EUG Oekumenische Studentengemeente Janskerk Utrecht – zondag 12 augustus Voorganger: Thea Peereboom Cyclus: twee vrouwen met lef: Ruth en Ester
Thema: het verrassingsmenu voor Esther Inleiding op de Bijbeltekst: Het boek Esther is niet historisch. Esther is een legende. Ahasveros, koning van Perzië heeft wel geleefd, maar hij trouwde netjes. De eerste vrouw ‘Wasti’, en daarna kwam ‘Esther’, zij komen in zijn geleefde leven niet voor. Maar historiciteit is niet doorslaggevend om de ernst van deze feestrol Esther serieus te nemen. De joodse gemeenschap hechtte veel belang aan dit boek en het is dan ook de enige rol, naast de Thora, die op perkament is geschreven. De inzet van het verhaal is de moeilijke positie van het joodse volk buiten Judea, de bedreigingen die er steeds maar waren met zelfs dreigende ondergang van het volk. Het is een thema dat zo oud is als het Jodendom zelf, en wij treffen het in talloze verhalen in het eerste testament aan. De meest bekende zijn de geschiedenissen rond Mozes en Jozef. En het lijkt er zelfs op dat de Mozes- en Jozefgeschiedenis een zelfde grondstructuur heeft als de boekrol van Esther. En om het nog meer op een hoop te gooien: in de hele Thora, de Profeten , en de Geschriften kan je veel van de thema’s uit de Estherrol en de Mozes- en Jozefverhalen destilleren. Dit zijn dan thema’s als: onderdrukking, protest aantekenen, de strijd aanbinden met onrecht in het groot of in het klein, verzet, hoop, verlangen en bevrijding. Op politiek, sociaal en psychologisch niveau krijgen deze thema’s in teksten hun betekenis. Begrippen die uit de ‘Estherrol’ oplichten als: onderdrukking, het onderop liggen, bedreiging, buitensluiting, discriminatie, noemen wij nu antisemitisme. En het lijkt erop, dat als we naar de geschiedenis vòòr de 2e W.O. kijken, dat de meeste joden (religieuze en seculiere) met dit kwaad min of meer hebben leren leven. Dit wordt nog eens bevestigd door de tekst die wij vandaag hebben gelezen. Na de 2e W.O. resoneert echter alles anders. Na Hitler wordt er voor de Joden een ander hoofdstuk ingeluid. Hitler confronteerde Joden ongevraagd, nog meer met hun identiteit dan ooit.
Hitler, werd door de joodse historicus Jacques Presser omschreven als de 2de Haman, (Haman die in het verhaal van Esther het joodse volk van de aardbodem wil wegvagen) Hitler heeft de geest radicaler uit de fles gehaald dan ooit. De geest uit de fles, het boek Esther , wat aan de vooravond van het joodse Poerimfeest wordt gelezen, vertelt over het lot ‘Poer’ dat door de inbreng van Esther wordt gekeerd. De geest wordt in dat boek, door de strijdbare keuze, het lef en de actie van Esther, weer in de fles gestopt. Haman wordt uit de weggeruimd en het joodse volk wordt van de ondergang gered. Mordechai en Esther hebben het ‘poer’ het lot kunnen verzetten. Zij hebben het ten goede gekeerd. Uitroeiing van het joodse volk is voorkomen. ‘Het lot keren’, met mensenhanden. De geest weer in de fles stoppen. Waar gebeurt dat heden ten dage nog meer? ………. Het is een politiek verhaal, maar ook een verhaal over menselijke betrekkingen. Een verhaal over hier en nu.
Hierna volgt de tekst uit Esther 2, 2-18
Overwegen: Geen historisch verhaal dus, maar wel een verhaal met zeggingskracht welke betekenis we vandaag en komende zondagen gaan ontrafelen. Volgens sommigen heeft elk verhaal als doel om orde aan te brengen in de werkelijkheid. Anderen zeggen dat elk verhaal slechts ter wereld komt om antwoord te geven op vragen òf om weer nieuwe vragen over leven en samenleven te formuleren. Vooral dit laatste is vandaag toonaangevend. In ons stuk van het verhaal van vandaag wordt er een romantische show opgezet. Zoiets als wat we nu op maandagavond op de t.v. kunnen zien, zelfs tijdens de zomervakantie gaat het door: ‘de beste ’ singer songwriter’ van Nederland’ . Een uitgelezen jury komt eraan te pas om de beste, origineelste songwriter en singer te kiezen. Als je er naar kijkt voel je de spanning. Spanning van de zangers, zangeressen, spanning rond de beoordeling. Hoe voel je je als je voor zo’n peloton van beoordelaars zou staan, ook de kijkers voor de buis zijn beoordelaars. Hoe zou Esther zich hebben gevoeld toen ook zij als ’n soort slachtvee werd beoordeeld? Omdat koning Ahasveros zijn eerste vrouw ‘Wasti’, die hij zelf had weggestuurd omdat zij niet naar zijn pijpen wilde dansen, niet kon vergeten opperde zijn kamerdienaren dat er nieuwe meisjes voor de koning moesten komen. Esther ging toen ook, net zoals heel veel andere jonge, prachtige meisjes, auditie doen voor zijn nieuwe harem. Hoe Esther daar in stond, dààr wordt niets over gezegd. Voegde zij zich er zomaar in, in de hele stroom van gebeurtenissen? Haar mening over dit hele gebeuren, we weten het niet. Ze had misschien ook kunnen weigeren om aan die miss-verkiezing mee te doen, ze had zich misschien wel verborgen kunnen houden. Als je meedoet aan zo’n ‘de beste singer songwriter van Nederland’, dan doe je dat ook omdat je een verwachting hebt, je hoopt dat je het zal redden, dat je ontdekt wordt, gezien wordt, in het licht gezet! Zou Esther zich zo mak in de stroom van gebeurtenissen hebben gevoegd omdat er diep in haarzelf een soort hoop leefde, een verwachting op….? Ja, waar hoop je op als je wees bent, als je in ballingschap leeft, als je je eigen identiteit en afkomst verborgen moet houden… Dat hele gebeuren, het arrangeren van dat ritueel om te showen en Esthers vanzelfsprekende medewerking hieraan, wekte bij ons, de voorbereiders van deze viering, weerstand op.
Maar tegelijkertijd moesten wij tegen elkaar zeggen dat de context van de samenleving van toen, een andere is dan nu. Patriarchaal, met andere regels, codes enz. Hoewel….was het echt zo anders? Esther groeide als weeskind op bij haar oom Mordechai en ze werd een vrouw, ‘schoon van gestalte’. Toen zij door deze schoonheid werd opgenomen in de harem van Ahasveros, de koning van het Perzische rijk, toen drukte Mordechai haar op het hart niets over haar afkomst, over haar familie en over het joodse volk waar zij bij hoorde te vertellen. En Esther, ze deed wat haar werd opgedragen. Ze had zich voor de miss-verkiezing niet verborgen gehouden, maar haar afkomst en identiteit, die hield zij wel verborgen. Rustig, stil en zonder vragen voegde zij zich in de stroom van gebeurtenissen en deed wat haar gevraagd werd. Wij weten, dat Esther uiteindelijk samen met Mordechai haar oom, hun hele volk redt. Zou haar bedeesde, stille gezagsgetrouwheid een offer hiervoor zijn geweest? Wat heeft dit haar individueel gekost? Of resoneerde dit soort kwesties toen anders? Ging je als individu zo op in het geheel. Wat was toen de verhouding tussen individu en gemeenschap? Hoe is dat nu in onze westerse samenleving? Toen het vriendje van onze dochter van een korte werk-vakantie in Z-Afrika, terugkwam, vertelde hij dat hij had gemerkt dat de verhouding individu en gemeenschap daar heel anders is dan bij ons. In het kader van het grote algemene belang bleken mensen soms hun eigen individuele belang ondergeschikt te zien. De saamhorigheid en het collectief beleven van acties was als een feest voor ieder. Zou dit ook zo bij Esther zijn geweest? Dat zij zich met een stille, onuitgesproken hoop, zonder angst, zich met een zekere vanzelfsprekendheid overgaf aan ‘de gang der dingen’. Hoe ongrijpbaar en willekeurig haar leven zich aan haar voor leek te doen, ze ging in zee met dat wat op haar pad kwam. (Voor ons is dit bijna een soort zielsgesteldheid met Boeddhistische trekken) De uitgebreide codes rond verzorging en uiterlijkheid onderging zij, en zij volgde daarna ook de adviezen voor haar uiterlijke verzorging van Hegai, de bewaker van de harem op. Haar puurheid dwong bij velen bewondering af. En Ester, wat in het Hebreeuws ‘de verborgene’ betekent, zij hield haar afkomst ook verborgen, en ondanks die verborgenheid straalde zij als een zuivere ster. (in het Perzisch betekent de naam van Esther ster) Door haar pure, stralende schoonheid voelde Ahasveros meer liefde voor haar dan voor de andere meisjes. Esther werd koningin, de vrouw van Ahsveros, een joodse vrouw. Een vluchtelinge zonder verblijfsvergunning komt op de troon van het Perzische rijk. Maar niemand die iets van haar afkomst wist, want dit had zij, in tegenstelling tot haar schoonheid, verborgen gehouden.
Wij weten al dat haar pure schoonheid, stralend als een ster, voor kansen zou gaan zorgen. Dat zij haar naam nog meer recht zou gaan doen en licht zou gaan brengen voor het hele joodse volk. Je voelt dàt ‘wat er gaat komen’ al tussen de regels door. Het feestmaal van Esther, voor alle rijksgroten en functionarissen van de koning is als een verrassingsmenu voor het joodse volk. Er is een begin gemaakt van het lot dat zich gaat wenden. Het is een maal dat als een voorgerecht verrassend gaat uitlopen op een paar volgende maaltijden. En tijdens die volgende maaltijden wordt uiteindelijk door de lef van Esther en Mordechai het volk gered. De stralen van de ster verlichten en verdrijven uiteindelijk het duister, dat wat niet aan het licht mocht komen, ‘het verborgene’. In de verzen van vandaag, die in eerste instantie niets meer lijken te duiden dan het schetsen van een sfeertekening over hoe het er toen aan toe ging, mogen wij ons laten verrassen door het veelvoorkomende thema in de verhalentraditie dat het ‘verborgene’ aan het licht mag komen en in het licht gezet gaat worden. In de Esther geschiedenis zijn de maaltijden hier uitdrukking van of het voltrekt zich tijdens een maaltijd. Samenkomen rond eten kan heel verrassend zijn. En wat zijn er veel maaltijden in de verhalentraditie, en wat komen wij veel samen om te eten en voedsel te delen. En de Eeuwige, zijn/haar naam is afwezig in de Estherrol, maar mogen wij hopen, vermoeden dat zij aan het licht komt in moedige mensen? Tijdens, maar ook buiten maaltijden
