ESTHER Inhoud Het boek beschrijft de oorsprong van het Joodse Purimfeest via het verhaal van Esther, een jonge Joodse vrouw die tot koningin van de Perzische koning Ahasveros (485–464 v.Chr.) wordt aangesteld. Zij komt achter het plan van de Jodenhater Haman om het gehele volk Israël uit te roeien. Met behulp van haar oom Mordechai, haar sexuele charme en haar slimheid, weet zij dit echter te voorkomen en zelfs om te draaien.
Auteur Net als bij diverse andere Bijbelboeken van het Oude Testament is het onbekend wie het heeft geschreven. Hij was bekend met de historische achtergrond van het verhaal, had inzage in officiële berichten van het koninklijke hof en was bekend met Perzische gebruiken. Dit maakt samen dat hij een in Perzië woonachtige Jood was.
Locatie & Datering Het verhaal speelt zich af in de stad Susa(n), de hoofdstad van het Perzische Rijk. Het is geschreven ná de heerschappij van koning Ahasveros en enkele jaren na de beschreven gebeurtenissen. Purim werd al enige tijd gevierd en was dus al aardig bekend ten tijde van het schrijven. Op basis hiervan kan worden gesteld dat het waarschijnlijk in de 2e helft van de 5e eeuw v.Chr. op papier is gezet.
Sleutelvers 4:14 “Als jij nu je mond niet opendoet, nu het moment daar is, komt er van
een andere kant wel uitkomst en redding voor de Joden. Maar jij en je vaders familie komen dan om. Wie weet ben je juist koningin geworden met het oog op een tijd als deze.” (zegt Mordechai tegen koningin Esther)
Indeling Deel 1: de 2 feesten van Ahasveros • Koningin Washti afgezet als koningin (1:1-22) • Esther tot koningin getroond (2:1-18) • Mordechai voorkomt een aanslag op koning (2:19-23) Deel 2: de 2 feesten van koningin Esther • Haman beraamt een aanslag op het Joodse volk (3:1-15) • Mordechai overtuigt Esther dat zij moet gaan ingrijpen (4:1-17) • Het 1e feestmaal van Esther (5:1-8) • Haman beraamt de dood van Mordechai (5:19-14) • De slapeloze nacht van Ahasveros (6:1-5) • Haman bedenkt de verhoging van Mordechai (6:6-14) • Het 2e feestmaal van Esther (7:1-6) • De vernedering / dood van Haman en de verhoging van Mordechai (7:7-8:2) Deel 3: de 2 feesten van Purim • Het koninklijke besluit ter redding van de Joden (8:3-17) • De vijanden van de Joden worden vernietigd (9:1-19 ) • De instelling van het Purim feest (9:20-10:3) Diverse Studies ~ Esther ~ www.teacheronthetower.com ~ 2015
1
De hoofdpersoon Elke verhaal heeft een hoofdrol. Het is echter de vraag wie dat is in dit verhaal. Het heeft de naam meegekregen van ‘Esther’, maar is daarmee gezegd dat zij de hoofdrol speelt? Het is in elk geval niet ex-koningin Washti, dat is helder. Het zijn ook niet de dienstknechten of de adviseurs van de koning, alhoewel zij wel een belangrijke rol spelen in hoe het verhaal zich ontwikkelt. De koning is op zich wel belangrijk, maar Ahasveros onderneemt geen enkele actie en wordt tijdens het hele verhaal door anderen ingefluisterd wat hij moet doen. Verder is het ook niet de steeds van emotie veranderende Haman. Hij verzint kwaadaardige plannen, maar alles wat hij doet, is tot mislukken gedoemd. Hij valt in het graf dat hij voor de Joden en Mordechai gegraven heeft. Mordechai speelt zeker een essentiële rol, maar toch is dat niet de hoofdrol. Dus dan toch Esther? Zij is immers de enige persoon die zich ontwikkelt, van een passief reagerende jonge vrouw naar een zelfstandig ondernemende vrouw die haar God gegeven charmes goed gebruikt en die gevaarlijke keuzes maakt. Maar nee, ook zij is het niet. Wie blijft er dan nog over? Het juiste antwoord is …… God. “Maar…”, zegt u misschien, “die heeft toch geen rol gespeeld?!” Dat klopt. Niet één keer wordt Zijn naam genoemd. Geen enkele keer wordt concreet vermeld dat iemand tot Hem bidt. Nooit wordt vermeld dat Hij iets doet. Ook is er geen verwijzing naar de aanbidding van God, de tempel, het brengen van offers, de stad Jeruzalem, de Torah of het Verbond van God met het volk Israël. Kortom: God is de totale afwezige in dit boek. Maar dat is nu juist het bijzondere aan dit verhaal. Juist dáárom is Hij de Hoofdpersoon van dit boek.
“God speelt geen enkele rol in mijn leven. Hij is de regisseur!”
Het hoofdthema Het boek Esther gaat, zoals hierboven al vermeld, over de oorsprong van het Purim feest. Het geeft inzicht in hoe de vreselijke bedreiging van het Joodse volk ontstond én hoe zij die overleefden. Maar de auteur heeft nog meer dingen die hij duidelijk wil maken. Het belangrijkste daarvan is Gods Voorzienigheid. Dit betekent dat God werkt door alle omstandigheden, door alle gebeurtenissen en door alle menselijke daden van deze wereld heen, om Zijn doelen te bereiken. Deze voorzienigheid is in eerste instantie vaak onzichtbaar voor de mensen, maar is meestal achteraf wel te ontdekken. We zien God niet concreet aan het werk, maar we merken er wel concreet de gevolgen van. Zo is dat ook in het boek Esther. Qua verhaaltekst is Hij de grote afwezige, maar tussen de regels door kunnen wij Hem ontdekken en leren kennen als de sturende Aanwezige achter de schermen van het leven (zie verder hieronder: toevalligheden). Het begint al bij de val en afzetting van Washti en het plan van de koninklijke adviseurs om een Miss Perzië schoonheidswedstrijd te organiseren om haar te vervangen. Het verhaal vervolgt met de toevallige aanstelling van Esther als de nieuwe koningin, waarbij het toeval wil dat niemand er achter komt dat zij een Jodin is. Het volgende toeval doet zich voor wanneer Haman het {pur} = lot gooit en het bijna een jaar duurt voor zijn wrede plannen kunnen worden uitgevoerd. En zo gaat het dit hele verhaal door.
Vraag: hoe spel je ‘toevallig’? Antwoord: G – O – D” Diverse Studies ~ Esther ~ www.teacheronthetower.com ~ 2015
2
Al deze toevallige gebeurtenissen hebben een wezenlijke invloed op de oorsprong van Purim. Geen enkele gebeurtenis wordt bewust en opzettelijk door de diverse spelers veroorzaakt, maar elk daarvan speelt een cruciale rol in de voortgang van het verhaal. Bovendien zijn diverse spelers zich bewust van het feit dat deze gebeurtenissen niet toevallig kunnen zijn (zie sleutelvers). Wanneer Haman aan zijn vrouw vertelt wat hij allemaal heeft gedaan en moeten doen, beseft zij wat Haman zich op de hals heeft gehaald en zegt ze: “Als die Mordechai tot het Joodse volk behoort, kun je niet tegen hem op. Je zult het compleet van hem verliezen!” Ook staat, bij het volk Israël, het vasten altijd in de context van het gebed tot God. De oproep van Esther aan Mordechai en de andere Joden in Susan is niets meer en minder dan een luide roep tot God om hier in te grijpen en Zijn volk te beschermen. De manier waarop het verhaal verteld wordt maakt duidelijk dat God, zelfs wanneer Hij het meest verborgen lijkt, nog steeds aanwezig en aan het werk is om Zijn volk, Zijn geroepen volk, te beschermen en te bevrijden. Zijn naam wordt dus niet genoemd, maar aangeroepen wordt Hij wel degelijk.
“Wij weten dat voor wie God liefhebben, voor wie volgens Zijn voornemen geroepen zijn, alles bijdraagt aan het goede.” Romeinen 8:28 Door deze gebeurtenissen op deze manier te vertellen, wil de auteur dus duidelijk maken dat God hen op een wonderbaarlijke manier heeft gered! God was volkomen verantwoordelijk voor de vele toevalligheden. God keerde de bedreigende situatie om in een vreugdevolle gelegenheid. De schrijver van Esther was bekend met de wijze waarop God door alles heen zijn doelen bereikt. Er zijn vele verhalen in het Oude Testament (zie verhaal van Jozef en de Exodus) die getuigen van Zijn bijzondere werk achter de schermen van de wereldpolitiek en het leven van alledag. Het is vanuit dát Godsbesef, met díe Godskennis en met dát geloof, dat hij de feiten rondom de oorsprong van Purim interpreteerde en vervolgens beschreef.
Literaire stijl / genre Het verhaal van Esther is geen journalistiek stuk tekst waarin de feiten op een droge manier achter elkaar werden gezet. Het heeft alle elementen die wij associëren met ‘een verhaal’: een mooie en moedige heldin, romantische liefde, een angstaanjagend dreigement gericht op de ‘good guys’ door een psychotische ‘bad guy’, spanning, humor, dramatische ironie, plotselinge potwendingen, ‘poëtische gerechtigheid’ (ieder ontvangt wat hij/zij verdient) en een ‘happy end’. Het is, literair gezien, een heldenverhaal (met een innerlijk groeiende hoofdpersoon), een bevrijdingsverhaal (waarin een heel volk van de ondergang wordt gered), een vaderlandslievend geschiedenisverhaal (waarin een belangrijke gebeurtenis uit het verleden wordt opgeschreven voor het nageslacht) en een komedie (met een Uvormig plot: eerst de afdaling richting een grote tragedie, daarna opstijgend naar een bijzonder bemoedigend ‘happy end’. De auteur heeft hierbij zeer bewust gebruik gemaakt van overdrijvingen, karikaturen, vreemde situaties, verbale humor en van onmogelijkheden om diepgang te geven aan zijn verhaal. Zo zijn er bv.:
Diverse Studies ~ Esther ~ www.teacheronthetower.com ~ 2015
3
Verdubbelingen: Diverse gebeurtenissen komen 2 keer naar voren, zoals: • 2 keer organiseert de koning een groot feest (1:2-4, 5-8) • 2 keer een lijst van knechten / raadgevers van de koning (1:10, 14) • 2 keer ontvangt de koning advies van zijn raadsheren (1:13, 2:2) • 2 keer worden er meisjes verzameld voor de koning (2:8, 19) • 2 keer is er een feest waarin de koningin centraal staat (1:9, 2:18) • 2 keer word vermeld dat Esther haar Joods zijn verborgen hield (2:10, 20) • 2 keer komt Esther ongevraagd bij de koning (5:2, 8:3) • 2 keer word er een vasten gehouden (4:3, 16) • 2 keer organiseert Esther een feestmaal voor de koning en Haman (5:4-8, 7:1-9) • 2 keer wordt een koninklijk bevel uitgevaardigd (3:12-14, 8:1-13) • 2 keer mogen de Joden vechten tegen hun vijanden (9:5-15) • 2 keer wordt er een brief rondgezonden die bevelen Purim te vieren (9:20-32) Toevalligheden. Zoals al eerder vermeld, het verhaal zit vol met ‘toevalligheden’ die geen toeval zijn, maar door God zo zijn geregisseerd. Toevallig … … weigert koningin Vashti te komen, … geven de raadgevers het advies voor een Miss Perzië schoonheidswedstrijd. … wint Esther de genegenheid van de haremwachter, … wint Esther ook de genegenheid van de koning, waardoor zij koningin wordt, … komt Mordechai achter een complot tegen de koning, die daardoor blijft leven, … wordt Mordechai op dat moment niet beloond voor het doorgeven daarvan, … duurt het maar liefst 11 maanden voordat Haman zijn plannen kan uitvoeren, … kan de koning niet slapen, (terwijl de Joden aan het vasten zijn), … laat hij voorlezen uit de kronieken van het koninkrijk, … gaat dat over wat Mordechai voor hem heeft gedaan, … vraagt de koning welke beloning hij daarvoor gekregen heeft, … was hem echter geen beloning gegeven, … bedenkt de koning dat hij dat meteen wil rechtzetten, … is juist op dat moment Haman binnengekomen, … moet Haman de verhoging en beloning van Mordechai regelen, … denkt de koning dat Haman koningin Esther geweld wil aandoen, … vertelt een knecht van de hoge paal die Haman voor Mordechai opstelde, … ontvangt Mordechai nu de hoogste positie na de koning, … kan hij zo besluiten nemen die de Joden beschermen en goed doen. Omkeringen Door het hele verhaal heen zien wij hoe de gebeurtenissen onverwachts en plotseling veranderen en uitlopen op het tegenovergestelde. Dit literaire verschijnsel van ‘omkering’ wordt bewust door de auteur gebruikt. Het hoogtepunt van dit thema wordt uitgedrukt met de woorden “maar het werd omgekeerd” (9:1). Zie ook o.a.: het bevel van Haman wordt het bevel van Esther & Mordechai; de bedreiging van de Joden wordt de overwinning van de Joden op hun vijanden; de bedreiger (Haman) vindt vernedering en dood, de bedreigde (Mordechai) vindt verhoging en leven; een nederige wees in ballingschap wordt verhoogd tot invloedrijke koningin aan het Perzische hof; de ring die Haman kreeg wordt gegeven aan Mordechai; de bedachte eer en verhoging voor Haman wordt ontvangen door Mordechai; het Joodse rouwen & vasten verandert in Joodse vreugde & voedsel. Diverse Studies ~ Esther ~ www.teacheronthetower.com ~ 2015 4
De boodschap van Gods voorzienigheid wordt geplaatst in de literaire vorm van een komedie. Het is dus de bedoeling dat er hartelijk gelachen wordt om de plannen van de vijanden van de Joden, die zeker weten zullen falen. Juist dus vanwege Gods beschermende handen om Zijn volk. Deze humor heeft de Joodse gemeenschap op de been gehouden door de eeuwen heen. Steeds weer gaven de boodschap van dit verhaal en de humor in dit verhaal, kracht en moed temidden van de ellende, en hoop voor de toekomst. Ter illustratie: de nazi’s verboden het voorlezen van dit boek door de Joden. Maar in de concentratiekampen van Aushwitz, Bergen Belsen, Dachau en Treblinka, schreven zij het verhaal op vanuit hun herinneringen en lazen dit voor aan elkaar. En daar, te midden van de dood, omringd en bedreigd door hun doodsvijanden, konden ze voor een moment om hen lachen. En behielden ze hun geloof dat God deze hele krankzinnige situatie ten goede zou keren, ook al zou het hun dood betekenen.
Persoonlijke toepassing Gods voorzienigheid is een teken van genade van God voor Zijn volk. En voor Zijn Gemeente. We mogen er op vertrouwen dat Hij ons beschermt en voor ons zorgt. Het kernwoord hierbij is vertrouwen. Het bijzondere van Gods voorzienigheid is dat het rekent mét en óp menselijke keuzes. Gods voorzienigheid heeft geen moeite met de vrije keuzes die mensen maken. Sterker, daar houdt Hij volledig rekening mee. En Gods voorzienigheid houdt ook niet in dat de mens niets meer hoeft te doen. Integendeel, het betrekt de mens daar ten volle in. Het vraagt vertrouwen in Hem, ook al merkt de gelovige niets van Zijn aanwezigheid en ook al ziet de gelovige God niet met zijn lichamelijke ogen. God vraagt aan ons om te zien met geestelijke ogen die God volledig vertrouwen, wat de omstandigheden ook zijn.
“Misschien zijn er straks geen vijgen meer, misschien geen olijven of druiven. Misschien mislukt de graanoogst, of gaan de schapen dood, of de koeien. Toch zal ik dan juichen van blijdschap. Want ik weet dat de Heer mij redt! De Heer is God, hij geeft mij kracht. Hij redt me als er gevaar dreigt, hij helpt me als ik in nood ben.” (Habakuk 3:17-19, Bijbel in gewone taal) Koningin Esther werd geconfronteerd met een problematische situatie, waarbij er omstandigheden waren die niet meewerkten aan de oplossing. Zij werd gedwongen een keuze te maken, waarbij ze geen enkel idee had wat de uitkomst zou zijn van die keuze. Ze wist één ding: het gaat om leven en dood. Je zou het kunnen vergelijken met het je achterover laten vallen, in de handen van iemand anders. Maar soms zijn we niet zo zeker of de persoon die je moet opvangen dat wel kan of wil. Zo had Esther geen idee of er iemand was die haar zou opvangen. En wij? Hoe zit het met ons? Het verhaal van Esther daagt ons uit om goed na te denken over onze situatie en welke keuzes wij daarin maken. God gebruikt de omstandigheden van het leven om elk mens tot zich te trekken. Om tot een houding van afhankelijkheid en vertrouwen te komen in Hem. We moeten beseffen dat dit een groeiproces is. We leren op Hem te vertrouwen door de moeilijke en lastige situaties waarin wij soms belanden. Wanneer wij dan de keuze maken om Hem te vertrouwen, zal Hij zich openbaren en ons laten zien dat Hij ons draagt, juist door de moeilijke omstandigheden heen. Want God is goed! Diverse Studies ~ Esther ~ www.teacheronthetower.com ~ 2015
5
Gelukkig het volk dat de HEER als zijn God heeft, de natie die Hij verkoos als de Zijne. Uit de hemel ziet de HEER omlaag en ziet Hij de mens. Vanaf Zijn troon houdt Hij het oog op allen die de aarde bewonen. Hij die de harten van allen vormt, Hij doorziet al hun daden. Koningen winnen niet door een machtig leger, brute kracht redt krijgsheren niet. Van geen nut zijn paarden voor de overwinning, hoe sterk ook, ze bieden geen uitkomst. Het oog van de HEER rust op wie Hem vrezen en vertrouwen op Zijn trouw: Hij zal hen redden in doodsgevaar, bij hongersnood zal Hij hun leven sparen. Wij verwachten vol verlangen de HEER, Hij is onze hulp en ons schild. Ja, om Hem is ons hart verblijd, op Zijn heilige naam vertrouwen wij. Schenk ons uw trouw, HEER, op U is al onze hoop gevestigd. (Psalm 33:12-22, NBV) De vraag is: wilt u dat? Durft u op God te vertrouwen in uw moeilijke situatie? Durft u het antwoord op uw problemen in Zijn handen te leggen en dan alles los te laten en erop te vertrouwen dat Hij hier iets goed mee uitwerkt, ook al ziet u het (nog) niet?
Diverse Studies ~ Esther ~ www.teacheronthetower.com ~ 2015
6
