Emotionele Intelligentie (EQ) en Cognitieve Intelligentie (IQ) als Beschermende Factoren voor bij Depressie. Amber Reuling

“Emotionele Intelligentie (EQ) en Cognitieve Intelligentie (IQ) als Beschermende Factoren voor bij Depressie” Amber Reuling

Studentnummer: 10341609 Universiteit van Amsterdam Begeleid door: H.C.M. Vorst Aantal woorden: 10745 Datum: 06 - 2015

1

Abstract Inleiding (1) Cognitieve Intelligentie (2) Emotionele intelligentie (3) Alexithymie Operationalisaties van vier latente trekken door zes instrumenten Methode Proefpersonen Instrumenten (1) Beck Depression Inventory (testnummer 0870B) (2) Raven Progressive Matrices (RPM, Raven) (testnummer 0844B) (3a) ALEX-48/BVAQ (testnummer 0874) (3b) EMOV (testnummer 0874) (4) Schutte Self-Report Emotional Intelligence Test (SSEIS of SSEIT; testnummer 1512) (5) Emotional Intelligence Questionnaire (TEIQue versie 2.0, testnummer 1489) Procedure Analyses Resultaten Deelnemers Betrouwbaarheidsanalyse op de test en schalen BDI Raven ALEX-48 en EMOV-84 Schutte (SSEIS) TEIQue Factoranalyse op de potentiële predictoren en depressie Pearson correlaties met depressie Regressie-analyse op de mate van depressie Discriminantanalyse op wel of geen depressie Hypothesetoetsing: verschillen tussen depressieve en niet-depressieve deelnemers Linkshandigheid en depressie Discussie Literatuur Bijlage

2 3 5 7 8 9 10 10 10 10 11 11 12 13 13 14 14 15 15 20 20 20 21 22 23 24 29 29 32 33 35 38 39 41

Abstract Emotionele intelligentie is een te weinig besproken beschermde factor tegen depressie in de literatuur, dit omdat de literatuur doet suggereren dat bepaalde emotionele vaardigheden van belang zijn bij depressie. In dit onderzoek wordt er daarom onderzoek gedaan naar de emotionele intelligentie en cognitieve intelligentie als beschermende factor bij depressie. Psychologie studenten hebben verschillende testen afgelegd die de mate van depressie (BDI) en de mate van emotionele (BVAQ, EMOV, SSEIS en TEIQue) en cognitieve intelligentie (Raven). Uit de resultaten kwam naar voren dat Emotionele zelfcontrole en Emotionele zelfmotivatie van de SSEIS beschermende factoren vormen bij depressie. Dit onderzoek heeft bijgedragen aan het mogelijk ontwikkelen van behandelmethodes waarbij de vaardigheden Emotionele zelfcontrole en Emotionele zelfmotivatie kunnen worden getraind.

2

Inleiding Bijna twintig procent (18.7%) van de Nederlanders heeft ooit te maken gekregen met een depressieve stoornis. (http://www.trimbos.nl/onderwerpen/psychische-gezondheid/depressie/feiten-en-cijfers). 500.000 Nederlanders lijden op dit moment aan een ernstige vorm van depressie. De lichtere depressies en de depressies bij jongeren en ouderen zijn hierbij niet meegerekend (Gezondheidsplein, 2015). Deze cijfers geven aan dat depressie een groot maatschappelijk probleem is. Verschillende factoren kunnen een rol spelen bij het ontstaan van een depressie, erfelijkheid, verlies van een naaste, stressvolle levensgebeurtenissen, verwaarlozing in de jeugd, piekeren, negatief denken en persoonlijke eigenschappen zoals perfectionisme zijn daar voorbeelden van. Doordat depressie veroorzaakt kan worden door een combinatie van persoonlijke eigenschappen, erfelijkheid en omgevingsinvloeden spreken onderzoekers vaak van een bio-psyscho-sociaal model (http://www.psychischegezondheid.nl/page/176/ontstaan.html). Mensen met een depressieve stoornis hebben niet enkel te kampen met somberheid gedurende het grootste gedeelte van de dag, zij ervaren ook een vermindering aan plezier en interesse in hun activiteiten. Andere symptomen bij een depressieve stoornis zijn gewichtsverlies of gewichtstoename, verstoorde slaap, ofwel overmatig slapen, of slapeloosheid, psychomotorische agitatie of remming, moeheid, verlies van energie, gevoelens van schuld en waardeloosheid, concentratieproblemen, besluiteloosheid en suïcidale gedachten. (Diagnostic and Statistical Maual of Mental Disorders-5). Het verloop van een depressie verschilt per individu. Men kan een eenmalige depressieve episode ervaren, een periode waarin depressieve symptomen zich voordoen, of een terugkerende depressie. Uit onderzoek blijkt dat wanneer men meerdere ernstige depressieve episodes in het verleden heeft ervaren, er minder omgevingsstress nodig is om een terugval of het terugkeren van een ernstige depressie uit te lokken. Wanneer iemand eenmaal een depressieve episode heeft gehad bestaat er een kans op terugval van 50% (Post, 1992, aangehaald in Teasdale, Segal, Williams, Ridgeway, Soulsby & Lau, 2000). Bij zo’n 15% van de mensen krijgt de depressie een chronisch verloop. Wanneer een depressie zich niet goed herstelt, ervaren mensen vaak ernstige beperkingen in hun sociaal en maatschappelijk functioneren (https://www.hersenstichting.nl/allesover-hersenen/hersenaandoeningen/depressie?gclid=CLHKpv_tjMQCFWjlwgodTjYA5A). Onderzoek wijst uit dat het stijgen van depressies niet enkel een sociaal probleem is, het zorgt ook voor economische problemen. Dit komt door de grote omvang van de kosten die gemaakt worden door mensen met een depressieve stoornis,

3

niet alleen medicatie en therapie spelen hierbij een rol, ook het ziek thuis blijven telt daarbij op. (Hu et al., 2007; Lavretsky, 2008; Luppa et al., 2008 en Welch et al., 2009, aangehaald in Lloyd, Malek-Ahmadi, Barclay, Fernandez & Chartrand, 2012.) Kortom depressie heeft niet alleen cognitieve en emotionele consequenties voor de persoon zelf, ook de sociale omgeving en de maatschappij lijden onder de gevolgen van depressie. Het is dan ook van maatschappelijk, sociaal en economisch belang dat er onderzoek is naar depressie. Depressie kan op verschillende manieren gemeten worden, de meest gebruikte methode om depressie te meten is met behulp van de Beck Depression Inventory (BDI) ontwikkeld door Aaron T. Beck. Een groot aantal studies heeft aangetoond dat deze test een hoge validiteit en betrouwbaarheid heeft. Om die reden is de BDI in veel verschillende talen vertaald, hierdoor is het een instrument dat wereldwijd wordt gebruikt (Beck et al., 1988; Richter et al., 2000, aangehaald in Sauer, Ziegler en Schmitt, 2013). Een dikwijls onderzocht vraagstuk is wat de beste behandeling voor depressie is. Met behulp van deze onderzoeken is men achter verschillende effectieve behandelingen gekomen voor depressie, Cognitieve Gedragstherapie (CGT), Interpersoonlike Therapie (ITP) en Farmacotherapie zijn daar voorbeelden van. (http://www.trimbos.nl/onderwerpen/psychische-gezondheid/depressie/behandeling). De laatste jaren is er niet alleen aandacht voor beste behandelmethode van depressie, maar ook of, en hoe een depressie te voorkomen is. In de literatuur is veel aandacht besteed aan de risicofactoren voor het ontwikkelen van een depressie (Hölzel, Härter, Reese en Kriston, 2011; Koppers, Peen, Niekerken & Dekker, 2011). Het onderzoek naar de beschermende factoren voor het ontwikkelen van een depressie is beperkt. Bij het ontstaan van een depressie spelen niet alleen risicofactoren een rol, ook diverse beschermende factoren zijn van belang. Een bekende risicofactor is een hoge mate van het persoonlijkheidskenmerk neuroticisme (Ormel, Jeronimus, Kotov, Riese, Bos, Hankin, Rosmalen & Oldehinkel, 2013). Andere risicofactoren zijn een chronische ziekte of een andere psychische aandoening, een internaliserende copingstechniek en homoseksualiteit. Ook laagopgeleiden, gedetineerden, mensen met weinig sociale steun, werklozen en vluchtelingen lijden vaker aan een depressieve stoornis (http://www.trimbos.nl/onderwerpen/psychischegezondheid/depressie/oorzaken-en-risicofactoren). Omdat risicofactoren van een depressie in veel literatuur wordt besproken, worden in dit onderzoek verschillende beschermende factoren onder de loep genomen. Beschermende factoren die in de literatuur al naar voren gekomen zijn bijvoorbeeld kennis van depressie, zelfinzicht en zelfvertrouwen, een flexibele persoonlijkheid en het meedoen aan plezierige of fysieke activiteiten

4

(http://www.trimbos.nl/webwinkel/~/media/files/gratis%20downloads/af1115%20factsheet%20preventie%20 van%20depressie_lr.ashx). In dit onderzoek zal de nadruk gelegd worden op verscheidene componenten van intelligentie, namelijk cognitieve intelligentie (CI) en emotionele intelligentie (EI). In de literatuur is depressie in verband gebracht met de verschillende onderzoeken van intelligentie. Onderzoek wijst uit dat wanneer iemand een lagere intelligentie heeft tijdens de kindertijd, dit de kans op het ontwikkelen van een psychotische depressie vergroot (Zammit et al., 2004, aangehaald in Gale,Hatch, Batty & Deary, 2009). In de literatuur worden verschillende vormen van intelligentie aangehaald. Volgens Daniel Goleman bestaat intelligentie niet enkel uit de cognitieve intelligentie maar ook uit de emotionele intelligentie. Hierin zijn volgens hem de volgende aspecten van belang, het verplaatsen in de gedachten en gevoelens van anderen, zelfkennis, en het vermogen tot samenwerken met en het aansturen van anderen (Daniel Goleman, aangehaald in Gibbs en Epperson, 1995). Ook emotionele intelligentie is in de literatuur in verband gebracht met depressie. Eerder onderzoek heeft bijvoorbeeld aangetoond dat wanneer men een lagere emotionele intelligentie heeft, dit de kans op het ontwikkelen van een depressie vergroot (Lloyd, Malek-Ahmadi, Barclay, Fernandez en Chartrand, 2012). In dit onderzoek zal daarom gekeken worden of intelligentie bestaande uit de Cognitieve Intelligentie (CI) en de Emotionele Intelligentie (EI) als een beschermende factor voor het ontwikkelen van een depressie kan dienen. (1) Cognitieve Intelligentie Intelligentie lijkt van belang bij het ontwikkelen van een depressieve stoornis. Intelligentie is op te delen in verschillende soorten, dit wordt meervoudige intelligentie genoemd. Volgens de theorie van Gardner bestaan er 8 soorten intelligentie, een aantal voorbeelden hiervan zijn, interpersoonlijke intelligentie, verbaallinguïstieke intelligentie en naturalistische intelligentie(Gardner, 1983). Cognitieve Intelligentie (CI) is een begrip wat lijkt op wat men in het dagelijks leven intelligentie noemt. Door middel van een IQ-test kan het intelligentiequotiënt (IQ) gemeten worden. Het IQ kan bepaald worden door het functioneren van de cognitieve functies te meten. Cognitieve functies zijn de vermogens die informatie en kennis op nemen en verwerken. In hoeverre men hiertoe in staat is, vertelt iets over het IQ. Des

5

te beter de cognitieve functies, des te hoger het IQ en daarmee de cognitieve intelligentie. De cognitieve vermogens komen op de volgende manieren tot uiting, namelijk het geheugen, het maken van plannen, het verdelen van aandacht, taalverwerking en het oplossen van problemen (Niemandsverdriet, 2014). Het IQ kan worden gemeten met verschillende testen. Zo is de Raven’s Progressive Matrices (RPM) een voorbeeld van een vrij simpel opgezette test die enkel een construct meet, ook zijn er uitgebreide testen die verschillende constructen meten, de Structurele Intelligentie Test 2000R (IST) is daar een voorbeeld van. Het is interessant te onderzoeken of cognitieve intelligentie gerelateerd is aan het ontwikkelen of de instant houding van een depressie. Depressie lijkt samen te hangen met een verminderd interpersoonlijk functioneren en dus de emotionele intelligentie. Er is weinig literatuur over in hoeverre een lage intelligentie hieraan bijdraagt. In de beperkte beschikbare literatuur is bijvoorbeeld onderzoek gedaan naar het mentaliserend vermogen. “Mentaliseren is het omgaan met zichzelf en de ander op een reflectieve wijze. Het is het zelf en de ander leren zien als wezens met een binnenwereld gevuld met gedachten, gevoelens, behoeften, wensen, fantasieën en intenties”, schrijft de VCGP (2014). Uit het onderzoek van Fischer-Kern et al. (2013) blijkt dat mensen met een depressie minder in staat waren om te mentaliseren dan mensen zonder een depressie. Dit suggereert dat de cognitieve intelligentie negatief samenhangt met een depressieve stoornis, hoe hoger de cognitieve intelligentie, des te minder kans er is op een depressieve stoornis. Hieruit kan men concluderen dat een hogere cognitieve intelligentie een beschermende factor vormt tegen een depressieve stoornis. Uit onderzoek van Mandelli et al. (2006) blijkt dat cognitieve intelligentie gerelateerd is aan de symptomen van depressie. De patiënten bij wie als gevolg van behandeling remissie in hun symptomen ervoeren, scoorden hoger op een intelligentietest dan de patiënten bij wie de behandeling niet werkten. De groep met een lagere score op de intelligentietest bleek ook vaker last te hebben van cognitieve stoornissen. Kortom, de symptomen van een depressie lijken samen te hangen met de cognitieve intelligentie. Hoe erger de symptomen zich bij iemand voordoen, des te lager de score op een IQ-test. Dit impliceert dat een depressie zorgt voor cognitieve achteruitgang of dat cognitieve achteruitgang de kans op het ontwikkelen van een depressie vergroot. Het is aannemelijk dat cognitieve intelligentie samenhangt met depressie, de vraag hierbij is hoe dit verband precies in elkaar steekt. Hetgeen wat regelmatig uit onderzoek naar voren komt is dat wanneer er sprake is van een zware depressie, men vaak geen hoge IQ score heeft. Daarentegen blijkt ook dat wanneer

6

men een hoge intelligentiequotiënt heeft, denk aan biografieën van intellectuelen en kunstenaars, men ook vaak een depressieve stoornis heeft. Dit is echter tot nog toe nog niet uit onderzoek gebleken, vandaar dat de hypothese in dit onderzoek is dat een hoge cognitieve intelligentie een beschermende factor voor depressie is. (2) Emotionele intelligentie Emotionele intelligentie (EI) is een begrip waar de laatste jaren steeds meer aandacht aan wordt besteed. Aandacht die op zijn plek is wanneer men het heeft over de voorspellende waarde van dit begrip. Zo zou EI een belangrijke rol spelen in het voorspellen van eenzaamheid, middelenmisbruik, voldoening in het leven en depressie. EI kan omschreven worden als bekwaamheid in het gebruiken van emoties om te redeneren, relaties te hanteren, problemen op te lossen, gedachten te verbeteren en om te slagen in het leven (Rossen, 2007). Sinds de toename in populariteit van EI zijn er verschillende onderzoekers geweest die gepoogd hebben om EI zo volledig mogelijk te conceptualiseren. Op dit moment vindt de theorie van Mayer en Salovey (1997) de meeste empirische ondersteuning. Volgens Mayer en Salovey vormen vier factoren samen de EI. De EI bestaat volgens deze theorie namelijk uit (1) accurate waarneming van emoties, (2) het gebruik van emoties om gedachten te faciliteren, (3) emotiebegrip en (4) het hanteren van emoties. EI kan op verschillende manieren geoperationaliseerd worden. Bij EI kunnen er twee hoofdstromingen onderscheiden worden, namelijk: maximale prestatie tests die het feitelijke niveau van de EI prestatie beoordelen en zelfrapportagevragenlijsten die het EI functioneren weerspiegelen, laatstgenoemde staat ook wel bekend als trait EI of emotionele self-efficacy (Pérez, Petrides, & Furnham, 2005, aangehaald in Lloyd, Malek-Ahmadi, Barclay, Fernandez & Chartrand, 2012). Op basis van Mayer en Salovey’s theorie is er een maximale prestatietest ontwikkeld om de vier constructen van EI te onderzoeken. EI kan ook gemeten worden met de TEIQUE_V2.0 (Mayer, Salovey, Caruso & Sitarenios, 2003). Deze test meet de Emotionele Intelligentie aan de hand van 141 items die de volgende twee hoofdschalen, vier schalen en acht subschalen vormen: −

Hoofdschalen: Ervaring en Strategie

−

Schalen: Waarnemen, Faciliteren, Begrijpen en Regelen (managing)

−

Subschalen: Gezichten, Plaatjes, Facilitatie algemeen, Sensaties, Veranderingen, Soorten, Emotioneel regelen en Emotionele relaties. De vragenlijsttechniek lijkt geschikter voor het meten van EI. Deelnemers worden bij een cognitieve

test aangezet de sociale en emotionele problemen cognitief op te lossen. In de werkelijkheid moet de EI-reactie

7

razend snel gegeven worden. Iemand die groet verwacht direct een reactie. Als die reactie te lang uitblijft dan is dat verontrustend. Bovendien correleert de mate van EI vastgesteld met een cognitieve methode van onderzoek hoger met CI dan wanneer de emotionele reacties worden onderzocht met een vragenlijst. De deelnemers aan het onderzoek worden gestimuleerd bij stellingen of zinnen tot snelle oordelen te komen op emotionele en sociale kwesties. De TEIQue van Petrides (2001) bestaat uit 153 uitspraken over emotionele en sociale situaties of handelingen. De items vormen 15 schalen van EI. In sectie 2 zijn diverse biografische gegevens opgenomen die mogelijk te maken hebben met sociaal en emotioneel gedrag. De aspecten betreffend biografische gegevens als: sekse, leeftijd, opvoeding in stad versus platteland, huwelijkse staat, huidige beroep, hoogst behaalde opleiding, e.d. (Petrides, 2009 en Petrides, Pita & Kokkinaki, 2007). Terug komend op Mayer en Salovey hebben niet alleen zij getracht om EI te conceptualiseren, ook Bermond (1995) heeft het concept van een volledige emotionele ervaring omschreven. Volgens Bermond spreekt men van een volledige emotionele ervaring wanneer een persoon (1) in staat is om een emotioneel gevoel te ervaren, (2) weet van welke emotie er op dat moment sprake is, (3) in staat is om de emotionele ervaring te omschrijven, (4) zijn of haar emoties kan analyseren of (5) de emotie door middel van fantasie enigermate weet te verwerken. (3) Alexithymie De laatste jaren is er ook meer onderzoek gedaan naar Alexithymie, een begrip dat het best omschreven kan worden als een persoonlijkheidstrek die er voor zorgt dat men nauwelijks of niet emoties ervaart en deze ook niet bij anderen herkent (Straatman, 2014). Dit betreft een concept dat nauw samenhangt met een gebrek aan EI. Alexithymie uit zich namelijk in vijf kenmerken: fantaseren, emotionaliseren, identificeren van-, of inzicht hebben in emoties, verbaliseren van de emoties en analyseren van emoties (Bermond & Vorst, 2001, aangehaald in Straatman, 2014). Alexithymie kan op twee verschillende manieren tot uiting komen, namelijk in cognitieve alexithymie en in affectieve alexithymie. Bij cognitieve alexithymie is er sprake van het in staat zijn om emoties te voelen maar daarbij moeilijkheden hebben om deze gevoelens te verwoorden. Men vermoedt hierbij een verstoorde verwerking van de emotionele informatie door de cognitieve hersengebieden. Bij affectieve alexithymie spreekt men van een verminderd gevoelsleven, hierbij wordt gedacht aan een verstoring in het vermogen tot het herkennen van emoties bij anderen (Pollatos &

8

Gramann, 2012, aangehaald in Straatman, 2014). Alexithymie lijkt ook een belangrijke rol te spelen in depressie. Wanneer men aan alexithymie lijdt en dus moeite heeft met het voelen en beschrijven van emoties, lijkt men kwetsbaarder te zijn voor een depressie. Aangezien alexithymie nauw samenhangt met het begrip emotionele intelligentie, zal deze factor dan ook worden behandeld in dit onderzoek. Operationalisaties van vier latente trekken door zes instrumenten (1) Depressie De mate van een depressie zal gemeten worden aan de hand van de Beck Depression Inventory (BDI). (2) Cognitieve Intelligentie Cognitieve Intelligentie zal gemeten worden met behulp van de test die een schatting geeft van het Intelligentiequotiënt (IQ), namelijk de figurale test Raven's Progressive Matrices (RPM). (3) Emotionele Intelligentie De Trait Emotional Intelligence Questionnaire (TEIQue) van Petrides meet door middel van 151 items 15 subschalen van EI. Met behulp van factoranalyse zullen principale componenten worden geëxtraheerd teneinde subschalen te kunnen samenstellen uit de items die passen bij Psychologiestudenten van Nederland. De Schutte Self-Report Emotional Intelligence Test (SSEIT) onderzoekt EI met 33 items. Met behulp van factoranalyse zullen principale componenten worden geëxtraheerd om teneinde subschalen te kunnen samenstellen uit de items die passen bij psychologiestudenten van Nederland. De EMOV-84 (door Bermond en Vorst ontwikkeld) meet vijf dimensies en elf bijzondere aspecten van de emotionele huishouding met behulp van 84 items. (4) Alexithymie De ALEX-48 is een uitgebreide versie van de BVAQ. De BVAQ (Vorst en Bermond, 2002) is internationaal bekend en bestaat uit 40 items die vijf subschalen vormen. De ALEX-48 bevat 48 items waaruit zes subschalen zijn samengesteld (een extra schaal analyseren). De Alex-48 wordt gespiegeld verwerkt als indicatie voor EI.

9

Methode Proefpersonen Aan dit onderzoek hebben ongeveer 450 eerstejaars Psychologie studenten van de Universiteit van Amsterdam (UvA) mee gedaan. Voor de beoogde analyses in dit onderzoek, is het niet nodig de anonimiteit van de gegevens van de proefpersonen op te heffen. Instrumenten De volgende instrumenten werden gebruikt voor dit onderzoek: Beck Depression Inventory (testnummer 0870B), de Raven (testnummer 0844B), de ALEX-EMOV (testnummer 0874), de Lijst van Schutte (SEIS) en de TEIQUE versie 2.0 (testnummer 1489). Door het afnemen van verschillende testen van EI zullen de resultaten van dit onderzoek beter te generaliseren zijn over instrumenten. Hier volgt een korte toelichting op de gebruikte instrumenten, die ook in het Testzittingenblad 47 worden genoemd. (1) Beck Depression Inventory (testnummer 0870B) De Beck Depression Inventory is een zelfrapportage-instrument ontworpen door Aaron T. Beck om de ernst van een depressie te meten aan de hand van depressieve klachten (Beck et al., 1988; Richter et al., 2000, aangehaald in Sauer, Ziegler en Schmitt, 2013). Aan de hand van 21 items werd de proefpersoon gevraagd op een 4-punts schaal de stelling te kiezen die het beste op hem/haar van toepassing is, dit resulteerde in een score van 0-3 per item. De ernst van de depressie werd gemeten aan de hand van 3 dimensies, namelijk de lichamelijke, cognitieve, en affectieve symptomen van depressie. Een voorbeelditem van de affectieve symptomen van een depressie is: ‘0. Ik voel me geen mislukkeling, 1. Ik heb het gevoel dat ik vaker iets verkeerd heb gedaan dan een gemiddeld iemand 2. Als ik op mijn leven terugkijk zie ik alleen maar een hoop mislukkelingen en 3. Ik heb het gevoel dat ik als mens een volledige mislukkeling ben’. Uiteindelijk resulteert dit in een totaalscore tussen 0 en 63. (Testzittingenblad 47, 2014).

10

Een voorbeeld van een item van de internationale BDI is hieronder weergegeven .

Figuur 1. Beck Depression Inventory (Beck et al., 1988) (2) Raven Progressive Matrices (RPM, Raven) (testnummer 0844B) De Raven Progressive Matrices (Raven) ontwikkeld door John Raven is een test die de cognitieve intelligentie tracht te meten aan de hand van 36 vergelijkbare items van die oplopen in moeilijkheidsgraad. Het is een figurale test met zes antwoordmogelijkheden, waarvan één het juiste antwoord weergeeft. Wanneer de deelnemer deze juiste antwoordmogelijkheid aanklikte werd dit gescoord met één punt, een foutief antwoord werd gescoord met 0 punten. De totaalscore kan daarmee variëren tussen de 0 en de 36 Een voorbeelditem is hieronder weergegeven.

Figuur 2. Voorbeeld van een opgave van de RPM, Raven, (Bron: Raventest.net) Raven is een non-verbale, figurale test die Algemene intelligentie (g) meet. Bij elk item moest worden aangegeven welk deeltje van de zes deeltjes het missende element is in een patroon. De test duurde ongeveer 20 minuten (Testweekblad 47).

(3a) ALEX-48/BVAQ (testnummer 0874) De Bermond-Vorst Alexithymia Questionnaire (BVAQ) ontwikkeld door Bermond en Vorst is een test die Alexithymia beoogt te meten aan de hand van 40 items (Vorst en Bermond, 2001). In dit onderzoek is een

11

uitgebreidere variant gebruikt, namelijk de ALEX-48. Deze test bestaat uit 48 items die zes subschalen meten, namelijk Emotioneerbaar zijn en Fantaseren (samen de Affectieve dimensie), Analyseren feitelijk, Identificeren en Verbaliseren van eigen emoties (Cognitieve dimensie) en de zesde subschaal analyseren normatief. Elke subschaal werd gemeten aan de hand van 8 items, waarvan vier indicatieve en vier contra-indicatieve items. De eigenschap ‘Analyseren van emoties’ is vervangen door twee eigenschappen, namelijk ‘Analyseren van emoties Feitelijk’ en ‘Analyseren van emoties Normatief’. De respondenten werd gevraagd op een vijfpuntschaal van ‘helemaal niet van toepassing’ tot ‘helemaal van toepassing’ aan te geven in welke mate een item op hem/haar van toepassing is. De Affectieve dimensie bestaat uit 16 items, hierdoor ligt de te behalen score tussen 16-80. De cognitieve dimensie bestaat uit 24 items, hierdoor ligt de te behalen score tussen 24-120. Een totaalscore wordt niet berekend omdat de beide dimensies laag correleren en dus geen schaal vormen. Hoe lager de score is op beide dimensies, des te meer alexithyme een persoon is. Een voorbeelditem van deze vragenlijst betreft: ‘Zelfs met een vriend of vriendin vind ik het moeilijk om over m’n gevoelens te praten’ (Vorst en Bermond, 2001). (3b) EMOV (testnummer 0874) De Emotie Vragenlijst (EMOV-84) is een vragenlijst ontworpen door Bermond en Vorst. De EMOV beoogt emotionele intelligentie te meten aan de hand van 84 items bestaande uit elf subschalen die verdeeld zijn in vijf hogere dimensies. De elf subschalen en vijf dimensies zijn respectievelijk: Analyseren van emoties van anderen en Inzicht hebben in de emoties van anderen (samen de Sociale dimensie), Plannen voor emotionele gebeurtenissen en Evalueren van emotionele gebeurtenissen (Analytisch functionele dimensie), Anticiperen op emotionele gebeurtenissen, Reflecteren op emotionele gebeurtenissen en Valideren van cognities door emoties (Intuïtief functionele dimensie), Sociaal-Wenselijke reacties om Indruk te maken en Sociaal-Wenselijke reacties om zichzelf te bedriegen (Controlerende Dimensie) en Psychische en Fysieke stress (Verstorende dimensies van de emotionele huishouding). Een totaalscore wordt niet berekend omdat de elementen geen schaal vormen. De 84 items worden beantwoord op een vijfpuntschaal. De respondent kiest het antwoord dat het beste beschrijft in welke mate een uitspraak op hem/haar van toepassing is. Dit resulteerde in een score van 1. ‘helemaal niet van toepassing’ tot 5 ‘helemaal van toepassing’ per item. Een schaal van acht items heeft een

12

bereik van 8-40. Per dimensie is het bereik meestal 16-80 of 24-120. De totaalscore wordt niet berekend omdat de vijf dimensies geen eenduidige schaal vormen. De combinatie van ALEX-48 en EMOV-84 omvat zeven dimensies bestaande uit 17 subschalen. Daarmee geven beide instrumenten een vrij compleet beeld van de emotionele huishouding van mensen. Het lijkt interessant deze aspecten van de emotionele huishouding te onderzoeken op de samenhang met depressie. Zo blijkt bijvoorbeeld uit een meta-analyse (Li, et al., 2015) dat Alexithymie, gemeten door de TAS-20, positief samenhangt met depressie. EI, de tegenhanger van Alexithymia, zal een negatieve correlatie laten zien met de mate van depressie. Beide instrumenten worden in dit onderzoek gecodeerd als EI. (4) Schutte Self-Report Emotional Intelligence Test (SSEIS of SSEIT; testnummer 1512) Een andere manier om EI te meten is met behulp van de lijst van Schutte (SSEIS) ontworpen door Schutte et al. (1998) bestaande uit 33 items. Dit betreft een zelfrapportagevragenlijst. De respondenten werd gevraagd op een vijfpuntschaal aan te geven in welke mate een item op hem/haar van toepassing is, resulterend in een score 1. ‘helemaal niet van toepassing’ tot 5. ‘helemaal van toepassing’ per item. Het bereik is 33-165 voor de totaalscore. Een voorbeeld van een item is de volgende: “Ik weet wanneer ik met anderen over mijn persoonlijke problemen moet praten” (Schutte et al. 1998). De 33 items zijn op de studentengroep gefactor-analyseerd. Zeven principale componenten zijn geëxtraheerd. Deze zeven vormden een oplossing met 60% gemeenschappelijke variantie. Alle zeven waren goed interpreteerbaar en worden voor zover nodig besproken in de resultatensectie. (5) Trait Emotional Intelligence Questionnaire (TEIQue versie 2.0, testnummer 1489) Een laatste manier om EI in dit onderzoek te meten is met behulp van de TEIQue. De respondenten werd gevraagd op een vijfpuntschaal aan te geven in welke mate een item op hem/haar van toepassing is. Dit resulteerde in een score van 1-5 per item. Het bereik per schaal is afhankelijk van het aantal items in de schaal. Een totaalscore wordt niet berekend. Een voorbeelditem betreft ‘Wat zou een persoon kunnen doen om zijn/haar boosheid te verminderen?’. Deze test is een van de meest steekhoudende methoden van het meten van emotionele intelligentie (Testzittingenblad 47, 2014). Op de 141 items is een factoranalyse uitgevoerd voor de studentengroep. Negentien principale componenten zijn geëxtraheerd. Deze 19 vormden 60% van de

13

gemeenschappelijke variantie. Alle 19 principale componenten waren goed interpreteerbaar op de laatste na (onbekend). De factoren worden voor zover nodig besproken in de resultatensectie.

Procedure Bij dit onderzoek is er gebruik gemaakt van de testweekgegevens van het Testzittingenblad 47 uit oktober en november 2014. De werving van de gegevens is gedaan door middel van de testzittingen. De testzittingen waren een verplicht onderdeel van de Propedeuse Psychologie aan de UvA. Wanneer de studenten afzagen van deelname aan het onderzoek, moesten zij een vervangende opdracht maken (tentamen testleer). De deelnemers aan het onderzoek kregen van te voren een korte inleidende tekst te lezen met informatie over de gang van zaken tijdens het onderzoek. Het onderzoek werd digitaal afgenomen met behulp van vragenlijsten in de computerzalen van de UvA. Elke sessie duurde ongeveer twee uur en een kwartier, afhankelijk van de individuele snelheid van de deelnemer. De deelnemers moesten in totaal aan vijf zittingen deelnemen. De deelnemers werd anonimiteit gegarandeerd door hun gegevens te koppelen aan een nummer in plaats van aan hun naam. Na afloop van elke zitting kregen zij informatie over het onderzoek in de vorm van een Debriefing (Testzittingenblad). Aan het eind van de vijfde zitting daarnaast het verzoek of hun testgegevens aan elkaar gekoppeld mochten worden. Alle deelnemers gaven hiervoor toestemming met uitzondering van één student. De gegevens van deze student zullen dan ook niet worden meegenomen in dit onderzoek. Analyses De volgende analyses worden uitgevoerd over 43 schalen en vijf dimensies. 1. Betrouwbaarheid van de schalen en dimensies met gemiddelden en spreidingsmaten. Van de 43 schalen worden gemiddelde scores, standaarddeviaties en betrouwbaarheidsschattingen volgens Cronbach’s alpha berekend en weergegeven. 2. Van de 43 schalen en vijf dimensies worden de correlaties berekend met behulp van Pearson Product Moment Correlatie Coëfficiënten. Met name over de correlaties tussen Depressie en de overige variabelen zijn hypotheses gesteld. 3. Factoranalyses zijn gedaan over de schalen en dimensies, deze geven een indruk van de interne samenhang van de metingen.

14

4. Regressie-analyse van de beschermende factoren op depressie. Met deze analyse zullen de hypothesen scherper getoetst kunnen worden. Ook kan met behulp van de regressie-analyse een formule worden opgesteld die de mate van depressie voorspelt aan de hand van verschillende voorspellende variabelen. 5. De discriminant analyse wordt gebruikt om de deelnemers onder te verdelen in de deelnemers met een depressieve stoornis en de deelnemers zonder een depressieve stoornis. Met behulp van deze analyse kun je toetsen welke onafhankelijke variabelen het beste het toewijzen tot de groepen prediceren. 6. Hypothesetoetsing. Deze eerder genoemde analyses geven de mogelijkheid de hypothesen te toetsen over of de emotionele en cognitieve intelligentie beschermende factoren vormen bij depressie.

Resultaten Deelnemers Met zorg zijn er een aantal deelnemers verwijderd, omdat zij bijdroegen aan vertekening van de gegevens. Zo zijn twee deelnemers met testweeknummer 47417 en 47433 uit de dataset gehaald, omdat zij alle antwoorden op de BDI misten. In de Raven dataset zijn er ook een aantal deelnemers verwijderd. De deelnemer met testweeknummer 47417 is verwijderd vanwege missende gegevens. De deelnemers met de volgende testweeknummers 47115, 47421, 47485, 47553, 47563, 47060, 47234, 47406, 47505 en 47582 zijn ook uit de dataset gehaald, omdat zij meer dan 28 items fout hadden. In de oorspronkelijke frequentieverdeling in figuur 3 is namelijk te zien dat de waarde 28 een duidelijke grens vormt, deelnemers met een waarde van 28 of meer zijn dan ook verwijderd omdat zij buiten de frequentieverdeling vielen. In dezelfde dataset waren ook drie deelnemers, namelijk 47512, 47302 en 47432 met 20 of meer missende antwoorden, deze zijn ook verwijderd. In de oorspronkelijke frequentieverdeling in figuur 4 is te zien dat de vastgestelde grens inderdaad 20 of meer missende responsen betreft. Met andere woorden vallen de deelnemers met de twee bovenstaande testweeknummers buiten de verdeling, waardoor zij verwijderd mogen worden. Na verwijdering van in totaal vijftien proefpersonen, zijn er nog 408 proefpersonen over die meegenomen worden in de analyses van de Raven.

15

Figuur 3: Aantal fout ingevulde antwoorden

Figuur 4: Aantal ontbrekende responsen

In de ALEX-EMOV waren er vier deelnemers die vertekening in de gegevens veroorzaakten. Twee deelnemers met testweeknummer 47219 en 47481 hadden op meer dan 100 van de 112 items dezelfde antwoordmogelijkheid gekozen, bovendien hadden zij in zeer korte tijd (100 seconden) de test gemaakt. Deze deelnemers zijn dan ook verwijderd. Twee andere deelnemers met testweeknummer 47581 en 47399 hadden niet alleen deze test, maar ook andere testen in een extreem snelle tijd gemaakt. Dit geeft de suggestie dat deze deelnemers de testen niet serieus hebben gemaakt, deze zijn dan ook verwijderd uit de dataset. In het databestand van de TEIQue was er een deelnemer met testnummer 47406 die de test in 40 seconden had gemaakt, bovendien had hij/zij niets ingevuld. Een andere deelnemer met testnummer 47276 had de test ook in een zeer korte tijd gemaakt en ongeveer twee derde van de vragen niet beantwoord. Deze twee deelnemers zijn dan ook verwijderd. De deelnemer met testnummer 47548 koos bij 157 van de 172 items antwoordmogelijkheid 1. In verband met vertekening van de gegevens is deze deelnemer niet meegenomen in de analyses. In Figuur 5 is te zien dat deze deelnemer buiten de normaalverdeling valt. Ook zijn er een aantal proefpersonen die vaak antwoord 4 als antwoordoptie kozen, deze zijn te zien in Figuur 6. Na het bestuderen van de data is besloten de

16

grens te trekken bij 130, waardoor vier deelnemers met testweeknummer 47232, 47028, 47075 en 47055 zijn verwijderd.

Figuur 5: Aantal keer antwoord 1 ingevuld

Figuur 6: Aantal keer antwoord 4 ingevuld

In het databestand van de Schutte waren drie deelnemers zonder testweeknummer. Waarschijnlijk zijn dit personen geweest die de test hebben uitgevoerd om te kijken of de test goed werkte. Zij hadden niet alleen een proefpersoon-identiteit genaamd ‘test’, maar ook een ander projectnummer (4484) ten opzichte van de andere deelnemers. Deze drie deelnemers zijn dan ook verwijderd. Zij hebben geen testweeknummers, maar om ze te kunnen benoemen, worden hierbij de testnummers gegeven: 62419, 62420 en 62413. Daarnaast waren er nog drie deelnemers zonder testweeknummer die deze test hebben gemaakt, deze kunnen niet gekoppeld worden aan de andere gegevens en zijn daarom ook verwijderd. Vanwege het missen van alle gegevens, kunnen deze niet benoemd worden. Verder waren er nog twee proefpersonen met een raar invulpatroon. De deelnemer met testweeknummer 47339 koos alsmaar hetzelfde antwoord en de deelnemer met testweeknummer 47019 koos op drie keer na, waar hij een ander maar eenzelfde antwoord koos, hetzelfde antwoord. Ook deze twee deelnemers zijn uit de dataset gehaald. In Tabel 1 is te zien hoeveel deelnemers er voorafgaande aan de verwijdering aan elke test hebben

17

meegedaan, hoeveel deelnemers er zijn verwijderd per test en hoeveel deelnemers er overgebleven zijn per test voor de analyse. Test-naam

BDI Raven ALEX-EMOV TEIQUE Schutte

Aantal deelnemers voorafgaande aan verwijdering 423 423 411 414 422

Aantal verwijderde deelnemers per test 2 15 4 7 8

Totaal aantal overgebleven deelnemers per test 421 408 407 407 414

Tabel 1: Start- en eindsaldo deelnemers per test Het totaal aantal overgebleven deelnemers zijn N=402. Het aantal deelnemers waarvan alle gegevens beschikbaar zijn (volgens listwise deletion) is N=363. In Tabel 2 zijn de beschrijvende statistische gegevens gerapporteerd van de vijf instrumenten: de BDI (een maat voor depressie), de Raven (een figurale maat voor Cognitieve intelligentie), de ALEX (zes basisschalen voor Alexithymia gecodeerd naar Emotionele intelligentie), de EMOV (elf subschalen Emotionele Intelligentie), de ALEX&EMOV (vijf samengestelde schalen Emotionele Intelligentie), de TEIQue (19 factoren Emotionele Intelligentie) en de SSEIS (zeven factoren Emotionele Intelligentie). Weergegeven zijn respectievelijk: de namen van de variabelen, de aantallen observaties, de laagste (minimum) en hoogste (maximum) en de gemiddelde waarden (mean) en de standaarddeviatie.

18

Variabelen: tests en (sub)schalen

N Minimum Maximum Mean Std. Deviation 396 21 57 27,65 5,74 RAVEN Aantal goed totaal 396 4 33 20,62 4,26 emo ALEX emotioneerbaarheid 386 10 39 20,75 5,05 fan ALEX fantaseren emotioneel 386 8 40 19,54 6,84 anf ALEX analyseren feitelijk 386 8 40 19,13 5,56 ann ALEX analyseren normatief 386 8 40 16,52 6,40 ver ALEX verbaliseren van emoties 386 8 40 21,50 6,72 inz ALEX inzicht in emoties 386 8 38 20,15 5,57 ana EMOV analyseren emoties anderen 374 15 40 30,49 4,59 ina EMOV inzicht in emoties anderen 374 15 40 29,53 4,44 pla EMOV planning voor emo-gebeuren 374 16 40 28,69 4,88 eva EMOV evalueren van emo-gebeuren 374 15 40 30,79 3,80 ant EMOV anticiperen op emo-gebeuren 374 16 40 28,99 4,44 ref EMOV reflecteren op emo-gebeuren 374 15 40 29,31 4,41 val EMOV valideren emo*cog waarnemingen 374 10 42 23,19 6,10 ssd EMOV SW zelfbedrog 374 8 39 17,84 6,19 sim EMOV SW indruk maken 374 13 38 25,49 4,46 pystress EMOV psychische stress 374 4 18 7,69 3,08 fystress EMOV fysieke stress 374 4 20 5,06 2,69 emovaffe ALEX affectieve dimensie 386 21 74 40,29 9,55 emovcogn ALEX cognitieve dimensie 386 30 106 60,79 13,84 emovande EMOV sociale dimensie 374 30 80 60,02 8,38 emofunca EMOV analytisch functionele dimensie 374 34 79 59,47 7,41 emofunci EMOV intuitief functionele dimensie 374 63 106 81,49 7,53 TEIQue-Optimisme 390 82 145 113,77 8,46 TEIQue-Emotieuiting 390 45 114 69,89 9,54 TEIQue-Socialeintelligentie 390 37 99 71,03 8,85 TEIQue-Narcismeasociaal 390 32 103 61,20 12,41 TEIQue-Omgaanmetstress 390 14 43 30,93 4,93 TEIQue-Zelfmotivatie 390 17 53 35,66 6,31 TEIQue-Emotioneleflexibiliteit 390 8 55 38,08 6,24 TEIQue-Zelfregulatie 390 20 52 33,64 4,33 TEIQue-Gewoonte 390 3 19 11,33 2,78 TEIQue-Belangvaneerlijkheid 390 7 26 15,16 2,75 TEIQue-Beheersing 390 16 49 32,72 5,38 TEIQue-integriteitbescheidenheid 390 4 21 13,60 2,74 TEIQue-geenbehoefteaandiscussie 390 7 23 14,99 2,58 TEIQue-Bedachtzaamheid 390 3 21 13,32 3,05 TEIQue-Standvastigheid 390 4 19 10,59 2,15 TEIQue-Zelfverzekerdheid 390 5 24 15,76 2,66 TEIQue-Onverschilligheid 390 3 14 9,36 1,82 TEIQue-Productiviteitgeluk 390 2 14 7,68 1,71 TEIQue-Onbekend 390 2 13 8,76 2,25 SSEIN-Socialevaardigheid 391 16 47 36,29 4,97 Schutte-Emotionelezelfcontrole 391 10 35 24,24 4,17 Schutte-Inzichtemotiesanderen 391 20 49 34,90 5,46 Schutte-Emotieswaardevol 391 5 20 13,67 2,81 Emotionelemotivatie 391 7 28 20,45 3,34 Schutte-Belangemoties 391 7 21 15,75 2,53 Schutte-Inzichteigenemoties 391 7 21 15,66 2,45 Valid N (listwise) 363 depressi BDI depressie

Tabel 2. Beschrijvende statistieken van 50 variabelen van het onderzoek

19

Betrouwbaarheidsanalyse op de test en schalen Om de mate van betrouwbaarheid van de verschillende instrumenten te meten wordt er gebruik gemaakt van de Cronbach’s alpha van de betrouwbaarheidsanalyse. Deze meet de interne consistentie van de verschillende items van de vragenlijst. De volgende instrumenten zijn op hun betrouwbaarheid geanalyseerd: BDI, Raven, ALEX-48 en EMOV-84, Schutte (SSEIN) en de TEIQUE. De betrouwbaarheidsanalyse vond na de hercodering van de items plaats. De ALEX-48 en EMOV-84, Schutte en TEIQUE bestaan uit verschillende subschalen waarbij de Cronbach’s alpha wordt toegepast. BDI De BDI bestaat uit één schaal zonder subschalen, de schaal meet Depressie. De gegevens zijn opgenomen in Tabel 3. Weergegeven zijn de naam van de schaal, het aantal items van de schaal, de waarde van Cronbachs alfa (α), de gemiddelde totaalscore over alle items (M), de standaardafwijking (SD) en het aantal observaties (N). Depressie, bestaande uit 21 items, behaalde een Cronbach’s alpha van .833. De schaal had een gemiddelde van 27.65 met een standaardafwijking van 5.7.

Schaal

N Items

Depressie Raven (Figurale Cognitieve Intelligentie)

α

21 36

.833 .738

M 27.65 20.62

SD 5.7 4.3

N 396 396

Tabel 3. Betrouwbaarheid van de schaal van de BDI en de Raven

Raven De Raven bestaat uit één schaal, namelijk Ravegoed, het aantal goed beantwoorde opgaven. Er zijn geen sub-schalen. Ravegoed, bestaande uit het aantal goed beantwoorde opgaven van de 36, behaalde een Cronbach’s alpha van .738. De schaal had een gemiddelde van 20.62 met een standaardafwijking van 4.3 (zie Tabel 3).

20

ALEX-48 en EMOV-84 De ALEX-48 en EMOV-84 bestaan samen uit 15 subschalen, deze zullen in Tabel 4 gerangschikt worden op basis van de Cronbach’s alpha. Analyseren Normatief, bestaande uit 8 items, behaalde een Cronbach’s alpha van .912. Het gemiddelde van deze schaal was 16.52 met een standaardafwijking van 6.4. Sociaal Wenselijk Self Deception, bestaande uit 8 items, behaalde een Cronbach’s alpha van .875. De schaal had een gemiddelde van 17.84 met een standaardafwijking van 6.2. De sub-schaal Fantaseren, bestaande uit 8 items, behaalde een Cronbach’s alpha van .873. Het schaalgemiddelde was 19.54 met een standaardafwijking van 6.8. Verbaliseren, bestaande uit 8 items, behaalde een Cronbach’s alpha van .873. Het schaalgemiddelde was 21.50 met een standaardafwijking van 6.7. De schaal Inzicht Eigen Emoties, bestaande uit 8 items, behaalde een Cronbach’s alpha van .823. Het gemiddelde van deze schaal was 20.15 met een standaardafwijking van 5.6. Analyseren feitelijk, bestaande uit 8 items, behaalde een Cronbach’s alpha van .822. Het schaalgemiddelde was 19.13 met een standaardafwijking van 5.6. De sub-schaal Analyseren Anderen, bestaande uit 8 items, behaalde een Cronbach’s alpha van .818. Deze schaal had een gemiddelde van 30.49 met een standaardafwijking van 4.6. Inzicht Emoties Anderen, bestaande uit 8 items, behaalde een Cronbach’s alpha van .810. Het gemiddelde van de schaal was 29.53 met een standaardafwijking van 4.4. Valideren, bestaande uit 9 items, behaalde een Cronbach’s alpha van .783. Dit is de betrouwbaarheid na het excluderen van items val084np, val108np, val124pp. Het niet meenemen van deze items zorgde namelijk voor een grotere betrouwbaarheid. Indien deze items wel meegenomen waren komt men uit op een Cronbach’s alpha van .707. Het schaalgemiddelde was 23.19 met een standaardafwijking van 6.1.

Schaal Emotioneren Fantaseren Analyseren Feitelijk Verbaliseren Inzicht Eigen Emoties Analyseren Normatief Analyseren Anderen Inzicht Emoties Anderen Planning Evalueren Anticiperen Reflecteren Valideren Sociaal Wenselijk Self Deception Sociaal Wenselijk Impressie Management

N Items 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 9 8 8

α .726 .874 .822 .873 .823 .912 .818 .810 .730 .635 .662 .687 .783 .875 .686

M 20.75 19.54 19.13 21.50 20.15 16.52 30.49 29.53 28.67 30.79 28.99 29.31 23.19 17.84 25.49

Tabel 4. Betrouwbaarheid van de 15 subschalen van de ALEX-48 en EMOV-84

21

SD 5.0 6.8 5.6 6.7 5.6 6.4 4.6 4.4 4.9 3.8 4.4 4.4 6.1 6.2 4.5

N 386 386 386 386 386 386 386 386 386 386 386 386 386 386 386

Planning, bestaande uit 8 items, behaalde een Cronbach’s alpha van .730. Het gemiddelde van deze schaal was 28.67 met een standaardafwijking van 4.9. De sub-schaal Emotioneren, bestaande uit 8 items, behaalde een Cronbach’s alpha van .726. Het schaalgemiddelde was 20.75 met een standaardafwijking van 5.0. Reflecteren, bestaande uit 8 items, behaalde een Cronbach’s alpha van .687. Het gemiddelde van deze schaal was 29.31 met een standaardafwijking van 4.4. Sociaal Wenselijk Impressie Management, bestaande uit 8 items, behaalde een Cronbach’s alpha van .686. Het gemiddelde van deze sub-schaal was 25.49 met een standaardafwijking van 4.5. Anticiperen, bestaande uit 8 items, behaalde een Cronbach’s alpha van .662. Het gemiddelde was 28.99 met een standaardafwijking van 4.4. De sub-schaal Evalueren, bestaande uit 8 items, behaalde een Cronbach’s alpha van .635. Deze schaal had een gemiddelde van 30.79 met een standaardafwijking van 3.8. Schutte (SSEIS) De Schutte vragenlijst (SSEIS) bestaat uit 7 subschalen (factoren), deze zullen In Tabel 5 gerangschikt worden op basis van de Cronbach’s alpha. Inzicht Emoties Anderen, bestaande uit 7 items, behaalde een Cronbach’s alpha van .786. Het gemiddelde van deze schaal was 34.90 met een standaardafwijking van 5.5. Emotionele Zelfcontrole, bestaande uit 5 items, behaalde een Cronbach’s alpha van .723. De schaal had een gemiddelde van 24.23 met een standaardafwijking van 4.2. Sociale Vaardigheid, bestaande uit 7 items, behaalde een Cronbach’s alpha van .718. Het gemiddelde van deze schaal was 36.29 met een standaardafwijking van 5.0. Emotionele Motivatie, bestaande uit 4 items, behaalde een Cronbach’s alpha van .671. Het gemiddelde van deze schaal was 20.45 met een standaardafwijking van 3.3. Emoties Waardevol, bestaande uit 3 items, behaalde een Cronbach’s alpha van .623. De schaal had een gemiddelde van 13.67 met een standaardafwijking van 2.8. Inzicht Eigen Emoties, bestaande uit 3 items, behaalde een Cronbach’s alpha van .592. De schaal had een gemiddelde van 15.66 met een standaardafwijking van 2.5. Belang Emoties, bestaande uit 3 items, behaalde een Cronbach’s alpha van .549. Het gemiddelde van de schaal was 15.75 met een standaardafwijking van 2.5.

22

Factoren van de SSEIS

N Items

Emotioneren Emotionele Zelfcontrole Sociale Vaardigheid Emotionele Motivatie Emoties Waardevol Inzicht Eigen Emoties Belang Emoties

7 5 7 4 3 3 3

α .786 .723 .718 .671 .623 .592 .549

M 34.90 24.23 36.29 20.45 13.67 15.66 15.75

SD 5.5 4.2 5.0 3.3 2.8 2.5 2.5

N 391 391 391 391 391 391 391

Tabel 5. Betrouwbaarheid van de factorschalen van de Schutte (SSEIS) TEIQue De TEIQue bestaat uit 19 subschalen (factoren), deze zullen in Tabel 5 gerangschikt worden op basis van de Cronbach’s alpha. Optimisme, bestaande uit 27 items, behaalde een Cronbach’s alpha van .935. Het gemiddelde van deze schaal was 137.31 met een standaardafwijking van 22.5. Emotie uiting, bestaande uit 19 items, behaalde een Cronbach’s alpha van .924. Het gemiddelde van deze schaal was 60.48 met een standaardafwijking van 18.5. Narcisme asociaal, bestaande uit 20 items, behaalde een Cronbach’s alpha van .870. Het gemiddelde van deze schaal was 55.76 met een standaardafwijking van 14.5. Sociale intelligentie, bestaande uit 17 items, behaalde een Cronbach’s alpha van .854. Het gemiddelde van deze schaal was 76.81 met een standaardafwijking van 12.8. Zelfmotivatie, bestaande uit 9 items, behaalde een Cronbach’s alpha van .806. Het gemiddelde van deze schaal was 33.65 met een standaardafwijking van 8.3. Omgaan met stress, bestaande uit 8 items, behaalde een Cronbach’s alpha van .776. Het gemiddelde van deze schaal was 30.10 met een standaardafwijking van 7.7. Zelfregulatie, bestaande uit 8 items, behaalde een Cronbach’s alpha van .766. Het gemiddelde van deze schaal was 30.58 met een standaardafwijking van 7.2. Emotionele flexibiliteit, bestaande uit 8 items, behaalde een Cronbach’s alpha van .719. Het gemiddelde van deze schaal was 38.08 met een standaardafwijking van 6.2. Beheersing, bestaande uit 7 items, behaalde een Cronbach’s alpha van .652. Het gemiddelde van deze schaal was 32.72 met een standaardafwijking van 5.4. Geen behoefte aan discussie, bestaande uit 4 items, behaalde een Cronbach’s alpha van .606. Het gemiddelde van deze schaal was 14.77 met een standaardafwijking van 4.0. Zelfverzekerdheid, bestaande uit 4 items, behaalde een Cronbach’s alpha van .602. Het gemiddelde van deze schaal was 12.32 met een standaardafwijking van 3.7. Belang van eerlijkheid, bestaande uit 4 items, behaalde een Cronbach’s alpha van .577. Het gemiddelde van deze schaal was 10.38 met een standaardafwijking van 4.1. Bedachtzaamheid, bestaande uit 3 items, behaalde een Cronbach’s alpha van .529. Het gemiddelde

23

van deze schaal was 13.32 met een standaardafwijking van 3.1. Standvastigheid, bestaande uit 3 items, behaalde een Cronbach’s alpha van .486. Het gemiddelde van deze schaal was 9.79 met een standaardafwijking van 2.9. Productiviteit geluk, bestaande uit 2 items, behaalde een Cronbach’s alpha van .382. Het gemiddelde van deze schaal was 8.59 met een standaardafwijking van 2.2. Integriteit bescheidenheid, bestaande uit 3 items, behaalde een Cronbach’s alpha van .358. Het gemiddelde van deze schaal was 13.60 met een standaardafwijking van 2.7. Gewoonte, bestaande uit 3 items, behaalde een Cronbach’s alpha van .338. Het gemiddelde van deze schaal was 11.33 met een standaardafwijking van 2.8. Onverschilligheid, bestaande uit 2 items, behaalde een Cronbach’s alpha van .252. Het gemiddelde van deze schaal was 7.25 met een standaardafwijking van 2.1. Onbekend (?), bestaande uit 2 items, behaalde een Cronbach’s alpha van -.095. Het gemiddelde van deze schaal was 8.76 met een standaardafwijking van 2.2.

Factoren van de TEIQue Optimisme Emotie uiting Sociale intelligentie Narcisme asociaal Omgaan met stress Zelfmotivatie Emotionele flexibiliteit Zelfregulatie Gewoonte Belang van eerlijkheid Beheersing Integriteit bescheidenheid Geen behoefte aan discussie Bedachtzaamheid Standvastigheid Zelfverzekerdheid Onverschilligheid ?Onbenoemd?

Productiviteit geluk

Items 27 19 17 20 8 9 8 8 3 4 7 3 4 3 3 4 2 2

2

α .935 .924 .854 .870 .776 .806 .719 .766 .338 .577 .652 .358 .606 .529 .486 .602 .252 -.095

.382

M 137.31 60.48 76.81 55.76 30.10 33.65 38.08 30.58 11.33 10.38 32.72 13.60 14.77 13.32 9.79 12.32 7.25 8.76

8.59

SD 22.5 18.5 12.8 14.5 7.7 8.3 6.2 7.2 2.8 4.1 5.4 2.7 4.0 3.1 2.9 3.7 2.1 2.2

2.2

N 390 390 390 390 390 390 390 390 390 390 390 390 390 390 390 390 390 390

390

Tabel 6. Betrouwbaarheid van de sub-schalen van de TEIQue

Factoranalyse op de potentiële predictoren en depressie In Tabel 7 is de oplossing weergegeven van de Principale Componenten Analyse op 43 geselecteerde variabelen voor dit onderzoek naar factoren die negatief samenhangen met de mate van Depressie. Tien factoren zijn geëxtraheerd die ruim 60% van de variantie gemeen hebben. De oplossing vergde 17 iteraties. De gebruikte methode van rotatie is Varimax en de Kaiser normalisatie is toegepast.

24

Component 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43

Initial Eigenvalues Total % of Variance 6,642 15,448 5,063 11,775 3,587 8,342 2,212 5,144 1,829 4,254 1,503 3,495 1,494 3,475 1,422 3,307 1,224 2,847 1,076 2,501 ,995 2,314 ,962 2,237 ,921 2,143 ,871 2,025 ,823 1,914 ,813 1,890 ,775 1,802 ,732 1,702 ,704 1,637 ,678 1,576 ,631 1,467 ,613 1,426 ,579 1,347 ,549 1,276 ,521 1,211 ,495 1,151 ,481 1,118 ,442 1,029 ,437 1,016 ,421 ,979 ,387 ,900 ,374 ,871 ,352 ,818 ,323 ,751 ,307 ,713 ,280 ,651 ,269 ,624 ,254 ,590 ,235 ,546 ,214 ,498 ,200 ,464 ,169 ,394 ,143 ,332

Cumulative % 15,448 27,222 35,564 40,709 44,963 48,458 51,933 55,240 58,086 60,588 62,902 65,139 67,282 69,307 71,221 73,111 74,913 76,614 78,252 79,828 81,295 82,721 84,067 85,343 86,554 87,705 88,823 89,852 90,868 91,848 92,748 93,618 94,436 95,187 95,900 96,551 97,176 97,766 98,311 98,810 99,274 99,668 100,000

Extraction Sums of Squared Loadings Total % of Variance Cumulative % 6,642 15,448 15,448 5,063 11,775 27,222 3,587 8,342 35,564 2,212 5,144 40,709 1,829 4,254 44,963 1,503 3,495 48,458 1,494 3,475 51,933 1,422 3,307 55,240 1,224 2,847 58,086 1,076 2,501 60,588

Rotation Sums of Squared Loadings Total % of Variance Cumulative % 4,131 9,606 9,606 4,119 9,579 19,185 3,178 7,390 26,575 3,006 6,991 33,566 2,960 6,884 40,450 2,257 5,249 45,699 1,848 4,298 49,997 1,676 3,898 53,895 1,487 3,457 57,352 1,391 3,235 60,588

Tabel 7. Factoranalyse (Principale Componenten Analysis) over 43 variabelen depressie, CI en EI Het verloop van de verklaarde variantie is van 10% (PC_1) naar 3% (PC_10). In Figuur 7 zijn de gegevens gerapporteerd in termen van eigenwaarden. De uiteindelijke oplossing is weergegeven in Tabel 8 waarbij de ladingen per (sub)tests en (sub)schalen per factor zijn gegeven. De interpretatie van elke factor is in de tekst onder de tabel opgenomen.

25

In Figuur 7 is de Eigenwaarde per factor weergegeven. De knik van de lijn komt overeen met de keuze niet meer dan tien factoren in de oplossing op te nemen. Na factor 10 verloopt de toename van de eigenwaarde per factor weinig toe en volgt de toename een lineair verloop.

Figuur 7. Eigenwaarde (percentage verklaarde variantie) per Principale Component

26

Namen van 43 (sub)schalen en (sub)tests --------------------------------------------------ref EMOV reflecteren op emo-gebeuren ant EMOV anticiperen op emo-gebeuren ssd EMOV SW zelfbedrog

1

2

3

,798

,117

,777 ,729

eva EMOV evalueren van emo-gebeuren

,686

Component 5 6 ,124

-,130

-,737

pla EMOV planning voor emo-gebeuren

4

,207

Narcisme asociaal

,228

,356

Geen behoefte aan discussie

,582 -,206

Zelfverzekerdheid

,580 -,198

,179

Zelfmotivatie

,579 -,114

-,103

Zelfregulatie

,546

Standvastigheid

,496

TEIQue Emotionele zelfcontrole

,249

-,467 -,243

,109

,143 ,312

-,141 -,124 -,123

,194 ,450

,244 ,108

,233

,144

,280 ,129 -,357 -,373

,758

,164

,202

,155

,689

,158

,163

,279

,258 -,678

TEIQue Emotionele motivatie

,164

-,196

,150

-,126

-,208 -,130

,178

,560

Optimisme

-,190

,115

,579 -,187 ,571

,283

,194 -,104

-,291 -,337

,681 -,280

Productiviteit/geluk

-,132 ,193

,196

,695

Emotie uiting

Omgaan met stress

10

-,134

,174

-,127

9

-,174

,294

-,585 -,147

8

,100

,168

val EMOV valideren cognities door emoti

,166

7

,141

,109 -,124

TEIQue Sociale vaardigheid

,493 -,177

,464

,271

,335 -,230

TEIQue Inzicht eigenemoties

,461 -,319

,295

,287

,100

depressi BDI depressie

ann ALEX analyseren normatief

-,167

,874

anf ALEX analyseren feitelijk

-,170

,837 -,163 ,159 -,370

inz ALEX inzicht in emoties

-,337

ver ALEX verbaliseren van emoties fan ALEX fantaseren emotioneel

-,183 -,104

emo ALEX emotioneerbaarheid

-,443

-,170

,616

-,149 -,175

,570 -,103

,267

-,374 -,168

,467

,140

,112

,478 ,186

-,188

,293

,149

,193 -,159 -,209 -,291

TEIQue Inzicht emoties van anderen

,125

,120 -,127

,773

ina EMOV inzicht in emoties anderen

,379 -,182

,198 -,147

,702

,142 -,210

,576

,105

,171

,460

,267

,451

,188

,312

,222

,313

,430

,342

,112

,136

,162

,156

,762

ana EMOV analyseren emoties anderen

,496 -,178

Sociale intelligentie

-,214

,363

Bedachtzaamheid

,105

,206

-,159 -,125

Integriteit/bescheidenheid

,130 -,141

Beheersing -,102

Emotionele flexibiliteit

-,131 -,306

,736

,232

,160

,131

,261

sim EMOV SW indruk maken

-,202

,139

,153

,153 ,619 -,115 -,383

,161

Onbekend (niet benoembaar) ,157

-,105 ,174

a

Tabel 8. Geroteerde Componenten Matrix van 42 schalen en een test

27

,380

,593 -,239 ,389

,205 -,183

,125

Onverschilligheid

,592 -,236

,198 -,192

-,179

,739

,159

,267

Belang van eerlijkheid

,202

,720

TEIQue Belang van emoties Gewoonte

,121 -,114

,229 -,154

TEIQue Emoties zijn waardevol

ravegoed: N goed totaal

,169

,109 ,691 ,469

Factor1 betreft de intuïtieve en cognitieve functies van emoties: het reflecteren en anticiperen op emotionele gebeurtenissen, het plannen en evalueren van emotionele gebeurtenissen met positieve ladingen, emotioneel valideren van cognities en SW zichzelf bedriegen met negatieve ladingen. Factor 2 betreft persoonlijkheidskenmerken betreffende emoties: asociaal narcisme, uiten van emoties, (weinig) verbaliseren van emoties, zelfverzekerdheid, motivatie, stresscontrole, productiviteit, emotionele zelfregulatie, optimisme en standvastigheid, alle met positieve ladingen. Factor 3 betreft het beïnvloeden van en inzicht hebben in emoties: emotionele zelfcontrole, emotionele motivatie, sociale vaardigheid en inzicht in eigen emoties met positieve ladingen en BDI depressie met een negatieve lading. Factor 4 betreft het analyseren, begrijpen en ervaren van de eigen emoties: analyseren emoties normatief, analyseren emoties feitelijk, inzicht in emoties, verbaliseren van emoties, emotioneel fantaseren en emotioneerbaarheid met alle positieve ladingen. Factor 5 betreft de sociaal emotionele intelligentie en emotionele bedachtzaamheid: inzicht in emoties van anderen, analyseren van emoties van anderen, sociale intelligentie, bedachtzaamheid en integriteit bescheidenheid, alle met positieve ladingen. Factor 6 betreft de emotieregulatie: beheersing en emotionele flexibiliteit, beiden hebben positieve ladingen. Factor 7 betreft de inzicht in het belang van emoties: emoties waardevol en belang van emoties, beiden hebben positieve ladingen. Factor 8 betreft sociaal gedrag: sociaal wenselijk indruk maken en gewoonte, beiden hebben positieve ladingen. Factor 9 betreft het belang van eerlijkheid: belang van eerlijkheid en onbekend, beiden hebben positieve ladingen. Factor 10 betreft een inhoudelijk moeilijk te duiden factor: het totaal aantal vragen goed voor de Raven (Figurale intelligentie) en onverschilligheid. Beiden hebben positieve ladingen. Verder valt in Tabel 8 op dat Depressie in factor 3 is opgenomen met een sterk negatieve lading. De overige vier ladingen op die factor zijn positief. Dat resultaat suggereert dat er vier eigenschappen aangevoerd kunnen worden als potentiële beschermers tegen een sterke mate van depressie: Emotionele zelfcontrole, Emotionele motivatie, Sociale vaardigheid en Inzicht in eigen emoties. Het zijn schalen (factoren) die in de TEIQue werden geëxtraheerd. Depressie heeft met de andere factoren geen hoge ladingen (horizontaal in de tabel). In de paragraaf betreffende de toetsing van de hypothese zal daarop nader worden ingegaan.

28

Pearson correlaties met depressie De correlaties tussen de potentiële predictoren en depressie worden in de bijlage weergegeven. De correlaties variëren van -0.426 tot 0.259. De correlaties van -0.3 en lager worden hieronder vermeld, omdat deze indicatoren waarschijnlijk gezien kunnen worden als beschermende factoren tegen depressie. Emotionele zelfcontrole heeft een r van -0.426. Emotionele motivatie heeft een r van -0.375. Emotionele zelfcontrole is samengesteld uit de volgende items: Ik heb controle over mijn emoties (r=-0.404) Ik weet waarom mijn emoties veranderen (r=-0.188) Als ik een positieve emotie ervaar weet ik hoe ik deze vast kan houden (r=-0.394) Ik gebruik mijn positieve stemming om te blijven proberen als ik problemen tegenkom (r=-0.214) Ik probeer dingen te doen waar ik blij van word (r=-0.272). Emotionele motivatie is samengesteld uit de volgende items: Ik verwacht dat ik goed presteer in de meeste dingen waaraan ik begin (r=-0.164) Ik verwacht dat er goede dingen gebeuren (r=-0.418) Als ik voor een uitdaging sta, geef ik het op omdat ik denk dat het niet zal lukken (r=-0.185) Ik motiveer mezelf door me de positieve uitkomst voor te stellen van taken die ik oppak (r=-0.300). Uit bovenstaande blijkt dat twee schalen relatief hoog negatief correleren met depressie. Dit zijn twee kandidaten die als beschermende factor tegen depressie zouden kunnen fungeren.

Regressie-analyse op de mate van depressie Er zijn 43 potentiële predictoren ingevoerd voor de voorspelling van de score op depressie (BDI). Uit de analyse blijkt dat zes onafhankelijke voorspellers de score het best prediceren (zie Tabel 9). Deze zes voorspellers voldoen aan de inclusie criteria (zie: kolom Methode). De tabel moet als volgt gelezen worden: model 1 bestaat uit een constante en een gewogen score van Emotionele zelfcontrole, model 2 bestaat uit een

29

constante, de gewogen score van Emotionele zelfcontrole en een gewogen score van Belang van emoties. In model 3 wordt de gewogen score van Emotionele motivatie toegevoegd, in model 4 wordt de gewogen score van Zelfverzekerdheid toegevoegd, in model 5 wordt de gewogen score van Inzicht in eigen emoties toegevoegd en in model 6 wordt de gewogen score van Valideren van cognities door emoties toegevoegd.

Tabel 9. - Regressie-analyse: Opbouw van zes modellen Model

Opgenomen en verwijderde variabelen

1

Emotionele zelfcontrole

2

Belang van emoties

3

Emotionele motivatie

4

Zelfverzekerdheid

5

Inzicht in eigen emoties

6 Valideren van cognities door emoties a. Dependent Variable: depressie (BDI depressie); methode Stepwise (Criteria: Probability-of-F-to-enter <= ,050, Probability-of-F-to-remove >= ,100).

In Tabel 10 zijn de zes modellen (kolom 1) weergegeven met onder andere de samengestelde R (kolom 2), het kwadraat van R (kolom 3) en de aangepaste R kwadraat (kolom 4). Uiteindelijk is de samengestelde R=0.588 van het model met de zes predictoren. Ongeveer 35% van de variantie tussen depressie en de zes predictoren is gemeenschappelijk (verklaarde variantie). De overige gegevens zijn van minder belang (standaardmeetfout van de schatting, de veranderingen van de R-kwadraat, van de F-waarde, de vrijheidsgraden en de verandering van de significantie van F). De modellen van 1 tot 6 zijn onder de tabel uitgeschreven als a t/m f.

Tabel 10. - Regressie-analyse: Samenvatting van de geconstrueerde modellen Model

1 2 3 4 5 6

R

R Square a

,444 b ,498 c ,536 d ,561 e ,578 f ,588

,197 ,248 ,287 ,315 ,334 ,346

Adjusted R Square

Std. Error of the Estimate

,195 ,244 ,281 ,307 ,325 ,335

5,11 4,95 4,83 4,74 4,68 4,65

R Square Change ,197 ,051 ,039 ,027 ,020 ,012

Change Statistics F df1 df2 Change 88,815 1 361 24,372 1 360 19,491 1 359 14,339 1 358 10,519 1 357 6,577 1 356

Sig. F Change ,000 ,000 ,000 ,000 ,001 ,011

a. Predictors: (Constant), emotionelezelfcontrole b. Predictors: (Constant), emotionelezelfcontrole, belangemoties c. Predictors: (Constant), emotionelezelfcontrole, belangemoties, emotionelemotivatie d. Predictors: (Constant), emotionelezelfcontrole, belangemoties, emotionelemotivatie, zelfverzekerdheid e. Predictors: (Constant), emotionelezelfcontrole, belangemoties, emotionelemotivatie, zelfverzekerdheid, inzichteigenemoties f. Predictors: (Constant), emotionelezelfcontrole, belangemoties, emotionelemotivatie, zelfverzekerdheid, inzichteigenemoties, val EMOV valideren van cognities door emoties

De samengesteld R=0,588 en het verklaarde percentage verklaarde variantie (35%) zijn voldoende hoog dat de gewichten in de formule voldoende betrouwbaar zijn.

30

Tabel 11. - Regressie-analyse: Coefficients Model

1

2

a

Unstandardized Coefficients B Std. Error

(Constant) Emotionele zelfcontrole (Constant) Emotionele zelfcontrole Belang van emoties

(Constant) 3 Emotionele zelfcontrole Belang van emoties Emotionele motivatie (Constant) Emotionele zelfcontrole 4 Belang van emoties Emotionele motivatie Zelfverzekerdheid (Constant) Emotionele zelfcontrole 5 Belang van emoties Emotionele motivatie Zelfverzekerdheid Inzicht in eigen emoties (Constant) Emotionele zelfcontrole Belang van emoties 6 Emotionele motivatie Zelfverzekerdheid Inzicht in eigen emoties Valideren van cognities door emoties

42,178

Standardized Coefficients Beta

1,577

T

Sig.

----------26,749 ,000

-,603

,064

35,852

1,994

-,444

-9,424 ,000

-,678 ,518

,064 ,105

38,850

2,060

-,503 ,585 -,405

,074 ,103 ,092

32,413

2,642

-,482 ,543 -,361 ,361

,073 ,102 ,091 ,095

30,582

2,668

-,562 ,495 -,432 ,351 ,391

,076 ,102 ,092 ,094 ,121

32,099

2,713

-,521 ,480 -,426 ,338 ,413

,077 ,101 ,092 ,094 ,120

-,384 ,215 -,253 ,159 ,180

-6,766 4,738 -4,651 3,613 3,439

-,108

,042

-,116

-2,565 ,011

17,977 ,000 -,499 ,232

-10,614 ,000 4,937 ,000 18,858 ,000

-,370 ,262 -,241

-6,817 ,000 5,659 ,000 -4,415 ,000 12,267 ,000

-,355 ,244 -,215 ,170

-6,633 5,317 -3,976 3,787

,000 ,000 ,000 ,000

11,461 ,000 -,414 ,222 -,257 ,165 ,170

-7,411 4,866 -4,677 3,725 3,243

,000 ,000 ,000 ,000 ,001

11,832 ,000 ,000 ,000 ,000 ,000 ,001

a. Dependent Variable: depressi BDI depressie (0) geen depressie, (1) wel depressie

In Tabel 11 zijn de gewichten weergegeven van de voorspellingsformule van de predictoren op depressie per model. Model 6 is het belangrijkste omdat het leidt tot de meeste verklaarde variantie. De ongestandaardiseerde coëfficiënten vormen de predictieformule. Voor model 6 is de volgende formule van toepassing: Depressie = 32,099 -0,521*score op Emotionele zelfcontrole + 0,480*score op belang van emoties - 0,426*score op emotionele motivatie + 0,338*score op zelfverzekerdheid + 0,413*score op inzicht in eigen emoties - 0,108* val EMOV valideren van cognities door emoties.

31

De gestandaardiseerde gewichten geven het relatieve belang aan van de predictoren. Voor model 6 is de Emotionele zelfcontrole de belangrijkste predictor (-0,384). Op grond van deze gewichten kan men de predictoren met een negatief gewicht zien als beschermde factoren bij depressie, dat zijn in model 6 respectievelijk de volgende predictoren: Emotionele zelfcontrole (-0,384), emotionele motivatie (-0,253) en val EMOV valideren van cognities door emoties (-0,116).

Discriminant analyse op wel of geen depressie Op basis van een discriminant analyse wordt voorspeld hoeveel personen tot de groep depressieven (1) en de groep niet-depressieven (0) behoort (zie Tabel 12). Uit de analyse blijkt dat van de 43 potentiële predictoren (CI en EI) 5 onafhankelijke voorspellers de groep waartoe een persoon behoort volgens de meting van de BDI het best prediceert (zie Tabel 13). De variabelen met een negatieve lading komen in aanmerking voor beschermende factoren voor depressie, dit betreft Geen behoefte aan discussie, Belang van emoties en Inzicht in eigen emoties. De analyse kan een aardige voorspelling maken, namelijk 74% van de gevallen wordt correct voorspeld. Dit houdt in dat deze analyse 26% meer juist kan voorspellen dan op basis van toeval voorspeld zou kunnen worden. In eerste instantie kan 76% van de gevallen correct voorspeld worden, na deze kruisvalidatie is dit nog 74%. Met andere woorden er kan aan de hand van een discriminant analyse een stabiele voorspelling gedaan worden.

Tabel 12. - Discriminantanalyse: Classificatie resultaten van gemeten en voorspelde depressie Gemeten Depressie

Soort analyse

a,c

Voorspeld Groepslidmaatschap geen depressie wel depressie 261 81 12 25 76,3% 23,7% 67,6% 32,4% 256 86 14 23 74,9 25,1 62,2 37,8

Total

geen depressie 342 wel depressie 37 Oorspronkelijke analyse geen depressie 100,0 % wel depressie 100,0 geen depressie 342 Aantallen wel depressie 37 b Kruis-validatie geen depressie 100,0 % wel depressie 100,0 a. 75,5% of original grouped cases correctly classified. b. Cross validation is done only for those cases in the analysis. In cross validation, each case is classified by the functions derived from all cases other than that case. c. 73,6% of cross-validated grouped cases correctly classified. Aantallen

In Tabel 13 zijn de gewichten weergegeven op grond waarvan de discriminantanalyse het lidmaatschap voorspelt. Omdat de richting van de lading (positief of negatief) bij discriminant analyse min of

32

meer toevallig tot stand komt is gekozen voor de hoogste gewichten. Dat geldt voor twee EI-eigenschappen: Emotionele zelfcontrole en Emotionele motivatie. Tabel 13. Gestandaardiseerde Canonische Discriminantfunctiecoëfficiënten Function Opgenomen variabelen in de analyse 1 Geen behoefte aan discussie -,344 Emotionele zelfcontrole ,739 Emotionele motivatie ,453 Belang van emoties -,379 Inzicht in eigen emoties -,341

Hypothesetoetsing: verschillen tussen depressieve en niet-depressieve deelnemers In dit onderzoek is gemeenschappelijk één hypothese onderzocht, namelijk: ‘Zijn er van de 43 onderzochte factoren mogelijke beschermende factoren tegen depressie te extraheren?’. Aan de hand van verschillende analyses is getracht hier een antwoord op te vinden. Factoren die negatief correleren met depressie zijn mogelijk beschermende factoren. Uit zowel de correlatie-analyse als de regressie-analyse blijkt dat Emotionele zelfcontrole en Emotionele motivatie belangrijke beschermende factoren zouden kunnen zijn tegen het ontwikkelen van een depressie. Uit de factoranalyse blijken dezelfde factoren in combinatie met sociale vaardigheid en inzicht in eigen emoties van belang te zijn. Uit de discriminantanalyse komt nogmaals Emotionele zelfcontrole en Emotionele motivatie als mogelijk beschermende factoren naar voren. Emotionele zelfcontrole en Emotionele motivatie komen uit alle vier de analyses als beschermende factor tegen depressie naar voren. De hypothesetoetsing is al gebeurd tijdens de selectie van de eigenschappen. De correlatiecoëfficiënten van beide variabelen waren significant. De gevonden gewichten hadden alle significante waarden. Maar het heeft voordelen de toetsing afzonderlijk te beschouwen van de selectie. Aan de hand van een t-toets is vastgesteld of depressieven en niet-depressieven significant van elkaar verschillen op zowel Emotionele zelfcontrole als Emotionele zelfmotivatie. De statistische gegeven voor beide groepen (wel of niet depressief) voor beide emotionele eigenschappen zijn in Tabel 14 weergegeven. In Tabel 15 zijn de toetsresultaten weergegeven. Eerst de levene’s test op gelijke varianties tussen beide groepen en beide variabelen. Voor zowel Emotionele zelfcontrole (F=3.71, p=0.055) als voor Emotionele motivatie (F=1.04, p=0.308) is de toetsing niet significant. Uit de analyse van de t-test komt naar voren dat depressieven

33

significant lager scoren op Emotionele zelfcontrole, (M=20.60, SD=4.7), ten opzichte van de niet-depressieven, (M=24.65, SD=3.9). Dit verschil is significant voor zowel Emotionele zelfcontrole, t(389)=-6.078, p=<.000, als Emotionele zelfmotivatie, t(389)=-4.893, p=<.000 (zie Tabel 14 & 15). Met de uitkomst van deze toets kan de nulhypothese van geen verschil verworpen worden en kan de alternatieve hypothesen aanvaard worden, dat Emotionele zelfcontrole en Emotionele zelfmotivatie beschermende factoren tegen depressie kunnen zijn.

Beschermende Factoren Depressie emotionele zelfcontrole emotionele motivatie

N

Mean

Std. Deviation Std. Error Mean

1 wel

40 20.600

4.711

.74490

0 niet

351 24.650

3.905

.20841

1 wel

40 18.075

3.846

.60805

0 niet

351 20.724

3.170

.16918

Tabel 14. Statistische gegevens van depressieve en niet-depressieve personen Levene's Test for Equality of Variances F Sig. Equal variances 3.706 0.055 assumed Equal variances not assumed Equal variances 1.041 0.308 assumed emotionele zelfmotivatie Equal variances not assumed Tabel 15. T-toets groep depressief tegenover niet depressief emotionele zelfcontrole

t -6.078

df

Sig. (2tailed)

Mean Difference

389

.000

-4.05

-5.235 45.314

.000

-4.05

-4.893

389

.000

-2.65

-4.197 45.242 ---------

.000

-2.65

De hypothese dat CI een beschermende factor voor depressie is, moet getoetst worden. Een duidelijke aanwijzing vormt het feit dat de score op de Raven in geen van de analyses tijdens de selectie van de variabelen als een belangrijke negatieve factor is aangemerkt. In Tabel 19 blijkt dat de beide depressiegroepen bijna gelijke scores hebben gehaald voor de figurale test (20,62 voor de niet-depressieven en 20,63 voor de depressieve personen). Er is wel een verschil in variantie van de scores voor beide groepen. Bij de Levene’s Test op gelijke varianties blijkt dit verschil niet een statistisch significant verschil (F=2.14, p[F]=0.14). De t-test gaf geen verschil tussen beide groepen (t=-0.013, df=394 en p[t]=0.99). De nulhypothese van geen verschil tussen beide groepen kan niet worden verworpen. De hypothese dat IC een beschermende factorkan bieden voor depressie vindt geen steun in de gegevens.

34

depressie

N

Mean Std. Deviation

Std. Error Mean

Nee

377

20.62

4.189

.216

19

20.63

5.688

1.305

ravegoed N goed totaal Ja

Tabel 19. Groepstatistieken: wel/niet depressieve personen en Cognitieve intelligentie

ravegoed N goed totaal

Levene's Test for Equality of Variances F Sig.

t-test for Equality of Means

---t-----

df

Sig. (2tailed)

Mean Difference

Std. Error Difference

95% Confidence Interval of the Difference Lower Upper

Equal variances

2.139

.144 -.013

394

.989

-.014

1.004

-1.987

1.960

-.010 18.997

.992

-.014

1.323

-2.782

2.755

assumed Equal variances not assumed

Tabel 20. Independent Samples Test: verschil tussen beide groepen op de intelligentie volgens Raven

Linkshandigheid en depressie In dit onderzoek is de vraag afgenomen of iemand links-, of rechtshandig is. Uit eerder onderzoek is gebleken dat tien procent van de wereldpopulatie linkshandig is en dat van deze linkshandigen ongeveer 20 procent te kampen heeft met de stoornis schizofrenie (http://www.ggznieuws.nl/home/linkshandigen-hebbenmeer-kan-op-schizofrenie-angst-en-negatieve-emoties/). Een erg groot aantal, zeker wanneer men ziet 0.5% van de Nederlanders lijdt onder schizofrenie (http://www.trimbos.nl/onderwerpen/psychischegezondheid/schizofrenie/feiten-en-cijfers). Linkshandigheid is daarmee een risicofactor voor het ontwikkelen van schizofrenie, en rechtshandigheid is een beschermende factor ertegen. Naar aanleiding van dit onderzoek is het interessant te kijken of rechtshandigheid ook een beschermde factor zou kunnen vormen tegen een depressie. De hypothese die in dit onderzoek getoetst zal worden luidt als volgt: Rechtshandigheid vormt een beschermde factor tegen depressie. In tabel 16 is een kruistabel weergegeven met twee groepen (depressief versus niet-depressief) gekruist met rechts- versus linkshandigheid. Uit de gegevens blijkt dat linkshandigheid bij depressieven vaker voorkomt (22%) dan bij niet-depressieven (11%). De aantallen zijn echter onvoldoende voor een toetsing (n=4).

35

Q11 Met welke hand schrijf je? 1 Rechts Niet depressief

Total

2 Links 324

39

363

14

4

18

Niet depressief

89%

11%

100%

Depressief

78%

22%

100%

89%

11%

100%

Aantallen Depressief Percentages Total

Tabel 16. depressie * Q11 Met welke hand schrijf je? Kruistabel met depressieviteit

Q11 Met welke hand schrijf

N

Mean

Std. Deviation

d-waarde

je? 1 Rechts

338

27,52

5,54

43

28,37

6,94

depressie 2 Links

-0,14

Tabel 17. Groepstatistieken: linkshandigen zijn depressiever (d=-,14)

Levene's Test for Equality of Variances F Sig.

Equal variances assumed Depressie Equal variances not assumed

8,426

,004

t-test for Equality of Means

t

Sig. (2taile d)

Mean Difference

Std. Error Difference

379

,134

-,05160

,03434

-,11912

,01592

-1,119 47,051

,269

-,05160

,04612

-,14437

,04117

-1,503

df

95% Confidence Interval of the Difference Lower Upper

Tabel 18. Independent Samples Test; wel significant verschil in varianties geen significant verschil tussen gemiddelde depressie van beide groepen

Aan de hand van een t-toets is gekeken of de links- en rechtshandigen significant van elkaar verschillen op depressiviteit (Zie Tabel 17). Linkshandigheid gaat samen met een hogere mate van depressie (gem=27.52 versus gem=28.37). Toetsing met behulp van de t-test wordt bemoeilijkt door Levene’s test op gelijke varianties (F=8.43, p=0.004). Ook als men dit signaal negeert dan is een aangepaste uitslag niet significant (t=-1.12, df=47.05, P[t]= 0.27). Dit betekent dat er geen significant verschil is tussen links- en rechtshandigen in de mate van depressiviteit. Met deze uitkomst kan de hypothese dat rechtshandigheid een beschermde factor vormt bij depressie verworpen worden.

36

Discussie In dit onderzoek werd gekeken naar welke factoren van emotionele en cognitieve intelligentie als beschermende factor bij depressie kunnen worden gezien. In dit onderzoek werd gevonden dat Emotionele zelfcontrole en Emotionele zelfmotivatie twee factoren zijn die beschermend kunnen werken bij depressie. Dit is in overeenstemming met de tot nog toe beschikbare literatuur, bijvoorbeeld het eerdere onderzoek waarin werd aangetoond dat het hebben van een lagere emotionele intelligentie de kans op het ontwikkelen van een depressie vergroot (Lloyd, Malek-Ahmadi, Barclay, Fernandez en Chartrand, 2012). In eerder onderzoek zijn echter nog niet specifiek Emotionele zelfcontrole en Emotionele motivatie als beschermde factoren uit de bus gekomen, het is van belang om dit in vervolgonderzoek te bevestigen. Depressie is een stoornis waarbij er sprake is van sekseverschillen, vrouwen hebben vaker te kampen met deze stoornis dan mannen. Zo krijgt 24,3% van de vrouwen ooit in hun leven een depressieve stoornis tegenover 13,1% van de mannen (http://www.trimbos.nl/onderwerpen/psychischegezondheid/depressie/feiten-en-cijfers , 2010). Een kanttekening bij dit onderzoek kan daarom zijn dat er geen rekening is gehouden met sekseverschillen. Mogelijk vormen Emotionele zelfcontrole en Emotionele zelfmotivatie enkel bij bijvoorbeeld vrouwen beschermende factoren. In vervolg onderzoek is het daarom van belang om te controleren voor sekseverschillen. Daarmee wordt uitgesloten dat het werken aan deze emotionele vaardigheden bijvoorbeeld enkel voor vrouwen werkt. Een ander punt van discussie kan zijn dat de testen alleen bij psychologie studenten zijn afgenomen. Van psychologiestudenten kan verwachten worden dat zij door zelfselectie voor de studie gemiddeld een hogere emotionele intelligentie hebben dan de algemene populatie. Zij zullen mogelijk anders met emoties omgaan, dit kan zorgen voor vertekening van de resultaten. Wat daarbij komt kijken is de leeftijd van de getoetste groep, ook dit maakt dat het toetsingsresultaat niet te generaliseren valt naar de rest van de populatie. In toekomstig onderzoek kan daarom gekozen worden voor meer variatie in de deelnemers waardoor het resultaat beter gegeneraliseerd kan worden. Dit onderzoek voegt veel toe aan de literatuur omdat, zoals eerder genoemd Emotionele zelfcontrole en Emotionele zelfmotivatie vaardigheden zijn. Dit houdt in dat het leerbaar is en er ruimte is voor verbetering van depressieve mensen. Bij behandeling van depressie kan met deze wetenschap ingespeeld worden op deze twee eigenschappen om de behandeling te verbeteren. In vervolg onderzoek kan daarom gekeken worden naar

37

wat de meest effectieve manier is om deze twee vaardigheden te trainen. Op die manier kan de depressie en de kans op het ontwikkelen van een depressie verminderen. Het niet rekening gehouden hebben met de sekseverschillen en de beperkte generalisatie van de deelnemers maakt dit onderzoek enigszins betwistbaar. Toch wegen deze nadelen niet op tegen de voordelen van dit onderzoek. In vervolg onderzoek kan rekening worden gehouden met de eerder genoemde kritiekpunten, hierdoor zal er een vollediger onderzoeksgebied ontstaan. Al met al kan er gezegd worden dat er twee belangrijke beschermende factoren uit dit onderzoek zijn gekomen waar in behandeling rekening mee gehouden kan worden.

38

Literatuur American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Arlington, VA: American Psychiatric Publishing. Bar-On, R. (1997a). The Emotional Quotient Inventory (EQ-i): A test of emotional intelligence. Toronto, Canada: Multi-Health Systems, Inc. Cladder, M.A. (2004). Drie Typen Alexithymie. http://dare.uva.nl/cgi/arno/show.cgi?fid=14266 Fischer-Kern, M., Fonagy, P., Kapusta, N.D., Luyten, P., Boss, S., Naderer, A., et al. (2013). Mentalizing in femal inpatients with major depressive disorder. Journal of Nervous en Mental Disease, 201, 202-207. Gale, C., Hatch, S., Batty, G., & Deary, I. (2009). Intelligence in childhood and risk of psychological distress in adulthood: The 1958 National Child Development Survey and the 1970 British Cohort Study. Elsevier, 6, 592-599. Gardner, H. (1983). Frames of Mind: The Theory of Multiple Intelligences. New York: Basic Books. Gezondheidsplein (2015). Depressie. Aangehaald op 03-03-2015 via http://www.gezondheidsplein.nl/aandoeningen/depressie/item31830. GGZ nieuws (2014). http://www.ggznieuws.nl/home/Linkshandigen-hebben-meer-kan-opschizofrenie-angst-en-negatieve-emoties/ Gibbs, N., & Epperson, S. (1995). Emotional Intelligence. Business Book Summaries, 1, 1. Hölzel, L., Härter, M., Reese, C., & Kriston, L. (2011). Risc factors for chronic depression – a systematic review. Journal of Affective Disorders, 129, 1-13. Jahangard, L., Haghighi, M., Bajoghli, H., Ahmadpanah, M., Ghaleiha, A., Zarrabian, M.K., et al. (2012). Training emotional intelligence improves both emotional intelligence and depressive symptoms in inpatients with borderline personality disorder and depression. International. Journal of Psychiatry in Clinical Practice, 16, 197-204. Koppers, D., Peen, J., Niekerken, S., & Dekker, R.J. (2011). Prevalence and risk factors for recurrence of depression five years after short term psychodynamic therapy. Journal of Affective Disorders, 134, 468-472. Li S, Zhang B, Guo Y, Zhang J. (2015). The association between alexithymia as assessed by the 20-item Toronto Alexithymia Scale and depression: A meta-analysis, 30, 227,1-9. Lloyd, S., Malek-Ahmadi, M., Barclay, K., Fernandez, M., & Chartrand, M. (2012). Emotional Intelligence (EI) as a predictor of depression status in older adults. Elsevier, 3, 570-573.

39

Mandelli, L., Serretti, A., Colombo, C., Florita, M., Santoro, A, Rossini, D., et al. (2006). Improvement of cognitive functioning in mood disorder patients with depressive sympomatic recovery during treatment: An exploratory analysis. Psychiatry and Clinical Neurosciences, 60(5), 598604. Mayer, J., Salovey, P., , D., & Sitarenios, G. (2003). Emotional intelligence as a standard intelligence. Emotion, 1, 232-242. Ormel, J., Kotov, R., Riese, H., Bos, E.H., Hankin, B., Oldehinkel, A.J., et al. (2013). Neuroticism and common mental disorders: Meaning and utility of a complex relationship. Clinical Psychology Review, 33, 686-697. Petrides, K. V. (2009). Technical manual for the Trait Emotional Intelligence Questionnaires (TEIQue). London: London Psychometric Laboratory. 

 Petrides, K. V., Pita, R., & Kokkinaki, F. (2007). The location of trait emotional intelligence in personality factor space. British Journal of Psychology, 98, 273-289. Raven, J., Raven, J.C., & Court, J.H. (1998, updated 2004). Manual for Raven's Progressive Matrices and Vocabulary Scales. Section 3: The Standard Progressive Matrices. San Antonio, TX: Harcourt Assessment. Sauer, S., Ziegler, M., & Schmitt, M. (2013). Rasch analysis of a simplified Beck Depression Inventory. Elsevier, 54, 530-535. Schutte, N. S., Malouff, J. M., Hall, L. E., Haggerty, D. J., Cooper, J. T., Golden, C. J., et al. (1998). Development and validation of a measure of emotional intelligence. Personality and individual differences, 25(2), 167-177. Straatman, P. (2014). Stageverslag. Amsterdam: Universiteit van Amsterdam, Afdeling Psychologie. Teasdale, J., Segal, Z., Williams, J., Ridgeway, V., Soulsby, J., & Lau, M. (2000). Prevention of relapse/recurrence in major depression by mindfulness-based cognitive therapy. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 68, 615-623. Trimbos instituut (2010) http://www.trimbos.nl/onderwerpen/psychischegezondheid/depressie/feiten-en-cijfers Trimbos instituut (2015) http://www.trimbos.nl/onderwerpen/psychischegezondheid/schizofrenie/feiten-en-cijfers Testzittingenblad 47, Amsterdam, Universiteit van Amsterdam, Afdeling Psychologie (2014). Vorst, H. C. M., & Bermond, B. (2001). Validity and reliability of the Bermond-Vorst Alexithymie Questionnaire. Personality and Individual Differences, 30, 413-434.

40

Bijlage

De correlaties tussen de Potentiële Voorspellers en Depressie Naam van de test en schalen(Factoren) Emotioneerbaarheid

Fantaseren Emotioneel

Analyseren Feitelijk

Analyseren Normatief

Verbaliseren van Emoties

Inzicht in Emoties

Analyseren van Emoties Anderen

Inzicht in Emoties Anderen

Planning voor Emotioneel Gebeuren Evalueren van Emotioneel Gebeuren Anticiperen op Emotioneel gebeuren Reflecteren op Emotioneel Gebeuren Valideren van Emotionele en Cognitieve Waarnemingen Zelfbedrog

Indruk maken

Affectieve Dimensie

Cognitieve Dimensie

Sociale Dimensie

Soort Correlatie, foutenkans (Sign) en Aantal Deelnemers (N) Pearson Correlatie Sign. N Pearson Correlatie Sign. N Pearson Correlatie Sign. N Pearson Correlatie Sign. N Pearson Correlatie Sign. N Pearson Correlatie Sign. N Pearson Correlatie Sign. N Pearson Correlatie Sign. N Pearson Correlatie Sign. N Pearson Correlatie Sign. N Pearson Correlatie Sign. N Pearson Correlatie Sign. N Pearson Correlatie Sign. N Pearson Correlatie Sign. N Pearson Correlatie Sign. N Pearson Correlatie Sign. N Pearson Correlatie Sign. N Pearson Correlatie Sign. N

41

BDI Depressie -,092 ,070 386 -,125 ,014 386 -,096 ,060 386 ,011 ,828 386 ,137 ,007 386 ,174 ,001 386 -,049 ,342 374 -,085 ,099 374 ,061 ,239 374 -,090 ,081 374 ,052 ,317 374 ,188 ,000 374 -,263 ,000 374 -,123 ,017 374 -,148 ,004 374 -,139 ,006 386 ,098 ,054 386 -,072 ,163 374

Vervolg van de bijlage Naam van de test en schalen(Factoren) Analytisch Functionele Dimensie

Intuïtief Functionele Dimensie

Aantal Raven Goed

Optimisme

Emotie Uiting

Sociale Intelligentie

Narcisme/Asociaal

Omgaan met Stress

Zelfmotivatie

Emotionele Flexibiliteit

Zelfregulatie

Gewoonte

Belang van Eerlijkheid

Beheersing

Integriteit/Bescheidenheid

Geen Behoefte aan Discussie

Bedachtzaamheid

Standvastigheid

Zelfverzekerdheid

Onverschilligheid

Soort Correlatie, foutenkans (Sign) en Aantal Deelnemers (N) Pearson Correlatie Sign. N Pearson Correlatie Sign. N Pearson Correlatie Sign. N Pearson Correlatie Sign. N Pearson Correlatie Sign. N Pearson Correlatie Sign. N Pearson Correlatie Sign. N Pearson Correlatie Sign. N Pearson Correlatie Sign. N Pearson Correlatie Sign. N Pearson Correlatie Sign. N Pearson Correlatie Sign. N Pearson Correlatie Sign. N Pearson Correlatie Sign. N Pearson Correlatie Sign. N Pearson Correlatie Sign. N Pearson Correlatie Sign. N Pearson Correlatie Sign. N Pearson Correlatie Sign. N Pearson Correlatie Sign. N

42

BDI Depressie -,006 ,906 374 -,072 ,163 374 -,034 ,505 396 ,055 ,282 384 ,246 ,000 384 ,034 ,511 384 ,203 ,000 384 ,250 ,000 384 ,241 ,000 384 -,227 ,000 384 ,108 ,034 384 -,064 ,208 384 -,017 ,741 384 -,087 ,087 384 ,077 ,130 384 ,222 ,000 384 ,006 ,912 384 ,006 ,901 384 ,259 ,000 384 -,087 ,087 384

Vervolg van de bijlage Naam van de test en schalen(Factoren) Productiviteit/Geluk

Onbekend

Sociale Vaardigheid

Emotionele Zelfcontrole

Inzicht in Emoties Anderen

Emoties Waardevol

Emotionele Motivatie

Belang van Emoties

Inzicht in Eigen Emoties

Soort Correlatie, foutenkans (Sign) en Aantal Deelnemers (N) Pearson Correlatie Sign. N Pearson Correlatie Sign. N Pearson Correlatie Sign. N Pearson Correlatie Sign. N Pearson Correlatie Sign. N Pearson Correlatie Sign. N Pearson Correlatie Sign. N Pearson Correlatie Sign. N Pearson Correlatie Sign. N

Opmerking. Sign = Significantieniveau.

43

BDI Depressie ,094 ,067 384 ,086 ,094 384 -,186 ,000 391 -,426 ,000 391 ,000 ,993 391 -,070 ,167 391 -,375 ,000 391 ,139 ,006 391 -,093 ,066 391