ei
Em w b o a 13 en rg :3 sd o t 0 o a uu g t 2 r 0 m
Dutch Wealth Report 2015
ei
Zonder vermogen geen groei
Em w b o a 13 en rg :3 sd o t 0 o a uu g t 2 r 0 m
Voor de derde keer bieden wij u het rapport Vermogend Nederland aan. Dit rapport biedt inzicht in de wereld van de vermogende Nederlander, samengesteld op basis van onderzoek van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) en onderzoeksbureau GfK. In dit rapport staan de thema’s zorg, sociale en impact investeringen en kunst centraal. Hoe gaat vermogend Nederland om met deze specifieke vraagstukken? Vermogen, en hoe dat is verdeeld over verschillende lagen van de bevolking, werd in het afgelopen jaar voorpaginanieuws dankzij de econoom Thomas Piketty en zijn boek ‘Kapitaal in de eenentwintigste eeuw’. Zijn pleidooi voor een gelijkmatigere verdeling van vermogen over de bevolking is voor veel landen zeer relevant. Het staat immers vast dat extreme inkomens- en vermogensverschillen de maatschappelijke verhoudingen in een land grondig kunnen verstoren. In deze tijden van onzekerheid en onrust moeten samenlevingen zoveel mogelijk in balans blijven. Maar is gelijkheid een doel op zich? Voor een land als Nederland, een van de meest genivelleerde landen ter wereld, is het de vraag of (nog) meer gelijkheid in vermogen werkelijk bijdraagt aan meer welvaart en een betere toekomst voor meer mensen. Vermogen stelt mensen in staat om te onder nemen, te investeren en te consumeren. Hun vermogen is de motor van economische groei en ontwikkeling.
Het biedt een buffer om de risico’s die horen bij ondernemen en investeren op te kunnen vangen. Het stelt ze in staat om hun kinderen kansen te bieden qua opleiding en ontwikkeling. De belasting die zij betalen wordt bovendien geïnvesteerd in onderwijs, zorg, infrastructuur en sociale voorzieningen: de ruggengraat van een samenleving. De geschiedenis kent voldoende voorbeelden van landen waar mensen niet langer werden gestimuleerd om hard te werken. Het bleek geen formule voor succes op de langere termijn. Wij geloven in de drijvende kracht die uitgaat van economische groei en bedrijvigheid. Hard werken aan het behoud en de opbouw van vermogen is de beste verzekering die een land kan hebben om te voorzien in de behoeften van de huidige en toekomstige generaties. Met dit rapport brengen we miljonairs, en datgene wat hen drijft en beweegt, in beeld. Als wealth manager is dat ook precies wat we beogen te doen voor onze klanten. We geven hun vermogen een horizon door financiële, zakelijke, persoonlijke en maatschappelijke doelen in kaart te brengen. Dat stelt hen in staat om de juiste prioriteiten te stellen, hun vermogen te behouden en op te bouwen en te bepalen hoe ze dat vermogen willen overdragen aan de volgende generatie. Ik wens u veel leesplezier!
Richard Bruens Lid Raad van Bestuur Van Lanschot en algemeen directeur Private Banking
Voorwoord 3
26
34
42
Interview Marcel van Dongen & Petra van der Kemp
Interview Henk Pastoors
Interview Pieter Oostlander
Interview Johan Bosch van Rosenthal
Em w b o a 13 en rg :3 sd o t 0 o a uu g t 2 r 0 m
‘Vermogen is om van te genieten en om door te geven’
‘10% rijkste huishoudens bezit 75% van totale vermogen’
‘68% van de miljonairs wil graag sociaal investeren, maar wel zonder verlies’
‘Miljonair is vaker bereid te betalen voor meer regie van eigen zorg’
Inhoud
ei
18
‘De kunstsector moet haar eigen boontjes doppen’
1 De miljonair: vermogend maar niet zorgeloos Feiten Opinie
6 11
2 Zit de miljonair op rozen? Feiten Opinie
12 17
3 Zelf regie over de zorg Feiten Opinie
22 25
4 Investeren: sociaal én met impact Feiten Opinie
30 33
5 Wat brengt kunst? Feiten Opinie Zonder vermogen geen groei Onderzoeksverantwoording Begrippenlijst Contact & colofon
38 41 3 46 47 50
1.1 1.1
% % (sterke/enige) (sterke/enige) verbetering verbetering
... ... de de vooruitvooruitzichten zichten voor voor de Nederde Nederlandse landse economie? economie?
28 28
% % (sterke/enige) (sterke/enige) verbetering verbetering 31 31 23 23 20 20 22 22
... ... de de vooruitvooruitzichten zichten voor voor uw zakelijke uw zakelijke situatie/ situatie/ eigen eigen bedrijf? bedrijf?
46 46
39 39
Nederlanders Nederlanders 2014 2014
0 0 -10 -10
ConsumentenConsumentenvertrouwen vertrouwen Nederlanders Nederlanders 2009-2014 2009-2014
-20 -20 -30 -30 -40 -40
2009 2009
De miljonair: vermogend maar niet zorgeloos
1.3 1.3
2010 2010
2011 2011
2012 2012
2013 2013
2014 2014
Over de gehele linie zijn miljonairs positiever gestemd over de economische ontwikkelingen dan de gemiddelde Nederlander. Ondanks deze positieve stemming blijft een kwart van de miljonairs sceptisch over de economische toekomst van Nederland en de ontwikkeling van het eigen vermogen.
Miljonairs Gezondheidszorg en en welzijn welzijn Miljonairs Gezondheidszorg
Welke Welke overheidsoverheidsinvestering investering heeft heeft uw uw voorkeur? voorkeur?
Onderwijs Onderwijs
Klimaatbeleid, Klimaatbeleid, duurzaamheid duurzaamheid
Wegennet Wegennet (uitbreiding) (uitbreiding)
Nederlanders Nederlanders
(in (in %) %)
Wonen Wonen
Defensie Defensie
Profiel en definitie miljonair
Sociale Sociale zekerheid zekerheid
Openbaar Openbaar vervoer vervoer
Kunst en cultuur cultuur Kunst en
Landbouwsubsidies Landbouwsubsidies
1.4 1.4
De feiten
Miljonairs Miljonairs
10 10
20 20
30 30
40 40
50 50
60 60
12%
Kunst Kunst en cultuur
Gezondheidszorg Gezondheidszorg en en welzijn welzijn
Gezondheidszorg: het grote zorgenkind
Wonen Wonen
Nederlanders Nederlanders
(in %) (in
Wegennet Wegennet (uitbreiding) (uitbreiding) Defensie Defensie
Sociale Sociale zekerheid zekerheid
– Het gemiddelde vermogen van de miljonair is € 2,9 miljoen, tegenover € 56.000 van de gemiddelde Nederlander. – Als er extra bezuinigingen nodig zijn moet er volgens de miljonairs vooral bezuinigd worden op landbouwsubsidies. – Als deze groep mag bepalen waarin wordt geïnvesteerd dan gaat er meer geld naar onderwijs en gezondheidszorg.
Klimaatbeleid, Klimaatbeleid, duurzaamheid duurzaamheid Openbaar Openbaar vervoer vervoer
Onderwijs Onderwijs
1.5
De gemiddelde Nederlandse miljonair is een hoogopgeleide man van 60 jaar die buiten de stad woont met een gemiddeld 26% vermogen van € 2,9 miljoen. In dit rapport staat een miljonair gelijk aan een huishouden met een vermogen van minimaal € 1 miljoen, exclusief de waarde van de eigen woning en de hypotheek die daarop rust.
Landbouwsubsidies Landbouwsubsidies
Welke Welke overheidsoverheidsbezuiniging bezuinigingheeft heeft uw uw voorkeur? voorkeur?
– Nederland telt ruim 98.000 huishoudens (1,3 procent) met een vermogen van € 1 miljoen of meer.
De miljonair is veel positiever over de economie dan enkele jaren geleden. In 2014 gaf 46 procent van de vermogenden aan te verwachten dat de economische vooruitzichten voor Nederland enigszins tot sterk zouden verbeteren, maar liefst 18 procent meer dan in 2013 (1.1). Dit wordt onderstreept door het consumentenvertrouwen dat ook weer langzaam op stoom komt (1.2).
ei
1.2 1.2
Vertrouwen in de economie zit in de lift
Em w b o a 13 en rg :3 sd o t 0 o a uu g t 2 r 0 m
1
Miljonairs 2014 2014 2013 2012 2012 Wat Wat verwacht verwacht u u de de komende komende 12 12 maanden maanden als het gaat om...
Miljonairs
10 10
20 20
30 30
40 40
50 50
60 60
Als er verder bezuinigd zou moeten worden om de economische situatie te verbeteren of investeringen te financieren, dan zou dat volgens miljonairs vooral betaald moeten worden door het terugdringen van de overheid. De gemiddelde Nederlander kijkt daar anders tegenaan. Die vindt juist dat de hogere inkomens en miljonairs de zwaarste lasten moeten dragen, bijvoorbeeld via een miljonairstax (apart hoger belastingtarief). Daarnaast is een extra belasting op hogere inkomens en vermogen populair bij de gemiddelde Nederlander (1.5). Dit past bij de in het voorwoord aangehaalde discussie naar aanleiding van het boek van de econoom Thomas Piketty.
Terugdringen overheidsbemoeienis
Waarvan moet overheid extra belastingen/ bezuinigingen betalen?
Evenredig naar inkomen belasten Meer belasting hogere inkomens
Nederlanders
(in %)
Als miljonairs het voor het zeggen hadden in Nederland staat gezondheidszorg op nummer 1 – gevolgd door onderwijs – als thema waar de komende jaren in moet worden geïnvesteerd. De gemiddelde Nederlander en de miljonair zijn hierover opvallend eensgezind (1.3); een mening die dus niet afhankelijk is van de vraag of men vermogend is. Die eensgezindheid is er niet als het bijvoorbeeld gaat om bezuinigingen. Dan kiest de miljonair voor het schrappen van landbouwsubsidies, terwijl de gemiddelde Nederlander voor kunst en cultuur kiest (1.4).
Verlaging uitkeringen
Miljonairstax
Consumentenbelasting omhoog
Mensen met vermogen zwaarder belasten
Hogere belasting voor bedrijven
6 De miljonair: vermogend maar niet zorgeloos
10
Bron: GfK 2014 (1.1, 1.3, 1.4, 1.5), CBS 2013 (1.2)
20
30
40
50
60
De miljonair: vermogend maar niet zorgeloos 7
26%
12%
Wie is die miljonair?
Het vermogen van zowel de miljonair als de gemiddelde Nederlander lag in 2013 weer nagenoeg op het niveau van 2008. Uiteindelijk had een miljonairshuishouden in 2013 een gemiddeld vermogen van € 2,9 miljoen. Ter vergelijking: de gemiddelde Nederlander had € 56.000 aan vermogen, waardoor 12% de miljonair een 1.8 vermogenMiljonairs heeft dat ruim 50 keer zo hoog is (1.8).
17% € 1 totMiljonairs 2 miljoen Terugdringen overheidsbemoeienis €Waarvan 2 tot 3 miljoen moet Evenredig naar inkomen belasten €overheid 3 tot 5 miljoen extra €belastingen/ 5 tot 10 miljoen Meer belasting hogere inkomens €bezuinigingen 10 miljoen of meer
Hoe verloopt de ontwikkeling van het vermogen in Nederland?
Verlaging uitkeringen
betalen?
Nederlanders
Miljonairstax
Gemiddeld vermogen in 2013 € 56.000
Nederlanders
Consumentenbelasting omhoog
Miljonairs Miljonairs Aantal moet Waarvan miljonairsextra overheid belastingen/ bezuinigingen betalen?
Terugdringen overheidsbemoeienis 93,4 88,6 87,7 82,3Evenredig naar inkomen belasten
10% 20% 30% 40% 50% 60%
2007Verlaging 2008uitkeringen 2009
1.5
Consumentenbelasting omhoog 3% Miljonairs Mensen met vermogen zwaarder belasten 7% Miljonairs Hogere belasting voor bedrijven naar hoogte 11% van hun vermogen op 1 januari 2013
Miljonairs €Aantal 1 tot 2 miljoen 82,3 €miljonairs 2 tot 3 miljoen € 3 tot 5 miljoen € 5 tot 10 miljoen € 10 miljoen of meer 2006 x 1.000 Bron: CBS 2013
92,7
97,4
98,4
2010
2011
2012
2013
Miljonairstax
Nederlanders
1.7
98,4
Meer belasting hogere inkomens 2006 x 1.000
88,6
93,4 17%
87,7
10 procent bezit 75 procent van het vermogen
Miljonairs
1.8
Hoe verloopt Gemiddeld 300 vermogen de ontwikke‘08 in 2013 € 2.917.000 ling‘06 van het ‘07 ‘09 vermogen in Nederland? 200
2008
2009
‘10
‘11
Gemiddeld vermogen in ‘13 2013 ‘12 € 56.000
Nederlanders
Totaal vermogen huishoudens per jaar, in € miljard 500
10% 20% 30% 40% 50% 60%
400
98,4
62% 92,7
97,4
2010
2011
2012
Het inkomen dat wordt gegenereerd door het vermogen is voor miljonairs een belangrijke inkomstenbron. Het besteedbaar inkomen van miljonairs is – op jaarbasis – gemiddeld drie keer zo hoog als dat van een gemiddeld huishouden. Een derde van de miljonairs had in 2013 een jaarinkomen van € 100.000 of meer terwijl inkomens boven € 100.000 bij niet-miljonairs nauwelijks voorkomen, slechts 1 procent verdiende zo’n bedrag aan jaarsalaris. In 2013 bezat 1,3 procent circa 40 procent van het totale vermogen van alle huishoudens. Als er alleen wordt gekeken naar de 10 procent van de rijkste huishoudens dan blijkt dat deze groep 75 procent van het totale vermogen in Nederland in handen heeft.
Bron: CBS 2013 (1.9), Eurostat 2013 (1.10)
98,4
300
2007
Gini-coëfficiënt van inkomensongelijkheid in Europese landen
* Bron: Eurostat 2013
400
1.6 1.4
1.10
Totaal vermogen huishoudens per jaar, in € miljard 500
Mensen met vermogen zwaarder belasten
Hogere belasting voor bedrijven
Gemiddeld vermogen in 2013 € 2.917.000
Kijkend naar andere Europese landen blijkt de inkomens ongelijkheid* in Nederland relatief laag (1.10). Nederland sluit de rij van Europese landen samen met onder andere Zweden, Noorwegen en België. De grootste inkomensongelijkheid komt voor in de Zuid-Europese landen Griekenland, Portugal en Spanje. Ook als het de vermogensverdeling betreft staat Nederland onderaan de rij. In landen als Oostenrijk, Duitsland en Zwitserland heeft een relatief kleine groep van de bevolking een veel groter deel van het totale vermogen in bezit. Hier staat België in de middenmoot en heeft een klein deel van de bevolking een groter deel van het vermogen in bezit in vergelijking tot onder meer Nederland.
1.10
Lorenz-curve vermogen en besteedbaar inkomen alle huishoudens
Bij volledige gelijkheid Vermogen Inkomen
De Gini-coëfficiënt voor het vermogen was op 1 januari 2013 0,884. Dit cijfer fluctueerde de afgelopen jaren, maar in vergelijking met de 0,873 (2006) is er een lichte stijging te zien – de ongelijkheid in de verdeling van vermogen is dus toegenomen. Bij het besteedbaar inkomen zien we een minimale stijging, van 0,339 in 2006 naar uiteindelijk 0,340 in 2013.
26%
3% Miljonairs Van de zeer welgestelden heeft7% 62 procent een vermogen Miljonairs van € 1 miljoen tot € 2 miljoen; 17 procent heeft tussen de naar hoogte € 2 miljoen en € 3 miljoen.11% Uit onderzoek blijkt dat 3 procent van hun vermogen van deopNederlandse miljonairs een vermogen heeft van meer 1 januari 2013 dan € 10 miljoen (1.7). 62%
1.9
ei
Em w b o a 13 en rg :3 sd o t 0 o a uu g t 2 r 0 m
Van de huishoudens in Nederland bestond 1,3 procent in 2013 uit miljonairshuishoudens, ofwel ruim 98.000. Dit aantal is de afgelopen jaren iets gegroeid. In 2006 was het percentage 1,1 procent, ofwel ruim 82.000 (1.6).
1.6
Hoe ongelijk is de verdeling van besteedbaar inkomen en vermogen in Nederland? Dit is te meten met de Ginicoëfficiënt. De waarde van deze coëfficiënt, afgeleid van de Lorenz-curve, ligt tussen de 0 en de 1. Een 0 staat voor volledige gelijkheid (iedereen heeft eenzelfde vermogen dan wel inkomen) en 1 staat voor totale ongelijkheid (één huishouden heeft al het vermogen) (1.9).
Grotere vermogens ongelijkheid in Nederland
Vermogen van miljonairs in 2013 weer op niveau van vóór de crisis (2008)
1.4
Ongelijkheid relatief laag
Overigens fluctueerde het aantal miljonairs en hun vermogen flink in de periode 2006-2013, vooral als gevolg van de financiële crisis en de enorme impact hiervan op de financiële markten. In de periode 2008-2009 verloren miljonairs gemiddeld ruim 5 procent van hun vermogen en de gemiddelde Nederlander ‘slechts’ 1 procent. Deze constatering komt niet overeen met de veronderstelling – zoals wel geponeerd in het “Pikettydebat” – dat hogere vermogens relatief beter bestand zouden zijn tegen recessie.
– De gemiddelde leeftijd van de hoofdkostwinner van een miljonairshuishouden is 60 jaar. – Slechts 5 procent van de miljonairs is jonger dan 40 jaar; maar liefst 75 procent is ouder dan 50 jaar. – De meeste miljonairs zijn autochtoon. Slechts 1,5 procent is allochtoon en van niet-westerse afkomst en slechts twee op de tien is een vrouw.
2013
‘06
‘07
‘10
‘08
‘11
‘12
‘13
‘09
200
De miljonair: vermogend maar niet zorgeloos 9
79%
37%
47%
56%
15%
Nederlanders Miljonairs
1.11
Opinie
66%
Miljonairs Percentage miljonairs per gemeente op 1 januari 2013
Minder dan 1% 1 tot 1,5% 1,5 tot 3% 3% of meer
Geen gegevens beschikbaar
Minder dan € 1 miljoen € 1 tot 2 miljoen € 2 tot 3 miljoen € 3 tot 5 miljoen € 5 tot 10 miljoen € 10 miljoen of meer
Meeste miljonairs in Amsterdam, Breda en Westland Blaricum en Bloemendaal hadden in 2013 relatief gezien de meeste miljonairs binnen de gemeentegrenzen. Absoluut gezien wonen de meeste miljonairs in de gemeenten Amsterdam (5.000), Breda (1.100) en Westland (1.100). Dat miljonairs in de duurdere koopwoningen wonen is logisch: de gemiddelde waarde van ruim een derde van deze woningen is € 500.000 of meer. Overigens is de waarde van deze huizen door de crisis op de woningmarkt de afgelopen jaren wel aanzienlijk gedaald. In 2008 woonde nog ruim 50 procent van de zeer welgestelden in een koopwoning van € 500.000 of meer. Het verschil met de gemiddelde Nederlander is groot. Slechts 2 procent van hen woont in een koopwoning die meer dan € 500.000 waard is. Overigens is het opvallend dat in 2013 bijna zes van de tien huishoudens die in een woning woonden met een waarde van meer dan € 1 miljoen, geen miljonair waren.
Duitsland heeft de meeste miljonairs
Bron: CBS 2013
In absolute getallen staan de grote Europese landen bovenaan. Niet zo verwonderlijk: Duitsland, Frankrijk, Italië en Groot-Brittannië behoren tot de landen met de meeste inwoners en vormen in deze volgorde ook de top 4 van landen met de meeste miljonairs. Opvallend is dat Nederland op de vijfde plek staat in absolute getallen met ruim 703.000 miljonairs*. Dit getal wijkt af van het getal in dit rapport, omdat in de meeste internationale onderzoeken de waarde van het eigen huis en het pensioen wordt opgeteld bij het vermogen.
Aantal miljonairs als percentage van het aantal huishoudens in ieder land Luxemburg en Zwitserland hebben veruit de meeste vermogenden, gevolgd door (opnieuw) Nederland en België. Onderaan de ranglijst staan Slowakije, Griekenland en Slovenië, waar minder dan 1 procent van de bevolking miljonair is*. * Bron: Wealth Report van Julius Bär (oktober 2014)
10 De miljonair: vermogend maar niet zorgeloos
Genoeg waarvoor?
ei
Aandeel beleggingen en obligaties naar vermogen
De miljonair ziet de economische toekomst weer redelijk rooskleurig tegemoet en is veel positiever dan de Nederlander die minder vermogend is.
Em w b o a 13 en rg :3 sd o t 0 o a uu g t 2 r 0 m
1.11
Een belangrijke verklaring hiervoor is het feit dat veel miljonairs ondernemers of oud-ondernemers zijn. Uit onderzoeken blijkt dat in de regel ondernemers positiever kijken naar toekomstige ontwikkelingen dan niet-ondernemers. Het meer positieve toekomstbeeld is in hoge mate te danken aan het opkrabbelen van de economie en het herstel van de financiële markten. Niet verwonderlijk, want het vermogen van deze groep neemt vooral toe dankzij de stijgende beurskoersen. Miljonairs investeren een relatief groot deel van hun vermogen in aandelen en obligaties. Dit soort beleggingen hebben de afgelopen jaren over het algemeen goede rendementen opgeleverd en bevestigen gemaakte keuzes én de visie op de markt. Het hogere vermogen leidt echter in veel gevallen niet noodzakelijk tot een hoger uitgavenpatroon. Kijk bijvoorbeeld naar de gemiddelde prijs van de woning van de miljonair: in 2008 had de helft van de miljonairs een woning van boven de € 500.000, nu is dat nog maar een derde. Deze daling is deels verklaarbaar door de algehele waardedaling van woningen, maar ook een voorzichtigere benadering ligt hieraan ten grondslag. Dat is verstandig, want de crisis heeft ons weer onbarmhartig met de neus op de feiten gedrukt. De tijden van grote economische groei zijn voorbij en de uitdagingen die er zijn voor het behoud en de opbouw van vermogen nemen toe.
Het feit dat er meer vermogen komt dat niet direct wordt uitgegeven, zorgt ervoor dat de miljonair de mogelijkheid heeft om zijn vermogen zo te regisseren dat hij is voorbereid op de grote maatschappelijke veranderingen die nu plaatsvinden, en die steeds meer invloed zullen hebben op ieders persoonlijke financiële situatie. De uitdagingen komen onder meer van de verwachte stijgende kosten van de gezondheidszorg en de pensioenvoorziening. En dan is er de zorg dat de volgende generatie het (voor het eerst sinds vele decennia in de Westerse wereld) minder goed zal hebben dan hun ouders. Ook dat legt extra druk op het vermogen in de toekomst.
Reserves nodig voor nieuwe uitdagingen Miljonairs hebben uiteraard een grotere buffer voor onzekerheid en de te verwachten stijgende uitgaven in de toekomst. Toch is het een misverstand te denken dat zij daarom geen of minder tijd hoeven te besteden aan hun toekomstige financiële situatie. ‘Genoeg waarvoor?’, dat is niet voor niets de vraag die onze bankiers stellen aan hun klanten. Die vraag is net zo relevant voor de miljonair als voor de gemiddelde Nederlander, misschien zelfs relevanter. De overdracht van het vermogen aan de volgende generatie, het doen van schenkingen of het investeren met een maatschappelijk oogmerk vraagt om een gedetailleerd inzicht in prioriteiten en regie van het vermogen. Bij stijgende en dalende koersen; bij wind mee én wind tegen.
Mark Buitenhuis Regiodirecteur Van Lanschot Private Banking 06 20 60 82 76
Opinie 11
2.1
53% 54% 52%
40%
44%
43% 39%
Wat is de herkomst van uw vermogen? Eigen onderneming Loondienst 36% 27% 9%
Erfenis/ nalatenschap/ schenking
2.2
Miljonairs
7% 11%
6%
4% 7% Ontslagvergoeding/ (vorig) Huwelijk gouden handdruk
Op welke manier(en) bent u actief (geweest)?
Actief Actief geweest Niet actief N.v.t. (in %)
33
40
4% 3%
2%
Kansspel/ loterij
7 20
In loondienst
38
27
8 27
41
22
10 27
Directeur/eigenaar
43
18
13 26
Bestuurslid (1)
44
12 20
24
13 24 8 30
27 24
18
24
13 28
29
7 29
30
39
Vrijwilligerswerk Mantelzorg Bestuurslid (2) Lid serviceclub/ sociëteit/dispuut Commissaris
35
40
8 44
Zelfstandige
30
Politiek
(1) Vereniging of stichting zonder zakelijk doel (2) Vereniging of stichting met zakelijk doel
2.3
De feiten
Miljonairs
13%
28%
44%
Grote zorgen
Soms zorgen
Geen zorgen
Nederlanders
11%
53%
31%
Miljonairs
18%
26%
56%
Grote zorgen
Soms zorgen
Geen zorgen
13%
52%
35%
Hoe voelt u zich over uw financiële situatie?
– Een grote groep miljonairs maakt zich regelmatig zorgen over de eigen financiële situatie en pensioenopbouw en zet extra geld opzij voor de oude dag.
2.4
Maakt u zich zorgen over uw pensioenopbouw?
Nederlanders
De miljonair is een ondernemer Het vermogen van de Nederlandse miljonairs is net als in eerdere jaren vooral afkomstig van de eigen onderneming. Vermogen uit loondienst, beleggingen en investeringen en een erfenis volgen op ruime afstand. Twee derde van de miljonairs geeft aan als zelfstandige of als directeur-eigenaar zijn bezit te hebben opgebouwd (2.1 en 2.2).
ei
25%
Zit de miljonair op rozen? – De helft van de miljonairs wil het vermogen vooral gebruiken om nu van te genieten, maar tegelijkertijd wordt het ook gebruikt om de kinderen te ondersteunen.
39% 38%
Beleggingen/ investeringen/ onroerend goed
Em w b o a 13 en rg :3 sd o t 0 o a uu g t 2 r 0 m
2
Miljonairs 2012 2013 2014
15%
Nooit zorgen over gemaakt
5%
Vrouwen piekeren meer over geldzaken Miljonairs maken zich met enige regelmaat zorgen over hun eigen financiële situatie (2.3) en over hun pensioenopbouw (2.4). De zorgen onder de miljonairs zijn echter veel minder groot dan bij de gemiddelde Nederlander. Bij zowel de miljonairs als de gemiddelde Nederlander is het zo dat vrouwen in het algemeen én mannen en vrouwen onder de 40 jaar wel eens piekeren over hun financiële situatie. Maar liefst 42 procent van de miljonairs heeft al extra geld opzijgezet voor pensioenopbouw en nog eens 16 procent overweegt dit te doen (2.5).
Nog sneller schulden afbouwen Deze extra middelen worden opzijgezet via een beleggings rekening, via een spaarrekening of bijvoorbeeld door een lijfrente (aan te kopen) of een vastgoedinvestering. Maar ook worden de extra middelen gebruikt om de hypotheek af te lossen. De gemiddelde Nederlander spaart meestal extra voor het pensioen via een lijfrente, (bank)sparen en door het verminderen van de hypotheekschuld. Als gevolg van de eco nomische ontwikkelingen en de zeer lage rente lost 26 procent van de miljonairs zijn schulden momenteel sneller af (2.6). Dat is flink meer dan de 18 procent van de miljonairs die dit in 2013 zei te doen en fors meer dan de gemiddelde Nederlander (14 procent). Vermogenden raadplegen meestal hun bank of accountant/fiscalist om inzicht te krijgen in de haalbaarheid van de eigen financiële doelstellingen.
– Meer vermogenden zijn van plan een groot deel van hun vermogen te schenken of na te laten aan een goed doel.
– Beleggen wordt populairder en beleggen in aandelen wordt gezien als het meest kansrijk.
2.5
Miljonairs
Denkt u erer over om extra te reserveren voor uw pensioen?
Nederlanders
12 Zit de miljonair op rozen?
Bron: GfK 2014
42%
16%
Al gedaan
Denk ik over na
18%
42%
16%
Denk ik niet over na 31%
26%
Pensioen is voldoende
9%
Zit de miljonair op rozen? 13
Wil graag graag Wil sneller/meer sneller/meer schuld schuld afbouwen afbouwen
Nederlanders Nederlanders 2014 2014
2.7 2.7
26% Doe Doe ikik alal 26% IsIs een een wens wens
19% Herken Herken de de wens wens niet niet 19%
46% 46%
28% 28%
16% 16%
2% 2%
5% 5%
2% 2%
1% 1%
Miljonairs 2013 2013 Miljonairs
47% 47%
24% 24%
17% 17%
3% 3%
3% 3%
4% 4%
1% 1%
Om nu nu van van Om genieten te genieten te
Nederlanders Nederlanders 2014 2014
61% 61%
34% 34%
1% 1%
Investeren/ Investeren/ Investeren/ Investeren/ Investeren/ Goede Investeren/ van Goede Doorgeven Om Om later later van Doorgeven beleggen beleggen beleggen doelen beleggen beleggen genieten doelen aan volgende volgende te te genieten aan beleggen (duurzaam) (interesse) (duurzaam) (hoog steunen steunen (hoog generatie (interesse) generatie rendement) rendement)
4% 4%
20% 20%
Verwachting voor voor kinderen kinderen voor kinderen Verwachting Verwachting Verwachting voor kinderen
Nu genieten is prioriteit Ondanks de zorgen over de financiële situatie en de opbouw van het pensioen is voor bijna de helft van de miljonairs het nu genieten van het vermogen een eerste prioriteit. Bij de gemiddelde Nederlander is dit maar liefst 61 procent (2.7). Het nu genieten geldt bij miljonairs vooral voor mannen, 50-plussers en diegenen die een verslechtering van het eigen vermogen verwachten. Voor de 70-plussers onder de miljonairs en voor het zogenoemde ‘oud geld’ blijft het doorgeven van het vermogen het allerbelangrijkste.
17% 17%
3% 3%
De vermogenden blijven in 2014 voorzichtig wat hun vermogen betreft: 56 procent wil het vermogen vooral behouden en 38 procent is gericht op het laten groeien van het financiële bezit. In 2013 ging het 53 procent om behoud en 44 procent om opbouw.
Anders Anders
11% 11%
Vermogen naar de kinderen, maar niet alles
Miljonairs Miljonairs
Minder werken werken Minder
Wat hebt hebt uu Wat geregeld geregeld voor uw uw voor nalatenschap? nalatenschap?
Studie kinderen kinderen Studie Schenken Schenken
Nederlanders Nederlanders
Aflossing hypotheek hypotheek Aflossing
Stelt Stelt dit dit steeds steeds uit uit
Geen Geen
Wil Wil ik ik niet niet zeggen zeggen
Anders Anders 10 10
20 20
30 30
40 40
50 50
10 10 20 20
Percentage miljonairs miljonairs dat dat het het eens eens Miljonairs 2014 2014 Percentage Miljonairs 2013 is 2013 is met met de de volgende volgende stellingen: stellingen:
Wil kinderen kinderen bij bij Wil leven zoveel zoveel leven mogelijk mogelijk schenken schenken
Bron: GfK 2014 14 Zit de miljonair op rozen?
57 57 59 59
Kinderen moeten eigen boontjes kunnen doppen
Niet Niet belangrijk belangrijk
Bedrijfsovername Bedrijfsovername
63 63
Op Op huwelijkse huwelijkse voorwaarden voorwaarden getrouwd getrouwd Levensverzekering Levensverzekering afgesloten afgesloten Uitvoerig Uitvoerig financieel financieel plan plan
Vermogen Vermogen afgezonderd afgezonderd
Roer omgooien omgooien Roer
59 59
Testament Testament opgesteld opgesteld
Vriend/ Vriend/ familielid familielid aangewezen aangewezen (in %) %) (in Adviseur Adviseur in in de de arm arm genomen genomen Opvolgingsplan Opvolgingsplan onderneming onderneming opgesteld opgesteld
Verre reis reis Verre
Kinderen Kinderen moeten zelf zelf moeten vermogen vermogen opbouwen opbouwen
Huidige miljonairs hebben het beter dan hun ouders en naar verwachting ook beter dan hun kinderen. De toekomst verwachtingen die miljonairs hebben voor hun kinderen zijn niet heel rooskleuring: 34 procent meent dat de financiële toekomst van hun kinderen enigszins tot veel slechter zal zijn dan hun eigen huidige situatie. Overigens stelt 79 procent dat zij het nu financieel beter hebben dan de eigen ouders toen deze hun leeftijd hadden (2.8).
Nederlanders Nederlanders 2014 2014
Gezondheidszorg Gezondheidszorg
(in %) %) (in
Miljonairs 2014 2014 Miljonairs 2013 2013
2.10 2.11 2.10 2.11
Pensioen Pensioen
Waar Waar reserveert uu reserveert 11.0 11.0 vermogen vermogen voor? voor?
2.11 2.11 2.10 2.10
Beter Beter 11 Beter 11 Beter Gelijk Gelijk 22 Gelijk 22 Gelijk Slechter Slechter 33 Slechter 33 Slechter
35% 36% 36%
40% 40%
7% 7%
24% 24%
28% 28%
33% 33%
50% Niet Niet van van toepassing toepassing 50%
9% 9%
79% 79%
Financiële Financiële situatie situatie
23% 23%
Miljonairs 2014 2014 Miljonairs
Waarvoor Waarvoor gebruikt uu uw uw gebruikt vermogen? vermogen? 11.0 11.0
2.9 2.9
9% 9%
5% 5%
Miljonairs T.o.v. T.o.v. ouders ouders Miljonairs
2.8 2.8
14% 14%
18% 18%
Van plan plan deel deel Van vermogen te te vermogen schenken aan aan schenken familie/ familie/ vrienden vrienden
Van plan plan om om Van groot deel deel groot vermogen aan aan vermogen goede doelen doelen goede na te te laten laten na
45 45
24 24
12 12
Kinderen Kinderen leren moeten leren moeten vermogen met vermogen met te gaan gaan om te om
Van plan plan groot groot Van deel vermogen vermogen deel bij leven leven te te bij schenken aan aan schenken goede doelen doelen goede
55 55
Ondanks de minder positieve toekomst verwachtingen krijgen de kinderen niet altijd alles. Het aantal miljonairs dat zegt een groot deel van het vermogen aan goede doelen na te willen laten is 24 procent, een verdubbeling van de 12 procent een jaar eerder. Deze groei is met name spectaculair te noemen bij de multimiljonairs (vanaf € 5 miljoen) die een stijging van 20 procent naar 59 procent laten zien. Ook het aantal miljonairs dat bij leven een groot deel van het vermogen aan goede doelen wil schenken is gestegen, van 13 naar 19 procent (2.10).
ei
Miljonairs 2014 2014 Miljonairs 2013 2013
Em w b o a 13 en rg :3 sd o t 0 o a uu g t 2 r 0 m
2.6 2.6
30 30 40 40 50 50 60 60 70 70
Goede doelen laten spectaculaire groei zien De meerderheid van de miljonairs doet aan een vorm van nalatenschapsplanning. Een testament opstellen is de meest populaire vorm, al is het opmerkelijk dat het percentage miljonairs dat dit heeft gedaan het afgelopen jaar is gedaald. Slechts 21 procent heeft een uitgebreide nalatenschapsplanning opgesteld; 4 procent heeft een opvolgingsplan voor de onder neming en 35 procent is op huwelijkse voorwaarden getrouwd (2.11).
Om de kinderen op weg te helpen wil 57 procent van de miljonairs hen bij leven al zoveel mogelijk schenken, iets minder dan in 2013. Tegelijkertijd wil men dat hun nakomelingen ook leren zelf vermogen op te bouwen (59 procent). Daarin past het streven van de miljonair om de kinderen financieel te helpen bij hun studie om hen een goede toekomst mee te geven. De miljonair vindt het belangrijk dat de kinderen verantwoordelijkheidsbesef meekrijgen, dat komt onder andere tot uiting in het feit dat 55 procent stelt dat ze de kinderen moeten leren om goed met vermogen om te gaan (2.9 en 2.10).
51 51
19 19
13 13
Zit de miljonair op rozen? 15
Opinie
26% 26%
53 53
Meer Meer renderendement ment uit uit vermogen vermogen door door bank/vermobank/vermogensbeheerder gensbeheerder
47 47 39 39
43 43
Vertrouw Vertrouw op op eigen eigen kennis/ kennis/ oordeel t.a.v. oordeel t.a.v. vermogen vermogen
Verwacht Verwacht meer meer rendement rendement met met actief beleggen actief beleggen
20 20
28 28
22 22
27 27
Miljonairs Miljonairs
2014 2014
2013 2013
29 29
25 25 16 16 43 43
23 23 38 38
≥≥ 50% 50% << 50% 50% Geen Geen vermogen vermogen Weet Weet niet niet (in (in %) %)
Beheer Beheer 10 10
16 16
18 18 27 27 45 45
19 19 20 20 46 46
Advies Advies 10 10
15 15
21 21 32 32
32 32
37 37
18 18 35 35
Execution Execution only only 10 10
15 15
Aandeel Aandeel beleggingen beleggingen en en obligaties obligaties naar naar vermogen vermogen
37% 37%
47% 47%
56% 56%
66% 66%
79% 79%
15% 15%
Miljonairs Miljonairs Hebt Hebt u u al al € € 100.000 100.000 belastingvrij belastingvrij geschonken? geschonken?
14 14
22 22 18 18 46 46
14 14
32 32
17 17 37 37 14 14
26% 26%
11% 11%
52% 52%
Al Al gedaan gedaan
Van Van plan plan
Niet Niet gedaan gedaan
Nederlanders Nederlanders
2% 2%
1% 1%
Bron: GfK 2014 (2.12, 2.13, 2.15), CBS 2013 (2.14) 16 Zit de miljonair op rozen?
58% 58%
Vertrouwenscrisis in banken lijkt voorbij Waar de financiële crisis mede zorgde voor een vertrouwens crisis in financiële instellingen, lijkt deze trend zich langzaam om te buigen. In vergelijking met de vorige twee onderzoeken onder Nederlandse miljonairs is het percentage dat meer rendement uit het vermogen denkt te behalen via de bank of vermogensbeheerder flink gestegen (2.12). Ten opzichte van eerdere jaren brengen zeer welgestelden ook een groter deel van hun vermogen onder in beheer. Een stijging van gemiddeld 27 procent in 2012 naar 32 procent in 2013 en 39 procent in het afgelopen jaar. De miljonairs spreiden hun vermogen overigens tussen gemiddeld twee tot drie partijen. Wat betreft advies is er de afgelopen jaren vrijwel geen verandering waar te nemen en execution only laat gemiddeld een daling zien (2.13). Het vertrouwen in het eigen oordeel lijkt daarmee te zijn gedaald.
2012 2012
20 20 16 16 50 50
Minder Minder dan dan €€ 11 miljoen miljoen €€ 11 tot tot 22 miljoen miljoen €€ 22 tot tot 33 miljoen miljoen €€ 33 tot tot 55 miljoen miljoen €€ 55 tot tot 10 10 miljoen miljoen €€ 10 10 miljoen miljoen of of meer meer
Nederlanders Nederlanders Miljonairs Miljonairs
2.15 2.15
26 26 30 30
34 34
Hoe Hoe is is uw uw vermogen vermogen verdeeld? verdeeld?
2.14 2.14
33 33
49 49
Geloof Geloof in in indexbeleggen/ indexbeleggen/ beleggen beleggen in in trackers trackers
2.13 2.13
44 44 42 42
Zelf Zelf experiexperimenteren menteren op op effectenbeurs effectenbeurs
51 51
12% 12%
50 50
Vind Vind het het leuk leuk om om met met beheer beheer van van vermogen vermogen bezig bezig te te zijn zijn
Optimisme, maar ook zorgen over de kinderen
ei
Miljonairs Miljonairs 2014 2014 2013 2013 Percentage miljonairs 2012 miljonairs dat dat het het eens eens is is 2012 Percentage met met de de volgende volgende stellingen: stellingen:
De Nederlandse miljonair is optimistisch over de economische vooruitzichten en meent dat zijn vermogen zich positief zal ontwikkelen.
Em w b o a 13 en rg :3 sd o t 0 o a uu g t 2 r 0 m
2.12 2.12
11% 11%
Wil Wil ik ik niet niet zeggen zeggen
39% 39%
Index trackers populair op beleggingsmenu Speurtocht naar rendement
De crisis zorgde ervoor dat veel beleggers de financiële markten enkele jaren meden en de relatieve veiligheid van de spaar rekening opzochten. Afgelopen jaar bleek deze trend onder de miljonairs gezien de lage rentestand op zijn retour. Deze groep ging weer meer beleggen in aandelen, opties en obligaties zo blijkt uit de antwoorden van 32 procent van de respondenten. Het beleggen in aandelen is volgens 59 procent van de miljonairs het meest kansrijk, gevolgd door onroerend goed, obligaties en grondstoffen. Het beleggen in index trackers is iets waar 34 procent geloof in heeft, een forse stijging van 14 procent in vergelijking met 2013.
Hoe meer vermogen er is, hoe groter het aandeel van beleggingen in zowel aandelen als obligaties in het totale vermogen is (2.14). Het bezit van huishoudens met een vermogen van meer dan € 10 miljoen bestaat voor 79 procent uit aandelen en obligaties. Bij miljonairs met € 1 miljoen tot € 2 miljoen is dit 37 procent. Hoe meer vermogen men heeft, hoe kleiner het aandeel banken spaartegoeden. Miljonairs grepen in 2014 ook de mogelijkheid aan om belasting vrij € 100.000 te schenken. Een kwart van hen had dit in de loop van 2014 al gedaan en 11 procent gaf aan van plan te zijn dit nog te doen voor het eind van de termijn die de Belastingdienst had gesteld. Onder de gemiddelde Nederlanders lagen deze percentages logischerwijs veel lager: 2 procent (al gedaan) en 1 procent (nog van plan) (2.15).
De miljonair is ook positief over de persoon lijke vooruitzichten, zoals het bereiken van gestelde doelen, behoud van levensstijl op lange termijn en oudedagvoorziening, en heeft daar financiële reserves voor gevormd. De optimistische blik van de hedendaagse miljonair past bij het beeld op de financiële markten de afgelopen jaren. Belegde vermogens hebben zich over het algemeen gunstig ontwikkeld. Maar het optimisme wordt deels getemperd door de zorgen over de toekomst van hun kinderen. Dit zorgt er mede voor dat de toekomst van de vermogensplanning van de miljonair aan het veranderen is.
kunnen staan en zelf hun eigen maatschappelijk succes moeten bewerkstelligen. Net zoals zij dat zelf ook gedaan hebben.
Beheerders van het familiekapitaal De miljonair wil dat de kinderen gerichter geleerd wordt hoe ze met vermogen om moeten gaan. De kinderen krijgen uiteindelijk het familievermogen en worden er – tijdelijk – de beheerders van. Bij Van Lanschot hebben we verschillende initiatieven beschikbaar die vermogende families ondersteunen bij de gewenste financiële educatie van de kinderen. Zo zijn er workshops over vermogens overdracht, de Academie voor Bedrijfsoverdracht, maar ook een Summer School (start zomer 2015) over de immateriële kanten van het bezitten van vermogen.
Toekomstplanning van vermogen
Eigen verantwoordelijkheid De miljonair verwacht dat zijn kinderen het minder goed zullen hebben dan hijzelf nu. Dit leidt ertoe dat kinderen actief worden gesteund. Schenken en nalatenschapsplanning voor de volgende generatie is gemeengoed. Van zonder meer geven is echter geen sprake. Het schenken staat vooral in het teken van verantwoord en concreet verder helpen. Uit de Scan OverMorgen – de nieuwe digitale tool van Van Lanschot – blijkt dat de financiering van de studie de hoogste prioriteit heeft. Van de mogelijkheid om € 100.000 te schenken voor een eigen woning is ruim gebruik gemaakt. Binnen familiebedrijven is overdracht van de onderneming naar de volgende generatie hét dominante thema aan de keukentafel. Ook hier worden fiscale regelingen voor bedrijfsoverdracht volop benut. Voor ondernemingsactiviteiten van de kinderen worden financieringen en garanties verstrekt. De miljonair meent dat de eigen kinderen, ondanks deze steun, vooral op eigen benen moeten
Een nieuwe trend is dat binnen nalatenschapsplanning structuren worden ingezet om het vermogen te anonimiseren, zoals een open fonds voor gemene rekening. In een tijd van toenemende transparantie (denk bijvoorbeeld aan de app van de Kamer van Koophandel, die veel inzicht kan geven in eigendomsverhoudingen en dus in het vermogen) wordt op deze wijze de discretie voor toekomstige generaties ingericht. Daarnaast zien we steeds vaker dat de miljonair of de familie een goededoelenstichting opzet met vermogen. Doordat de kinderen bestuurder worden van zo’n stichting leren ze met vermogen omgaan, hoe te investeren en op hetzelfde moment om een maatschappelijk rendement te genereren. Het samen met de kinderen beheren van vermogen voor goede doelen zorgt ook voor een band tussen de generaties, waardoor de emotionele waarde van het vermogen groter wordt.
Philippe Mol Chief Commercial Officer/ directeur Van Lanschot Private Office 06 10 31 50 75
Opinie 17
ei
Em w b o a 13 en rg :3 sd o t 0 o a uu g t 2 r 0 m
Het beroep van Petra van der Kemp en Marcel van Dongen is bankier, maar eigenlijk veel meer dan dat. Je zou ze financiële levensplanners kunnen noemen. ‘We brengen in kaart wat iemand over twintig of dertig jaar op financieel vlak bereikt wil hebben en helpen hem daar te komen.’ Petra van der Kemp en Marcel van Dongen ontmoeten elkaar in de brasserie van Hotel Central in het hart van ‘s-Hertogenbosch. Een perfecte plek. Hotel Central ligt niet alleen om de hoek van het hoofdkantoor van Van Lanschot, het etablissement komt evenals de bank voort uit een oud Brabants familiebedrijf.
Regie voeren over vermogen loont Marcel van Dongen
Geboren op 19 augustus 1978 Opleiding: Bedrijfskunde en Master Financial Planning (Postdoctoraal) aan Erasmus Universiteit Rotterdam Hoofd Vermogensstructurering bij Van Lanschot
18 Interview
Petra van der Kemp
Geboren op 4 januari 1968 Opleiding: Bestuurskunde in Leiden Senior private wealth manager en dga-adviseur bij Van Lanschot
Het economisch herstel lijkt voorzichtig door te zetten. Merken jullie dit aan de vermogende klant? Marcel: ‘Het gaat minder slecht, zo zou ik het omschrijven. Men is nog huiverig om grotere investeringen te doen, maar tegelijkertijd is er ook een soort vrees om de boot te missen, bijvoorbeeld op de aandelenmarkt. Daarbij moet wel worden gezegd dat onze klanten relatief weinig last hebben gehad van de crisis.’ Petra: ‘Onze klanten zijn weer meer aan het beleggen. Het vertrouwen in de financiële markten en in de economische groei is toegenomen, hoewel dat laatste nog heel pril is.’ De crisis heeft diepe sporen nagelaten, bij de individuele burger en zeker in de financiële sector. Welke veranderingen zijn er waar te nemen, vanuit de klant? Petra: ‘Wat je nu ziet, meer nog dan voorheen, is dat men behoud van het vermogen vaak belangrijker vindt dan groei. Het ligt er natuurlijk aan wat de doelstelling is, wat men wil bereiken. Maar in veel gevallen weegt voor onze klanten aanwas minder zwaar dan behoud van het vermogen. Liever wat minder rendement dan het risico lopen dat een deel van het vermogen verdampt.’
Marcel: ‘Transparantie is – zeker post crisis – een absolute eis. Mensen zoeken simpele producten en willen exact weten waarvoor ze betalen. De klant is kritischer dan ooit, vergelijkt producten en is op voorhand goed geïnformeerd. Dat is iets dat voor het uitbreken van de crisis veel minder voorkwam.’
Transparantie absolute eis Behoud van vermogen, dat klinkt behoudend, defensief wellicht. Petra: ‘Dat valt wel mee. Want om vermogen te behouden moet er, met inflatie en belastingen, sowieso een rendement van 4 procent worden gemaakt.’ Marcel: ‘Een groot deel van vermogend Nederland is ondernemer. Geld verdienen doe je volgens hen vooral met ondernemen en niet met beleggen. Eigen geld in een onderneming hebben is op zich risicovol, want als het bedrijf failliet gaat dan is het vermogen weg. Als het bedrijf verkocht is wil men met het vermogen meestal weinig of geen risico meer lopen.’
Interview 19
Marcel: ‘Maatschappelijke veranderingen en trends raken alle Nederlanders en dus ook vermogenden. Er moet in toenemende mate betaald worden voor zorg en de opbouw van het eigen pensioen. Om de huidige levensstandaard te behouden moet er meer geregeld worden. Hetzelfde geldt voor zorg. Hier wordt goed over nagedacht. Men wil niet afhankelijk worden van de kinderen bij ziekte of tijdens de oude dag. Vermogenden hebben zich in de afgelopen jaren ook meer ontfermd over hun kinderen. Ze hebben de versoepelde fiscale mogelijkheden benut door ze extra te ondersteunen bij hun studie of bij de aankoop van een huis.’
Scan OverMorgen
De Scan OverMorgen is een nieuwe digitale tool van Van Lanschot waarmee klanten inzicht krijgen in hun wensen en doelstellingen en welke prioriteiten zij daaraan geven. Dit wordt gedaan aan de hand van vier thema’s: persoonlijk, familie, zakelijk en maatschappelijk. Het gaat bijvoorbeeld over de aankoop van een tweede woning, inkopen van zorg voor de oude dag of het in stand houden van het vermogen. De uitkomst is een tijd- en prioriteitenlijn die inzichtelijk maakt welke wensen en doelen men wil realiseren. In hoe verre de wensen en doelstellingen vervolgens realiseerbaar zijn, wordt op basis van diverse economische scenario’s doorgerekend. Tevens wordt vastgesteld wat men moet doen om deze te realiseren. Het gaat dus niet alleen over geld, maar vooral over wat iemand drijft in het leven. Dat is het startpunt. Het is een wisselwerking tussen de vermogende klant en de private banker die op basis van harde cijfers en persoonlijke verdieping tot elkaar komen.
20 Interview
ei
Dit vergt organisatie van het vermogen. Voor verschillende zaken, verschillende potjes? Marcel: ‘Dat heet Vermogensregie. In deze tijd – waarin het zelf zorgen voor zorg en pensioen niet meer weg te denken is – staat financiële levensplanning centraal. We voeren met onze klanten diepgaande gesprekken over de persoonlijke situatie, over de familie, maatschappelijke onderwerpen en bedrijfsmatige zaken.’
Em w b o a 13 en rg :3 sd o t 0 o a uu g t 2 r 0 m
Welke trends zijn er te bespeuren in vermogensland? Petra: ‘We zien steeds vaker dat de vermogenden meer verantwoordelijkheid en initiatief willen nemen om iets terug te doen voor de maatschappij. Aan de andere kant zijn de miljonairs in onze klantenkring zich er in toenemende mate van bewust dat ze door de hogere levensverwachting langer zullen moeten doen met hun vermogen.’
Petra: ‘Het onderwerp beleggen komt in het eerste gesprek niet eens meer voor. Met onze Scan OverMorgen maken wij samen met de klant inzichtelijk waar hun prioriteiten liggen op de korte en lange termijn. Waar wil men staan over tien, twintig, dertig jaar? Welke levensstandaard streeft men dan na? Op basis van alle vergaarde inzichten gaan we bekijken en uitrekenen hoe doelen kunnen worden bereikt. Wij zijn vertrouwenspersoon en helpen bij de Vermogensregie.’
Marcel: ‘Langetermijnplanning, daar gaat het om. Het opstellen van diverse scenario’s. De wereld om ons heen verandert continu, zeker als het gaat om sociale zekerheid. Het maakt niet meer uit of je jong of ouder bent. Laatst hebben we een dergelijke planning gemaakt voor een dame van begin 60. We hebben haar behoeften en levensstijl in kaart gebracht en de haalbaarheid hiervan inzichtelijk gemaakt. Nu weet zij precies wat er overblijft voor de kinderen en andere activiteiten. De impact van de maatschappelijke ontwikkelingen merk je het best bij jongeren. Jonge ondernemers halen vaker geld uit hun bedrijf – uit de risicosfeer – en zetten het apart als een pensioenpotje.’ Een vermogensplan dat jaren en soms decennia vooruit kijkt en een maatschappij waarin zoveel verandert is lastig. Hoe kan een jonge miljonair nu al weten hoe hij over dertig jaar wil leven? Marcel: ‘Een ding staat nu al als een paal boven water. Er moet geld zijn voor een particulier verzorgingshuis met luxe voorzieningen of voor een inwonende verpleger. Wij rekenen dan voor dat de meeste zorgkosten worden gemaakt in de laatste vijf jaar van iemands leven. De meeste mensen schrikken hier toch van. Als er voor later geld opzij moet worden gezet, is dat extra reden om nu al goed na te denken over vermogensplanning.’
Petra: ‘Er is een hele generatie die heel bewust bezig is met ouder worden. Nadat het eigen bedrijf is verkocht of aan de kinderen is overgedragen, is achter de geraniums zitten geen optie. Deze ouderen gaan op zoek naar een nieuwe levensinvulling. Opvallende trend is dat deze generatie vermogenden meer dan ooit iets terug wil doen voor de maatschappij. Wat dat dan is verschilt van persoon tot persoon. Ze gebruiken hun ervaring en kennis om een maatschappelijk probleem op een bedrijfsmatige manier aan te pakken en proberen zo de maatschappij te helpen. Dit is een trend die we een jaar of tien geleden nog niet zoveel tegenkwamen.’
Ons gesprek begint niet met cijfers
Interview 21
Miljonairs
51%
22%
Wat vindt u van de kwaliteit van het zorgaanbod in Nederland?
Toereikend
Nederlanders
61%
27%
Zelf regie over de zorg
3.2
Ontoereikend, Ontoereikend, maar geen behoefte wil extra zorg aan uitbreiding kunnen kopen 25%
– De helft van de miljonairs vindt de kwaliteit van de zorg ontoereikend en verwacht dat de situatie de komende tijd verslechtert.
Miljonairs
Hoe zou u uw zorg willen inrichten?
Nederlanders
– Een grote meerderheid wil de regie meer in eigen hand houden en maakt het niet uit of de verzekering extra maatwerk in de zorg dekt of niet.
14%
7%
9%
20%
34%
18%
12%
Wordt veel beter
Wordt beter
Blijft gelijk
Wordt slechter
Wordt veel slechter
Geen mening/ weet niet
7%
16%
53%
23%
Nederlanders
3.3
De feiten
Miljonairs
Wat zijn uw verwachtingen over de ontwikkeling van de zorg?
De miljonairs in Nederland maken zich grote zorgen over de zorg. Bijna de helft van de vermogenden vindt de kwaliteit van het zorgaanbod ontoereikend en over de ontwikkeling van de zorg maakt men zich weinig illusies. De helft verwacht dat de situatie (veel) slechter wordt. De gemiddelde Nederlander is positiever gestemd over de huidige kwaliteit van de zorg, 39 procent vindt deze ontoereikend tegenover 49 procent van de miljonairs. De gemiddelde Nederlander is daarentegen een stuk pessimistischer gestemd over de toekomst: 76 procent verwacht dat de situatie (sterk) zal verslechteren vergeleken met 52 procent van de vermogenden (3.1 en 3.2).
ei
3.1
Em w b o a 13 en rg :3 sd o t 0 o a uu g t 2 r 0 m
3
Onzekerheid kwaliteit zorg
1%
De tanende kwaliteit en de onzekere toekomst van de gezondheidszorg maakt dat maar liefst 67 procent van de respondenten de regie in eigen hand wil nemen. Bij het inschakelen van deze zorg op maat (bijvoorbeeld via zorgvilla’s, persoonlijke verpleging etc.) is het voor 42 procent van de miljonairs niet van belang of de verzekeraar deze zorg dekt. Van de gemiddelde Nederlander wil 45 procent meer eigen regie, maar slechts 3 procent zegt dat de vergoeding door de verzekeraar geen rol speelt (3.3).
Overheid schiet tekort in kwaliteit van zorgaanbod
42%
Zelf regie, ongeacht vergoeding vanuit verzekering
25%
Zelf regie, maar wel met vergoeding verzekering
42%
5%
Zorg op maat, maar niet zelf regie
8%
6%
Wil meer inzicht in mogelijkheden
18%
Betalen voor extra zorg
Zie geen mogelijkheden
9%
Extra zorg brengt extra kosten met zich mee en twee derde van de vermogende Nederlanders is bereid deze in te kopen. Deze groep verwacht dat de overheid geen toereikende zorg meer kan bieden of dat de kwaliteit ervan te laag is.
Weet niet/geen idee
20%
2%
20%
3%
Bron: GfK 2014
– Veel miljonairs willen (later) extra zorg inkopen, omdat zij verwachten dat de zorg die de overheid biedt niet toereikend zal zijn.
– Twee derde van de miljonairs is het er niet mee eens dat meer verantwoordelijkheid voor de zorg bij de burger wordt neergelegd.
22 Zelf regie over de zorg
Zelf regie over de zorg 23
Opinie
26%
26%
Onafhankelijkheid heeft zijn prijs
12%
Overheid leunt te veel op mantelzorg
3.4
3.4
Miljonairs Bent u bereid om extra zorg in te kopen?
Miljonairs
Bent u bereid Nederlanders om extra zorg in te kopen?
42%
21%
Ja, zodat ik extra kwaliteit (thuis)zorg 42% krijg
Ja, zorg van overheid is niet20% genoeg
12% Ja, zodat ik extra kwaliteit (thuis)zorg krijg
30% Ja, zorg van overheid is niet genoeg
De overheid legt in toenemende mate verantwoordelijkheid bij de burger, ook wat betreft de zorg. Een derde van de miljonairs vindt dit een goede ontwikkeling. Van de gemiddelde Nederlander kan slechts 9 procent zich in deze trend vinden.
3.5
Nederlanders Miljonairs Bent u bereid geld te reserveren voor toekomstige Miljonairs zorginkoop? Bent u bereid Nederlanders geld te reserveren voor toekomstige zorginkoop? Bron: GfK 2014
Nederlanders
12% 29%
Ja, actief mee bezig 29%
29% 28%
Ja, van plan 28%
6% Ja, actief mee bezig
32% Ja, van plan
6%
32%
Als je miljonairs vraagt naar hun belangrijkste drijfveren in het leven, dan staat het streven naar onafhankelijkheid vrijwel altijd bovenaan de lijstjes die worden gemaakt.
Dat de overheid in toenemende mate een beroep doet op burgers is op zich logisch, stelt de helft van de miljonairs en ruim de helft van de Nederlanders. Maar tegelijkertijd vinden beide groepen dat de overheid momenteel te veel leunt op mantelzorgers (3.6).
De wens om de eigen koers te bepalen, zelf besluiten te kunnen nemen en keuzes te maken op basis van de eigen behoeften en wensen maakt dat miljonairs hard werken, ondernemen, investeren en risico’s willen nemen.
Van de vermogenden is 40 procent ooit mantelzorger geweest en deze ervaring heeft ervoor gezorgd dat 22 procent actief bezig is gegaan met het regelen van extra zorg. Nog eens 39 procent van de mantelzorgers is zich meer bewust geworden van de noodzaak voor het regelen van extra zorg, maar moet nog wel actie ondernemen.
21%
16%
Nee, overheid is verantwoordelijk
Weet niet/ wil niet zeggen
21%
16%
45% Nee, overheid is verantwoordelijk
De overheid wil een grotere verantwoordelijkheid voor zorg leggen bij de burger, bijvoorbeeld door mantelzorg. Bij zaken die voor zorg leggen De overheid wil een grotere verantwoordelijkheid bij de burger, bijvoorbeeld doorkunnen mantelzorg.oppakken, Bij zaken die mantelmantelzorgers niet zorgers niet kunnen oppakken, helpt de overheid. helpt de overheid.
13% Weet niet/ wil niet zeggen
3.6
3.5
12%
Em w b o a 13 en rg :3 sd o t 0 o a uu g t 2 r 0 m
Het opzijzetten van financiële middelen voor extra zorg wil men in grote meerderheid pas doen als de zorg ook daad werkelijk nodig is. Ruim de helft van de miljonairs is echter al bezig met of plant een financiële reservering voor de inkoop van extra zorg tegenover 38 procent van de gemiddelde Nederlander (3.5).
Grenzen aan mantelzorg
ei
Van de miljonairs stelt 21 procent geen extra zorg te willen inkopen, omdat men vindt dat de overheid daarvoor verantwoordelijk is (3.4). Bijna de helft van de Nederlanders (45 procent) is van mening dat de overheid verantwoordelijk is voor het verlenen van zorg en een iets lager percentage (41 procent) is bereid tot extra zorginkoop.
45% 36%
7%13%
Nee, niet van plan Nee, is niet nodig 36% 7%
44% 18% Nee, niet van plan Nee, zou niet hoeven 44%
18%
3.6
Miljonairs
Hoe kijkt u tegen bovenstaand uitgangspunt Miljonairs aan?
Hoe kijkt u tegen Nederlanders bovenstaand uitgangspunt aan?
Nederlanders
32%
49%
Mee eens
Logisch, maar nu te veel bij mantelzorgers 49%
Niet eens, de Weet overheid is niet verantwoordelijk 6% 14%
Mee 9%eens
Logisch, 61%maar nu teveel bij mantelzorgers
Niet25% eens, de Weet 5% overheid is niet verantwoordelijk
9%
62%
32%
5%
25%
14%
5%
Maar ook zij kunnen in situaties terecht komen waarin hun vermogen tekort schiet, of in ieder geval niet alles kan oplossen. Niemand weet precies wanneer een zorgbehoefte ontstaat in het leven, maar voor iedereen – ook voor miljonairs – is de vraag aan de orde hoe zij daarin op dat moment kunnen voorzien. Ook miljonairs worden ouder, krijgen gezondheidsklachten en worden dan in meer of mindere mate afhankelijk van het beschikbare aanbod van zorg. Een aanbod dat sterk wordt beïnvloed door de terugtredende overheid en de veranderende opstelling van zorgverzekeraars.
Hoeveel heb je nodig? Het gaat erom dat je op tijd inspeelt op dit soort veranderingen – zoals zo vaak in het leven. En als de miljonair dan medische hulp aan huis wil, of een inwonende verpleegkundige voor een dementerende partner dan zal hij merken dat specifieke zorg in Nederland momenteel helemaal niet zo makkelijk te krijgen is.
Simpelweg omdat er nauwelijks goed aanbod is en omdat dergelijke zorgconcepten nog in ontwikkeling zijn. Het goede nieuws is dat de ontwikkelingen in de zorgsector en de medische wetenschap snel gaan. Ondernemers in de zorg zien kansen en spelen daarop in. Zorgoplossingen worden daarmee individueler; denk aan zorgvilla’s, 24-uurs hulp aan huis en behandelmogelijk heden in het buitenland. Maar dat alles heeft wel een prijs. En die kan (veel) hoger uitvallen dan gedacht. Het verbaast dan ook niet dat uit dit onderzoek blijkt dat miljonairs zich zorgen maken over de beschikbaarheid van kwalitatief hoogstaande zorg die voldoet aan hun eisen. Mensen met meer vermogen hebben de mogelijkheden om hiervoor middelen te reserveren, maar hoeveel heb je nodig en wanneer? Welke eisen stel je aan de kwaliteit van de zorg, wat verwacht je precies? Hoe individueel moet de zorgbehoefte worden ingevuld? En wat betekenen eventuele tegenvallers voor het behoud van je vermogen als de zorgkosten hoger uitvallen dan je dacht? Wanneer neemt de miljonair bijvoorbeeld afscheid van zijn woning? Dit is niet alleen relevant in verband met de grootte van de woning en de mindere mobiliteit, maar ook met de mogelijkheid dat een groot deel van het vermogen in de woning zit. Vermogen dat wellicht nodig is om zorg in te kopen. Dergelijke vragen en zorgwensen moeten jaren voordat die zorg nodig is worden beantwoord. Steeds vaker merken we bij Van Lanschot dat de gesprekken over Vermogensregie en de planning van vermogensoverdracht gaan. Dat klinkt logisch, maar dat is het niet. Zorg is voor veel mensen een precair onderwerp omdat het zo persoonlijk is. En zolang het zorgsysteem in Nederland nog niet is ingericht op vermogenden die hun eigen zorg inkopen, is tijdig nadenken over de planning en de regie van de zorgbehoefte bepaald geen overbodige luxe.
Chris Zegers Directeur Van Lanschot Healthcare 06 50 64 78 99
Opinie 25
ei
Wiskundige, groenteboer, verpleger, manager, ondernemer. De carrière van Henk Pastoors kent onverwachte wendingen. Toen de jonge Pastoors enkele decennia geleden aan zijn studie wiskunde begon kon hij niet bevroeden dat hij ooit nog eens vanuit de serre van zijn eigen huis debat-avonden zou organiseren over zijn grote passie en hét onderwerp dat Nederland al jaren in de greep houdt: de zorg.
Em w b o a 13 en rg :3 sd o t 0 o a uu g t 2 r 0 m
Zorg met een gouden randje
‘Het is ook een lastig onderwerp. Niemand wil er echt voor betalen, maar als we zorg nodig hebben willen we allemaal zorg met een gouden randje.’ Pastoors is actief in de sector die eind 2014 bijna leidde tot de val van het kabinet-Rutte II en waar iedereen een mening over heeft. Hij is geen man van buiten die nu opeens over de zorg meepraat. Hij weet wat er op de werkvloer speelt. Na zijn studie nam hij door een samenloop van omstandigheden enkele groentewinkels over in zijn woonplaats Wageningen. Zijn ondernemerschap zorgde ervoor dat hij zijn dienstplicht enige tijd kon uitstellen. Toen hij besloot de winkels te verkopen, riep de overheid hem alsnog op. Hij deed vervangende dienstplicht in een verpleeghuis, een periode die zijn leven zou veranderen.
Henk Pastoors
Geboren op 30 juli 1958 Opleiding: Wiskunde aan de Universiteit van Groningen en later onder meer een MBA Finance en Management Directeur TopSupport Strategie en Informatie B.V.
26 Interview
Man van de praktijk De zorg beviel goed. Zo goed dat hij de opleiding tot verpleegkundige doorliep, en daarna de opleidingen anesthesie, cardio logie, neonatologie en psychiatrie volgde. Hij werkte een tijd voor Artsen zonder Grenzen en koos uiteindelijk voor een managementfunctie in de zorg. Na tal van functies bekleed te hebben in de zorg en bij een farmaceutische onderneming richtte hij, nu veertien jaar geleden, zijn eigen bedrijf TopSupport Strategie en Informatie op en geeft strategisch advies aan de zorgsector.
Dagelijks stuurt hij een nieuwsbrief naar 6.000 mensen in de farmacie en zorgsector en organiseert hij onder de naam ‘Derde Kamerdiners’ discussieavonden over de zorg in de serre van zijn woning in Halsteren. ‘Ik raad iedereen aan om iets anders te doen dan waarvoor je in eerste instantie bent opgeleid.’
Vadertje Staat zorgt minder Discussie nivelleert De brede maatschappelijke discussie over de zorg gaat vaak niet over de kern van de zaak, stelt Pastoors. Het is in feite een politieke discussie geworden, ingeklemd tussen partij-ideologieën. ‘Ook tijdens de recente kabinetscrisis over de zorg ging het – mede door de hype in de media – vrijwel alleen over de vrije artsenkeuze.’ De discussie ging volgens hem voorbij aan de fundamentele vraag: waar ligt de echte verantwoordelijkheid voor het contracteren van goede zorg en wat is goede zorg? Die verantwoordelijkheid ligt in ieder geval niet bij de overheid, niet meer. ‘Het idee dat Vadertje Staat van de wieg tot het graf voor je zorgt, is echt van de vorige eeuw. Dit model is verouderd en niet houdbaar.’
Interview 27
We geven liever geld uit in de kroeg
De toegang tot basiszorg is in Nederland adequaat geregeld, maar ook in de zorg draait het om geld. Mensen die financieel beter af zijn kunnen ook ‘betere’ zorg betalen en als die er in Nederland niet is ga je naar het buitenland. Voor extra zorg kunnen burgers zich bijverzekeren. ‘Maar de echt vermogenden doen dit niet via hun verzekering, zij regelen het gewoon zelf. En ik geef ze groot gelijk.’ Het gelijkheidsbeginsel bestaat volgens Pastoors niet. ‘We zijn gelijkwaardig, niet gelijk. Als ik het geld heb om een stevigere auto te kopen dan jij, dan heb jij bij een ongeluk ook een grotere kans om dood te gaan, simpelweg omdat ik het geld had om een betere auto te kopen. Dit soort verschillen zijn er, ook in de zorg.’
28 Interview
Pastoors stelt dat de torenhoge kosten van de Nederlandse gezondheidszorg als probleem worden geëtaleerd, terwijl dit in internationaal verband wel meevalt. ’In vergelijking met landen om ons heen staat Nederland altijd in de top van de best scorende landen in de zorg en is het eigen risico hier ontzettend laag.’ Pastoors wijst erop dat eerstelijnszorg – zoals de huisarts – in Nederland nog altijd zonder eigen bijdrage toegankelijk is. Dit in tegenstelling tot veel andere landen. ‘Dat legt een grote druk op wat de eerste lijn wordt genoemd. De huisarts is hier te vaak een pleisterplaats voor mensen die troost en aandacht zoeken. In het buitenland is er een veel hogere bijdrage. Het doel daarvan is om het gebruik van niet-noodzakelijke zorg af te remmen.’
ei
Eigen bijdrage is laag
Em w b o a 13 en rg :3 sd o t 0 o a uu g t 2 r 0 m
‘De burger bepaalt grotendeels welke zorg nodig is en wat het mag kosten’, zegt Pastoors. Nederlanders hebben de vrijheid om hun zorgverzekering te kiezen. Daarmee bepaalt de burger wat hij of zij voor de zorg overheeft. ‘Nederlanders kunnen voor een paar euro meer kiezen voor een verzekeringspakket met vrije artsenkeuze of wisselen van zorgverzekeraar. Markant is dat mensen wel geld uitgeven aan sigaretten of een avondje kroeghangen, maar moord en brand schreeuwen als we een paar euro per maand meer kwijt zijn aan onze zorgverzekering. De burger bladert liever in een reisgids dan dat hij de polisvoorwaarden van de zorgverzekering goed leest.‘
Is de oplossing van het hoofdpijndossier een hogere eigen bijdrage? ‘Deels. Maar we moeten in ieder geval toe naar een maatschappelijk relevante zorg. Niet gebaseerd op aanbod, maar op de vraag. Doelmatigheid, waardigheid en avondspreekuren, spreekuren op zaterdag. De zorg is een duur bedrijf met heel beperkte ‘openingstijden’. Dat is vreemd. Ook ziekenhuizen moeten werken als bedrijven, garantie geven op hun producten en diensten en betaald worden naar resultaat. Dus als je bijvoorbeeld een nieuwe heup krijgt in een ziekenhuis en daar blijkt iets mis mee, dan krijg je op kosten van het ziekenhuis een nieuwe heup.’ Pastoors waakt er overigens voor dat ziekenhuizen commerciële ondernemingen worden waar de menselijke maat in het geding zou kunnen komen. ‘De menselijke maat is de laatste jaren in veel gevallen weggeorganiseerd, teruggebracht naar richtlijnen en afvinklijstjes, maar deze zal na de huidige onrustige periode van transitie weer terugkomen.’
Uiteindelijk, stelt Pastoors, is de zorg in Nederland niet eens zo slecht. ‘Als je hier ziek bent vraagt niemand naar je salarisstrookje. Je krijgt de beste zorg, gebaseerd op het solidariteitsbeginsel. Daar mogen we best trots op zijn. Dat mag ook zorg met een gouden randje heten.’
Nederlandse zorg in de top en laag eigen risico
Interview 29
4.1
5%
20%
18%
21% 20%
38%
23%
28%
27%
Investeren: sociaal én met impact
4.2
4.3
Sociale en impact investeringen kunnen op de belangstelling van bijna de helft van de miljonairs in Nederland rekenen, maar een groot aantal wil in ieder geval de inleg plus een rendement terugkrijgen. Van de vermogenden heeft 43 procent interesse in sociale investeringen en 48 procent interesse in impact investeringen (4.1).
Sociale investeringen
Impact investeringen
Miljonairs
Hoeveel zou u willen beleggen in sociale en impact investeringen?
Miljonairs
Welk maatschappelijk thema wilt u het eerst verbeteren?
Nederlanders
(in %)
0%
Weet niet
33
1-20%
16
21-50% >50%
37
10
4
In %
De gezondheidszorg staat met stip op nummer 1 als maat schappelijk thema dat verbetering behoeft via investeringen. Miljonairs (38 procent) en de gemiddelde Nederlander (37 procent) denken hier hetzelfde over. Bij beide groepen staat onderwijs met afstand op nummer 2 (4.3).
Gezondheid
Onderwijs en onderzoek Milieu
Maatschappij en welzijn Natuurbehoud
De miljonair (54 procent) ziet vooral een financiële rol als donateur of investeerder voor hem weggelegd, waar de gemiddelde Nederlander zich vooral richt op het doen van vrijwilligerswerk om maatschappelijke meerwaarde te creëren (4.4).
Kerk en levensbeschouwing Mensenrechten, vrede en veiligheid Economische ontwikkeling en microkrediet Kunst en cultuur
– Bijna de helft van de miljonairs heeft interesse in sociale en impact investeringen.
Vooral maatschappelijke meerwaarde telt
Dierenbelangen
– De meerderheid wil een financieel rendement of minimaal de inleg terug. Een derde vindt het acceptabel om minder dan de inleg – of zelfs niets – terug te krijgen van de investering. – Als miljonairs een maatschappelijk thema konden verbeteren dan zou dit de gezond heidszorg zijn, op respectabele afstand gevolgd door onderwijs. – Miljonairs zijn bereid om 15 procent van het vermogen te investeren in sociale ondernemingen.
Noodhulp
Voedsel en voedselveiligheid Vluchtelingenhulp Anders
5
4.4
Miljonairs
Welke maatschappelijke rol is voor u weggelegd?
Nederlanders
36%
23%
Donateur
Vrijwilliger
23%
41%
10
15
20%
20
25
Miljonairs overwegen gemiddeld 15 procent van hun vermogen te beleggen in deze twee investeringsvormen (4.2). Naast het investeren van geld is ook het investeren van tijd een optie voor zowel de zeer vermogenden als voor de gemiddelde Nederlander. Miljonairs zeggen in meerderheid (69 procent) enkele uren tot dagen per week hiervoor vrij te willen maken.
Gezondheidszorg op nummer 1
Sport en recreatie
De feiten
Maatschappelijk of financieel rendement: wat weegt zwaarder?
ei
Heel interessant Interessant Neutraal Oninteressant Heel oninteressant
6%
14%
Em w b o a 13 en rg :3 sd o t 0 o a uu g t 2 r 0 m
4
Miljonairs Wat is uw mening over sociale en impact investeringen?
30
18%
35
40
De gezondheidszorg wordt geconfronteerd met overheids bezuinigingen. Ongeveer een derde van de welgestelden overweegt te investeren in maatschappelijke thema’s die minder geld krijgen vanuit de overheid. Maar bijna de helft van de vermogenden ziet zijn privé-investeringen niet als vervanging van het tekort dat er in de zorgsector ontstaat door de bezuinigingen.
3%
Kennis/ Investeerder Anders vaardigheden 27%
2%
7%
Bron: GfK 2014
30 Investeren: sociaal én met impact
Investeren: sociaal én met impact 31
Opinie
26%
26%
Sociale investeringen ‘Impact first, finance second’ Sociale investeringen zijn investeringen in maatschappelijke organisaties met als belangrijkste doel het behalen van een positieve maatschappelijke impact.
Impact investeringen
60% wil maatschappelijk rendement ook in euro’s terugzien
Financieel plaatje blijft toch belangrijk
Vermogenden hebben interesse om in sociale thema’s te investeren, maar de ondernemingen waarin zij investeren moeten wel financieel solide zijn. De meerderheid van de miljonairs wil graag de inleg terug en een deel wil ook rendement zien. Op de vraag hoe belangrijk het is dat het maat schappelijke rendement meetbaar is en in euro’s is uit te drukken, zegt 60 procent dat dit (heel) belangrijk is tegenover 40 procent van de gemiddelde Nederlander (4.5).
Stel u zou investeren in een sociale waarvan u de maatschappelijke Stel u zou investeren inonderneming een meerwaarde zeer hoog inschat... sociale onderneming waarvan u de maatschappelijke meerwaarde Stel u zou investeren in een sociale onderneming waarvan u de maatschappelijke zeer hoog inschat... meerwaarde zeer hoog inschat...
4.5
4.5
Miljonairs ... in hoeverre is het dan van belang dat het maatschappelijk Miljonairs rendement ook meetbaar is? is ... in hoeverre het dan van belang dat het Nederlanders maatschappelijk rendement ook meetbaar is?
Nederlanders Bron: GfK 2014
60%
(zeer) 60% Belangrijk
40% (zeer) Belangrijk
Investeren met impact Een investering wordt meestal gedaan met het oog op een financieel rendement. Dat was en is zo. Maar steeds meer wil de miljonair met zijn investering ook een maatschappelijke impact realiseren. Op deze manier krijgt zijn vermogen betekenis.
Em w b o a 13 en rg :3 sd o t 0 o a uu g t 2 r 0 m
‘Finance first, impact second’ Impact investeringen zijn investeringen in bedrijven, organisaties en fondsen met het doel om meetbare impact te bereiken op het gebied van maatschappij en milieu, in combinatie met een financiële opbrengst.
Na vijf jaar wil 39 procent van de miljonairs zijn inleg terug met daarbovenop een financieel rendement. Bijna een derde van 12% terug de respondenten wil minimaal de gehele investeringssom ontvangen, maar aan de andere kant van het spectrum blijkt dat een derde het niet erg vindt als hij minder dan 75 procent of zelfs niets van zijn inleg terug krijgt (4.6).
ei
12%
31%
9%
Neutraal 31%
(zeer) Onbelangrijk 9%
47% Neutraal
13% (zeer) Onbelangrijk
Als er een keus is tussen het beleggen in één specifieke sociale onderneming of in een fonds met 25 sociale ondernemingen, dan blijkt dat vermogenden de voorkeur hebben voor een fonds. Zij hebben een lichte tot sterke voorkeur voor zo’n fonds, omdat ze zo gebruik kunnen maken van de expertise van een fondsbeheerder. Bovendien worden de risico’s gespreid en kan men in meerdere maatschappelijke segmenten tegelijk actief zijn. Diegene die een lichte of sterke voorkeur hebben (30 procent) om te investeren in één sociale onderneming geven focus, persoonlijke betrokkenheid en lagere kosten als belangrijkste redenen.
4.6
Miljonairs
39%
4.6
... hoeveel wilt u dan na vijf jaar terugkrijgen? Miljonairs
39%
... hoeveel wilt u dan na vijf jaar Gehele inleg plus een terugkrijgen?
29%
financieel rendement Minimaal 100% inleg Minimaal 75% inleg Minimaal 50% inleg Gehele inleg plus een Minimaal inleg financieel 25% rendement Ik hoef niks teruginleg Minimaal 100% Minimaal 75% inleg Minimaal 50% inleg Minimaal 25% inleg Ik hoef niks terug
29% 7% 6%
4% 15% 14% 7%
De trend dat het vermogen meer moet doen dan voorzien in het levensonderhoud en moet worden doorgegeven aan de volgende generatie is al een aantal jaren in ontwikkeling. Het zin geven aan het vermogen gaat niet altijd via geven of doneren, maar ook via impact investeren. Door het investeren in sociale onder nemingen, vaak in combinatie met het ter beschikking stellen van kennis en tijd. Deze manier van investeren staat nog in de kinderschoenen, maar de ontwikkeling en groei zijn onmiskenbaar. Deze trend werd extra relevant door de terugtrekkende overheid en de financiële crisis, waardoor ‘winstoptimalisatie als hoogste goed’ in bredere kring ter discussie werd gesteld.
Meer persoonlijke voldoening Impact investeren is een manier van investeren die goed aansluit bij de visie en ambitie van veel miljonairs. Sociale ondernemingen die maatschappelijke impact nastreven, werken net als veel familiebedrijven gelijkmatig en met een langetermijnvisie aan hun idee. Daar naast werken de sociaal ondernemer en investeerder bij impact investeren vaak nauw samen en bouwen ze zo een duurzame (zaken)relatie op.
Ashoka Een van de bekendste en meest succesvolle organisaties op het gebied van sociaal ondernemerschap is Ashoka. Ashoka is wereldleider in het vinden, selecteren en steunen van sociaal ondernemers die op een succesvolle manier opschaalbare en systematische oplossingen voor sociale of milieuproblemen hebben geïmplementeerd. Ashoka steunt deze sociaal onder nemers en geeft ze toegang tot een enorm internationaal netwerk. Ashoka opende in 2014 een kantoor in Nederland en sloot een partnerschap met Van Lanschot. Dit zal ook in Nederland meer deuren openen op het gebied van impact investeringen en ervoor zorgen dat de bekendheid van deze wijze van investeren toeneemt. Van Lanschot oriënteert zich op haar positie ten aanzien van impact investeren. In dat kader hebben we in het najaar van 2014 de potentiële vraag naar impact investeren onder onze klanten in kaart gebracht. Op dit moment onderzoeken we welke rol Ashoka kan spelen om klanten te betrekken bij sociale ondernemingen. In 2015 organiseren we daarom een aantal bijeenkomsten voor klanten.
Nieuwe dimensie Impact investeren komt met kansen en risico’s. Naast kansen op financieel en maatschappelijk rendement biedt impact investeren ook een kans op persoonlijke voldoening. Door het delen van ervaringen tussen investeerder en sociaal ondernemer wordt een brug geslagen tussen vaak compleet verschillende werelden. Dit, in combinatie met de bereidwilligheid om van elkaar te leren, het accepteren van tegenslagen, maar vooral ook het genieten van de bereikte successen geeft een geheel nieuwe dimensie aan je vermogen. Uiteraard brengt impact investeren ook risico’s met zich mee. Het gaat veelal om gewaagde innovaties en om bedrijven die nog in de groeifase zitten. Een dergelijke investering vergt dus, zoals bij de meeste investeringen, een grondige voorbereiding.
Andrew Mackay Manager Van Lanschot Charity Service 06 12 59 47 75
6%
40%
47%
13%
4% 14%
Opinie 33
ei
Pieter Oostlander wil graag een verschil maken. Iets betekenen voor de maatschappij. Na jaren van zoeken vond hij dat in sociaal investeren – een investeringsvorm die de toekomst zal gaan vormgeven. ‘We staan aan het begin van een enorme golfbeweging.’
Em w b o a 13 en rg :3 sd o t 0 o a uu g t 2 r 0 m
Ik maak graag een verschil Pieter Oostlander
Geboren op 18 september 1960 Opleiding: HEAO Zwolle, aansluitend NIVRA avondopleiding tot Register Accountant Directeur bij shaerpa
Zijn weg naar betekenisvol zijn voor de samenleving begon als accountant. ‘Dat is niet de meest voor de hand liggende keuze. Ik was wellicht naïef. Maar ik dacht echt dat mijn beroepsgroep, en ik dus als accountant, naast het verdienen van een boterham een maatschappelijke toegevoegde waarde kon leveren.’ Het idee dat bedrijven door een accountant geholpen konden worden omdat deze zekerheid geeft aan de bedrijfsinformatie, en dat dit een verschil kon maken, daar stapte Oostlander al snel vanaf. ‘Ik dacht dat ik bedrijven kon helpen om beter te functioneren waardoor zij ook weer beter voor hun werk nemers konden zijn.’
Aandeelhouderswaarde te eenzijdig Die impact bleek echter tegen te vallen. Want de mooie plannen die Oostlander bedacht voor verbeteringen verdwenen vaak in een diepe bureaula. Als Oostlander na een tijdje weer bij zo’n bedrijf langsk wam, lagen die plannen er nog steeds... onder een laagje stof.
Het hoofddoel: maatschappelijk rendement De zoektocht naar het verschil maken ging door via functies als financieel directeur in het bedrijfsleven. Verschil maakte hij daar wel. ‘Ik kon bedrijven financieel beter maken. Vooral door te reorganiseren. Ik leverde financiële toegevoegde waarde, op zich niets mis mee. Maar het ging vooral over aandeelhouderswaarde, mij te eenzijdig.’
34 Interview
De zoektocht kwam uiteindelijk uit bij een stichting van een vermogende familie die een deel van hun vermogen via een goededoelenstichting terug de maatschappij in wilde laten vloeien. Het gaat dan om het aanpakken van maatschappelijke zaken als armoede, gezondheidszorg en welzijn. ‘Deze familie wilde dit niet doen op de traditionele ‘geef’ manier, maar op een ondernemende manier’, zegt Oostlander. Het niet doneren, maar via ondernemerschap en investeren geld beschikbaar stellen, is een trend die al ruim een decennium gaande is en de laatste jaren steeds grotere vormen aanneemt. Het op ondernemende wijze goed willen doen kan op diverse manieren waaronder venture philanthropy, sociale investeringen of impact investeringen. Bij sociale investeringen investeer je in organisaties die maatschappelijke pro blemen aanpakken op een winstgevende manier. Maatschappelijk rendement is het hoofddoel, financieel rendement secundair. Bij impact investeringen gaat men ook voor de maatschappelijke impact, maar is winst van gelijk of groter belang. ‘Het zijn verschillende geldstromen met verschillende nuances’, stelt Oostlander. ‘Het zit tussen doneren en echt puur financieel bedrijfsgeld in.’
Interview 35
ei
Waar Nederland samen met Duitsland hekkensluiter is in Europa, lopen Frankrijk en Groot-Brittannië voor de troepen uit. De Britse overheid stimuleert bedrijven op het gebied van sociale investeringen en meet de maatschappelijke toegevoegde waarde van ondernemingen. In Frankrijk kun je via een bank als particuliere belegger meedoen in sociale investeringen. Dit is in andere landen vrijwel onmogelijk. Franse pensioenfondsen zijn verplicht deelnemers de mogelijkheid te bieden om 10 procent van hun vermogen in sociale investeringen te beleggen. Ook de Europese Unie is met het onderwerp bezig en faciliteert sociale investeringen met regelgeving.
Em w b o a 13 en rg :3 sd o t 0 o a uu g t 2 r 0 m
Momenteel is Oostlander verbonden aan shaerpa, een organisatie die het impact-fundmanagement doet voor SI2 Fund, het eerste professionele ‘maatschappelijk investeringsfonds’ op schaal in de Benelux. SI2 Fund beoogt een significante sociale impact te behalen, naast een financieel rendement door groeikapitaal te verstrekken aan Europese sociale ondernemingen. Daarnaast levert shaerpa advies en uitvoering op het gebied van sociale investeringen en venture philanthropy aan families en foundations. Hij ziet dat deze maatschappelijke investeringsmethoden met name de afgelopen vijf jaar zijn gegroeid. Uit onderzoek van de EVPA (European Venture Philanthropy Association) – waarvan Oostlander voorzitter is – blijkt dat er in 2011 circa € 1 miljard naar deze vormen van investeren ging in Europa. Vorig jaar bleek dat al € 5 miljard te zijn. ‘De crisis heeft een kentering veroorzaakt, een omslag in het denken. De economische groei hield op en er wordt geworsteld met verdienmodellen versus maatschappelijke relevantie. In een tijd van lage rente en beleggingsopbrengsten wil men toch wat effect genereren met het geld.’
Omslag in denken door crisis
Geduldkapitaal voor gezondheid, welzijn en onderwijs
Sociale investeringen nemen een grote vlucht
Zijn zoektocht naar het maatschappelijk relevant zijn en een verschil maken in de samenleving mag wellicht ten einde zijn, maar de zoektocht naar het belangrijker maken van sociale investeringen is nog in volle gang. Oostlander denkt dat zijn hoop en reële verwachtingen voor de toekomst dichtbij elkaar liggen. ‘Deze wijze van finan cieren van maatschappelijke problemen staat nog in de kinderschoenen. Het is een begin van een golf. Sociale investeringen zullen een grote vlucht gaan nemen.’
Nog veel meer dan binnen het bedrijfsleven of de financiële markten, gaat het bij sociale investeringsvormen om de langere termijn. ‘Het zijn vooral stichtingen en vermogende en ondernemende families die in dit segment actief zijn. Zij hebben een langetermijnblik en begrijpen dat structurele problemen structurele oplossingen nodig hebben. Donatiegeld is per definitie niet structureel.’ De vraag naar dit soort maatschappelijk investeringsgeld, ofwel geduldkapitaal, komt het meest uit sectoren als gezondheid, welzijn, onderwijs en duurzaamheid.
Nederland loopt op dit vlak achter op Europa, stelt Oostlander. ‘De regelgeving op het gebied van beleggen en donatiegeld is heel beschermend voor de ‘gewone’ burger, volgend op de grote verliezen die beleggers en spaarders in de crisisjaren leden. Daarbij waren de fiscale eisen aan goededoelenstichtingen – tot voor kort – een belemmering. Deze regels zijn en worden verder versoepeld.’
36 Interview
Interview 37
In welke mate hebt u interesse in kunst?
Nederlanders
26%
33%
18%
Veel interesse
Interesse
6%
17%
Wat brengt kunst?
5.2
12%
Miljonairs
Weinig interesse
Neutraal
32%
24%
17%
15%
Muziek
Literatuur
Podiumkunsten
Fotografie
Nederlanders (in %)
Anders
Geen voorkeur
10
*Meerdere antwoorden mogelijk
Miljonairs
20%
Uit welke periode levert kunst volgens u het meeste rendement op?
7% 11% 14%
5.3
De feiten
– Een ruime meerderheid van de miljonairs is geïnteresseerd in kunst, met name in muziek en beeldende kunst.
20
30
40
50
60
70
80
Hedendaagse kunst (1980 tot nu) Moderne kunst (1900-1980) Negentiende eeuw Oude kunst (1500-1800) Anders/ Weet ik niet
– Bijna de helft van de miljonairs heeft een kunstverzameling en legt deze niet aan als belegging maar om van te genieten.
Waar koopt u uw kunst?
5.5
Anders
Online
Anders 3%
Studie
Bij kunstenaar Algemene informatie
29%
21%
19%
17%
2%
Kunstbeurs Gespecialiseerd advies
Veilinghuis Familie / vrienden
Galerie Galeriehouders
7%
– De helft van de miljonairs ziet een rol weg gelegd voor vermogenden in de kunstsector, vooral via investeringen en niet zozeer via donaties.
Hoe laat u zich adviseren over kunstaankopen?
Van de geënquêteerde miljonairs stelt 42 procent dat de kunst interesse zich ook uit in het hebben van een eigen collectie. Van deze groep stelt 78 procent dat het doel is van de verzameling om er plezier aan te beleven terwijl slechts 22 procent het als belegging ziet. Van de miljonairs die kunst wel als belegging zien verwacht rond de 20 procent het meeste rendement te behalen uit de hedendaagse kunst, het segment binnen de kunstsector waarin de laatste jaren een grote prijsgroei te zien was. Opvallend is dat bijna de helft van de miljonairs geen idee zegt te hebben welke kunstperiode het meeste rendement zal opleveren (5.3).
Algemeen Nut Beogende Instelling (ANBI)
40% van de ondervraagden geeft aan geen kunst te kopen
Miljonairs
1%
In het onderzoek geeft 59 procent van de miljonairs aan (veel) interesse te hebben in kunst. Dit is beduidend meer dan de gemiddelde Nederlander waar 44 procent (veel) belangstelling heeft voor kunst (5.1). Bij de miljonairs zijn vooral kunstvormen als muziek, beeldende kunst en literatuur populair, bij de gemiddelde Nederlander zijn muziek, podiumkunsten en fotografie het populairst (5.2). Bij de miljonair uit de interesse zich vooral in bezoek aan musea, kunstbeurzen en voorstellingen en in het aanleggen en onderhouden van een eigen verzameling.
48%
Bron: GfK 2014
5.4
– Vermogenden vinden in meerderheid dat de overheid terughoudend moet zijn met subsidies aan kunstenaars.
Heel weinig interesse
Beeldende kunst
Welke kunstvorm heeft uw voorkeur?*
Nederlandse miljonairs houden van kunst, bezoeken uitvoeringen en tentoonstellingen waar kunst te bewonderen is en schaffen bovendien regelmatig kunstwerken aan. Zij kopen kunst zodat ze ervan kunnen genieten en niet per se om er geld mee te verdienen.
ei
Miljonairs
5.1
Em w b o a 13 en rg :3 sd o t 0 o a uu g t 2 r 0 m
5
Genieten van kunst
17%
Het schenken aan kunstinstellingen moet één van de pijlers worden onder het bestaansrecht van de kunstsector nu de overheid zich meer en meer terugtrekt. Om het schenken te stimuleren werd er een speciale regeling opgezet. Een instelling zoals een museum kon al de status van ANBI hebben waardoor giften van de inkomsten- of vennootschapsbelasting kunnen worden afgetrokken en vrijgesteld zijn van de schenken erfbelasting. Een speciale culturele ANBI-status werd in 2012 van kracht en zorgde voor nog eens een extra giftenaftrek. Maar de aantrekkelijke fiscale maatregel zorgt onder miljonairs niet voor veel interesse. Maar liefst 56 procent van de miljonairs in Nederland zegt dat de invloed van een ANBI-status hen niet of zelfs helemaal niet stimuleert om te schenken aan musea. 44 procent zegt dat de ANBI-status hen enigszins tot erg stimuleert om te schenken.
18%
22%
33%
29% van de ondervraagden geeft aan zich niet te laten adviseren
5.6
38 Wat brengt kunst?
Miljonairs
Voor welke vorm van ondersteuning voelt u
Investeren
17%
39%
21%
Sponsoren Schenken Beleggen
Wat brengt kunst? 39
Uit welke Uit welkelevert periode periode levert kunst volgens kunst volgens u het meeste urendement het meesteop? rendement op?
20% 20%
Hedendaagse kunst (1980 tot nu) Hedendaagse kunst (1980 tot nu) Moderne kunst (1900-1980) Moderne kunst (1900-1980) Negentiende eeuw Negentiende eeuw Oude kunst (1500-1800) Oude kunst (1500-1800) Anders/ Weet ik niet Anders/ Weet ik niet
7% 7% 11% 11% 14% 14% 48% 48%
Miljonairs Miljonairs
Waar koopt Waar koopt u uw kunst? u uw kunst?
29% 29%
2% 2%
1% 1%
Anders Anders
Online Online
Bij kunstenaar Kunstbeurs Bij kunstenaar Kunstbeurs
40% van de ondervraagden geeft aan geen kunst te kopen 40% van de ondervraagden geeft aan geen kunst te kopen
5.5 5.5
21% 21%
19% 19%
17% 17%
Miljonairs Miljonairs
Hoe laat Hoe u zichlaat u zich adviseren adviseren over kunstover kunstaankopen? aankopen?
3% 3% Anders Anders
Veilinghuis Veilinghuis
18% 18%
7% 7% Studie Studie
22% 22%
Algemene Gespeciali- Familie / Algemene Gespecialiinformatie seerd advies Familie vrienden/ informatie seerd advies vrienden 29% van de ondervraagden geeft aan zich niet te laten adviseren
29% van de ondervraagden geeft aan zich niet te laten adviseren
5.6 5.6
Miljonairs Miljonairs
Voor welke Voor vorm welke van vorm van ondersteunondersteuondersteuning voelt u ning voeltuu ing het voelt meest? het meest?
17% 17%
39% 39%
21% 21% 23% 23%
Bron: GfK 2014
Het aanschaffen van kunst doet de miljonair via galeries, veilinghuizen, kunstbeurzen en bij de kunstenaar zelf (5.4). Advies over aankopen wint men onder meer in bij galerie houders (33 procent), familie en vrienden (22 procent) en gespecialiseerde adviseurs (18 procent). Opmerkelijk is dat 29 procent van de respondenten zich helemaal niet laat adviseren bij het aankopen van kunst (5.5).
Galerie Galerie
33% 33%
17% 17%
Opinie
Kunst om de liefde
ei
5.4 5.4
Miljonairs Miljonairs
Miljonairs zijn vaker geïnteresseerd in kunst dan de gemiddelde Nederlander en veel miljonairs bezitten een eigen collectie.
Em w b o a 13 en rg :3 sd o t 0 o a uu g t 2 r 0 m
5.3 5.3
GalerieGaleriehouders houders
Investeren Investeren Sponsoren Sponsoren Schenken Schenken Beleggen Beleggen
Overheid moet terughoudend zijn met kunstsubsidies
Kunstsector moet eigen broek ophouden
Nu de overheid zich in toenemende mate terugtrekt uit de kunstsector, ziet de miljonair vooral een rol als aanjager en investeerder voor zichzelf weggelegd. Dit wordt onder meer ingevuld via het kopen van kunst en uitleen aan musea. Ook zien zij een een rol voor zichzelf als het gaat om het meer bedrijfs matig organiseren van culturele instellingen of door zitting te nemen in sponsorwervingsbesturen. Investeren of een sponsorschap wordt – veel meer dan schenkingen – gezien als de beste manier om de kunstsector te ondersteunen (5.6).
Ruim een kwart van de miljonairs stelt echter dat de sector zelf de broek dient op te houden. Zij vinden dat vermogenden niet overal de rekening voor hoeven op te pakken. Deze groep vindt de hulp bij het ‘in stand houden’ van de sector geldverspilling en ziet het primair als een taak van de overheid. Van de miljonairs vindt 65 procent, net als 46 procent van de gemiddelde Nederlander, dat de overheid terughoudender moet zijn met het verlenen van kunstsubsidies. Daarentegen ziet 37 procent van de miljonairs het als een plicht van vermogend Nederland om de kunstsector te ondersteunen.
Het feit dat vermogenden meer kunst kopen dan de minder vermogenden komt deels omdat aan de basisbehoeften van vermogenden is voldaan. Er ontstaat hierna ruimte om aan zaken zoals kunst te denken. Maar waarom juist kunst? Volgens Michael Finlay, kunstexpert en schrijver van het boek ‘The Value of Art’, is de reden terug te leiden tot aan de drie gratiën uit de Griekse mythologie, Aglaia (schoonheid), Euphrosyne (vreugde) en Thalia (welvarendheid). Aglaia staat voor de intrinsieke waarde die een verzamelaar voor het kunstwerk voelt, Euphrosyne voor de trots en status die het hebben van kunst met zich meebrengt en Thalia voor de commercie of de financiële waarde van kunst. Uit dit rapport blijkt dat vooral Aglaia en Euphrosyne hun invloed laten gelden bij de Nederlandse miljonairs. Het overgrote deel van de miljonairs heeft een kunstcollectie voor het persoonlijke plezier, en ziet deze niet puur als investering. Interessant is dat de miljonair zich bij het aankopen van kunst meestal laat adviseren door de galeriehouder. Een galeriehouder is natuurlijk een subjectieve adviseur en misschien is het daarom verstandig iemand mee te laten kijken die geen eigenbelang heeft. Daarnaast gaat het ook om de ‘houdbaarheid’ van de kunst. Probeer altijd te bedenken, of eerder te voelen, of je over een aantal jaar nog steeds voldoening haalt uit het kunstwerk dat je aanschaft. Neem daarom nooit overhaaste beslissingen en koop nooit onder druk. En hoe zit het met Thalia, oftewel de financiële waarde van kunst? In 2014 zijn alle veilingrecords voor beeldende kunst opnieuw verbroken.
40 Wat brengt kunst?
Er werd 12 procent meer kunst verkocht via een veiling dan in 2013. Op de wereldwijde veilingmarkt ging vorig jaar maar liefst $ 16 miljard om. De meest geslaagde veiling was die van Christie’s in New York, waar voor het astronomische bedrag van ruim $ 850 miljoen aan hedendaagse kunst geveild werd. De cijfers uit 2014 laten ook een vervijfvoudiging zien van de verkoop via de veiling ten opzichte van veertien jaar geleden. De kunstmarkt lijkt oneindig te blijven groeien.
Alle veilingrecords in 2014 verbroken Toch is kunst – zoals veel beleggingen – niet per se een veilige belegging. En al helemaal niet als het om hedendaagse kunst gaat, al denken veel miljonairs momenteel wel dat dit de beste optie zou zijn wanneer zij kunst als een beleggingsobject beschouwen. Niet zo gek als je naar de veilingresultaten van afgelopen jaar kijkt. Maar schijn bedriegt. Want van deze $ 16 miljard wordt $ 3 miljard al ingevuld door de tien best verkopende kunstenaars ter wereld, waarvan er nog maar één in leven is. De top vijf bestaat uit Andy Warhol, Pablo Picasso, Francis Bacon, Gerhard Richter en Mark Rothko. Bovendien is gebleken dat van de hedendaagse kunstenaars waarvoor nu goede prijzen betaald worden en die nu te zien zijn in een befaamd museum er over tien jaar waarschijnlijk nog maar 5 procent bekend zal zijn en de muren van musea zal sieren. Het blijft dus ontzettend oppassen wanneer je in kunst wilt investeren, want waardevastheid lijkt alleen gegarandeerd in de absolute top. Maar zolang je kunst koopt vanuit echte aandacht en liefde voor het kunstwerk zal er altijd sprake zijn van een geslaagde en betekenisvolle aankoop.
Ilka van Steen Conservator Van Lanschot kunstcollectie 06 23 88 27 15
Opinie 41
ei
Een wenkbrauw optrekken is soms al genoeg. Met één beweging kan het bod zomaar met € 10.000 omhoog gaan – vrijwel onzichtbaar voor rivalen, maar precies het teken waar de veilingmeester op wacht.
Em w b o a 13 en rg :3 sd o t 0 o a uu g t 2 r 0 m
Porselein in de vaatwasser Johan Bosch van Rosenthal Geboren op 30 januari 1963 Opleiding: HAVO in Arnhem Eigenaar Art Consult B.V.
De kunstwereld is vaak ondoorgrondelijk, voor buitenstaanders en soms zelfs voor diegenen die zich er thuis voelen. Het slim bieden tijdens een veiling is een vak apart, een vak dat Johan Bosch van Rosenthal beheerst tot in zijn vingertoppen. ‘Ik word regelmatig door gerenommeerde partijen zoals musea gevraagd om namens hen te bieden. Als bekend wordt dat ze belangstelling hebben in een bepaald kunstwerk, kan dat prijsopdrijvend werken. Niemand in de zaal weet dan voor wie ik bied en soms ook niet dát ik bied. Zeker niet als ik met de veilingmeester een teken heb afgesproken. Dan hoef ik bij wijze van spreken alleen maar mijn wenkbrauw op te trekken.’ De kunstwereld heeft onverwachte aspecten. Zonder gedegen veilingkennis liggen teleurstellingen op de loer. Je moet niet alleen goed weten wat je doet tijdens een veiling, maar ook een diepere kennis hebben van kunstwerken zelf. Want ook de waarde van de kunstwerken die onder de hamer worden gebracht is voor menig kunstliefhebber moeilijk te ontrafelen.
42 Interview
Schilderij, of toch een auto Zijn unieke expertise maakt van Bosch van Rosenthal een drukbezet man. Hij werkte twaalf en een half jaar als specialist in oude tekeningen en schilderijen en als veilingmeester bij Christie’s en runt nu al vijftien jaar zijn eigen bedrijf, Art Consult. Vanuit een statig pand aan de Amsterdamse Prinsengracht adviseert hij zowel kopers als verkopers. Art Consult taxeert, speurt de wereld af naar dat ene speciale kunstwerk, begeleidt particulieren bij het opbouwen van hun collecties en biedt namens internationale verzamelaars en musea op veilingen. Daarmee bestrijkt Art Consult het hele spectrum van de kunst. ‘Natuurlijk weet ik ook niet alles, maar ik weet wel precies waar en bij wie ik informatie moet halen.’
Teleurstellingen liggen op de loer Er kloppen ook particuliere verkopers bij hem aan voor hulp. Uit allerlei milieus. Hier komen ook mensen die bijvoorbeeld via een erfenis een schilderij hebben gekregen en er eigenlijk geen raad mee weten. Geen plek aan de muur of het is niet hun smaak. ‘Het komt ook voor dat met de opbrengst een nieuwe auto moet worden gefinancierd. Wij adviseren dan hoe klanten het best te werk kunnen gaan om het kunstwerk te verkopen om die droom uit te laten komen.’
Interview 43
Kunst kopen als belegging is mede lastig omdat er aan de aan- en verkoop allerlei kosten verbonden zijn. Dan wordt het behalen van winst een hachelijke zaak. Een schilderij dat op een veiling voor € 10.000 is afgeslagen, mag de koper pas mee naar huis nemen als er € 3.000 aan veilingkosten is betaald. Als het schilderij na pakweg vijf jaar weer op de veiling wordt aangeboden en opnieuw € 10.000 opbrengt betaalt de koper minstens 12 procent aan veilingkosten. Om geen verlies te lijden moet bovengenoemd kunstwerk minimaal € 15.000 opbrengen. ‘En hoe reëel is dat?’, stelt Bosch van Rosenthal. ‘Alleen met heel populaire hedendaagse kunst is er een kans dat dit lukt. In kunst beleggen is één ding, verstandig en goed geïnformeerd kunst kopen is misschien een beter uitgangspunt.’
ei
Bubbel in de hedendaagse kunst
Em w b o a 13 en rg :3 sd o t 0 o a uu g t 2 r 0 m
De meeste klanten van Art Consult zijn echter vermogenden en families. Kunst liefhebbers die over de middelen beschikken om prachtige werken zelf te bezitten. Kunst biedt behalve prestige ook gespreksstof. Een groep mensen heeft kunst ontdekt als beleggingsvorm. Bosch van Rosenthal ziet dit met lede ogen aan. Beleggen in aandelen is al lastig genoeg, laat staan beleggen in kunst. ‘Dat moet je vooral doen met geld dat je over hebt. Niet met geld waarvan je moet leven.’
Smaak van kunstkoper veranderlijk
Een belangrijk aspect dat beleggen in kunst zo lastig maakt, is de veranderende smaak van kunstkopers. ‘Zo was kunst uit de romantiek heel lang populair, maar die markt is helemaal ingestort’, aldus Bosch van Rosenthal. Ook de traditionele verzamelgebieden hebben onder de smaakverandering te lijden. ‘Voor het mooie grote 18e-eeuws kabinet van onze grootouders werd 25 jaar geleden makkelijk 20.000 gulden neergeteld. Maar nu krijg je voor hetzelfde kabinet op een veiling met een beetje geluk € 3.000. Mensen hebben tegenwoordig kleinere huizen, daar is soms weinig plaats over voor een antieke kast. Ook hebben veel mensen geen tijd en zin meer om zilver te poetsen en porselein moet vaatwasserbestendig zijn.’
De enorme bedragen die momenteel voor de hedendaagse kunst worden betaald omschrijft hij als een ‘bubbel’, een luchtbel. ‘Er zit veel nieuw geld in de markt. Het is als een trein waar iedereen opspringt, maar niemand weet waar de trein heengaat. Niemand weet wie er stuurt en niemand weet wanneer de obstakels opdoemen waardoor de trein vaart verliest, of zelfs achteruit gaat rijden.’
‘Kunst’, stelt Bosch van Rosenthal, ‘is om van te genieten. Om mee te leven.’ Mocht je toch kunst als belegging willen kopen, moet je echt heel goed weten wat je doet. Want kennis is onontbeerlijk. Als je deze kennis niet zelf hebt, neem dan een adviseur in de arm. ‘Mensen met weinig verstand van zaken betalen vaak te veel en de desillusie is des te groter als ze daar uiteindelijk achter komen.’
Een waardevaste tip geeft hij graag. ‘Kies altijd voor topkwaliteit binnen een specifiek segment. Het maakt niet uit in welk deel van de kunstsector dat is. We zien dat de beste kwaliteit kunst werken in ieder segment zijn waarde houdt. Alles wat daaronder hangt blijft achter, of het nu om schilderijen gaat of meubels. Echt goede objecten zijn gewild. Dat was en blijft zo.’
Er zit veel nieuw geld in de markt
Ook musea doen mee aan trends. Hij noemt als voorbeeld de 19e-eeuwse schilder Ary Scheffer. ‘Hij was in zijn tijd enorm bekend. Van Gogh was een bewonderaar van hem. Het Rijksmuseum haalde ooit een Rembrandt van de muur en hing Scheffer ervoor in de plaats. Zo belangrijk vond men hem toen. En nu? Slechts weinig mensen kennen hem nog, wat zich ook vertaalt in de waarde van zijn werk. Zo kan het dus lopen.’
44 Interview
Interview 45
Dit onderzoek bestaat uit twee delen.
2. Onderzoek onder miljonairs in Nederland
e data uit de diverse CBS-bronnen zijn in opdracht van D Van Lanschot gebundeld in een rapportage.
Aanvullend is onderzoek uitgevoerd onder Nederlandse miljonairs met vragen naar: – hoe zij in het leven staan; – hoe zij denken over de financiële toekomst (conjunctuur); – hoe zij denken over actuele financiële onderwerpen; – hoe zij met hun vermogen omgaan; – hoe zij aankijken tegen en bezig zijn met de gezondheids zorg in Nederland; – of en hoe zij bezig zijn met sociale en impact investeringen; – of en hoe zij bezig zijn met kunst.
e belangrijkste bron voor dit onderzoek is het jaarlijkse, D integrale vermogensbestand. Het bevat de vermogensgegevens van alle huishoudens in Nederland op 1 januari 2013. De brongegevens voor dit bestand zijn afkomstig van onder andere: – administraties van de Belastingdienst. Het betreft zowel aangifte- als aanslaggegevens; – banktegoeden en effectenbezit die de Nederlandse banken leveren aan de Belastingdienst; – waarde van onroerend goed op basis van de Wet Onroerend Zaakbelasting. E r is gebruikgemaakt van de vermogensbestanden van 1 januari 2006 tot 1 januari 2013.
Miljonairs zijn in dit rapport huishoudens woonachtig in Nederland met een vermogen van minstens € 1 miljoen, exclusief de waarde van de eigen woning (hoofdverblijf) en de daarop rustende hypotheekschuld. In deze publicatie worden de termen ‘miljonair’ en ‘miljonairshuishouden’ gebruikt. Daarmee wordt dezelfde entiteit aangeduid. Gegevens over vermogens van huishoudens zijn in dit rapport bepaald op 1 januari 2013. Wanneer gesproken wordt over vermogen 2013, dan gaat het over de stand van het vermogen op 1 januari 2013.
Kwaliteit van de uitkomsten
Het jaarlijkse, integrale vermogensbestand bevat geen betrouwbaarheidsmarges, want het gaat om de waarneming van de totale populatie. Er kan wel sprake zijn van waar nemingsfouten. Zo kunnen bedragen in bijvoorbeeld aangiften fouten bevatten. Gezien de stabiliteit van de uitkomsten is de verwachting dat dit geen grote invloed heeft op de geaggregeerde uitkomsten.
46 Onderzoeksverantwoording
Bank- en spaartegoeden
Alle tegoeden op rekeningen bij (spaar)banken, inclusief buitenlandse tegoeden.
Besteedbaar inkomen
Het bruto-inkomen verminderd met betaalde inkomens overdrachten, premies inkomensverzekeringen, premies ziektekostenverzekeringen en belastingen op inkomen en vermogen.
Em w b o a 13 en rg :3 sd o t 0 o a uu g t 2 r 0 m
1. CBS-beschrijving van de miljonair in Nederland
Begrippenlijst
ei
Onderzoeksverantwoording
Het veldwerk is online uitgevoerd van 14 oktober tot en met 4 november 2014 op een steekproef van n=312 Nederlanders met een vrij vermogen van € 1 miljoen of meer. Er is een spiegelonderzoek uitgevoerd onder een representatieve groep Nederlanders (n=300) met een vergelijkbare vragenlijst. Het veldwerk is opgezet door GfK en Van Lanschot.
Bezittingen (exclusief eigen woning)
Bank- en spaartegoeden, obligaties, aandelen, opties, ondernemingsvermogen, onroerend goed (exclusief eigen woning) en overige bezittingen.
Consumentenvertrouwen
Indicator die informatie geeft over het vertrouwen en de verwachtingen van consumenten ten aanzien van de ontwikkelingen van de Nederlandse economie.
Eigen woning
De woning in eigendom die als hoofdverblijf in gebruik is.
Huishouden
Een verzameling van één of meer personen die een woonruimte bewoont en daar zichzelf voorziet, of door derden wordt voorzien, in dagelijkse levensbehoeften.
Impact investeringen
Investeringen in bedrijven, organisaties en fondsen met het primaire doel om meetbare impact te bereiken op het gebied van maatschappij en milieu, in combinatie met een financiële opbrengst.
Inkomen uit arbeid
Loon en salaris inclusief de werknemers- en werkgeversbijdrage in de premies voor de sociale verzekeringen, tantième, spaarloon en de beloning van arbeid die niet in dienstbetrekking is verricht. Ook de waarde van het privégebruik van de auto van de werkgever is hiertoe gerekend.
Inkomen uit eigen onderneming
Het fiscale resultaat uit de onderneming, vermeerderd met het bedrag van de investeringsaftrek.
Inkomen uit vermogen
Inkomen uit rente, dividend en de opbrengst van de exploitatie van onroerend goed.
Maatschappelijke onderneming
Een maatschappelijke onderneming is een nieuwe (nog niet wettelijk vastgelegde) Nederlandse rechtsvorm voor organisaties met een maatschappelijke doelstelling die op bedrijfsmatige wijze diensten aanbieden.
Miljonair
Huishouden met een vermogen van minstens € 1 miljoen, exclusief de waarde van de eigen woning (hoofdverblijf) en de daarop rustende hypotheekschuld.
Begrippenlijst 47
Schulden (exclusief hypotheekschuld eigen woning)
Som van schulden voor consumptiedoeleinden, financiering van aandelen, obligaties of rechten op periodieke uitkeringen, schulden in verband met hypotheekschuld tweede woning of andere onroerende zaken (exclusief hypotheekschuld eigen woning), schulden volgens Wet studiefinanciering.
ei
Dit betreft bijvoorbeeld een tweede woning, vakantiehuis of beleggingspand.
Em w b o a 13 en rg :3 sd o t 0 o a uu g t 2 r 0 m
Onroerend goed (exclusief eigen woning)
Sociale investeringen
Investeringen in maatschappelijke organisaties met als belangrijkste doel het behalen van een positieve maatschappelijke impact.
Solidariteitsbeginsel
Principe dat gebruikt wordt in verzekeringsstelsels, waarbij alle verzekerden in evenredige mate bijdragen aan de kosten, ongeacht het gebruik dat zij ervan maken.
Venture philanthropy
Ondernemende filantropie. Is een vorm van filantropie die gericht is op het versterken van organisaties met een maat schappelijk doel, door ze van financiële en niet-financiële ondersteuning te voorzien waardoor zij hun maatschappelijk rendement kunnen vergroten.
Vermogen
Saldo van bezittingen (exclusief eigen woning) en schulden (exclusief hypotheekschuld eigen woning).
Begrippenlijst 49
Contact
Em w b o a 13 en rg :3 sd o t 0 o a uu g t 2 r 0 m
Dit rapport is een uitgave van F. van Lanschot Bankiers NV. Via www.vermogendnederland.nl kunt u extra exemplaren aanvragen. Hier kunt u het rapport ook online bekijken.
ei
Contact & colofon Voor meer informatie, vragen of uw reactie op dit rapport kunt u contact opnemen met F. van Lanschot Bankiers NV Postbus 1021 5200 HC ‘s-Hertogenbosch 0800 1737
[email protected]
Overnemen resultaten Overnemen van resultaten mag met bronvermelding: Van Lanschot, Vermogend Nederland, Dutch Wealth Report 2015.
Redactie: Van Lanschot Teksten en interviews: Heleen de Graaf, Stampa Infographics: Kim Raad Fotografie cover: Jessy Visser Coverbeeld: Hendrik Kerstens, Doily, 2013, foto, 187,5 x 150 cm, collectie Van Lanschot Fotografie portretten: Ton van Til Vormgeving en dtp: Capital Advertising Deze uitgave is milieuvriendelijk geproduceerd, gebruikmakend van 100% plantaardige inkten en FSC Mix credit-papier.
50 Contact & Colofon
Disclaimer De informatie die is opgenomen in deze publicatie is uitsluitend bestemd voor algemene doeleinden. Deze publicatie is geen aanbod of een uitnodiging tot het doen van een aanbod en u kunt aan deze publicatie geen rechten ontlenen. Bij de totstand koming van deze publicatie hebben wij de grootst mogelijke zorgvuldigheid betracht bij de selectie van externe bronnen. Wij kunnen niet garanderen dat de informatie van deze bronnen die in deze publicatie is opgenomen juist en volledig is of in de toekomst zal blijven. Wij aanvaarden geen aansprakelijkheid voor druk- en zetfouten. Wij zijn niet verplicht de informatie die we hebben opgenomen in deze publicatie te actualiseren of te wijzigen. Alle rechten ten aanzien van de inhoud van de publicatie worden voorbehouden, inclusief het recht van wijziging. Overige informatie F. van Lanschot Bankiers N.V. is statutair gevestigd aan de Hooge Steenweg 29, 5211 JN te ’s-Hertogenbosch, KvK ’s-Hertogenbosch nr. 16038212 met btw-identificatienummer NL.004 670632.B.01. F. van Lanschot Bankiers N.V. is als bank geregistreerd in het Wft-register en staat onder toezicht van De Nederlandsche Bank NV (DNB), Postbus 98, 1000 AB Amsterdam, en de Autoriteit Financiële Markten (AFM), Postbus 11723, 1001 GS Amsterdam. F. van Lanschot Bankiers N.V. kan optreden als aanbieder van betaal-, spaar- en kredietproducten, als bemiddelaar in verzekeringsproducten en als aanbieder en/of uitvoerder van beleggingsdiensten. 04/15
Colofon
