen IDICT beheert een fonds dat bestaat uit bijdragen uit het socialezekerheidsstelsel

in het kader van bedrijfsongevallenverzekeringen bestaat er een economisch stimuleringsprogramma op grond waarvan bedrijven die zich extra inspannen om de arbeidsomgeving te verbeteren (meer dan wettelijk voorgeschreven), financieel worden bevoordeeld (lagere premies) er zijn diverse subsidieregelingen voor specifieke doeleinden

Ierland ■

■

■

■

■

■

■

voor economisch interessante investeringen zijn geen stimuleringsmaatregelen nodig; voorlichting is voldoende subsidies voor bedrijven die de arbeidsomstandigheden daadwerkelijk verbeteren een ongevallenverzekeringsstelsel met premiedifferentiatie naar gelang van het aantal ongevallen werkgeversbijdragen aan de bedrijfsgezondheidszorg worden deels door de overheid gecompenseerd

Italië

stimuleringsmaatregelen worden niet systematisch toegepast noch zal dit naar verwachting plaatsvinden over het algemeen berekenen verzekeringsmaatschappijen lagere premies aan bedrijven die goed presteren qua veiligheid en gezondheid op het werk

Spanje ■

Finland

■

■

onlangs is premiedifferentiatie voor zeer kleine ondernemingen (max. 15 werknemers) ingevoerd in sommige regio’s bestaan er bijdragen of zachte leningen voor technologische innovaties op het gebied van veiligheid op de werkplek

Zw eden

voor bedrijven die op het gebied van risicoreductie bijzonder ineffectief dan wel effectief zijn, staat de wet inzake sociale verzekeringen premievariaties toe van +10% tot 10% op grond van de nieuwe wet inzake risicopreventie op het werk komt er een fonds ter bevordering van goede gezondheids- en veiligheidsomstandigheden op het werk

25

■

■ ■

financiële stimuleringsmaatregelen zijn op grote schaal toegepast ten behoeve van vorming gebrek aan financiële middelen heeft een negatief effect op vorming de voornaamste stimulans bestaat uit het overtuigen van werkgevers en werknemers dat maatregelen voordelen opleveren voor het bedrijf

Fr ankrijk ■ ■

de overheid heeft een actief subsidiebeleid ontwikkeld subsidie wordt verstrekt via: – gratis diagnostische ondersteuning (ANACT); – subsidies voor innovaties die ook elders toepasbaar zijn (FACT); – subsidies voor ondernemingen met minder dan 200 werknemers, voor voorlichting en materiële investeringen (CRAM: lokale sociale verzekering)

Luxembur g ■

financiële stimuleringsmaatregelen zijn tot dusverre niet systematisch toegepast


■

er worden vraagtekens gesteld bij de waarde van financiële stimuleringsmaatregelen en er bestaat bezorgdheid dat het werkelijke veiligheidsniveau erdoor kan worden vertekend

6.

CERTIFICERING 6.1 Houding van de overheid ten opzichte van certificering Een betrekkelijk nieuw instrument voor het verbeteren van de veiligheid en de gezondheid op het werk is de certificering (inclusief conformiteitsbeoordeling) van producten en diensten. In veel Europese landen is certificering een politieke kwestie die door verschillende vragen wordt omgeven, zoals welk soort producten kan of moet worden gecertificeerd, hoe de betrokken voorschriften eruit moeten zien, en hoe moet worden vastgesteld welke organisaties de certificering mogen uitvoeren. De meningen in de EU-lidstaten over de waarde en mogelijke toepassing ervan lijken - mogelijk omdat het een betrekkelijk nieuw instrument is - uiteen te lopen. De meest traditionele vorm van certificering is te vinden op het gebied van veiligheid. In veel Europese landen is controle op de veiligheid van liften, elektrische installaties en dergelijke altijd al wettelijk verplicht geweest. De laatste jaren doet zich op Europees niveau een soortgelijke ontwikkeling voor. Voor zaken als machines en persoonlijke beschermingsmiddelen is wetgeving opgesteld waarin criteria voor het vereiste veiligheidsniveau zijn vastgelegd. Mogelijk minder bekend dan dergelijke veiligheidsvoorschriften zijn de wettelijke eisen ten aan-

zien van chemische producten. Veel lidstaten kenden al regels voor de toelating van deze producten op hun binnenlandse markt. In het kader van de Europese interne markt zijn op Europees niveau regels opgesteld. Daardoor krijgen buitenlandse producten nu gemakkelijker toegang tot de diverse nationale markten. Ook de certificering van expertise is al lange tijd een punt van discussie. Er is uitvoerig gediscussieerd over de eisen die moeten worden gesteld aan veiligheidskundigen, bedrijfsartsen, bedrijfsgeneeskundigen, ergonomen, bedrijfsverpleegkundigen, enz. De jongste ontwikkeling op dit gebied (deels als gevolg van de tenuitvoerlegging van de Europese Kaderrichtlijn in de lidstaten) betreft de certificering van de kwaliteit van arbo-diensten. In diverse lidstaten vindt men het niet voldoende om alleen eisen te stellen aan de deskundigheid van de medewerkers van deze instanties. Het is minstens even belangrijk om regels of criteria op te stellen voor de kwaliteit en de organisatie van de diensten die zij bieden. Naast de vraag welke producten of diensten voor certificering in aanmerking komen, spelen er vanuit het oogpunt van de bevoegde autoriteiten diverse andere fundamentele kwesties. De meeste lidstaten staan positief tegenover het gebruik van certificering als instrument. Sommige lidstaten benadrukken echter dat certificering niet altijd voldoende garanties biedt voor het beoogde

26

veiligheidsniveau, of dat dit instrument alleen zou moeten worden gebruikt als er grote risico’s in het spel zijn. In andere lidstaten daarentegen wordt de particuliere sector actief door de overheid gestimuleerd om op allerlei gebieden vrijwillige certificeringsprogramma’s op te zetten. Dit hangt samen met de vraag in hoeverre regeringen zelf bij certificerings-activiteiten betrokken moeten zijn, of dat ze deze aan de particuliere sector moeten overlaten. Sommige overheden vinden dat ze zich niet met de certificering moeten bemoeien tenzij daarvoor speciale redenen bestaan. Een complicerende factor is dat certificering op het gebied van veiligheid en gezondheid op het werk commercieel gezien niet altijd aantrekkelijk is. Bij gebrek aan belangstelling van de kant van de particuliere sector hebben regeringen daarom soms geen andere keus dan zelf actie te ondernemen. Ook is het de vraag of de overheid zelf moet bepalen welke organisaties zich met certificering mogen bezighouden, of dat beslissingen over accreditatie aan een andere instantie kunnen worden overgelaten. Dat roept dan weer de vraag op in hoeverre een dergelijke instantie moet worden gecontroleerd en welke status zij moet hebben

Vraag Wat is de opstelling van de bevoegde overheid met betrekking tot het gebruik van certificering als instrument op het gebied van veiligheid en gezondheid op het werk?

Oostenrijk

België ■

certificeringssystemen op basis van kwaliteitssystemen zullen in ieder geval voor de externe preventiediensten worden gebruikt

Denemarken ■

de houding ten opzichte van certificering als instrument ter bevordering van veiligheid en gezondheid op het werk is zeer positief

Finland ■

■

Duit sland ■

■

verplichte certificering moet zich, vanwege de kosten, bij voorkeur beperken tot zeer gevaarlijke producten vrijwillige certificering kan zorgen voor meer efficiëntie doordat het extra informatie oplevert

Nederland ■ ■

certificering wordt ook gezien als een instrument voor zelfregulering vrijwillig gebruik van dit instrument wordt gestimuleerd, met name omdat sommige vrijwillige initiatieven succesvol zijn gebleken

Griekenland ■

certificering wordt positief gevonden als het een extra impuls geeft aan de tenuitvoerlegging van de wetgeving

Port ugal ■

■

het wordt wenselijk gevonden om over systemen te beschikken die gebruikers informeren over de kwaliteit van producten of apparatuur certificering van bedrijven is vrijwillig en wordt niet beschouwd als voldoende garantie dat er adequaat preventiebeheer plaatsvindt

Ierland ■

Italië

certificering wordt in sommige gevallen zinvol geacht

Spanje ■

■

indien certificering is gebaseerd op geverifieerde openbare documenten en als de competentie van certificeringsorganisaties is gewaarborgd, kan het een doeltreffende methode zijn voor het verbeteren van de veiligheid en de gezondheid op het werk de ervaringen zijn positief, met name op het gebied van productveiligheid

■

certificering wordt gestimuleerd maar wordt niet als een voldoende garantie beschouwd

Zw eden

certificering en conformiteitsbeoordeling worden beschouwd als essentiële instrumenten voor een doeltreffende aanpak van veiligheid en gezondheid op het werk de overheid verzet momenteel veel werk op het gebied van persoonlijke beschermingsmiddelen en machines

27

■

deze kwestie is in Zweden momenteel onderwerp van discussie, en er is nog geen definitief standpunt ingenomen

Fr ankrijk ■

de overheid staat positief tegenover certificering, mits de technische normalisatie en accreditatie aan de essentiële wettelijke vereisten voldoet

Luxembur g ■

het gebruik van conformiteitscertificaten (ISO 9000 of 45000) wordt gestimuleerd voorzover relevant voor veiligheid en gezondheid op het werk. Dit geldt echter alleen voor grote ondernemingen. Voor het ontwikkelen van een conformiteitsbeoordelingssysteem voor het MKB is het CEN niet de aangewezen instantie


■

daar waar extra risico’s gelden, kunnen wettelijke voorschriften worden gebruikt als extra veiligheidswaarborg het beleid is om af te zien van directe goedkeuring door de overheid tenzij (1) er speciale bezorgdheid is om de veiligheid, (2) de technische expertise alleen bij de HSE aanwezig is, of (3) de vereiste technologie nog in de kinderschoenen staat

6.2 Aspecten voor de toekomst Momenteel is er discussie over diverse specifieke aspecten van het gebruik van certificering, zoals de vraag hoe men certificering moet hanteren in relatie tot de preventiediensten, en hoe men moet omgaan met specifieke vereisten op grond van de Europese wetgeving, zoals de richtlijn inzake persoonlijke beschermingsmiddelen. Een controversieel onderwerp lijkt op dit moment het voorstel voor een certificeerbare Europese norm voor de zorg voor veiligheid en gezondheid op het werk (Comité Européen de Normalisation (CEN)). In veel EU-lidstaten schijnt ernstige bezorgdheid te bestaan over de gevolgen van dit voorstel. Sommige lidstaten zijn ook van plan om initiatieven ten aanzien van vrijwillige certificering te stimuleren.

28

Vraag Welke specifieke punten zijn op dit moment onderwerp van debat of zullen dit zijn in de nabije toekomst?

Oostenrijk

België ■

Duit sland ■

er wordt gesproken over (1) het voorstel voor een certificeerbare norm voor arbo-zorg, (2) de kwaliteitswaarborging van tests op het gebied van mechanische veiligheid, en (3) de erkenning van goedkeuringscertificaten voor machines, uitgegeven door certificerings-instanties op basis van nationale of niet-geharmoniseerde normen

Nederland ■

vrijwillige initiatieven zullen worden gestimuleerd

certificeringssystemen op basis van kwaliteitssystemen zullen in ieder geval voor de externe preventiediensten worden gebruikt

Griekenland ■

het voornaamste onderwerp van discussie is momenteel de certificering van beschermings- en preventiediensten

Port ugal ■

■

er wordt gestreefd naar meer participatie ten aanzien van het opstellen van wetgeving er wordt gesproken over het opzetten van een systeem voor certificering van preventiespecialisten alsmede over een accreditatiesysteem voor externe preventiediensten

Denemarken ■

er wordt momenteel gesproken over persoonlijke beschermingsmiddelen, eenvoudige drukvaten, certificering van lassers en uitvoerders van nietdestructieve tests, en certificering van uitvoerders van periodieke inspecties

Ierland ■

■

■

er wordt gesproken over de rol van de overheid ten aanzien van certificering meer specifiek wordt gesproken over de mogelijkheid van certificering van arbo-zorg

Italië

certificering van competentie wordt momenteel op enkele gebieden toegepast, en er wordt gestudeerd op uitbreiding naar andere terreinen

Spanje ■

Finland

■ ■

het formuleren van certificeringsnormen het omschrijven van zelfcertificeringssystemen en vrijwillige overeenkomsten

Zw eden

er zijn twijfels rond het voorstel voor een certificeerbare norm voor arbozorg

29

■

deze kwestie is in Zweden momenteel onderwerp van discussie, en er is nog geen definitief standpunt ingenomen

Fr ankrijk ■

de overheid is van plan vaker gebruik te maken van certificering (bijv. inzake asbest) voorzover van toepassing op de essentiële, wettelijke vereisten

Luxembur g ■

in het kader van SAFE heeft Luxemburg proefprojecten opgezet voor de ontwikkeling van een ‘zelfcontrole’-concept voor het MKB


■

er wordt getwijfeld aan de waarde van een Europese/internationale certificeerbare norm voor arbo-zorg men gaat conformiteitsbeoordeling toepassen met betrekking tot gastransport en de interoperabiliteit van hogesnelheidstreinen. Misschien ook op zee, bij de controle van kritieke veiligheidselementen

7. VORMING

Vorming op het gebied van veiligheid en gezondheid op het werk vinden plaats in alle lidstaten. Deze vorming kan zich op verschillende categorieën richten, zoals werknemers, werknemersvertegenwoordigers, werknemers met een specifieke taak op het gebied van veiligheid en gezondheid op het werk, werkgevers, stagiaires, preventiespecialisten zoals veiligheidskundigen, artsen en ten slotte de voorlichters zelf. In sommige landen wordt de voorlichting van werkenden georganiseerd en/of uitgevoerd door overheidsinstellingen en organisaties van de sociale partners; in andere landen is de rol van de particuliere sector vrij groot. Toch wordt het in alle landen essentieel gevonden dat werknemers bewust worden gemaakt van de risico’s ten aanzien van veiligheid en gezondheid op het werk.

onderzoek gedaan, hoewel er in sommige landen plannen bestaan om de effectiviteit meer in detail te toetsen. Niettemin zijn er indirecte aanwijzingen dat vorming een zeer belangrijk en doeltreffend preventieinstrument is. Zo zijn er indicaties dat het ongevallenrisico het grootst is voor personen die de minste voorlichting krijgen (uitzendkrachten, thuiswerkers e.d.). Ook is het duidelijk dat geregelde herhalingscursussen bijdragen tot een beter bewustzijn van veiligheid en gezondheid op het werk.

7.1 De effectiviteit van vorming In alle lidstaten geldt voorlichting als wezenlijk uitgangspunt voor de preventie van ongevallen en beroepsziekten. Er is een aanzienlijke groep mensen in de lidstaten die voorlichting en onderricht krijgt over veiligheid en gezondheid op het werk. Vorming is essentieel binnen het concept van “weten hoe, willen en kunnen”. Veel lidstaten geven aan dat de effecten van vorming als zodanig op de arbeidsplaats moeilijk te beoordelen zijn. Op dit gebied is nog maar weinig

30

Vraag

Oostenrijk ■

er zijn geen gegevens voorhanden over de effectiviteit van vorming op de werkplek

In hoeverre heeft de vorming binnen de werkplek op het gebied van gezondheid en veiligheid op het werk zich doeltreffend getoond? Hoe is dit geëvalueerd? België ■

met de bestaande indicatoren is het niet mogelijk de effecten van vorming aan te geven

Denemarken ■

■

■

Duit sland ■

■ ■

de effecten van vorming zijn moeilijk te beoordelen, maar ongevallenstatistieken kunnen enige indicatie geven regelmatige herhalingscursussen zorgen voor meer bewustwording jaarlijks krijgen meer dan 360.000 mensen voorlichting van de uitvoeringsinstanties van verplichte ongevallenverzekeringen

Nederland ■

vorming vinden steeds vaker plaats op het niveau van de werkplek. Dit is vaak te danken aan de inspanningen van preventiespecialisten

Griekenland ■

■

uit de betere arbeidsomstandigheden, het lagere aantal arbeidsongevallen en de veranderende houding van werknemers t.o.v. veiligheidskwesties blijkt dat de voorlichting effect heeft gehad op alle niveaus (nationaal, lokaal, bedrijfstak, bedrijf) worden voorlichtingsprogramma’s opgezet en uitgevoerd

Port ugal ■ ■

de verplichte vorming van de veiligheidsgroep/organisatie is van belang gebleken voorlichting wordt ook georganiseerd door sociale partners, de overheid, overheidsfondsen er bestaat verplichte beroepsgerichte voorlichting, bijv. voor het werken met epoxyhars, styreen, steigers, vorkheftrucks, asbest, asfalt en hijskranen

Ierland ■

Finland ■

■

■

voorlichting wordt door diverse organisaties verzorgd. De basiscursus duurt gewoonlijk vijf dagen volgens de cijfers zijn er 10.000 veiligheidscontroleurs (waarvan 26% een basiscursus heeft gevolgd), 8.700 veiligheidsvertegenwoordigers onder werknemers, en 5.000 onder administratief personeel effecten van veiligheidsvoorlichting niet systematisch beoordeeld

Italië

hoewel er geen formele evaluatie is gemaakt, is men het er algemeen over eens dat een multidisciplinaire aanpak met dezelfde onderwerpen voor iedereen – werkgevers, werknemers, werknemersvertegenwoordigers en preventiedeskundigen – bijdraagt tot het ontwikkelen van een brede aanpak van preventie

Spanje

■

sinds de invoering van de Kaderrichtlijn vormt vorming een fundamenteel onderdeel; de effectiviteit ervan zal door de sociale partners worden geëvalueerd en door de arbeidsinspectie worden gecontroleerd

Zw eden

de bestaande voorzieningen voor vorming worden ontoereikend geacht hoofdpunten zijn meer inbreng van de sociale partners in het stimuleren van voorlichting; meer inbreng van universiteiten bij de voorlichting; en meer aandacht van IDICT voor het stimuleren van de scholing van veiligheidsspecialisten

■

31

er zijn diverse evaluaties van voorlichtingsprogramma’s uitgevoerd

Fr ankrijk ■

■

bij indiensttreding krijgen alle werknemers praktische veiligheidsvoorlichting, en bij gewijzigde omstandigheden wordt de voorlichting bijgesteld hoewel er geen systematische beoordeling van de verplichte voorlichting is, blijkt dat werknemers die de minste voorlichting krijgen (uitzendkrachten, thuiswerkers) de grootste kans op ongevallen hebben

Luxembur g ■

vorming wordt als essentieel beschouwd binnen het concept van “weten hoe, willen en kunnen”


vorming wordt van groot belang geacht, maar er is nog geen onderzoek gedaan om de effectiviteit ervan te beoordelen. Er zijn wel plannen voor een dergelijke studie in de toekomst

7.2 De rol van vorming in de toekomst Veel lidstaten denken dat vorming in de toekomst belangrijker zullen worden. Het wordt essentieel gevonden dat de aanpak duidelijker op de verschillende doelgroepen wordt afgestemd. In veel lidstaten bestaan initiatieven om voorlichting of informatie over veiligheid en gezondheid op het werk beter te integreren in de beroepsgerichte vorming op scholen en universiteiten. Verder zijn er in diverse landen initiatieven om cursussen te ontwikkelen voor preventiespecialisten. Soms is dit rechtstreeks een gevolg van de tenuitvoerlegging van de Europese Kaderrichtlijn.

voor hen - steeds nieuwe risico’s. Met het oog daarop moet er speciale aandacht worden besteed aan de voorlichting van deze groepen werknemers. Er wordt steeds meer aandacht besteed aan de vorming van diegenen die invloed hebben op de arbeidsveiligheid in de breedste zin van het woord ontwerpers, architecten, en techniekstudenten. Via deze benadering wil men ervoor zorgen dat er bij het ontwerp van werkplekken en apparatuur vanaf het allereerste begin rekening wordt gehouden met gezondheid en veiligheid.

In diverse landen wordt gewerkt aan een herziening van de bestaande methoden. Ook zijn er initiatieven om nieuwe voorlichtingsmethoden te ontwikkelen, bijvoorbeeld door deze meer naar de werkplek toe te brengen en op de behoeften van die werkplek af te stemmen. In sommige gevallen wordt een bedrijfstakgerichte aanpak overwogen. Een multidisciplinaire aanpak van de opleiding van preventiespecialisten wordt belangrijk gevonden. Er zijn ook ontwikkelingen ten aanzien van de mogelijkheden van afstandsonderwijs. Een reden om in de toekomst meer aandacht aan vorming te besteden, is de gestage toename van nieuwe arbeidspatronen (uitzendkrachten, flexiwerkers e.d.). Werknemers zullen in toenemende mate worden blootgesteld aan verschillende en -

32

Vraag Wat zijn de bestaande ideeën over de toekomstige rol van vorming op het gebied van gezondheid en veiligheid op het werk?

Oostenrijk ■

■

soms zijn arbeidsinspecteurs betrokken bij de scholing van veiligheidsdeskundigen en bedrijfsartsen in bepaalde gevallen verstrekken arbeidsinspecteurs advies en informatie aan bedrijven, beroepsorganisaties en vertegenwoordigende organisaties

Duit sland ■ ■

■

■

VGW-voorlichting moet zijn geïntegreerd in ander onderricht onderzoek moet inzicht geven in mogelijke problemen en nieuwe voorlichtingsconcepten de inhoud van cursussen voor toezichthoudend personeel en veiligheidsen gezondheidsdeskundigen wordt momenteel bijgesteld voorlichting op de werkplek moet intensiever worden, met name m.b.t. de preventie van gezondheidsrisico’s

Nederland ■

vorming zal steeds belangrijker worden. Er zal speciale aandacht worden besteed aan de vorming van leden van ondernemingsraden

België ■

■

vorming van preventieadviseurs: – de scholing zou meer multidisciplinair moeten zijn – bijscholing moet worden overwogen voor mensen met een opleiding volgens het oude systeem die niet langer aan de eisen voldoet voorlichting van werknemers op de arbeidsplaats: vorming zullen belangrijker worden omdat de arbeidsmarkt steeds flexibeler wordt

Griekenland ■ ■

er zal behoefte komen aan meer vorming de voorlichting zal worden verzorgd door gevestigde instanties (Ministerie van Arbeid, uitzendbureau Manpower, universiteiten, kamers van koophandel)

Port ugal ■

■

■

vorming moeten hand in hand gaan met nieuwe werkvormen en moeten worden geïntegreerd in het beroepsonderwijs VGW-voorlichting moet geleidelijk in het (beroeps)onderwijs worden ingevoerd op Europees niveau moet structuur en steun voor de scholing van deskundigen worden geboden

Denemarken ■

■

de eisen voor leden van veiligheidsgroepen/organisaties worden bijgesteld. Het onderricht zou misschien meer modulair en bedrijfstakgericht moeten zijn doelstellingen omvatten betere voorlichting van studenten, integratie van voorlichting in arbeidsmarktgerichte vormingsprogramma’s, en speciale aandacht voor technische, architectuur- en ontwerp-opleidingen

Ierland ■

■ ■

Finland ■

■

Italië

een breder aanbod aan afstandsonderwijscursussen zal worden overwogen meer bedrijfstakgerichte voorlichting betere integratie van veiligheid

Spanje

■

vorming blijft een essentieel instrument. Er worden voorlichtingspakketten ontwikkeld voor medewerkers van beschermings- en preventiediensten, werknemersvertegenwoordigers en eerste-hulpverleners er worden richtsnoeren opgesteld voor het opnemen van voorlichting in openbare en particuliere onderwijs- en beroepsopleidingsprogramma’s

Zw eden

doelstellingen voor de toekomst zijn: aandacht voor VGW op scholen en in het lager beroepsonderwijs; ondersteuning van voorlichtingsactiviteiten door de sociale partners en autonome regio’s; het opzetten van specifieke universitaire cursussen; en ondersteuning van de scholing van docenten in het beroepsonderwijs

33

■

■

■

■

■

een algemene trend is om het onderricht dichterbij de werkplek te brengen en af te stemmen op de behoeften van de specifieke werkplek in het Centrum voor Arbeidsveiligheid en het Instituut voor Bedrijfsgezondheidszorg komt de nadruk steeds meer op de werkplek te liggen

Fr ankrijk

■ ■

■

■

vorming zullen steeds belangrijker worden ontwikkelingen in het arbeidsleven vereisen nieuwe vormen van onderricht niet alleen preventiespecialisten moeten worden bereikt, maar ook leerlingen en studenten er zal meer aandacht worden besteed aan evaluatie

de overheid zal in de toekomst prioriteit geven aan de bescherming van bepaalde groepen zoals uitzendkrachten, door te zorgen voor betere voorlichting voor deze categorie er komt speciale aandacht voor de vorming van coördinatoren in de bouw, preventiespecialisten en veiligheidsen gezondheidsvoorlichters INRS ontwikkelt projecten om preventievoorlichting te integreren in het beroepsonderwijs en in technieken architectuuropleidingen

Luxembur g ■

■

systematische voorlichting zal worden geïnstitutionaliseerd door middel van regelgeving die nu in behandeling is de voorlichting zal verplicht worden en zal van een hoog niveau zijn


de nadruk zal blijven liggen op vorming als onderdeel van vakbekwaamheid. Er blijft subsidie beschikbaar voor de ontwikkeling van veiligheidsen gezondheidsdeskundigheid in alle beroepsopleidingen

8. RISICO’S

Op de vraag welke risico’s de afgelopen tien jaar speciale aandacht genoten, of naar verwachting de komende 3 à 5 jaar speciale aandacht zullen genieten, gaven de lidstaten zeer uiteenlopende antwoorden. Om de informatie inzichtelijker te maken, zijn de diverse risico’s ingedeeld in de volgende categorieën: • • • • • • • •

Chemische risico’s Fysische risico’s Biologische risico’s Allergieën Veiligheidsrisico’s Psychosociale risico’s Ergonomische risico’s Organisatie/management

Als een bepaald risico door een lidstaat werd genoemd, is het als zodanig vermeld en tevens in de bijbehorende categorie ingedeeld. Soms werd een hele categorie als risico genoemd. Deze categorie is dan als specifiek risico vermeld en tevens (als een normaal risico) meegeteld op het niveau van de categorie. Risico’s die in totaal minder dan twee maal werden genoemd (d.w.z. verleden en toekomst samen), zijn in deze analyse buiten beschouwing gelaten. Omdat de lidstaten zich nog beraden over het punt van toekomstige risico’s, moeten verschillen tussen de aandacht voor een bepaald risico in het verleden en de aandacht voor dat risico in de toekomst zorgvuldig worden geïnterpreteerd. Voor nadere

details over de prioriteiten in de afzonderlijke lidstaten wordt verwezen naar bijlage I.

8.1 Risico’s in het verleden Zoals uit tabel I blijkt, hebben bijna alle lidstaten speciale aandacht besteed aan risico’s op het gebied van chemische stoffen, veiligheid en fysische factoren. Met betrekking tot chemische stoffen was asbest het voornaamste risico dat moest worden aangepakt, terwijl het bij de fysische factoren vooral om geluid ging, en bij veiligheid vooral om de veiligheid van machines. De aandacht voor psychosociale kwesties en ergonomie was iets geringer. Daarbij waren de belangrijkste aandachtsgebieden stress op het werk en lichamelijke inspanning c.q. het tillen van zware lasten. Relatief gezien was er minder aandacht voor problemen op het gebied van organisatie en management. Het verdient vermelding dat er in sommige lidstaten speciale aandacht was voor een hele serie risico’s binnen een bepaalde categorie, en in andere lidstaten slechts voor enkele risico’s. Meer bijzonderheden ten aanzien van de prioriteiten in het verleden in de afzonderlijke lidstaten zijn te vinden in bijlage I.

34

Tabel I. Aan welke risico’s is de afgelopen tien jaar speciale aandacht besteed?

14 ■

■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■

■ 12

■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ 7 ■

Chemische risico’s Chemische risico’s (algemeen) Lood Asbest Kankerverwekkende stoffen Zware metalen Organische oplosmiddelen Benzeen Vinylchloride Pesticiden Mineraalvezels Stof Cytostatica Fysische risico’s Fysische risico’s (algemeen) Geluid Thermische factoren Ioniserende straling Elektromagnetische velden Trillingen Binnenklimaat Biologische risico’s

13 ■

■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ 10 ■

■ ■ ■ ■ ■ ■ 11 ■

■ ■ ■ ■

6 ■

Veiligheid Veiligheid (algemeen) Machineveiligheid Valgevaar Vallende objecten Verkeer op het werk Seveso-II/Zware ongevallen Brandgevaar Elektriciteit Gebruik van arbeidsmiddelen Instortingsgevaar Explosies

Organisatie/management

■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■

Nieuwe arbeidspatronen Tijdsdruk Oudere werknemers Nacht- en avondwerk Economische prikkels Kleine bedrijven Organisatie van VGW Kwaliteitszorgsysteem Eentonig werk Risico-evaluatie

4 ■

Psychosociale risico’s Psychosociale risico’s (algemeen) Seksuele intimidatie

Allergieën

■ ■ ■

Allergieën (algemeen) Ademhaling Huid

Stress Overspannenheid Geweld op het werk

V erklaring:

Psychosociale intimidatie Ergonomische risico’s Ergonomische risico’s (algemeen) Beeldschermwerk Repetetieve handelingen Fysieke inspanning/tillen

35

■ ■ ■ ■

= minder dan 4 maal genoemd = 4-6 maal genoemd = 7-9 maal genoemd = meer dan 9 maal genoemd

■

= aantal lidstaten dat aan één of meer risico’s in een bepaalde categorie speciale aandacht besteedt

8.2 Risico’s in de toekomst De meeste lidstaten voorzien ook voor de toekomst speciale aandacht voor chemische stoffen en veiligheid, maar fysische factoren lijken iets minder aandacht te zullen krijgen. Wel doet zich binnen deze categorieën een aantal verschuivingen voor. De aandacht voor asbest lijkt af te nemen, deels omdat de problemen in veel lidstaten al worden opgelost, maar waarschijnlijk ook omdat asbest onder kankerverwekkende stoffen wordt geclassificeerd. Er is minder aandacht voor geluid; in plaats daarvan komt er meer aandacht voor de mogelijke risico’s van elektromagnetische velden. Stress op het werk, een specifiek element in de psychosociale categorie, blijft een van de grootste risico’s. Op ergonomisch gebied lijkt de aandacht voor repetitieve handelingen toe te nemen. Een nieuwe ontwikkeling is dat de EU-lidstaten veel meer aandacht gaan besteden aan kwesties op het gebied van organisatie en management. Met name risico-evaluatie en de eventuele risico’s van nieuwe arbeidspatronen zijn zaken die speciale aandacht zullen krijgen.

36

Tabel II. Aan welke risico’s zal naar verwachting de komende 3-5 jaar speciale aandacht worden besteed?

14 ■

■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■

Chemische risico’s Chemische risico’s (algemeen) Lood Asbest Kankerverwekkende stoffen Zware metalen Organische oplosmiddelen Benzeen Vinylchloride Pesticiden Mineraalvezels Stof Cytostatica

12 ■

■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■

■ 11

10 ■

■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ 7 ■

Fysische risico’s Fysische risico’s (algemeen) Geluid Thermische factoren Ioniserende straling Elektromagnetische velden Trillingen Binnenklimaat Biologische risico’s

■ ■ ■ ■ ■ ■ 9 ■

■ ■ ■ ■

11 ■

Veiligheid Veiligheid (algemeen) Machineveiligheid Valgevaar Vallende objecten Verkeer op het werk Seveso-II/Zware ongevallen Brandgevaar Elektriciteit Gebruik van arbeidsmiddelen Instortingsgevaar Explosies

Organisatie/management

■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■

Nieuwe arbeidspatronen Tijdsdruk Oudere werknemers Nacht- en avondwerk Economische prikkels Kleine bedrijven Organisatie van VGW Kwaliteitszorgsysteem Eentonig werk Risico-evaluatie

4 ■

Psychosociale risico’s Psychosociale risico’s (algemeen) Seksuele intimidatie

Allergieën

■ ■ ■

Allergieën (algemeen) Ademhaling Huid

Stress Overspannenheid Geweld op het werk

V erklaring:

Psychosociale intimidatie Ergonomische risico’s Ergonomische risico’s (algemeen) Beeldschermwerk Repetetieve handelingen Fysieke inspanning/tillen

37

■ ■ ■ ■


■

= aantal lidstaten dat aan één of meer risico’s in een bepaalde categorie speciale aandacht besteedt

9.

CATEGORIEËN WERKNEMERS In antwoord op de vraag welke werknemerscategorieën de afgelopen tien jaar speciale aandacht genoten, of naar verwachting de komende drie à vijf jaar speciale aandacht zullen genieten, hebben de lidstaten hun prioriteiten aangegeven. Deze zijn in drie categorieën te verdelen. De eerste groep betreft werknemers met bepaalde intrinsieke kenmerken, de tweede heeft betrekking op atypische werknemers, en de derde categorie wordt gevormd door de kleine zelfstandigen.

9.1 Categorieën in het verleden Uit tabel III kan worden geconcludeerd dat een aantal groepen werknemers, zoals jongeren, zwangere vrouwen, ouderen en gehandicapten/chronisch zieken, de afgelopen tien jaar speciale belangstelling heeft genoten. Vooral jeugdige werknemers vormden in het verleden kennelijk de belangrijkste groep. Ook was er speciale aandacht voor atypische werknemers en kleine zelfstandigen.

38

Tabel III. Aan welke categorieën werknemers is de afgelopen tien jaar speciale aandacht besteed?

4 ■

Zwangere vrouwen

8 ■

Jongeren

3 ■

Gehandicapten/chronisch zieken

3 ■

Ouderen

1 ■

Leerlingen/stagiaires

1 ■

Vrouwen

1 ■

Allochtonen/anderstaligen

1 ■

Aanstaande ouders

5 ■

Atypische arbeid

0 ■ 1 ■ 2 ■ 0 ■ 2 ■ 1 ■ 3 ■

Flexiwerkers Telewerkers Thuiswerkers Deeltijdwerkers Tijdelijke werknemers Contractanten Kleine zelfstandigen

39

9.2 Categorieën in de toekomst Voor de toekomst, dat wil zeggen de komende drie tot vijf jaar, is het de bedoeling om met name aan jongeren, zwangere vrouwen, ouderen, en leerlingen/stagiaires speciale aandacht te besteden.

Veelal is dat omdat de status van kleine zelfstandige niet altijd vrijwillig is gekozen, en omdat werkgevers daar misbruik van kunnen maken om zich aan hun maatschappelijke verantwoordelijkheid te onttrekken.

Een belangrijk punt is dat, met het vergrijzen van de beroepsbevolking in Europa, de aandacht voor oudere werknemers aanzienlijk toeneemt. Toch moet worden benadrukt dat zowel in het verleden als in de toekomst juist jonge werknemers de belangrijkste te beschermen groep vormen. De tweede categorie die in de antwoorden wordt onderscheiden, heeft betrekking op de arbeidsrelatie tussen werknemer en werkgever. In deze categorie gaat het om zogeheten atypische werknemers. De laatste decennia is het traditionele patroon van betrekkelijk vaste en volledige banen op een werkplek bij de werkgever (kantoor of fabriek) drastisch gewijzigd. Een steeds groter deel van de werkende bevolking werkt nu in deeltijd of op flexibele tijden. Verder is er vaak sprake van tijdelijke contracten. Ten slotte wordt het werk niet altijd op een kantoor of fabriek verricht, maar vaak thuis, waarbij gebruik wordt gemaakt van nieuwe technologie. Uit tabel IV kan worden geconcludeerd dat er, voor wat betreft de veiligheid en de gezondheid op het werk, in de lidstaten meer aandacht komt voor deze groep werkenden. Veel lidstaten vinden dat de categorie kleine zelfstandigen in de toekomst meer aandacht verdient.

40

Tabel IV. Aan welke categorieën werknemers zal de komende drie à vijf jaar naar verwachting speciale aandacht worden besteed?

3 ■

Zwangere vrouwen

7 ■

Jongeren

2 ■


6 ■

Ouderen

4 ■


1 ■

Vrouwen

2 ■


0 ■

Aanstaande ouders

7 ■

Atypische arbeid

4 ■ 1 ■ 1 ■ 1 ■ 3 ■ 1 ■ 8 ■

Flexiwerkers Telewerkers Thuiswerkers Deeltijdwerkers Tijdelijke werknemers Contractanten Kleine zelfstandigen

41

10. SECTOREN

De lidstaten hebben inlichtingen verstrekt over de economische sectoren die de afgelopen tien jaar speciale aandacht hebben gekregen, en over de sectoren die de komende 3-5 jaar naar verwachting speciale aandacht zullen krijgen. Om deze informatie beter toegankelijk te maken, zijn de diverse sectoren ingedeeld volgens de Standaard Industriële Classificatie (SIC, 1992). Als een bepaalde sector door een lidstaat werd genoemd, is deze als zodanig vermeld en tevens in de bijbehorende categorie opgenomen. Soms werd een hele categorie als sector genoemd. Deze categorie is dan als specifieke sector vermeld en tevens meegeteld op het niveau van de categorie.

middelenindustrie, de houtindustrie, de chemische industrie, rubber en kunststoffen, afvalrecycling, de metallurgie, de bouw, garages en ziekenhuizen.

Omdat de lidstaten zich nog beraden over toekomstige risicosectoren, moeten verschillen tussen de aandacht voor een bepaalde sector in het verleden en de aandacht voor die sector in de toekomst zorgvuldig worden geïnterpreteerd. Voor nadere details over de prioriteiten in de afzonderlijke lidstaten wordt verwezen naar bijlage III.

10.1 Sectoren in het verleden Uit tabel V blijkt dat de landbouw en aanverwante sectoren, de chemische sector, de metaalsector en de bouwnijverheid de afgelopen tien jaar speciale aandacht hebben genoten. Voorbeelden van specifieke bedrijfstakken binnen die sectoren zijn de landbouw als zodanig, de mijnbouw, de voedings-

42

Tabel V. Aan welke sectoren is de afgelopen tien jaar speciale aandacht besteed?

10 ■

■ ■ ■

■ 5

■ ■ ■ ■ ■

■ 8

■ ■ ■ ■ ■ ■ ■

■ 11

■ ■ ■ ■ ■ ■

Landbouw en aanverwante sectoren Landbouw Visserij Bosbouw Energie Mijnbouw Bovengrondse delfstoffenwinning Kernenergie Gas Offshore olie- en gaswinning Verwerkende industrie Voedingsmiddelenindustrie Vleesindustrie Conservenindustrie Houtindustrie Textielindustrie Lederwarenindustrie Papier- en kartonindustrie Chemische sector Grafische industrie Chemische industrie Rubber en kunststoffen Zware-ongevallensector Springstoffenfabrieken Afvalrecycling

12 ■

■ ■ ■ ■ ■

Metaalsector Metallurgie Metaalproducten Machine-industrie Werktuigbouw Scheepswerven/dokken

15 ■

Bouwnijverheid

7 ■

Handel/transport/dienstensector

■ ■ ■ ■ ■ ■ 7 ■

■ ■ ■ ■ 9 ■

■ ■ ■ ■ ■

Transport Spoorwegen

V erklaring:

Havens

■ ■ ■ ■

Telecommunicatie Financiële sector Horeca/ontspanning Onderhoudssector Garages Stomerijen Schoonmaakbedrijven Kapsalons Onderwijs/gezondheidszorg /overheid Onderwijs Ziekenhuizen en gezondheidscentra Laboratoria Overheidssector/openbaar bestuur Brandweer

43


■

= aantal lidstaten dat aan één of meer sectoren in een bepaalde categorie speciale aandacht heeft besteed

10.2 Sectoren in de toekomst Tabel VI laat zien welke sectoren de komende jaren naar verwachting extra aandacht zullen krijgen. Dat zijn vooral de bouw, de handels-, transport- en dienstensector, en het onderwijs, de gezondheidszorg en de overheidssector. Binnen deze categorieën kunnen nog specifieke bedrijfstakken worden onderscheiden waar de meeste aandacht naar uit zal gaan. Daarbij gaat het vooral om de bouw, de vervoerssector en ziekenhuizen. Een belangrijk punt is de “teruglopende” aandacht voor sectoren met voornamelijk veiligheidsgebonden problemen (behalve de bouw). Het ziet ernaar uit dat dit in mindere mate geldt voor sectoren met meer gezondheidsgebonden en sociale problemen. Ten slotte moet worden benadrukt dat de bouwnijverheid in de EU-lidstaten in het verleden de meeste aandacht heeft gekregen, en dat dit bovendien de sector is die ook in de toekomst de meeste aandacht zal krijgen.

44

Tabel VI. Aan welke sectoren zal de komende 3-5 jaar naar verwachting speciale aandacht worden besteed?

5 ■

■ ■ ■

■ 4

■ ■ ■ ■ ■

■ 5

■ ■ ■ ■ ■ ■ ■

■ 6

■ ■ ■ ■ ■ ■

Landbouw en aanverwante sectoren Landbouw Visserij Bosbouw Energie Mijnbouw Bovengrondse delfstoffenwinning Kernenergie Gas Offshore olie- en gaswinning Verwerkende industrie Voedingsmiddelenindustrie Vleesindustrie Conservenindustrie Houtindustrie Textielindustrie Lederwarenindustrie Papier- en kartonindustrie Chemische sector Grafische industrie Chemische industrie Rubber en kunststoffen Zware-ongevallensector Springstoffenfabrieken Afvalrecycling

5 ■

■ ■ ■ ■ ■


11 ■

Bouwnijverheid

8 ■

Handel/transport/dienstensector

■ ■ ■ ■ ■ ■ 4 ■

■ ■ ■ ■ 7 ■

■ ■ ■ ■ ■

Transport Spoorwegen

V erklaring:

Havens

■ ■ ■ ■

Telecommunicatie Financiële sector Horeca/ontspanning Onderhoudssector Garages Stomerijen Schoonmaakbedrijven Kapsalons Onderwijs/gezondheidszorg/overheid Onderwijs Ziekenhuizen en gezondheidscentra Laboratoria Overheidssector/openbaar bestuur Brandweer

45


■

= aantal lidstaten dat aan één of meer sectoren in een bepaalde categorie speciale aandacht besteedt

11.

ONDERZOEK De lidstaten hebben gegevens verstrekt in antwoord op de vraag wat de belangrijkste onderzoeksthema’s in de afgelopen tien jaar waren en de vraag wat de belangrijkste onderzoeksthema’s voor de komende 3-5 jaar zullen zijn. Om deze informatie toegankelijker te maken, zijn de diverse thema’s in sommige gevallen ingedeeld in categorieën. Als een bepaald thema door een lidstaat werd genoemd, is het als zodanig vermeld en in de bijbehorende categorie ingedeeld. Soms werd een hele categorie als thema genoemd. Die categorie is dan als apart thema genoemd en tevens meegeteld op het niveau van de categorie. Thema’s die minder dan twee maal werden genoemd, zijn in deze analyse buiten beschouwing gelaten.

fen; in andere landen zijn allerlei chemicaliën het onderwerp van onderzoek geweest. Ook de effecten van fysische factoren (geluid en trillingen) hebben in de lidstaten veel prioriteit gehad, alsmede allerlei algemene veiligheidsaspecten, specifieke economische sectoren, en de ontwikkeling van methodieken ter ondersteuning van het beleid inzake veiligheid en gezondheid op het werk. Minder aandacht was er voor psychosociale kwesties, ergonomie, en organisatorische aspecten van veiligheid en gezondheid op het werk.

Omdat de lidstaten zich nog beraden over toekomstige onderzoeksthema’s, moeten verschillen tussen de aandacht voor een bepaald thema in het verleden en de aandacht voor dat thema in de toekomst zorgvuldig worden geïnterpreteerd. Voor nadere details over de prioriteiten in de afzonderlijke lidstaten wordt verwezen naar bijlage IV.

11.1 Onderzoeksprioriteiten in het verleden Uit tabel VII kan men concluderen dat chemische stoffen de hoogste prioriteit hebben gehad in de EU-lidstaten. In sommige lidstaten richtte de aandacht zich slechts op één of enkele chemische stof-

46

Tabel VII. Wat waren de afgelopen tien jaar de belangrijkste onderzoeksthema’s?

12 ■

■ ■ ■ ■ 8 ■

■ ■ ■ ■ ■ 3 ■ 1 ■ 3 ■ 2 ■ 2 ■ 8 ■

■ ■ ■ ■

Chemische risico’s Chemische risico’s (algemeen) Kankerverwekkende stoffen Neurotoxische stoffen/organische oplosmiddelen

5 ■

■ ■

Stof

6 ■

Fysische risico’s

■ ■ ■

Fysische risico’s (algemeen) Geluid Elektromagnetische velden Trillingen Binnenklimaat Biologische risico’s Allergieën Epidemiologie Bedrijfsgezondheidszorg Afvalverwerking Veiligheid Veiligheid (algemeen) Ongevallenpreventie Machineveiligheid Seveso-II/Zware ongevallen

4 ■

■ ■ ■ ■ ■ 7 ■

■ ■ ■ ■ ■ ■

■ 8

■ ■ ■

Stress

■ ■ ■

Ergonomie

3 ■

Psychosociale risico’s Psychosociale risico’s (algemeen)

Ergonomie (algemeen) Repetetieve handelingen Fysieke inspanning/tillen Organisatie

Analysemethoden (gezondheidsmonitoring) Kosten-batenanalyse Diverse factoren Statistieken

■ ■ ■ ■

Statistieken (algemeen) Verzameling van statistische gegevens Monitoring Personeelsonderzoek

0 ■

Effectiviteitsonderzoek

3 ■

Menselijke factoren

Gezondheidsrisico’s van nieuwe technologie

1 ■

Arbo-zorg

Sectorgericht onderzoek

1 ■

Arbo-diensten

Nieuwe arbeidspatronen Oudere werknemers Innovatie in het werk Leren en vaardigheidstraining

Sectorgericht onderzoek (algemeen) Landbouw Garages

V erklaring:

Offshore-industrie

■ ■ ■ ■

Spoorwegen Dienstensector Methodologie Methodologie (algemeen) Risico-evaluatie Methodologie (beoordeling van vervuiling)

47


■

= aantal lidstaten dat aan één of meer onderzoeksthema’s in een bepaalde categorie speciale aandacht heeft besteed

11.2 Onderzoeksprioriteiten in de toekomst De antwoorden van de lidstaten bevatten ook informatie over de onderzoeksthema’s voor de toekomst. Deze blijken iets af te wijken van de onderzoeksthema’s in het verleden. Er blijft aandacht voor chemische stoffen (met name kankerverwekkende stoffen). Uit tabel VIII kan echter ook worden geconcludeerd dat psychosociale kwesties (vooral stress op het werk) en methodologische kwesties (zoals risico-evaluatie en kosten-batenanalyse) bijna evenveel prioriteit krijgen. Naar verhouding zal er minder aandacht zijn voor fysische factoren, veiligheidsaspecten en sectorgericht onderzoek. Ten slotte zullen de gevolgen van het ontstaan van nieuwe arbeidspatronen een belangrijk onderzoeksthema zijn voor de toekomst.

48

Tabel VIII. Wat zijn de belangrijkste onderzoeksthema’s voor de komende 3-5 jaar?

11 ■

■ ■ ■ ■ 6 ■

■ ■ ■ ■ ■ 3 ■ 1 ■ 2 ■ 2 ■ 1 ■ 6 ■

■ ■ ■ ■

Chemische stoffen Chemische risico’s (algemeen) Kankerverwekkende stoffen Neurotoxische stoffen/organische oplosmiddelen

9 ■

■ ■

Stof

5 ■

Fysische risico’s

■ ■ ■

Fysische risico’s (algemeen) Geluid Elektromagnetische velden Trillingen Binnenklimaat Biologische risico’s Allergieën Epidemiologie Bedrijfsgezondheidszorg Afvalverwerking Veiligheid Veiligheid (algemeen) Ongevallenpreventie Machineveiligheid Seveso-II/Zware ongevallen

7 ■

■ ■ ■ ■ ■ 4 ■

■ ■ ■ ■ ■ ■

■ 10

■ ■ ■

Stress

■ ■ ■

Ergonomie

3 ■

Psychosociale risico’s Psychosociale risico’s (algemeen)

Ergonomie (algemeen) Repetetieve handelingen Fysieke inspanning/tillen Organisatie

Analysemethoden (gezondheidsmonitoring) Kosten-batenanalyse Diverse factoren Statistieken

■ ■ ■ ■

Statistieken (algemeen) Verzameling van statistische gegevens Monitoring Personeelsonderzoek

4 ■


2 ■

Menselijke factoren

Gezondheidsrisico’s van nieuwe technologie

1 ■

Arbo-zorg

Sectorgericht onderzoek

2 ■

Arbo-diensten

Nieuwe arbeidspatronen Oudere werknemers Innovatie in het werk Leren en vaardigheidstraining

Sectorgericht onderzoek (algemeen) Landbouw Garages

V erklaring:

Offshore-industrie

■ ■ ■ ■

Spoorwegen Dienstensector Methodologie Methodologie (algemeen) Risico-evaluatie Methodologie (beoordeling van vervuiling)

49


■

= aantal lidstaten dat aan één of meer onderzoeksthema’s in een bepaalde categorie speciale aandacht besteedt

12.

ZORG VOOR VEILIGHEID EN GEZONDHEID OP HET WERK De zorg voor veiligheid en gezondheid op het werk (arbo-zorg) is de afgelopen jaren een dynamisch werkveld geworden. Aanvankelijk lag de nadruk meer op het beperken van de gevolgen van specifieke risico’s op het werk, zoals bijvoorbeeld naar voren kwam uit de cijfers over arbeidsongevallen en beroepsziekten. Dat veranderde radicaal in de jaren tachtig toen het begrip preventie meer op de voorgrond begon te treden. Er zijn nu diverse hoofdthema’s aan te wijzen. Het eerste is dat bedrijven op grond van de Europese Kaderrichtlijn over de resultaten van een risico-evaluatie moeten beschikken; veel Europese landen hebben initiatieven ontplooid om dit proces te bevorderen. Veel overheden en brancheorganisaties zijn bezig met het ontwikkelen van praktische risico-evaluatiemethoden. Ten tweede roept het feit dat er in het bedrijfsleven op zo grote schaal risico-evaluaties beschikbaar zijn, de vraag op of en hoe die voor andere doeleinden zouden kunnen worden gebruikt. De informatie in risico-evaluaties zou met name een waardevol hulpmiddel kunnen vormen voor de inspectiediensten. In sommige landen is men van mening dat als een bedrijf een goede risico-evaluatie en een verbeteringsplan opstelt, dit een reden is om de middelen van de handhavingsinstanties op een andere manier in te zetten (bijvoorbeeld meer selectieve inspecties).

Een derde, hiermee zeer nauw samenhangende kwestie, die tevens door de Europese Kaderrichtlijn wordt benadrukt, is toegang tot externe deskundigheid. In de lidstaten wordt getracht dit concept in meer operationele termen te definiëren. Een zeer belangrijke vraag is welke deskundigheid binnen het bedrijf aanwezig moet zijn bij de ‘aangewezen werknemers’, en welke deskundigheid bij een externe arbo-dienst beschikbaar moet zijn. Veel lidstaten verwachten een duidelijke toename van het aantal externe diensten. Een andere vraag in dit kader is of externe diensten moeten voldoen aan door de overheid opgelegde eisen, en zo ja, welke. De organisatie van preventiediensten geeft aanleiding tot een aantal problemen. Sommige landen hebben bijvoorbeeld een tekort aan deskundigen op preventiegebied, of vinden het noodzakelijk om de effectiviteit van preventiediensten te controleren. Een laatste punt is dat zich in diverse lidstaten de ontwikkeling lijkt voor te doen dat bedrijven de zorg voor veiligheid en gezondheid op het werk proberen te integreren met andere beheerstaken (zoals kwaliteitszorg en milieuzorg).

50

Vraag Aandachtspunten en veranderingen in arbo-zorg op bedrijfsniveau

Oostenrijk ■

■ ■

ontwikkeling en toepassing van praktische risico-evaluatie, met name voor het MKB en specifieke sectoren het toenemende belang van preventiediensten momenteel is er discussie over de eisen ten aanzien van de deskundigheid en de organisatie van multidisciplinaire diensten

België ■ ■ ■

■

■

Duit sland ■ ■ ■ ■ ■

ontwikkeling van praktische risicoevaluatiemethoden geïntegreerde of onafhankelijke systemen voor arbo-zorg risico-evaluatie als potentieel instrument voor de arbeidsinspectie omschrijving van de noodzakelijke deskundigheid van preventiediensten in de toekomst meer externe, en multidisciplinaire diensten

integratie van VGW in alle bedrijfsactiviteiten en -functies ontwikkeling van methoden voor risico-evaluatie in het MKB gebruik van ISO 9000 als basis voor verbetering van de veiligheid en de gezondheid op het werk reorganisatie van preventiediensten met nadruk op multidisciplinaire, interne preventiediensten en aanvullende externe diensten kosten-batenanalyse van arbo-zorg

Griekenland ■

■

■

aandachtspunten zijn (1) risicoevaluatie, (2) het aanbieden van beschermingsdiensten, en (3) het opnemen van VGW als factor in de bedrijfsvoering systematische formulering van criteria voor toezicht op de effectiviteit van beschermings- en preventiediensten invoering van multidisciplinaire diensten die deskundige ondersteuning bieden, i.p.v. individuele veiligheidskundigen of bedrijfsartsen

Nederland

Port ugal

toepassing van risico-evaluatie en planning van preventieve actie selectie van arbo-diensten ■ opname van gehandicapten in het arbeidsproces en de rol van arbodiensten daarin

■

■

■

■

het gaat met name om risico-evaluatie, aanstelling van deskundigen/ gebruik van externe diensten invoering van een eenvoudiger systeem voor preventiediensten die zich richten op het risicoarme deel van het MKB er zijn problemen vanwege het gebrek aan preventiespecialisten en onvoldoende garanties dat preventiediensten voor een multidisciplinaire aanpak zorgen

Denemarken ■ ■

■

het belangrijkste punt is risicoevaluatie van de werkplek de arbeidsinspectie onderzoekt hoe dit instrument ook in de dagelijkse inspectiepraktijk kan worden gebruikt, en stimuleert de ontwikkeling van sectorale handboeken voor de arbeidsomgeving er wordt gesproken over de mogelijkheid om de dekking van werknemers door de arbo-diensten uit te breiden

Ierland ■ ■

Finland ■

■

■

Italië

alle aspecten van risico-evaluatie betere integratie van arbo-zorg in de algemene bedrijfsvoering

■ ■

■

■

Spanje ■

■ ■

de invoering/toepassing van systematische methoden voor risicoevaluatie integratie van veiligheid en gezondheid op het werk in andere bedrijfsactiviteiten en -functies hoe werkgevers kunnen zorgen voor toegang tot “deskundige hulp” ten aanzien van preventie

toepassing van risico-evaluatie en planning van preventieve actie hoe werkgevers kunnen zorgen voor toegang tot “deskundige hulp” ten aanzien van preventie integratie van veiligheid en gezondheid op het werk in andere bedrijfsactiviteiten en -functies verandering van een conflictcultuur naar een samenwerkingscultuur

Zw eden

beschikbaarheid/toepassing van methodieken voor risico-evaluatie en planning van preventieve actie de keuze tussen het organiseren van een interne of externe preventiedienst vorming van ‘aangewezen werknemers’ en medewerkers van preventiediensten

51

■ ■ ■

samenwerking met werknemers en hun vertegenwoordigers risico-evaluatie integratie van veiligheid en gezondheid op het werk met kwaliteitszorg en milieuzorg door middel van interne audits

Fr ankrijk ■

■

de verplichting om een risicoinventarisatie en -evaluatie te hebben heeft gevolgen voor iedereen op het werk de bedrijfsleiding moet overtuigd zijn van de samenhang tussen de zorg voor veiligheid en gezondheid op het werk enerzijds en productkwaliteit en productiviteit anderzijds

Luxembur g ■

■

■

er zijn tal van ‘aangewezen werknemers’ benoemd; desondanks is de zorg voor veiligheid en gezondheid op het werk vaak onbevredigend een tendens om VGW te integreren met productkwaliteit en klanttevredenheid; er is ook een verband met ziekteverzuim nog onduidelijk zijn de aansprakelijkheid van de werkgever en het delegeren daarvan aan de ‘aangewezen werknemer’ of bouwarbeider


■

principes van kwaliteitszorg worden steeds vaker toegepast op de arbozorg, en er zijn specifieke richtnormen ontwikkeld, maar er wordt niet gestreefd naar gecertificeerde normen de bestaande regelgeving wordt geëvalueerd om bewustzijn, effecten, kosten en baten te beoordelen

13.

OVERIGE IDEEËN OVER TOEKOMSTIGE STRATEGIEËN Behalve de toekomststrategieën die in eerdere hoofdstukken al aan de orde zijn geweest, noemden de lidstaten ook allerlei andere mogelijkheden. Soms hadden deze ideeën met eerdere onderwerpen te maken; soms waren ze ook helemaal nieuw. Zo maakt men zich bijvoorbeeld in diverse landen zorgen over de vraag hoe veiligheid en gezondheid op het werk kan worden gegarandeerd terwijl de technologische ontwikkelingen steeds sneller verlopen. Om voldoende technologische kennis in huis te hebben, investeren sommige lidstaten in nationale instellingen (bijv. laboratoria). In het kader van financiële stimuleringsmaatregelen wezen sommige lidstaten erop dat de economische beoordeling van veiligheid en gezondheid op het werk in de toekomst belangrijker zal worden. Dat zou kunnen worden bereikt door ondernemingen bijvoorbeeld via het sociale verzekeringsstelsel aan te moedigen hun arbeidsomgeving te verbeteren.

de bestaande wetgeving te herzien en meer resultaatgericht te maken. In dat verband gaven de lidstaten aan dat er behoefte is aan afstemming tussen de regelgeving inzake veiligheid en gezondheid op het werk en andere beleidsterreinen. Ook lijken sommige lidstaten te verwachten dat ze in de toekomst minder nadruk zullen hoeven leggen op de traditionele aspecten van veiligheid en gezondheid op het werk, maar meer op sociale aspecten zoals stress of geweld op het werk. Ten slotte wees een aantal lidstaten erop dat er een passend monitoringsysteem zou moeten worden ontwikkeld, waarmee het mogelijk zou zijn om de eerste signalen van nieuwe problemen op het gebied van arbeidsomstandigheden in een vroeg stadium op te vangen.

Veel lidstaten maakten melding van toegenomen aandacht voor de kwaliteit van de wetgeving inzake veiligheid en gezondheid op het werk. Veel landen vinden het belangrijk om de bestaande regelgeving te evalueren en voor meer samenhang te zorgen. Sommige landen hebben op dit gebied al heel wat werk verzet en andere willen dat in de toekomst gaan doen. Ook lijkt de wens te bestaan om

52

Vraag Welke andere relevante ontwikkelingen kunnen er worden onderscheiden aangaande de toekomststrategieën betreffende gezondheid en veiligheid op het werk voor de komende drie à vijf jaar?

Oostenrijk ■

■

toenemend belang van de zorg voor veiligheid en gezondheid op het werk op bedrijfsniveau er moet controle zijn op de toegenomen verantwoordelijkheid van bedrijven

België ■ ■ ■

■

Duit sland ■

de economische beoordeling van veiligheid en gezondheid op het werk zal belangrijker worden

toenemend belang van preventiediensten specifieke aandacht voor het MKB integratie van veiligheidsen gezondheidsbeleid in het algemene bedrijfsbeleid regelgeving wordt meer resultaatgericht; voor de technische details zullen indicatieve richtsnoeren worden gebruikt

Griekenland ■

■

■

versterking van de rol van voorlichting en informatieverstrekking effectieve en betaalbare toegang tot nationale en Europese informatiebronnen het doorvoeren van veiligheidsen gezondheidskwesties bij atypische vormen van arbeid

Denemarken ■

versterking van de wisselwerking tussen verzekeringsstelsel en ander beleid inzake veiligheid en gezondheid op het werk. Aan te vullen met een financieel stimuleringsprogramma om bedrijven aan te moedigen méér te doen ter verbetering van hun arbeidsomgeving dan wettelijk is voorgeschreven

meer nadruk op psychosociale en gezondheidskwesties zoals stress op het werk

■

■ ■

■ ■ ■

Nederland ■ ■

■

■

speciale aandacht voor stimulering van arbo-zorg in het MKB verdere ontwikkeling van een monitoringsysteem voor de arbeidsomgeving afstemming tussen veiligheidsen gezondheidsregelgeving en andere gebieden kosten-batenanalyse

Port ugal ■

■

in samenwerking met de sociale partners, nieuwe wettelijke kaders opstellen voor nieuwe arbeidsvormen zorgen voor technische instrumenten ter bevordering van organisatie/ management van preventie in het bedrijfsleven

■

■

■

gezondheidsvoorlichting opnemen in onderwijsprogramma’s zorgen voor een model voor geïntegreerd arbo-beleid in het bedrijfsleven richtsnoeren voor arbo-zorg in bedrijven, met name het MKB informatiesystemen beschikbaar maken voor het MKB onderzoek doen naar de effecten van blootstelling aan schadelijke stoffen in lage concentraties

Zw eden

Spanje verbetering van technische kennis en oprichting van gespecialiseerde INSHT-laboratoria om aan de Europese richtlijnen te voldoen nieuwe risico’s in samenhang met nieuwe technologie; aandacht voor ergonomie en stress op het werk samenwerking met de autonome regio’s om de beschikbare middelen zo efficiënt mogelijk te gebruiken

53

Fr ankrijk ■

Italië

Ierland ■

Finland

er is behoefte aan betere samenhang in de bestaande regelgeving en initiatieven van preventieorganisaties en sociale partners er is behoefte aan evaluatie van de regels en activiteiten, en aan samenwerking en afstemming tussen de betrokken sociale partners, om te komen tot rationalisering van het werk op het gebied van preventie van beroepsrisico’s

Luxembur g ■

Internet/Intranet zal worden gebruikt voor: – deelname aan project van de Europese waarnemingspost voor arbeidsverhoudingen – project INFO-INDUST – deelname aan projecten van het Europees Agentschap – project Veiligheids- en Gezondheidscode


■

meer aandacht voor psychosociale en persoonlijke kwesties, zoals stress op het werk snellere technologische ontwikkelingen, waarbij nieuwe producten sneller op de markt komen

14.

BELANGRIJKE ONTWIKKELINGEN OP DE ARBEIDSMARKT Er doet zich momenteel een groot aantal fundamentele veranderingen voor op de arbeidsmarkt, en het is mogelijk dat deze zich in de toekomst nog sterker zullen manifesteren. Ten eerste voltrekt zich een aantal demografische veranderingen. Vooral opvallend is het toenemende aantal ouderen in de samenleving, en dus ook in de arbeidsomgeving. Het grote probleem is hoe voorkomen kan worden dat oudere werknemers moeten stoppen met werken omdat ze het werk niet meer aankunnen. Naarmate meer ouderen het arbeidsproces verlaten en op de sociale voorzieningen terugvallen, neemt de druk op de sociale zekerheid toe. Ten tweede zijn er diverse ontwikkelingen die gezamenlijk als “flexibilisering” kunnen worden aangeduid. Daarbij gaat het onder meer om het toenemende aantal tijdelijke contracten, uitzendkrachten en “internationale” werknemers. Het is duidelijk dat deze veranderingen voor het bedrijfsleven een aantal voordelen kunnen hebben. Toch moet ook worden erkend dat deze flexibele arbeidskrachten kwetsbaar zijn; ze veranderen veelvuldig van baan, waardoor ze voortdurend aan nieuwe (en voor hen misschien onbekende) risico’s worden blootgesteld.

Ten derde is er sprake van kwalitatieve veranderingen op de arbeidsmarkt, bijvoorbeeld: ■

er zijn steeds meer mensen werkzaam in de dienstensector. Uit het oogpunt van arbeidsomstandigheden rijst hier de vraag of dit een sector met verhoogd risico is, en zo ja, wat dan de gevolgen zullen zijn voor de inspecties die moeten zorgen voor naleving van de voorschriften;

■

steeds meer mensen werken met flexibele productietechnologieën. Het is natuurlijk van groot belang dat werknemers in een dergelijke omgeving voortdurend de juiste voorlichting en scholing krijgen;

■

het is ook zo dat mensen steeds beter op de hoogte zijn van de risico’s en potentiële risico’s van hun werk, of althans weten hoe ze aan informatie daarover kunnen komen. Dit is een duidelijk teken van de opkomende “informatiemaatschappij”.

Sommige van deze ontwikkelingen hebben uiteraard gevolgen voor de manier waarop de lidstaten beleid kunnen maken op het gebied van arbeidsomstandigheden. Het ontstaan van nieuwe arbeidsvormen vormt een uitdaging voor traditionele arbo-instrumenten zoals wetgeving en handhaving. Het is duidelijk dat dergelijke ontwikkelingen hoge eisen stellen aan de creativiteit van overheden om een goed arbeidsomstandighedenbeleid te formuleren. Ten slotte is een aantal lidstaten van mening dat er voldoende reden is om een diepgaande analyse te

54

maken van alle relevante en potentiële ontwikkelingen op de arbeidsmarkt die invloed zouden kunnen hebben op het beleid ten behoeve van gezondheid en veiligheid op het werk, waarbij niet alleen de ontwikkelingen zelf in aanmerking moeten worden genomen, maar ook praktische ervaringen met deze ontwikkelingen en de toepassing van zowel oude als nieuwe beleidsinstrumenten.

Vraag Welke belangrijke ontwikkelingen worden er verwacht met betrekking tot de toekomstige arbeidsmarkt?

Oostenrijk ■

als gevolg van de technologische ontwikkeling kan er nieuw gevaarlijk werk ontstaan, zoals afvalverwerking of het werken met nieuwe technologie

België ■ ■ ■ ■ ■

vergrijzing van werknemers uitzendkrachten kleine zelfstandigen en onderaannemers flexiwerkers telewerken

Denemarken ■ ■ ■

■ ■

Duit sland ■

■ ■ ■ ■ ■

meer telewerk en meer mensen die “beweren” als kleine zelfstandige te werken, als gevolg van veranderende productietechnologie verschuiving naar dienstenmaatschappij levenslange educatie flexibele arbeidstijden internationalisering van de arbeidsmarkt toename van deeltijdwerk, oudere werknemers en uitzendkrachten

Nederland ■ ■ ■ ■

meer telewerk toename van flexibele arbeidsregelingen meer deeltijdwerk gevolgen van het doorvoeren van technologische innovaties

Griekenland ■

■

veranderingen in productie, technologie en organisatie van het werk zullen leiden tot grote veranderingen in VGW alsmede tot meer psychische en andere problemen deze veranderingen zullen waarschijnlijk nopen tot aanpassing van de wetgeving en de methoden en technieken voor controle op de arbeidsomstandigheden en voor informatieverstrekking

Port ugal ■

■

■

minder werk in de industrie/landbouw en meer in de tertiaire sector meer behoefte aan voortdurende bijscholing vanwege nieuwe informatie- en communicatietechnologie er moet iets worden gedaan aan de veiligheidsen gezondheidseffecten van nieuwe arbeidsvormen

groeisectoren gebruiken gecompliceerdere (informatie-) technologie toename van psychosociale risico’s als gevolg van onregelmatig werk, telewerk, tijdsdruk, en geestelijk veeleisend controlewerk vergrijzende beroepsbevolking meer aandacht voor het menselijk potentieel op ondernemingsniveau

Ierland ■ ■ ■

Finland ■ ■ ■ ■

Italië

meer telewerk meer gebruik van elektronische simulators en teleconferenties vermenselijking van de werkplek

■ ■

■ ■

Spanje ■

■ ■ ■

vergrijzing van werknemers door de informatiemaatschappij verandert het arbeidsleven telewerk nieuwe arbeidstijdenregelingen

meer gebruik van computertechnologie meer flexibiliteit op de arbeidsmarkt als gevolg van het gebruik van computertechnologie dynamiek in de organisatie van het werk (ergonomisch en mensgericht) groei van de dienstensector

Zw eden

in alle fasen van het productieproces zal de informatietechnologie ingang vinden meer oudere en meer vrouwelijke werknemers mensen die “beweren” als kleine zelfstandige te werken groei van de dienstensector

■ ■

■ ■

■

55

minder banen in de industrie, meer banen in de dienstensector naar verhouding steeds meer werknemers in het MKB, deels vanwege de decentralisatie van de overheidssector er zullen nieuwe aanname- en werkprocedures tot stand komen het arbeidsleven zal nieuwe vaardigheden en voortdurende deskundigheidsontwikkeling vereisen meer oudere werknemers

Fr ankrijk ■ ■ ■ ■

telewerk informatiemaatschappij ontwikkeling in productiesystemen en gebruik van nieuwe technologie verandering van kenmerken van werknemers (leeftijd, opleidingsniveau, enz.)

Luxembur g ■

concepten ten aanzien van werk, bedrijven en producten zullen in de toekomst zo snel veranderen dat de traditionele concepten die door de overheid worden gehanteerd, zeer snel verouderd zullen zijn

Verenigd K oninkrijk ■ ■ ■ ■

demografische verschuivingen in de beroepsbevolking toenemende synergie tussen VGW en milieu globalisering van markten telewerk en thuiswerk

15.

INITIATIEVEN OP EUROPEES NIVEAU TER ONDERSTEUNING VAN DE LIDSTATEN De lidstaten werd in zeer algemene zin gevraagd welke activiteiten op Europees niveau zouden kunnen worden ondernomen. De antwoorden waren zeer gevarieerd. Er waren lidstaten die stelden dat er duidelijk behoefte is aan onderlinge uitwisseling van informatie en ervaringen op het gebied van veiligheid en gezondheid op het werk, of van ervaringen met inspectieactiviteiten. In samenhang daarmee waren sommige lidstaten van mening dat voorstellen voor een programma als SAFE een toegevoegde waarde zouden hebben als positieve ervaringen met andere lidstaten zouden kunnen worden gedeeld. Onder deze omstandigheden zou een dergelijk programma kunnen worden uitgevoerd. Eveneens in het kader van informatie-uitwisseling werd het uitvoeren van vergelijkende studies gesuggereerd. Er werd een aantal specifieke onderwerpen genoemd, zoals vergelijking van inspectieprocedures en de effectiviteit daarvan, effectiviteit van de richtlijnen, en de handhaving in de diverse lidstaten.

men. Diverse lidstaten wezen erop dat het met name op het gebied van kosten-batenanalyses nodig is de krachten te bundelen, en dat er een bepaalde vorm van gezamenlijke actie zou kunnen worden georganiseerd. In dezelfde richting wijst de suggestie om samen te werken aan het opstellen van gezamenlijke richtsnoeren of stelsels van richtsnoeren (bijv. voor risico-evaluatie), checklists voor specifieke beroepsgroepen/sectoren, of andere praktische instrumenten. Daarbij vereist het MKB speciale aandacht. Men gaf aan dat het voor alle lidstaten zinvol zou zijn om een gezamenlijke, grondige analyse te maken van alle nieuwe arbeidspatronen (deeltijd, semi-zelfstandig, telewerk, flexibele contracten, enz.) die de laatste jaren zijn ontstaan. De nadruk zou met name moeten liggen op de mogelijke consequenties ten aanzien van veiligheid en gezondheid, en op de ervaringen met maatregelen die in de lidstaten reeds zijn genomen. Ten slotte waren er nog enkele andere suggesties, zoals: – het opzetten van een databank met gegevens over de uitstoot van machines; – periodiek onderzoek naar de veiligheidsen gezondheidsrisico’s op het werk in de lidstaten.

Ook werd een zekere coördinatie voorgesteld op het gebied van onderzoek naar veiligheid en gezondheid op het werk, om onnodig werk te voorkomen en om gezamenlijk actie te kunnen onderne-

56

Vraag Welke soort initiatieven zouden moeten worden genomen op Europees niveau ter ondersteuning van de lidstaten in hun strategie? Oostenrijk ■

■

■ ■ ■ ■ ■

opzetten van sectorgerichte initiatieven en informatieondersteuning ondersteuning van samenwerking tussen lidstaten; met name uitwisseling van informatie onderzoek op nieuwe gebieden op gang brengen praktische richtsnoeren opstellen project over afvalverwerking risico-evaluatiemethoden MKB meervoudige blootstelling

Duit sland ■ ■ ■ ■ ■

uitwisseling van relevante informatie en ervaringen tussen lidstaten uitwisseling van gegevens tussen arbeidsinspecties in de lidstaten opzetten van een databank met gegevens over uitstoot van machines coördinatie van nationaal, Europees en internationaal onderzoek gezamenlijke actie ten aanzien van kosten-batenanalyses inzake veiligheid en gezondheid op het werk

Nederland ■

periodiek onderzoek dat vergelijkbare gegevens oplevert over de ontwikkeling van beroepsrisico’s in de lidstaten

België ■

■ ■ ■ ■

Griekenland ■

■

■

■

actie van de kant van de instellingen van de Unie om bepaalde kwesties aan de orde te stellen en bewustwording te stimuleren samenwerking op onderzoeksgebied om de beschikbare middelen efficiënter aan te wenden aanwijzen van bepaalde onderwerpen of sectoren als gemeenschappelijke onderzoeksprioriteiten initiatieven met betrekking tot goed toegankelijke, niet-wettelijke maatregelen

Port ugal ■ ■

■

■

Denemarken

onderzoek naar de effectiviteit en efficiëntie van richtlijnen en handhaving opstellen van checklist voor bepaalde beroepen ontwikkelen van specifieke instrumenten voor het MKB uitwisseling van informatie tussen lidstaten opstellen van een reeks indicatieve richtsnoeren

uitwisseling van informatie en ervaringen opstellen van praktische handboeken voor de tenuitvoerlegging van de richtlijnen organiseren van bijeenkomsten/seminars over prioritaire onderwerpen bevordering van Europa-brede initiatieven of campagnes in specifieke sectoren

Finland ■

■ ■

Italië

Ierland ■

■ ■

■

betere coördinatie en planning van Europese activiteiten in aansluiting op nationale activiteiten Europese acties moeten de resultaten bepalen, niet de methoden bevordering van betere contacten/ banden tussen gezondheids- en veiligheidsmensen en aandachtsgebieden meer gerichte en relevante bijeenkomsten/seminars/discussies met meer continuïteit en zonder dubbel werk

■ ■ ■

■

■ ■

uniforme interventiemodellen (inspectie, hulp) geen overlapping in onderzoek richtsnoeren voor risico-evaluatie; technische beschermingsmaatregelen ontwikkeling van een effectiever informatieproces voor wetgevers op Europees niveau betrokkenheid van sociale partners ter ondersteuning van onderzoek ontwikkeling van een systeem voor het opzoeken van informatie in andere lidstaten (inclusief het MKB)

Zw eden

Spanje ■

uitwisseling van informatie over beleid inzake veiligheid en gezondheid op het werk in de lidstaten vergelijkende studies met betrekking tot effectieve maatregelen uitwisseling van informatie over inspectieprocedures

bevorderen en vereenvoudigen van de uitwisseling van informatie en ervaring tussen de EU-lidstaten en andere landen en instellingen

■

■ ■

57

de wetgeving inzake veiligheid en gezondheid op het werk moet minder gedetailleerd worden betere afstemming tussen arbobeleid en andere gebieden ondersteuning van nieuwe vormen van regionale kennisoverdracht

Fr ankrijk ■

het zou wenselijk zijn om programma’s als SAFE in te voeren. Via zo’n programma zouden acties in de lidstaten kunnen worden ondersteund, en zouden positieve ervaringen met andere lidstaten kunnen worden gedeeld

Luxembur g ■

■ ■ ■

zorgen voor correcte tenuitvoerlegging van Europese richtlijnen kosten-batenanalyse van preventiebeleid stimuleren van veiligheidscontroles door bedrijven zelf invoering op Europees niveau van een programma zoals SAFE


■

■

een toonaangevende analyse van nieuwe arbeidspatronen en het effect daarvan op gezondheid en veiligheid deze analyse in aanmerking nemen in de toekomstige prioriteiten van de Europese Commissie ontwikkelen van uitwisseling van informatie en ervaring tussen de lidstaten

16. CONCLUSIES 1. ■

2. ■

3. ■

4. ■

In de lidstaten is men van mening dat wetgeving een belangrijk instrument is geweest voor het verbeteren van de veiligheid en de gezondheid op het werk, hoewel het moeilijk bleek de uitwerking hiervan met nauwkeurigheid te bepalen. In de lidstaten is men tevens van mening dat wetgeving ook in de toekomst een belangrijk instrument zal blijven voor het verbeteren van de veiligheid en de gezondheid op het werk. In veel lidstaten heerst bezorgdheid over de kwaliteit van de wetgeving. Naar hun mening zouden, om de effectiviteit van de wetgeving te waarborgen en te verbeteren, verouderde bepalingen geschrapt, de wetgeving geactualiseerd, en allerlei technische details weggelaten moeten worden. Sommige lidstaten hebben op nationaal niveau reeds maatregelen getroffen op dit gebied, andere lidstaten hebben de mogelijkheden daartoe in overweging. De lidstaten benadrukten dat er speciale aandacht moet zijn voor de wijze waarop de wetgeving in de arbeidsomgeving ten uitvoer wordt gelegd. Onderstreept werd dat werkgevers en werknemers voldoende ruimte moeten hebben om maatregelen te treffen die op hun specifieke situatie toegespitst zijn.

5. ■

■ 6.

■ 7.

8. ■

9. ■

10. ■ 11. ■

Diverse lidstaten zijn van mening dat betere instrumenten ter beoordeling van de effectiviteit van de wetgeving ontwikkeld zouden moeten worden. Sommige lidstaten benadrukten dat voorstellen voor nieuwe wetgeving vergezeld zouden moeten gaan van grondige studies van de gevolgen ervan.

op de eigen verantwoordelijkheid van bedrijven, bijvoorbeeld ten aanzien van risicoevaluatie. 12. ■

13. ■

Veel lidstaten getroosten er zich veel moeite voor praktische richtlijnen op te stellen en bij te werken met het doel de wettelijke voorschriften toegankelijker te maken. In de lidstaten is men van mening dat inspectie/handhaving een belangrijk instrument is geweest voor het verbeteren van de veiligheid en de gezondheid op het werk, hoewel men moeite had het effect ervan met nauwkeurigheid te bepalen. Veel lidstaten hebben ervaring met een sectorgerichte aanpak; en zijn van mening dat deze werkwijze bijzonder doeltreffend kan zijn. Inspectie en handhaving zal meer worden toegespitst op sectoren met verhoogd risico. IDe rol van inspectie/handhaving zal in de toekomst vermoedelijk veranderen onder invloed van de toename in het aantal buiten de arbeidsinspectie werkzame deskundigen en de steeds grotere nadruk die wordt gelegd

58

14. ■

15. ■

Veel lidstaten hebben positieve ervaringen met het voeren van campagnes. Dit instrument zal daarom ook in de toekomst gebruikt blijven worden. De lidstaten achtten het van belang om de sociale partners een grotere rol toe te kennen, in die zin dat de sociale partners zelf, of in samenwerking met de overheid, campagnes opzetten. In de meeste lidstaten wordt gebruik gemaakt van financiële stimuleringsprogramma’s om de veiligheid en de gezondheid op het werk te verbeteren. Veel lidstaten delen de opvatting dat financiële prikkels heel nuttig kunnen zijn als motivering van afzonderlijke bedrijven om werk te maken van betere veiligheid en gezondheid op het werk. De meeste lidstaten staan positief tegenover het gebruik van certificering. Sommige benadrukken dat certificering niet altijd voldoende garanties biedt voor het beoogde veiligheidsniveau, of dat dit instrument alleen zou moeten worden gebruikt als er sprake is van grote risico’s. Andere lidstaten kennen juist een actief beleid dat de particuliere sector stimuleert om op allerlei gebieden vrijwillige certificeringsprogramma’s op te zetten.

16. ■

17. ■ 18. ■

■

Veel lidstaten geven aan dat de effecten van vorming als zodanig op het werk moeilijk te beoordelen zijn. Op dit gebied is nog weinig onderzoek gedaan. Er zijn echter indirecte aanwijzingen dat voorlichting een zeer belangrijk en doeltreffend preventie-instrument is.

20. ■

Veel lidstaten denken ook dat vorming in de toekomst belangrijker zal worden. Veel Europese lidstaten hebben speciale aandacht besteed aan risico’s op het gebied van chemische factoren, fysische factoren en veiligheid. Met betrekking tot gevaarlijke stoffen was asbest het voornaamste risico dat moest worden aangepakt, terwijl het bij de fysische risico’s vooral om geluid ging, en bij veiligheid vooral om de veiligheid van machines. Ook is er vrij veel aandacht geweest voor lichamelijke inspanning c.q. het tillen van zware lasten.

19. De risicocategorieën die voor de toekomst het belangrijkst worden geacht zijn: chemische stoffen (met name kankerverwekkende stoffen), veiligheid, en psychosociale problemen (met name stress op het werk). Een nieuwe ontwikkeling is dat de lidstaten meer aandacht besteden aan kwesties op het gebied van organisatie en management, bijvoorbeeld het ontwikkelen van de risicoevaluatie en het onderzoeken van eventuele risico’s in verband met nieuwe arbeidspatronen.

21. ■

22. ■

23. ■

Als specifieke categorie werknemers hebben jongeren in het verleden speciale aandacht gekregen. Naar verwachting zullen de komende jaren met name jonge en oudere werknemers speciale aandacht krijgen. Ook atypische arbeid (thuiswerk, telewerk e.d.) zal in de lidstaten meer aandacht krijgen. Nog een categorie werkenden waarvoor in de toekomst meer aandacht zal zijn, zijn kleine zelfstandigen. De landbouw en aanverwante sectoren, de chemische sector, de metaalsector en de bouwnijverheid zijn sectoren die de afgelopen tien jaar in de lidstaten speciale aandacht hebben genoten. De sectoren die in de toekomst extra in de aandacht zullen staan zijn opnieuw de bouw, de handels-, transport- en dienstensector, en het onderwijs, de gezondheidszorg (met name ziekenhuizen) en de overheidssector. Op onderzoeksgebied hebben chemische stoffen de hoogste prioriteit gehad in de EUlidstaten. In sommige lidstaten richtte de aandacht zich slechts op één of enkele chemische stoffen; in andere landen zijn allerlei chemicaliën het onderwerp van onderzoek geweest. In de lidstaten lijken de onderzoeksthema’s voor de toekomst iets af te wijken van die in het verleden. Er blijft veel aandacht bestaan voor chemische stoffen, met name kankerverwekkende stoffen. Psychosociale kwes-

59

ties (vooral stress op het werk) en methodologische kwesties (zoals risico-evaluatie en kosten-batenanalyse) krijgen echter bijna evenveel prioriteit. Ten slotte zullen ook de gevolgen van het ontstaan van nieuwe arbeidspatronen een belangrijk onderzoeksthema zijn in de toekomst. 24. ■

25. ■

26. ■

27. ■

Veel lidstaten hebben behoefte aan nieuwe risico-evaluatiemethoden die zijn afgestemd op de specifieke kenmerken van een bepaalde bedrijfstak of de omvang van een bepaalde onderneming. Veel landen zijn bezig met het ontwikkelen van criteria voor de accreditatie van externe preventiediensten. Ook wordt er speciale aandacht besteed aan de vraag hoe dergelijke diensten passende ondersteuning kunnen bieden aan het midden- en kleinbedrijf. De lidstaten verwachten dat de economische beoordeling van veiligheid en gezondheid op het werk in de toekomst belangrijker zal worden. Diverse landen pleiten voor een bepaalde vorm van gezamenlijke actie om de kennis op dit gebied te verbeteren. Diverse lidstaten hebben behoefte aan een diepgaande analyse van de ontwikkelingen op het gebied van nieuwe arbeidspatronen, alsmede van de ervaringen daarmee vanuit het oogpunt van verbetering van de veiligheid en de gezondheid op het werk.

28. ■

29. ■

30. ■

31. ■

32. ■

De lidstaten benadrukten de behoefte aan onderlinge uitwisseling van informatie en ervaringen rond aspecten van veiligheid en gezondheid op het werk. Sommige lidstaten vinden dat voorstellen voor programma’s zoals SAFE een toegevoegde waarde zouden hebben als positieve ervaringen met andere lidstaten zouden kunnen worden gedeeld. Een aantal lidstaten deed ook voorstellen voor een zekere coördinatie van onderzoek op het gebied van veiligheid en gezondheid op het werk, om dubbel werk te voorkomen en om zo goed mogelijk samen te kunnen werken. Tevens werd gesuggereerd om samen te werken aan het opstellen van richtsnoeren of stelsels van richtsnoeren (bijv. voor risicoevaluatie), checklists voor specifieke beroepsgroepen/sectoren, of andere praktische instrumenten. Daarbij vereist het MKB speciale aandacht. Een aantal lidstaten benadrukt dat er behoefte is aan een passend monitoringsysteem voor veiligheid en gezondheid op het werk, waarmee het mogelijk is om de eerste signalen van nieuwe problemen op te vangen.

60

Bijlage I. RISICO’S (HOOFDSTUK 8)

Vraag: Aan welke risico’s is de afgelopen tien jaar speciale aandacht besteed?

Vraag: Aan welke risico’s zal naar verwachting de komende drie tot vijf jaar speciale aandacht worden besteed?

61

RI SICO ’ S (HOOFDS TUK 8) J = Verleden

O = Toekomst

J

O

14 6 4 12 4 1 3 2 2 3 1 2 1

14 7 1 5 7 1 4 1 1 2 2 2 1

Chemische risico’s Chemische risico’s (algemeen) Lood Asbest Kankerverwekkende stoffen Zware metalen Organische oplosmiddelen Benzeen Vinylchloride Pesticiden Mineraalvezels Stof Cytostatica

12 0 11 2 5 3 4 1

10 2 5 1 0 5 5 2

Fysische risico’s Fysische risico’s Geluid Thermische factoren Ioniserende straling Elektromagnetische velden Trillingen Binnenklimaat

7

7

13 3 8 5 1 2 3 0 4

12 4 5 4 1 2 3 2 1

Biologische risico’s Veiligheid Veiligheid (algemeen) Machineveiligheid Valgevaar Vallende objecten Verkeer op het werk Seveso-II/Zware ongevallen Brandgevaar Elektriciteit

AU

J

EE

DK

J O J J J O J O

FI

FR

O J J O O J O

DU

GR

J O J O

J O J J O O

J O J

IR

IT

LUX

J

NL

PO

J O

J

J

J O

J

J J

O

O J O

J J O J O J O

J J O

O J

J J J

J O

J O

J O O J J O J O J O

O O

J

O

J O J

O

J O

O J

J O J O J

J J

J O J O

J

J

J

O J

O

J

J O J O

O

VK

J O

J J

J O J O J O O O

J

O O

J

J O O

J

J O

J J J O

J O J O

O

J

J

J O

J O J

O O

62

O

J O

J O O J

J O

J

J O J J

O

J O J

ZW

O

J J

O O

O J O J O O

O

J J

SP

O J

J O

J

O

1 1 1

1 1 2

10 0 3 9 0 2 2

11 1 0 9 2 2 0

11 1 3 3 11

9 0 3 6 7

6 2 0 1 1 1 1 2 0 1 1

11 5 2 3 1 2 2 2 2 2 3

4 1 1 3

4 3 1 1

J = Verleden

O = Toekomst

AU

EE

DK

FI

FR

Gebruik van arbeidsmiddelen Instortingsgevaar Explosies Psychosociale risico’s Psychosociale risico’s (algemeen) Seksuele intimidatie Stress Overspannenheid Geweld op het werk Psychosociale intimidatie Ergonomische risico’s Ergonomie (algemeen) Beeldschermwerk Repetetieve handelingen Fysieke inspanning/tillen Organisatie/management Nieuwe arbeidspatronen Tijdsdruk Oudere werknemers Nacht- en avondwerk Economische prikkels Kleine bedrijven Organisatie van VGW Quality management system Eentonig werk Risico-evaluatie Allergieën Allergieën (algemeen) Ademhaling Huid

DU

GR

IR

IT

LUX

NL

J

PO

SP

ZW

VK

J O

J O

O J O J O

O

O J

J J O O

J J O

O

J O

J

J J O

O O

J O

J

O

J

O

J

J

J

J

J J O J O

J O J O J O

O O O

J

J O

O O J O

O

J

J

J O J O J O O

J O O O O

O O

J

O

O J O

J

O

J

J O J O J O

J

J O

O O O O O O

J O J

O

O

O

J O

J J

O O J O

63

J

Bijlage II. CATEGORIEËN WERKNEMERS (HOOFDSTUK 9)

Vraag: Aan welke categorieën werknemers is de afgelopen tien jaar speciale aandacht besteed?

Vraag: Aan welke categorieën werknemers zal de komende drie tot vijf jaar naar verwachting speciale aandacht worden besteed?

65

C ATE GORIEËN WERKNEMERS (HOOFDSTUK 9) J = Verleden

O = Toekomst

AU

EE

DK

J

O

4

3

Zwangere vrouwen

J

8

7

Jongeren

J

3

2


J

3

6

Ouderen

1

4


1

1

Vrouwen

1

2


J

1

0

Aanstaande ouders

J

5 0 1 2 0 2 1

7 1 4 1 1 3 1

Atypische arbeid Flexiwerkers Telewerkers Thuiswerkers Deeltijdwerkers Tijdelijke werknemers Contractanten

3

8

Kleine zelfstandigen

J

FI

FR

DU

GR

IR

IT

LUX

J O J O

O J

J

O J O

O

J

O

J O

SP

ZW

VK

O J O

J J

O J O

PO

J

J O

NL

J O

J O

O

O

O

O

O

O

O J

O O

O

O O O

O

O

O

J J O

J J

O

J

O O

O J O

O J

O

67

O

O J O

O

J O

O

Bijlage III. SECTOREN (HOOFDSTUK 10)

Vraag Aan welke sectoren is de afgelopen tien jaar speciale aandacht besteed?

Question Aan welke sectoren zal de komende drie à vijf jaar naar verwachting speciale aandacht worden besteed?

69

SECTOREN (HOOFDS TUK 10) J = Verleden

O = Toekomst

J

O

10 9 3 3

5 5 0 1

Landbouw en aanverwante sectoren Landbouw Visserij Bosbouw

5 5 4 1 1 1

4 2 2 2 0 1

Energie Mijnbouw Bovengrondse delfstoffenwinning Kernenergie Gas Offshore olie- en gaswinning

8 5 2 1 8 4 1 1

5 1 3 0 3 1 0 1

Verwerkende industrie Voedingsmiddelenindustrie Vleesindustrie Conservenindustrie Houtindustrie Textielindustrie Lederwarenindustrie Papier- en kartonindustrie

11 4 7 5 2 1 5

6 0 3 1 3 0 4

Chemische sector Grafische industrie Chemische industrie Rubber en kunststoffen Zware-ongevallensector Springstoffenfabrieken Afvalrecycling

12 8 2 3 4 4

5 2 0 2 1 1


AU

EE

DK

J O

FI

FR

J

DU

J O

J

GR

J

IR

IT

J J

LUX

J O

NL

PO

J O

O

SP

J J

J O

O O

O

J

J J

J J

J

J J J J J

ZW

VK

J J J

J J

J O J J O J J O

J J O

J

J O J

J J

O

O J O O

J

J O J

J

J O J O

J

O O

J

J

J J

J O J O

J O

J J

J O

J

J

J J

O

J J O J O

J J

J J O

J

J O

J O

J

J

O

J O

J

J

J

J J

J J

J J O

J

J O

70

J O

O

J J J O J J

J J

J

O

J = Verleden

O = Toekomst

AU

15

11

Bouwnijverheid

7 3 1 3 0 1 3

8 4 1 0 2 1 2

Handel/transport/dienstensector Transport1 Spoorwegen Havens Telecommunicatie Financiële sector Horeca/ontspanning

7 5 2 2 3

4 2 1 1 1

Onderhoudssector Garages Stomerijen Schoonmaakbedrijven Kapsalons

9 4 8 3 2 1

7 2 6 0 1 0

Onderwijs/gezondheidszorg/overheid Onderwijs Ziekenhuizen en gezondheidscentra J O Laboratoria Overheidssector/openbaar bestuur Brandweer

J

EE

DK

J O

J

FI J

FR

DU

GR

IR

IT

LUX

NL

PO

SP

ZW

J O

J O

J O

J O

J O

J O

J O

J O

J O

J O

O

J O J

O

O

J O

VK J

J J

O

J O

J

J O J

J O

J

O O

J

J

O O

J

J O

J J

J

J O J

J O

J O J

J O J O

J J

J O J O

J J

J O

O

J

J O J

O

J J

71

J O J J

J J

Bijlage IV. ONDERZOEK (HOOFDSTUK 11)

Vraag Wat waren de afgelopen tien jaar de belangrijkste onderzoeksthema’s?

Vraag Wat zijn de belangrijkste onderzoeksthema’s voor de komende drie à vijf jaar?

73

ONDERZOEK (HOOFDS TUK 11) J = Verleden

O = Toekomst

J

O

12 6 2 2 3

11 5 4 3 1

Chemische risico’s Chemische risico’s (algemeen) Kankerverwekkende stoffen Neurotoxische stoffen/oplosmiddelen Stof

8 1 3 1 3 2

6 2 1 3 1 1

Fysische risico’s Fysische risico’s (algemeen) Geluid Elektromagnetische velden Trillingen Binnenklimaat

3

3

Biologische risico’s

1

1

Allergieën

3

2

Epidemiologie

2

2

Bedrijfsgezondheidszorg

2

1

Afvalverwerking

8 5 1 2 2

6 2 1 0 3

Veiligheid Veiligheid (algemeen) Ongevallenpreventie Machineveiligheid Seveso-II/Zware ongevallen

5 1 5

9 2 7

Psychosociale risico’s Psychosociale risico’s (algemeen) Stress

6 2 3 3

5 2 2 2

Ergonomie Ergonomie (algemeen) Repetetieve handelingen Fysieke inspanning/tillen

AU

EE

DK

FI

FR

J J O

O

O J O J

DU

GR

J O

J O

IR

IT

LUX

J

J O

NL

PO

J O

O O

O

O

ZW

VK

J

J J

J O O O

J O

J O J

J

J

J

J O J O

O J J O

O

SP

J

J

J O

J O

J O J

J

O

J O

J O

J O

J O

O

J

J O J

J O

J

J

J

J

J

J O

O

J O

J O O

J O

O

J O J

J O O

J

J

O O

O

J O

J O

J O

J O J O

74

J J

J = Verleden

O = Toekomst

AU

J

O

4 0 1 1 1 2

7 4 2 2 1 1

Organisatie Nieuwe arbeidspatronen Oudere werknemers Innovatie in het werk Leren en vaardigheidstraining Gezondheidsrisico’s van nieuwe technologie

7 4 1 1 1 1 2

4 4 1 1 1 1 1

Sectorgericht onderzoek Sectorgericht onderzoek (algemeen) Landbouw Garages Offshore-industrie Spoorwegen Dienstensector

8 4 1 2 1 4 2

10 4 3 0 1 6 3

Methodologie Methodologie (algemeen) J Risico-evaluatie Methodologie (beoordeling van vervuiling) Analysemethoden (gezondheidsmonitoring) Kosten-batenanalyse Diverse factoren O

3 1 1 1 1

3 1 1 1 1

Statistieken Statistieken (algemeen) Verzameling van statistische gegevens Monitoring Personeelsonderzoek

0

4


3

2

Menselijke factoren

1

1

Arbo-zorg

1

2

Arbo-diensten

EE

DK

FI

FR

DU

O

O O

O

GR

IR

IT

LUX

NL

PO

SP

O

O

VK

O

J O

O

ZW

J

J O J O

J

J

J O

J O

O O O

J J

J

J O J O J O

J

J O

O

J O O J

O

J O J O

J J O

O

J

J O

O J O

J O

J O

O J O

J

O O

J J J O

O

O

O

O

J O

O J O

J J O

O

75

J O

AS-09-97-470-NL-C

European Agency for Safety and Health at Work Gran Vía, 33. 48009 Bilbao - Spain Tel.: (34) 94 479 43 60 Fax: (34) 94 479 43 83 http: // www.eu-osha.es e-mail: [email protected]

ISBN: 92-828-3480-8

9 789282 834800

Europees Agentschap voor de Veiligheid en de Gezondheid op het Werk

Recommend Documents