EUR) OVER DE GEDIGITALISEERDE WERELD EN HET RECHT

11 2012 € 11,50

35 TRANSFER: CHRISTIAN VAN MEGCHELEN NAAR PELS RIJCKEN

41 NOMINATIES GOUDEN TOGA, GOUDEN BEF EN GOUDEN SLEUTEL

71 DEALMAKER: JAN WILLEM DE BOER (LINKLATERS)

JAARGANG 8

MEDIATION ALS IK... PENSIOENRECHT

REK P S E G L E F A T RONDE RISTEN U J S F J I R D E B

MIREILLE HILDEBRANDT (RUN/EUR) OVER

DE GEDIGITALISEERDE WERELD EN HET RECHT nu ook als iPhone app!

Iedere wedstrijd wordt gewonnen in de voorbereiding

www.werkenbijbanning.nl

nr. 11 – 2012

18

26

ICT-hoogleraar Mireille Hildebrandt over Big Brother en Kafka Mogelijkheden scheppen én voorwaarden stellen. Dat is de rol die het recht moet spelen in onze gedigitaliseerde wereld, volgens rechtsfilosoof en hoogleraar ICT & rechtstaat Mireille Hildebrandt. Een gesprek over een complex onderzoeksgebied, waar Big Brother en Kafka regelmatig om de hoek komen kijken.

41

Mediation: niet voor watjes Het heeft jaren geduurd, maar nu lijkt mediation zich een vaste positie in het Nederlandse rechtssysteem te verwerven. Nog steeds wordt maar één procent van de in aanmerking komende rechtszaken opgelost via mediation, maar de voorstanders zijn onvermoeibaar. Mediation werkt. Niet alleen in het familierecht, maar ook in strafzaken en faillissementen.

46

Nominaties Gouden Toga en Gouden Sleutel

Rondetafel zuidelijke bedrijfsjuristen

Eind november is het weer zover, dan worden de door Mr. ingestelde prijzen voor arbeidscommunicatie uitgereikt. In het vorige nummer werden de genomineerden voor de Gouden Muis bekendgemaakt, nu die voor de Gouden Toga, Gouden Bef en Gouden Sleutel.

ASML, DSM, NXP en Philips: klinkende namen waar juristen op hoog niveau kunnen werken. Toch blijkt de stap naar het zuiden voor de meesten te groot. Waar ligt dat aan? Wat typeert eigenlijk het werk van een jurist in de zuidelijke maakindustrie?

78 Als ik... pensioenrecht In deze aflevering van de serie ‘Als ik’ laten prominente jursiten hun licht schijnen over de vraag wat zij zouden willen veranderen op het gebied van het pensioenrecht. Wat zouden zij aanpakken, instellen en/of afschaffen als zij minster van Sociale Zaken en Werkgelegenheid waren?

nr. 11 – 2012

3

Winnaar Gouden Zandloper: snelste groeier 2008 – 2012

Link up. Vind je het een spannende uitdaging om hechte relaties op te bouwen met gerenommeerde, internationale cliënten? Wil je de grenzen van je praktijkgebied verleggen naar een breed spectrum van sectoren? Heb je het talent, inzicht én de energie om de meest complexe transacties succesvol af te ronden? Link dan met Linklaters! Wij zijn een wereldwijd, toonaangevend kantoor met advocaten, notarissen en fiscalisten. We zijn altijd op zoek naar jong toptalent. Dus als jij carrière wilt maken in een open en toegankelijke omgeving, waarin pragmatisme en vernieuwend denken centraal staan, bekijk dan onze stagemogelijkheden en vacatures op www.linklatersgraduates.nl

nr. 11 – 2012

Colofon Mr. is hét onafhankelijk magazine voor juristen. Het bericht, belicht en becommentarieert actuele zaken in de juridische wereld. Mr. bereikt ruim 28.500 actieve juristen in Nederland. De uitgever wordt door een Raad van Advies geadviseerd over het te voeren beleid. Informatie over abonnementen zie onderaan dit colofon. Redactieadres Van Kleef Media Kennemerplein 13, 2011 MH Haarlem Tel. 023 – 576 21 87, fax 084 – 726 59 93, mail: [email protected] Redactie Michiel van Kleef (hoofdredacteur), mr. Karen Rijlaarsdam (eindredacteur), mr. Annelieke Fenstra, Myrna van Lente Medewerkers mr. Lex van Almelo, mr. Jurjen Boorsma (Arrest van de maand), drs. Andrea Bosman, mr. Alieke Bruins, Laura Burgers (Bijgewoond), mr. Marianne van der Hoek (Jonge-Baliepagina), mr. drs. Michel Knapen, mr. Peter Louwerse, mr. Noortje Ogg (Jonge-Baliepagina), drs. Michiel Rohlof (Dealmakers), mr. drs. Miek Smilde, mr. Henriette van Wermeskerken Columnisten Harm Cammel, prof. mr. Rieme-Jan Tjittes Fotografie Chantal Ariëns, Chris van Houts, Geert Snoeijer Illustraties Josje van Koppen, Mirèn van Alphen Website www.mr-online.nl Webmeester Bart Pronk ([email protected]) Raad van Advies Baker & McKenzie: Chantal Rademaker de Ridder, Boekel De Nerée: Charlotte de Mos, Brunel Nederland: Arjan de Vries, Houthoff Buruma: Jaap Bosman, USG Juristen: Eelco Stuut, Voxius: Ruud Harinck Uitgeverij Kluwer Juridische Uitgevers Postbus 23, 7400 GA Deventer Tel. 0570-647621 Uitgever drs. Mirjam Bonting Media advies Maarten Schuttél Advertentiedeelname Capital Media Services B.V. Staringstraat 11, 6521 AE Nijmegen Tel. 024-360 77 10, [email protected] Vormgeving COLORSCAN BV, Voorhout - www.colorscan.nl Druk Senefelder Misset, Doetinchem Abonnementen en adreswijzigingen Abonnementsprijs € 110,00 per jaar. Losse nummers € 11,50, te bestellen via www.kluwershop.nl of 0570 – 67 34 49. Alle prijzen zijn inclusief verzendkosten en BTW. Juristen die als zodanig werkzaam zijn ontvangen Mr. kosteloos. Bij wijziging tenaamstelling en/of adres verzoeken wij u de huidige en de gewijzigde gegevens op te sturen naar Kluwer Klantenservice, Postbus 23, 7400 GA Deventer. Tel. 0570 – 67 34 49, fax 0570 – 69 15 55, klantenservice.kluwer.nl Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever openbaar worden gemaakt of verveelvuldigd. ISSN 1388-3372 – Copyright Kluwer 2012

59 NIEUWS 6 Met onder meer:

Steeds meer advocaten ziek van hun werk, nieuwe gerechtspresidenten, salaris notaris ‘onacceptabel laag’, meesters van de week en weblogs

87 69 Sales 71 Dealmakers 77 Arrest van de maand 87 Muraal

Van Iersel Luchtman Den Bosch

SUBSIDIAIR COLUMN

92 Nachtkastje

17 Rieme Jan Tjittes

Wat leest Ruben Houweling (EUR)?

Recht als redder van de westerse wereld

93 Lezen

RUBRIEKEN

95 Rijden

67 Buitenlandse zaken

Willem de Vries (HVR Advocaten)

Berichten vanuit Frankfurt en Brussel

97 Netwerken

69 Financieel

Borrelen met de NOvA en de NVvR

Mike Niekoop (Clifford Chance) over De bal is recht

Beter werk

33

Het vaste katern over jurist en arbeidsmarkt 34 Nieuws

Een broodje eten via de Holla app, Pleit 2012, snellere spraakverwerking voor Dirkzwager, de arbeidsthermometer en natuurlijk personalia 39 Column GroeiNu! 54 Jonge-Baliepagina’s

Katern bedrijfsjuristen 56 Column Harm Cammel 59 Ik en mijn bedrijfsjurist Marcel van de Vorst (Norton Rose) over Petra van der Beek (ReachLocal) 62 Bedrijfsjuridisch nieuws

Nieuws en wisselcolumn van Ilona Crommentuijn (Schiphol) 64 Inhouse bij...

Het Erasmus MC

nr. 11 – 2012

5

Juridisch nieuws Steeds meer advocaten ziek van hun werk Steeds meer advocaten hebben psychische klachten als overspannenheid en burn-out. Als gevolg hiervan raakt een toenemend aantal advocaten arbeidsongeschikt. Oorzaken zijn onder meer te hoge werkdruk en -belasting, interne conflicten en een slechte balans tussen werk en privé. Het goede nieuws is dat advocaten hier zelf wat aan kunnen doen, zegt arbeidsongeschiktheidsverzekeraar Movir. ovir zag vorig jaar het aantal arbeidsongeschikte advocaten met 14% toenemen ten opzichte van het jaar daarvoor. Bij maar liefst 41% van de meldingen in 2011 ging het om psychische klachten. Coaching & counselingbureau Elestia ontwikkelde daarom in opdracht van Movir de zogeheten ‘Mentale Veerkracht Scan’ (www.elestia.nl/mentaleveerkracht/). Deze scan moet bijdragen aan het vroegtijdig signaleren van klachten als overspannenheid en burn-out. De scan betreft een online vragenlijst van vijf pagina’s met een aantal stellingen die gaan over onder meer samenwerking, stress en werkbelasting. Advocaten kunnen daarbij – geheel anoniem – aangeven of ze daar niet tot vaak last van hebben. Het resultaat is een soort thermometer die een eerste indicatie van de mentale conditie geeft. Movir-directeur Louis van Drunen vertelt dat hij zich zorgen maakt. “Het gaat niet zo goed met deze beroepsgroep. De schade onder advocaten is behoorlijk aan het oplopen. Dat is echt een probleem aan het worden. We willen een gezonde beroepsgroep en gelukkig zijn psycheklachten bij vroegtijdige interven-

M

tie vaak positief te beïnvloeden. De scan is een goede methode om te signaleren of het tijd is om in te grijpen. Mocht dat inderdaad de uitkomst zijn, dan adviseren wij onze verzekerden de coaching van Elestia. Op deze manier kan langdurige uitval of zelfs permanente schade worden voorkomen.” De scan is ook toegankelijk voor niet bij Movir verzekerde advocaten. De kosten voor hun coaching komen dan wel voor eigen rekening. Financiële prikkel

De stijging van arbeidsongeschiktheidsmeldingen door psychische klachten de afgelopen tijd is niet direct te verklaren, maar Van Drunen noemt wel een aantal mogelijke oorzaken. Zo zegt hij dat de economisch barre tijden leiden tot meer concurrentie en daardoor een hogere werkdruk. Met alle gevolgen van dien. Ook interne conflicten zijn volgens Van Drunen een belangrijke oorzaak. “In de advocatuur komen samenwerkingsproblemen relatief vaker voor. Duidelijk is dat dit niet altijd op individueel niveau op te lossen is. Hier geldt een kantoorbrede verantwoordelijkheid. Dat besef ontbreekt soms.” Naast gezondheidsaspecten heeft de ‘Mentale Veerkracht Scan’ ook nog een financiële prikkel. Van Drunen: “Wij zijn enkele jaren geleden met APF/Balieplus een winstdelingsregeling aangegaan. Dit jaar hebben we voor het eerst geen winst aan onze verzekerde advocaten kunnen uitkeren. Het resultaat liet dit niet toe. Net als de advocaat zien wij dat graag weer ten positieve gekeerd. Maar dat kunnen we niet alleen. Dat moeten we samen doen.”

‘Salaris notaris onacceptabel laag’ Het gemiddelde inkomen van de notaris ligt op dit moment op een onacceptabel laag niveau. Dat zei voorzitter Ruud van Gerven begin oktober tijdens het wetenschappelijke jaarcongres van de Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie. e kantoorresultaten van notarissen blijken opnieuw een dieptepunt bereikt te hebben. De nieuwe halfjaarcijfers wijzen op een gemiddeld resultaat dat fors lager ligt dan dat van 2011. De gemiddelde omzet is in 2012 ten opzichte van vo-

D

6

nr. 11 – 2012

rig jaar met ongeveer tien procent gedaald. Dit heeft geleid tot een inkomensdaling voor de gemiddelde notaris van veertig procent. Die omzetdaling komt met name door de teruglopende vastgoed- en ondernemingspraktijk. Van Gerven: “Tot voor kort dachten we nog dat we het dieptepunt bereikt hadden, maar niets blijkt minder waar. Voor veel kantoren is de grens allang bereikt. Het gemiddelde inkomen van de notarissen ligt thans op een onacceptabel laag niveau. Alle mogelijke bezuinigingsronden ten spijt staat het water velen tot aan de lippen.” Zestien procent van de notarissen draait dit jaar tot nu toe met verlies. Vorig jaar was dat nog twaalf procent. De grotere en de meer gespecialiseerde kantoren tonen relatief aanzienlijk betere cijfers dan de solitaire en meer generalistisch werkende kantoren. Van Gerven zei dat het KNB-bestuur waar het echt niet anders kan zal helpen met het afbouwen van de activiteiten. “En verder zal de KNB er alles aan doen kantoren te stimuleren met elkaar te gaan samenwerken, te specialiseren en te innoveren. Die drie woorden vormen de sleutel tot een mogelijke oplossing.”

Juridisch nieuws Boegbeeldig orig jaar nam ik deel aan een workshop tijdens het jaarcongres van de Nederlandse Vereniging van Rechtspraak. Aan de orde was de vraag of rechters wel of niet moesten deelnemen aan televisieprogramma’s als De Wereld Draait Door en Pauw & Witteman. Enigszins balorig riep ik op een bepaald moment uit dat de rechterlijke macht gewoon een paar langbenige blondines uit haar midden moest selecteren en dat die voortaan het beeld naar buiten toe zouden bepalen. Hoewel het

V

een grapje was, zat er ook een serieuze ondertoon in mijn opmerking. Ik had destijds net een interviewbundel uitgebracht waarin een kleine twintig rechters onder meer mopperden over het gebrek aan aansprekende ‘gezichten’. Niks mis met Van den Emster en Corstens, maar aansprekend? Nou nee. Dat er toentertijd een vertegenwoordiger van de Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie in de zaal moet hebben gezeten, besefte ik me vorige week toen het KNB-clubblad op de mat

viel. BOEGBEELD! Stond er bij de foto van de hoogbenige blondine professor Nora van Oostrom, die vanaf nu het externe gezicht van de KNB vormt. Kan het gekker? Wel hoor! Neem nou het Volkskrant interview van maar liefst anderhalve pagina met Leendert Verheij, voorzitter van het Haagse gerechtshof. Aanleiding? Hij twittert. Alleen gaan die tweets nergens over, maar wel 500 volgers erbij sinds het interview. Kom op Nora, dat kun jij beter!

Michiel van Kleef, hoofdredacteur @michielvankleef

Publieksverkiezing Gouden Sleutel & Gouden Bef ot maandag 12 november kan via www.mr-online.nl een stem worden uitgebracht op een van de advertenties die zijn genomineerd voor de Gouden Sleutel en Gouden Bef (zie ook pagina 41 en verder). De Gouden Bef, die vorig jaar werd gewonnen door Loyens & Loeff, is de prijs voor de beste wervingsadvertentie die in print is verschenen. De Gouden Sleutel wordt uitgereikt voor de beste advertentie in print die niet gericht is op werving en selectie. Deze prijs ging vorig jaar naar Van Lanschot Bankiers. Deze twee prijzen en de Gouden Toga en de Gouden Muis (juryprijzen voor de beste printadvertentie en de beste website) worden op vrijdag 23 november uitgereikt in Amsterdam. Wie de uitreiking wil bijwonen kan zich daarvoor aanmelden via [email protected]

T

Marketing kleine kantoren steeds belangrijker leine advocatenkantoren gaan steeds meer marktgericht ondernemen. De concurrentiedruk wordt stevig gevoeld. Kantoren spelen hierop in door gebruik te maken van nieuwe afrekenmodellen en de commerciële inzet van social media. Dat blijkt uit een onderzoek naar de stand van marketing in de advocatuur door adviesbureau Meesters in Marketing. Aan het onderzoek namen zestig kantoren deel. Bijna tachtig procent van de respondenten is werkzaam bij kantoren tot en met tien advocaten. Een kwart van de respondenten is eenpitter. De deelnemers zijn bijna unaniem van mening dat een bewust prijsbeleid van belang is. Zo’n tweederde van de kantoren voert een bewust prijsbeleid. Het traditionele ‘uurtje-factuur-

K

tje’ wordt nog altijd veel ingezet. Maar circa veertig procent van de respondenten maakt ook regelmatig gebruik van vaste prijzen en van vooraf gemaakte prijsafspraken. Verder is gebleken dat de meeste kantoren nog altijd voornamelijk traditionele communicatie-instrumenten zoals sponsoring en relatie-evenementen inzetten. Toch staat het commercieel gebruik van social media als Twitter en LinkedIn ook steeds hoger op de agenda. Het merendeel van de deelnemers verwacht toenemende concurrentie van zowel nieuwe als bestaande kantoren. Ook de druk van rechtsbijstandverzekeraars wordt gevoeld, ruim zeventig procent verwacht uit die hoek meer concurrentie de komende tijd.

nr. 11 – 2012

7

“IF YOU EVEN DREAM OF BEATING ME YOU’D BETTER WAKE UP AND APOLOGIZE.” MUHAMMAD ALI

W W W.SPIGTLITIGATORS.COM

Juridisch nieuws Presentatie zestien nieuwe presidenten e zestien nieuwe presidenten van de nieuwe gerechten werden op 15 oktober in de Glazen Zaal in Den Haag gepresenteerd door minister Ivo Op-

D

stelten van Veiligheid en Justitie en voorzitter van de Raad voor de rechtspraak Erik van den Emster. Dit vanwege de Wet herziening gerechtelijke

kaart die op 1 januari 2013 in werking treedt. De presidenten staan voor de vernieuwingsopdracht van de rechtspraak.

Minister Opstelten en Rvdr-voorzitter Van den Emster met de zestien presidenten en overige leden van de Raad voor de rechtspraak.

‘Rechters moeten mediatraining krijgen’ Rechters moeten mediatraining krijgen om goed te leren omgaan met camera’s in de rechtszaal. Dat vindt Dirk Vergunst, sinds kort voorzitter van de landelijke persrechtersvergadering. amera’s komen steeds verder de rechtszaal in, die ontwikkeling valt niet te keren”, aldus Dirk Vergunst, rechter in Zutphen en voorzitter van de landelijke persrechtersvergadering. “We moeten goed in de gaten houden of het proces daardoor nadelig wordt beïnvloed. Maar om te beginnen is van belang dat rechters zich voorbereiden op die nieuwe situatie. Hoe komen ze over op beeld?” De afgelopen jaren is het aantal persrechters gegroeid tot bijna honderd. Er kwam een bestuur dat overleg tussen de persrechters organiseert, maar ook contact onderhoudt met de gerechtspresidenten en de Raad voor de rechtspraak. Vergunst: “Samen werken we aan externe gerichtheid: wat is mijn boodschap, breng ik die goed over, hoe kan ik misverstanden vermijden? Dat gaat met vallen en opstaan, want elk woord van een rechter wordt op een goudschaaltje gewogen.” Volgens Vergunst moet de Rechtspraak zich er op instellen dat iedereen meekijkt. “De techniek gaat zo hard. Je kunt al pennen kopen met een camera erin, die je gewoon in je borstzak steekt. Wat doe je daartegen, de deur op slot en iedereen fouilleren? Dat willen we niet. We kunnen er dus beter vanuit gaan dat er opnamen worden gemaakt en zorgen dat we greep hebben op ons eigen optreden. Daar moet de komende jaren veel tijd in worden geïnvesteerd.”

“C

ZOEKT U EEN BETAALBAAR ALTERNATIEF VOOR UW ACCOUNTANT? Beperkt uw accountant zich tot het samenstellen van de jaarrekening en verzorgen van de belastingaangifte? WILT U MEER? Wij gaan verder. Naar gelang uw wens kunnen wij u adviseren en ondersteunen bij het voeren van de administratie, zodat de continuïteit gewaarborgd is. Wij kunnen uw medewerkers opleiden en begeleiden. Door periodieke controle en rapportage kunt u vinger aan de pols houden. Door onze lage overhead kunnen wij u scherpe concurrerende tarieven aanbieden. Voor meer informatie of een vrijblijvende offerte kunt u ons bellen of mailen. Voor informatie: Karin Wichards De Gouwe 54 1121 GE Landmeer 06- 101 84 221 [email protected] www.administrationpoint.nl

nr. 11 – 2012

9

Juridisch nieuws Nora van Oostrom gaat notaris van stoffig imago afhelpen Behoefte aan een eigentijdsere en jeugdiger uitstraling was voor de KNB reden om de Utrechtse hoogleraar notarieel recht Nora van Oostrom als woordvoerder aan te stellen.

NIEUWS VOOR JURISTEN

oorzitter Ruud van Gerven van de Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie (KNB) vindt zichzelf niet geschikt als het (externe) gezicht van het notariaat. Hij stelt dat er behoefte is aan een eigentijdsere en jeugdiger uitstraling. “Het notariaat heeft natuurlijk een stoffig imago. Als ik met mijn 57 jaar bij Pauw & Witteman aanschuif in mijn streepjespak dan zou dat het beeld dat men van het notariaat heeft alleen maar bevestigen, terwijl dat ver van de werkelijkheid ligt. Dat moet veranderen.” Verder wil de KNB in deze tijd van uitholling van het beroep van notaris door de politiek een constant gezicht naar buiten hebben. Van Gerven: “Onze herkenbaarheid moet groter worden. De voorzitter van de KNB wisselt elke twee jaar. Het is juist nu van groot belang dat we de KNB-gedachte door één persoon voor een lange periode voor het voetlicht brengen.” Daarom werd gezocht naar een nieuwe woordvoerder, die werd gevonden in de persoon van de Utrechtse hoogleraar notarieel recht Nora van Oostrom, tevens adviseur bij NautaDutilh. Aan haar de schone taak om het stoffige imago te veranderen. Van Oostrom: “Mannen met grijs

foto: Truus van Gog

V

haar in pak zijn niet per definitie synoniem aan slecht, maar als je in de media die archetypes blijft zien dan wordt het verkeerde beeld steeds bevestigd. Het notariaat is juist een heel levend en modern beroep dat met de tijd meegaat en midden in de samenleving staat. Dat wordt geloofwaardiger als dat wordt uitgestraald door iemand die niet ook het klassieke notariaat vertegenwoordigt. Ik denk dat dat de overweging is geweest om in ieder geval te kiezen voor een vrouw.” Of haar blonde haar en jonge look ook een belangrijke rol heeft gespeeld, durft zij niet met zekerheid te zeggen. Pluspunt is dat Van Oostrom geen financiële belangen heeft. “Er zijn natuurlijk beslissingen die wellicht genomen moeten worden die financiële consequenties voor notarissen kunnen hebben. Ik kan dan als woordvoerder optreden zonder dat mij wordt verweten dat ik preek voor eigen parochie.” Wetenschappelijke onafhankelijkheid

Van Gerven ziet geen probleem in het verenigen van Van Oostroms wetenschappelijke onafhankelijkheid met haar taak als woordvoerder. “Ze zal zo nu en dan van pet moeten wisselen. Als dat duidelijk wordt uitgelegd, is dat geen punt.” Van Oostrom nuanceert dat iets. “Ik heb direct duidelijk gemaakt dat ik geen stellingen zal innemen die haaks staan op mijn innerlijke overtuiging. Los van wetenschappelijke geloofwaardigheid zou ik dat niet naar mezelf kunnen verantwoorden. Mocht zoiets zich voordoen dan kan ik me voorstellen dat een bestuurslid het woord zal voeren.Maar ik denk dat het goed met elkaar te verenigen is.”

Aanbevelingen kennismanagement nu ook als iPhone app!

! !

Opinie

!

!!!

De website van Mr. (www.mronline.nl) heeft een rubriek Opinie. Onlangs schreef Martin Apistola een bijdrage. artin Apistola, postdoc aan het Computer/Law Institute aan de Vrije Universiteit, schreef een bijdrage over kennismanagement. Hier een kor-

M

10

nr. 11 – 2012

te samenvatting van het stuk (Opinie/Kennismanagement). “Hoewel sommige kleine en middelgrote advocatenkantoren in de praktijk worstelen met ‘kennismanagement’, het beheren van hun kennis (modellen, adviezen, pleitnotities etc.), zijn er ook vele kleine en middelgrote kantoren die door hun ervaring met kennismanagement aanbevelingen kunnen doen met het opzetten daarvan. Het doel van dit artikel is een kort overzicht van aanbevelingen op het terrein

van kennismanagement bij kleine en middelgrote advocatenkantoren. Deze aanbevelingen zijn door middel van interviews en een inventarisatie van relevante kennismanagement literatuur tot stand gekomen.”

Martin Apistola (VU)

“Let op wat mensen zeggen, maar let nog beter op wat ze doen” Prof. mr. Leonard Verburg HOOGLERAAR ARBEIDSRECHT, RADBOUD UNIVERSITEIT NIJMEGEN

Verder denken over arbeidsrecht

Prof. mr. Leonard Verburg verzorgt in de komende periode voor het CPO de ‘Verdiepingscursus Arbeidsrecht’ en de cursus ‘Geschillen in het Vennootschapsrecht’. U kunt zich ook nog aanmelden voor de VSO-cursussen ‘Arbeidsrecht’ en ‘Ontslagrecht verdiept’. Kijk voor meer informatie op www.cpo.nl Voor scherpe denkers.

Bijgewoond borrel met, heel toepasselijk, een expositie. Sanders, als groot kunstliefhebber, zou deze expositie vast gewaardeerd hebben. Piet Sanders overleed enkele dagen na de bijeenkomst, op 27 september. (SB)

Eerste Dag voor de Rechtspraak Datum: 27 september 2012 Aantal aanwezigen: 100 Locatie: Huis van de Rechtspraak, Den Haag Borrel:

Als drukke jurist kunt u natuurlijk niet overal aanwezig zijn. Mr. brengt u daarom maandelijks verslag uit van de gemiste highlights. door Suzan Brugman en Laura Burgers

Honderd jaar professor Sanders: Politiek, recht & kunst Datum: 20 september 2012 Aantal aanwezigen: 75 Locatie: Erasmus Universiteit, Rotterdam Borrel: Prof. mr. Piet Sanders, een van Nederlands markantste juristen, werd vrijdag 21 september honderd jaar oud. Om dit te vieren werd de dag ervoor een speciale bijeenkomst gehouden op de Erasmus School of Law, voor studenten, alumni, medewerkers en partners van de faculteit en vrienden en familie van Sanders. Helaas kon Sanders er, vanwege zijn hoge leeftijd, zelf niet bij zijn. Zijn zoon was wel aanwezig en genoot met volle teugen van de viering. De bijeenkomst stond in het teken van het eren van Sanders op de drie gebieden waarop hij zo’n prominente rol heeft gespeeld, namelijk politiek, recht en kunst. Zo vertelde goede vriend Ad van Liempt over Sanders’ politieke carrière als voormalig adviseur van de Nederlandse overgangsregering na de Tweede Wereldoorlog. Prof. mr. Vino Timmerman had het over de vernieuwende, pionierende rol van Sanders op het gebied van het arbitrage- en ondernemingsrecht en ook over zijn persoonlijke ervaringen uit de tijd dat hij student-assistent bij Sanders was. Na afloop van de bijeenkomst was er een

12

nr. 11 – 2012

De reputatie van de rechtspraak was het thema van de eerste Dag van de Rechtspraak. De rechtspraak heeft, volgens Erik Van den Emster (voorzitter van de Raad van de rechtspraak), een slechte reputatie in Nederland. Men (lees: de gemiddelde Nederlander) zou vinden dat procedures te veel tijd in beslag nemen en dat de rechter te soft is in het bestraffen van criminaliteit. Die slechte reputatie is volledig onterecht, stelt Van den Emster. Procedures nemen vandaag de dag lang niet zoveel tijd meer in beslag als een paar jaar geleden en qua hoogte van de straffen geldt dat Nederland inmiddels behoort tot de Europese top. De Tilburgse hoogleraar bestuurskunde Paul Frissen, die de jaarlijkse rechtspaaklezing hield, presenteerde onderzoek waaruit bleek dat het wel meevalt met die slechte reputatie: men is over het algemeen niet ontevreden over de rechtspraak. Sterker nog, het grootste deel van de ondervraagden geeft de rechtspraak in Nederland een dikke voldoende! De slechte reputatie zou vooral veroorzaakt worden door berichten in de media, die (vaak) gebaseerd zijn op onjuiste en onvolledige informatie, zo blijkt uit het onderzoek. In een debat onder leiding van journalist Max van Weezel werd gediscussieerd over de vraag hoe de rechtspraak af kan komen van haar slechte reputatie. En of meer openheid en inzicht in procedures kunnen bijdragen aan een beter imago. De deelnemers (onder wie Arthur Docters van Leeuwen, HR-lid Willem van Schendel en advocaat Hermine Voûte) konden het hierover niet eens worden. De een vond dat ‘de gewone mens’ meer betrokken moet worden bij procedures en meer inzicht moet krijgen in de rechtspraak, terwijl de ander van

mening is dat rechtspreken een verheven beroep is en het betrekken van de gewone mens bij de rechtspraak zal leiden tot verlies van gezag. (SB)

The Politics of Justice Datum: 12 en 13 oktober 2012 Aantal aanwezigen: ruim 300 Locatie: Institute of Social Sciences, Den Haag Borrel: The Hague Academic Coalition (HAC), een samenwerkingsverband van acht in Den Haag gevestigde onderzoeksinstituten, organiseerde alweer zijn negende jaarlijkse conferentie. Medewerkers van ambassades, internationale organisaties, het Joegoslavië-Tribunaal, het Internationaal Stafhof en vooral een heleboel (buitenlandse) academici kwamen bijeen om het te hebben over de wrange relatie tussen internationaal recht en politiek. Juristen geloven dat recht objectief is, maar moeten beter tot zich laten doordringen hoe groot de rol van politiek is. Anders raken ze “gevangen in irrelevantie”, zo vatte organisator Jeff Handmaker treffend samen wat de Finse professor Martti Koskenniemi twintig jaar geleden betoogde in zijn baanbrekende artikel ‘The Politics of International Law’. Koskenniemi himself was aanwezig en lichtte zijn stelling gloedvol toe. De zaal reageerde er verdeeld op. Een medewerker van het Joegoslavië-Tribunaal benadrukte fel dat er in zijn beroepspraktijk wel degelijk aandacht voor politieke context was. Tijdens de koffie na afloop noemden sommigen de woorden van de Finse professor zelfs ‘allemaal onzin’. Koskenniemi heeft echter ook veel medestanders. Zo onderstreepte Vincent de Graaf (adviseur van de Hoge Commissaris van Nationale Minderheden van de OVSE) dat wij groot politiek belang hebben het mensenrechtenbeleid van Rusland serieus te nemen. Tijdens workshops werd de relatie tussen internationaal recht en politiek verder uitgediept. Al met al waren het niet de meest gezellige onderwerpen die voorbij kwamen: internationale misdaden, militaire interventies, het onophoudelijk gevecht tegen corruptie, et cetera. Toch hadden alle bezoekers van de conferentie een energieke blik in de ogen. Want wie krijgt er nu geen energie van een strak georganiseerde conferentie waar louter interessante dingen worden verteld? (LB)

www.mr-online.nl

Meesters van de week

24 SEPTEMBER 15 OKTOBER

Evert van der Molen (rechtbankpresident Alkmaar) was betrokken bij de eerste Dag van de Rechtspraak.

Advocaat Richard Korver (Korver & van Essen) presenteerde zijn boek Recht van spreken, waarin hij pleit voor verbetering van de positie van slachtoffers van ernstige misdrijven.

Is een speciale dag van en over de Rechtspraak eigenlijk wel nodig? “Rechtspraak staat of valt met het vertrouwen dat de samenleving in haar heeft. Voor dat vertrouwen is het beeld van de buitenwereld over de rechtspraak belangrijk. Dat beeld is positief, maar dat is geen vanzelfsprekendheid en daar moeten we aan blijven werken. Zoals met een dag van de Rechtspraak.” Gefeliciteerd! U wordt president van de nieuwe Rechtbank Noord-Holland. Uw collega-presidenten in Noord-Holland zijn vast heel jaloers? “Bij de rechtbank Noord-Holland gaat het om een fusie van de rechtbanken Haarlem en Alkmaar. Ik vind het fantastisch dat ik word voorgedragen als eerste president. Mijn Haarlemse collega wordt voorgedragen als president van het Gerechtshof in Amsterdam. Jaloezie is niet aan de orde.”

foto: Dook van Gils

1 OKTOBER Notaris Gerard Post ging vorig jaar met vervroegd pensioen, maar kreeg heimwee en helpt zijn dochter die hem als notaris in Ommen is opgevolgd.

8 OKTOBER

Wat vindt u van de ‘inbrekersrisicoopmerking’ van staatssecretaris Fred Teeven (Veiligheid & Justitie)? Moeten misdaadslachtoffers die van zich afbijten inderdaad mild behandeld worden? “Vanzelfsprekend dienen alle omstandigheden van het geval in overwegingen omtrent vervolging te worden betrokken. Ik sta zelf de (familie van) een vermeende comadief bij en meen dat alle personen die in die zaak betrokken zijn bij het geweldsincident waardoor mijn cliënt zich nu nog immer in coma bevindt, zich in de openbaarheid zouden moeten verantwoorden, in plaats van dat er in een achterafkamer door een officier van justitie wordt besloten tot sepot.” Wat miste u zo erg dat u niet stil kon blijven zitten? “Ik heb de afgelopen tijd niet stil gezeten. Omdat ik veel hobby’s heb, heb ik mij geen moment verveeld. Maar na verloop van tijd kreeg ik de behoefte om met de kennis en ervaring, die ik binnen het notariaat hebt opgedaan, weer iets te gaan doen. Toen Miranda met het plan kwam om haar praktijk als zelfstandig notaris voort te zetten, heb ik haar meteen mijn hulp aangeboden.”

Hoogleraar encyclopedie en rechtsfilosofie Wouter Veraart (Vrije Universiteit) nam deel aan een debat over de positie van de rechter.

Het slechte imago van de rechtspraak zou vooral worden veroorzaakt door onjuiste en of onvolledige berichten in de media. Is de rechtspraak zelf geen enkel verwijt te maken? “Angst is een slechte raadgever. Ik heb aanwijzingen dat de rechterlijke macht, met name tijdens en rondom het Wildersproces, als een angstig instituut met angstige magistraten opereerde. Als het gaat om het bewaken van een goed imago, lijkt de rechterlijke macht zelf zijn grootste vijand.” Uw beste tip voor de rechtspraak voor het herstellen van haar reputatieschade? “Niet bang zijn, maar moed tonen in verwarrende tijden! Ik constateer dat veel rechters meer moeite lijken te hebben dan anderen om zich aan te passen aan een veranderende, meer populistische samenleving. De reflex om weg te duiken als het politiek wordt (zoals in het Wildersproces) is niet langer van deze tijd. Ook in politiek beladen zaken behoren rechters het hoofd koel te houden en te vertrouwen op eigen kracht.”

De Vraagbaak voor Professionals

Een selectie van uitspraken die de Mrs. van de Week de afgelopen maand deden op de site van Mr. (www.mr-online.nl). Elke week beantwoordt een jurist die die week om de een of andere reden in het nieuws is een aantal vragen. Wie een wekelijks overzicht wil van alle Mrs. van de week kan zich abonneren op de Mr. e-mailnieuwsbrief via www.mr-online.nl

Kent u ook een potentiële Mr. van de week? Mail ons! [email protected]

Het bureau Internationaal FamilieRecht Advies is gespecialiseerd in internationaal familie- en erfrecht. Wij beantwoorden uw vragen over toepasselijk recht, rechtsmacht, erkenning en executie. U kunt bij ons terecht voor een helder en praktisch advies over:






t internationaal echtscheidingsrecht t internationaal huwelijksvermogensrecht (waaronder huwelijkse voorwaarden en rechtskeuzes) t internationaal jeugdrecht (waaronder gezag en kinderontvoering) t internationaal erfrecht t materieel buitenlands familie- en erfrecht Meer informatie? Neem contact op met mr. B.F.P. Lhoëst [email protected], tel. 00 31 (0)6 271 392 92 Of bekijk onze website www.internationaal-familierecht.nl

nr. 11 – 2012

13

Zo betrokken, het zou verboden moeten worden. MR. LUUK JONKER, HOOGST PERSOONLIJK BETROKKEN BIJ AUTODROP.

Bij Holla Advocaten nemen we het graag persoonlijk. Dat betekent dat we betrokken zijn bij de zaken die we behandelen. Het houdt ook in dat we regelmatig contact hebben en ons écht in onze klanten verdiepen. We stellen het belang van onze cliënt altijd voorop en hebben oog voor de mens achter de zaak. We zijn een van de 25 grootste advocatenkantoren van Nederland, onze advocaten bieden, naast professionele juridische bijstand, advies op maat vanuit onze vestigingen in Eindhoven, ’s-Hertogenbosch en Tilburg.

Op www.holla.nl stellen we ons graag persoonlijk aan u voor en vindt u meer informatie over onze aanpak.

Weblogs Curator in de tropen Op de website van Mr. werd weer druk geblogd. Hier een greep uit de inhoud. Meer lezen? Kijk op www.mr-online.nl dvocaat Job Knoester blogt over het uiterlijk vertoon van sommige advocaten, waaronder dat van hemzelf. Hij vraagt zich af of en zo ja waarom sommige strafrechtadvocaten de neiging hebben zich eigenzinnig te gedragen. Tot een echt antwoord komt hij niet, maar dat was duidelijk ook niet de bedoeling. De Amerikaanse presidentsverkiezingen zijn altijd goed voor veel mediaspektakel, vindt onderzoeker recht in de multiculturele samenleving

A

Khaibar Sarghandoy

(EUR). “Het probleem is echter dat de belangrijke issues door zowel de kandidaten van de twee grootste partijen als door de mainstream media zorgvuldig worden vermeden. (...) Verder worden kleinere partijen en alternatieve standpunten uit de debatten geweerd. Daarom is het een zegen voor de democratie in de VS dat er alternatieve zenders als DemocracyNow! bestaan die het debat letterlijk verruimen én verdiepen, en zo een enorme dienst bewijzen aan de democratie in hun land.” “Het mooiste arrondissement van Nederland, zoals een ouddeken Zutphen onlangs noemde, zal op waardige wijze ten grave gedragen worden”, zegt advocaat Gerben Kor. President, deken en hoofdofficier lieten ter gelegenheid daarvan een korte speelfilm maken, die werd opgenomen in en rond het gerechtsgebouw aan de Martinetsingel te Zutphen. Met acteurs die alle werkzaam zijn of waren in het arrondissement, van president tot advocaat-generaal, van topadvocaat tot huismeester, van

communicatiemedewerker tot lid van de Raad van Discipline. Uw blogger had voor deze korte speelfilm het scenario geschreven en leidde de productie. Het was een ervaring om nooit te vergeten.” Wat blijft er straks over van advocatenkantoren zoals we die kennen? Dat vraagt Ondernemendejurist Marijn Rooymans af. “Het idee om een beetje bij elkaar te kruipen en een merk en allerlei non-core zaken te delen is al heel oud.” Met een verwijzing naar Nobelprijs winnaar Oliver Williamson legt Rooymans uit dat de redenen hiervoor gevonden kunnen worden in de transactiekosten die op de markt hoger liggen dan binnen bedrijven. “Technologische ontwikkelingen zorgen ervoor dat de basis onder veel traditionele organisaties wegvalt. En dat zou zomaar ook kunnen gelden voor advocatenkantoren.” Rechtsfilosoof Hendrik Kaptein: “Af en toe vertoont uw columnist zich op de televisie, om een breder publiek wijs te maken in zaken van rechtspleging en al dat daarmee samenhangt. Zo kwam in Buitenhof van 23 september jl. de advocatuur aan de orde. Moszkowicz lag weer eens onder vuur en in gesprek met Amsterdams deken Kemper werd ook de balie in het algemeen tegen het licht gehouden. De uitkomst was niet altijd gunstig. Als gebruikelijk volgden complimenten voor ons kranig optreden, een stoet van klachten over advocaten en een enkele wanklank.” Een advocaat uit de Cariben blogt over zijn leven dat flink veranderde nadat zijn kantoor curator werd van de Curaçaose vestiging van de Amerikaanse

zakenbank die in september 2008 uitstel van betaling aanvroeg. “Tot dan was mijn leven overzichtelijk, mijn praktijk bestond uit een diversiteit aan ondernemings -en faillissementsrecht en zo één keer per week met de tweemotorige luchtvaartmaatschappij op en neer naar ons kantoor op Bonaire voor een rolzitting. Vier jaar later is de verscheidenheid aan zaken vervangen door één faillissement en de Divi Divi vluchten naar Bonaire hebben plaatsgemaakt voor intercontinentale KLM vluchten naar Amsterdam, New York, Londen en Hong Kong. Een leven uit koffers, in twaalf tijdszones, maar ook dat is het werk van een curator in de tropen…” Rechter Dory Reiling schrijft over bloggende rechters. “De discussie over sociale media en rechtspraak gaat over drie heel verschillende onderwerpen: (1) twitterende en facebookende juryleden, (2) gebruik van sociale media door gerechten, en (3) meer recent ook over bloggende, facebookende en twitterende rechters. Het is zaak die goed uit elkaar te houden. In Nederland mogen rechters meedoen in sociale media binnen de grenzen van de gedragscodes. In het Verenigd

Koninkrijk is het sinds augustus voor rechters verboden om bij hun uitingen te vermelden dat ze rechter zijn. ” Promotor duurzame rechtspleging Alexander de Savornin Lohman

blogt naar aanleiding van het Harense Facebook-feestje. “Er is een haat/ liefde-relatie tussen misdaad en samenleving. Misdaad heeft betekenis voor de samenleving. Een harde aanpak van criminelen is kortzichtig en een menselijk strafrecht getuigt van realiteitszin.” Lees verder op de site. Zozan Aslan, die in 1998 vanuit Turkije vluchtte, is derdejaars student rechten. Ze blogt over vooroordelen over ‘kaaskoppen en allochtonen’. “Is het echt waar dat advocatenkantoren liever een Jan aannemen dan een Ahmet? Ik ken mensen die dat beweren. Jan heeft niet alleen zijn diploma behaald, maar ook deelgenomen aan kantoorbezoeken, bestuurservaring opgedaan en wellicht in het buitenland gestudeerd. Inderdaad, het is niet altijd makkelijk om een stage of baan te vinden. Dat ervaar ik momenteel ook. Met alleen een diploma kom je niet ver: je moet je zo veel mogelijk onderscheiden van je concurrenten.”

AMBACHTELIJK GEMAAKTE TOGA’S VOOR: ADVOCAAT - GRIFFIER - RECHTER-PREDIKANT - HOOGLERAAR

Togamakerij G. J. Rhebergen Togaspecialisten sinds 1894 Amsterdam

WWW.TOGAMAKERIJRHEBERGEN.NL AMSTELDIJK 18E AMSTERDAM TEL. 020-6629514 06 41981758

nr. 11 – 2012

15

Whatever it takes! Elk project tijdig geleverd Ervaren juridisch vertalers Alle talen Vaste, scherpe tarieven Persoonlijk contact

JMS Tex jurid tser isch v e r t a a v ic e drs lbure J.M a .

beëd

Ste ur igd v erta ler

u

Mgr . C. Ve e 113 rma 1 KJ nlaa Vo l e n 58 T 0 nda 299 m -351 F 0 851 299 -351 E i 751 nfo @jm W w stex ww t .n l .j m s text .n l

Op JMS Textservice kunt u et zich bij ons altijd vertrouwen. U weet te juridische vertaling verzekerd van een correcte ijdstip wordt geleverd. Altijd, die op het afgesproken tijdstip k, al sinds 1997. Hoe onze want afspraak is afspraak, unt u lezen op www.jmstext.nl. klanten dit waarderen kunt nformatie of onze tarieven zijn Voor spoedopdrachten, informatie we altijd bereikbaar. Bel 0299 351 851 en binnen een pe offerte. uur doen we u een scherpe

Kijk op juridischebrochure.nl voor meer info

Uw deadline, onze zorg!

is al meer dan 30 jaar gevestigd in Echt. Mr. H.G.M. Hilkens is specialist letselschade en als zodanig aangesloten bij de LSA. Daarnaast voert het kantoor een algemene rechtspraktijk met bijzondere aandacht voor het personen- en familierecht en het arbeidsrecht. Binnen ons kantoor is ruimte voor een

ervaren advocaat/medewerker (m/v) met bij voorkeur een eigen praktijk/netwerk, die op basis van kostendeling tot ons kantoor wil toetreden. Overname van het kantoor in de toekomst behoort tot de mogelijkheden. Belangstelling? Dan verzoeken wij u uw schriftelijke sollicitatie te richten aan: [email protected] Voor meer informatie: Y. Franssen, telefoon 0475 – 48 50 80

www.hilkens.nl/www.specialistletselschade.nl

Column

Recht als redder van de westerse wereld R

echt gaat er over of het roepen van ‘mierenneuker’

Investeringen worden alleen gedaan als je weet dat je ei-

door

naar een agent in Enschede beledigend is of niet (HR

gendomsrechten gerespecteerd worden. De rule of law

Rieme-Jan

8 mei 2012, BV 9188). Recht ziet er op of de takken van de

is in het Westen sterker dan elders, omdat rechtsregels

Tjittes

Japanse kers die over buurmans Gamma-schutting han-

hier meer gecodificeerd zijn, de rechtsbeoefenaars meer

gen, moeten worden verwijderd. Maar het recht, en vooral

gespecialiseerd zijn en de rule of law geïnstitutionali-

de gebondenheid van de overheid aan het recht (de rule of

seerd is. Voor de rule of law maakt het niet uit dat die

law, waaronder ook de erkenning van eigendomsrechten

eerst gebaseerd was op de soevereiniteit van een God-

en naleving van contracten), gaat ook dieper.

heid en later op de soevereiniteit van de democratie.

Volgens de Britse historicus Niall Ferguson (Civilization, The West and the Rest, 2011), in Nederland beter bekend

Buitenbeentje China

als de man van Hirsi Ali, is de rule of law een van de ele-

China, de sterkste economie van de wereld, is in dat op-

menten die vanaf 1500 de suprematie van de westerse

zicht een beetje een buitenbeentje. In China bestaat de

wereld met zich heeft gebracht. Andere succeselemen-

rule of law formeel niet. De Communistische Partij

ten van het Westen zijn door andere beschavingen met

staat, evenals eerder de keizer, boven de wet. Maar uit

succes overgenomen en daarom gaat de rest van de wereld nu harder dan het Westen. Chinezen hebben kapitalisme. Iraniërs hebben wetenschap. Russen hebben democratie. Afrikanen krijgen langzamerhand moderne geneeskunde. In Turkije is er een consumptiemaatschappij. Maar het Westen heeft

De rule of law als succesvol exportproduct van de westerse wereld blijkt een drijvende kracht te zijn achter de groei van de wereldeconomie elders

nog steeds de voordelen van instituties en de rule of law. In China is er geen competitie in de politiek. In Iran is er geen vrijheid van meningsuiting. In Latijns-Amerika en

eigenbelang zal de Chinese overheid niet tot enige natio-

Rusland is de rule of law twijfelachtig.

nalisatie overgaan en het vertrouwen daarin is voldoende. Zelfs een vermeende rule of law is voldoende.

Het onderspit

De rule of law als succesvol exportproduct van de wes-

Waar het Westen op alle andere fronten het onderspit

terse wereld blijkt een drijvende kracht te zijn achter de

delft, vooral ten opzichte van het Verre Oosten, verklaren

groei van de wereldeconomie elders. De westerse we-

deze instituties mogelijk waarom het Westen als be-

reld zal aan zijn eigen succes ten onder gaan. Wij funge-

schaving nog niet ten onder is gegaan. Francis Fukuya-

ren binnenkort als een tableau vivant in het openlucht-

Prof. mr.

ma (The origins of political order, 2011, p. 247) ziet het

museum dat West-Europa heet.

Rieme-Jan

ook zo: “The emergence of the modern world, including

Tjittes is

the emergence of a capitalist economy, was broadly de-

advocaat en

pendent on the prior existence of a rule of law. The ab-

partner

sence of a strong rule of law is indeed one of the princi-

cassatie bij

pal reasons why poor countries can’t achieve higher rates of growth.”

BarentsKrans. Reageren? [email protected]

nr. 11 – 2012

17

Niets is

18

nr. 11 – 2012

Interview

vanzelfsprekend MIREILLE HILDEBRANDT OVER RECHT IN DE GEDIGITALISEERDE WERELD

Mogelijkheden scheppen én voorwaarden stellen. Dat is de rol die het recht moet spelen in onze gedigitaliseerde wereld, volgens rechtsfilosoof en hoogleraar ICT & rechtstaat Mireille Hildebrandt. Een gesprek over een complex onderzoeksgebied, waar Big Brother en Kafka regelmatig om de hoek komen kijken. door Miek Smilde foto’s Chantal Ariëns

I

n de hal van de faculteit voor natuurkunde, wiskunde en informatica van de Radboud Universiteit Nijmegen hangt een slinger van Foucault. Een gouden tol aan een meterslange draad slingert langzaam heen en weer en bewijst zo dat de aarde beweegt. Een opmerkelijke habitat voor een vrouw die ooit aan een studie antropologie begon, enige tijd in het verre buitenland verbleef, twee dochters grootbracht terwijl zij rechten studeerde en vervolgens rechtsfilosofisch promoveerde. “Ik verbaas mij niet snel als mensen heel anders tegen bepaalde fenomenen aankijken”, zegt Mireille Hildebrandt op haar werkkamer op de eerste verdieping van het moderne gebouw. “Dat is wat je leert in de culturele antropologie. Niets is vanzelfsprekend.”

Minder rigide Hildebrandt voelt zich als jurist allerminst ontheemd tussen de whizzkids die hier rondlopen. Briljante studenten die zich bezighouden met het ontwerpen en controleren van ingewikkelde computersystemen. De professor noemt het ‘een feest’

om deze jonge mensen les te geven. “Computerwetenschappers zijn minder rigide dan mensen soms denken. Als je software ontwikkelt, moet je anticiperen op wat een machine allemaal kan, hoe die ‘denkt’. Dat impliceert dat je zelf heel helder in stappen moet kunnen redeneren. De studenten proberen mij vaak vijf stappen voor te zijn, wat enorm stimulerend is, ook al zijn het in eerste instantie meestal vijf stappen de verkeerde kant op. Ik geef hen eerst een introductie op het recht en probeer met hen in gesprek te komen: wat is het verschil tussen een regel voor een jurist en een regel voor een computer? Ik laat hen hoofdstuk vijf van The concept of law van de rechtsfilosoof Hart lezen om het verschil tussen regulatieve en constitutieve regels uit te leggen. En ik stel voortdurend vragen. Wat is privacy bijvoorbeeld? Dat heb ik van Hans Nieuwenhuis geleerd, de Leidse emeritus hoogleraar privaatrecht. Hij gaf op Socratische manier les en vroeg net zo lang door totdat studenten hun veronderstellingen onder ogen zagen. Dat is waar je als docent naar streeft, dat mensen met wat minder vanzelfsprekendheden een collegezaal verlaten.”

nr. 11 – 2012

19

EXPLORE OUR WORLD

2QGHUQHPHQGHDGYRFDWHQʜVFDOLVWHQ en notarissen werken bij Norton Rose Het kantoor van Norton Rose is zowel in Nederland als wereldwijd groeiende. Op dit moment zijn wij ter uitbreiding van ons kantoor op zoek naar nieuwe medewerkers die graag een goede opleiding willen, verantwoordelijkheid durven te nemen en over grenzen heen durven te kijken.

Je kunt ook direct contact met ons opnemen via

Norton Rose is een internationaal kantoor met een sterk netwerk. Wij geven juridische adviezen aan toonaangevende internationale ondernemingen, ʗQDQFL­OHLQVWHOOLQJHQHQRYHUKHGHQ

Norton Rose LLP Rembrandt Toren Amstelplein 1 +$$PVWHUGDP

6RʗH6LPDR5HFUXLWHU 7HO  VRʗHVLPDR#QRUWRQURVHFRP

Interesse?

NR13392

Kijk voor meer informatie en onze vacatures op werkenbijnortonrose.nl

INTERVIEW

Hildebrandt probeert computerwetenschappers ervan te doordringen dat technologie raakt aan fundamentele juridische beginselen als de bescherming van de persoonlijke levenssfeer en het recht op gelijke behandeling. Andersom probeert ze juristen ervan te overtuigen dat technologie de werkelijkheid verandert en dus ook de juridische werkelijkheid. “Technologie beïnvloedt onze identiteit en de manier waarop de samenleving in elkaar steekt”, zegt ze. “Daar-

“ALS DOCENT STREEF JE ERNAAR DAT MENSEN MET WAT MINDER VANZELFSPREKENDHEDEN DE COLLEGEZAAL VERLATEN”

mee komt ook de rechtstaat in zicht. We moeten zicht krijgen op de verborgen complexiteit achter de beslissystemen die in toenemende mate onze toegang tot kennis, producten en diensten bepalen. De oppervlakte van de technologie wordt steeds gebruikersvriendelijker, denk aan interfaces waardoor je allemaal informatie krijgt aangeboden. Dat is prachtig. Maar wat daar achter schuil gaat en wie welke beslissingen neemt op basis van de informatie die deze systemen kunnen genereren, is ondoorzichtig. Dat raakt aan

Wie is Mireille Hildebrandt? Mireille Hildebrandt (1958) is universitair hoofddocent rechtstheorie aan de Erasmus School of Law in Rotterdam, senior onderzoeker bij het Center for Law Science Technology & Society van de Vrije Universiteit Brussel en hoogleraar Smart Environments, Data Protection and the Rule of Law aan het institute Computing and Information Sciences (iCIS) van de Radboud Universiteit Nijmegen. Ze combineert fundamenteel rechtsfilosofisch onderzoek met positiefrechtelijk onderzoek op het gebied van cybercrime, privacy, gegevensbescherming, intellectuele eigendomsrechten en internetvrijheid. Hildebrandt studeerde een blauwe maandag antropologie en daarna rechten aan de Open Universiteit en de Universiteit Leiden. Ze promoveerde in 2002 (cum laude) op het proefschrift Straf(begrip) en procesbeginsel en sprak in december 2011 haar oratie De rechtstaat in cyberspace? uit. Onlangs werd Hildebrandt voor vier jaar aangesteld als lid van de Raad van Advies van de Nederlandse Orde van Advocaten. In die rol zal ze zich vooral bezighouden met vragen rond de gevolgen van de inzet van nieuwe technologie voor de Orde. Hildebrandt woont samen en heeft twee dochters.

fundamentele rechtsvragen over privacy, het recht op gelijke behandeling, het recht op tegenspraak. Als je niet weet op grond waarvan je wordt beoordeeld, kun je je daar ook niet tegen verweren.”

Snuffelen in gegevensbestanden De focus in Hildebrandts onderzoek ligt bij de zogeheten profiling technologie, een vorm van kunstmatige intelligentie, waarbij uit een enorme hoeveelheid data via speciale, computationele technieken kennis wordt afgeleid. Die kennis bestaat uit patronen die alleen dankzij de rekenkracht en de statistische inferenties van computerprogramma’s zijn te herkennen. Op basis van die patronen kunnen conclusies worden getrokken over een persoon: wat iemands koopgedrag is, maar ook of hij bijvoorbeeld de kans loopt om een bepaalde ziekte te krijgen. De mogelijkheden om iemand te duiden op grond van de triljoenen gegevens in the cloud en op het net, zijn in principe eindeloos. Hildebrandt geeft het voorbeeld van een man die aan een bipolaire stoornis leed. Perioden van depressie wisselden af met perioden van manie. De man had zelf in een bepaald computerprogramma geregistreerd welke muziek hij beluisterde op welke momenten. Uit die gegevens bleek dat een depressieve fase zich al eerder aankondigde in zijn ‘muziekluistergedrag’. “Het is natuurlijk erg interessant als we op basis van dit soort programma’s kunnen voorspellen of iemand ziek wordt, of iemand vegetariër wordt of wil stoppen met roken”, legt Hildebrandt uit. “Maar dat soort informatie is geld waard en wordt verhandeld.” Probleem is dan wie van dit soort programma’s gebruik maken en hoe diep zij in bestaande gegevensbestanden mogen snuffelen. Stel dat je op basis van je surfgedrag op internet bijvoorbeeld geen hypotheek, geen verzekering of geen werk kunt krijgen, omdat algoritmische berekeningen een bepaald profiel hebben samengesteld met verhoogd risico op wanbetaling, ziekte of zwangerschap. Het zijn precies die vragen die Hildebrandt onder de aandacht wil brengen. “Informatietechnologie wordt ingezet om bepaalde doelen te bereiken en daar is niets mis mee. Maar op het moment dat die systemen een zo bepalende invloed hebben, moet je er wel eisen aan stellen, bijvoorbeeld op het gebied van privacybescherming. Browsers waarmee mensen het internet op gaan, zijn vaak zo ingericht dat de websites die worden bezocht allerlei gegevens kunnen opslaan, koppelen, doorzoeken en verkopen, zonder dat mensen daarvoor expliciet toestemming hebben gegeven. Vaak gebeurt dat ook door derde partijen, waarvan mensen zich al helemaal niet bewust zijn. De defaults in deze systemen (standaardinstellingen, red.) zijn met andere woorden niet ingericht om grondrechten te beschermen. Dat zou wel moeten gebeuren. Daarbij gaat het niet alleen om toestemming. Mensen moeten kunnen achterhalen met welke afgeleide kennisprofielen ze overeenkomen en vooral wat de gevolgen daarvan zijn. Iemand die geen hypotheek krijgt op grond van een met kunstmatige

nr. 11 – 2012

21

argumenten om te zeggen dat de manier waarop informatie wordt ontsloten in ieder geval auditable (controleerbaar) moet zijn. Dat staat trouwens ook met zoveel woorden in het nieuwe voorstel voor de EU Verordening gegevensbescherming.” Ook overheden die zich als informatiegestuurde overheid (iOverheid) ontplooien, zouden transparantie hoog in het vaandel moeten hebben, zegt Hildebrandt. “Ooit vond men dat een tenlastelegging waarmee je een verdachte voor de rechter brengt niet aan de verdachte zelf mocht worden gegeven, omdat hij zich dan zou kunnen verdedigen. Op grond van eenzelfde redenering zou de overheid bij fraudedetectiesystemen hun burgerprofielen geheim kunnen houden. Dat past niet in de rechtstaat.”

Recht en administratie

intelligentie verkregen profiel, moet daar zijn vinger achter kunnen krijgen en naar de rechter kunnen stappen als hij daarvan schade ondervindt of als sprake is van verboden discriminatie. Mensen moeten zicht krijgen op de manier waarop beslissingen worden genomen en dat moet ook controleerbaar zijn. Als een bedrijf als Google feitelijk beslist

“WIE OP GROND VAN EEN MET KUNSTMATIGE INTELLIGENTIE VERKREGEN PROFIEL GEEN HYPOTHEEK KRIJGT, MOET NAAR DE RECHTER KUNNEN STAPPEN”

wat onze toegang is tot kennis, moet transparant zijn op grond waarvan die kennis bijvoorbeeld wordt gepersonaliseerd. In mijn oratie heb ik gezegd dat de kunstmatige intelligentie van dit soort machtige zoekmachines eigenlijk open source zou moeten zijn, dus niet verscholen kan blijven achter het bedrijfsgeheim of het auteursrecht. Daar zal Google niet blij mee zijn, maar dat is niet het punt. Er zijn sterke

22

nr. 11 – 2012

Bij de uitleg van haar complexe onderzoeksveld maakt Hildebrandt een duidelijk onderscheid tussen recht en administratie. “Het recht biedt een zekere mate van speling”, zegt ze. “Recht impliceert altijd de mogelijkheid dat mensen de norm kunnen overtreden. Als dat niet meer kan, gaat het niet meer om recht, maar om administratie of discipline.” Technologische ontwikkelingen maken het steeds eenvoudiger om langs administratieve weg bepaald gedrag af te dwingen. Er bestaat bijvoorbeeld software die op basis van drie typen biometrische gedragsgegevens – het knipperen van de ogen, de verwijding van de pupillen en gapen – kan voorspellen of iemand gevaarlijk rijgedrag gaat vertonen. Stel dat je dat inbouwt in een slimme auto. Stapt iemand te moe in een auto en knippert hij te vaak met zijn ogen, dan kun je daar nog steeds verschillende gevolgen aan verbinden. Er kan een waarschuwing op zijn navigator verschijnen, de auto kan uit zichzelf gas terug nemen of de auto stopt ermee (na een waarschuwing). “Juristen moeten beseffen dat technologie kan uitnodigen tot bepaald gedrag, maar het ook kan afdwingen. Als iedereen wordt gedwongen zich aan de regels te houden, heb je geen recht meer. Ik zeg niet dat het nooit verstandig is om gedrag af te dwingen, bijvoorbeeld als het gaat om het vergroten van de veiligheid in het verkeer. Maar dan is het van groot belang dat het de democratische wetgever is die bepaalt welk gedrag al dan niet technologisch wordt afgedwongen en niet een bedrijf bijvoorbeeld.”

Big Brother en Het Proces Terug naar de overheid. Want in tegenstelling tot een aantal jaar geleden, is ook de overheid zich op dit moment aan het voorbereiden op het vernetwerken, verrijken en profileren van gegevens. Hildebrandt noemt dit “zorgwekkend”. Ze legt uit dat door het enthousiasme waarmee de overheid allerlei systemen aan elkaar koppelt het principe van doelbinding op de helling komt te staan. “Als je binnen de rechtstaat gegevens inzamelt voor een bepaald doel mag je ze in beginsel niet gebruiken voor andere doelen”, zegt ze. Dat hangt samen met het legaliteitsbeginsel: overheden handelen op basis van bevoegdheden die de democratische

Als advocaat bij Pels Rijcken sta je regelmatig in de rechtszaal. Procederen, pleiten... het echte werk. Dat vraagt om passie, overtuiging en vooral vakmanschap. En als je ergens het juridische vak tot in je vingertoppen leert beheersen, dan is het bij Pels Rijcken. Dat zeggen wij, dat zegt de branche. Maar natuurlijk moet je dit zelf ervaren. Laten we snel kennis maken. Tijdens een zitting, masterclass of student-stage. Ga naar www.pelsrijcken.nl/jongemeesters of scan de QR-code. Tot zo. Pels Rijcken Bron van inzicht

Alle vakmanschap op het gebied van ICT in huis. Lexxyn Groep bundelt de krachten van ICT-bedrijven die zich specifiek richten op de juridische sector. Met vaksoftware als FORTUNA, CClaw en BigHand, maar ook met cloud computing, kantoorautomatisering, document management, webdiensten en telefonie.

Vakmanschap begint hier: 088 - 002 84 00. Maak een afspraak met onze specialisten of kijk op:

www.lexxyn.nl

“Ik wil niet met IT bezig zijn. Het moet functioneren.” Spraakverwerking

uw werkplek ons specialisme alles voor elkaar Document management

T 088 002 84 82 www.ict-concept.nl

Documentbeveiliging Amersfoort Amsterdam Eindhoven Joure Oosterhout Rotterdam

Meesterlijk gestructureerd! www.dflow.nl

INTERVIEW

wetgever heeft toegekend en ingeperkt. Dat maakt het voor burgers inzichtelijk wat ze van de overheid kunnen verwachten. “Profiling lokt gemakkelijk het omgekeerde uit, namelijk het verzamelen en koppelen van gegevens uit heel verschillende contexten, bijvoorbeeld in het kader van fraudedetectie. Hier komen Orwells Big Brother en Kafka’s Proces samen. In Kafka’s wereld kunnen gegevens die zijn opgeslagen in allerhande private en publieke databestanden op enig moment worden gekoppeld worden met andere gegevens. De afgeleide kennis die daaruit wordt ‘gemijnd’ kan tegen je worden gebruikt. Bedrijven zijn niet echt geïnteresseerd in Mireille Hildebrandt als uniek persoon, maar bijvoorbeeld in mijn koopgedrag. De overheid is daarentegen wel geïnteresseerd in unieke identificatie. De overheid wil controleren of uitkeringen aan de juiste persoon worden toegekend, de belastingaangifte controleren, noem maar op. De overheid heeft er met andere woorden belang bij te weten wie wat waar en wanneer doet. En als je dat belang gaat koppelen aan dit soort profielen slaat de schrik mij om het hart.” Hildebrandt noemt het voorbeeld van twee AOW’ers die samenwonen, maar officieel op twee adressen staan ingeschreven. Op basis van de gegevens over hun waterverbruik kan de Sociale Verzekeringsbank nader onderzoek doen. “In beginsel is hier niets op tegen, want we hebben met elkaar afgesproken dat we moeten toezien op het voorkomen van misbruik van de AOW. Mijn probleem is echter dat mensen niet kunnen overzien waar de overheid allemaal in kan kijken en hoe ze door geautomatiseerde detectiesystemen worden ‘uitgelezen’. Dat kan een Kafkaeske ervaring worden. Bovendien neigt zo’n controle natuurlijk wel een beetje naar een totalitair systeem, een Big Brother. Ik ben geen doemdenker en ik geloof niet dat de overheid te kwader trouw is bij het verwerken van onze persoonsgegevens, maar het uitgangspunt van de rechtstaat is dat de burger beschermd wordt en dat de overheid transparant is. Het gebruik van dit soort technieken zet die verhouding op zijn kop. Willen wij wonen in een wereld waarin op allerlei manieren steeds in de gaten wordt gehouden of je de boel niet zit te flessen? Daarover moet de discussie wel gaan.”

Software met rechtspersoonlijkheid Juristen hebben daarbij een speciale taak, vindt Hildebrandt. Zoals de antropologie inzicht geeft in de informele structuren van een samenleving, zo legt het recht immers de formele structuren bloot. “Het recht heeft rechtsgevolgen en die kunnen keihard zijn: iemand wordt naar de gevangenis gestuurd, iemand gaat failliet. Tegelijk bepaalt het recht wanneer die rechtsgevolgen zich voordoen en wie daarover beslist. Het recht is daarmee zowel instrumenteel als rechtsbeschermend. Het creëert de mogelijkheid om te straffen én de voorwaarden waaronder dat mag. Deze rol moet het recht ook spelen in onze gedigitaliseerde wereld. Mogelijkheden scheppen én voorwaarden stellen.”

Dat levert allemaal nieuwe rechtsvragen op, voor de rechtsfilosofie, maar ook voor de rechtspraktijk. “We moeten het veel meer hebben over de gevolgen die technologie kan hebben”, benadrukt Hildebrandt. “Het interessante van zogenaamde ‘slimme’ technologie is dat die redelijk onvoorspelbaar is. Technieken als machinaal leren maken het mogelijk dat computersystemen zelf nieuwe oplossingen ‘bedenken’ op basis van de feedback die ze krijgen. Je investeert in die technologie omdat die oplossingen genereert die je zelf niet had kunnen bedenken. De vraag is echter wie er dan aansprakelijk is voor de eventuele schade die eruit voortkomt. Is dat de producent, de verkoper, de gebruiker, de ontwerper? Stel je voor dat we productaansprakelijkheid voor dit soort slimme software gaan afspreken. Dan kan het zijn dat niemand ze meer in de markt durft te zetten. De vraag is of je zulke risico’s überhaupt kunt verzekeren.”

“WE MOETEN NADENKEN OVER DE RECHTSSUBJECTIVITEIT VAN MACHINES”

Een nog grotere uitdaging ligt bij de potentiële rechtspersoonlijkheid van kunstmatige agenten (softwareprogramma’s). Hildebrandt sluit niet uit dat het ooit zover komt. “Softwareprogramma’s zullen een zekere autonomie gaan ontwikkelen, daarvan ben ik overtuigd. In theorie zouden ze dan ook aansprakelijk gesteld kunnen worden. We moeten met andere woorden nadenken over de rechtssubjectiviteit van machines. Vaak wordt geredeneerd dat de mens een rechtssubject is en dat de rechtspersoonlijkheid van stichtingen, verenigingen en bedrijven daarvan is afgeleid. Maar misschien is het beter om te zeggen dat het objectieve recht bepaalt wie of wat er rechtspersoonlijkheid heeft en dat verandert voortdurend. Vrouwen en slaven hadden vroeger geen rechtspersoonlijkheid. Er is een tijd geweest dat dieren strafrechtelijk aansprakelijk werden gesteld. Rechtssubjectiviteit is dus geen natuurlijke eigenschap van mensen, maar een kunstmatige constructie. Wat overigens niet betekent dat het niet echt is. An artificial lake is not an imaginary lake, scheef de Amerikaanse filosoof John Dewey in een artikel over rechtssubjectiviteit. Zo is het ook met een computersysteem dat zich gedraagt als een agent en in mijn opdracht aankopen doet. Vanaf het moment dat een systeem zelfstandig beslissingen neemt die ik niet meer in voldoende detail kan overzien, kan het nuttig zijn om zulke systemen bijvoorbeeld te certificeren en de mogelijkheid te openen van civiele aansprakelijkheid. Ik zeg niet dat het moet. Maar we moeten er wel over nadenken.”

nr. 11 – 2012

25

SPARKSTUDIO/SHUTTERSTOCK.COM

Niet

26

MEDIATION EN RECHTSPRAAK: DE STAND VAN ZAKEN nr. 11 – 2012

Mediation

voor watjes Het heeft jaren geduurd, maar nu lijkt mediation zich een vaste positie in het Nederlandse rechtssysteem te verwerven. Nog steeds wordt maar één procent van de in aanmerking komende rechtszaken opgelost via mediation, maar de voorstanders zijn onvermoeibaar. Mediation werkt. Niet alleen in het familierecht, maar ook in strafzaken en faillissementen. door Henriette van Wermeskerken

“T

oen ik nog advocaat was trad ik eens op voor een grote Nederlandse verzekeraar. Op de zitting, in Londen, beval de rechter partijen aan om te proberen er via mediation uit te komen. Nu hadden we al van alles geprobeerd in het voortraject, maar de druk van de rechter was zwaar. Dus we vonden dat we eraan moesten geloven. Opnieuw vlogen we naar Londen, naar een mediator die tevens barrister was. Daar werd de zaak binnen een dag opgelost, tot grote tevredenheid van alle partijen en hun advocaten. Dit voorval opende mij de ogen”, vertelt Bart Neervoort, die na dertig jaar advocatuur zijn toga aan de wilgen hing. Nu legt hij zich helemaal op mediation toe. Hij volgde zijn opleiding tot mediator begin deze eeuw in Londen, het internationale zakencentrum waar mediation een grotere vlucht heeft genomen dan in Nederland. Waarom lijkt de tijd er nu ook in Nederland rijp voor? “De zakelijke cliënt is mondiger geworden en als hij ook internationaal opereert heeft hij met mediation te maken in het buitenland. In de Angelsaksische wereld is het de afgelopen vijftien jaar enorm toegenomen. Advocatenkantoren hadden vroeger een afdeling Litigation, nu heet dat Dispute Resolution.” Een andere factor volgens Neervoort: advocaten zijn minder sceptisch dan voorheen, omdat ze het succes van de methode beginnen te zien. Verder zijn er steeds meer gespecialiseerde mediators, en daar heeft de markt behoefte aan. “Toch vinden veel advocaten mediation nog steeds iets voor watjes.”

Zelfredzaamheid “Wat is nu vijftien jaar?”, zegt Nicolien Verkleij, senior rechter in Den Haag en voorzitter van de Expertgroep Maatwerk Conflictoplossing (zie kader op pagina 28). “Zo lang zijn we er ongeveer mee bezig. De rechtspraak bestaat al tweehonderd jaar. Ik ben optimistisch gestemd. De meeste mensen vinden het plezierig om hun eigen problemen op te lossen. Mediation is in wezen niets anders dan een goed gesprek, onder leiding van een derde, en dat is wat verstandige mensen doen als er een probleem is. Ook in het zakenleven.” Verkleij ziet onbekendheid met het fenomeen als een factor voor de langzame opkomst van mediation. “Wel zijn steeds meer mediationvaardigheden de zittingszaal binnengekomen, zoals veel vragen stellen, positief herformuleren, kijken naar waar het partijen nu werkelijk om gaat.” Volgens Verkleij zijn advocaten nog vaak geneigd het gevecht aan te gaan. “Helaas zie ik dat niet alle advocaten in staat zijn de werkelijke belangen van hun cliënt te achterhalen, het conflict te de-escaleren en de beste oplossingsmethode voor hun cliënt na te streven. Conflictdiagnose en mediation zouden in de opleiding voor advocaten, zowel in de initiële als de permanente educatie, een vaste rol moeten hebben. Voor rechters is dat al het geval.” Advocaten zijn traditioneel vooral getraind in het bedenken van argumenten. Dat biedt niet altijd de beste weg naar een oplossing. En wat te denken van het financiële aspect? Voor sommigen betekent ADR eerder Alarming Drop in Revenue-

nr. 11 – 2012

27

dan Alternative Dispute Resolution. Hoe sneller het proces verloopt, hoe minder uren werk. Voor advocaten die zelf (ook) als mediator optreden geldt dat het uurtarief vaak lager is. Bovendien is leverage, het hefboomeffect op het winstaandeel van partners door het werk van junioren, moeilijk denkbaar bij mediation. Het vak is erg persoonsgebonden. Jolien Boeding-Polée, sinds zes jaar mediationfunctionaris bij de Rechtbank Amsterdam, denkt dat mediation langzaam van de grond komt omdat het een bepaalde houding van de deelnemers vraagt: zelfredzaamheid, het willen nemen van verantwoordelijkheid. “Als je niet inziet dat je zelf ook onderdeel van het probleem bent en als je niet wilt meewerken aan een oplossing, dan werkt mediation niet. Men vindt soms dat men vooral rechten heeft, en weinig plichten. En ook dat een ander, zoals de overheid, de

problemen maar moet oplossen. De laatste tijd zie ik vaker initiatieven waar de verantwoordelijkheid juist weer bij burgers komt te liggen.”

Oproepbaar In het familierecht is mediation het meest ingeburgerd. Ook van de zaken die binnen de rechtbank naar mediation worden verwezen is een groot deel familierecht. In Amsterdam gaat het om ruim de helft van het aantal verwijzingen, vertelt Boeding-Polée. “Een deel daarvan komt in een mediationtraject terecht via een schriftelijk aanbod dat mensen krijgen als ze een verzoekschrift, tot echtscheiding of een omgangsregeling bijvoorbeeld, indienen. Als de andere partij het formulier niet indient nemen wij zelf contact met die partij op. Dat leidt tot geslaagde mediations, zelfs als men-

MEDIATION KAN ZOWEL VOOR ALS

Mediation naast Rechtspraak In 2000 werd het Landelijk Bureau Mediation naast

NA DE FAILLISSEMENTSUITSPRAAK

Rechtspraak opgericht. Daarmee kwam een eind aan een

PLAATSVINDEN

pioniersfase, waarin in mediation geïnteresseerde rechters partijen op de mogelijkheid van mediation wezen als daar aanleiding voor was. Het Landelijk Bureau bestond tien jaar, onder de bezielende leiding van (inmiddels oud-)rechter en mediator Machteld Pel. Sinds 2007 hebben alle rechtbanken en gerechtshoven een verwijsvoorziening voor mediation – een of meer mediationfunctionarissen – in huis. In 2010 is een aantal taken van het Landelijk Bureau overgenomen door de Expertgroep Maatwerk Conflictoplossing. De Expertgroep bestaat uit rechters en raadsheren, onder voorzitterschap van Nicolien Verkleij, senior rechter in de Rechtbank Den Haag, NMI-mediator en trainer. Twee parttime stafmedewerkers, ondergebracht bij de Raad voor de Rechtspraak, ondersteunen de Expertgroep. Het woord ‘mediation’ komt in de naam van de Expertgroep niet voor. Verkleij: “Wij ondersteunen de verwijsvoorzieningen voor mediation, maar we zien onze taak ruimer. Het gaat om twee vragen: welk soort conflict is er, en welke methode van conflictoplossing past daar het beste bij? Wij streven procedurele rechtvaardigheid na. Daarmee bedoel ik dat als mensen een rechtvaardige behandeling ervaren, zij de uit-

sen al eerder in mediation zijn geweest. Een andere weg is via de zitting, waar de rechter mediation kan voorstellen.” Boeding-Polée is als mediationfunctionaris altijd oproepbaar. Stelt de rechter mediation voor, dan komt zij direct naar de zittingszaal en neemt de mensen met hun advocaten mee naar de mediationkamer, om uitleg te geven en het proces in gang te zetten. “Wij zijn er verantwoordelijk voor dat de mediation zo goed mogelijk van start gaat. Ook doen we desgewenst een voorstel voor een mediator. Meestal geef ik partijen dan vijf namen, waaruit zij er ieder drie kiezen. Soms neemt de rechter al een begin van een beslissing, en werken partijen dat in mediation nader uit. Dat blijkt goed te werken. Als partijen volledige overeenstemming bereiken neemt de rechtbank die overeenkomst op in de beschikking en dan is de zaak daarmee afgedaan. Lukt dat niet, of komen ze tot deelafspraken, dan wordt de zitting voortgezet. Onze rechtbank verwijst per jaar in totaal zo’n 275 zaken naar mediation.”

komst van een procedure beter accepteren. Bewaak de balans tussen partijen, zorg dat ze zich echt gehoord weten.

Faillissementen

Dat bevordert het maatschappelijke vertrouwen in de recht-

De afgelopen jaren is her en der in het land geëxperimenteerd met mediation, maar het succes stond of viel vaak met de actieve betrokkenheid van een paar enthousiaste trekkers van zo’n project. Nu is de tijd rijp voor meer gestructureerde pilots, afgesloten met een wetenschappelijk verantwoorde evaluatie, zodat de opgedane kennis en expertise bewaard blijft en elders kan worden gebruikt. In Amsterdam loopt sinds deze zomer een pilot mediation in faillissementen, een idee van mediator Bart Neervoort en

spraak. Rechters kunnen in samenspraak met partijen verwijzen naar mediation of zaken schikken en soms is gewoon een uitspraak nodig. We willen niemand mediation opdringen. Interessant om te zien is dat in de loop van de jaren steeds meer mediationaspecten de zittingszaal zijn binnengekomen, of het nu zo wordt genoemd of niet. Belangen worden belangrijker dan standpunten.”

28

nr. 11 – 2012

www.kienhuishoving.nl

Tijd voor een andere baan?

Schaatsen met je kinderen op de ijsbaan in Enschede - Yvonne Nijhuis (advocaat bij KienhuisHoving)

QUA WERK VERANDERT ER WEINIG. ONZE GROEIPOTENTIE GEEFT SPECIALISTEN ALLE RUIMTE.

ENSCHEDE - OLDENZAAL

PANTHEON 25 POSTBUS 109 7500 AC ENSCHEDE TEL. (053) 480 42 00

Go East!

PG Penn-te Strake: grotere rol voor mediation in strafrecht Mediation verdient een grotere plaats in het strafrecht, zei

zwaardere delicten dejuridiseren niet mogelijk acht, sluit

Annemarie Penn-te Strake, lid van het College van procu-

zij niet uit dat mediation daar parallel aan het strafproces

“XXX XX oktober XXX” het eerste exemreurs-generaal, toen zij begin

gaat lopen. “Mediation geeft inspiratie en hoop”, zei Penn-

plaar in ontvangst nam van Mediation in strafzaken door

te Strake. “Het zou prachtig zijn als mediation de recidive

Janny Dierx e.a. De auteurs brengen in kaart wat er in

zou terugbrengen.”

andere landen gebeurt op dit gebied en bepleiten een goed

Na de aanbieding van het boek vond een discussie plaats

doordachte en stevige mediationpraktijk in de Nederlandse

onder leiding van hoogleraar rechtssociologie Dorien

strafrechtspleging. Het is het eerste handboek over dit

Pessers (Vrije Universiteit). De panelleden, onder wie een

onderwerp in Nederland. Penn-te Strake ziet mogelijkhe-

vertegenwoordiger van de reclassering en twee advocaten,

den voor een ruimere inzet van mediation. Hoewel zij bij

toonden zich voorstander van mediation in het strafrecht.

rechter-commissaris Christine Degenaar. Er is een protocol opgesteld, de curatoren werden geïnformeerd en BoedingPolée zocht een groepje mediators met de juiste ervaring in faillissementen. Dit heeft ertoe geleid dat er nu elf verwijzingen zijn geweest, waarvan er vier zijn afgerond, allemaal geslaagd. Mediation kan zowel voor als na de faillissementsuitspraak plaatsvinden. Partijen zijn de schuldeisers en degene wiens faillissement is aangevraagd of de curator. Boeding-Polée geeft een voorbeeld: “Een bedrijf met drie eigenaren kreeg door de economische crisis steeds minder te doen. De drie eigenaren begonnen ieder eigen activiteiten en raakten met elkaar in conflict over klanten, afzetgebieden en vorderingen. Twee van hen vroegen het faillissement van de derde aan. De rechter stelde mediation voor: was het niet verstandiger, ook gezien de belangen voor de toekomst, om de

oorspronkelijke onderneming onder leiding van een kundige mediator samen te ontvlechten? De eigenaren waren kwaad op elkaar, maar zagen het belang hiervan omdat ze ieder op hun eigen weg verder wilden. Ze wilden een snelle en definitieve oplossing voor hun conflicten. Binnen een week zaten ze bij de mediator. De mediator maakt onderscheid tussen de emotionele en inhoudelijke aspecten en helpt de blocking issues te vinden.Vaak is men er in dit soort zaken na twee of drie bijeenkomsten uit.” Mediation wordt ook ingezet ná de faillissementsuitspraak, voor conflicten die de curator met diverse betrokkenen onder wie de failliet kan krijgen. “Er zijn verschillende zaken, ook al voordat deze pilot van start ging, die volledig via mediation zijn afgewikkeld, tot en met het akkoord”, zegt Boeding-Polée. “Daarvoor heeft de curator toestemming van de rechter-commissaris nodig. De rechter toetst de overeenkomst tussen de curator en de schuldeisers.” De pilot zal naar verwachting een jaar lopen, totdat er zo’n twintig zaken zijn behandeld. Elke afgesloten zaak wordt anoniem beschreven en geëvalueerd. Boeding-Polée: “In deze beginfase is het vooral belangrijk dat zichtbaar wordt dat mediation ook in faillissementen goed werkt.”

Strafzaken Vorig jaar liep bij de Amsterdamse rechtbank een succesvolle pilot mediation in strafzaken. In 26 zaken stemden beide partijen in met een mediationtraject. Dit project was aanleiding voor het Landelijk Overleg Voorzitters Strafsectoren om, in samenwerking met het Openbaar Ministerie, vervolgprojecten in vijf arrondissementen, waaronder Amsterdam, te initiëren. De Raad voor de rechtspraak en het Parket-Generaal hebben zich hierachter geschaard. Anne Martien van der Does, senior rechter in Amsterdam, lid van de Expertgroep Maatwerk Conflictoplossing en coordinator van de pilots: ”Toen mediation naast rechtspraak eind jaren negentig van start ging is er bewust voor gekozen het strafrecht erbuiten te laten. Men zag problemen rond de

30

nr. 11 – 2012

MEDIATION

vertrouwelijkheid, was bang voor secundaire victimisatie van het slachtoffer en wist niet hoe mediation te rijmen was met de taak van de maatschappij om verdachten te vervolgen en te berechten. Maar toen de verwijsvoorziening tien jaar bestond was de tijd er rijp voor. Onder meer Geert Corstens, president van de Hoge Raad, toonde zich toen een voorstander. Sinds januari van dit jaar is het Openbaar Ministerie wettelijk verplicht, door art. 51h Strafvordering, om herstelbemiddeling te bevorderen.”

“HET SLACHTOFFER MOET VOLKOMEN VRIJ ZIJN OM AL DAN NIET MEE TE WERKEN”

Mediation kan in beginsel in elke soort strafzaak plaatsvinden, mits de verdachte niet ontkent. Ook bij ernstige delicten en zelfs met gedetineerde verdachten. In Amsterdam gebeurt dat ook. De mediators – een geselecteerde groep mediators, die nog een extra opleiding hebben gevolgd – spreken eerst met verdachte en slachtoffer afzonderlijk (caucus), aan de hand van gestructureerde vragen. De vrijwilligheid van zowel verdachte als slachtoffer staat voorop. De uitkomsten van de mediation worden meegenomen in het strafproces. In de pilot van vorig jaar bleek dat in 70 procent van de strafzaken na geslaagde mediations geen straf werd opgelegd. De zaak werd al dan niet voorwaardelijk geseponeerd. Of, als er wel een zitting kwam, werd de verdachte bijvoorbeeld schuldig verklaard zonder strafoplegging. Boeding-Polée: “In de eerste pilot ging het vooral om de vraag: wat is het effect van mediation op het vervolg in de strafprocedure? Want in beginsel ging de strafzaak door. In de volgende pilot gaan we ook kijken wat een tweede beoordeling door het OM, na de mediation, voor effect heeft. Naar verwachting zal het OM veel zaken kunnen afdoen via een sepot, al dan niet voorwaardelijk. Maar de mogelijkheid van strafvervolging blijft naast mediation bestaan, daarom is mediation ook geschikt voor ernstiger delicten.”

Vrijwilligheid Er zijn ook kritische geluiden. Wordt er niet te veel druk uitgeoefend op het slachtoffer om mee te werken? In hoeverre is de medewerking van een verdachte vrijwillig, gezien de gevolgen voor de strafzaak? Hoe is inbreng van de resultaten in het strafproces te rijmen met de vertrouwelijkheid, die eigen aan mediation is? Van der Does stelt dat juist in de vervolgpilots onderzocht wordt hoe het slachtoffer het best benaderd kan worden om de vrijwilligheid te waarborgen. “Het slachtoffer moet volkomen vrij zijn om al dan niet mee te werken, zonder dat te hoeven motiveren. De vrijwilligheid bij de verdachte moet op soortgelijke manier worden gewaarborgd. Een verdachte kan nooit kiezen tussen mediation of strafvervolging. Het Openbaar Ministerie blijft degene die beslist over vervolging.” Van vertrouwelijkheid kunnen beide partijen zoals in elke mediation verzekerd zijn, aldus Van der Does, omdat geheimhouding aan het begin wordt afgesproken en de uitkomst van de mediation, via de vaststellingsovereenkomst, pas aan het strafdossier wordt toegevoegd als beide partijen daarmee instemmen. Van der Does verwacht dat de vervolgpilots in meerdere arrondissementen volgend jaar van start kunnen gaan en in de eerste helft van 2014 worden geëvalueerd door een wetenschappelijk onderzoeksinstituut.

Sinaasappel Partijen kunnen in mediation allebei veel winnen en mediation is toepasbaar in meerdere rechtsgebieden. Dat besef dringt steeds meer door in brede kring. De essentie, en daarmee het nut, van mediation wordt mooi geïllustreerd met het verhaal van de sinaasappel, een bekend voorbeeld dat mediator Neervoort ook op zijn website gebruikt. “Twee kinderen vechten om een sinaasappel. Wat blijkt: het ene kind wil de sinaasappel hebben om het vruchtvlees op te eten, het andere kind wil de schil hebben om een ‘gebit’ van te snijden. Hun standpunten staan lijnrecht tegenover elkaar, maar hun achterliggende belangen zijn volmaakt verenigbaar. Naar díe oplossing voor een geschil zoek je met mediation.”

Wij spraken met, v.l.n.r.: ä-ROLHQ%RHGLQJ3RO«HPHGLDWLRQIXQFWLRQDULV 5HFKWEDQN$PVWHUGDP ä$QQH0DUWLHQYDQGHU'RHVVHQLRUUHFKWHU 5HFKWEDQN$PVWHUGDP ä%DUW1HHUYRRUWPHGLDWRUDUELWHUHQELQGHQG DGYLVHXU ä1LFROLHQ9HUNOHLMVHQLRUUHFKWHU5HFKWEDQN 'HQ+DDJHQYRRU]LWWHU([SHUWJURHS0DDWZHUN &RQćLFWRSORVVLQJ

nr. 11 – 2012

31

Vergeet niet je stap te maken! DPA Legal voor Advocaten en Bedrijfsjuristen $IHQWRHYDQEDDQYHUZLVVHOHQPDDNWJHOXNNLJHU9DQWLMGWRWWLMGHHQQLHXZHRPJHYLQJPHWQLHXZHZHUN]DDPKHGHQJHHƮ aanzienlijk meer voldoening en zelfvertrouwen. Inkomen en beroepsstatus nemen bovendien aantoonbaar toe. DPA Legal helpt jou je juridische carrière vorm te geven. Wij kennen het juridische landschap als geen ander en kunnen jouw wensen en EHKRHƮHQLQYHUVFKLOOHQGHIDVHQYDQMHOHYHQFRQFUHHWLQNDDUWbrengen. Overstappen binnen de advocatuur, naar het bedrijfsleven of juist weer terug naar de advocatuur? Zoveel juristen en bedrijven; zoveel wensen. Per individu en per levensfase YHUDQGHUWGHEHKRHƮHQDDUZHUN Om die EHKRHƮH te vervullen is meer nodig dan een simpele match tussen een CV en een vacature. Door onze aanpak, kennis, ervaring en ons uitgebreide netwerk kunnen we nét iets verder kijken en een stapje verder gaan. En dat werkt in het voordeel van onze kandidaten én opdrachtgevers. Neem contact met ons op voor nadere informatie of een oriënterend gesprek. We vertellen je graag meer over onze aanpak.

Als zelfstandige business unit van DPA Group richt DPA Legal zich op de arbeidsmarkt voor juristen met minimaal vier jaar relevante ervaring opgedaan in het bedrijfsleven of de advocatuur. We vervullen tijdelijke en vaste posities voor de advocatuur en in het bedrijfsleven. DPA Legal Parklaan 48 1405 Bussum T +31 (0)35 625 05 05 [email protected] www.dpalegal.nl

34 NIEUWS

39 COLUMN GROEINU! BEZIELING VANUIT INNERLIJKE STILTE 41 NOMINATIES GOUDEN TOGA, BEF & SLEUTEL 46 RONDETAFEL BEDRIJFSJURISTEN 54 JONGEBALIEPAGINA’S FOTO’S EN BALIEBINK 56 BEDRIJFSJURISTENKATERN IK EN MIJN BEDRIJFSJURIST, COLUMNS, NIEUWS, INHOUSE

ä NIEUWE HOLLA APP ä KIENHUISHOVING ONDER ÉÉN DAK ä DAMSTÉ START ADVOCOEUR ä APP VOOR DE ORDE ä ARBEIDSTHERMOMETER: ALEXANDER VAN HUSSEN (BRUNEL) ä DIRKZWAGER WERKT MET BIGHAND ä PERSONALIA vacatures november 2012 ARAG BAKER & MCKENZIE BANNING BOEKEL DE NERÉE BRUNEL NEDERLAND DPA LEGAL EKELMANS & MEIJER ADVOCATEN HILKENS ADVOCATEN HOLLA ADVOCATEN KIENHUISHOVING ADVOCATEN EN NOTARISSEN LINKLATERS LLP LOYENS & LOEFF NORTON ROSE LLP NYSINGH ADVOCATEN-NOTARISSEN ONDERNEMENDE JURISTEN PELS RIJCKEN & DROOGLEEVER FORTUIJN PLOUM LODDER PRINCEN ROBERT WALTERS SPIGT LITIGATORS USG JURISTEN VOXIUS

nr. 11 – 2012

58 36 COVER 2 COVER 3 60 32 68 16 14 29 4 52 20 38 44-45 23 65 57 8 81 COVER 4

33

Beter werk Een broodje eten via de Holla app

Snellere spraakverwerking voor Dirkzwager

olla Advocaten heeft voor haar cliënten, relaties en geïnteresseerden de Holla app ontwikkeld. Via deze app heeft men met één klik op de knop alle gegevens van zijn of haar advocaat bij de hand. Wanneer gebruikers beschikken over een unieke inlogcode, biedt de applicatie ook andere mogelijkheden. Zo kan een afspraak ingepland worden om met een advocaat ‘een broodje te eten’. Bestuursvoorzitter Maarten Letschert licht deze mogelijkheid toe: “Ook als er niet direct een juridisch vraagstuk is willen we graag weten wat de cliënt bezighoudt. Als je dat weet kun je vroeg in het proces inspringen en daarmee eerder

D

irkzwager advocaten & notarissen gaat de spraakverwerkingssoftware en mobiliteits-apps van BigHand gebruiken om flexi-

H

sturen en adviseren zodat uiteindelijk kostbare problemen kunnen worden voorkomen.”

Personalia

Biesen Boesveld en Boekel De Nereé. Ook heeft zij gewerkt als senior legal consultant bij AT Osborne Legal B.V.

Pels Rijcken & Droogleever Fortuijn advocaten en notarissen in Den Haag heeft de sectie Ondernemingsrecht versterkt met de komst van Christian van Megchelen. Hij is specialist op het gebied van fusies en overnames en heeft ruime ervaring in de energiesector, evenals in de TMT-, industrie- en financiële sectoren. Voor zijn overstap naar Pels Rijcken was hij werkzaam bij Stibbe. (Zie ook pagina 37)

Saskia Akkerman-Snijder is per 1 oktober in dienst getreden bij Lexsigma Advocaten te Amsterdam. Akkerman versterkt de snelgroeiende arbeidsrechtsectie van het kantoor. Zij begon in 2006 als advocaat en was daarna als bedrijfsjurist bij ABN AMRO werkzaam.

Advocaten- en notariskantoor AKD heeft Jelle Otten per 1 augustus tot partner benoemd. Advocaat Otten versterkt de praktijkgroep Bouw & Vastgoed bij AKD Amsterdam. Hij is gespecialiseerd in bouwrecht, gebouw- en gebiedsontwikkeling alsmede arbitragerecht, op welke gebieden hij een advies- en procespraktijk heeft. Bij de verdere ontwikkeling van de vastgoedpraktijk van AKD zal Otten leiding geven aan de sectorgroep Woningcorporaties en zich onder meer richten op de integrale dienstverlening aan deze sector. (Zie ook pagina 37) Anita Nijboer is per 1 september als senior-medewerker in dienst getreden bij Ekelmans & Meijer Advocaten in Den Haag. Zij gaat bij Ekelmans & Meijer de bestuursrechtsectie verder opbouwen. Nijboer was eerder bestuursrechtadvocaat bij Van den

34

nr. 11 – 2012

beler, mobieler en efficiënter te kunnen werken. De spraakverwerkingssoftware van BigHand stelt zowel advocaten als ondersteunend personeel in staat om op elke locatie hun werk te doen, waardoor documenten sneller kunnen worden geproduceerd. De mobiliteits-app van BigHand maakt het advocaten bij Dirkzwager mogelijk om vanaf elke gewenste locatie te dicteren via hun iPhone of BlackBerry en deze dictaten direct voor transcriptie te verzenden. Het ondersteunende personeel kan meteen na de opname aan een dictaat gaan werken en hoeft niet meer te wachten totdat de tapes bij hen worden bezorgd.

Maasdam Broers Fischer Advocaten in Rijswijk. Zij is gespecialiseerd in het (Europese) aanbestedingsrecht en staatssteunrecht en staat hierin zowel (semi-) overheden als ondernemingen bij. Stellingwerff Beintema was hiervoor meer dan elf jaar werkzaam bij Loyens&Loeff.

Hanneke Spath is met ingang van 1 september benoemd tot hoogleraar burgerlijk recht aan de Faculteit der Rechtsgeleerdheid van de Radboud Universiteit Nijmegen. In 2010 werd Spath benoemd tot universitair docent en in 2011 tot universitair hoofddocent bij de sectie burgerlijk recht. Zij is verder onder meer rechter-plaatsvervanger bij de Rechtbank Arnhem.

Anne Hakvoort is per 1 september over gestapt van NautaDutilh naar de Amsterdamse vestiging van Eversheds Faasen. Zij versterkt daar het Banking & Finance team. Bij NautaDutilh heeft Hakvoort ruime ervaring opgedaan in equity en debt kapitaalmarkttransacties, securitisaties en complexe transacties in financiële producten. Hakvoort heeft tevens ervaring in de financiële procespraktijk en financiële herstructureringen. Saskia van den Honert is per 24 september het arbeidsrechtteam van Eversheds Faasen in Amsterdam komen versterken. Van den Honert is afkomstig van Clifford Chance, waar zij vier jaar heeft gewerkt. Ze heeft ervaring met internationale kwesties en M&A gerelateerd werk, en zal zich bezighouden met alle overige aspecten van het arbeids- en medezeggenschapsrecht.

Per 1 oktober heeft Anke Stellingwerff Beintema zich als partner aangesloten bij

Op 1 september is Klaas Soellaart (49; foto) als operationeel directeur en lid van

Het dagelijks bestuur van het Rotterdamse advocatenkantoor Kneppelhout & Korthals Advocaten is per 1 oktober versterkt met Arnold Birkhoff (rechts op de foto) als tweede bestuurder naast Marc Padberg. Birkhoff is sinds 2001 aan het kantoor verbonden.

Beter werk KienhuisHoving onder één dak e medewerkers van de Oldenzaalse vestiging van KienhuisHoving advocaten en notarissen zijn per 1 oktober verhuisd naar de vestiging in Enschede. De notarissen Henry van Halen en Rob Mollema en hun medewerkers oefenen nu hun

D

praktijk uit vanuit Enschede. Bestuursvoorzitter Norbert Haas: “Het werken onder één dak bevordert de onderlinge samenwerking. Wij zijn blij met de komst van deze collega’s uit Oldenzaal. De dienstverlening aan onze cliënten in Oldenzaal zal

Pleit 2012: kennisdag ICT onderdag 4 oktober stond De Fabrique in Utrecht in het teken van PLEIT2012, de kennisdag over ICT voor de juridische praktijk. Op het evenement kwamen zo’n 250 belangstellenden af. Een groot aantal thema’s op ICT-gebied kwam aan bod. Tijdens de ontbijtsessie en centrale sessies spraken verschillende sprekers over de actuele ontwikkelingen en problemen op ICT-gebied, en de juridische

D

kant van ICT. Vervolgens werd een compleet programma aangeboden met in totaal zestien parallelsessies. De organisatie heeft besloten om PLEIT een vervolg te geven in 2013. Geïnteresseerden kunnen zich hier via de site www. pleit.nl voor inschrijven. Hier zijn tevens de presentaties en beeldmateriaal te vinden van PLEIT2012. Als hoofdsponsor draagt de Lexxyn Groep bij aan deze kennisdag.

het dagelijks bestuur aangesteld bij Groenewegen en Partners Gerechtsdeurwaarders. Ondersteund door Michaël Brouwer als manager van de deurwaardersdivisie en Jemuël Wilkes, die per 1 oktober als manager vestigingen werd aangesteld zullen zij invulling geven aan de verdere kwalitatieve en kwantitatieve ontwikkeling van de operationele organisatie van Groenewegen en Partners. Jan-Willem Kolenbrander is het ondernemingsrechtteam van het Leidse De Clercq Advocaten Notarissen komen versterken. Kolenbrander was jarenlang werkzaam op het in franchising gespecialiseerde advocatenkantoor Ludwig & Van Dam Advocaten en kent daardoor de kansen en problemen die zich kunnen voordoen bij franchising. Jan-Jaap Groeneveld is aangetrokken als partner voor Le Tableau B.V. Daar zal hij zich richten op interim en vaste plaatsingen voor advocaten, notarissen en bedrijfsjuristen. Groeneveld werkte eerder bij NautaDutilh, Houthoff Buruma en laatstelijk bij Legal Intelligence als consultant business development. (Zie ook pagina 37) Sinds september is Carel Adriaansens (65) als of counsel verbonden aan Stijl advocaten te Amsterdam. Adriaansens is

op dezelfde wijze en door dezelfde contactpersonen blijven plaatsvinden.” Het kantoor in Enschede wordt uitgebreid met een extra vleugel. De verwachting is dat met de aanbouw een aanvang kan worden gemaakt in de loop van volgend jaar.

Hoeveel leest u? Meer bereiken in minder tijd

Online Cursus Snellezen. Professioneel & resultaatgericht. www.dehoofdzaken.nl/agenda t
Snellezen t Mindmappen t Geheugentraining

gespecialiseerd in het civiele bouwrecht, het huurrecht, het architectenrecht en het volkshuisvestingsrecht. Op 1 september is in Amsterdam M2 Advocaten van start gegaan, een jong kantoor dat is gespecialiseerd in vastgoedrecht, met een focus op huurrecht. M2 Advocaten wordt gevormd door Jurjan Adriaansens, Ginio Beij en Michel Visser. Zij hebben allen een ruime ervaring met zowel adviseren als procederen, waarbij een praktische oplossing altijd voorop staat. Per 1 september is Esther Reijnders (links) samen met Emke Vreugdenhil een eigen kantoor begonnen: Reijnders Vreugdenhil Advocaten. Zij zijn gespecialiseerd in arbeidsrecht en letselschade. Reijnders is afkomstig van Beer Advocaten, Vreugdenhil van Krans & Van Hilten. De Brauw Blackstone Westbroek heeft vijf niet-Nederlandse kantoorgenoten aangetrokken: Matthias Kuscher, Amanda Kemshaw, Shikja Shah, Heather Giannandrea en Sharon Oded. Vanaf 1 oktober zijn Kris Ruijters (Corporate/M&A), Angelique Thiele (Banking & Finance) en Eugenie Nunes (Arbeidsrecht) verantwoordelijk voor de activiteiten van Boekel De Nerée in Londen.

[email protected] Telefoon: 0416-78 52 19

Laat je brein voor je werken!

De bredere bezetting stelt het kantoor in staat internationale relaties met cliënten verder te ontwikkelen en zijn dienstverlening uit te breiden. Advocaat Marek Kupperman (50) is toegetreden tot Warendorf Advocaten en Notarissen in Amsterdam. Kupperman was partner bij VMW Taxand Amsterdam. Zijn specialisaties zijn internationaal ondernemingsrecht en financieel recht. Simmons & Simmons heeft Liu Yang per half september toegevoegd aan de Chinapraktijk voor de advisering van Chinese en Nederlandse bedrijven. Yang is afkomstig van het kantoor in Peking. Rechtsbijstandverzekeraar DAS heeft Karin Korstanje aangesteld als chief legal business. Zij werkte eerder bij USG-dochter Secretary Plus. Advocate arbeidsrecht Charlotte Fruytier is in dienst getreden bij Boontje Advocaten in Amsterdam. Per 1 september is Sana Derksen-Mehadi als partner verbonden aan Straatman Koster Advocaten in Rotterdam. Aravind Ramanna is per 1 september toegetreden als shareholder bij de Amsterdamse vestiging van advocatenkantoor Greenberg Traurig, sectie Corporate/ M&A. Hij werkte voorheen bij Boekel De Nerée.

nr. 11 – 2012

35

START YOUR CAREER

GET A TASTE

WWW.WERKENBIJBAKER.NL

Beter werk App voor de Orde

Damsté start franchiseorganisatie Advocoeur voor kleine kantoren

e Nederlandse Orde van Advocaten lanceert binnenkort een mobiele app waarmee iedereen met zijn smartphone 24/7 een advocaat binnen handbereik heeft. Balieplus haakt hierop in en biedt alle aangesloten kantoren een eigen mobiele website drie maanden op proef. Balieplus werkt voor dit aanbod samen met Mobizzy Mobile Marketing.

H

D

et Twentse kantoor Damsté advocaten - notarissen is 1 oktober begonnen met de franchise-organisatie Advocoeur. Het eerste kwartaal van 2013 wil Advocoeur een landelijke dekking hebben. Kleine advocatenkantoren (tot zeven fee earners) staan onder druk, zij kunnen moeilijk mee in het marketinggeweld van de grotere kantoren. Daarnaast wordt er door de markt steeds meer een beroep gedaan op gespecialiseerde advocaten. Voor kleine zelfstandige kantoren is het lastig om zich op meerdere gebieden te specialiseren. Bovendien is de consument steeds kritischer ten aanzien van de tarieven. Het is niet voor niets dat vaste tarieven voor veel voorkomende zaken binnen de advocatuur en het notariaat aan een opmars zijn begonnen. Damsté advocaten - notarissen is een kantoor met vele specialisten onder één dak. Door de franchiseformule Advocoeur in de markt te zetten zijn de kleinere kantoren in staat om tegen aantrekkelijke tarieven de specialisten van

Marc Rijkaart van Cappellen, partner ondernemingsrecht bij Baker & McKenzie, is beëdigd tot notaris. Hij heeft een specifieke transactiegerichte notariële ondernemingsrechtpraktijk en richt zich op joint ventures, fusies en overnames, kapitaalmarkttransacties, corporate governance en corporate (her)structureringen, met een sterke focus op Latijns-Amerika. Daan Versteeg (33) is per 1 september werkzaam bij Rozemond Advocaten te Amsterdam. Hij is afkomstig van Stibbe. Bij Rozemond zal Versteeg zich volledig toeleggen op het (civiele) bouwrecht en het aanbestedingsrecht. Binnen deze rechtsgebieden heeft hij ruim zes jaar ervaring in het bijstaan van aannemers en opdrachtgevers. Legaltree advocaten heeft twee nieuwe medewerkers binnengehaald. Simona Tiems gaat zich met de zorgsector bezighouden, Dirk Boselie met mededingingsrecht en marktregulering. Paul Schaink is met ingang van 1 oktober als partner verbonden aan BLIX Advocaten. Hij zal zich voornamelijk gaan bezighouden met insolventie-, arbeids- en procesrecht. Voorheen was Schaink als partner verbonden aan Van Doorne.

Damsté in te zetten. Daarnaast zal de franchisegever de zelfstandige advocaten gaan ondersteunen met opleidingen, landelijke marketingcampagnes, HRM-oplossingen, kantoorinrichting, personeelsbeleid, IT-ondersteuning en hoogwaardige juridische kennis. De naam Advocoeur is een samentrekking van advocaat en coeur, het Franse woord voor hart. Hiervoor is gekozen omdat de markt vraagt om transparantie en een menselijke benadering. Het blauwe hart heeft naast de naam als onderschrift ‘Samen Slimmer’ en ‘Samen Sterker’.

Mr.-overstappers In de rubriek Overstap van de week op www.mr-online.nl komt elke week een jurist aan het woord die onlangs is begonnen in een andere baan. Hieronder enkele uitspraken van de overstappers. De volledige interviews zijn te vinden op www.mr-online.nl/Mrs. van de week/ Overstapmr. van de week. Christian van Megchelen is per 1 augustus overgestapt van Stibbe naar Pels Rijcken & Droogleever Fortuijn (sectie ondernemingsrecht). Wat hij het eerste in zijn nieuwe werkkamer neerzette waren een prent en foto. “De prent is van Daumier, waarop twee zelfingenomen advocaten te zien zijn (waarvan er – volgens mijn voormalig patroon – één sprekend op mij lijkt). Op de foto staan mijn voormalige stagiaire en ik op een boot in New York, gewapend met wat biertjes. Samen met het prachtige uitzicht over groen Den Haag tot aan zee houden deze beide afbeeldingen mij bij de les.” Jelle Otten is per 1 augustus toegetreden tot AKD, waar hij tot de praktijkgroep Bouw & Vastgoed is toegetreden. Hij is afkomstig van Boekel De Nerée. “Ik voel mij vanaf dag één thuis bij AKD. En dat is dan ook met-

een het leukste dat ik heb gekregen: een hechte, enthousiaste club juristen en nietjuristen die een grote ambitie gemeen heeft en op het hoogste niveau opereert.” Harm van Berkum is per 1 augustus in Den Haag gestart met nichekantoor TransactionCounsel.nl. Van Berkum was eerder onder andere partner M&A en finance bij Simmons & Simmons en Bird & Bird. “Ik vind aandacht voor ontwikkeling, non-conformisme en vooral plezier in het werk van wezenlijk belang. Ik wil me daarmee onderscheiden van grote kantoren die een beetje de weg kwijt te lijken zijn, gedreven door (behoud van) geld en macht. Zij vervreemden zich mijns inziens daardoor van menig cliënt en medewerker.” Jan-Jaap Groeneveld is per oktober overgestapt van Legal Intelligence naar Le Tableau, waar hij zich bezighoudt met legal outsourcing. “Vooruitkijkend over tien jaar hoop ik aan het strand te staan met een biertje, terugkijkend op een hele roerige periode met vele downs maar minstens zoveel ups. En dan ook heel tevreden terugkijkend hoe ik mijn kennis van de juridische wereld op een goede manier heb kunnen inzetten voor Le Tableau.”

nr. 11 – 2012

37


BVgi^_ckVcYZBdgiZab$

HeZX^Va^hi6gWZ^YhgZX]i# IneZ/b^_cZckZ\Zg# DcoZXdaaZ\V`ZcYZ]ZbkVckgdZ\Zg#BVgi^_clVh]Zi ineZYVilZodX]iZc#DcYZgcZbZcY!hdX^VVakVVgY^\ Zcc^Zik^ZhkVchiZk^\egdXZYZgZc#=ZiZZghiZXdciVXi aZZgYZZX]iZgYViBVgi^_ccd\b^YYZc^cZZcedhiYdXidgVaZ deaZ^Y^c\oVidbkZgkda\Zchkddgo^_clZg`\ZkZgZZc \gdiZ`ajh^cCZlNdg`iZ\VVcYdZc#9{c^h6eZaYddgc eVhkZglZ\#:ZcbVVaiZgj\de=daaVcYhZWdYZbkdcYZc lZZa`VVgVahcd\#:cBVgi^_ckdcYYZgj^biZkddg]Zi dcYZgcZbZghX]Ve!YVi]^_^c6bhiZgYVbb^hiZ# Æ=^Zg^hVaaZgj^biZdb]Zide_ZZ^\ZcbVc^ZgiZYdZc# =Zic^kZVj^hide!bVVg]Zi`aVciZcXdciVXi^h^ciZch^ZkZg Zcid"i]Z"ed^ci#=ZW_ZZZcegdWaZZb4@dbbVVg]^Zg# 9^i^h_Zb^_cZckZaYZcYVVg\V^`_ZYddg]ZZcaddYhZc#Ç BVgi^_c]djYio^_cZ^\Zc`Vciddg\gVV\ZZche^Z\Zakddg/ ÆCnh^c\]`Zci‚‚ccVYZZa#KZZabZchZco^_ciZWZhX]Z^YZc ]^Zg#:cYVi^hdciZgZX]i#Ç Cnh^c\]^hZZcWZYg^_[kVc`VgV`iZgkdaaZheZX^Va^hiZc#6aaZZc YZlZi^hW^_dchhiVcYVVgY#KddgYZgZhi`g^_\_ZVaaZgj^biZ dbWj^iZc\ZlddciZo^_c#@a^c`iY^i\dZYZc`ZccZcl^_ Za`VVgcd\c^Zi4AVVi_ZYVck^cYZck^VlZg`ZcW^_cnh^c\]#ca

Cnh^c\]#9Z_j^hiZ_jg^hideYZ_j^hiZeaZ`#

Beter werk Bezieling vanuit innerlijke stilte door Caroline Bun at maakt het leven wezenlijk? Voor mij: mijn kern voelen. Terwijl ik dit schrijf luister ik naar een meer dan prachtig muziekstuk van Wim Mertens waardoor ik mijn essentie in mijn binnenste voel vibreren. Ik ervaar een ultieme verstilling, totale aanwezigheid in het moment, terwijl mijn lichaam de vloeiende beweging van de in mijzelf voelbare vibratie volgt. Een intens mooie ervaring. Een zweverig verhaal? Graag neem ik je mee in mijn ontmoeting met een advocaat/partner van een middelgroot kantoor, recentelijk tijdens een persoonlijk verdiepingsweekend. Het raakte mij hoe deze man, die in zijn werk steunt op zijn intelligentie en mentale kracht, zijn verlangen deelde om zijn hoofd, zijn alerte geest te verstillen en meer vanuit zijn hart en essentie te leven. Een verlangen dat ook ik uit eigen ervaring ken. De bezieling die hieruit sprak en de wijsheid dat dit tot een betere dienstverlening en meer persoonlijk geluk zou leiden, was hartverwarmend. En tegelijkertijd was er de schroom. De schroom om zijn wens, om bijvoorbeeld een stilteruimte in kantoor te creëren, met zijn collega’s te delen. Een huiver voor lacherigheid en oordelen over zweverigheid droegen bij aan de gescheiden werelden van werk en privé waarin deze man leeft.

W

Gekunstelde personages Inmiddels weet ik door de vele persoonlijke ontmoetingen die ik heb met juristen dat dit niet een op zichzelf staand verhaal is. Het aantal mensen dat leeft met een innerlijk verlangen om meer bezieling en authenticiteit in zijn professionele leven te brengen, neemt met de dag toe. Vele professionals leven naast elkaar met deze zelfde wens, maar er is een weerstand om dit met elkaar te delen. Dit verlangen naar meer echtheid en bezieling is aanwezig, terwijl de rationele juristen en advocaten, die ze voor de buitenwereld zijn, de aangemeten rollen zorgvuldig op zich nemen en in stand

De meest gevraagde juridische specialismen

Arbeidsrecht

ICT-recht

Verbintenissenrecht

van de laatste maand zijn:

houden. Deze gekunstelde personages ontmoeten elkaar. Wie zij werkelijk zijn, wordt verborgen gehouden. Dit vraagt een continue mentale alertheid over de beste strategie, rol, in te nemen positie en wat die van de ander zou zijn. Al deze mentale activiteit kost een grote hoeveelheid levensenergie en levensvreugde. Weer voor een moment terug naar de advocaat tijdens het verdiepingsweekend. Aan het eind van het weekend deelde hij wat het weekend hem had gebracht: innerlijke stilte. Hij was weer in staat zijn diepste kern te voelen, en dat was hoor- en zichtbaar. Hij bruiste van levensenergie en elk woord dat hij uitsprak, werd rechtstreeks in ieders hart ontvangen. Dat is wat er gebeurt als je je rol laat vallen, je je weer verbindt met jezelf, met je eigen kern, je innerlijke stilte. En dan? hoor ik je denken... Ik kan mijn werk toch niet doen vanuit stilte? Juist wel! Wanneer je verlost bent van die continue mentale ruis, juist dan ben je in staat je denken te gebruiken wanneer dat nodig is. Dat doe je dan op een geconcentreerdere en effectievere manier. Je gebruikt je verstand voor praktische doeleinden, maar je bent verlost van de onvrijwillige innerlijke dialoog. Je basis is innerlijke stilte. Wanneer je het verstand dan gebruikt, en vooral als je een creatieve oplossing zoekt, wissel je om de paar minuten af tussen denken en stilte, tussen verstand en niet-verstand. Vanuit deze bezieling is creatief denken mogelijk, omdat denken op die manier werkelijke kracht heeft. Oud-advocaat en -bedrijfsjurist Caroline Bun is trainer en coach en samen met Lenet Leusink eigenaar van GroeiNU! (www.groeinu.com)

De flexibele schil Alexander van Hussen: “In de vorige arbeidsthermometer besprak ik de inzet van een flexibele schil rond een afdeling juridische zaken. Wanneer is een dergelijk schil opportuun? Een manager legal affairs zal binnen zijn afdeling zaken kunnen indelen op verschillende niveaus en daar ook een bepaalde ervaring aan kunnen verbinden. Bij zaken die niet tot de core business van het bedrijf behoren maar wel complex zijn, kun je denken aan een gemengde inzet van een flexibele schil en een gespecialiseerde advocaat. Hierbij kun je concreet denken aan een incidentele privacy audit. Men kan de expertise inschakelen van de gespecialiseerde advocatuur, maar een dergelijk audit bestaat ook uit een minder juridisch complex gedeelte en dat deel kan zeer goed worden uitgevoerd door een ‘permanente’ flexibele schil. Door als manager legal affairs op bovenstaande wijze te kijken naar alle werkzaam-

heden en deze goed te verdelen kun je er ervoor zorgen dat de interne klanten goed en kundig worden bediend waarbij de kosten binnen het budget blijven. Brunel heeft ruime ervaring met het aanleggen van een flexibele schil en de interimjuristen in vaste dienst die kunnen worden ingezet voor de invulling daarvan. Onze interim-juristen hebben zes tot acht jaar werkervaring en de expertise om een flexibele schil tot een succes te maken.” Mr. Alexander van Hussen is salesmanager bij Brunel Legal (www.brunel.nl). Deze rubriek komt tot stand met medewerking van Brunel, DPA Legal, Robert Walters, USG Juristen en Voxius.

nr. 11 – 2012

39

=7D"GZX]iZc^cI^aWjg\Zc 9Zc7dhX]/ZZchda^YZkdai^_Y" ZcYZZai^_YdeaZ^Y^c\Y^Z]‚i VcilddgY^hde[jcXi^ZY^[[ZgZc" i^Vi^Z^c]Zi_jg^Y^hX]YdbZ^c#

BZigZX]iYZWZhiZ CG#

^cI^aWjg\

9Zc7dhX]

&

CG#&gVc`^c\ =7D"GZX]iZcdeaZ^Y^c\ ^c:ahZk^ZgZc@ZjoZ\^Yh‚c ZmXZaaZciZhXdgZhW^_VXXgZY^iVi^Z

=7D"GZX]iZc^hZZcegV`i^hX]Z _jg^Y^hX]ZdeaZ^Y^c\bZiodlZa VVcYVX]ikddgZZc\ZYZ\Zc `Zcc^hkVc]ZigZX]i!Vahkddg oV`ZcVahYdhh^ZgbVcV\ZbZci! dg\Vc^hVi^ZhZch^i^k^iZ^iZc Xdbbjc^XVi^ZkZ!hdX^VaZZc ^Xi"kVVgY^\]ZYZc#

>ciZgZhhZ^c hiV\^V^ghZc V[hijYZZgYZgh4 @^_`kddgbZZg^c[dgbVi^Z delll#_]h#cad[WZa %-,,-,,-(.kddgVVckgV\Zc kVcYZXdgedgViZWgdX]jgZd[ ZZceZghddca^_`\ZhegZ`#

Beter werk

Nominaties

Gouden Toga, Gouden Bef

&

Gouden Sleutel O

p vrijdag 23 november wordt alweer voor de zevende keer de Gouden Toga uitgereikt, de prijs voor de beste in print verschenen wervingsadvertentie. Deze door Mr. ingestelde prijs gaat naar het

kantoor dat het afgelopen jaar de beste wervingsadvertentie had. In 2011 nam Deterink de trofee in ontvangst. Tien kantoren zijn genomineerd. Eerder al werden de nominaties bekend gemaakt voor de Gouden Muis, de prijs voor de beste recruitmentwebsite (zie de oktoberuitgave van Mr.). Naast de Gouden Toga en Gouden Muis worden ook de Gouden Bef en Gouden Sleutel uitgereikt. Respectievelijk de publieksprijs voor de beste in print verschenen wervingsadvertentie en de publieksprijs voor de beste advertentie niet gericht op werving en selectie. Via de Mr.-website (www. mr-online.nl) kunnen bezoekers nog tot 12 november hun stem uitbren-

gen op hun favoriete advertentie.

Jury De jury bestaat dit jaar uit voorzitter drs. Theo van Vugt (hoofdredacteur bij Kluwer), prof. mr. Aalt Willem Heringa (hoogleraar staats- en bestuursrecht van de rechtenfaculteit van de Universiteit Maastricht), mr. Eline Schiebroek (voorzitter Stichting Jonge Balie Nederland), Gertjan Willems (eigenaar van reclamebureau Twisted) en Laura Burgers (rechtenstudent aan de Universiteit van Amsterdam). Criteria voor de jury zijn onder meer originaliteit, effectiviteit en uitvoering. Ook de relatie tussen print en online komen in de jurering aan bod. Op de volgende pagina’s een overzicht van de genomineerde advertenties, met daarbij de namen/afdelingen/bureaus van de betrokkenen.

nr. 11 – 2012

41

Beter werk De genomineerde advertenties voor de Gouden Toga & Gouden Bef

42

AKD

Baker & McKenzie

Thaira Koppelaar (recruitmentmanager) Creatie/art: De PersoneelZaak (Gertjan de Waal, Peter van Zijp en Ap Mollinga) Foto: Eddo Hartmann

Melle Tuik (manager Recruitment & Employer Branding) Creatie/art: Bridgevest (Annemarie van Hekken en Edzko Smid) Foto: Annabelle Breakey

Banning Advocaten

Boekel De Nerée

Holla Advocaten

KienhuisHoving

Mark Bannenberg (bestuursvoorzitter), Claudie Godrie (marketing manager) Creatie/art: The Storytelling company / Kees de Vos Foto: Asics

Frederieke Leeflang (bestuursvoorzitter), Charlotte de Mos (recruiter), Astrid van der Poel (HR & Communicatie) Creatie/art: TAXI Nederland, Astrid van der Poel, Charlotte de Mos

Chantal de Beer (PR & Marketing medewerker) Creatie/art/fotografie: Bram Verbogt (The Communication Company)

Robert Brunink (manager Marketing & Communicatie) Creatie/art: Rob Heitkamp en Geert Druppers (Artin Advertising) Foto: Willem van Walderveen

Loyens & Loeff

Nysingh advocaten-notarissen

Pels Rijcken & Droogleever Fortuijn

Olivier Wilmink (hoofd Recruitment) Creatie/art: Michael Jansen (reclamebureau Nothing)

Eduard Metselaar (hoofd HR) en Loesje Klaasen-Frankfort (recruiter) Creatie/art/fotografie: De PersoneelZaak

Arnoud Boorsma (lid bestuur) en Robin Funnekotter (manager Recruitment) Creatie/art: concept i.s.m. Dinand Jansen, Rik Blokland en Hans Adelaars Foto: Marie Cécile Thijs

Spigt Litigators

nr. 11 – 2012

Frank Peters (voorzitter dagelijks bestuur) Creatie/art: Branson Company

Beter werk De genomineerde advertenties voor de Gouden Sleutel

Balieplus Paul Paasschens (directeur) Creatie/art: Tigges (Erwin Bloys van Treslong, Lex de Haas, Talitha Vrugt) Foto: Arno Massee

DPA Legal

Hokken Management & Advies]

Remco Abeln Creatie/art: Desiree Mohrmann, Charlotte Kruls en Remco Abeln Foto: Pip van Dam (Loyalty Makers BV)

Bert Hokken Creatie/art: Ron Goudkuil (Admix)

Lexxyn Groep

OSR Juridische Opleidingen

Ger Huveneers (CEO Lexxyn Groep) Creatie/art: Reclamebureau ONyVA

Marjan Bastiaan (directeur), Ellen van ‘t Hof (manager M&C) Creatie/art: Christian Veldt (afdeling M&C van OSR, creatief), Callenbach (DTP) Foto: Istock (stockfotografie)

BNA Bureau Notariaat & Advocatuur Rosemarie Wielinga-de Winter en Pieter den Ouden Creatie/art: Veek studio Foto: Duco Kuijk Fotografie

CPO Antal Putman (CPO) en Marieke van Munster-Snieder (Product Plus Reclamebureau) Creatie/art: Rolf Moesker (Product Plus Reclamebureau) Foto: Duncan de Fey

Juridische Hogeschool AvansFontys Gerard Hupperetz en Sjoukje van der Haring Creatie/art: Ingeborg van Meel (Het Inventief) Foto’s: Lex Beers (Fotografie Alexander)

Pels Rijcken & Droogleever Fortuijn Marije Wiegant Creatie/art/fotografie: Peter Nuyten en Julius Smit (Nuyten Communicatie)

Ploum Lodder Princen Claudia Busch (bestuur, directeur), Stephan Sluijters (hoofd Ondernemingsrecht) en Anita Yong-A-Poi (Marketing en Communicatie) Creatie/art: Danny John Debisarun (Poet Farmer) Illustratie: Han Hoogerbrugge

nr. 11 – 2012

43

Who’s who in Interim legal mr. Gerben Schoorl

mr. Gertrude Frehe-Ooms

ŗ,7VSHFLDOLVW

ŗ/HJDOFRXQVHOFRUSRUDWHDIIDLUV ŗ&RPSDQ\VHFUHWDULDW

06 29 55 56 49 [email protected]

06 50 48 84 77 LQIR#IUHKHOHJDOQOŗZZZIUHKHOHJDOQO

Werkte eerder voor: 6FKXW*URVKHLGH$%1$052/RJLFD,1*.31*HWURQLFV,QWHUJDPPD Expertise: LQNRRSVDOHVHQLPSOHPHQWDWLHYDQDOOHGHQNEDUH,7SURGXFWHQ GLHQVWHQ3UHWWLJHHQ pragmatische collega met gevoel voor ‘de business’ en ruime ervaring in internationale projecten, advocatuur en bedrijfsjuridische functies.

Werkte eerder voor: 5DEREDQN1HGHUODQG1,%&:DDUERUJIRQGV6RFLDOH:RQLQJERXZ'H%UDXZ %ODFNVWRQH:HVWEURHN'/$$OOHQ 2YHU\ Expertise: UXLPHHUYDULQJELMŰQDQFL­OHLQVWHOOLQJHQRSJHELHGYDQFRUSRUDWHFRPSOLDQFH FRUSRUDWHJRYHUQDQFHFRUSRUDWHKRXVHNHHSLQJ0 $FRUSRUDWHVWUXFWXUHVHQKHUVWUXFWXUHULQJHQ

mr. Hans Hintzen

mr. Maarten Mathon

ŗ%DQNHQ(IIHFWHQUHFKW

ŗ$PEWHQDUHQUHFKW

06 50 69 56 52 [email protected]

06 55 77 69 96 [email protected]

Werkte eerder voor: 5DEREDQN,QWHUQDWLRQDO6165($$/$%1$052%DQN1,%&%DQN,1*%DQN $(*216WDDO%DQN%DNHU 0F.HQ]LH Expertise: ŰQDQFL­OHWRH]LFKWZHWJHYLQJVWUXFWXUHGŰQDQFHFRUSRUDWHŰQDQFHFDSLWDOPDUNHWV securitisaties, derivatentransacties, restructuring, collectief en institutioneel vermogensbeheer, contacten met toezichthouders en effectenklachten.

Werkte eerder voor: 0LQLVWHULHV9:6/19(/ ,HQGLYHUVHDJHQWVFKDSSHQ%HODVWLQJGLHQVW &RQVXPHQWHQERQG*HPHHQWHQRD$PVWHUGDP3ROLWLH**=1HGHUODQG Expertise: voorzitter bezwaarschriftencommissies, adviseur / procesvertegenwoordiger overheidswerkgevers inzake ambtenaren- en medezeggenschapsrecht; hoofd HRM; verander- en SURMHFWPDQDJHUIXVLHVHQRSHQLQULFKWLQJVKDUHGVHUYLFHRUJDQLVDWLHVKRRIG-XULGLVFKH=DNHQ

mr. Paul Houkes

mr. Pieter van Osch

ŗ&RQWUDFWHQHQRQGHUQHPLQJVUHFKW

ŗ0HGHGLQJLQJVUHFKW ŗ%HGULMIVOHYHQ $GYRFDWXXU

06 51 85 95 78 3DXOKRXNHV#QLQWHFDOOLDQFHQO

06 10 87 73 71 YDQRVFK#R[FRQQOŗZZZR[FRQQO

Werkte eerder voor: 9RGDIRQH=LJJR6LHPHQV'60(21(VVHQW$YHU\'HQQLVRQ'72 Expertise: EHGULMIVUHFKWLQWHUQDWLRQDDOFRQWUDFWHQUHFKWGLUHFWLHVHFUHWDULDDWIXVLHV RYHUQDPHV DDQEHVWHGLQJHQRXWVRXUFLQJ,&7UHFKW'DDUQDDVWHUYDUHQLQKHWDDQVWXUHQYDQHHQMXULGLVFKH afdeling.

Werkte eerder voor: &OLIIRUG&KDQFH/DWKDP :DWNLQV9,21)RRG*URXS+ROODQGYDQ*LM]HQ diverse investeringsmaatschappijen en middelgrote advocatenkantoren. Expertise: 1HGHUODQGVHQ(XURSHHVPHGHGLQJLQJVUHFKW6SHFLDOLVWRSKHWJHELHGYDQGLVWULEXWLHHQ licentieovereenkomsten, kartelonderzoeken, misbruik van machtspositie, fusiecontrole en compliance programma’s en trainingens.

=DNHQGRHQPHWSURIHVVLRQDOV]HOI"(HQűH[LEHOHVFKLORP]DNHQXLWWHEHVWHGHQRIMXULVWHQLQWHKXUHQ" Wij formeren voor u graag op maat een exclusieve juristen community op LawyerLink mr. Marc Haaijer

mr. Jan Minkenberg

ŗ$UEHLGVUHFKW ŗ&RQWUDFWHQUHFKW

ŗ%DQNHQ(IIHFWHQUHFKWŗ(QHUJLHUHFKW

06 29 18 90 00 [email protected]

06 43 74 79 50 [email protected]

Werkte eerder voor: $JLV=RUJYHU]HNHULQJHQ$FKPHDGLYHUVHDGYRFDWHQNDQWRUHQ Expertise: ruime ervaring in algemeen juridische bedrijfsadvisering met als specialisme het arbeidsrecht, begeleiden van (grote) reorganisaties, outsourcing, contractenrecht en verzekeringsrecht. Tevens ervaring in het aansturen van juridische- en HR afdelingen.

Werkte eerder voor: Rabobank, ING, Essent, Nuon, NIBC, LeasePlan, ABN AMRO, Bank of TokyoMitsubishi, Fortis Bank Nederland Hypotheken Groep. Expertise: bank- en effectenrecht in zowel retail als wholesale, van derivaten tot hypotheken, van clearing tot bijzonder beheer!

mr. Annette Oosters

mr. Annemiek M.C.C. Tubbing

ŗ9HQQRRWVFKDSVHQRQGHUQHPLQJVUHFKW ŗ0 $ŗ&RPPHUFL­OHFRQWUDFWHQ

ŗ2PJHYLQJVUHFKWHQKDQGKDYLQJ

06 48 48 24 34 [email protected]

06 24 40 55 06 [email protected]

Werkte eerder voor: 1DXWD'XWLOK&OLIIRUG&KDQFH5RFN,QWHQWLRQ$OWHU'RPXV Expertise: ruime advocatuurlijke en bedrijfsjuridische ervaring op bovengenoemde gebieden. %HGUHYHQLQOHJDOPDQDJHPHQWHQDOJHPHHQEHGULMIVMXULGLVFKZHUN

Werkte eerder voor: ministeries en lagere overheid, semi-overheid en bedrijfsleven. Expertise: afvalstoffen, bodem en natuur en overig milieurecht. Handhaving (privaat, bestuur en VWUDI .HQQLVPDQDJHPHQW

mr. Rutger van der Meer

mr. drs. Mark Tillemans

ŗ:DWHUJHUHODWHHUGRPJHYLQJVUHFKW ŗ9HUHQLJLQJVUHFKWŗ2QGHUQHPLQJVUHFKW

ŗ3D\PHQWV &DVKPDQDJHPHQWŗ)LQDQFLHULQJHQ ]HNHUKHGHQŗ%DQNHQ(IIHFWHQUHFKW

06 46 55 82 25 [email protected]

06 24 21 63 72 [email protected]

Werkte eerder voor: overheden, brancheorganisaties en bedrijven. Expertise: beleidsadvisering bij complexe dossiers, belangenbehartiging, vormgeven samenwerkingsverbanden. Analytisch sterk en oplossingsgericht.

Werkte eerder voor: ,1*$%1)RUWLV1HGHUODQG)RUWLV&D\PDQ0HHV3LHUVRQ Expertise: UXLPHLQWHUQDWLRQDOH HUYDULQJPHWFRPSOH[HŰQDQFL­OHSURGXFWHQKHGJHIXQGV ŰQDQFLHULQJHQRD/0$ HQSD\PHQWV FDVKPDQDJHPHQW6(3$36' 

Ingezonden Mededeling

mr. Paul Rijnveld

mr. Philip Zanders

ŗ,&7UHFKW ŗ&RQWUDFWHQUHFKW

ŗ0 $ŗ2QGHUQHPLQJVUHFKW ŗ&RQWUDFWHQUHFKWŗ&RUSRUDWH$IIDLUV

06 15 01 16 44 [email protected]

06 43 42 12 80 [email protected] | linkedin.com/in/philipzanders

Werkte eerder voor: 3ODQHW,QWHUQHW+ROODQGYDQ*LM]HQ3LQN5RFFDGH0717%RXZIRQGV(Q]D 1RRUGKRII3KLOLSV&LYROXWLRQHYD Expertise: ,&77HOHFRP%LRWHFK+HDOWK,QGXVWULDO2SVWHOOHQYDQFRQWUDFWHQDOVRRN5HJXODWRU\HQ &RPSOLDQFHZHUN]DDPKHGHQ

Werkte eerder voor: /RYHOOV'6083&*HWURQLFV86*3HRSOH Expertise: DGYRFDDWHQEHGULMIVMXULVWDL5XLPHLQWHUQDWLRQDOHHUYDULQJLQ0 $FRQWUDFWHQOLWLJD tion, (her)structureringen, corporate housekeeping, governance en compliance, procuratie- en controlesystemen.

mr. Anne-Britt van Dam

mr. Shyrin S. Karamat Ali

ŗ3URMHFWPDQDJHPHQWŗ%DQNLQJ )LQDQFH ŗ2QGHUQHPLQJVUHFKWŗ9HUELQWHQLVVHQUHFKW

ŗ&RQWUDFWHQUHFKW ŗ)LQDQFLHULQJHQ=HNHUKHGHQ

06 39 51 32 62 [email protected]

06 20 48 58 80 [email protected]

Werkte eerder voor: $659HU]HNHULQJHQ)RUWLV'LUHNWEDQN$%1$052+\SRWKHNHQJURHS Expertise: UXLPHHUYDULQJLQGHŰQDQFL­OHZHUHOGPHWQDPHRSKHWWHUUHLQYDQK\SRWKHNHQ =RZHOGDJHOLMNVHMXULGLVFKHRQGHUVWHXQLQJDOVFRPSOLDQFHHQSURMHFWPDQDJHPHQW,PSOHPHQWDWLH van wet- en regelgeving, vennootschappelijke herstructurering, opstellen en beoordelen van contracten, directiesecretariaat.

Werkte eerder voor: 5DEREDQN6WDDOEDQNLHUV/RXZPDQ*URXS1DXWD'XWLOK9LHUVWURRP%1* ING Lease. Expertise: EUHGHHUYDULQJLQKHWRSVWHOOHQYDQJURRWVFDODDDQFRQWUDFWHQRRNLQ]DNHŰQDQFLHU ingen en bijbehorende zekerheden, lease en IT), advisering binnen de insolventiepraktijk, het uitvoeren van juridische audits.

mr. Johan Jol

mr. Sharon Asser-Ribbert

ŗ/H]LQJHQHQMXULGLVFKHRSOHLGLQJHQ ŗ%DQNLQJHQ)LQDQFH

ŗ2QGHUQHPLQJVUHFKWŗ9HUELQWHQLVVHQUHFKW

06 51 28 30 11 MWMRO#OHJDOKRXGLQLQOŗZZZOHJDOKRXGLQLQO

06 46 38 77 72 VKDURQ#VDUOHJDODGYLFHQOŗZZZVDUOHJDODGYLFHQO

Werkte eerder voor: 1,%&)RUWLV$%1$052,1*%RHNHO'H1HU«H%LUG %LUG7HHNHQV.DUVWHQV *URWLXV$FDGHPLH&32/H[OXPHQ7KRPDV-HIIHUVRQ/DZ6FKRROLQ6DQ'LHJR Expertise: onder de naam Legal Houdini Academy verzorgt Johan Jol in house lezingen en FXUVXVVHQRSKHWWHUUHLQYDQEDQNLQJHQŰQDQFHVWUXFWXUHGŰQDQFHŰQDQFL­OHKHUVWUXFWXUHULQJ HQIDLOOLVVHPHQWHQ=LHZZZOHJDOKRXGLQLQORQGHU/HJDO+RXGLQL$FDGHP\YRRUYRRUEHHOGHQYDQ cursussen.

Werkte eerder voor: RD$UFHORU0LWWDO6ZHWV =HLWOLQJHU8QLOHYHU6WDJH(QWHUWDLQPHQW )ULHVODQG&DPSLQD3URFXPXODWRU&RQWURO7RZHUV,QWHUQDWLRQDO9LVVHU 6PLW+DQDE9LVVHU 6PLW 0DULQH&RQWUDFWLQJ Expertise: XLWRQGHUKDQGHOHQYDQLQWHUQDWLRQDOHFRQWUDFWHQ0 $KHUVWUXFWXUHULQJHQFRUSRUDWH JRYHUQDQFH FRPSOLDQFHDIKDQGHOHQYDQJHVFKLOOHQHQRS]HWWHQYDQMXULGLVFKHDIGHOLQJHQ

3URIHVVLRQDOVYRRUSURIHVVLRQDOVHet netwerk van OndernemendeJuristen.nl is een vernieuwend exclusief platform voor de betere zelfstandige juristen in 1HGHUODQG'HDPELWLHLVRPDOOHJRHGHIUHHODQFHMXULVWHQDGYRFDWHQWHYHUELQGHQ%HQMH]HOIVWDQGLJHQJRHGLQMHYDN"6OXLWMHDDQZZZRQGHUQHPHQGHMXULVWHQQO

mr. Gerda H.M. Verhagen LL.M

mr. Jelle J. Martens

ŗ,&7UHFKW

ŗ*HQHUDO&RXQVHO

00 31 47 35 13 555 [email protected]

06 54 90 56 70 [email protected]

Werkte eerder voor: 7XOLS&RPSXWHUV5(66RIWZDUH,QWHU$FFHVV(&7*($FFHVV%RVVFKHU $GYRFDWHQ'DYLOH[$%1$052HQ3ODQHW0HGLD*URXS Expertise: ruim 20 jaar werkervaring betreffende informaticarecht, intellectueel eigendomsrecht en (internationaal) contractenrecht.

Werkte eerder voor: %RHNHOGH1HUHH,%86+RXWKRII%RXZIRQGV6163URSHUW\)LQDQFH+RPEXUJ Invest. Expertise: LQWHUQDWLRQDOHŰQDQFLHULQJHQHQKHUVWUXFWXUHULQJFRUSRUDWHVHFUHWDU\PDQDJHQYDQHHQ juridische afdeling, bruggenbouwer tussen verschillende stakeholders.

mr. Jeroen Schouten

mr. Michiel van Ast

ŗ,QWHUQHWŗ7HOHFRPPXQLFDWLH ŗ(HQ0&RPPHUFH

ŗ,7ŗ7HOHFRPŗ&RQWUDFWHQ

06 15 02 80 68 [email protected]

06 26 02 40 57 [email protected]

Werkte eerder voor: *RRJOH.31;6$//&RFD&ROD0LFURVRIW.HQQHG\YDQGHU/DDQ73 9LVLRQ Expertise: online media, online aansprakelijkheid, e- en m-commerce trajecten, digital privacy, telecommunicatierecht, online advertising, verbintenissenrecht, zakelijk inzicht en gevoel voor techniek.

Werkte eerder voor: 3KLOLSV&DSJHPLQL/RYHOOV&DQRQ739LVLRQ9RLFHZRUNV70RELOH Expertise: ,7FRQWUDFWHQRXWVRXUFLQJOLFHQWLHVGLVWULEXWLHHWF GDWDSURWHFWLRQ,( (FRPPHUFHUHJXODWRU\WHOHFRP 1RQRQVHQVHJHGHJHQFRPPHUFLHHOHQOR\DDO

mr. ir. Henk C.A.M. Vermeulen

mr. Ellen Nugteren

ŗ0LOLHXEHVWXXUVUHFKW

ŗ$UEHLGVUHFKW

06 51 79 52 00 [email protected]

06 19 56 66 23 [email protected]

Werkte eerder voor: overheden, adviesbureaus en bedrijven. Expertise: complexe dossiers waarbij de technische aspecten net zo van belang zijn als de juridische facetten. Analytisch sterk en creatief bij het vinden van oplossingen.

Werkte eerder voor: 2SWLYHU,1*$:916GXEUDQFKHRUJDQLVDWLHVHQDGYRFDWHQNDQWRUHQ Expertise: ruime ervaring als advocaat en legal counsel in het arbeidsrecht: (HR)advisering, afvloeiingen, privacy, praktijkwaarneming en coaching.

Beter werk Mariëlle van de Weijenberg (Heijmans), Cees Los (DSM), Ruud Pollaert (SABIC), Robert Roelofs (ASML), Susan ten Haaf

GENERAL COUNSEL BIJ DE ZUIDELIJKE MAAKINDUSTRIE

(VION Food Group), Guido Dierick (NXP), Marc Sluijters (Philips) en Duco Zoomer (Daf Trucks). Rob Wesseling (Van Gansewinkel) ontbreekt op de foto.

ASML, DSM, NXP en Philips: klinkende namen waar juristen op hoog niveau in een zeer internationale omgeving kunnen werken. Toch blijkt de stap naar het zuiden voor de meesten te groot. Waar ligt dat aan? Wat typeert eigenlijk het werk van een jurist in de zuidelijke maakindustrie? Wat verwachten zij van hun externe adviseurs en hoe is de aansluiting met de juridische opleidingen? Rondetafelgesprek met negen general counsel, naast voornoemde bedrijven afkomstig van Daf, SABIC, Heijmans, Van Gansewinkel en VION Food Group. door Michiel Rohlof foto’s Chris van Houts

Het beste onder 46

Beter werk

de rivieren

Beter werk

H

et gesprek staat onder leiding van Bernadette van Leeuwen, mede-auteur van het boek Beroep: Bedrijfsjurist. Hielke Bruin van Voxius organiseerde de bijeenkomst, die plaatsvond op de High Tech Campus in Eindhoven bij Philips. De general counsel aan tafel kennen elkaar allemaal: ze spreken geregeld over best practices, naderende uitdagingen voor bedrijfsjuristen en het aantrekken van nieuw talent. Met name dat laatste thema is de laatste tijd een hot issue geworden. Welk type bedrijfsjurist zoekt men eigenlijk in de zuidelijke maakindustrie? Guido Dierick (NXP): “De aanwas van nieuw juridisch talent is speerpunt van het ‘Zuid-Netwerk’

“HET JURIDISCHE WERK BIJ BEDRIJVEN ALS HET ONZE IS ECHT SMULLEN”

dat hier bij elkaar is. Wij hebben dat ook opgericht om juristen te laten zien dat er ruim voldoende vergelijkbare bedrijven in de omgeving zijn waar een volgende carrièrestap gemaakt kan worden, zonder dat er weer verhuisd moet worden. In de overige delen van Nederland is vaak niet voldoende bekend dat we juristen hier in feite de boeiendste functies van Nederland bieden.” Mariëlle van de Weijenberg (Heijmans): “Laat ik vooropstellen dat de discussie niet moet gaan over Zuidas-juristen die de stap naar de provincie niet willen maken. Wij richten ons namelijk helemaal niet specifiek op ex-advocaten van de grote kantoren. Senior medewerkers verdienen daar te veel en jonge advocaten zijn handig in een deal maar hebben vaak nog nooit een klant gezien, laat staan een fabriek van binnen. Wij krijgen soms sollicitanten die na een aantal jaren advocatuur denken dat ze in een soort walhalla terechtkomen, maar het is niet minder hard werken. Liever heb ik dan een goed geschoolde generalist, die wij vervolgens via opleidingen als Grotius verder opleiden.”

48

nr. 11 – 2012

Van Leeuwen wil weten hoe het komt dat de succesvolle, internationale bedrijven aan tafel toch relatief meer moeite hebben om goede juristen aan zich te binden. Robert Roelofs (ASML): “Een high tech onderneming is voor juristen niet direct de meest logische plek om te landen. Tot voor kort was ASML ook nog een relatief onbekende speler. Juristen uit de Randstad, die wij graag aantrekken, willen in bepaalde gevallen wel verhuizen, maar dan moet de partner mee en ook een baan vinden. Ik overtuig ze door te benadrukken dat het juridische werk bij bedrijven als het onze echt smullen is. Je schakelt als jurist al heel snel met de bovenste regionen van het bedrijf en bent heel zichtbaar in de organisatie. De dynamiek en betekenis van je werk is enorm.” Ruud Pollaert (SABIC): “Voor een groot gedeelte is het: onbekend maakt onbemind. Juristen beseffen niet hoe leuk het is om bij een internationaal bedrijf te werken en kiezen eerst voor de veilige weg, bijvoorbeeld een advocatenkantoor. Daarom zoeken wij onze potentiële werknemers ook in toenemende mate in het buitenland. Wij zoeken bewust ook buiten de landsgrenzen, tenzij het om een niche rechtsgebied gaat en je niet anders kunt. Tegelijkertijd besef ik dat een bedrijf als het onze ook niet voor elke ju-

Bij het rondetafelgesprek waren de volgende general counsel aanwezig: ä *XLGR'LHULFNJHQHUDOFRXQVHO1;3 ä 6XVDQWHQ+DDIJHQHUDOFRXQVHO9,21)RRG*URXS ä &HHV/RVJHQHUDOFRXQVHO'60 ä 5XXG3ROODHUWFKLHIFRXQVHO(XURSH6$%,& ä 5REHUW5RHORIVJHQHUDOFRXQVHO FRPSDQ\VHFUHWDU\ $60/ ä 0DUF6OXLMWHUVYLFHSUHVLGHQW&RUSRUDWHOHJDOGHSDUW PHQW3KLOLSV ä 0DUL­OOHYDQGH:HLMHQEHUJGLUHFWHXU-XULGLVFKH]DNHQ +HLMPDQV ä 5RE:HVVHOLQJJHQHUDOFRXQVHO9DQ*DQVHZLQNHO ä 'XFR=RRPHUJHQHUDOFRXQVHO'DI7UXFNV

DIALOGUE BV advies coaching mediation training

LEGAL

LEADERSHIP

ACADEMY

DE ‘MINI MBA’ VOOR BEDRIJFSJURISTEN DIE LEIDINGGEVEN

s 0 OS ITION ERINGJURIDISCHEAFDELING

s 0 RO J E CTMA N A G E ME N T

s 0 RE S E N TERENINDEBO ARDRO O M

s - A N A G E ME N TI N FO RMA TI E E N KE N N I SO P B O UW

s & IN AN CIEELMANAGEMENT

s 0 E RSO O N L I J KE E FFE C TI VI TE I T

s , AWDE P AR T MENTEFFICIENCY

s # O MP L I A N CE E N I N TE G RI TE I T

s 7E R VIN GENSELECTIE

s , E G A L RI SK MA N A G E ME N T

I N C L . 3 C OAC H I N G S G E S P R E K K E N

Start2: 013 7 maart

DIALOGUE, SPECIALIST IN VAARDIGHEDENTRAINING VOOR ADVOCATEN EN JURISTEN lindela a n 12, 1 405 a k bussum

t 035 541 18 44

f 035 542 48 29

e in fo @dialo gu eb v.n l

i www.dialo guebv.nl

Slimme advocaten werken samen. Maak jij binnenkort onderdeel uit van een landelijk bekend en ondernemend advocatenverband? Kijk op www.advocoeur.nl

SAMEN SLIMMER

Beter werk rist geschikt is. Je moet er wel bij passen, stevig in je schoenen kunnen staan en belangrijke beslissingen durven nemen.” Marc Sluijters (Philips): “In de advocatuur adviseer je meer op de vierkante millimeter; in het bedrijfsleven moet je juist op veel gebieden kunnen adviseren en zijn dus de meesten generalist. Daarnaast ben je bent niet klaar als een advies de deur uit is: verantwoordelijkheid nemen voor de adviezen die je geeft is net zo belangrijk. In de basis zijn wij juristen, maar we gaan wel anders om met het recht. Niet risicomijdend denken, maar juist afgewogen risico’s durven nemen.” Cees Los (DSM): “Ik kan mij niet aan de indruk onttrekken dat de jongere juristen tegenwoordig wat minder mobiel zijn dan pakweg twintig jaar geleden. Elementen als dual careers, het belang van bestaande sociale contacten en de schoolkeuze van kinderen spelen hierbij ongetwijfeld en niet ten onrechte een rol. Het komt er dan nog meer op aan om mensen echt te interesseren voor het bedrijf en de business waarin je actief bent.”

Externe adviseurs Van Leeuwen: “In jullie aannamebeleid richten jullie je dus niet specifiek op de Randstad of op juristen in de regio. Hoe zit dat bij het inhuren van externe adviseurs? Van de Weijenberg: “Voor juridisch werk dat direct met onze busi-

ness te maken heeft werk ik heel bewust ook met lokale advocaten samen. Die komen ook sneller naar onze bouwprojecten toe en zijn vaak hands-on. Bouwrecht heb je bij grote kantoren vaak niet; dan kun je met lokale specialisten veel beter uit de voeten. Voor grote projecten met aanzienlijke financiering wenden we ons tot de grote kantoren. Banken accepteren het vaak niet wanneer je met het kantoor op de hoek aan komt.” Susan ten Haaf (VION Food Group): “Sparring partners die vaak langskomen vind ik juist wel bij de grotere kantoren, dus het zal ook aan de individuele advocaten liggen. Ik vind het belangrijk om snel te kunnen schakelen met mensen van gelijk niveau. Deze week heb ik twee advocaten tegen lage tarieven inhouse gehad: zij zijn zeer coöperatief en passen zich perfect aan. Kantoren trainen daar ook op: cliënten worden bevraagd en aan de hand daarvan stippelen ze hun strategie uit.” Los: “De servicegerichtheid is met name bij grote kantoren enorm verbeterd de afgelopen jaren. Dat schrijf ik niet alleen aan de crisis toe; men heeft wel degelijk meer oog voor de behoeften van het bedrijfsleven gekregen en wil onze business leren kennen. Dat werkt ook in hun voordeel: uit de rol van sparring partner kun je veel meer halen dan uit de rol van traditioneel advocaat.” Duco Zoomer (Daf Trucks): “Advocaten

SKILLS FOR LAWYERS BEROEPSOPLEIDING TOT ADR-SPECIALIST/LEGAL MEDIATOR Start 27 maart 2013, Amsterdam Met de beroepsopleiding van het Amsterdams ADR Instituut kiest u voor een brede opleiding waarin u wordt geschoold in onderhandelen, mediation en partijbegeleiding. Naast theorie en het aanleren van praktische vaardigheden besteden wij veel aandacht aan de ontwikkeling van uw attitude in het omgaan met conflicten. 21 daagse allround Beroepsopleiding. Academisch werkniveau met minimaal 5 jaar werk-ervaring. MEDIATION ADVOCACY 20 november 2012, Amsterdam In deze training wordt vanuit de theorie en de praktijk zichtbaar gemaakt hoe u uw rol als advocaat beter kunt invullen als u betrokken raakt bij een mediation. Deze training wordt u aangeboden in samenwerking met de NVVMA. TRAINING ADVANCED NEGOTIATIONS DOOR LINDA NETSCH (HARVARD LAW SCHOOL) 28 en 29 november 2012, Amsterdam Iedereen onderhandelt. Doorgaans op intuïtie en dikwijls met wisselend succes. De mate van dit succes is niet alleen afhankelijk van de manier van communiceren tijdens de onderhandelingen, ook bij de voorbereiding is het van groot belang inzicht te hebben in conflicten en onderlinge communicatieprocessen. In deze training krijgt u door theorie, oefening en feedback de vaardigheden aangereikt om onderhandelingen zo te laten verlopen dat u het beste resultaat voor uzelf en/of uw cliënt bereikt.

INFORMATIE AVOND ADR BEROEPSOPLEIDING/LEGAL MEDIATOR: 14 januari 2013 Aanmelden via [email protected]

50

nr. 11 – 2012

Voor meer informatie en inschrijving: www.adrinstituut.nl Telefoon: 020-525 37 49 E-mail: [email protected]

Beter werk

snappen steeds beter in wat voor omgeving wij opereren en handelen daar ook naar. Juridische nerds, om het gechargeerd te stellen, konden vroeger nog partner worden bij een advocatenkantoor. Het zijn nu geen nerds meer. Bij Daf gebruiken we advocaten van de grote kantoren. We zijn onderdeel van een Amerikaans concern en de voertaal is Engels. Lokale kantoren hebben daar jammer genoeg toch nog moeite mee. Dat is niet alleen een Nederlands probleem: bij Duitse middelgrote kantoren zie je dat ook.”

Band met de opleidingen De bedrijven aan tafel vervullen naast een internationale rol ook een belangrijke lokale rol. Van Leeuwen wil weten of de juridische opleiding en het wetenschappelijk onderzoek aan zuidelijke universiteiten en hogescholen aansluiten op de behoeften van de juridische afdelingen. Sluijters: “Het wordt beter. Er worden meer praktische vaardigheden meegenomen in het onderwijsprogramma, zodat juristen na het afstuderen sneller bij de praktijk kunnen aansluiten. De stage is een wezenlijk onderdeel van de rechtenopleiding geworden: daar werken we dan ook graag aan mee.” Rob Wesseling (Van Gansewinkel): “Wij plaatsen graag stagiairs, maar de werkstages aan het begin van de opleiding stellen mijns inziens weinig voor. De opgedane kennis is dan nog te mager om echt met juridische zaken aan de slag te gaan. Je wilt je stagiairs ook graag inhoudelijk werk bieden.” Van de Weijenberg: “Wij hebben in samenwerking met de universiteit uitwisselingsprogramma’s bedacht waarbij studenten bij ons stage lopen. Dat is specifiek gericht op gebieden als bouwrecht en contracten. Opleidingen denken heel goed met ons mee en willen hun studenten ook echt klaarstomen voor de praktijk.” Hielke Bruin: “Maar zijn startende juristen ook in te passen binnen jullie afdeling?” Los: “Je dient er wel tijd voor vrij te maken en goede mentoren te hebben die kennis kunnen overdragen. Of iemand ook echt stevig genoeg in de schoenen staat voor een bedrijfsjuridische functie, merk je pas na enige tijd. Leeftijd is daarbij niet de doorslaggevende fac-

tor.” Roelofs: “Het inwerken van juristen die net van de universiteit komen kost veel tijd, daarom kiezen bedrijven van oudsher voor meer ervaren juristen. Het zou helpen als we hier in het zuiden meer aan uitwisseling doen, maar ook dat zal inzet van ons allemaal vergen.” Van de Weijenberg: “Ik heb onlangs heel bewust twee jonge juristen direct van de universiteit aangetrokken. Die generatie staat heel anders in het leven: hiërarchische verhoudingen tellen veel minder en zij lopen overal zo binnen. Dat werkt bijzonder verhelderend.” Sluijters: “Dat klopt. Jonge juristen pakken heel snel dingen op binnen ons bedrijf. Ik vind dat een groot verschil met tien jaar geleden. Ze willen meteen verantwoordelijk-

“ADVOCATEN SNAPPEN STEEDS BETER IN WAT VOOR OMGEVING WIJ OPEREREN EN HANDELEN DAAR OOK NAAR”

heid en nemen grote projecten met beide handen aan.” Bruin: “En hbo-juristen, wat is hun rol?” Pollaert: “Daar worstel ik nog mee. Wat kunnen zij voor legal betekenen? De onderscheidende factor van hbo-juristen is nog niet geheel duidelijk. Tot nu toe zetten we ze in voor het basis corporate legal werk. Werk dat door universitair geschoolde juristen al snel niet meer interessant gevonden wordt.” Dierick: “De toegenomen werkdruk voor legal wordt nu vaak verminderd door simpel juridisch werk terug naar de business te sturen. In het kader van risicomanagement zou dat op termijn een gevaar kunnen vormen. Wij denken er over om een of meer jonge juristen aan te nemen. Dat is ook goed voor de leeftijdsbalans binnen je afdeling: je wilt je team blijven verjongen.” Zoomers: “Elk bedrijf wil leaner and meaner worden en bedrijfsjuristen hebben nu al een enorme werkdruk. Daarbij komt dat er steeds minder men-

nr. 11 – 2012

51

Alleen voor studenten die er echt kaas van hebben gegeten. De Loyens & Loeff Case Fondue in Zürich.

Voor de Case Fondue op 6, 7 en 8 februari 2013 zijn we op zoek naar talentvolle derdeof vierdejaarsstudenten fiscaal recht en/of fiscale economie. Behoor jij tot de top van je jaar en durf jij in Zürich je vingers te branden aan een interessante casus waarmee je op een intensieve manier kennismaakt met de fiscaliteit en Loyens & Loeff? Meld je dan voor 1 januari aan: www.loyensloeffacademy.com

AC A D E M Y

Beter werk

sen zijn die een goede brief kunnen opstellen. Daar zou een hbo-jurist, als hij goed is geïntegreerd in je afdeling, een duidelijke rol in kunnen spelen. Er zijn weinig mensen meer die de tijd en rust kunnen nemen om brieven en simpele contracten op een gedegen manier aan te pakken.”

Het hamburgermodel Van Leeuwen: “Jullie hebben het over de gestegen werkdruk. Ik kan me voorstellen dat er in dit economische klimaat geen ruimte zal zijn voor uitbreiding van de afdelingen. Hoe gaan jullie daar mee om? Wesseling: “Het is vooral een kwestie van aansturing. Juristen doen zaken die ze leuk vinden om te doen, maar zij zijn echt te duur en schaars om in hele specifieke juridische problemen te duiken. Loop rond in het bedrijf, laat je gezicht zien, dat geef ik mijn juristen mee. Bij het werk dat ze intern aannemen vraag ik altijd: wat is het belang voor het bedrijf?” Van de Weijenberg: “Van nature zijn we gewend te zeggen: kom maar door met dat probleem. Dat kan echter niet meer. Toen wij onlangs een juridische vraag hadden, doken er direct vijf juristen op: lekker knutselen aan juridische vraagstukken. Niemand had zich afgevraagd of die vraag ook relevant was voor de praktijk.” Zoomers: “De gestegen werkdruk beperkt zich niet tot het klassieke juridische werkterrein: zaken als risk management en compliance nemen ongekende proporties aan. Wanneer je binnen de organisatie aangewezen bent om ook dat soort zaken op je te nemen zie ik maar één oplossing: uitbreiding van de headcount.” Dierick: “General counsel moeten zich veel sterker richten op de risk based approach. Werk gewoon aan de zaken die het meest risicovol zijn. Ik noem dat het hamburgermodel: het bovenste broodje zijn zaken als M&A en litigation, dat besteden we per definitie uit aan hoog gespecialiseerde advocaten. Voor de onderkant, het basale juridische werk, zijn onze bedrijfsjuristen te duur en dat besteden we dus ook uit. Het middengedeelte, de hamburger zelf, bekijken we heel kritisch en alleen de zaken waar echt een groot risico aan kleeft pakken we aan.”

Slimste regio Als afsluiting wil Van Leeuwen weten wat het werk als bedrijfsjurist in de zuidelijke maakindustrie nu zo speciaal maakt. Los: “Het sterke internationale aspect lijkt mij het grootste voordeel. De kans om je horizon te verbreden door samenwerking met en als het even wil bezoek aan mensen met een andere culturele achtergrond in landen als China, India en de VS. Daarnaast wordt je als bedrijfsjurist ontzettend breed opgeleid. Niet alleen op juridisch gebied, want ik verwacht ook van mijn juristen dat ze zich in het financiële aspect verdiepen: werkkapitaal, EBITDA, winstmarges. Binnen een bedrijf draait het uiteindelijk om de financiële resultaten en daar dragen we allemaal aan bij.”

“STEEDS MINDER MENSEN KUNNEN EEN GOEDE BRIEF OPSTELLEN, DAAR ZOU EEN HBO-JURIST EEN ROL KUNNEN SPELEN”

Roelofs: “Er zijn geen andere regio’s in Nederland waar je in de maakindustrie zulk uitdagend juridisch werk kunt doen. Het wordt niet voor niets de slimste regio ter wereld genoemd: het werk biedt een continue uitdaging op hoog niveau.” Sluijters: “Binnen een bedrijf als Philips wordt je heel sterk betrokken bij nieuwe business modellen, productontwikkeling, productie, inkoop, verkoop, outsourcing, IT, echt bij de gehele business zelf dus. Je krijgt heel snel een binding met alles wat er echt gebeurt in een bedrijf en inderdaad, zoals Cees zegt, beperkt zich dat niet tot Nederland.” Van de Weijenberg: “Bedrijven als de onze bieden een bijzonder dynamische werkomgeving. Heijmans werkt aan snelwegen, woonwijken, stations: allemaal tastbare bijdragen die zichtbaar zijn. Je voelt je dan al snel trots en betrokken bij het bedrijf.”

nr. 11 – 2012

53

Jonge Balie Lissabon: je struikelt er over de advocaten

28

jonge advocaten uit Alkmaar en omstreken togen

VU Law Academy Betrokken op úw competentie

eind september naar het zonnige Lissabon, voor de

laatste Jonge-Baliereis in het bestaan van het arrondissement. Ze bezochten de Hoge Raad en de Portugese advocatenorde, waar de presidente vertelde dat ook de advocatuur is getroffen door de economische crisis. De problemen houden mede verband met de hoge advocaatdichtheid in Portugal: maar liefst 1

Arbeidsrecht

op de 300 inwoners van Portugal is advocaat. “If you don’t look

t 20 november t NOvA 4 PO, NMI 4

Actualiteiten arbeidsrecht in het onderwijs

out here, you may accidentally step on a lawyer.”

Procederen in de arbeidsrechtpraktijk

Uiteraard was er ook genoeg ruimte voor vertier en om col-

Ontwikkelingen in het ontslagrecht t 18 december t NOvA 6 PO, NMI 6

lega’s eens op een andere manier te leren kennen. Als het aan de reiscommissie ligt wordt de jaarlijkse Jonge Balie

t 6 en 13 december t NOvA 10 VSO/PO

Bestuursprocesrecht

Alkmaar reistraditie nog lang voortgezet, mét of zonder ei-

Bestuurs(proces)recht voor de praktijk t 4 en 11 december t NOvA 10 VSO/PO Actualiteiten bestuursprocesrecht t 5 december t NOvA 4 PO

gen arrondissement.

Burgerlijk (proces)recht De hele groep, met op de voorgrond het drie man sterke ontvangstcomité van de Portugese Orde van Advocaten en tweede van rechts Eveline Dirks (Knuwer & Creutzberg)

Actualiteiten aanbestedingsrecht t 8 november t NOvA 4 PO Contracteren in de praktijk t 19 en 26 november t NOvA 10 VSO/PO Actualiteiten burgerlijk procesrecht en rechtspleging t 4 december t NOvA 4 PO, KBvG 4

Intellectuele eigendom Actualiteiten intellectuele eigendom t 22 november t NOvA 4 PO

Internetrecht N IE U W

Het nieuwe telecommunicatierecht t 15 november t NOvA 4 PO

Migratierecht Actualiteiten vluchtelingenrecht t 6 december t NOvA 6 PO

Ondernemingsrecht Bestuurdersaansprakelijkheid in het nieuwe ondernemingsrecht t 12 november t NOvA 4 PO, KNB 4

Bedrijfsovername, contractuele en vennootschapsrechtelijke aspecten t 3 en 10 december t NOvA 12 VSO/PO Financiering en herstructurering van ondernemingen t 7 en 14 december t NOvA 10 VSO/PO

V.l.n.r. Peter Appelman (Appelman), Melanie Koomen (Octrooi- en Merkenbureau Koomen en Brons), Franky Menso (Appelman) en Elisabeth van Meeteren (Buers)

Pensioenrecht Actualiteiten fiscaal pensioenrecht t 18 december t NOvA 3 PO

Personen- en familierecht Vermogensrechtelijke gevolgen van echtscheiding t 12 en 26 november t NOvA 10 VSO/PO, KNB 10, NMI 10

Verrekening en verdeling bij scheiding t 12 november t NOvA 6 PO, KNB 6, NMI 6 Erfrecht voor de advocatuur t 16 en 23 november t NOvA 10 VSO/PO, KNB 10

Straf(proces)recht Ontwikkelingen in het strafrechtelijk bewijsrecht t 14 november t NOvA 4 PO

Inleiding Jeugdrecht en jeugdstrafrecht t 11 en 18 december t NOvA 10 VSO/PO Hoger beroep in strafzaken t 20 december t NOvA 4 PO

Professionele vaardigheden Onderhandelen voor juristen t 6 december t NOvA 6 PO, KBvG 6, KNB 6 Persoonlijke effectiviteit voor juristen t 8 november t NOvA 6 PO, KNB 6 Adequaat reageren en improviseren t 11 december t NOvA 6 PO, KBvG 6, KNB 6, NMI 6

Non-verbale communicatie voor juristen t 13 december t NOvA 4 PO, KBvG 4, KNB 4, NMI 4

Masterclass inspirerend leiderschap voor juristen t 18 december t NOvA 3 PO

-Van Wijk (beiden Rensen), Mirte van Lingen, Esther den Haan nstra (Knuwer & CreutzTeere tal Chan , berg) (Lees Kuijs ke Siets er Geurts, (Tanger) en EveliSand en), (Rens meij Ver its Maur , berg) ne Dirks (Knuwer & Creutzberg)

54

nr. 11 – 2012

N IE U W

Benieuwd naar Leergangen 2013? Kijk op de website 020-5986255 [email protected] www.vula.nl

Jonge Balie

Bvaan dle imeaanBd ink

FOTO: CHANTAL ARIËNS

Marc Strijks Allround: voldoende kennis opbouwen op diverse rechtsgebieden is een must voor iedere advocaat tijdens zijn stageperiode Antillen: door mijn studentstage en vakanties heb ik hele mooie herinneringen aan Caribisch Nederland Avontuurlijk: eigenschap waardoor ik verder kijk dan mijn neus lang is en soms in niet alledaagse situaties terechtkom Aanrader: buitenlandse stage/studie tijdens je studententijd Advocatuur: mensen helpen door het in vertrouwen verlenen van advies en bijstand Aperitiefje: op z’n tijd nodig om de advocatuur vol te houden

Marc Strijks (1983) studeerde Nederlands Recht aan de Universiteit Maastricht. Tijdens zijn studie heeft Strijks stage gelopen bij een advocatenkantoor op Sint Maarten (voormalige Nederlandse Antillen). Na zijn studie trad hij op projectbasis in dienst bij de Immigratie- en Naturalisatiedienst in Arnhem. Sinds februari 2010 is Strijks als advocaat werkzaam bij Scheers Advocaten in Roermond, waar hij zich richt op de algemene civiele praktijk.

nr. 11 – 2012

55

Column Vast onderdeel van het katern Beter Werk zijn de bedrijfsjuristenpagina’s. Hierin vindt u de vaste column van consultant Harm Cammel, de rubriek ‘Ik en mijn bedrijfsjurist’, de interviewserie ‘In-house’, nieuwspagina’s met bedrijfsjuridisch nieuws, de wisselcolumn van een vooraanstaand bedrijfsjurist en mededelingen van het Nederlands Genootschap van Bedrijfsjuristen.

Risk management en Legal: what’s new ?

E

en leverancier van producten voor industriële pro-

alsmaar hotter topic. Een goede ontwikkeling voor Legal,

cessen is betrokken bij ongeveer alles wat maar

want risk awareness helpt Legal beter te positioneren en inte-

technisch complex is. Van boorplatforms in Nigeria tot

greren in de bedrijfsvoering. Belangrijk is dan wel om helder

pijpleidingen door Alaska en kerncentrales in Azië. Het

te hebben wat de rollen van Legal en risk management zijn.

bedrijf levert al jaren topkwaliteit waardoor het een ijzer-

En daar wringt de schoen. Want risk management is ook een

sterke reputatie heeft. Het bedrijfsdoel om flink door te

beetje een hip containerbegrip geworden waarvan de rol en

groeien met nieuwe klanten in gerelateerde markten is

grenzen soms erg onduidelijk zijn, ook bij Legal.

uitdagend, maar is mede dankzij die goede reputatie rea-

Tijd dus om terug te gaan naar de basis. Want welke invals-

liseerbaar. En dan ontploft een boorplatform in de Golf van

hoek, methode of terminologie je ook gebruikt, uiteindelijk

door Harm

Mexico. En vervolgens ook nog eens een kerncentrale in

komt risk management neer op 1. het bedrijf en zijn ambi-

Cammel

Japan. Direct hangen klanten, prospects en aandeelhouders

ties goed begrijpen, 2. bedenken wat daarbij scheef kan

aan de lijn: zijn jullie betrokken? Zijn er aansprakelijkhe-

lopen, 3. berekenen wat de consequenties kunnen zijn, 4. besluiten of het bedrijf die

den? Heeft het consequenties voor de dienstverlening? Is de continuïteit gewaarborgd? Of het bedrijf nu direct be-

Risk management is een hip containerbegrip geworden

consequenties wil accepteren, beperken, afwentelen of afwijzen, 5. die keuze concreet implementeren en

trokken is of niet, op zo’n moment moet je klaar staan

6. controleren of dat naar

met gerichte actie en heldere antwoorden. Zodat het ver-

wens uitpakt. Die logica is niet anders dan bij ‘normaal’ pro-

trouwen van de markt en de reputatie van het bedrijf intact

actief legal management. Alleen kijkt legal management

blijven.

naar de totale bedrijfsvoering, waar risk management

In de huidige wereld met groeiende dynamiek en verweven-

alleen naar de incidenten kijkt.

heid komen dit soort verrassingen steeds vaker voor. Je be-

Legal management is dus deels risk management. Maar

drijf staat stevig op de rails, ergens in de wereld vindt een in-

een goede Legal afdeling is breder dan dat: gericht op het

cident plaats en ineens dreigt de hele strategie te ontsporen.

voorkomen van incidenten, maar zeker ook op het optimaal

Dergelijke incidenten beheersen, dat is crisismanagement.

laten verlopen van de normale bedrijfsvoering. Zodat de

En tijdig over mogelijke incidenten nadenken en de organisa-

bedrijfsdoelen efficiënt en op een gezonde manier gereali-

tie daar adequaat op voorbereiden, dat is risk management.

seerd worden.

Legal heeft een dubbele rol bij risk management. Legal kan

Kortom, risk management is voor Legal bekend terrein, en

de bron zijn van incidenten. Denk bijvoorbeeld aan regulatory

blijven aansluiten op de huidige aandacht en verdere ont-

veranderingen die de bedrijfsstrategie doorkruisen, zoals een

wikkelingen is logisch, waardevol en relatief eenvoudig.

Harm Cammel is part-

Iraans embargo terwijl je daar langlopende belangen hebt.

Bovendien helpt het bij verdere positionering en integratie

ner bij Baskerville. Hij

En Legal kan de verdediging zijn tegen incidenten, bijvoor-

van Legal. Soms wordt daar zelfs van buitenaf op aange-

helpt inhouse legal

beeld door bepaalde risico’s van zo’n embargo contractueel

drongen. De Nederlandsche Bank stuurt bijvoorbeeld met

teams en advocaten-

af te wentelen. Op zich niets nieuws onder de zon dus, maar

haar FIRM richtlijn voor financiële instellingen aan op

kantoren met het posi-

de groeiende lijst incidenten van Enron / Arthur Andersen,

steeds verdere afstemming tussen Legal en andere risk

tioneren, ontwikkelen

World Online, de vastgoedfraude, wooncorporaties, Standard

functies. Ook daar bedrijfsmatige integratie dus. Maar

en managen van hun

Chartered tot Liborgate maken van risk management een

daarover volgende keer.

dienstverlening.

56

atern bedrijfsjuristen - Katern bedrijfsjuristen - Katern bedrijfsjuristen - Katern bedrijfsjuristen - Katern bedrijfsjuristen - Katern bedrijfsjuristen - Katern bedrijfsjuristen - Katern bedr

DÉ LEGAL RECRUITMENT SPECIALIST

ROBERT WALTERS MAAK JEZELF BEKEND

NEEM JE CARRIÈRE EENS GOED ONDER DE LOEP Ben je al een tijd bij dezelfde organisatie werkzaam binnen de advocatuur of het bedrijfsleven en zijn dit herkenbare vragen voor jou? ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■

Is mijn baan afwisselend genoeg? Kan ik mij op persoonlijk vlak voldoende ontwikkelen? Ben ik tevreden over mijn work-life balance? Is wellicht een overstap binnen de advocatuur interessant? Of wil ik liever een overstap maken naar het bedrijfsleven? Als ik een overstap wil maken, wanneer is dan het beste moment? Kortom, wil ik de komende jaren bij deze werkgever blijven werken?

Neem je carrière dan samen met Robert Walters onder de loep! Robert Walters helpt je graag bij het beantwoorden van de bovenstaande vragen en denkt graag op basis van haar expertise met je mee. Voor vrijblijvend advies kun je contact opnemen met Renske Lubbinge of Ivana Esser via: Email: [email protected] of [email protected] Tel: 020-6444655 www.robertwalters.nl AUSTRALASIA

ASIA

AFRICA

EUROPE

AMERICAS

Gezocht:

Juridische talenten die van persoonlijke groei een sterke zaak maken.

Je haalt méér uit jezelf bij ARAG. Wij bieden jou een wereld vol juridische kennis, veelzijdigheid en groeimogelijkheden. Met een grote diversiteit aan juridische functies, rechtsgebieden en dossiers. Waar eigen verantwoordelijkheid en zelfstandigheid centraal staan. Waar de mogelijkheden voor opleiding en ontwikkeling ruim zijn. En waar écht iets wordt gedaan met jouw kennis en inbreng.

www.arag.nl

Ik en mijn bedrijfsjurist

foto’s Geert Snoeijer

Marcel van de Vorst over Petra van der Beek

Kantoor Leeftijd 45 l van de Vorst Naam advocaat Marce Europe bij HR & al Leg VP ek, Over Petra van der Be Norton Rose giebedrijf Werken AQ genoteerd technolo ReachLocal, een NA SD r Nederland kwam 1, toen ReachLocal naa samen sinds begin 201 t het opzetten van me samenwerking begon Werkzaamheden Onze rganis atie van de reo een en r holdingstruc tuu een fiscaal efficiënte bij vestiging van het Daarna adviseerden we groep via Neder land. datapr ivacy, arbeidsvan ReachLocal over Europese hoofdkantoor bij internationale ook iddels adv iseren we Inm t. ech urr hu en ht rec s)overeenkomsten. rciële (samenwerking overnames en comme

Ik zou onze relatie als volgt

tuur goed begrijpt hoe wij

Ik weet van het privéleven

de unieke wereldwijde

willen kenmerken: open en

werken.

van mijn cliënt het volgen-

overeenkomst met Google

direct, we werken heel ple-

We vullen elkaar aan op de

de: Petra is een fanatieke

ten tijde van de start van de

zierig samen. We kennen

volgende manier: Petra is

monoskiër en autolief-

Nederlandse activiteiten

elkaar goed zodat we op

direct betrokken bij de be-

hebber.

was bijzonder.

een efficiënte wijze kunnen

sluitvorming binnen Reach-

Het spannendste moment

Wat ik zou veranderen als

helpen.

Local en goed geïntegreerd

dat ik met mijn cliënt heb

ik één dag de baas was bij

Plezierig vind ik aan het

in de ondernemingsactivitei-

meegemaakt is: het closen

mijn cliënt: ik zou dan

werken met mijn cliënt

ten. Daardoor kunnen we in

van een transactie blijft het

graag helpen bij de verdere

dat: Petra vanwege haar

onze advisering een prakti-

spannendste moment, maar

groei en uitbouw van hun

achtergrond in de advoca-

sche vertaalslag maken.

vooral de betrokkenheid bij

business.

59

tern bedrijfsjuristen - Katern bedrijfsjuristen - Katern bedrijfsjuristen - Katern bedrijfsjuristen - Katern bedrijfsjuristen - Katern bedrijfsjuristen - Katern bedrijfsjuristen - Kat

Where privacy meets compliancy De dagelijkse praktijk van privacy vraagstukken is veelomvattend. Hoe gaat uw organisatie om met persoonsgegevens? Van uw medewerkers, van uw klanten. Dat u hier zeer veel waarde aan hecht is vanzelfsprekend. Maar hoe waarborgt u dit? En hoe gaat u in 2014 de wijzigende wet- en regelgeving implementeren in uw organisatie? Benieuwd naar hoe Brunel uw organisatie kan helpen? Let’s meet op brunel.nl

Ik en mijn advocaat

Petra van der Beek over Marcel van de Vorst

Bedrijf Leeftijd 36 tra van der Beek zich richt Naam bedrijfsjurist Pe dat rijf giebed AQ genoteerd technolo Functie is ReachLocal, een NA SD e ogl Go van en een global par tner rdam ste Am op internetmarketing in oor ant fdk e op het Europese hoo rop Eu HR aam& rkz gal Le We VP n Rose st, advocaat bij Norto ese rop Eu Over Marcel van de Vor de r zaken voo k voor alle jur idische ncte tra heden Ver ant woordelij con en ate cties, algemeen corpor ilvestigingen, zoals transa gelegenheden in versch arbeidsrechtelijke aan en cy iva apr ent dat em ht, rec ropese manag aast als lid van het Eu lende jurisdicties. Daarn en str ategie voor deze eid bel van len medebepa team betrokken bij het nse hoofdkantoor. erking met het Amerikaa vestigingen in samenw

Wilt u ook in deze rubriek? Mail naar [email protected]

Ik zou onze relatie als volgt

ze en affiniteit met het type

taalslag maken naar de

bleek nog een hele uitda-

willen kenmerken: infor-

bedrijf dat ReachLocal is.

praktische toepasbaarheid

ging!

meel, plezierig, open en

Marcel heeft bovendien

in de organisatie.

Wat ik zou veranderen als ik

toegankelijk.

veel ervaring met interna-

Ik weet van het privéleven

één dag de baas was bij mijn

Plezierig vind ik aan het

tionale transacties. Daar-

van mijn advocaat het vol-

advocaat: ik zou een aantal

werken met mijn advocaat

door is hij in staat cultuur-

gende: dat Marcel een voor-

van de advocaten een echte

dat: Marcel goed bereik-

verschillen te overbruggen

liefde heeft voor oude au-

Amerikaanse verkooptrai-

baar is, ik via één aan-

tussen hoe een M&A trans-

to’s en daarom een hele

ning laten geven; dat is zo

spreekpunt toegang heb tot

actie bijvoorbeeld in de US

coole Citroen DS uit 1966

motiverend en aanstekelijk

een netwerk van specialis-

wordt gedaan versus hier

heeft.

dat iedereen na afloop ervan

ten op alle vakgebieden en

in Europa.

Het spannendste moment

overtuigd is de beste te zijn

in verschillende jurisdicties

We vullen elkaar aan op de

dat ik met mijn advocaat

waar de wereld niet zonder

die ook onderling goed met

volgende manier: Marcel

heb meegemaakt is: het op

kan. Dat is toch anders dan

elkaar samenwerken.

kent mijn positie binnen

tijd verzamelen van alle

de bescheidener aanpak die

Een hele goede eigenschap

ReachLocal heel goed en

handtekeningen voor het

de advocatuur in het alge-

van mijn advocaat is: de

op die manier krijg ik niet

Google contract; na de on-

meen eigen is gecombineerd

praktische invalshoek in

alleen goed advies maar

derhandelingen leek dit het

met de Nederlandse nuch-

zijn advisering en werkwij-

kan Marcel ook een ver-

makkelijkste deel maar dat

terheid.

61

tern bedrijfsjuristen - Katern bedrijfsjuristen - Katern bedrijfsjuristen - Katern bedrijfsjuristen - Katern bedrijfsjuristen - Katern bedrijfsjuristen - Katern bedrijfsjuristen - Kat

Presentatie Bedrijfsjuristen Monitor 2012 egal Outlook 2013 and Beyond’. Dat is

‘L

uitgewerkt in een handzaam boekje. Di-

het thema van de Bedrijfsjuristen Mo-

verse deskundigen geven hierin hun visie

nitor 2012 die Houthoff Buruma in samen-

op deze ontwikkelingen.

werking met het Nederlands Genootschap

Aan de presentatie is dit jaar een inhoude-

van Bedrijfsjuristen (NGB) presenteert op

lijk seminar gekoppeld. Informatie

maandag 26 november in het auditorium van

hierover wordt later bekendgemaakt. In

het Stedelijk Museum in Amsterdam.

verband met de capaciteit van het audito-

Tijdens een aantal roundtables met toon-

rium is het aantal plaatsen beperkt. Re-

aangevende bedrijfsjuristen zijn de onder-

gistreren kan via een bericht vanaf een

werpen in kaart gebracht die in 2013 en

kantoor-mailadres naar m.meinen@hout-

daarna bij bedrijfsjuristen hoog op de

hoff.com, of via het online formulier op

agenda (zouden moeten) staan. De the-

www.bedrijfsjuristenmonitor.nl. Het eve-

ma’s die tijdens de roundtables naar voren

nement is gratis toegankelijk voor leden

zijn gekomen als belangrijk en urgent, zijn

van het NGB.

Waarom bedrijfsjuristen een advocaat ‘dumpen’

U

it een onderzoek onder een paar duizend be-

het rapport globaal in vier categorieën te verdelen: te

drijfsjuristen in ruim 45 landen van het Britse

duur (21%), slecht advies of geen expertise (18%),

marktonderzoekbureau Acritas blijkt dat bedrijfsju-

slechte service (15%) en het vertrek van een belangrij-

risten advocatenkantoren voornamelijk wegsturen

ke advocaat (11%). Als minder opmerkelijke reden

vanwege te hoge tarieven en een slechte prijs-kwali-

werd genoemd: ‘het werk was af’ (16%). Maar liefst

teitverhouding.

30% van de ondervraagden gaf aan het afgelopen jaar

De redenen die bedrijfsjuristen opgaven zijn volgens

ten minste één kantoor te hebben ‘ontslagen’.

NGB Ledenbijeenkomst

H

et Nederlands Genootschap van Be-

teijn, voorzitter van de raad van bestuur

drijfsjuristen organiseert op 13 no-

van de OPTA en NMa, spreken over de

vember een ledenbijeenkomst bij VNO-

nieuwe Autoriteit Consument en Markt

NCW in Den Haag. Tijdens deze

(een fusie van OPTA, NMa en de Consu-

bijeenkomst spreekt prof. drs. ing. Jacques

mentenautoriteit), die 1 januari 2013 van

Reijniers, hoogleraar inkoopmanagement

start gaat. Fonteijn wordt hoofd van dit

NGB workshops

aan de Nyenrode Business Universiteit,

nieuwe instituut. De middag wordt afge-

14 november 2012 Number crunchen

over de kansen en uitdagingen voor be-

sloten met een borrel.

voor bedrijfsjuristen

drijfsjuristen op het terrein van inkoopma-

Kijk voor meer informatie en aanmelding op

27 november 2012 Projectmanage-

nagement. Daarnaast zal mr. Chris Fon-

www.ngb.nl.

ment, de rol van de bedrijfsjurist 29 november 2012 Effectief overtuigen en beïnvloeden 3 december 2012 De strategische positionering van de juridische afdeling voor general counsel en leidinggevenden 4 december 2012 Onderhandelen en belangentegenstellingen in arbeidsconflicten Meer informatie: www.ngb.nl

62

atern bedrijfsjuristen - Katern bedrijfsjuristen - Katern bedrijfsjuristen - Katern bedrijfsjuristen - Katern bedrijfsjuristen - Katern bedrijfsjuristen - Katern bedrijfsjuristen - Katern bedr

Bedrijfsjuridisch nieuws Overstap

Dag van de Bedrijfsjurist

inds 1 november is Frans

oe kan de meerwaarde van de be-

het congrescentrum NBC in Nieuwegein.

drijfsjurist worden vergroot? Over die

Dagvoorzitter is René van Rooij, chief legal

S

H

rist werkzaam bij Arbo Unie

vraag gaan Barbara van Koppen (company

officer & company secretary bij KPN.

vestiging Utrecht. Hij geeft on-

secretary en general counsel bij KLM),

Naast de paneldiscussie zijn er lezingen

der meer advies, behandelt

Max Hübner (diector corporate legal and

over diverse onderwerpen zoals trends in

aansprakelijkheden, draagt

Hoveijn (35) als bedrijfsju-

tax bij PGGM) en Rik Doejaaren (head of

de juridische dienstverlening, social me-

zorg voor het contracteringsproces en bege-

legal Benelux British American Tobacco)

dia, actuele privacyissues en het belang

leidt aanbestedingsprocedures. De werk-

in discussie tijdens de Dag van de Be-

van technologie.

zaamheden zullen voor alle vestigingen van

drijfsjurist op 22 november. Zij zullen

De dag wordt afgesloten door advocaat

Arbo Unie worden verricht. Hiervoor werkte

daarbij onder meer ingaan op de optimale

Wim Anker (Winnaar van de Duidelijke

Hoveijn als bedrijfsjuridisch adviseur bij

samenstelling van een juridische afdeling

taalprijs), waarna een netwerkborrel

Grant Thornton Accountants & Adviseurs.

en de positie van de bedrijfsjurist over vijf

plaatsvindt.

Daar adviseerde hij bedrijven voornamelijk

jaar.

op het gebied van vastgoed-, ondernemings-

Het is alweer de vijfde editie van de Dag

Meer informatie en aanmelding: dagvande-

en algemeen verbintenissenrecht.

van de Bedrijfjurist, die wordt gehouden in

bedrijfsjurist.nl

COLUMN

Ready for boarding?

V

rijdagochtend 7.20 uur, sta ik aan de gate op Schiphol Amster-

komende maanden zal het NGB zich

dam Airport klaar voor vertrek naar London City Airport, waar

laten horen aan de jonge bedrijfsju-

een dag bestuursvergadering van de Worldwide Airports Lawyers

risten. Vandaar dat ik jonge bedrijfs-

Assocation me wacht. Na landing eerst een conference call met

juristen alvast oproep: Are you ready

de home base, mijn collega’s van Schiphol Amsterdam Airport, en

for boarding?

dan in de taxi naar ‘the city’. Een aantal jaar vloog ik regelmatig

Wellicht is het goed om nog wat meer

op en neer tussen Schiphol en de verschillende hub-luchthavens

over het beroep bedrijfsjurist te vertellen. Waarom is

van Europa voor de deelna-

dat zo’n mooi beroep? In mijn

me van al deze luchthavens in een groot project, Single

optiek spelen daar drie ele-

Het beroep van bedrijfsjurist is divers

European Sky. Het viel mij

menten: het feit dat je (1) een business lawyer bent, (2)

altijd op dat ik een van de

het verenigen en verder ont-

weinige ‘zakenvrouwen’ aan boord was, en bovendien een stuk

wikkelen van meerdere eigenschappen – naast het juridische – in

jonger dan menig andere zakenreiziger. Ook in het legal team van

je werk, en (3) daardoor de optimale bediening van je cliënt, je

de luchthavens was ik de jongste.

werkgever. Het beroep geeft je verder de kans een bepaalde indus-

Een parallel met de hedendaagse bedrijfsjuridische wereld is snel

trie goed te leren kennen en je peers te ontmoeten. Na een goede

gelegd, wat mij betreft. Er is een grote groep jonge bedrijfsjuris-

opleiding in de advocatuur, ben ik blij met mijn verdere ontwikke-

ten, en daarmee doel ik op de leeftijd tot eind dertig, die mooi en

ling in het bedrijfsleven. Hoe had ik anders mogen werken aan de

belangrijk werk verrichten. Bedrijfsjuristen met een basis in de

contracten voor het meest innovatieve luchthavenbagagesysteem

advocatuur of juristen die de Beroepsopleiding Bedrijfsjuristen

ter wereld? Hoe was ik anders uitgenodigd voor deelname aan het

hebben gedaan. Met een passie voor het vak van bedrijfsjurist en

US Government International Visitor Leadership Program? Het be-

werkzaam in bedrijfsjuridische afdelingen van allerlei omvang

roep van bedrijfsjurist is divers.

door heel Nederland. Zijn deze bedrijfsjuristen wellicht the next generation? Zij zijn in ieder geval van groot belang voor de voortzetting en inspraak van de beroepsgroep. In mijn hoedanigheid

Ilona Crommentuijn is legal counsel bij de Schiphol Group.

van bestuurslid van het Nederlands Genootschap van Bedrijfsjuristen (NGB) probeer ik deze bedrijfsjuristen actief te betrekken

Volgende keer: Elizabeth Hondius, manager legal affairs bij

bij het NGB en bij wat het NGB hen kan bieden. Dat is nodig. In de

Merck Sharp & Dohme (MSD)

63

rijfsjuristen - Katern bedrijfsjuristen - Katern bedrijfsjuristen - Katern bedrijfsjuristen - Katern bedrijfsjuristen - Katern bedrijfsjuristen - Katern bedrijfsjuristen - Katern bedrijfsjuriste

In-house

Bedrijfsjurist bij...

het Erasmus MC De serie In-house biedt een kijkje in de keuken van de bedrijfsjurist. Deze keer Jochem Oosting, manager Juridische Zaken van het Erasmus MC, die voor spoedeisende vragen ook ’s nachts kan worden opgepiept. door Peter Milders

H

et Erasmus MC in het hartje van Rotterdam is de

van een verdachte van een ge-

grootste van de acht academische medisch cen-

weldsmisdrijf.”

tra in Nederland. Dat de toekomstplannen ambi-

Ook komen regelmatig vragen

tieus zijn blijkt uit de vele bouwkranen op het

op het bordje van de juristen

terrein. Er wordt tot 2017 flink verbouwd en nieuw gebouwd.

waarbij het gaat om leven of

In een van de oude gebouwen zetelt Jochem Oosting, mana-

dood, bijvoorbeeld bij het sta-

ger Juridische Zaken. Vanaf grote hoogte wijst hij op de bij-

ken van medisch zinloos han-

zondere vloer die net klaar is voor de radiotherapiebunkers

delen of bepaalde wilsuitingen

van de Daniël den Hoed kliniek, het kankercentrum van het

van patiënten. Omdat een zie-

Erasmus MC. Speciale dikke vloeren en muren zijn nodig

kenhuis een 24-uurs bedrijf is

voor de bescherming van de omgeving tegen straling. Oos-

kunnen sommige problemen

ting: “Tijdens de verbouwing blijft de winkel open zoals dat

zich elk moment van de dag

heet. Dat betekent een zeer ingewikkelde logistieke operatie

voordoen, waardoor ook een

want we hebben te maken met grote aantallen patiënten en

snelle beschikbaarheid van

bezoekers, terwijl veiligheid, hygiëne en privacy natuurlijk

juristen soms gewenst is. Daarom is er een juridische 24-uurs-

ook gewaarborgd moeten blijven.”

dienst ingesteld. Oosting en zijn collega Marie-José Blondeau ‘draaien’ om de maand zo’n 24-uursdienst. Dit betekent dat zij

Vragen over leven en dood

in die maand 24 uur per dag, zeven dagen per week beschik-

Het Erasmus MC is een publiekrechtelijke rechtspersoon, inge-

baar zijn voor spoedeisende vragen uit de organisatie.

steld bij wet. De circa 12.000 werknemers zijn dus ambtenaren.

Wanneer de juristen aanvullende expertise nodig hebben vindt

Maar met een omzet van 1,2 miljard euro lijkt het meer op een

incidenteel inschakeling van advocaten plaats, waarbij wordt

grote onderneming. Oosting legt uit dat het Erasmus MC drie

gewerkt met verschillende kantoren. “Wij kiezen niet zozeer

kerntaken heeft: patiëntenzorg, onderwijs (de medische facul-

voor een kantoor, maar voor een advocaat die de specialistische

teit) en onderzoek. Oosting (ex-Brabers en Partners, ex-Haga-

aanvullende expertise kan bieden en met wie het klikt.”

Ziekenhuis) geeft leiding aan de afdeling Juridische Zaken en de afdeling Klachtopvang. Naast enkele andere professionals

Primair proces

werken er twaalf juristen van wie er drie uitsluitend arbeids-

Oosting: “Je zit als jurist bij het Erasmus MC middenin het pri-

recht doen. De andere juristen zijn als bedrijfsjurist zeer breed

maire proces van de organisatie. Dat moet je ook echt een uit-

actief: van de reguliere bedrijfsjuridische zaken tot zeer speci-

daging vinden als je hier werkt. Ik kijk bij de selectie van nieu-

fieke zaken als gezondheidsrecht, medisch tuchtrecht, medi-

we juristen dan ook heel goed naar hun motivatie. Zij moeten

sche ethiek, wetenschappelijke integriteit, letselschade en pri-

de innerlijke motivatie uitstralen dat zij een bijdrage willen le-

vacybescherming. Oosting: “Denk bij dit laatste bijvoorbeeld

veren aan een maatschappelijk belang, waarmee iedereen

aan nabestaanden die het medisch dossier van een overleden

vroeg of laat wel eens te maken krijgt.”

patiënt willen inzien, of justitie die de medische details wil weten van de verwondingen van een slachtoffer van een misdrijf of

Op www.mr-online.nl staat een uitgebreide versie van dit artikel.

64

atern bedrijfsjuristen - Katern bedrijfsjuristen - Katern bedrijfsjuristen - Katern bedrijfsjuristen - Katern bedrijfsjuristen - Katern bedrijfsjuristen - Katern bedrijfsjuristen - Katern bedr

Gezocht: meesters in aanpakken (m/v)

Wij weten ze te vinden Mooie cliënten. Bevlogen collega’s. Hard werken, maar ook samen ontspannen als het werk erop zit. Dat is Ploum Lodder Princen. Een typisch Rotterdams kantoor: aanpakken, snel, no-nonsense, korte lijnen. Met altijd de cliënt voorop en het resultaat in het vizier. Bij ons krijg je als beginnend advocaat of kandidaat notaris volop kansen. Heb lef en pak die kansen ook. Want een beetje eigenzinnig, daar houden we wel van. Dat maakt werken bij ons duidelijk anders. Lees verder op www.werkenbijploum.nl.

Duidelijk anders

Je staat er liever niet bij stil, maar een ongeluk zit in een klein hoekje. En de gevolgen kunnen erg vervelend zijn. Want ziekte of arbeidsongeschiktheid komt altijd op het verkeerde moment. Hoe moet dat verder met de praktijk? En met de betaling van de hypotheek? Wij zorgen ervoor dat u goed bent voorbereid. Door samen met u de mogelijke gevolgen op een rijtje te zetten en u van onafhankelijk deskundig advies te voorzien. Onze adviseurs zijn thuis in de advocatuur en het notariaat. Houden we binnenkort bij u de vinger aan de pols? Arbeidsongeschiktheidsverzekering? Kijk op www.nwk.nl

Hoe dan ook, Niehoff Werning & Kooij is altijd dichtbij.

Snouckaertlaan 42, 3811 MB Amersfoort Tel. 033 - 464 13 40 Fax 033 - 464 13 45 [email protected] www.nwk.nl ISO 9001 Gecertificeerd.

BOTERHAM MET KAAS NIET MEER DE NORM In deze rubriek verhalen juristen die in het buitenland werken over hun ervaringen aldaar.

Siezen oder duzen?

Het mediterrane karakter van Brussel

Net een signing in Keulen achter de rug. Net als in Nederlandse transacties kwam er aardig wat kunst- en vliegwerk bij kijken om alles voor ondertekening klaar te maken; anders dan bij Nederlandse transacties duurt het daadwerkelijk ondertekenen van een overeenkomst waarbij aandelen in een GmbH (de Duitse variant van de BV) worden verkocht hier in Duitsland uren in plaats van een paar minuten. De reden: de overeenkomst moet, op straffe van nietigheid, woord voor woord, inclusief de bijlagen, worden voorgelezen door een notaris. Niet de meest spannende bezigheid, om te moeten toehoren. Ik heb al verhalen gehoord van in slaap vallende cliënten. Als je pech hebt, besluit de notaris dan opnieuw te beginnen... Nog een verschil met de Nederlandse praktijk zoals ik die ken: bij ons op kantoor in Amsterdam spreekt iedereen elkaar aan met voornaam en je en jij; ook met cliënten is de relatie over het algemeen vrij informeel. Hoe anders is dat hier: de meeste partners worden met Sie en Herr/Frau aangesproken, en voor je een cliënt mag duzen gaan er jaren overheen. Voor mij nog steeds raar: als er bij een bespreking cliënten zijn die geen Duits spreken en er dus Engels gesproken wordt, wordt iedereen bij zijn voornaam aangesproken; zodra echter weer op Duits overgeschakeld wordt, verdwijnt die informele aanpak als sneeuw voor de zon. Inmiddels sieze ook ik dus vrolijk iedereen die ik ontmoet, want ik heb geleerd dat je hier nauwelijks te formeel kunt zijn, maar mensen tegen het hoofd kunt stoten door ongevraagd (en in hun ogen ongepast) ‘je’ te noemen. Er zijn regels die bepalen wie wanneer de du mag aanbieden, maar die begrijp ik nog steeds niet; leeftijd, maar ook geslacht en maatschappelijke positie spelen een rol. Gelukkig mocht ik in het team waarin ik werk al vrij snel iedereen bij de voornaam aanspreken, en worden mijn fouten sneller vergeven, want ik ben niet zomaar een buitenlander, nee, ik ben zo’n freche Holländerin.

Een steenworp. Meer is het niet, de afstand van het CMS EU Law Office naar de Europese Commissie. Dat is praktisch, want ik kom er nogal eens. Niet alleen voor fusiemeldingen, maar ook om in kartelzaken de belangen van cliënten te verdedigen. En natuurlijk om informeel contact te leggen en te houden met de mensen die in Europa in meer of minder mate de dienst uitmaken. Nederlanders zouden die kunst onvoldoende beheersen, las ik laatst in een interview met de bestuursvoorzitter van ING. Dat kan kloppen, want daarvoor is van belang dat je je kunt overgeven aan een uitgebreide lunch met, onder omstandigheden, een goed glas wijn. En dat gaat Nederlanders doorgaans niet goed af. Ik beken: het heeft jaren geduurd voordat ik de boterham met kaas en het glas melk rond het middaguur niet meer als de norm beschouwde. Maar het omslagpunt ligt inmiddels achter me. Deels is dit te danken aan de positieve invloed van de stad Brussel, die effectief dichter bij Rome ligt dan bij Amsterdam. De hoge prioriteit die hier aan eten en drinken wordt gegeven, is maar een van de elementen die bijdragen aan het aangename en – denk de zon er even bij – mediterrane karakter van de stad. De dominantie van de Franse taal is een ander. Die geeft de hoofdstad van het formeel tweetalige België extra flair. In ieder geval voor een Nederlander. Maar het belangrijkste ingrediënt is de mentaliteit van de Brusselaar, die als geen ander weet hoe te leven en hoe te laisser faire. Overigens zijn aan dat laatste ook nadelen verbonden. De stadsreiniging opereert, diplomatiek uitgedrukt, suboptimaal en de staat van de infrastructuur laat op plekken te wensen over. Gelukkig is dit het jaar van de élections communales. Dat betekent dat de diensten publieke werken onder aanmoediging van de burgemeesters weer in beweging komen en de stad behoorlijk opknappen.

Rose Brounts is counsel bij Clifford Chance in Frankfurt.

Edmon Oude Elferink is advocaat bij CMS Derks Star Busmann in Brussel.

nr. 11 – 2012

67

Cassatieadvocaten pur sang

Terugblikken en vooruitzien, met wie doet u dat eigenlijk? De combinatie van een snel advies met een degelijke onderbouwing is kenmerkend voor de dienstverlening van onze sectie Cassatie*. Zij beschikt over expertise op het gehele terrein van het burgerlijk recht. Voor een uitgebreid advies, quick scan, cassatie of gewoon even sparren? www.cassatie.nl Advocaten pur sang. Anna van Saksenlaan 30, 2593 HT Den Haag, (070) 37 46 300, www.ekelmansenmeijer.nl *cliënttevredenheidsonderzoek 2010

Financieel/Sales Veilig juridische kennis inzetten voor uw club

De advocaat als ondernemende verkoper

Juristen zijn populair als bestuurslid van allerlei clubs. Maar in die hoedanigheid lopen ze wel het risico aansprakelijk te worden gesteld als er iets misgaat. Tot voor kort was bestuurdersaansprakelijkheid verzekeren een moeizaam traject, maar nu is er een aansprakelijkheidspolis voor bestuurders.

Advocaten zijn er niet dol op om verkooppraatjes te houden. Dat hoeft ook niet. Jezelf en je kantoor presenteren als advocaat en ondernemende verkoper is genoeg.

eg Maarten, jij bent toch jurist? We zouden onze vereniging graag wat verder professionaliseren en in plaats van vrijwilligers een echt bestuur aanstellen. Zou jij ons daarbij willen helpen?” Herkent u dit? De tennisclub of de hockeyclub ziet u wel zitten als ‘hulppersoon’. Als jurist wordt u graag gevraagd voor de invulling van bestuursfuncties bij stichtingen en verenigingen, soms wordt u ook betrokken bij de oprichting ervan. Er wordt dankbaar gebruik gemaakt van uw juridische kennis, zo van ‘dat kan onze jurist wel uitzoeken of regelen!’

“Z

Efficiënte aanvraagprocedure Als jurist weet u dat je als bestuurder van zo’n stichting of vereniging wel aansprakelijkheidsrisico’s loopt. De risico’s van oprichting en instandhouding van de stichting of vereniging. Kent u bijvoorbeeld uw bestuursgenoten wel goed genoeg? U leest immers ook wel eens in de krant over een penningmeester die er met de clubkas vandoor is gegaan. Hij werd wel opgespoord, maar helaas was het geld inmiddels aan luxe vakanties en gebruiksgoederen opgegaan. De leden van de vereniging zijn dan blij dat er tegenwoordig een officieel bestuur is, want dat bestuur kunnen ze nu aansprakelijk stellen voor het ‘kastekort’. Daar had u natuurlijk niet op gerekend toen u geheel belangeloos meehielp met het oprichten van de vereniging en als secretaris zitting nam in het bestuur. Het was voor verenigingen/stichtingen die korter dan een jaar bestaan moeizaam om het aansprakelijkheidsrisico van hun bestuurders te verzekeren. Verzekeraars werpen een kritische blik op startende verenigingen/stichtingen, waarbij in veel gevallen om informatie wordt gevraagd die door de recent opgerichte vereniging/ stichting nog niet kan worden aangeleverd. Speciaal voor starRon Borgdorff (Niehoff Werning & Kooij) tende stichtingen/verenigingen is er nu een nieuwe aansprakelijkheidspolis voor bestuurders. Hiervoor is geen bulk aan informatie nodig; er is een efficiënte aanvraagprocedure, waarbij het invullen van slechts een vragenformulier voldoende is. Hierdoor wordt een lang acceptatietraject voorkomen en kan een startende stichting/vereniging snel en op een efficiënte wijze een passende bestuurdersaansprakelijkheidsverzekering afsluiten. Hiermee wordt ingespeeld op de groeiende behoefte bij deze doelgroep om adequaat verzekerd te zijn voor het bestuurdersaansprakelijkheidsrisico tegen een premie die past bij hun budget. Wilt u ook weer met een rustig gevoel uw bestuursfuncties kunnen uitoefenen? Wij geven u graag meer informatie over deze nieuwe verzekeringsmogelijkheid. Ron Borgdorff is cliëntadviseur schadeverzekeringen bij Niehoff Werning & Kooij, financieel adviseurs voor advocatuur en notariaat (www.nwk.nl)

n mijn vorige columns heb ik een lans gebroken om ‘verkoop’ een vast onderdeel van de bedrijfsvoering uit te laten maken. Om het verkoopproces zo in te richten, dat relatiebeheer, acquisitie, netwerken en ‘verwijzers’ kantoorbreed de juiste aandacht krijgen. Maar wat houdt het verkopen van een dienst nu eigenlijk in? In mijn dagelijkse praktijk word ik vaak met die vraag geconfronteerd op het moment dat het relatiebeheer georganiseerd is en er langzamerhand meer nadruk op acquisitie moet gaan worden George Wesseling (MetaSales) gelegd. “Ik weet nu wat mijn eigen onderscheidend vermogen en dat van kantoor is, maar ik zie er erg tegenop om vanaf nu verkooppraatjes te moeten houden”, hoor ik vaak van advocaten. Er wordt doorgaans opgelucht gereageerd als ik vertel en uitleg dat dat niet het geval is. Sterker nog, ik verbied het zelfs.

I

Belangstelling tonen Het enige wat ik vraag, is om goed te leren luisteren en je te kunnen verplaatsen in de gesprekspartner. Er door vragen te stellen achter komen wat hem of haar bezighoudt. En dan niet vanuit het eigen vakgebied, maar in eerste instantie als (mede-)ondernemer. En dan hebben we meteen een achilleshiel van de advocatuur te pakken. Helaas kom ik nog te vaak jonge advocaten tegen die gebrekkig in de organisatieleer geschoold zijn en onvoldoende in staat zijn om bedrijfsprocessen te doorgronden. Het wordt dan bijvoorbeeld wel wat lastig om je goed in een ondernemer of directeur te verplaatsen en oprechte belangstelling voor zijn business te tonen. Maar als je met enig verstand van zaken en ondernemerschap leert luisteren naar jouw gesprekspartner, dan krijg je tijdens ieder gesprek van die ‘natuurlijke momenten’ op een presenteerblaadje aangeboden om de vertaalslag naar het eigen rechtsgebied te kunnen maken. Vanaf dat moment kan de eigen deskundigheid geëtaleerd en de gesprekpartner warm gemaakt worden om zaken met elkaar te gaan doen. Onder acquisitie valt ook interne acquisitie. Een prima manier voor veel aanstormend talent om op deze wijze eerst – binnen de eigen veilige omgeving van kantoor en bestaande relaties – ervaring op te doen met het opbouwen van contacten en relaties. Met als doel het verkrijgen van werk via collega’s, partners en bestaande relaties. Daarnaast een zinvolle activiteit om de eilandcultuur te doorbreken en cross-selling te stimuleren. Onder bestaande relaties rekenen wij overigens ook ‘verwijzers’, een belangrijke doelgroep voor de advocatuur om op indirecte wijze werk te genereren. Resumerend: het verkopen van een dienst is niet gemakkelijk. Een dienst is niet direct zichtbaar en tastbaar. Maak de dienst zichtbaar door jezelf en kantoor op een goede manier te verkopen en dat is als advocaat en ondernemende verkoper. George Wesseling is partner bij MetaSales. Metasales ondersteunt advocatenkantoren op het gebied van marketing en commercie (www.metasales.nl).

nr. 11 – 2012

69

Het Eggens Instituut voor Juridisch Postacademisch Onderwijs is onderdeel van de Universiteit van Amsterdam en heeft tot doel een ieder die werkzaam is in de juridische praktijk mogelijkheden te bieden tot professionele bij- en nascholing. De toepassing van de juridische theorie in de praktijk staat daarbij centraal. De cursussen vinden plaats in de Oudemanhuispoort van de Universiteit van Amsterdam.

Ons cursusaanbod najaar 2012 Arbeidsrecht ‡GHF 





$FWXDOLWHLWHQ$UEHLGVUHFKW

Bestuursrecht ‡QRY  ‡QRY  ‡QRY  ‡QRY  ‡QRY  ‡ GHF ‡GHF 

      

      

Financieel recht ‡GHF 







32



½

+DQGKDYLQJYROJHQVGH$ZE  :DERLQWURGXFWLH    $FWXDOLWHLWHQ:UR   9HUGLHSLQJ:DER   $FWXDOLWHLWHQ%HVWXXUVUHFKW  9HUGLHSLQJ2YHUKHLGVDDQVSUDNHOLMNKHLG $FWXDOLWHLWHQ9UHHPGHOLQJHQUHFKW 

      

 32  32  32  32  32 32  32

      

½ ½ ½ ½ ½ ½ ½



$FWXDOLWHLWHQ:IW









32



½

Internationaal Privaatrecht ‡QRY  



1LHXZERHN%: 







32



½

Jeugdrecht ‡QRY  ‡GHF 

 

 

9HUGLHSLQJ-HXJGVWUDIUHFKW 9HUGLHSLQJFLYLHO-HXJGUHFKW

 

 

 

32 32

 

½ ½

Ondernemingsrecht ‡ QRY  ‡QRY   ‡GHF  

  

2QGHUQHPLQJLQ]ZDDUZHHU   1LHWLJKHLG YHUQLHWLJEDDUKHLGYDQEHVOXLWHQ  $FWXDOLWHLWHQ2QGHUQHPLQJVUHFKW  

32  32  32

  

½ ½ ½

Personen- en Familierecht ‡QRY  



$FWXHOHMXULVSUXGHQWLH)DPLOLHUHFKW







½

Privaatrecht ‡QRY  ‡ QRY ‡ GHF ‡GHF  ‡GHF  ‡GHF  ‡GHF 

      

      

$FWXDOLWHLWHQ+XXUUHFKWZRRQUXLPWH %DVLVFXUVXV%XUJHUOLMNSURFHVUHFKW &RQWUDFWHUHQ   $FWXDOLWHLWHQ%XUJHUOLMNSURFHVUHFKW $FWXDOLWHLWHQ,QVROYHQWLHUHFKW  $FWXDOLWHLWHQDOJHPHHQ9HUPRJHQVUHFKW $FWXDOLWHLWHQ+XXUUHFKWEHGULMIVUXLPWH

      

 32 96232 96232  32  32  32  32

      

½ ½ ½ ½ ½ ½ ½

Strafrecht ‡ QRY ‡GHF 

 

 

%DVLVFXUVXV6WUDISURFHV UHFKW $FWXDOLWHLWHQ6WUDISURFHV UHFKW

 

 

96232  32

 

½ ½

Symposium ‡QRY 





$&,6´%UDQGYHU]HNHULQJµ







32



½

Vaardigheden ‡QRY  ‡GHF 

 

 

&RQÁLFWKDQWHULQJLQGHMXULGLVFKHSUDNWLMN /HJDO(QJOLVK  

 

 

32 32

 

½ ½

Verzekeringsrecht ‡GHF 





$FWXDOLWHLWHQ9HU]HNHULQJVUHFKW





32



½

Informatie en aanmelding Eggens Instituut voor Juridisch Postacademisch Onderwijs Universiteit van Amsterdam, Faculteit der Rechtsgeleerdheid tel: (020) 525 3407 e-mail: [email protected] website: www.jur.uva.nl/eggens





32

Wat waren de spraakmakende transacties van de afgelopen tijd, en welke juridisch adviseurs waren er bij betrokken? Michiel Rohlof verzamelde een en ander voor u. Wilt u deals melden? [email protected].

Dealmakers Deal

1

Op onze website, www.mr-online.nl, vindt u het overzicht van alle deals die tot nu toe in Mr. werden gepubliceerd.

Partijen

Fugro, dienstverlener aan de olie- en gasindustrie, verkoopt de meerderheid van zijn Geoscience divisie aan CGGVeritas voor 1,2 miljard euro.

Advocatuur/notariaat

Andere adviseurs

kets aspecten in een groot aantal landen waren daarbij de belangrijkste aandachtspunten. Een complexe deal kortom, die we aan onze kant samen met onze teams in Parijs en Dubai in zeer korte tijd hebben kunnen afronden. Dit laat zien dat het nog steeds mogelijk is mooie deals in een korte periode te doen. Wij werken op dit moment aan een aantal zeer grote transacties, maar een algemeen herstel van de M&A markt zal waarschijnlijk nog wel even duren. Dit zal hand in hand gaan met het tempo waarin de economie herstelt. Gelukkig worden de vooruitzichten daarop positiever. Deze deal was een mooie. Bijzonder was zondagnacht, toen de handtekeningen werden uitgewisseld. De time table was erg ambitieus en wij hebben met een groot aantal teams een paar weken onafgebroken gewerkt om de deadline te halen. Het is altijd weer fantastisch als dat lukt.”

Adviseurs CGGVeritas: Linklaters (Amsterdam: Jan Willem de Boer, Joost Dantuma, Jane Cai, Anouk Oosterom, Gijs Smit, Yevgeniya Chaplina, Robert Thie, Joost Rompen, Boudewijn Niels, Paul Kreijger, Maikel van Wissen, Martijn Jan Willem de Boer van Broeckhuijsen, Parijs: Pierre Tourres, Laetitia Peyrat, Audrey Jean-Baptiste, Louis-Francois Gueret, Thomas Perrot, Cyril Boussion, Pierre d’Ormesson, Bastien Thomas, Matthieu Blayney, Tatiana Uskova, Bénédicte Braquehaye, Charles Tissier, Max Turner, Dubai: Scott Campbell, Mantraraj Budhdev) Adviseurs Fugro: De Brauw Blackstone Westbroek (Bernard Roelvink, Annabelle Vos, Lennart Crain, Martin Krijgh, Arne Munch, Hafida Farouk, Joost Schutte, Lotte Bolhuis, Bernard Roelvink Paul Sleurink, Henk van Ravenhorst, Wiebe Dijkstra, Erik Bernard Roelvink, dealmaker voor De Brauw Blackstone Pijnacker Hordijk, Mauricette Schafeli, Jan Marten van Dijk, JeanWestbroek: “De combinatie van het afstoten van grote business Marc Rovers, Gertjan Kuijpers, Michelle Schilperoort, Barbara van units met het aangaan van een joint venture maakte deze deal tot Duren-Kloppert), Nomura, Hill + Knowlton (Frans van der Grint) een bijzonder proces. Disentanglement – of ontvlechting – van eenheden en medewerkers heeft altijd flink wat voeten in de aarde. Jan Willem de Boer, dealmaker voor Linklaters: “CGGVeritas Daarnaast was er het cross-border aspect: de geoscience-divisie neemt niet alleen voor 1,2 miljard euro de geoscience business werkt wereldwijd, is verspreid over een aantal landen en opereert van Fugro over, maar er is ook een joint-venture opgezet voor primair vanuit Oslo en Houston. Goedkeuringen moesten dus ook de seabed data acquisition market en er worden twee belangrijke uit die landen komen. Na ASML en Fugro zou er een trend in vercommerciële overeenkomsten gesloten tussen de partijen. CGGregaande R&D samenwerkingen en joint ventures kunnen ontVeritas is een Frans bedrijf met beursnoteringen in Parijs en New staan, dat zou voor de hand liggen. Zolang mededingingsrechtelijk York dat wereldwijd actief is. Fugro is in Amsterdam genoteerd en binnen de perken, is het aangaan van joint ventures en allianties ook wereldwijd actief. Niet alleen de koop van de geoscience busieen logisch alternatief voor veelal dure overnames of outsourcing. ness, maar ook de joint venture en de financiering hebben daarM&A is onzeker op het moment: er beweegt veel nu, maar of dat door veel cross-border aspecten. Competition en financial marook tot transacties komt is afwachten.”

2

Mediq verdwijnt van de beurs. Investeerder Advent koopt de apotheekketen en groothandel in medicijnen voor 775 miljoen euro.

Advent International (Bram Grimmelt, Tom Allen)

Mediq

Freshfields Bruckhaus Deringer (Amsterdam: Shawn der Kinderen, Alexander Doorman, Harald Spruit, Thijs Flokstra, Hanneke Rothbarth, Londen: James Clarke)

Deutsche Bank, Rabo International M&A (Istvan Csejtei, Oscar Nettl, Pieter Stor, Paul Huizinga, Walter Smidts, Roeland Peeters), FTI Consulting, Marlborough Partners

Allen & Overy (Jan Louis Burggraaf, Marianne Drijgers, Olivier Valk, Joyce Leemrijse, Mark Jan Arends, Femke Bierman, Eva Meeuwis, Ferdinand Grapperhaus, Suzanne Kampijon)

ING (Maurits Duynstee, Robert Specken), Citigate First Financial

Adviseurs RvC Mediq: ABN AMRO (Rutger van Nouhuys, Martijn Arlman, Diny de Jong, Dennis van Zijl)

3

Medux, onderdeel van investeringsmaatschappij NPM Capital, koopt een meerderheidsbelang (65%) in twee vennootschappen van Ciran Revalidatie, te weten Top-Care Health Services en PRB-services. Ciran Revalidatie is gespecialiseerd in de poliklinische revalidatie van mensen met chronische fysieke klachten.

Medux BV

Buren van Velzen Guelen (Pieter van den Berg, Eelko Smit, Tjeerd Aghina)

Ciran Revalidatie

Boels Zanders (Jeroen Oehlen)

Boels Zanders (Jeroen Oehlen)

n.v.t.

nr. 11 – 2012

71

Dealmakers Deal

4

De Nederlandse gas- en stroombeurs APX-ENDEX wordt opgesplitst in een afzonderlijke gas- en een stroombeurs. Na de splitsing verkoopt Gasunie een aandeel van 79,12% van de gasbeurs aan Intercontinental Exchange. Het meerderheidsbelang in de stroombeurs zal worden gehouden door Tennet.

5

Het Amerikaanse Berry Plastics, leverancier van kunststof verpakkingen, neemt branchegenoot Stopaq over voor 50 miljoen euro.

6

7

72

Partijen

Advocatuur/notariaat

Andere adviseurs

op dit gebied van mijn partners Robert ten Have en David Rouch goed van pas. En dan heb je natuurlijk nog de mededingingsrechtelijke kant van het verhaal. Nu we bij de executietiefase van het project zijn aanbeland, zie je in dit soort processen het belang van waarborging van de continuïteit van de diverse bedrijfsfuncties. Veel van deze functies, in het bijzonder op Adviseurs APX-ENDEX: Freshfields Bruckhaus DerinIT-gebied, heeft de onderneming uiteraard niet dubbel, Alexander Doorman dus daarover moeten goede transitie-afspraken worden ger (Amsterdam): Alexander Doorman, Harald Spruit, Winfred Knibbeler, Machiel Lambooij, Michael Broeders, gemaakt. Denk alleen al aan het clearingbedrijf. Wieke Wieke van Angeren, Job van der Pol, Siebe Ruijgh, Hester van Angeren, counsel IP/IT, completeert hier ons team. Lakerveld, Alvaro Pliego Selie, Susanne Bender, Londen: Deze deal hebben we in een pitch gewonnen. Maureen David Rouch, Cyrus Pocha), ING (Rob van Veldhuizen, Bart Bal, de general counsel van APX-ENDEX, belde naar Mide Klerk, Martijn Schokking, Bram van den Bosch), PwC chael Broeders, counsel in onze restructuring praktijk, Adviseurs Intercontinental Exchange: Loyens Loeff of we daarin wilden participeerden. In het recente verle(Peter Corten, Menso Brouwer, Sophie van Engelen, den hebben wij Essent geadviseerd bij de afsplitsing van Martijn Schoonewille), Sherman & Sterling, Société netwerkbedijf Enexis, ABN AMRO bij de afsplitsing van Harald Spruit Generale RBS en Sara Lee bij de afsplitsing en verkoop van haar Adviseurs Gasunie: Allen & Overy (Annelies van der Pauw) Household and Bodycare divisie in vijf separate transacties. Ik Adviseurs TenneT, Elia: De Brauw Blackstone Westbroek denk dat die aantoonbare ervaring met complexe juridische split(Jaap de Keijzer) singen en business carve-outs bij de uitkomst van onze pitch voor APX-ENDEX een doorslaggevende rol heeft gespeeld.” Alexander Doorman, dealmaker voor Freshfields Bruckhaus Deringer: “Deze transactie is vrij complex. Het gaat in wezen om een paHarald Spruit, collega en dealmaker voor Freshfields Bruckhaus rallel proces. Enerzijds een interne herschikking van activiteiten en Deringer: “Op Europees niveau zullen de beide beursbedrijven na aandeelhouderschap, anderzijds een third party acquisitie. Het zal splitsing ongetwijfeld een belangrijke rol kunnen spelen. Afgeduidelijk zijn dat betrokkenen daarbij niet over één nacht ijs zijn gewacht moet worden of dit tot verdere consolidatie zal leiden. Voor gaan. Het vergt ook nogal wat van de organisatie en haar adviseurs de markt in het algemeen zien wij zeker kansen. Ook dit crisisjaar wat betreft governance en timing. Bovendien spelen er diverse crosshebben we weer kunnen werken aan een aantal zeer interessante border elementen. Zo zijn, naast een juridische afsplitsing binnen het transacties. Kijk bijvoorbeeld naar UPS/TNT, ABN AMRO’s overNederlandse bedrijf, de beursactiviteiten van APX-ENDEX in het name van de Nederlandse investment banking tak van RBS en, Verenigd Koninkrijk eveneens onderdeel van de beoogde transactie. onlangs aangekondigd, Advent’s bod op Mediq. De huidige omOmdat het in beide jurisdicties om gereguleerde beurs- en derivatenstandigheden bieden kansen, ongeacht op welke markt je opeactiviteiten gaat en in dat verband diverse toestemmingen van toereert. Op kortere termijn voorzie ik relatief meer activiteit in de zichthouders op de financiële markten nodig zijn, komt de expertise financiële sector, het onroerend goed en TMT.”

WABCO, leverancier voor commercieel vrachtvervoer, neemt het Nederlandse Ephicas over. Ephicas, een spinoff van een project van de TU Delft, is de uitvinder van de SideWing, de aerodynamische zijspoiler voor trailers. De drie oprichters gaan mee naar WABCO.

Mistras Group, genoteerd aan de NYSE en gespecialiseerd in inspectie, certificering en niet destructief onderzoek, neemt de Duitse GMA Group over.

nr. 11 – 2012

Berry Plastics

De Brauw Blackstone Westbroek (Ernest Meyer Swantée, Ferdinand Hengst, Daan van Binsbergen)

Ernst & Young

Stopaq BV (Frans Nooren)

Boekel De Nerée (Kris Ruijters, Sophie van Zelm van Eldik, Cars-Jan van Gool)

n.v.t.

WABCO Holdings, Inc. (Christian Wiehen)

Kennedy Van der Laan (Louis Bouchez, Suzan Müller)

n.v.t.

Ephicas (Hessel Jongebreur, Gandert van Raemdonck, Hjalmar van Raemdonck)

Van Diepen Van der Kroef (Willem van Nielen, Renso van Wieringen Borski)

Mistras Group Inc.

Holland Van Gijzen (Sijmen de Lange, Bart Wolters, Hjalmar Florijn), Orrick Hölters & Elsing (Oliver Duys)

GMA Holding AG

Märkische Revision GmbH, Essen (Guido Hagemeier en Martin Mrozowski)

n.v.t.

Dealmakers Deal

8

Partijen

Advocatuur/notariaat

Het Nederlandse internetmarktonderzoekbureau MetrixLab neemt de Amerikaanse branchegenoot MarketTools Research Solutions over van investeerder TPG Capital.

Andere adviseurs

Mijn algemene gevoel bij de ontwikkelingen in de M&A markt? Alhoewel de volumes lager liggen dan vorig jaar worden nog steeds transacties gedaan; zowel door PE partijen als strategen. Ik verwacht de komende maanden geen significante verschuivingen ten opzichte van de afgelopen maanden.”

Adviseurs MetrixLab: CORP. (Eric de Best, Diederik Baas), Rothschild (Sander Ruijter) Adviseurs TPG: Ropes & Gray (Carl Marcellino, Steve Zaorski), DeSilva Phillips (Reed Phillips)

Jan-Willem Gerritsen, CFO MetrixLab: “De closing was voor ons bijzonder; het moment dat al het harde werk van Eric de Best, dealmaker voor CORP.: “Onder TPG is Maral die verschillende teamleden wordt beloond, maar ook ketTools het onderwerp geweest van een groot aantal herde dag na de closing, dan begint voor onszelf het echte structureringen. Daardoor was het een uitdaging om binwerk. MetrixLab opereert wereldwijd en heeft veel ervanen de korte tijdlijnen van het competitieve proces een ring in internationale transacties, ook in de US. Het feit goed beeld te krijgen van de aan de onderneming verbondat de target Amerikaans was betekende dus geen comden risico’s. Uiteindelijk is MetrixLab daar denk ik goed in plicerende factor; hoogstens was het tijdsverschil tussen geslaagd. Wij kennen MetrixLab al sinds 2000 en hebben Rotterdam en de West Coast af en toe onhandig. van dichtbij mogen meemaken hoe MetrixLab van een starDe komende tijd zullen we ons voornamelijk focussen tende onderneming door zowel organische groei als acqui- Jan-Willem Gerritsen op de integratie van MarketTools, maar uiteraard houden sities is uitgegroeid tot een wereldspeler op het gebied van we onze ogen open voor interessante opportunities. Online online market research. Ik begrijp van hen dat de wereldwijde markt market research bedrijven zoals MetrixLab hebben het juiste digivoor marktonderzoek wordt geschat op 29 miljard dollar en dat 65% tale DNA om de datavloedgolf op en door middel van het web snel van die markt in handen is van de top vijf van de klassieke marktte analyseren, interpreteren en op aantrekkelijke wijze te presenonderzoekbureaus. Voor innovatieve online spelers liggen daar dus teren op een manier zoals traditionele marktonderzoek bureaus kansen. dat niet kunnen. Daar liggen onze groeikansen.” Eric de Best

9

10

11

KPN neemt een minderheidsbelang van 12,5% in ICT-dienstverlener Group IT. Group IT biedt service op het gebied van internet, hosting, intranet, voice of IP (Voip) en verbindings- en communicatieoplossingen.

KPN BV

DLA Piper (Barbara van Hussen, Patrick Gremmels)

Group IT

JanssenBroekhuysen (Jeroen Bleeker, Cyriel Heuts)

Investeerder Gilde neemt Smithuis en Pré Pain, twee fabrikanten en distributeurs van afbakbrood, over van NEON Private Equity.

Gilde

Simmons & Simmons (Leo Verhoeff)

NEON Private Equity

Houthoff Buruma (Michiel Pannekoek, Bram Caudri)

n.v.t.

n.v.t.

Rabo International M&A (Jeroen van den Heuvel)

Na onlangs een meerderheidsdeelneming te hebben verkregen in de online travel agent Tjingo breidt Tomorrow Focus AG zijn activiteiten in Nederland (en de rest van Europa) uit middels een meerderheidsbelang in recensiesite Zoover. Het gaat samen met HolidayCheck, dat deel uitmaakt van het Duitse mediaconcern. Tomorrow Focus betaalt 21 miljoen euro voor het belang in Zoover. Onder de gedeeltelijke overname valt ook MeteoVista, het bedrijf waar Weeronline onder valt.

verkopers, waarvan een aantal is aangebleven en een aantal overging tot volledige verkoop. Via een tweetal STAK’s (Stichting Adminstratiekantoor) waren ook certificaathouders als belanghebbenden betrokken en moest worden gedecertificeerd. In goede samenwerking met de adviseurs van verkopers (Axivate Capital, Vestius, GP Bullhound) is deze transactie tot een goed einde gebracht. Edwin de Rooij De reisbranche is een boeiende sector om voor op te treden. Voor succesvolle internetbedrijven is nog steeds (internatioAdviseurs Tomorrow Focus AG: Deterink Advocaten en Notarisnale) belangstelling en er liggen groeikansen via deelname door sen (Edwin de Rooij, Evert-Jan Osnabrugge, Elina Mul), BDO een strategische partner zoals Tomorrow Focus. Adviseurs Webassets BV (Erwin Rooymans): Vestius Advocaten Enige tijd terug deden wij al een andere overname voor Tomorrow (Henk Brat, Monique Aykaz), GP Bullhound (Guillaume Bonneton), Focus, waar wij via een Duits kantoor uit ons netwerk zijn geïntroAxivate (Hugo Mensink) duceerd. Dit is de tweede overname in Nederland waarbij wij Tomorrow Focus begeleiden. In maart dit jaar heeft Tomorrow Focus Edwin de Rooij, dealmaker voor Deterink: “Ons kantoor heeft een een meerderheidsbelang in online travel portal Tjingo verworven. groot Duits netwerk, werkt regelmatig voor Duitse cliënten en dat Die samenwerking is aan beide kanten uitstekend verlopen, reden bevalt zeer goed, ook in dit geval. Bijzonder aan deze transactie waarom ook deze tweede transactie in Nederland door ons mocht was met name het aantal belanghebbenden aan de kant van de worden begeleid.”

nr. 11 – 2012

73

Dealmakers 12

13

14

Deal

Partijen

Advocatuur/notariaat

FD Mediagroep en investeerder HAL nemen de online database Company.info over, de grootste online bedrijvendatabase van Nederland.

FD Mediagroep BV, HAL Investments BV

De Brauw Blackstone Westbroek (Bernard Roelvink, Wiebe Dijkstra, Robert Gielisse, Henk van Ravenhorst, Joost van Ooijen, Alex van der Wolk, Özer Zivali, Iris Kieft, Claire van der Hoeven, Femke van Herk, Maaike Faber, Etiënne Dijkhorst, Deline Kruitbosch, Johan van der Hoek)

PwC (Hans Dullaert)

Company.info BV

Loyens & Loeff (Herman Kaemingk, Daniël Wertheimer)

Nielen Schuman (Paul Nielen, Anouk van Dinteren, Nicola Curak)

Sembcorp Marine

Stephenson Harwood (Joel Shen)

Adviseurs bankenconsortium: Rabo International M&A (Arnoud Boksteijn)

Smulders

BANNING (Krijn Keukens), Legal Experience (Roald Subnel)

Het aan de beurs in Singapore genoteerde Sembcorp Marine koopt alle aandelen in het Engelse SLP Engineering Limited van Zefier UK1 Limited, voormalig onderdeel van het Nederlandse Smulders concern. SLP Engineering is leverancier van minimum facility platforms, accommodation modules en process decks voor de olie- en gas industrie.

Management SLP Engineering Ltd

Andere adviseurs

Birkets LLP (Andrew Wood)

Accounting Plaza, voormalig onderdeel van Ahold, wordt overgenomen door het Amerikaanse Genpact, dat financiële administratie, IT-diensten, inkoopactiviteiten en personeelszaken uitvoert voor derden.

Polen en Tsjechië. Door ons internationale netwerk waren wij prima in staat om in het buitenland due diligence te doen en voor cliënte relevante risico’s in kaart te brengen. Deze acquisitie betekent een significante uitbreiding van Adviseurs Genpact: Baker & McKenzie (Jeroen Hoekde expertise van Genpact op het gebied van de retail-instra) dustrie als aanvulling op haar bestaande service-activiAdviseurs Accounting Plaza: DLA Piper (Barbara van teiten in Europa. Met de overname van Accounting Plaza Jeroen Hoekstra Hussen) zal Genpact nu een krachtige dienstverleningsorganisatie in Nederland hebben met Nederlandse taaldeskundigheid, Jeroen Hoekstra, dealmaker voor Baker & McKenzie: “We evenals een uitgebreid services portfolio in Europa, inclusief huhebben eerder een transactie voor Genpact in Nederland geman resources business process management, e-invoicing en daan. Dat betrof de overname van ICE consultancy, SAP service PeopleSoft ERP-gerelateerde services. Genpact zal tevens haar providers. Ook andere Baker & McKenzie kantoren werken voor aanbod van F&A services voor de retailsector versterken op gebieGenpact. Accounting Plaza heeft ongeveer 600 fulltime mededen als winkel- en franchise-accounting, voorraad accounting en werkers die werkzaam zijn in haar vestigingen in Nederland, promotionele activiteiten.”

(advertentie)

   
  
   
          

Opleidingen | Cursussen | Symposia | Incompany

www.paoleiden.nl      
         

74

nr. 11 – 2012

“ Dankzij die acquisitietraining groeit ons kantoor!”

eerd n i om en Gen e Goud rd 012 2 voo l te

Sleu

Sebastian ontdekt de plus.

Sinds hij vertrouwt op de

producten en diensten van Balieplus, kan Sebastian zich weer volledig richten op de inhoud. Dat bespaart tijd, geld en kopzorgen. En geeft hem bovenal de ruimte voor zijn passie: de advocatuur. Word nu lid en ontdek hoe Balieplus ook jou helpt je focus te bewaren.

www.balieplus.nl

verzekeringen + pensioenen + bedrijfsvoering + ict + cursussen

Beheer uw cliënten, uren en declaraties Het eenvoudigste urenregistratie- en declaratieprogramma voor advocaten bespaart u direct tijd! Vraag de gratis demo aan op www.urios.nl

Weteringschans 94 | 1017 XS Amsterdam tel 072 512 22 05 | [email protected] | www.urios.nl

Mr. december 2012

Mr. januari 2013

Ŷ Strategie grote kantoren

Ŷ Top-50 Advocatuur

Ŷ Vreemdelingenrecht

Ŷ Europees recht

Ŷ Winnaar ‘Gouden Toga’, ‘-Bef’, ‘-Muis’, ‘-Sleutel’

Bel: 024-360 77 10 of mail:

PROFILERING +

[email protected]

NEW BUSINESS?

Geeft u bijzonder juridisch talent een kans?

Lees zijn hele verhaal op www.uaf.nl/mr DOE DE

O

e

UW

1

1

N LE

TR

Het UAF ondersteunt hoger opgeleide vluchtelingen bij hun studie en bij het vinden van een baan.

Pejman Salim was 21 jaar toen hij naar Nederland kwam. Binnen zeven maanden sprak hij vloeiend Nederlands en Engels. Het UAF hielp hem om te starten met zijn studie rechten, die hij dankzij zijn enorme drive nu bijna heeft afgerond. Daarnaast zet hij zich als bestuurslid van de Nederlandse jongerenbeweging Iranian Progressive Youth in tegen onrecht in Iran.

01

Wat ze dringend nodig hebben, is de kans om zich te bewijzen. Wilt u zo’n juridisch talent een kans geven? Graag! Dat kan op meerdere manieren. Bijvoorbeeld door een deel van hun studiekosten te financieren of een stageplek of werkervaringsplaats aan te bieden. Kijk voor alle mogelijkheden op www.uaf.nl/mr.

Pejman Salim, gevlucht uit Iran, studeert Rechten

GOE

Aan rechtenfaculteiten in Nederland studeren zeer getalenteerde vluchtelingstudenten die zich voorbereiden op een carrière als jurist of advocaat. Behalve getalenteerd zijn ze zeer gedreven, juist omdat ze in hun land van herkomst vaak al een studie voltooid hebben en in Nederland opnieuw moeten beginnen.

2

welzijn en cultuur

Studie en werk voor hoger opgeleide vluchtelingen

foto: Marc de Haan

www.mr-online.nl

Arrest van de maand

Wie betaalt de botenman? Boven ieder advocatenkantoor zou tot vermaan aan aanstaande klanten een groot bord moeten staan met deze Oud-Hollandsche zegswijze: “Vroeg en zult gij het vuur niet blussen, speelt er minne of munte tussen” – conflicten over liefde en geld zijn niet snel te beëindigen. En het is waar, zeker ook voor wat betreft het blussen, want de geldruzie over de kosten van het opruimen van het bluswater van ChemiePack gaat inmiddels zijn vierde bedrijf in. In oktober kraakte de Hoge Raad een Bredaas arrest. door Jurjen Boorsma

C

hemie-Pack is het bedrijf in Moer-

misschien ook een ander bedrijf in aan-

kosten te betalen. De kosten worden

dijk dat in januari vorig jaar volledig

merking zou kunnen komen). In de be-

daardoor afgewenteld op de schoonma-

uitbrandde, waarbij tanks met chemica-

sprekingen is verder nog aan de orde

ker en dat is niet redelijk ten opzichte

liën affikten en de rookwolken in de ver-

geweest dat Moerdijk door bestuurs-

van Wilchem “door wiens voortvarend

re omtrek voor onrust zorgden. Door

dwang met kostenverhaal Chemie-Pack

en adequaat handelen een milieuramp

het branden, blussen en neerslaan van

zou kunnen dwingen het verwijderen

kon worden voorkomen”.

de rook raakte het terrein zwaar ver-

ook tot boven het bedrag van 300.000

Dus cassatie. De A-G is nogal kritisch

vuild. Volgens een getuige in de straf-

euro voort te zetten.

tegen Wilchem en vraagt zich af waar-

zaak werd een bevroren pomp met een

Al het bluswater wordt in een gehuurde

om een schoonmaker “die een onjuiste

gasbrander ontdooid en ontstond daar-

boot in Moerdijk gepompt waar ook nog

calculatie heeft gemaakt (…) de gevol-

door de brand.

in opdracht van de gemeente bluswater

gen van zo’n miscalculatie op de sa-

Maar dat is de strafzaak – niet de kwes-

door een ander (door de gemeente in-

menleving zou moeten kunnen afwente-

tie in civilibus. Civiel is de vraag vooral:

gehuurd) schoonmaakbedrijf bij wordt

len. Toch is dat de consequentie.” Voor

wie betaalt de schade? Chemie-Pack?

geladen. Het conflict om geld ontstaat

misschien onnodige of te hoge kosten

Chemie-pack is failliet. De belastingbe-

als Wilchem medio januari meldt dat de

hoeft de belastingbetaler niet op te

taler? Maar we praten wel over een enorm bedrag. Bij wie moet een schoonmaker zijn claim indienen?

Al het bluswater wordt in een gehuurde boot gepompt

Schoonmaakbedrijf Wilchem BV is op 7 januari 2011 aanwezig op een crisisbijeenkomst met Chemie-Pack en twee

opslag in de huurboot bijna 5000 euro

draaien. De A-G vraagt zich bovendien

vertegenwoordigers van de gemeente.

per dag kost en dat het grensbedrag van

af of de gemeente nog wel bestuurs-

Chemie-Pack krijgt de opdracht om het

300.000 euro snel zal worden bereikt.

dwang kan uitoefenen als het bluswater

bluswater te verwijderen: Chemie-Pack

Wie betaalt de huur en de reiniging van

al afgevoerd en opgeslagen is.

geeft de opdracht aan Wilchem om het

de boot na de eerste maand? De ge-

De Hoge Raad volgt de A-G en over-

bluswater te verwijderen en op te slaan,

meente Moerdijk geeft niet thuis.

weegt onder meer: “Het (…) milieubelang rechtvaardigt niet zonder meer dat

voor een absolute maximumprijs van 300.000 euro. Gemeente, Chemie-Pack

Milieuramp voorkomen

de Gemeente de kosten van opslag voor

en Wilchem bespreken wat te doen als

De kortgedingrechter wijst Wilchems

haar rekening dient te nemen.” Ook an-

de kosten hoger worden. Wilchem vindt

vordering gedeeltelijk toe. De gemeente

dere middelen treffen doel (LJN:

dat de omvang van de werkzaamheden

appelleert, maar in spoedappèl boekt

BW7505, HR 12-10-2012).

niet kan worden bepaald. Na contact

Wilchem succes: Moerdijk had moeten

De gemeente laat in een reactie weten

met de gemeente bevestigt Chemie-

weten dat de kosten waarschijnlijk

te willen voorkomen dat de rekening

Pack dat indien de kosten hoger worden

meer dan 300.000 euro zouden zijn en

(1,5 miljoen) bij de inwoners van Moer-

Wilchem een aanvullende opdracht

liet na bestuursdwang tegen Chemie-

dijk terechtkomt. In Arnhem volgt nu

moet krijgen van de gemeente (waarbij

Pack toe te passen of zelf de vervolg-

een nieuwe ronde (vast niet de laatste).

nr. 11 – 2012

77

FOTO: MGS/CANSTOCKPHOTO.NL

PENSIOENRECHT

Als ik...

In de serie ‘Als ik...’ laten prominente juristen hun licht schijnen over de vraag wat zij zouden willen veranderen op ‘hun’ rechtsgebied. Wat zouden zij aanpakken, instellen en/of afschaffen als zij minister waren? Deze keer op het gebied van het pensioenrecht: gratis advies voor de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.

“Bijna in alle werkverhoudingen wordt al voorzien in een pensioenregeling, dus de stap naar een pensioenplicht is een kleine.” Nicolette Opdam, advocaat

Als ik... pensioenrecht

“Een mooie bijvangst van versnelde verhoging van de AOW-leeftijd is dat het de arbeidsdeelname van ouderen bevordert.” Mark Heemskerk, bijzonder hoogleraar/advocaat

“Door tekorten bij pensioenfondsen naar de toekomst door te schuiven komt de intergenerationele solidariteit onder druk te staan.” Marianne Zweers, pensioenjurist

“De stapsgewijze verhoging van de AOWleeftijd is een typische Nederlandse oplossing: veel te voorzichtig, met een hoog compromisgehalte.” Erik Lutjens, hoogleraar/ advocaat

“Het nieuwe pensioencontract verschuift alle risico’s naar de deelnemer.” Herman Kappelle, directeur Aegon Adfis/bijzonder hoogleraar

79

PENSIOENSTELSEL VAN DE TOEKOMST VERGT GROOT ONDERHOUD

A

verder te stimuleren moet het eenvoudiger worden om na ls ik Minister van Sociale Zaken en Werkgelegende AOW-leeftijd door te werken. Als minister van Sociale heid was, zou ik niet blij zijn met de erfenis uit Zaken voer ik direct in dat een contract voor onbepaalde het pensioendossier van mijn voorgangers. Als tijd na de AOW-leeftijd mag worden omgezet in een confrisse start kondig ik mijn actieplan ‘Het pensioenstelsel tract voor bepaalde tijd. Parlementaire tegenstand verwacht van de toekomst’ aan. De status van Nederland als het ik daar niet. Uiteraard krijgt de arbeidsrechtelijk nog steeds beste pensioenstelsel ter wereld staat onder druk en moet niet geregelde rechtsfiguur pensioenontslag – het automaworden behouden. Er is te lang niet ingegrepen in het tisch eindigen van de arbeidsovereenkomst voor onbepaalpensioenstelsel en ik begin met de AOW-leeftijd, want die de tijd bij de pensioenleeftijd – einpensioenpijler is de verantwoordedelijk een wettelijke grondslag en lijkheid van de overheid. De AOWverduidelijk ik dat dit alleen mogeleeftijd moet versneld omhoog in lijk is indien expliciet schriftelijk stappen van een jaar met daarna overeengekomen. koppeling aan de levensverwachAangezien ik weet dat het aanvullend ting. Ik zet in op een verhoging pensioen in de tweede pijler het donaar 66 jaar in 2014. Als politiek mein is van sociale partners, stuur ik compromis houd ik rekening met daar fiscaal en in de Pensioenwet. De een periodieke verhoging van de fiscale pensioenleeftijd – leidend voor AOW-leeftijd met zes maanden. de pensioenleeftijd uit het pensioenreBij koppeling van de AOW-leeftijd glement – volgt de AOW-leeftijd. vanaf het begin was de AOW-leefDaarmee voorkom ik hopelijk de nu tijd nu ongeveer 69,5 jaar geweest. dreigende verschillende pensioenleefDie ‘schade’ – we leven langer tijden (AOW 65 jaar + 1 maand in maar daar is destijds niet voor be2013, fiscaal 67 jaar in 2014 en artaald – moet nu worden ingehaald Mark Heemskerk is bijzonder hoogbeidsovereenkomst nog 65 jaar). Het tijdens een economische crisis die leraar pensioenrecht aan de Radboud nieuwe pensioencontract uit het Pensileidt tot lagere pensioenkapitalen Universiteit Nijmegen en advocaat oenakkoord moest immers duidelijk omdat niets doen geen reële optie bij Blom Advocaten. en transparant worden. is. Om het dreigende gevecht der generaties (jong en oud denken dat zij de rekening moeten betalen) in de eerste en tweede pijSpin doctor ler te beteugelen ga ik heel goed uitleggen (onderbouwd Mijn andere beleidsplannen voor het Pensioenakkoord – door cijfers van onder meer het CPB) waarom mijn maatdit is ten slotte pas het begin van meer bruisende ideeën regelen noodzakelijk zijn voor een faire intergeneratione– werk ik later uit in de pensioenagenda voor de toele verdeling en de generatierekening opmaken. Waar nokomst. Een aantal juridische belemmeringen of punten dig komt er flankerend beleid. van rechtsonzekerheid bij wijzigingen van aanvullende pensioenregelingen die ik als advocaat en wetenschapper ben tegengekomen neem ik weg door (1) de wettelijke Pensioenkrater vastlegging van wijzigingsbevoegdheden jegens slapers en Een mooie bijvangst van die versnelde verhoging van de pensioengerechtigden, (2) te verduidelijken wie wanneer AOW-leeftijd is dat het in de slipstream de arbeidsdeelname bevoegd is tot wijziging van de arbeidsvoorwaarde pensivan ouderen bevordert. Pensioenontslag onder de AOWoen (sociale partners of de pensioenuitvoerder) en (3) de leeftijd is in beginsel leeftijdsdiscriminatie (vergelijk artikel medezeggenschapslacunes bij pensioenwijzigingen aan te 7 WGBL), zodat werknemers kunnen kiezen om langer pakken zodat er draagvlak komt voor die wijzigingen. door te werken tot de hogere AOW-leeftijd. Dat langer Uiteraard zou deze bijdrage als ik minister was niet door doorwerken is nodig omdat de pensioenregelingen worden mij zelf zijn geschreven maar voorbesproken met mijn spin versoberd en veel werknemers pas vlak voor de pensioendoctor en belangrijkste ambtenaren en had hij er totaal datum er achter komen dat 70% eindloon al lang niet meer
BOEFST
VJUHF[JFO
r bestaat en zij een pensioenkrater hebben. Om doorwerken

80

nr. 11 – 2012

Pensioenrecht en USG Juristen

“Als jurist pensioenrecht bij USG Juristen adviseer ik onze opdrachtgevers graag over alle aspecten van en ontwikkelingen op dit vakgebied” mr. Sigrid Oosting

USG Juristen partner op gebied van pensioenrecht Pensioenrecht is een specialistisch rechtsgebied waarbinnen de ontwikkelingen zich zeer snel opvolgen. USG Juristen is voor haar opdrachtgevers een partner op dit rechtsgebied. Om deze rol waar te maken, heeft USG Juristen een team van juristen pensioenrecht in dienst die expertise hebben op dit rechtsgebied en op de hoogte zijn van actuele ontwikkelingen. Daarnaast werkt USG Juristen nauw samen met Onno F. Blom Advocaten, een gespecialiseerd advocatenkantoor op het gebied van pensioenrecht. Samen hebben zij op 31 oktober 2012 een succesvolle Training Pensioenrecht georganiseerd voor opdrachtgevers van USG Juristen. Deze training wordt opgevolgd door meerdere lezingen en trainingen op dit vakgebied. Van gedachten wisselen? Neem dan contact op met mr. Carlijn Koeslag (accountmanager) via 06-53517085.

www.usgjuristen.nl

De volgende dimensie juristen

TOEKOMSTBESTENDIGE PENSIOENREGELS

A

den, maar ook voor werkgevers. Door tekorten bij pensils ik Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenoenfondsen naar de toekomst door te schuiven komt de heid was zou ik niet alleen de pensioenen maar intergenerationele solidariteit onder druk te staan. Geook de regels toekomstbestendig maken. Dat vaar dreigt dat de roep van het individu om zijn pensioen geldt niet alleen voor de financieringsregels, maar ook zelf te regelen alleen maar groter wordt, met alle risico’s voor de informatieverplichtingen. Zekerheden, risico’s en op het ontbreken van inkomen voor de oude dag van verwachtingen zijn met elkaar verbonden maar mogen dien. Bovendien zou dat zonde zijn van de goede dingen niet met elkaar verward worden. En dat is wat in comdie solidariteit en collectiviteit in combinatie met keuzemunicatie wel gebeurt. vrijheid op inhoud en uitvoering Er is niet één soort pensioenregeling, van pensioenregelingen te bieden er zijn er meerdere met verschillende hebben. vormen van zekerheid, risico’s en In het pensioenakkoord is een solidariteit. Spreken over pensioen nieuw pensioencontract gepresenzonder oog voor dit verschil, doet teerd, beter bekend onder de, naar afbreuk aan garanties die er nog mijn mening misleidende term, ‘rewel zijn en bagatelliseert het verschil eel contract’. Daarbij worden de tussen pensioenregelingen en hun toegenomen levensverwachting en uitvoering. de rendementsontwikkeling perioDoor de toegenomen levensverdiek verwerkt in de pensioenleefwachting en de lage lange rente is tijd en de hoogte van de pensioeniet alleen de betaalbaarheid van nen. Er is niet alleen sprake van pensioenen, maar ook het imago een kans op indexatie maar ook ervan onder druk komen te staan. op korting, en niet alleen tijdens de De ‘extra zendtijd’ over het pensiperiode van opbouw maar ook tijoenakkoord en de dreiging voor Marianne Zweers is senior pensioendens die van uitkering. Die indexapensioenfondsen om pensioenen jurist bij Juridische Zaken ASR tie of korting wordt niet zoals nu te korten had een positief effect op Nederland. ad hoc maar periodiek via ingehet pensioenbewustzijn van menwikkelde aanpassingsmechanismen sen. Er zijn misverstanden opgevastgesteld en daarmee in tijd uitgesmeerd. Het financiële lost, maar er zijn ook nieuwe gecreëerd. Dat is niet in de risico van een toename in de levensverwachting en tegenlaatste plaats door de vele agenda’s die bij pensioenen een vallende rendementen, is van de werkgever naar de werkcomplicerende rol spelen. Alleen de overheid zelf heeft er nemer en gepensioneerde verschoven. Let wel, de huidige al meerdere voor zowel de korte als de lange termijn. tekorten zijn daarmee nog steeds niet weg. Uiteraard heeft de overheid belang bij het bestaan van Als minister van SZW zou ik voor dit nieuwe contract een adequate oudedagsvoorziening om te voorkomen dat een aparte aanduiding in de Pensioenwet maken. Duidede inkomensvoorziening van mensen op hun oude(re) dag lijk en herkenbaar, ook in deelnemerscommunicatie. Om voor rekening van de gemeenschap komt. Maar laten we zowel de mogelijkheid tot potverteren als vooruitschuivooral het begrotingsbelang van de overheid niet vergeven van problemen te voorkomen, moeten de regels voor ten. Aan de inkomstenkant wordt door het stellen van de aanpassingsmechanismen toekomstbestendig zijn, met maximale fiscale eisen voor het opbouwen van pensioen prudente aannames en verwachtingen. Want verwachtinbelastinguitstel gebudgetteerd (premies onbelast en uitgen zijn wat het woord zegt: verwachtingen, en die zijn keringen belast). Aan de uitgavenkant worden, naast de subjectief. Als er één ding duidelijk is geworden de afgekosten van de AOW en kosten van de zorg, echter ook lopen jaren is dat de werkelijkheid de stoutste verwachde kosten van de overheid als werkgever gebudgetteerd. tingen kan overtreffen. Daarom mag in toekomstAd hoc maatregelen waardoor de dekkingsgraad hoger bestendige pensioencommunicatie het benoemen van wordt, het korten van pensioenen wordt beperkt en prevoorwaarden, risico’s en factoren waardoor deze beïnmieverhoging of bijstorting door de werkgever worden WMPFE
XPSEFO
OJFU
POUCSFLFO
r uitgesteld, zijn niet alleen gunstig voor de gepensioneer-

82

nr. 11 – 2012

ALS IK... PENSIOENRECHT

AOW-LEEFTIJD SNELLER OMHOOG

A

FOTO: GEERT SNOEIJER

geving die dwingt tot veiligstelling van pensioenaanspraken ls ik minister van Sociale Zaken en Werkgeleen stelt de wetgeving eisen aan de zorgvuldige en prudente genheid was dan zou ik de AOW per 1 januabedrijfsvoering door pensioenfondsen. Verder zijn besturen ri 2014 naar 66 jaar brengen en per 1 januari van pensioenfondsen verantwoordelijk voor hun eigen rei2016 naar 67 jaar. Indien verdere toename len en zeilen, waarvoor zij dan wel de vereiste deskundigvan de levensverwachting van personen daar aanleiding heid moeten hebben. Ik zal mij er wel voor inspannen dat voor geeft kan de AOW-leeftijd verder worden verhoogd. pensioenfondsbestuurders zich van deze verantwoordelijkTegelijk zou toelaatbaar leeftijdontslag op de gewijzigde heid bewust zijn en die ook nemen. Maar al te vaak verAOW-leeftijd worden bepaald. Over de verhoging van de schuilt men zich achter de wetgever AOW-leeftijd wordt al sinds begin of de toezichthouder. ‘Wij moeten jaren negentig van de vorige eeuw dit of dat wel doen, want De Nedergedebatteerd. De noodzaak van landsche Bank (DNB) zegt het’ hoor beperking van de AOW-uitgaven ik veel te vaak. Neen, zo is het niet. is al jaren evident. De wens van Het bestuur moet zelf afwegingen steeds meer werknemers om na het maken, beleid vormen en uitvoeren bereiken van hun 65e door te werrekening houdende met de specifieke ken wordt steeds manifester. De prosituatie in het Pensioenfonds en de cedures waar gedwongen ontslag bij belangen en samenstelling van het de leeftijd van 65 jaar wordt aangebestand van deelnemers. Besluiten vochten zijn inmiddels talrijk. De moeten zodanig goed zijn voorberecent tot stand gekomen Wet verreid en afgewogen, dat het bestuur hoging AOW-leeftijd kent een stapsdeze ook kan en zal verdedigen tegewijze geleidelijke verhoging van gen andersluidende standpunten van de AOW-leeftijd met aanvankelijk DNB. Sta voor je beleid, daar roep een maand vanaf 1 januari 2013, Erik Lutjens is hoogleraar pensioenik fondsen toe op. Neem een voorwaarbij de AOW-leeftijd in 2019 op recht aan de Vrije Universiteit te beeld aan het Pensioenfonds voor de 66 jaar staat en in 2023 op 67 jaar. Amsterdam en advocaat bij DLA Piper. Glasfabriek dat weloverwogen in Dit is een typische Nederlandse opgoud had belegd en dat moest verlossing: veel te voorzichtig, met een kopen van DNB omdat DNB de goudbelegging een te groot hoog compromisgehalte om te voorkomen dat bepaalde risico vond. Het bestuur hield de rug recht en legde het begroepen zich benadeeld voelen en geen werkelijke oplossing, sluit van DNB voor aan de noch voor het probleem van financiering van de AOW, noch van de − door velen genoemde − krapte op de arbeidsmarkt. Tegelijk met verhoging van de AOW-leeftijd is het gewenst personen te laten kiezen om de AOW eerder in te Sta voor je beleid, daar roep ik laten gaan (met dan een lager maandelijks bedrag) of uit fondsen toe op te stellen (tegen een hoger bedrag). Dat laatste is een financiële stimulans op langer doorwerken en juist dat is, blijkt uit onderzoeken, effectief. Verder zou ik als minister de regeling van de aanvullende rechter en met succes: de beslissing van DNB houdende pensioenen aan de werkgevers en werknemers overlaten. de gedwongen goudverkoop werd vernietigd. DNB past Het aanvullend pensioen is een arbeidsvoorwaarde, een deel te vaak algemene normen toe voor alle fondsen, ongeacht van de beloning. Daar heb ik als minister geen verantwoorde grootte, aard van pensioenverplichtingen, samensteldelijkheid voor. Welke soort pensioenregeling zij afspreken ling van beleggingen en het deelnemersbestand. Daarom en hoe de premiebetaling daarvoor is geregeld mogen en zal ik als minister hierop gaan toezien en waar nodig gemoeten werkgevers en werknemers onderling zelf uitzoeken. bruik maken van mijn bevoegdheid uit de Pensioenwet Ik ga daar niet over. Datzelfde geldt voor het functioneren om DNB een aanwijzing te geven over de uitoefening van pensioenfondsen. Uiteraard zorgt de minister voor wetWBO
IFU
UPF[JDIU
r

nr. 11 – 2012

83

DUURZAAM PENSIOENSYSTEEM, OOK VOOR ZZP’ERS

A

(PPI) naar een pensioenverzekeraar om daar een gegaranls ik minister van Sociale Zaken en Werkgelegendeerde uitgestelde periodieke uitkering te kopen. De deelheid was, wil ik in zijn algemeenheid werken aan nemer krijgt daardoor meer zekerheid als hij dat wil, bijeen duurzaam pensioensysteem voor werkgevers voorbeeld omdat hij zijn pensioeningangsdatum nadert. en werknemers, maar ook voor de zzp’ers. Er staat veel op Ik verbeter de mogelijkheden voor het opbouwen van oudemijn boodschappenlijstje. dagsvoorzieningen door zzp’ers. Ik maak mogelijk dat de Ik ga kijken naar de wet- en regelgeving en de praktijk rond zzp’er zijn oudedagsvoorziening onderbrengt in een PPI. Ik de verplicht gestelde bedrijfstakpensioenfondsen. Ik vraag me laat de aanbevelingen invoeren die de werkgroep pensioeaf of de ontwikkelingen van de afgelopen jaren zich nog vernen van de Vereniging voor Belashouden met het oorspronkelijke doel tingrecht heeft gedaan in haar rapvan de bedrijfstakpensioenfondsen. port Fiscale behandeling van Daarnaast pas ik de Pensioenwet oudedagsvoorzieningen: het kan aan waardoor deelnemers het wettebeter, eerlijker, efficiënter en eenlijke recht krijgen om, voor eigen voudiger. rekening, te kiezen voor meer zekerDe flexibilisering van de AOW voer heid. Het nieuwe pensioencontract ik alsnog in. Mensen kunnen kiezen verschuift alle risico’s naar de deelvoor een eerdere of latere ingangsnemer. Als de deelnemer geen keuze datum van hun AOW-uitkering met heeft of hij een dergelijke pensioende daarbij behorende actuariële korregeling wil – bijvoorbeeld omdat ting of oprenting. Ook een variatie hij bij een verplichtgesteld bedrijfsin de uitkeringen, binnen de voor pensioenfonds zit – moet hij de moaanvullende pensioenen al geldende gelijkheid hebben om voor meer ze100:75 bandbreedte, maak ik hierkerheid te kiezen. In het kader van bij mogelijk. Dat past bij een flexibel het nieuwe pensioencontract pas ik Herman Kappelle is directeur van pensioensysteem zoals de huidige de Pensioenwet aan zodat een ingeAEGON Adfis en bijzonder hoogleraar tijd van ons vraagt. De pensioengaan pensioen (weer) in beleggingsfiscaal pensioenrecht aan de Vrije gerechtigde kan zijn AOW-uitkering eenheden kan luiden. Dat is de eenUniversiteit te Amsterdam. dan afstemmen op zijn persoonlijke voudigste manier om in de financiële situatie. uitkeringsfase rekening te houden Ten slotte ga ik op de kortst mogelijke termijn in overleg met de beleggingsresultaten en de ontwikkelingen in de lemet mijn collega van Financiën over een tweetal standpunvensverwachting. Hierdoor kan ook de gepensioneerde proten van De Nederlandsche Bank. Samen zorgen we voor een fiteren van een herstel van de financiële markten. oplossing zodat een pensioenverzekeraar geen pensioenaanEen dossier dat ik ook oppak is de waardeoverdracht. Het spraken en -rechten hoeft te verlenen aan deelnemers die hij wettelijk recht op waardeoverdracht is met het vrijwel verniet kent en redelijkerwijs ook niet had kunnen of moeten dwijnen van eindloonregelingen niet meer van deze tijd. kennen (bijvoorbeeld omdat de werkgever ze niet heeft aanHet wettelijk recht op waardeoverdracht blijft op zich begemeld). Dat doen we door het indertijd door Bibi de Vries staan, maar ik bepaal de overdrachtswaarde op de werkeingediende amendement (Kamerstuk 30 413, nr. 7) alsnog in lijke (afkoop)waarde. Dat lost de problematiek rond de de Pensioenwet op te nemen. De Vries trok het amendement bijbetalingsverplichting op. Daarnaast introduceer ik een namelijk in naar aanleiding van de toezegging van de minisnieuwe mogelijkheid tot waardeoverdracht in de situatie ter van SZW dat er geen sprake kan zijn van aansprakelijkwaarin alle betrokken partijen (werkgever, deelnemer, oude heid zonder schuld. en nieuwe uitvoerder) hiermee akkoord zijn. WaardeoverIk leg vast dat het uitvoeren van een pensioen- of lijfrentedracht is nu alleen mogelijk in de in de Pensioenwet geclausule niet leidt tot het aangaan van een nieuwe overeennoemde gevallen. Daardoor is waardeoverdracht is sommikomst. De problematiek van de grensoverschrijdende ge gevallen niet mogelijk, terwijl alle betrokken partijen het dienstverlening bij geëmigreerde begunstigden is daarmee wel willen. Bijvoorbeeld het overhevelen van een niet gegaPQHFMPTU
r randeerd pensioenkapitaal uit een premiepensioeninstelling

84

nr. 11 – 2012

ALS IK... PENSIOENRECHT

PENSIOENPLICHT EN MEER VRIJHEID BIJ AANVULLEND PENSIOEN

A

oenregeling geeft nog geen antwoord op de vraag hoe verder ls ik minister van Sociale Zaken en Werkgelegendoor sociale partners de mogelijkheid wordt of moet worden heid was, zou ik onder andere een pensioenplicht geboden voor de oudedag gelden bijeen te sparen. Het lijkt invoeren en voor aanvullende pensioenregelingen mij noodzakelijk om in ieder geval de werkgever te verplichmeer vrijheden geven voor de besteding van deze pensiten medewerking te verlenen om iedere werknemer aanvuloengelden. lend bij te laten sparen tot het fiscale maximum dat op dat Op dit moment vindt een grootscheepse verandering van moment toegestaan is voor de opbouw van pensioenen (verons pensioenstelsel plaats. Niet alleen zal de AOW-leeftijd schil tussen opbouw 1,5% en fiscaal maximum opbouwperomhoog gaan (binnenkort naar 67 jaar) en zich steeds aancentage). De werkgever zou ook passen aan de langere levensverkunnen beslissen mee te betalen aan wachting, maar ook het pensioen die aanvullende pensioenregeling en dat tussen werkgevers en werknedan kan die regeling door sociale mers wordt afgesproken zal er per partners verplicht worden om aan 2014 totaal anders uit komen te deel te nemen. Dat sluit aan op de zien. huidige hoogte van de pensioenregeDit is voor mij als minister aanlingen. leiding om direct een paar andere Daarnaast bestaat dan nog ruimte onderwerpen mee te nemen bij voor mensen die meer verdienen die hervorming. Ik denk dan aan: dan het gekozen maximum te hanä pensioenplicht invoeren; teren salaris in de basispensioenreä aanvullende pensioenregelingen geling. Daarvan zou ik aan de socideels verplicht en deels vrijwillig ale partners overlaten of daarvoor en een tweede aanvullende pensioenä meer keuzevrijheid besteding penregeling wordt geboden of dat sioengeld van deze aanvullende Nicolette Opdam is partner pensioenwerknemers dit zelf in de privépensioenregelingen. recht bij Holland Van Gijzen Advocaten sfeer dienen te regelen (indien Ik zou met sociale partners in en Notarissen te Amsterdam. gewenst). gesprek gaan over de invoering van Zowel in de eerste als in de tweede een pensioenplicht in de tweede pijaanvullende pensioenregeling zullen werknemers zelf voller. Bijna in alle werkverhoudingen wordt al voorzien in een ledig dan wel bijna geheel volledig de financiering voor pensioenregeling, dus de stap naar een pensioenplicht is een hun rekening nemen. Dat leidt mij ertoe toe te staan dat kleine. Wel zal ik dan onderzoek doen naar het minimumnidie gelden ook voor andere wettelijk expliciet benoemde veau van de bij die pensioenplicht horende basispensioenredoeleinden mogen worden ingezet, zoals de aflossing van geling. een hypotheek, gebruik voor kosten van gezondheidsDe uitgangspunten kunnen zijn: een minimum voorgeschrezorg, et cetera. ven hoogte van opbouw, te hanteren franchise en maximum salaris. Te denken valt aan 1,5% opbouw per jaar, de minimale fiscale franchise en een salaris van rond de 60.000 Creatief euro. Welke soort pensioenregeling het beste passend is bij Door diverse organisaties en deskundigen wordt geschrede arbeidsvoorwaarden van de werkgever en de HR strateven over de noodzaak om creatief om te gaan en te zoegie is vervolgens aan partijen om gezamenlijk overeen te koken naar combinaties op het grensvlak van pensioen, men. Bij een premieovereenkomst wordt de staffel dus gebawonen en zorg. Daarbij plaats ik wel de kanttekening dat seerd op de genoemde uitgangspunten. Als minister bemoei ik vermoed dat ik dat alleen zou toestaan voor de twee ik mij niet met de door sociale partners te kiezen pensioenaanvullende pensioenregelingen, zodat zeker is gesteld uitvoerder. Het soort regeling en de soort uitvoering bepaalt dat de basispensioenregeling voor alle werkende mensen mede de mate van zekerheid van de pensioenregeling en die in Nederland een basisvangnet biedt bovenop de AOW keuze laat ik over aan sociale partners. voor de financiële positie op het moment van pensioneEen dergelijke pensioenplicht met een minimum basispensiring.

nr. 11 – 2012

85

Ingezonden mededeling

Universiteit Leiden start in februari 2013 specialisatieopleiding Arbeidsrecht D

iepgang. Dat is het kernwoord voor de specialisatieopleiding Arbeidsrecht van het Juridisch PAO van de Universiteit Leiden. Na twee eerdere succesvolle edities gaat het langdurige leertraject in 2013 weer van start. Samen met prof. mr. Guus Heerma van Voss (staatsraad en hoogleraar sociaal recht aan de Universiteit Leiden) heeft prof. mr. Barend Barentsen de leiding over deze leergang. De opleiding richt zich hoofdzakelijk op gevorderde advocaten met minimaal drie jaar praktijkervaring, waarvan vijftig procent in arbeidsrechtzaken, die zich verder in het arbeidsrecht willen specialiseren. Ook ervaren juridisch medewerkers van grote Nederlandse ondernemingen zijn van harte welkom. Het diploma toont dat de deelnemer gespecialiseerd is in het arbeidsrecht en het geeft toegang tot het lidmaatschap van de Vereniging van Arbeidsrecht Advocaten Nederland. Alumni van de Universiteit Leiden ontvangen bovendien tien procent korting. Leden van de Vereniging Jonge Arbeidsrecht Advocaten ontvangen zelfs € 250 korting op de cursusprijs.

Interactief In het programma worden belangrijke arbeidsrechtelijke onderwerpen als het ontslagrecht, werkgeversaansprakelijkheid, bijzondere bedingen, collectieve arbeidsvoorwaarden en medezeggenschap in bredere context geplaatst. Bovendien wordt de cursist alert gemaakt op valkuilen en ‘do’s and dont’s’. Barentsen benadrukt het interactieve karakter van het onderwijs. “Het is absoluut niet de bedoeling om eens lekker te gaan theoretiseren. We willen vooral inspelen op de wensen van en de vragen die leven onder de deelnemers. Daarom stellen we ook een maximum aantal van 25 deelnemers. De groepsdynamiek houd je hiermee efficiënt en effectief. Het naar elkaar luisteren en van elkaar leren is daarbij een belangrijk aspect.” Een team van ervaren topdocenten verzorgt tien bijeenkomsten die om de twee weken worden gehouden in de periode februari tot juni 2013. Het merendeel van de docenten is in de praktijk werkzaam en heeft een wetenschappelijke achtergrond of belangstel-

telijke vaardigheden worden aangescherpt.”

‘Wakker kussen’

Prof. mr. Barentsen: “Ik hoop met de specialisatieopleiding Arbeidsrecht door middel van kennis vanuit wetenschap en praktijk de talenten van de deelnemers wakker te kussen.” ling. Barentsen vertelt hoe belangrijk die mix is. “Natuurlijk geven we handvatten om een praktijkvraagstuk te kunnen oplossen, maar om verdieping in het vak en een breed beeld daarvan te bereiken, heb je iemand met een helikopterview nodig. Iemand die meer kan dan heel adequaat jurisprudentie samenvatten. De wetenschappelijke inslag van de docenten zorgt voor meer en andere inzichten en geeft dus juist dat beetje extra.”

Geen huiswerk! Bijzonder is dat er geen huiswerkopdrachten worden gegeven. Er wordt wel veel gewerkt met cases, maar die worden ter plekke besproken en opgelost. “Huiswerk is vaak een forse belasting”, vertelt Barentsen. “Wij toetsen daarom de deelnemers aan het eind van het traject door middel van een essay. Een bijkomstig voordeel is dat hiermee de schrif-

Barentsen studeerde rechten aan de Universiteit Leiden en was daarna enige jaren als onderzoeker en docent verbonden aan de afdeling sociaal recht van de universiteit. In 2003 promoveerde hij en van 2003 tot en met 2007 werkte hij op het wetenschappelijk bureau van de Hoge Raad. Sindsdien is hij universitair hoofddocent bij de afdeling sociaal recht en afgelopen najaar werd hij benoemd tot bijzonder hoogleraar arbeidsverhoudingen in de publieke sector. In zijn oratie pleit hij voor uitbreiding van de regelgeving van dienstongevallen en beroepsziekten voor ambtenaren naar de civiele sector. Volgens Barentsen vallen te veel medewerkers in geval van werkgeversaansprakelijkheid nu door de mazen van de wet en blijven zij daardoor onterecht met schade achter. Wat Barentsen zo boeiend vindt aan arbeidsrecht? “Het is een mooie combinatie van mensen, maatschappelijke en politieke visies, regelgeving en psychologie. Overal waar mensen samenwerken gaan dingen mis. Het is fascinerend om te zien dat het recht dat soms kan versterken, maar ook dat het recht zo kan worden ‘gebogen’ om problemen te voorkomen. Het is als docent geweldig om dit over te kunnen brengen. Ik hoop met de specialisatieopleiding Arbeidsrecht door middel van kennis vanuit wetenschap en praktijk de talenten van de deelnemers wakker te kussen.” Juridisch PAO Leiden is een van de grotere aanbieders van postacademisch onderwijs en groot geworden in het zogenaamde shorttrackonderwijs. Inmiddels biedt het Juridisch PAO ook divers aanbod van langdurende specialisatieopleidingen aan. Kijk voor meer informatie op www.paoleiden.nl/ARB2013

Muraal

Een nieuwe start De Bossche vestiging van Van Iersel Luchtman was te krap geworden, dus moest men op zoek naar iets groters. Dat werd gevonden in een nieuwbouwkantoor – wat wel even wennen was na de kruip-door-sluip-door-gangetjes van het oude pand.

VAN IERSEL LUCHTMAN ADVOCATEN DEN BOSCH

Een echt kantoor met rechte gangen tekst & foto’s Chris van Houts l na vijf jaar bleek Van Iersel Luchtman in Den

A

gaderzalen. De vergaderstoelen zijn door de meer-

Bosch uit de voormalige Marechausseekazerne

derheid van de partners uit vijf modellen gekozen,

te zijn gegroeid. Men ging op zoek naar een ander

maar pas na chaotische en hilarische zitsessies!”

karakteristiek pand. Er was niets geschikts voorhan-

De bovenste (de zesde) etage is vooral ingericht

den: Restaurant Chalet Royal moest (helaas) een

voor de ontvangst van klanten en relaties: er zijn

luxe horecabestemming blijven. Dus moest het een

spreekkamers, en er kunnen lunchbesprekingen,

nieuwbouwproject worden. Gekozen werd voor het

lezingen en cursussen gehouden worden (“we hoe-

Pettelaarpark aan de A2: goede zichtlocatie, bereik-

ven nu niet meer extern ruimte te huren” aldus Van

baar, prima infrastructuur. “Dit park straalt zakelijke

Seumeren). Op de vijfde verdieping zijn de werkka-

dienstverlening uit”, meent Rob van Seumeren, ad-

mers, flexplekken en de bibliotheek.

vocaat en lid van het dagelijks bestuur. “Ik moest wel

De verbouwing van de twee verdiepingen was in

heel wat vooroordelen tegen nieuwbouw kwijtraken.

drie maanden klaar. Werknemers offerden lunch-

We kwamen uit een totaal andere sfeer: ik was ge-

pauzes op om de ontwikkeling te kunnen volgen.

wend aan kruip-door-sluip-door-gangetjes.”

Van Seumeren: “Iedereen had zin om over te gaan.

Nu zit Van Iersel Luchtman in een echt kantoor

Lekker: een nieuwe start.”

met rechte gangen. En het bevalt, niet alleen van-

Problemen waren er ook: de meubelfabrikant ging

wege het geweldig uitzicht, dat volgens Van Seu-

op het laatst failliet (“konden wij – met onze faillisse-

meren zorgt voor een fijne werksfeer. Mede-ver-

mentsafdeling – het ook eens van de andere kant be-

huiscommissielid Sylvia Paul (secretaris van het

kijken”, lacht Paul) en op de verhuisdag viel de

dagelijks bestuur): “We wilden iets huiselijks, iets

stroom uit. Dus: geen liften, geen licht, geen par-

persoonlijks. Maar de uitstraling moest ook zake-

keergarage. Met behulp van een grote generator kon

lijk zijn, maar niet koud. We vielen voor de ge-

de maandag daarop toch worden uitgepakt en inge-

bloemde fauteuils (die nu bij de receptie staan),

richt. En de van de bouwtekening verdwenen garde-

terwijl we op zoek waren naar stoelen voor de ver-

robekast heeft alsnog een mooie plek gekregen. Tips voor deze rubriek: info mr-magazine.nl

88

nr. 11 – 2012

Muraal

“DE VERGADERSTOELEN ZIJN DOOR DE PARTNERS GEKOZEN, NA HILARISCHE ZITSESSIES” Kantoor Van Iersel Luchtman Advocaten

Waar

Meerendonkweg 21 ’s- Hertogenbosch (ook kantoren in Uden en Breda)

Sinds 25 juni

Personeel

van de in totaal 45 advocaten (onder wie 20 partners) werken er 17 in Den Bosch, samen met 10 ondersteuners

Architect Paul van Meerendonk

Projectinrichter Gulinski & de Baar (Etten-Leur)

nr. 11 – 2012

89

Ingezonden mededeling

Mr. Event van de maand:

Work-life balance voor juristen Veel juristen zijn harde werkers die lange dagen maken. Om dat te combineren met je privé-leven valt niet altijd mee. Voor wie wel eens met deze combinatie worstelt is er nu de workshop ‘Worklife balance voor juristen’.

D

F
XPSLTIPQ
A8PSLMJGF
CBMBODF
WPPS
KVSJTUFO
JT
CFEPFME
voor juristen die meer grip willen krijgen op hun werk- en QSJWÊMFWFO

*O
EF[F
XPSLTIPQ
MFFS
KF
PN
WPPS
KF[FMG
EF
JO-

OFSMJKLF
CBMBOT
PQ
UF
NBLFO
+F
[VMU
KF
LXBMJUFJUFO
VJUEBHJOHFO
FO
valkuilen leren kennen. Hierdoor zul je gemakkelijker keuzes kunnen maken op werk- en privégebied. Aan het eind van de dag heb je helder wat deze keuzes zijn en heb je een concreet plan hoe je deze keuzes in het dagelijks leven gaat realiseren. Dit doe je onder meer door een mission statement te formuleren NFU
CFUSFLLJOH
UPU
XFSL
FO
QSJWÊMFWFO
0PL
NBBL
KF
FFO
4."35 actieplan voor een optimale work-life balance. Hierdoor zul je gemakkelijker keuzes kunnen maken en leer je effectiever te communiceren en handelen. *O
EF
DVSTVT
XPSEU
PPL
BBOEBDIU
CFTUFFE
BBO
IFU
/JFVXF
8FSLFO
en hoe daar in de praktijk mee om te gaan, zodat je kunt voorkomen dat bevlogenheid doorslaat in werkverslaving.

Docenten %F
DVSTVT
XPSEU
HFHFWFO
EPPS
5FTT
#PEF
FO
"OOF.BSJF
4DISFVST


Wanneer:

OPWFNCFS


WBO
#4
$BSFFS
$POTVMUBOUT
;JK
CJFEFO
MPPQCBBO
FO
PVUQMBDFNFOU-

Waar:
#$/
6USFDIU
$4

USBKFDUFO
BBO
#FJEFO
[JKO
FSWBSFO
DPBDIFT
FO
IFCCFO
[FMG
FFO
KVSJ-

Kosten:
é
 
FYDM
CUX

dische achtergrond.

Meer informatie: www.kluwer.nl/opleidingen

Mr. Events Kennis van wet- en regelgeving is voor u als jurist essentieel, maar om succesvol te zijn is meer nodig. Denk aan de juiste vaardigheden, een goed netwerk en kennis van bedrijfsvoering. Daarom zijn er Mr. Events: inspirerende bijeenkomsten voor juristen die verder kijken dan de wet en de rechtspraak alleen. Aantrekkelijk geprijsde events, zeer praktijkgericht en met prima mogelijkheden om te netwerken. Gepland staan: r

108&3+VSJTU

OPWFNCFS


r

5JQT
FO
USJDLT
IFU
PQTUFMMFO
WBO
FFO
FGGFDUJFWF
EBHWBBSEJOH

EFDFNCFS


BQSJM


r

5JNFNBOBHFNFOU
QSBLUJKLPSHBOJTBUJF
FO
TUSFTTNBOBHFNFOU

GFCSVBSJ


r

&GGFDUJFG
DPBDIFO
FO
CFHFMFJEFO
WBO
TUBHJBJSFT
FO
BOEFS
QFSTPOFFM
UFWFOT
QBUSPPOTDVSTVT

NBBSU


r
*OUFSWJTJF
WPPS
HFTQSFLTMFJEFST

NBBSU

r
%F
CFESJKGTKVSJTU
JO
CFESJKG

NBBSU

r

%PFMHFSJDIU
DPNNVOJDFSFO
BEWJTFSFO
FO
CFÐOWMPFEFO
JO
EF
KVSJEJTDIF
QSBLUJKL

BQSJM

Meer informatie: www.kluwer.nl/opleidingen

90

nr. 11 – 2012

EVENTS VOOR JURISTEN

VRIJDAG 23 NOVEMBER AMSTERDAM RAI

BRENG BEWEGING IN JE CARRIÈRE S KGEVER R E W P O T OPS WORKSH ECK CV CH GRATIS

DÉ BEST BEZOCHTE CARRIÈREBEURS VOOR STUDENT, STARTER EN PROFESSIONAL IN HET NAJAAR!

VOOR MEER INFORMATIE EN GRATIS ENTREE GA JE NAAR

WWW.JURIDISCHECARRIEREDAG.NL

De Juridische Carrièredag is een onderdeel van

en een activiteit van

onderdeel van de

H E T N A C H T K A S TJ E V A N Ruben Houweling

BRILJANTE TEKSTEN VAN BRUCE SPRINGSTEEN Aan het lezen van non-fictie boeken komt hoogleraar Ruben Houweling eigenlijk niet toe. Als er even een moment geen ‘arbeidsrecht’ is (hetgeen bijna ondenkbaar is voor deze 24/7 workaholic) dan pakt hij liever de gitaar of trekt hij de handschoen aan voor een goed partijtje Tang Soo Do. Helemaal leeg is het nachtkastje van Houweling gelukkig niet…

A

92

n oldie, but a goodie. De in 1995 ver-

de snelheid, de flashbacks, de muziek,

Een goed voorbeeld is Bruce Spring-

schenen roman Tachtig van Jaap

de gejaagdheid, de absurditeit en de

steens Wrecking Ball. Een album dat

Scholten is een boekwerk dat ik graag

onophoudelijke zoektocht naar de

leest als een boek,

lees. Ja, meermalen. De eerste keer

essentie van het leven.

waarin een weerspie-

dat ik het boek las, was ik waarschijn-

Onder Scholtens roman heb ik een

geling van de huidige

lijk 15 jaar oud. De gifgroene kaft

Libers liggen, Vrienden door Duk en dun

Amerikaanse ‘arbei-

(maar er zijn ook

(geschreven voor mr.

knalpaarse versies

R.A.A. Duk). In deze

tolkt. Durven hopen en dromen in tijden

in omloop) met het

vriendenbundel voor

van grote onzekerheid en teleurstelling.

bekende TIGRA-kopje

een van Nederlands

Niemand anders dan The Boss kan in

van het gelijknamige

grootste juristen op

weinig woorden de emoties en gevoe-

Belgische sigaretten-

het terrein van het

lens van zijn tijd treffend beschrijven.

merk deed mij op een

arbeidsrecht, schrij-

Het meest treffende is evenwel een ode

regenachtige okto-

ven diverse kopstuk-

aan zijn trouwe vriend en saxofonist

dersklasse’ wordt ver-

berdag voor de etalage van een lokale

ken uit het arbeidsrecht een weten-

Clarence Clemons die in juni 2011 plot-

boekhandel in Groot-Ammers stilstaan.

schappelijke verhandeling bij een van

seling overleed. Vanaf het prille begin

De auteur kende ik niet, maar iets in

Duks arresten. Het eerste dat fascineert

vormde Clarence ‘The Big Man’ en

mij zei dat ik dat boek moest hebben.

is de constatering dat Duk aan zoveel

Bruce een onafscheidelijk duo in de E-

Toen ik de titelpagina omsloeg trof ik

klassiekers een (beslissende) bijdrage

street Band. Bruce beschrijft in slechts

een citaat van Elvis Costello aan (dit

heeft geleverd. Daarnaast zijn de afzon-

een paar zinnen de liefde tussen twee

moest goed zijn, dacht ik toen). Het

derlijke bijdragen van de auteurs bijzon-

hartsvrienden, het gemis en de eeuwige

eerste hoofdstuk heb ik vervolgens in

der interessant en inspirerend voor het

verbondenheid die ware vriendschap

de boekhandel gelezen. Tachtig gaat

hedendaagse recht. Alle thema’s van het

meebrengt. Daar hebben sommige

over een jongeman die zich probeert

arbeidsrecht worden bestreken (van

auteurs 300 pagina’s voor nodig. Met die

los te maken van zijn familie en saaie

kwalificatie, ontslag en uitleg tot cao- en

gedachte besluit ik mijn nog te schrijven

bestaan. In zijn opstandigheid wordt hij

stakingsrecht) hetgeen past bij de veel-

artikel aanmerkelijk in te korten (less is

geconfronteerd met zichzelf. Het boek

zijdigheid van Duk.

more) en doe ik het nachtlampje uit…

gaat over schijn en werkelijkheid; een

Ten slotte ligt mijn nachtkasje vooral vol

wanhopige zoektocht naar identiteit

met cd-hoesjes. Sommige musici zijn

Ruben Houweling is hoogleraar arbeids-

en erkenning. Bij vlagen heeft het iets

zulke briljante tekstschrijvers, dat de

recht aan de Erasmus School of Law en ad-

weg van On the road van Jack Kerouac:

verhaallijn gelijk is aan een goed boek.

viseur bij DingemansVanderKind Advocaten.

nr. 11 – 2012

Subsidiair LEZEN

TE VEEL WIKIPEDIAWEETJES door Mike Niekoop De bal is recht verbindt de voetbalsport met het recht. Advocaat Mike Niekoop, die deel uitmaakt van de Dutch Football Lawyers, las het. En vond het minder interessant dan hij had gehoopt.

D

eigen doelpunt is of een corner? Nee, en

zes hoofdstukken beschrijven de au-

vrije trap in je eigen goal te schieten,

teurs van De bal is recht juridische as-

moet je niet gaan miemelen dat het ei-

Gerben Kor en Wouter Koster, De bal is

pecten van het voetbal, maar slaan op

genlijk een corner is, maar ga je direct

recht, Kluwer, ISBN 978901307914

af en toe door in hun drang om een al-

douchen en haal je een rondje bier voor

lesomvattend voetballexicon aan te bie-

je team. En uit de categorie nutteloze

den. Het gevolg is dat er veel (oninte-

weetjes: een vrije trap mag je niet kop-

ressante) feitelijkheden in het boek

pen, want “een vrije schop kan worden

staan. Zoals: in de Eredivisie waren er

genomen door de bal met één of twee

in het seizoen 2012/2011gemiddeld

voeten tegelijk omhoog te brengen”. Nu

19.285 bezoekers en was de bezettings-

ken ik genoeg spelers die in staat zijn om

graad 90%. Loodrecht op de doellijn zijn

bij een vrije trap al struikelend over de

e voetbalfanaat die hoopt op louter anekdotes, komt bedrogen uit. In

als je het toch al voor elkaar krijgt om je

ate

+ boek is zeer up-to-d e) el (oninteressant – ve feitelijkheden score

in het Nederlandse profvoetbal werd uitgedeeld aan Willem van Hanegem en

Een Italiaanse voetballer heeft eens zijn rode kaart van de

in zijn laatste wedstrijd kreeg hij de rode kaart – Triviant-weetje! En een Ita-

scheidsrechter afgepakt en opgegeten

liaan heeft de rode kaart die hij een keer kreeg van de scheidsrechter afgepakt en opgegeten. Voor een voetballief-

twee lijnen met een lengte van 5,50 me-

eigen benen met het hoofd tegen de bal

hebber maakt dit soort anekdotes het

ter getrokken van de binnenzijde van

te vallen, maar ik geloof niet dat vervol-

boek leuk om te lezen, niet om te weten

elke doelpaal die aan de uiteinden ver-

gens een juridisch debat zal ontstaan of

dat om het middelpunt van het speel-

bonden worden door een lijn die even-

de vrije trap geldig is genomen. Maar

veld een cirkel is getrokken die een

wijdig loopt aan de doellijn. Gaap! Niet

toch goed om te weten…

straal van 9,15 meter moet hebben. Leest het boek lekker weg? Nee, tenzij

echt interessant. En zie je al op zondagochtend de aanvoerder van IJsselmeer-

Anekdotes

vogels 7 met een meetlint controleren

Het is jammer dat de auteurs veel woor-

leest. Is het boek een must-have voor de

of de terreinknecht de lijnen goed heeft

den verdoen aan slaapverwekkende fei-

ware voetballiefhebber? Nee, ook dat

uitgezet, omdat hij dat in dit ‘leesboek’

telijkheden. Wanneer bijvoorbeeld even

niet. Het zou zich eerder lenen als rela-

heeft gelezen?

het feitelijk kader wordt verlaten, is het

tiegeschenk van de auteurs. In hoofd-

Wist je trouwens dat wanneer je een vrije

boek direct leuk om te lezen. Zo lezen

stuk 1 staat “Veel mensen denken: het

trap in eigen doel trapt, dit geen tegen-

we dat toen het ging over de invoering

recht is saai!” Na lezing van deze juridi-

doelpunt is maar een hoekschop voor de

van het vrouwenvoetbal, een notabele

sche benadering van het voetbal, kan ik

tegenpartij? Niet duidelijk wordt waarom

van de KNVB opmerkte: “Als we ooit

dat – helaas – alleen maar beamen.

nu specifiek deze spelregel wordt aan-

nog eens gedwongen worden vrouwen-

gehaald. Is er op de Nederlandse voet-

teams te coachen, nemen we de be-

Mike Niekoop is advocaat bij Clifford

balvelden veel discussie of het dan een

nen.” Of: de allereerste gele kaart ooit

Chance.

je in je vrije tijd graag Wikipediapagina’s

nr. 11 – 2012

93

Each of the debtors is jointly and severally liable for compliance with all the provisions of this loan agreement And now in Dutch* Het Juridisch-Economisch Lexicon Uw instrument voor een accurate vertaling van juridische en economische teksten Nu ook Engels-Nederlands! Het Juridisch-Economisch Lexicon is een woordenboek voor de professional. Het is voor velen een onmisbaar instrument bij het schrijven en vertalen van teksten op juridisch, economisch en financieel gebied in goed Engels of Nederlands. Het Juridisch-Economisch Lexicon is nu, naast de welbekende versie Nederlands-Engels, ook verkrijgbaar in de versie Engels-Nederlands. Uit de praktijk klonk al lang de roep van professionals om het complete Lexicon ook in het Engels-Nederlands te kunnen raadplegen. Met deze nieuwe online variant van het Lexicon wordt aan die vraag tegemoetgekomen.

* Ieder van de schuldenaars is hoofdelijk verbonden voor de nakoming van het geheel uit hoofde van deze overeenkomst van geldlening

• Online product • Altijd actueel • 60.000 lemmata • Ruim 100.000 voorbeeldzinnen Samensteller: Aart van den End, Gateway Woordenboeken

Meer informatie of bestellen? Ga naar www.kluwer.nl/lexicon

Subsidiair RIJDEN

Mengeling van oud & nieuw door Michiel van Kleef

et dashboard van de Ampera doet Willem de Vries, partner bij het gloed-

Opel Ampera

nieuwe HVR Advocaten, een beetje denken aan een laptop. “Zeer mo-

Zo’n 60 kilometer rijdt-ie elektrisch en dan on-

H

dern allemaal, zeer state of the art. Ik krijg associaties met een iPhone of

gemerkt wordt het weer gewoon benzine via de

met een app. Mooie navigatie ook, goed ingebouwd, strak interieur.” Nou

range extender. Ook daarmee doet de Ampera

moet gezegd worden dat De Vries wel van heel ver komt als het gaat om zijn

zuinig: zeg maar 1 op 20. Geen wonder dat de

oordeel over de moderne auto. Hij rijdt een Jaguar XK8 convertible van iets meer

0% bijtelling voor de zakelijke rijder een lokker-

dan tien jaar oud waarin de Tomtom nog met een zuignap aan de voorruit moet

tje is. Want de auto van het jaar 2012 heeft een

worden bevestigd. Onlangs suggereerde zijn vrouw iets heel anders: een Dacia

vanafprijs van maar liefst 44.500 euro, en voor

Duster. Hij heeft het daar wat moeilijk mee. “Liever niet, geef mij maar die Britse

die prijs kun je ook auto’s krijgen met wat meer

klasse, dat prachtige hout, die linnen kap, acht cylinders. Heerlijk open rijden.”

sex appeal, ruimte en luxe.

Zakelijk rijdt De Vries vaak in de kantoor-Smart van het Haagse Van Hilten

Want eigenlijk is deze auto niet goed vergelijk-

De Vries Van Ruitenbeek Advocaten & Mediators, afgekort HVR Advocaten.

baar met zijn prijsgenoten. Elektrisch rijden is

Het roept herinneringen op aan het voormalige Krans & Van Hilten. De Vries:

nu eenmaal een stuk duurder. Maar heeft ook

“In het zicht van het 25-jarig bestaan van Krans & Van Hilten hebben we na-

wel veel voordelen. De Ampera is vrijwel geluid-

gedacht over hoe we verder wilden en uiteindelijk besloten om ons met de

loos, heeft een mooie acceleratie en rijdt heel

helft (negen advocaten) met name op de familie- en de vastgoed-/onderne-

soepel. Al zijn door de aerodynamica de spoilers

mingspraktijk te richten. Daar is dit nieuwe kantoor uit voortgekomen.”

zo groot dat een ritje door het woonerf geen

Over de naam werd goed nagedacht. Natuurlijk kon iets moderns worden ge-

pretje is. We komen er dus niet uit. Puur als auto

kozen, maar uiteindelijk werd de naam van de drie partners op de gevel ge-

is hij te duur, maar vanuit eco-oogpunt is het

spijkerd. Hoewel Emma Kostense al lang geen Van Hilten meer heet, is die

toch weer een stapje voor-

naam inmiddels een dermate goed bekend staand merk in de Haagse advo-

waarts. En het blijft grappig

catuur, dat het zonde was daar afscheid van te nemen. Daar zijn de andere

een paar dagen in een auto

twee namen aan toegevoegd. De Vries: “Dat vind ik zelf ook wel leuk. Na 35

te rijden en te volstaan met

jaar toch nog je naam op de deur. Het weerspiegelt ook nadrukkelijk iets van

tien liter loodvrij.

onze ambities. We hebben − ook door onze huisvesting − een wat traditioneel imago. We koesteren ook bepaalde waarden. Maar tegelijkertijd zijn we zeer modern en bij de tijd.” Die mengeling van oud en nieuw, van drie ervaren rotten, gepokt en gema-

+ 0-emissie – actieradius

zeld, samen met zes jonge ambitieuze medewerkers moet de succesformule worden. Die uitstraling heeft ook de website waar bezoekers een duidelijk beeld krijgen van de diensten, maar ook van de bijbehorende tarieven. Volgens De Vries een bewuste keuze: “We zijn daar heel open in. Cliënten weten wat we kosten en dat maken we waar. En natuurlijk zijn we ook flexibel als dat moet. Ook wij kennen fixed fees en andere afspraken vooraf als de zaak zich daarvoor leent. Dat moet in deze tijd, hoort ook bij klantenbinding.”

score Merk Opel Naam Willem de Vries

Leeftijd 60

Is partner bij Van

Type Ampera

tor/Range extender 1398 cc

Hilten De Vries Van Ruitenbeek Advocaten & Mediators

150 pk(e) en 63kw/86 (b)

Grootste prestatie tot nu toe mijn vier kinderen (drie doch-

126 (b)

ters en een zoon)

Prijs vanaf € 44.500

Grootste uitdaging hun goede landing

Top 161km/u

Motor elektromoVermogen 80kW/

Koppel 370 Nm (e) en 0-100km/u <10 sec

Energielabel A

nr. 11 – 2012

95

Venturis Consulting Group is a European based firm that operates from offices in Amsterdam, London and Washington D.C. We provide a range of consulting services to the legal sector. Our clients include law firms and in-house legal departments of corporations and institutions.

www.venturisconsulting.com

Netwerken Zestig jaar Nederlandse Orde van Advocaten

D

e Nederlandse Orde van Advocaten bestaat zestig jaar en

de dag in goede banen te leiden en de programmaonderdelen op

dat moest gevierd worden. 28 september vond op het Wes-

elkaar aan te laten sluiten. Afsluitend was er een borrel, waar

tergasterrein in Amsterdam het Jubileumcongres plaats. Dag-

Ali B en Brownie Dutch optraden, en waar fotograaf Geert

voorzitter Ferdinand Grapperhaus wist met grappen en grollen

Snoeijer iedereen van links naar rechts vastlegde.

Selma van Ramele, Claudia van der Most, Alexandra Slaski en Karin Harm sen (allen Dirkzwager)

Sanne van Oirschot, Marike van Boersen, Kim Schemkes en Timon Klase boer (allen Bierman)

Willem de Vries (Van Hilten De Vries Van Ruitenbeek), Ankie Spronk (Hans sen Spronk Familierecht) en Henk de Groot (Dorhout)

Nardy Desloover (deken Rotterdam ), Corien IJsselstein (Rotterdamse Orde) , Ernst van Win (deken Den Haag), Sask ia van der Toorn en Suzanne Hendrickx (beiden Haagse Orde)

Paul Susijn (Laser Nederland), Dave van den Akker (TVCN Legal Translations) en Robert van Haarst (Staal & Van Haarst)

Phon van den Biesen (Lawyers for Lawyers), Marjan van der List (Van der List) en Herman Doeleman (Höcker)

Bart Groen (ex Pels Rijcken en hono rair hoogleraar cassatie en procestirecht Universiteit Maastricht), Alber ne Bollemeijer en Saskia van der Toorn (beiden Haagse Orde)

en Clemens de Bont (De Voort Advocaten) Lineke Minkjan (Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie)

Audrey Theunissen (Willemsen & Van Ommeren), Joanne Wesselo, Pascal Reich enbach en Iris Mak (allen Arslan & Ter Wee)

en Marjolein Driessen, Bieneke Braat Simona Tiems (allen Legaltree)

a- Bart van Tongeren (Schi pper Noordam), Sophie de Graaf (Advocaten voor Advoc aten) John Crepin (Crepin) en C. van ten), Irma van den Berg (Six Advoc der Stelt ) (Rotterdamse Orde) en Isabella Roos (kantoor in oprichting

der Vlis), Carolien Chris van der Vlis (Van Harriët de en ) ijer rwe (He jer wei Her ) ioda (Sh on Kro

en Dian Brouwer en Nienke Smeets (beid CMS Derks Star Busmann)

), Rupert van Heijningen (Van Heijningen iatiMarielou Sandberg-Crommelin (Med on at Work) en Emma Kostense (Van Hilten De Vries Van Ruitenbeek)

Irene Scholten-Verheijen (VMW Taxan d), Wilko Tijsse Claasse en Marianne van den Bosch (beiden CPO)

Vindt u de foto's ook te klein? Kijk op www.mr-online.nl (netwerken) voor een grotere weergave én het archief.

nr. 11 – 2012

97

Netwerken Amuse(ren) in de Verkadefabriek

E

xtra pendelbussen werden ingezet om de bereikbaarheid

amuse diner (in plaats van een lunch) werd ter afsluiting ge-

van de Verkadefabriek in Den Bosch zo goed mogelijk te

serveerd, zodat men met een gevuld gevoel de terugreis kon

maken. Op 4 oktober vond daar het jaarcongres van de Neder-

aanvaarden. Fotograaf Geert Snoeijer legde voor aanvang van

landse Vereniging voor Rechtspraak plaats. Een uitgebreid

het diner de aanwezigen van links naar rechts vast.

Simone Roos (Raad voor de rechtspraak), Gerard Broeks (directeur-generaal Ministerie van Justitie), Annemarie Penn-te Strake (college van procureurs-generaal), Jan Bram de Groot (Rechtbank Zutphen) en Just Stam (Ministerie van Justitie)

Alexander Beelaerts van Blokland (Hof Den Haag), Lynn Noordam (Hof Den Haag) en Ulco van de Pol (Gemeentelijke Ombudsman Amsterdam)

Ed Hartjes (SSR), G. Smelt (Rechtbank Den Haag), Marieke Koek (aanstaand Bert Diender (Rechtbank Haarlem), president Rechtbank ZeelandTatev Sedrakjan (Adviescommissie voor West-Brabant) en Janet ten Hoope Vreemdelingenzaken) (OM Rotterdam)

Arthur Schuering (Hof Den Haag) en Anneke Terwiel-Kuneman (Rechtbank Haarlem)

Reina Langeler (Hof Den Haag) en Corien Beyer (plv. raadsheer Hof Den Haag)

Elly van der Wilk-van Baren (Rvdr) en Paul Bakker (Nederlandse Vereniging voor Rechtspraak)

Siebold de Vries , Lieneke de Klerk, Sandra Bossink (allen Rechtbank Den Bosch) en Irma de Bruin (Rechtbank Arnhem)

Shireen Huisinga en Loris Beelen (beiden NVvR)

Marleen van Ham (Hof den Bosch) en Petra van Blaricum (Rechtbank Maastricht)

Eveline Ruinaard (Rechtbank Arnhem), Antoon Schotman (Rechtbank Alkmaar) en Jeannine Aalders (Raad voor de rechtspraak)

André Zander, Tanja van den Broek en Marleen Gerretsen (allen Hof Den Haag)

Miek Greebe (Centrale Raad van Beroep), Chila van der Bas (College voor de Rechten van de Mens) en Roos Wilhelm (Cordaid)

Sonja van Osch (Rechtbank Arnhem) en Sophie Vrendenbarg (Rechtbank Zutphen)

Chris Timmermans (oud-rechter Euro- Guus Keizer (kantongerecht Leiden) en pees Hof van Justitie) en Yvo van Kuijck Leon Nuijten (NVvR en Kantongerecht (Hof Arnhem) Tilburg)

98

nr. 11 – 2012

Vindt u de foto's ook te klein? Kijk op www.mr-online.nl (netwerken) voor een grotere weergave én het archief.

q%(1-đ9$1+(75(7:((7(1" 2).20-(/,(9(5=(/)0(7((1,'(("r Anouk Rosielle, advocaat Boekel De Nerée

ZZZERHNHOFRPZHUNHQEğ :ĒOHYHUHQ]DNHOĒNHMXULGLVFKHGLHQVWYHUOHQLQJYRRUEHGUĒYHQRYHUKHLGVLQVWHOOLQJHQHQ QRQSURŷWRUJDQLVDWLHV'DDUEĒOLJWGHIRFXVRSYDVWJRHGRQGHUQHPLQJVUHFKWHQDUEHLGVUHFKW :Ē]ĒQJHYHVWLJGLQ$PVWHUGDPHQ/RQGHQ

Lease a Lawyer | Legal Search | Career Coaching

Minouke Sonneville i Legal Counsel Alliance Healthcare Nederland ‘Wij zochten een jurist die beschikt over gedegen kennis van contracten-/ ondernemingsrecht en een hands-on mentaliteit, die zich staande weet te houden in een dynamische markt en internationale omgeving.’

 



h Zamira Reiss Bedrijfsjurist Alliance Healthcare Nederland ‘Ik was op zoek naar dynamiek en verbreding van mijn horizon. Een combinatie van inhoudelijke verdieping, een praktische benadering en de ouderwetse ‘klik’ met de onderneming, waren voor mij key.’

Wij kennen de jurist die u zoekt voxius.nl