En weten is de basis van slim regelen met KNX

KNX Meeting Verslag van de KNX-bijeenkomst op 29 oktober 2014

Meten is weten Steven de Bruyne Christiaan Brester Peter de Bie Wouter van den Bos

En weten is de basis van slim regelen met KNX Meten is weten. En weten is de basis van regelen. Dus hoe meer we weten over energiegebruik, fysische waarden en behoeftes, hoe beter we een installatie vraaggericht en energiezuinig kunnen laten functioneren. KNX is een ideaal protocol voor het platform waarmee we de informatie verzamelen, maar ook voor het slim programmeren van installaties op basis van die gegevens. Nu energie-efficiency steeds belangrijker wordt, kunnen KNX Professionals met KNX metering, monitoring en regelingen mooi hun rol pakken. Hoe? Dat werd duidelijk tijdens de netwerkbijeenkomst op 29 oktober in Maarssen. Stijgende energiekosten en de noodzaak van verduurzaming doen de behoefte aan inzicht in het energieverbruik stijgen. Door het verbruik te meten en monitoren ontstaat er bij gebruikers meer bewustheid van het gedrag bij de inzet van energie. Juist met KNX is het mogelijk om het gebruik van zowel elektriciteit als water en gas te meten, managen en sturen. Met oplossingen voor het uitlezen van verbruiksgegevens, ter plekke of op afstand, met koppelingen van M-Bus meters naar KNX en uiteraard voor het slim regelen en schakelen naar behoefte. Meten=weten=actie ondernemen Steven de Bruyne, systeemarchitect bij KNX Association, legde de faciliterende rol van KNX in smart metering haarfijn uit. Zo kunKNX|VERSLAG

1

nen KNX-sensoren elektrische stroom en het verbruik ervan meten, ruimtetemperaturen opnemen, gegevens als luchtvochtigheid en windsnelheid verzamelen, het gebruik van water en gas in kaart brengen evenals de actuele tariefinformatie voor gas en elektriciteit. “Fabrikanten gaan controllers, visualisaties en managementsystemen op de markt brengen die aanhaken op de trend van energiemonitoring. Vroeg of laat zal iets of iemand, als we op wijze slimme wijze energie in woningen willen gebruiken, ervoor moeten zorgen dat installaties met elkaar gaan communiceren en het energiegebruik in samenhang gaan sturen. KNX is het protocol bij uitstek om dat te faciliteren. Jullie, de KNX Professionals, zijn de mensen bij uitstek om te zorgen dat controllers zo worden ingesteld dat er maximale besparing uit is te halen. Maar ook om te zorgen voor fine tuning bij het in kaart brengen van het energiegebruik.” Zodra we weten door te meten, kunnen we daar dus ook acties aan koppelen. Met vraagsturingsmanagement valt met KNXmonitoring nog grotere winst te behalen. De Bruyne: “Bij beperkt vermogen moet je keuzes maken voor de inzet van installaties en apparaten. Met KNX kunnen we installaties regelen en schakelen op basis van prioriteiten. Door de control algoritmen te verfijnen kun je aangeven welke loads wanneer moeten 29 oktober 2014

switchen. Je kunt het gebruik automatisch verhogen als dat zinvol is en het beperken als het minder gunstig is.” Eenvoudige energy-service Een bedrijf dat een succesvolle innovatie met een energiemonitoringsoplossing ontwikkelde en in de B2B-markt gaat introduceren, is Ipsum Energy. CEO Peter de Bie vertelde dat een slim apparaatje in de meterkast per seconde het energiegebruik registreert van alle installaties: van de airco tot aan elk individueel lampje van de kerstboomverlichting. Dit doet het kastje door elke ‘seconde’ een foto te maken van het energieprofiel dat wordt afgenomen. Die informatie gaat naar de backoffice van Ipsum, waar de slimme algoritmen hun werk doen. Zij ontleden de data tot op het verbruiksniveau van de meest kleine led-lampjes en vertalen dit naar managementinformatie. De managementgegevens gaan naar de klant, eventueel gekoppeld aan adviezen voor verbetering. “40% van het energiegebruik in gebouwen vindt plaats buiten kantoortijden. Daar valt nog een wereld te winnen. Met deze simpele energy service maken we gebruikers bewust van hun energiegebruik, zodat ze hun gedrag kunnen aanpassen. Dat kan leiden tot een besparing van 15% op het stroomverbruik. Om mensen niet terug te laten vallen in oud gedrag, blijven we de resultaten laten zien en herinneren we hen bijvoorbeeld met onze zogenaamde Ipsy-avatars of het gedrag goed is of niet.” Ipsum gaat dus vooral uit van handelen vanuit inzicht. “Gebouw- en woningautomatisering kunnen zeker bijdragen aan energiebesparing met automatische sturingen, maar is voor veel klanten nog wat duur. Deze oplossing hebben ze binnen een half jaar terugverdiend.” Met de Ipsum oplossing is de totale consumptie per dag of per maand inzichtelijk te maken, maar ook van elke verdieping of huurder. Het beste is dat de registratie ook opsplitst in groepen, apparaten, dagdelen of categorieën, als verlichting, airco en ventilatie. Men kan kiezen uit weergave in euro’s, CO2 , kWh, in cijfers en in grafieken. Ipsum won vorig jaar de hoofdprijs bij een smart grid tender van het ministerie van EZ met het project MOBEG, dat voorziet in monitoring en beheer van gebouwen voor een smart grid.

zonnestroom van één grote installatie over de elektriciteitsmeters van de deelnemende bewoners. Zo krijgen bewoners samen de hoogste vergoeding voor zonnestroom van eigen dak en kunnen ze het verdelen zoals ze het zelf willen. Daardoor zijn de zonnepanelen vaak binnen tien jaar terug te verdienen. De zonnestroom wordt namelijk terug geleverd op de elektriciteitsmeters van de bewoners, waar het vaak drie keer zo veel waard is als op de collectieve elektriciteitsmeter. Bewoners kunnen Herman via het internet eenvoudig aansturen en er hun opbrengsten zien.” Brester deed een oproep aan de KNX Professionals om mee te denken aan toekomstige slimme sturingen van stroomverbruikers met Herman zodat er nog meer voordeel uit het systeem is te halen. “In 2020 moeten we sowieso allemaal onze elektriciteit optimaal kunnen sturen, dus waarom nu al niet beginnen, samen met jullie.” Domme wasmachines worden slim Wouter van den Bos van ABB Benelux nam het stokje over van Brester. Hij focuste in zijn presentatie op de relatie tussen smart homes en smart grids. Hij leidde zijn verhaal in met de constatering dat gebouwen wereldwijd verantwoordelijk zijn voor 75% van het elektriciteitsgebruik en dat voor de opwekking van elektriciteit 31% van onze fossiele brandstoffen worden ingezet. “Met de elektrificatie van gebouwen en mobiliteit hebben we straks zoveel stroom nodig dat de traditionele kabels daar lang niet dik genoeg voor zijn. Decentrale opwekking wordt steeds belangrijker en vooral in combinatie met het slim plannen van opwekking en gebruik. KNX zal daarin een belangrijke rol gaan spelen. Door het programmeren van automatische sturingen, zijn we niet meer afhankelijk van verantwoord gedrag. In de slimme woning, gekoppeld aan een smart grid, kunnen zelfs domme wasmachines slim worden met KNX, waardoor ze starten en onderbroken worden op tijdstippen dat het beste uitkomt. We kunnen ook gebruik maken van virtuele opslag van energie in bijvoorbeeld vriezers. Zodat die gaan super-freezen bij een gunstig stroomtarief of bij weinig stroomvraag en de opslag ‘teruggeven’ op momenten dat stroom duur of veel gevraagd is.”

Herman verdeelt zonnestroom

Smart grid proefproject

Een andere, innovatieve oplossing komt van LENS Energie. Het bedrijf bedacht een systeem om zonne- energie op collectieve daken slim te verdelen en te monitoren. De oplossing heet Herman de zonnestroomverdeler en wordt al bij 700 VvE’s en woningcorporaties toegepast. Christiaan Brester, CEO van LENS: “Met Herman kan je als bewoner van een flatgebouw of appartementencomplex een lokaal energienetwerk beheren, samen met je buren. Herman verdeelt de

ABB, Stedin, KPN en Heijmans zijn onlangs gestart met de realisatie van het energieproject Hoog Dalem. In dit project worden smart-grid voorzieningen aangebracht in de wijk en gekoppeld aan de woningen, zodat zij de systemen op hun werking kunnen onderzoeken. Het gaat bijvoorbeeld om accusystemen, slimme meters en zonnecellen, maar ook om domotica waarmee analyses te maken zijn voor Peak-shaving, het opvangen van verschillen tussen pieken in de vraag en

KNX|VERSLAG

2

het aanbod van energie. Daar draagt ABB onder meer aan bij met KNX-toepassingen. Efficiency versus comfort Aan het eind van de ochtend kwamen de eerste sprekers samen op het podium voor een forumdiscussie. Belangrijk discussiepunt was hoe ver we kunnen gaan in het automatisch sturen van de installaties op basis van efficiency, als het gaat om comfort. Als de installaties zelf gaan beslissen dat de verwarming wel wat lager kan of dat het nu even niet handig is om de elektrische auto op te laden, terwijl je zo weg moet, kan dat problemen leveren. Steven de Bruyne zei daarover: “Wij geloven niet in hard en direct ingrijpen op installaties, omdat een voorziening objectief gezien even niet nodig is. De consument moet altijd het laatste woord hebben en prioriteiten kunnen stellen.” Een van de professionals gaf aan dat het maar afwachten is of KNX wel de leidende rol gaat krijgen in smart grid technologie. Met de keuze uit BACnet, LON en andere protocollen, is KNX niet verzekerd van de hoofdrol in de overkoepelende technologie-laag. De sprekers gaven aan dat daar juist een uitdaging ligt voor de system integrator, om die rol op zich te nemen en van KNX de norm te maken. Nu er steeds meer slimme toepassingen als Toon, Herman en Nest op de markt komen, zal KNX zich beter moeten profileren als hét platform dat al die applicaties kan integreren in een totaaloplossing, was de mening van een groot deel van de aanwezige professionals. KNX moet deze nieuwe, snelle ontwikkeling faciliteren met moderne IP-oplossingen. Steven de Bruyne gaf aan dat KNX al heel druk bezig is om het protocol uit te breiden en compatibel te maken zodat een sterkere deelname van producten in de IP-omgeving mogelijk is. Meting en monitoring in de praktijk Het middagprogramma bestond uit twee parallelsessies. In de ene zaal van InnStyle waren er speciale presentaties voor adviseurs en architecten, die ook de KNX Professionals konden bijwonen. In een andere zaal werd de theoretische basis van energiemeting en -monitoring die in de ochtend bij de plenaire sessie was gelegd, in praktische voorbeelden uitgewerkt. Als eerste kwamen Remco Hoveling van BAM Techniek en Abigail Schoenmaker van ABB aan het woord om samen het praktijkproject De Monarch I in Den Haag toe te lichten. Dit is een van de grootste KNX-projecten van Nederland en het is bovendien een gebouw dat vanwege de BREEAM-certificering verplicht aan energiemeting moet doen. Bij De Monarch houdt dit in dat er minimaal twee jaar lang een aantal waarden in het gebouw moeten worden gemeten. Daarvoor zijn zo’n 75 energiemeters geïnstalleerd die het Totale vermogen, de 29 oktober 2014

gebruiken om de kwaliteit van de energievoorziening te monitoren, vertelde De Man. Zo kun je met stroommeting defecten detecteren. Gaat de verbruiker wel aan? Gaat er niet te veel stroom lopen? Gaat het contact wel open? Tevens kun je de meters gebruiken om spanningsuitval te herkennen. Ook voor grootheden als gas, water, warmte, koude, uren en schakelingen zijn KNX-meters beschikbaar. Zo kwam De Man bij een praktijkcase van een sporthal, waarbij de verlichting, opgedeeld in lichtlijnen, voor verschillende functies wisselend op 1/3, 2/3 of volledig werd aangezet. Om voor een gelijkmatige slijtage van de verlichting te zorgen, werd een regeling ontworpen waarbij het aantal branduren werd gemeten. Vervolgens zorgden de metingen en de KNX-besturing ervoor dat

Abigail Schoenmaker en Remco Hoveling

L1, de L2 en de L3 meten. Bij veel vermogen moet ook de stroom (A) worden gemeten. In de praktijk betekent dit dat er elke 20 minuten een meting plaatsvindt die centraal wordt gelogd en minimaal twee jaar moet worden bewaard. Voor dit project heeft BAM Techniek een speciaal Blokschema uitgewerkt, zodat de bemetering zo min mogelijk de KNX-bus belast en het dataverkeer dus geen hinder veroorzaakt voor het ‘gewone’ busverkeer. Daarvoor zijn diverse ABB-meters gebruikt die ook verschillende waarden kunnen meten, waaronder: verbruikte en gegenereerde energie, actuele spanningen en stromen, actuele vermogens en arbeidsfactoren, actuele fasehoek spanning, stroom en vermogen, actuele frequentie, stroomstoringen (aantal) verzenden en resetten, tarief verzenden en omschakelen, verhouding spanning en stroomomzetter aflezen, statusbyte. Modbus en KNX combineren Erwin van der Zwart van Schneider-Electric presenteerde vervolgens een oplossing waarbij hij nadrukkelijk de mogelijkheden schetste van het combineren van KNX en Modbus. In de optiek van Schneider-Electric is Modbus als protocol voor energiemeters, zeker als het gaat om de gekalibreerde meters waarmee ook afrekeningen te maken zijn, te prevaleren boven KNX-meters. Echter, omdat Modbus en KNX grotendeels dezelfde taal spreken is het eenvoudig en ook aan te raden om Modbus-meters in KNX-installaties te integreren. De data uit Modbus-meters is relatief eenvoudig in KNX-installaties in te lezen en voor verdere schakelacties en visualisatieactiviteiten te gebruiken. Het voordeel van Modbus-meters is dat deze meer en gedetailKNX|VERSLAG

leerdere metingen en dus informatie kunnen genereren. En als men energiemetingen wil gebruiken voor het maken van gespecificeerde afrekeningen, dan moet deze energiemeter gekalibreerd en gecertificeerd zijn. Van der Zwart introduceerde de algemene vuistregel: heeft een meter geen eigen display waarop het verbruik is af te lezen, dan is deze meter sowieso niet geschikt (MID-gecertificeerd) en toegestaan voor het maken van energieafrekeningen. Zo zijn de relatief eenvoudige pulsemeters bijvoorbeeld wel geschikt om een indicatie te geven van het energiegebruik, maar niet om huurders of gebruikers op basis van deze data een geldige rekening te sturen.

Erwin van der Zwart

Energiemeters als kwaliteitsmonitor In de presentatie van Martwin de Man van Hager kwamen voorbeelden aan bod om op verschillende niveaus in een gebouw metingen uit te voeren. Zo is het mogelijk om vanuit de hoofdverdeler metingen uit te voeren. Alleen zullen die nooit zo gedetailleerd zijn. Wel kan dit voor gebruikers die een globaal beeld van hun energiegebruik willen hebben, voldoende zijn. Deze metingen zullen vaak gekoppeld zijn aan een GBS en kunnen voor de communicatie meeliften met een gateway. Het werken via pulsemeters maakt de metingen eenvoudig en kosteneffectief. Bij metingen vanuit de onderverdelers kan men KNX gebruiken om gegevens te verzamelen en deze info naar een GBS terug te koppelen. Ook doormeldingen via e-mail zijn dan een optie, evenals het verzamelen van de data in een database en presenteren via Excel. Dit is over het algemeen relatief eenvoudig, zonder ingrijpende aanpassingen in het systeem, toe te passen. Maar men kan energiemeters ook 3

Martwin de Man

steeds de lichtlijnen met de minste branduren werden aangezet. Zo ontstond er een gelijkmatige slijtage van alle tl-lampen, wat voor een efficiënte onderhoudscyclus zorgt. 29 oktober 2014

Hedser Heinsius

Ronald de Jeu

René Balvers

Drie heldere praktijkcases De drie daaropvolgende presentaties werden verzorgd door KNX Professionals die vanuit hun eigen praktijk enkele fraaie mogelijkheden presenteerden. Zo toonde Hedser Heinsius het voorbeeld van een restaurant waarbij de keuken zo belangrijk is, dat de stroomvoorziening daar ten alle tijden moet worden gegarandeerd. Daarvoor maakte hij met KNX en energiemeters een opstelling om het elektrisch verbruik permanent te kunnen meten. Komt de stroombelasting van alle apparatuur in de keuken op een bepaald moment boven de 63A of zelfs boven de 80A uit, dan worden met meer of minder voorrang bepaalde elektrische apparaten uitgeschakeld. Het gaat bijvoorbeeld om de wasmachines, de wasdrogers en de laadpalen voor elektrische fietsen en auto’s. Heinsius maakt daarvoor gebruik van relais met stroommeting, stroommeters met stroomtrafo’s en een logische omgeving in het regel- en visualisatiepakket van xxter. Ronald de Jeu van Leertouwer verzorgde een presentatie over de ‘EcoKnop’, een concept waarbij via energiemeting de verbruikers in een gebouw of pand steeds op de meest energiezuinige stand worden gezet. Eén zo’n project is een Toyota bedrijfshal in Ede waarbij 250 lichtarmaturen via Dali door KNX op beweging en buitenlicht worden bestuurd. Op alle plaatsen in de hal maakt men gebruik van led-verlichting. Door de EcoKnop is de verlichting in de hal altijd in de meest zuinige stand afgesteld. Alleen als er mensen aan het werk zijn of als er een speciaal programma wordt opgeroepen, wordt de verlichting op volle sterkte ingeschakeld. Ook is de EcoKnop toegepast bij een zeer energiezuinige villa in Rotterdam. Daar kan men, met hulp van energiemeting en het feit dat het dak vol ligt met zonnepanelen, bepalen welke momenten het meest gunstig zijn om KNX|VERSLAG

de elektrische auto op te laden of de slimme wasmachine in te schakelen. Jeroen Aertsen van system integrator DTouch presenteerde een concept op basis van energiemetingen en KNX waarmee het bedrijf al diverse sporthallen een forse energiebesparingsimpuls heeft gegeven. Enerzijds doordat de slimme regeling het lichtniveau kan aanpassen op de specifieke activiteit in een sporthal. Voor trainingen is minder licht nodig dan voor wedstrijden, en ook per sport varieert het vereiste verlichtingsniveau. Dus door per gebruiker specifieke scènes te programmeren, biedt men de huurders van de hal de mogelijkheden om zuinig met energie om te gaan. Vervolgens is er ook een monitoring en visualisering aan de verbruiksdata gekoppeld, zodat de huurders echt kunnen zien wat het hen scheelt in kWh en in geld, als zij een bepaalde scène kiezen. Met name die visualisatie heeft ertoe geleid dat gebruikers steeds vaker de meest optimale en gewenste lichtniveaus voor hun activiteiten gingen kiezen. Gebruikers willen veranderen De middag met de praktijkvoorbeelden werd afgesloten door René Balvers van FlexiControl, een technologieleverancier die participeert in een smart-grid praktijkproject van Enexis. 260 woningen in Zwolle werden gekoppeld aan een smart grid, vooral met de bedoeling om te leren van de reactie van de bewoners. Daarvoor kregen de bewoners een energiemonitoringsysteem waarop ze hun energiegebruik kunnen zien, maar ook informatie krijgen om op gunstige momenten energie te gebruiken of te sparen. Bovendien zijn alle huizen voorzien van zonnepanelen en een slimme wasmachine en wasdroger. Het uiteindelijke doel van het project is het bepalen hoe en in welke mate gebruikers bereid 4

zijn om het tijdstip van gebruik van bepaalde voorzieningen in huis te veranderen. Bij de gemiddelde gebruiker in ons land ligt er een verbruikspiek, als het gaat om elektriciteit, om 18.00 uur ‘s avonds. Bij de huishoudens in Zwolle bleek na enige tijd dat die piek duidelijk afvlakte, ten gunste van een gebruikspiek rond het middaguur, wanneer de eigen stroomproductie van de zonnepanelen het grootst is. Het blijkt dat de mensen duidelijk bereid zijn om het gebruik van wasmachine en droger te verplaatsen naar het tijdstip waarop zij zelf hun elektriciteit opwekken. Het project in Zwolle loopt nu bijna twee jaar en zal nog één jaar doorlopen. Volgens Enexis en René Balvers zullen de voordelen voor het balanceren van ons energiegebruik nog gunstiger worden, als afnemers in de toekomst nog meer keuzemogelijkheden krijgen. Daarbij gaat het vooral om meer variabele leveringstarieven, wellicht zelfs per uur en afhankelijk van het weer, en een variabel capaciteitstarief - nu heeft het vaste capaciteitstarief een negatief effect op het verminderen van je eigen verbruik. Bovendien werken de variabele leveringstarieven en het huidige capaciteitstarief tegen elkaar in. De flexibiliteit is nu erg gering, maar zal op den duur meer waarde moeten krijgen. Het is in elk geval erg positief dat energiegebruikers, mits zij de juiste informatie over hun gebruik en goede beslisopties krijgen, bereid zijn om hun gebruik uit te stellen of te verplaatsen. Snelcursus KNX voor adviseurs Voor adviseurs en architecten was er ’s middags in de tweede zaal een aparte informatiebijeenkomst samengesteld. Voor KNX Nederland is het belangrijk om deze groep te betrekken bij de uitrol van het protocol, omdat adviseurs en architecten vaak al aan het begin van het bouwproces hun invloed doen 29 oktober 2014

Wouter van den Bos de verlichting, de verwarming en de zonwering. Met railkokers in kant-en-klare modules, flatcables met KNX aftakmodules en Wieland stekkers wist BAM Techniek het proces te vereenvoudigen en versnellen. “Wat levert het op? We hebben niets te maken met kabelgoten boven de plafonds, we zijn een half jaar sneller klaar, faalkosten zijn tot het minimum gereduceerd en wijzigingen zijn makkelijk uitvoerbaar in de software”, zei Hoveling. BREEAM vijf sterren met KNX

gelden. Het is dus essentieel om hen van informatie en praktijkvoorbeelden te voorzien, zodat ze de mogelijkheden en voordelen van gebouw- en woningautomatisering op basis van KNX leren kennen. Met een gevarieerd programma van sprekers en inhoud, werden zo’n 20 adviseurs en architecten wegwijs gemaakt in de wereld van KNX. De belangstelling was groot. Gebouwautomatisering is een must Wouter van den Bos van KNX Nederland wist zijn publiek in 20 minuten uit te leggen waar KNX voor staat, hoe de organisatie is

lingen voor investeerders en gebruikers. Het leidt tot besparingen, beter comfort, gebruiksgemak en meerwaarde. Voor mij is evident dat gebouwautomatisering een absolute must is voor moderne gebouwen, ook bij renovatie. De investering die we nu doen in KNX, verdienen we tijdens de exploitatieperiode ruim terug. De meerwaarde is voor alle stakeholders heel goed aan te tonen. Door resultaten uit gerealiseerde projecten te delen zal het een geaccepteerd, bewezen en onlosmakelijk onderdeel worden van bouwprocessen.”

Ook in de volgende presentatie stond duurzaamheid door KNX centraal. Marco Douwma en Jos Zwemmer van InstaVer Systems lieten zien hoe KNX heeft bijgedragen aan het eerste BREEAM vijf sterren label voor

Snel en minder faalkosten

opgebouwd, waaruit de basistechniek bestaat en wat zoal de toepassingsmogelijkheden zijn. Na deze sterke inleiding, draaide de rest van de middag om praktijkvoorbeelden. Zo deden Jan Bessels, vastgoedmanager bij Siemens Real Estate, en Remco Hoveling, specialist gebouwautomatisering bij BAM Techniek, uit de doeken hoe zij zes Siemens gebouwen in Den Haag slim koppelen met KNX. “Voor mij is de vraag niet OF gebouwautomatisering nodig is, maar alleen HOE je het doet”, gaf Bessels aan. Hij legde uit dat Siemens zes kantoren in eigen bezit momenteel duurzaam renoveert en moderniseert om ze daarna te verkopen en terug te leasen. Bij die grootschalige renovatie dacht het bedrijf zowel aan zichzelf als aan mogelijke investeerders bij de beslissing om de gebouwgebonden installaties vergaand te automatiseren. “We bereiken met alle duurzame ingrepen, waaronder de automatische sturing van de installaties, het internationale duurzaamheidslabel Leed Gold. Gebouwautomatisering draagt in belangrijke mate bij aan het realiseren van de doelstelKNX|VERSLAG

Hoveling deed het praktische verhaal. Hij vertelde hoe hij met een bestek van 921 pagina’s aan de uitdaging begon om zes panden één voor één te voorzien van KNX-systemen en ze dan ook nog eens aan elkaar te koppelen. Hij gebruikt daar onder andere Siemens Room Automation Boxen bij, gekoppeld met het overkoepelende BACnet Gebouwmanagementsysteem. Via de boxen kan de system integrator zorgen voor de besturing van onder meer

gebouwen in Europa. En wel bij het kantoorpand van machinebouwer Lely in Maassluis. Bij dit project stond aanvankelijk alleen de verlichtingsturing via KNX gepland. Instaver wist aan te tonen dat er met meer toepassingen meer winst en comfort te halen was. “Uiteindelijk is besloten om van de KNXinfrastructuur gebruik te maken om ook de klimaatsturing, de zonwering, het energiemanagement en het monitoren van storingen en meldingen via KNX te laten verlopen. Dit komt de BREEAM-gedachte ten goede omdat

Jan Bessels

5

29 oktober 2014

Jos Zwemmer en Marco Douwma

er slechts één buskabel in het project wordt aangelegd waarover alle installaties in het gebouw communiceren”, aldus Zwemmer. In het project zijn gateways gebruikt naar DALI, het protocol dat 1600 armaturen voorschakelt, naar Priva voor het doorzetten van informatie uit het klimaatsysteem, naar Creston voor de audiosturing, maar ook met TCP-IP en HTML. Het gebouw is volledig in stramienen ingedeeld en per stramien zijn regelingen ingesteld. Om de ruimte flexibel te kunnen inrichten en te gebruiken, past het systeem zich steeds aan de stand van de wanden aan, zonder dat er installatiewerkzaamheden aan de plafonds nodig zijn. Volgens BREEAM zijn grootgebruikers verplicht om sluipende energiegebruikers te meten en inzichtelijk te maken. Bij Lely wordt al die informatie via KNX-meters, KNX-

weerstations en KNX-thermostaten gebundeld en doorgezet naar een zogenaamde Energy Mirror die de informatie verwerkt tot meldingen bij overmatig gebruik van water en elektra en daar zo nodig of gewenst ook acties aan koppelt. Elektrotechniek + werktuigbouw =3 Het belang van een integrale systeembenadering voor E en W stond centraal in de presentatie van Freerk André de la Porte, manager domotica bij Elektrokern Schuurman. “Bij alle duurzaamheidslabels scoor je alleen goed als je Elektrotechniek en Werktuigbouw zo ver mogelijk met elkaar laat samenwerken. En bij de energieclassificatie van gebouwen volgens EN15232 kun je

Freerk André de la Porte

KNX|VERSLAG

label A alleen maar bereiken als je installaties in samenwerking automatisch laat aansturen. KNX is dus zeker geen overbodige luxe. Omdat de intelligentie bij KNX decentraal is verdeeld over de componenten in het gebouw, is het systeem weer snel ‘up and running’ na een stroomuitval en zijn storingen makkelijker te vinden.” André de la Porte lanceerde een interessant systeem met KNX en natuurlijke ventilatie als geïntegreerde GBS-oplossing. Met een intelligente raamsturing van WindowMaster voor natuurlijke ventilatie in utiliteitsgebouwen heeft Elektrokern vooral bij scholen al uitstekende resultaten gehaald. Ook in combinatie met mechanische afzuiging. KNX meet in dit geval de CO2waarden, de temperaturen in de klaslokalen en de buitentemperatuur en zorgt voor aanwezigheidsdetectie. Met de gegevens die hieruit voort komen, voedt KNX het WindowMaster systeem zodat deze de ramen op de millimeter nauwkeurig kan openen of sluiten naar behoefte. De besparing ten opzichte van uitsluitend mechanische ventilatie

6

is enorm, zowel qua investering als qua inzet van energie, gaf André de la Porte aan. Toegevoegde waarde met KNX Een adviseur die heilig gelooft in de voordelen van KNX en zijn klanten daar doorgaans goed van weet te overtuigen is Maarten van der Starre, directeur van Starre Advies. Hij legde zijn collega-adviseurs uit wat de toegevoegde waarde is van KNX en liet tal van praktijkvoorbeelden de revue passeren waarin KNX succesvol en naar volle tevredenheid van de bewoners is toegepast. “Vijftien jaar geleden konden we nog volstaan met vier dubbele wandcontactdozen in een woning. Nu zijn dat er minstens 17. En dan hebben we het nog niet eens over schakelaars en dimmers. In plaats van 15 dimmers op een rij aan de wand te monteren, ligt het alleen al qua ruimtegebruik voor de hand om centrale bediening toe te passen. Maar ook helpt een KNX-gestuurde installatie met slimme regelingen om energie te besparen en te monitoren. Tevens draagt het systeem bij aan de veiligheid met bijvoorbeeld deurbediening, kookplaatbeveiliging en cameratoezicht. Opgeteld bij het feit dat je met KNX merkonafhankelijk bent en dus ruime keuzemogelijkheden hebt, ook 29 oktober 2014

bij aanpassingen achteraf, heb je het ideale systeem.” Van der Starre liet voorbeelden zien van met name luxe woningen – nieuwbouw en renovatie – waar KNX is toegepast voor onder andere verlichting, multiroom audio en video, deurintercom, naregelingen voor de verwarming, inbraaksignalering en toegangsbediening. “Zelfs oudere mensen, die in eerste instantie hun bedenkingen hebben bij de complexiteit van de techniek, zijn snel overtuigd als ze in de showroom het gemak en de functionaliteiten van de centrale bediening hebben ervaren. Jongeren komen vaak zelf al met de optie aandragen, omdat ze gecharmeerd zijn van de bedieningsmogelijkheden op smartphones en tablets. Of omdat ze willen imponeren met slimme snufjes techniek in huis.”

Van high-end naar gewone volk Veel adviseurs waren zichtbaar enthousiast geworden door het gepassioneerde betoog van Van der Starre. Er waren er ook die hun vraagtekens hadden. “We zien hier veel highend speeltjes, terwijl dat maar voor een klein

Maarten van der Starre

basis van KNX met een laag instapniveau. Een ander vroeg zich af of KNX wel een antwoord heeft op de ontwikkeling naar draadloze woningen. Hij doelde daarmee vooral op draadloze apparaten in woningen en de mogelijkheid die te koppelen binnen een KNXsysteem. Van den Bos antwoordde daarop dat met KNX RF, het draadloze medium dat steeds nadrukkelijker beschikbaar komt, de weg is geopend voor oneindige draadloze toepassingen binnen KNX. Zoals draadloze lichtschakelaars, wandcontactdozen, rookmelders, aanwezigheidsmelders en aandrijvingen van regelingen voor bijvoorbeeld zonwering en verwarming. Alhoewel de voorkeur vanwege de hoogste bedrijfszekerheid altijd naar bekabeling uitgaat, zo gaven fabrikanten en professionals aan, is draadloos dus zeker een mogelijkheid. NATO en Heathrow kiezen KNX Weer een andere adviseur had zijn twijfels over de snelheden van datatransport en de bedrijfszekerheid van KNX bij complexe en gevoelige projecten als militaire gebouwen. Van den Bos wist hem te overtuigen met het feit dat zelfs in het nieuwe NATOgebouw in Brussel de installaties op basis van KNX gaan communiceren.

En ook Terminal 5 van Heathrow Airport is volledig uitgerust met KNX infrastructuur op IP. Ook niet de eerste de beste. Op de vraag hoe men klanten zo ver kan krijgen voor KNX te kiezen, gaf Van der Starre aan dat adviseurs vooral de praktische voordelen proactief moeten promoten en showrooms kunnen bezoeken. Zo kunnen ze uiteindelijk wensen creëren of helpen vormgeven, want klanten hebben in het begin vaak nog geen vastomlijnde gedachte over de installaties en de bediening daarvan. KNX Professional Harm Laarhoven van Elektrokern Solutions kwam tot slot met een rake uitsmijter: “Hebben wij ooit gevraagd om auto’s met regensensors die de ruitenwissers in beweging zetten of waarvan de koplampen automatisch inschakelen als het gaat schemeren? Nee, we wisten niet eens dat het kon. Maar nu we het allemaal hebben, zien we het gemak ervan en willen we niet meer zonder. Waarom hebben we nog steeds ‘domme’ woningen? Omdat mensen niet weten hoe slim je een woning kunt maken en hoe makkelijker dat hun leven maakt. Omdat ze het er niet standaard bij krijgen. Eigenlijk zouden architecten alleen nog maar woningen moeten ontwerpen waar domotica standaard in zit. En verwerk dat meteen in de verkoopprijs. Woningautomatisering moet je beleven om te snappen wat het toevoegt.”

deel van de markt is weg gelegd. Waarom zijn woningbouwverenigingen bijvoorbeeld nog niet ingestapt? Wordt het geen tijd dat het systeem van high-end gaat neerdalen bij het gewone volk?”, vroeg één van hen. Hoewel de sociale woningbouw er inderdaad – vanwege krappe budgetten - nog niet mee in zee gaat, wordt KNX wel al toegepast bij seriematige woningbouw in de vrije sector, bij appartementencomplexen en bij projectmatige zorgwoningen. Er zijn ruime mogelijkheden in basispakketten van woningautomatisering op KNX|VERSLAG

7

29 oktober 2014

Ook deze keer weer een zeer geïnteresseerd en betrokken publiek

Gezocht: versterking van de Technische Commissie Henk Hazeleger van Leertouwer, lid van de Technische Commissie van de KNX Professionals, deed tijdens de bijeenkomst een oproep aan de KNX Professionals om de commissie te komen versterken. De Technische Commissie (TC) voorziet de Marketing Commissie (MC) van input over de behoefte aan kennis en promotie. Zo kun je in de TC bijvoorbeeld mee bepalen welke thema’s aan de orde komen bij de KNX Professionals netwerkbijeenkomsten. Interesse? Stuur dan een mail naar één van de TC-leden of naar [email protected].

KNX|VERSLAG

8

29 oktober 2014

Netwerkbijeenkomsten 2015 Noteer ze alvast, de netwerkbijeenkomsten van KNX Professionals voor 2015:

10 maart

KNX|VERSLAG

10 juni

9

10 november

29 oktober 2014