MO
� INTRODUCTIE Een Toolkit vol concepten
Zowel vanwege markttechnische redenen als vanuit maatschappelijke overwegingen is er de noodzaak om bestaande woningen te verbeteren en met minder energie te voorzien van meer comfort en een gezonder binnenmilieu. Woonlasten zijn als gevolg van stijgende energiekosten een steeds belangrijker thema voor huishoudens. Als gevolg hiervan staan we momenteel voor een complexe aanpassing van de bestaande voorraad, waarbij niet meer kan worden volstaan met het willekeurig stapelen van maatregelen. Om aan de huidige eisen te kunnen voldoen, moeten ontwerpbeslissingen, installatiekeuze en materialisatie onderdeel zijn van een integraal woningaanpassingsproces. Maatregelen dienen op elkaar afgestemd te zijn en elkaar zo mogelijk te versterken. Voorkomen moet worden dat het nastreven van ambities ten aanzien van bepaalde kwaliteiten ten koste gaat van andere kwaliteiten.
DE
Nederland telt anno 2008 zo’n 7 miljoen woningen. De focus op energiebesparing was voornamelijk gericht op nieuwbouw. In Nederland komt er jaarlijks zo’n 1% nieuwe voorraad bij. Deze nieuwbouw is relatief energiezuinig. De oude voorraad, die vaak ook onderhoudsachterstand kent, is het probleemsegment. Daar ondervindt de bewoner de sterk oplopende energielasten, een relatief slecht binnenmilieu en een matig comfort.
CO2-uitstoot van particulieren in Nederland
En dit alles gaat gepaard met zeer veel kilogrammen CO2-uitstoot. 53% van de woningen in Nederland is van vóór 1976. Deze vaak ongeïsoleerde woningen zorgen voor 80% van de CO2-uitstoot ten gevolge van ruimteverwarming. Hier is een wereld te winnen! Naast CO2-uitstoot zijn ook de energielasten een zeer belangrijk thema. In de afgelopen 5 jaar zijn de energiekosten met gemiddeld 14% per jaar gestegen, wat exceptioneel is ten opzichte van de overige woonlasten. De Toolkit Bestaande Bouw is een hulpmiddel bij het vinden van de juiste oplossing voor de verschillende knelpunten en problemen waarmee een oude woning kampt. Deze oplossingen worden gepresenteerd in pakketten van samenhangende maatregelen die TOTAALCONCEPTEN genoemd worden.
DEMO_Toolkit_1115.indd 1 00_084282_toolkit_Deel_1_1.indd 7
7
15:31:58 21-01-2009 14:57:51
���� 1
MO
������� ��������� ���� 2008
&&%#)* %)*. % $ * % ( )'( %
++( % ( "&)* % %/ $%
++( % ( "&)* % %/ $%
&&%#)* %)*. % -&% ( % ( )'( %
% ( "&)* %)*. % !(
++("&)* %)*. % !(
!( %
!( %
%,% ) ++(/
$% % ( "&)* %,&&( )&#* /
$% )'( % % ( "&)* %/
$% ++(, ( & % * , % ( $*( # %,% )'( % / $% &&%#)* %,&&( # !(/
' (!( &&%#)* %,&&( #%!(/' (!(
Toenemend woonlastenvoordeel door harder
stijgende energiekosten ten opzichte van huurverhoging
Opzet
DE
Uitgangspunt bij het schrijven van de Toolkit was het ontwikkelen van een makkelijk toegankelijk en gebruiksvriendelijk handboek. De complexe omgeving van de bestaande woningvoorraad vraagt om een efficiënt hulpmiddel voor het maken van afwegingen om te komen tot een goede aanpak. Daarom is in deze Toolkit gekozen voor vier ‘aanvliegroutes’. De gekozen aanvliegroute is het hoofditem om te komen tot een passend totaalconcept. Naast dit hoofditem zijn diverse andere aandachtspunten en ambities vertaald om te komen tot een verbetering op diverse aandachtsvelden: Ǯ 9DQXLWPLOLHXRRJSXQWLVGHDDQYOLHJURXWHǦSHUFHQWDJH&22-reductie’ gekozen. Maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) en afspraken tussen corporaties en overheden zorgen ervoor dat dit een belangrijke insteek is Ǯ 'HDDQYOLHJURXWHǦHQHUJLHODVWHQǧLVHHQLQVWHHNGLH]LFKULFKWRSKHWYHUODJHQYDQGHHQHUgiekosten voor de huurder. Door de enorme prijsstijging van de gas- en elektrakosten is dit een zeer actueel probleem Ǯ 'HDDQYOLHJURXWHǦH[SORLWDWLHGXXUǧ]DOYRRUDOHHQEHODQJULMNHLQVWHHN]LMQYRRUREMHFWHQPHW een beperkte levensduur Ǯ 7RWVORWGHDDQYOLHJURXWHǦLQYHVWHULQJVNRVWHQǧ'H]HLQVWHHNNDQZRUGHQJHNR]HQRPLQ]LFKW te verkrijgen in wat de mogelijkheden zijn met een bepaald budget
Op deze wijze is getracht om via heldere keuzes het boek te benaderen, om zo vanuit verschillende gezichtspunten tot oplossingen te komen. De vier aanvliegroutes bieden de mogelijkheid om invulling te geven aan zowel strategisch voorraadbeleid, jaarplannen, als concrete werken, evenals de relatie tussen deze planvormen.
8
DEMO_Toolkit_1115.indd 2 00_084282_toolkit_Deel_1_1.indd 8
21-01-2009 14:57:51 15:32:00 21-01-2009
00_0842
���� 1
O
MO
������� ��������� ���� 2008
Vier aanvliegroutes om
deze Toolkit te benaderen
Doelgroep en doelen
DE
De belangrijkste doelgroep voor deze Toolkit is de professionele verhuurder. Op diverse niveaus biedt deze Toolkit hulp. Onderstaand een overzicht van de verschillende onderdelen waaraan de Toolkit haar bijdrage kan leveren: Ǯ 9LVLHHQEHOHLGRQWZLNNHOHQ Ǯ 6WUDWHJLVFKYRRUUDDGEHOHLGYRUPJHYHQ Ǯ $PELWLHVHQEXGJHWWHQYDVWOHJJHQLQMDDUSODQQHQ Ǯ +HWSURFHVPDQDJHQWHQEHKRHYHYDQGHRQWZLNNHOLQJYDQHQHUJLH]XLQLJHYHUEHWHUSODQQHQ
9 14:57:51
Gebleken is dat de Toolkit Duurzame Woningbouw wordt gebruikt door mensen met een verschillend kennisniveau. Ontwikkelaars moeten aan de hand van de Toolkit kunnen communiceren met zowel beleidsfunctionarissen, hun eigen collega’s als bewoners. Ditzelfde geldt voor de Toolkit bestaande bouw. Deze Toolkit, die speciaal geschreven is voor professionele verhuurders, zal tevens als communicatiemiddel fungeren richting huurders, gemeenten en adviseurs. Intern zal de Toolkit voor zowel beleidsmakers, managers als lijnfunctionarissen informatie bieden die zal helpen bij het maken van de juiste afwegingen op ieders specifieke gebied.
Ook in deze Toolkit is, zoals eerder in de versie voor de nieuwbouw, de aansluiting gemaakt met ander instrumentarium dat door de professionele verhuurder wordt gebruikt. De afgelopen jaren is GPR Gebouw® voor vastgoedbeheerders een handig hulpmiddel gebleken om aandacht te geven aan duurzaamheid bij de aanpak van de bestaande voorraad. GPR Gebouw® is een hulpmiddel voor het maken van duurzaamheidskeuzes bij nieuwbouw en renovatie van woningen, kantoren en scholen. Het is een gebruiksvriendelijk softwarepakket om de kwaliteit en duurzaamheid van een gebouw te meten. Bij de beoordeling wordt gekeken naar het energieverbruik, materiaalgebruik, gezondheid en kwaliteit (toegankelijkheid, flexibiliteit en veiligheid). GPR Gebouw® geeft voor elk thema een kwaliteitsscore van 1 tot 10. Hoe hoger de kwaliteit – of hoe lager de milieubelasting – hoe hoger de score. GPR Gebouw® Bestaand is speciaal ontwikkeld voor toepassing bij duurzame herstructurering, renovatie en onderhoud van bestaande woningen, maar ook kantoren en scholen. Door de huidige gebouwkenmerken en de kenmerken na ingreep in te voeren, krijgt de gebruiker inzicht in de verbetering qua duurzaamheidsprestatie (meer info op www.gprgebouw.nl).
DEMO_Toolkit_1115.indd 3 00_084282_toolkit_Deel_1_1.indd 9
9
21-01-2009 21-01-2009 15:32:01 14:57:54
������� ��������� ���� 2008
���� 1
MO
De toeleverende industrie vindt in de Toolkit de technieken en concepten die volgens de samenstellers de beste ‘fit’ hebben bij het gekozen ambitieniveau en het type woning. Naast een juiste ‘fit’ op het gebied van ambitie en woningtype, is het tevens essentieel om concepten te laten aansluiten op de procesgang van corporaties. Hiermee wordt bedoeld dat concepten aansluiten op de natuurlijke planmatige ingreepmomenten, zijnde regulier onderhoud, groot-onderhoud, renovatie en hoogniveaurenovatie en mogelijk het niet-planmatig klachtenonderhoud en mutatieonderhoud. Door het steeds voor elk ambitieniveau uitwerken van zowel een concept dat in één keer kan worden doorgevoerd als een concept dat gefaseerd kan worden ingevoerd, wordt aansluiting gevonden bij de werkwijze van corporaties.
Toolkit Bestaande Bouw 2008 slechts een tussenstap
Dit is de eerste versie van de Toolkit Bestaande Bouw. Het verbeteren van bestaande woningen is een belangrijk en noodzakelijk proces dat zeer complex maar eveneens boeiend is. Deze Toolkit kan bij ontwikkelingen een goed hulpmiddel zijn om de juiste afwegingen te maken. De initiatiefnemers van deze Toolkit streven ernaar om de komende jaren nieuwe edities van deze Toolkit te laten verschijnen, die steeds aanvullende voorbeeldwoningen en nieuwe technieken presenteren. Bij de ontwikkeling van deze Toolkit is gebruikgemaakt van de ervaringen en feedback zoals deze zijn voortgekomen uit de Toolkit Duurzame Woningbouw. Van de Nederlandse woningvoorraad is 53% van vóór 1976 en heeft in oorspronkelijke staat geen isolatievoorzieningen. Ondanks diverse later aangebrachte isolatiemaatregelen, ligt daar een groot besparingspotentieel. Van deze 53% is 46% in handen van corporaties. In getallen betekent dit 1,7 miljoen woningen. In deze eerste Toolkit is een vijftal voorbeeldwoningen uitgewerkt die op basis van urgentie en aantallen zijn gekozen: een rijwoning van voor 1946, rijwoning van 1946-1965, rijwoning van 1966-1976, portiekwoning van voor 1966 en galerijwoning van 1966-1988. Alle vijf voorbeeldwoningen hebben een energielabel van E, F of G. Totaal vertegenwoordigen deze vijf voorbeeldwoningen ruim 1,1 miljoen corporatiewoningen. De in deze Toolkit uitgewerkte concepten maken CO2-reducties mogelijk tot circa 85%.
DE
In de Toolkit wordt de energetische kwaliteit uitgedrukt in EPBD-labels die zijn berekend met de EPA-rekenmethodiek. Bij de opzet van de energieconcepten is de Trias Energetica nadrukkelijk gevolgd. De Trias Energetica gaat uit van 3 ‘stappen’. De eerste stap is de energievraag beperken. Vervolgens is de tweede stap het opwekken van duurzame energie en als laatste stap pas de resterende energievraag invullen met efficiënte installaties op fossiele energie.
! !
" "
"! !
$#
Trias Energetica
10
00_084282_toolkit_Deel_1_1.indd 10 DEMO_Toolkit_1115.indd 4
21-01-2009 21-01-2009 14:57:55 15:32:03
00_0842
������� ��������� ���� 2008
���� 1
O
MO
Insteek Toolkit
De ambitie van de regering om 30% CO2 te reduceren in 2020 ten opzichte van het ijkjaar 1990 dient op een goede wijze te worden opgepakt door de markt. Wat zijn de hoofdlijnen voor een goede werkwijze? Volgens de redacteuren van de Toolkit: Ǯ :RQLQJHQLQ««QNHHUJRHGDDQSDNNHQ-HNRPWQDPHOLMNQDHHQLQJUHHSYRRUORSLJQLHW meer bij deze woningen terug om aanvullende maatregelen uit te voeren, omdat dat dan vanuit financieel oogpunt onhaalbaar is. De aanpak moet een woning dus in één keer op het niveau tillen waarmee de woning voor lange tijd goed verhuurbaar is en blijft. Dit betekent dat ‘halve maatregelen’ of een aanpak die zorgt dat sec de afspraken die gemaakt worden wat betreft CO2-reductie worden nageleefd, niet volstaan
In de Toolkit is gezocht naar maatregelen die qua ambitieniveau de oude woningen direct op het niveau van nieuwbouwkwaliteit of beter brengen. Op deze wijze kan de ‘ge-upgrade’ woning weer voor lange tijd mee en is de verhuurbaarheid op termijn gewaarborgd. De uitgewerkte concepten in de Toolkit gaan daarom alle uit van verbeteringen van minimaal 50% ten opzichte van de referentie. De gekozen concepten zijn de best presterende concepten tegen de laagst mogelijke kosten. Op deze wijze wordt aan alle aspecten van maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) aandacht besteed. Lage investeringskosten, hoge CO2reducties en gezonde, betaalbare woningen verenigen de 3 P’s van People, Planet en Profit.
Leeswijzer
DE
De Toolkit is zo opgebouwd dat op een eenvoudige wijze het totaalconcept geselecteerd kan worden dat past bij de woning, het ambitieniveau en de criteria van de corporatie. Hoofdstuk 2 geeft een overzicht van het draagvlak met betrekking tot CO2-reductie in bestaande woningen. Hoofdstuk 3 geeft een uiteenzetting omtrent strategisch voorraadbeheer en de wijze waarop de Toolkit hiervoor kan worden ingezet. Vervolgens behandelt hoofdstuk 4 de relevante financiële en economische aspecten die terugkomen in de concepten. Hoofdstuk 5 geeft een duidelijke handleiding hoe de Toolkit werkt om te komen tot het juiste totaalconcept. In hoofdstuk 6 worden de afzonderlijke kwaliteitsaspecten toegelicht die voor duurzame woningverbetering relevant zijn. De kwaliteitsaspecten worden daarin concreet en daarmee bespreekbaar en zo mogelijk meetbaar gemaakt. Daarbij worden ook de instrumenten ‘Kwaliteitsprofiel’ en ‘GPR Gebouw’ toegelicht. In hoofdstuk 7 staat beschreven hoe de integrale verbeterconcepten tot stand zijn gekomen. Vervolgens zijn voor rijwoningen en voor gestapelde bouw de meest relevante concepten gebundeld in losse delen.
14:57:55
00_084282_toolkit_Deel_1_1.indd 11 DEMO_Toolkit_1115.indd 5
11
21-01-2009 15:32:04 14:57:55 21-01-2009
������� ��������� ���� 2008
���� 2
��������� ���� 1946
MO
B E S TA A N D E S I T U AT I E
�������� ������������
����������� �� ����������� ��������
STERKTE�ZWAKTE ANALYSE Ǯ6WHUN NDUDNWHULVWLHNHYRUPJHYLQJ Ǯ=ZDN DXWRǧVEHSDOHQKHWVWUDDWbeeld. Ordening achterzijde. Beperkte woninggrootte. Voorzieningen (toilet, douche) achteraf aangebracht.
Bouwkundig
WONINGENAFMETINGEN Ǯ7RWDOHJHEUXLNVRSSHUYODNWH Pt Ǯ/HQJWH P Ǯ%UHHGWH KRK P Ǯ2SSHUYODNWHZRRQNDPHU HQNHXNHQ Pt Ǯ2SSHUYODNWHJURRWVWH VODDSNDPHU Pt Ǯ2SSHUYODNWHEDGNDPHU Pt Ǯ$DQWDONDPHUV
Installaties
dichte delen
ongeïsoleerde spouwmuur, houten beganegrondvloer ongeïsoleerd, geïsoleerd pannendak
beglazing
dubbele beglazing op de begane grond, verdieping enkel glas
kierdichting
geen
oriëntatie
ventilatie
natuurlijk
warmteopwekking
VR-ketel
temperatuurniveau
HTV
warmteafgiftesysteem
radiatoren
tapwaterverwarming
VR combitap
zonneboiler
nee
Kengetallen energie index
2,13 (e)
gasverbruik
2223 m3
elektraverbruik (inst. + verl.)
809 kwh
CO2-uitstoot
4415 kg/jaar
energielasten
€ 1900/jaar
DE
��������� �� ���������� Woning
--
-
0
+
A Toekomstwaarde
A.1 Locatie en woonomgeving
A.2 Bruikbaarheid / flexibiliteit
-
++
--
slecht
-
matig
0
neutraal
+
redelijk
++ goed
A.3 Uitstraling / Imago / Identiteit
+
uitgangsniveau
B Gebruikskwaliteit
B.1 Toegangkelijkheid
-
B.2 Veiligheid
-
B.3 Technische staat
0
C Gezondheid
C.1 Gezondheid
-
C.2 Comfort
-
GPR score per thema
D Energetische kwaliteit
-
Energie
6
7
8
9
10
3,6
Milieu
E Milieukwaliteit
E.1 Milieukwaliteit materialen
5
0
Gezondheid
E.2 Kwaliteit waterhuishouding
Gebruikskwaliteit
F Bewonersparticipatie
Toekomstwaarde
20
DEMO_Toolkit_1115.indd 6 01_084660_d2_v1946_1115.indd 20
21-01-2009 13:28:49 15:32:07 17-10-2008
01_0846
���� 2
��������� ���� 1946
O
MO
������� ��������� ���� 2008
Foto’s: Hans Pattist
DE
������������ ��������������
BRUIKBAARHEID / FLEXIBILITEIT: de woningen zijn van oorsprong klein. Bovendien waren toilet en douche niet of in beperkte omvang aanwezig. UITSTRALING / IMAGO / IDENTITEIT: woningen zijn vaak karakteristiek en zijn in trek bij bewoners. Men accepteert (kleine) tekortkomingen. TOEGANKELIJKHEID: woningen zijn klein en hebben een smalle entree en gang. Toegang door een trapje of opstap komt regelmatig voor. VEILIGHEID: er zijn geen inbraakwerende voorzieningen getroffen. Veiligheid heeft met name te maken met de steile trap. TECHNISCHE STAAT: vanwege de leeftijd aandacht voor gas en elektraleidingen.
GEZONDHEID: ventilatie is slecht regelbaar en ongecontroleerd. Met name door kieren in de gevel en vloer.
COMFORT: niet geïsoleerd, dus kans op te koude bouwdelen.
ENERGETISCHE KWALITEIT: beperkte isolatie en gebrekkige installatie leiden tot een hoog energieverbruik en een label E. MILIEUKWALITEIT MATERIALEN: van oorsprong uit zijn er weinig belastende materialen toegepast. Wel kunnen er bij renovatie bijvoorbeeld asbesthoudende materialen toegepast zijn.
13:28:49
DEMO_Toolkit_1115.indd 7 01_084660_d2_v1946_1115.indd 21
21
21-01-2009 17-10-2008 15:32:10 13:28:54
������� ��������� ���� 2008
���� 2
��������� ���� 1946
������� 1115
MO
ALGEMENE BESCHRIJVING CONCEPT ������
��������� �� ������
�������� �������
����������� �� ����������� ��������
15 jaar
Bouwkundig
25 jaar
40 jaar
dichte delen
EXLWHQJHYHOLVRODWLH5FPt.:YORHULVRODWLH5FPt.: GDNLVRODWLHPt.:
beglazing
HR++ Uglas :Pt.
kierdichting
optimaal
gefaseerd
CO2UHGXFWLH
oriëntatie
(QHUJLHNRVWHQUHGXFWLH
Installaties
PASSEND BIJ INGREEP Naast energetische aspecten worden ook comfort en gezondheid op onderdelen verhoogd.
ventilatie
lokaal gebalanceerd vraaggestuurd
warmteopwekking
HR-ketel
1) groen geeft aan of het concept toepasbaar is
temperatuurniveau
HTV
warmteafgiftesysteem
radiatoren
tapwaterverwarming
CV ketel HR
zonneboiler
nee
Kengetallen
0,88 (a)
gasverbruik
717 m3
elektraverbruik (inst. + verl.)
1087 kwh
CO2-reductie
NJMDDU
energielasten reductie
ȅ MDDU
investeringskosten (€) (bij toepassing buitengevelisolatie)
€ 32.169
investeringskosten (€) (bij toepassing spouwvulling + binnengevelisolatie))
€ 23.975
DE
energie index
��������� �� ���������� Woning
--
-
0
+
++
A Toekomstwaarde
A.1 Locatie en woonomgeving
A.2 Bruikbaarheid / flexibiliteit
0
A.3 Uitstraling / Imago / Identiteit
--
slecht
-
matig
0
neutraal
+
redelijk
++ goed
uitgangsniveau
+
B Gebruikskwaliteit
B.1 Toegangkelijkheid
0
B.2 Veiligheid
+
B.3 Technische staat
+
C Gezondheid
C.1 Gezondheid
++
C.2 Comfort
+
GPR score per thema
D energetische kwaliteit
+
Energie
6
7
8
9
10
Milieu
E Milieukwaliteit
E.1 Milieukwaliteit materialen
5
+
Gezondheid
E.2 Kwaliteit waterhuishouding
Gebruikskwaliteit
F Bewonersparticipatie
Toekomstwaarde
22
01_084660_d2_v1946_1115.indd 22 DEMO_Toolkit_1115.indd 8
17-10-2008 21-01-2009 13:28:55 15:32:12
01_0846
���� 2
��������� ���� 1946
������� 1115
O
MO
������� ��������� ���� 2008
����������� �� �����
vloerisolatie, lokaal gebalanceerde ventilatie (woonkamer)
DE
gevelisolatie, dakisolatie, HR -ketel, HR++ glas
����������� �� ��� �����������������
BRUIKBAARHEID: meer mogelijkheden door de woning up to date te brengen. UITSTRALING: bij werkzaamheden kenmerken in stand houden/herstellen. TOEGANKELIJKHEID: geen noemenswaardige aanpassingen.
VEILIGHEID: veiligheid wordt op meerdere punten verbeterd, waaronder politiekeurmerk, brandmelders, verlichting en uitrusting. TECHNISCHE STAAT: wordt op niveau van een 25 jarige beurt gebracht. GEZONDHEID: unit meet te ventileren hoeveelheid en past dit aan.
COMFORT: isolatie verbetert het comfort. Koudebruggen worden opgelost.
ENERGIE: door verbeterde isolatie en afgestemde ventilatie is A-label mogelijk.
MILIEU: bij vervangen kozijnen FSC keur toepassen, geen ongewenste materialen meer.
13:28:55
01_084660_d2_v1946_1115.indd 23 DEMO_Toolkit_1115.indd 9
23
17-10-2008 15:32:15 13:29:00 21-01-2009
������� ��������� ���� 2008
���� 2
��������� ���� 1946
������� 1115
MO
KENMERKEN VAN HET CONCEPT
��������� �� ������
�������� ������� ���� ����������� ��� ���������� ���: Onderdeel
Maatregelen
Opmerkingen
Dak isoleren. Eventueel kap + pannen of alleen pannen vervangen. Alleen de kosten van het isoleren van het dak zijn in de prijsopbouw meegenomen.
Afhankelijk van eerdere onderhoudsingrepen wordt het volledige dak vervangen of alleen opnieuw geïsoleerd.
Dak
Indien nodig ook constructie deels vervangen.
Gevel
Voorkeur gaat uit naar spouwisolatie + binnenisolatie i.v.m. uitstraling woning. Echter buitengevelisolatie is ook mogelijk. In prijsopbouw zijn beide mogelijkheden uitgewerkt.
Indien gevel slecht is kan deze opnieuw worden gemetseld. Anders herstel van het oorspronkelijke gevelbeeld en bijbehorend voegwerk.
Voorzieningen voor ventilatie opnemen in de gevel.
Voorzieningen voor lokale ventilatie aanbrengen in combinatie met herstelwerk van de gevel.
Glas vervangen voor HR++ glas met opdekglaslatten. Indien noodzakelijk totale kozijnen vervangen (dit is niet opgenomen in de prijsopbouw).
Kozijnen voorzien van politiekeurmerk. Aandacht bij vervanging kozijnen voor type kozijnen i.v.m. het uiterlijk van de woningen.
Uitrusting vernieuwen.
Niet specifiek voor het concept. Maar het levert wel een hoger comfort op (kosten niet meegenomen).
Raamopeningen
Keuken, douche, toilet
Woningindeling
DE
Kleine indelingswijzigingen zijn mogelijk (bijv. verplaatsen wanden of verwijderen wanden waardoor een betere indeling onstaat). Deze kosten zijn niet opgenomen in de prijsopbouw.
Installatie
Combi HR ketel.
Gangbare installatietechniek.
Lokaal gebalanceerd vraaggestuurd.
In de belangrijkste verblijfsgebieden wordt per ruimte de luchtkwaliteit gemeten en ververst middels mechanische luchttoevoer. Er dient aanvullende ventilatie aangebracht te worden voor keuken, douche en toilet.
24
DEMO_Toolkit_1115.indd 10 01_084660_d2_v1946_1115.indd 24
21-01-2009 13:29:00 15:32:17 17-10-2008
01_0846
������� ��������� ���� 2008
���� 2
��������� ���� 1946
������� 1115
���������������
TOEKOMSTWAARDE ǮDoor verbeterde isolatie kunnen alle ruimten gebruikt worden als verblijfruimte. Ǯ,QGLYLGXHOHUHJHOEDDUKHLGYDQLQVWDOODWLH WKHUPRVWDWLVFKHNQRSSHQ ELHGHQJURtere mate van bruikbaarheid. Ǯ.OHLQHSODWWHJURQGZï]LJLQJHQPHWEHWUHNNLQJWRWJURRWWHHQSODDWVYDQGHEDGkamer zijn mogelijk en vergroten de gebruiksmogelijkheden. UITSTRALING Ǯ+DQGKDYHQYDQKHWEHHOGHYHQWXHHOPHWWHFKQLVFKHYHUEHWHULQJHQRPKHWXLWHUlijk te herstellen. TOEGANKELIJKHEID Ǯ%ïYHUEHWHULQJYDQGHXLWUXVWLQJLVWRHJDQNHOïNKHLGHHQDDQGDFKWVSXQW VEILIGHEID Ǯ%ïYHUYDQJLQJNR]ïQHQZRUGHQNR]ïQHQPHWSROLWLHNHXUPHUNDDQJHEUDFKW Ǯ9HUOLFKWLQJDDQEUHQJHQLQGHDFKWHUSDGHQ Ǯ$DQEUHQJHQEUDQGPHOGHUV Ǯ%ïXLWUXVWLQJYHUQLHXZHQLVJHEUXLNVYHLOLJKHLGHHQEHODQJUïNDDQGDFKWVSXQW (o.a. stroefheid tegels, lage drempels e.d.). TECHNISCHE STAAT Ǯ:RUGWRSHHQQLYHDXJHEUDFKWGDWHHQOHYHQVGXXUYHUOHQJLQJYDQMDDU mogelijk is. GEZONDHEID Ǯ7RHSDVVHQYDQHHQJHEDODQFHHUGHHQYUDDJJHVWXXUGHPHFKDQLVFKHYHQWLODWLH zorgt voor een verbetering van de binnenluchtkwaliteit. De ventilatie en binnenluchtkwaliteit is hiermee beter gegarandeerd t.o.v. het nu aanwezige natuurlijk ventilatiesysteem. Ǯ-XLVWHLVRODWLHYDQGHJHYHOYRRUNRPWKHWRQWVWDDQYDQNRXGHEUXJJHQHQ]RGH vorming van allergenen. Ǯ'RRUGHNUXLSUXLPWHYROGRHQGHOXFKWGLFKWWHPDNHQZRUGWWRHWUHGLQJYDQYRFKtige lucht uit de kruipruimte voorkomen. COMFORT Ǯ'HQLHXZHLQVWDOODWLHHQGHLVRODWLH]RUJHQYRRUHHQJHOïNPDWLJHUZDUPHZRQLQJ ǮDoor de lokale mechanische toevoervoorzieningen die de toevoerlucht voorverwarmen wordt tocht voorkomen. De geluidwering van buiten wordt verbeterd. Aandacht vraagt de geluidproductie van de unit. Ǯ'RRUQLHXZHWDSZDWHULQVWDOODWLHZRUGWHHQKRJHUZDUPZDWHUFRPIRUWQLYHDX gerealiseerd. ENERGETISCHE KWALITEIT ǮHet energieconcept haalt een energie-index van 0,88 en een energielabel A. Met dit concept wordt een CO2UHGXFWLHJHUHDOLVHHUGYDQ'HHQHUJLHODVWHQ YDQGHEHZRQHUVGDOHQPHW 'H]HVFRUHZRUGWPHWQDPHJHUHDOLVHHUGGRRU verhoging van de isolatie, een efficiëntere installatie en de vraaggestuurde ventilatie. Ǯ$OOHHQHUJLHZRUGWYLDIRVVLHOHEUDQGVWRIRSJHZHNW MILIEUKWALITEIT MATERIALEN Ǯ,QGLWW\SHZRQLQJNDQDVEHVW]ïQWRHJHSDVWWïGHQVHHUGHUHUHQRYDWLHV'LW wordt verwijderd. Ǯ%ïKHWYHUYDQJHQYDQNR]ïQHQDOOHHQFSC hout toepassen.
������
DE
O
MO
P R E S TAT I E S
��������� �� ������
13:29:00
DEMO_Toolkit_1115.indd 11 01_084660_d2_v1946_1115.indd 25
0 0
+
+
0
+ + + +
+
++
+ +
0 ++
+
+
0 0 +
25
21-01-2009 17-10-2008 15:32:18 13:29:01
���� 2
��������� ���� 1946
������� 1115
MO
������� ��������� ���� 2008
������ �� ����������� NRVWHQ DDQQHHPVRPH[FOXVLHI%7:
�€�
.RVWHQERXZNXQGLJHPDDWUHJHOHQ
-Isolatie beganegrondvloer tegen onderzijde vloer -Isolatie hellend dak aan binnenzijde tussen balken -Isolatie dichte gevels middels vervanging buitenblad -HR++ beglazing
Kosten opwekking warmte Kosten ventilatiesysteem Overige kosten Totaal (bij toepassing buitengevelisolatie) Totaal (bij toepassing spouwvulling + binnengevelisolatie)
1.473 5.085 10.997 2.924 2.833 6.107 2.750 32.169 23.975
ENERGIEPRESTATIE:
Energie index CO2-uitstootreductie Jaarlijkse verbruikskosten
0,88 (A) € 970
t.o.v. referentie (gas en electriciteit)
Kosten gebaseerd op basis van 40 woningen. Prijspeil januari 2009.
Warmteafgifte
Opwekking
LEGENDA Klep
CV ketel
DE
Pomp
radiatoren
koud tapwater
gas
Warm tapwater
26
DEMO_Toolkit_1115.indd 12 01_084660_d2_v1946_1115.indd 26
21-01-2009 13:29:02 15:32:20 17-10-2008
01_0846
������� ��������� ���� 2008
���� 2
��������� ���� 1946
������� 1115
O
MO
AANDACHTSPUNTEN
��������� �� ������
�����������
BENODIGDE KENNIS Ǯ(UYDULQJPHWKHWRQWZHUSHQPHWORNDDOJHEDODQFHHUGHYHQWLODWLHLVZHQVHOïN AANSLUITEN BEWONERSWENSEN EN �GEDRAG Ǯ1DJDDQRIKHWJHEUXLNVSURJUDPPDYDQGHEHZRQHUVDDQVOXLWRSGHORNDOHYUDDJJHVWXXUGHYHQWLODWLHLQGHKRRIGYHUtrekken? Slaap- of studievertrekken vallen meestal buiten deze lokale vraaggestuurde voorziening. CONSEQUENTIES BEHEER EN ONDERHOUD Ǯ2QGHUKRXGVNRVWHQ YRRUPHWQDPHYHQWLODWLH H[SOLFLHWPDNHQ
����������
BENODIGDE KENNIS Ǯ,QVWDOODWHXUPRHWRSGHKRRJWH]ïQYDQGHPRJHOïNKHGHQHQUDQGYRRUZDDUGHQ1LHWDOOHHQWHFKQLVFKPDDURRNEïvoorbeeld met betrekking tot het aanbrengen (en wegwerken) van leidingen in de woning en de gevel. AANSLUITEN BEWONERSWENSEN EN �GEDRAG Ǯ%HSHUNHQRYHUODVWEïOHLGLQJHQDDQEUHQJHQEïEHZRRQGUHQRYHUHQ CONSEQUENTIES BEHEER EN ONDERHOUD Ǯ2SOHYHULQJVSURWRFROPRHWYRRU]LHQLQNZDOLWHLWVERUJLQJYDQJHOHYHUGHLQVWDOODWLHV LQUHJHOHQ
������ �� �������
DE
BENODIGDE KENNIS Ǯ(UPRHWHHQRQGHUKRXGVSURWRFRONRPHQYRRUGHLQVWDOODWLH'HHLJHQDDUPRHWHHQKDQGOHLGLQJKHEEHQYDQGHLQVWDOODWLH AANSLUITEN BEWONERSWENSEN EN �GEDRAG Ǯ%HZRQHUVPRHWHQ]RZHOHHQJHEUXLNVKDQGOHLGLQJNUïJHQDOVXLWOHJRYHUGHJH±QVWDOOHHUGHLQVWDOODWLHV Dit geldt ook bij mutaties. CONSEQUENTIES BEHEER EN ONDERHOUD Ǯ,QVWDOODWHXU NODFKWHQRQGHUKRXG PRHWGHLQVWDOODWLHNHQQHQ
8 13:29:02
��������� �����������, �������������, �����������
Huidig
Concept
Energie index
2,13
0,88
Energie label
E
A
kg/jaar
4415
Elektriciteit
kWh/jaar
809
1087
Gas
m3/jaar
2223
717
CO2
Investeringskosten (bij toepassing buitengevelisolatie)
€
-
32.169
Investeringskosten (bij toepassing spouwvulling + binnengevelisolatie)
€
-
23.975
Energiekosten
€/jaar
1900
DEMO_Toolkit_1115.indd 13 01_084660_d2_v1946_1115.indd 27
27
21-01-2009 17-10-2008 15:32:22 13:29:03
