Elektrische en magnetische velden 10 veelgestelde vragen
EnergieNed
Elektrische en magnetische velden 10 veelgestelde vragen
EnergieNed
januari 2003
|2|
Inleiding
Elektriciteit is nauwelijks meer weg te denken uit onze samenleving. Dankzij het grote aantal toepassingen en het feit dat het vrijwel altijd beschikbaar is, kunnen we eigenlijk niet meer zonder.
|
Overal waar elektriciteit is, ontstaan ook elektrische en magnetische velden. Eind jaren zeventig vroegen wetenschappers zich af of deze velden schadelijk zouden kunnen zijn voor onze gezondheid en met name bepaalde vormen van kanker zouden kunnen veroorzaken. Sindsdien is er veel onderzocht en is er veel meer duidelijk geworden en eventuele gevolgen voor de gezondheid. De hoofdconclusie na meer dan 20 jaar wetenschappelijk onderzoek luidt dat het onwaarschijnlijk is dat elektrische en magnetische velden – veroorzaakt door de elektriciteitsvoorziening – bepaalde ziekten (met name leukemie bij kinderen) kunnen veroorzaken. Ook de Nederlandse Gezondheidsraad – het adviesorgaan voor de Nederlandse regering – is tot die conclusie gekomen. Energiebedrijven worden regelmatig benaderd met vragen hierover. In deze brochure vindt u de antwoorden op de meest gestelde vragen. In deze brochure beperken we ons tot de elektrische en magnetische velden veroorzaakt door de elektriciteitsvoorziening. Deze velden zijn overal aanwezig waar elektriciteit opgewekt, getransporteerd, gedistribueerd of gebruikt wordt. We vinden deze velden dus bij hoogspanningslijnen, transformatorhuisjes en ondergrondse elektriciteitskabels, maar ook bij alle elektrische apparaten thuis, in de winkel en op het werk. Als u na het lezen van deze brochure nog vragen heeft, kunt u terecht bij uw energieleverancier.
|3|
1 Wat zijn elektrische en magnetische velden? Het woord “veld” is een natuurkundige uitdrukking, die de invloed van een voorwerp op zijn omgeving weergeeft. Een voorbeeld: de warmte die door een warmtebron wordt afgegeven zouden we een “warmteveld” kunnen noemen. Zo bestaan er ook elektrische en magnetische velden. Een elektrisch veld ontstaat wanneer er een verschil in spanning is tussen een voorwerp en zijn omgeving. Een magnetisch veld ontstaat wanneer er een elektrische stroom loopt. Met andere woorden: overal waar elektriciteitsleidingen zijn, zijn elektrische velden. Als er door deze leidingen ook stroom loopt ontstaat er ook een magnetisch veld. Hetzelfde geldt voor elektrische apparaten. Elektrische en magnetische velden kunnen we meestal niet zelf zien of voelen, de sterkte van deze velden kan wel worden gemeten. De sterkte van de velden is afhankelijk van de aanwezige spanning (elektrisch veld) of de stroomsterkte (magnetisch veld), maar is ook sterk afhankelijk van de afstand tot de bron. Net zoals bij een warmtebron geldt voor elektrische en magnetische velden: hoe groter de afstand, des te sneller neemt de veldsterkte af. Op twee meter afstand van een elektriciteitsleiding is de veldsterkte vier keer zo laag als op één meter afstand.
2 Zijn velden veroorzaakt door de elektriciteitsvoorziening vergelijkbaar met de velden veroorzaakt door GSM, radar en radio- en televisiezenders? Er zijn verschillende soorten velden. Er zijn twee categorieën: statische velden, meestal natuurlijk van oorsprong en wisselvelden, meestal kunstmatig van oorsprong. Statische velden Het magnetisch veld van de aarde laat een kompasnaald naar het noorden wijzen, terwijl een onweersbui een sterk elektrisch veld veroorzaakt. Deze natuurlijke velden zijn statische velden: de richting verandert niet.
|4|
|
Wisselvelden Bij de elektriciteitsvoorziening ontstaan wisselvelden: de richting van het veld wisselt 50 maal per seconde. Hoewel dit veel lijkt, vallen deze velden in de categorie “extreem-laagfrequente velden”. Er zijn namelijk ook velden die miljoenen of miljarden malen per seconde van richting veranderen. Radio- en televisiezenders, het GSM-netwerk, de magnetron en radar gebruiken dergelijke hoogfrequente velden. Deze hoogfrequente velden zijn van een geheel andere orde en niet vergelijkbaar met de velden veroorzaakt door de energievoorziening. Aan deze velden worden daarom ook andere eisen gesteld.
3 Zijn elektrische en magnetische velden schadelijk voor de gezondheid? Na meer dan twintig jaar wetenschappelijk onderzoek is het niet erg waarschijnlijk gebleken dat elektrische of magnetische velden in de woon- en werkomgeving schadelijk zijn voor de gezondheid. Onderzoek met proefdieren, celkweken en vrijwilligers hebben nog nooit een verband tussen blootstelling aan deze velden en verschillende ziekten kunnen aantonen. Er is ook geen enkel biologisch mechanisme bekend, dat verklaart hoe een bepaalde ziekte kan ontstaan door blootstelling aan elektrische of magnetische velden. Daarnaast zijn er veel bevolkingsonderzoeken uitgevoerd (epidemiologische studies), waarbij een mogelijk statistisch verband tussen bijvoorbeeld blootstelling aan magnetische velden en verschillende ziekten wordt onderzocht. Er wordt dan bijvoorbeeld nagegaan of in woningen in de buurt van hoogspanningslijnen vaker bepaalde vormen van ziekten voorkomen dan in woningen waar geen hoogspanningslijn is. De meeste bevolkingsonderzoeken laten geen statistische relatie zien tussen het wonen bij hoogspanningslijnen en wat voor ziekte dan ook, zoals bijvoorbeeld het in 2000 gepubliceerde grootschalige onderzoek uitgevoerd door een groep Britse onderzoekers (United Kingdom Childhood Cancer Study Investigators). Enkele onderzoeken laten wel een zeer zwakke statistische relatie zien tussen het wonen bij hoogspannings lijnen en leukemie bij kinderen. De resultaten van deze onder|5|
zoeken spreken elkaar echter ook op verschillende punten tegen. Het meest waarschijnlijk is dat de gevonden relaties worden veroorzaakt door andere factoren, of een gevolg zijn van fouten in blootstellingsschatting, of berusten op toeval. De Nederlandse Gezondheidsraad komt eveneens tot deze conclusie.
4 Hebben elektrische en magnetische velden dan geen enkele invloed op ons lichaam? Uit onderzoeken in laboratoria met proefdieren, menselijke vrijwilligers en celkweken is gebleken dat zeer sterke velden wel van invloed zijn. Sterke velden kunnen het netvlies van het oog prikkelen, waardoor er schijnbaar lichtflitsen worden waargenomen. Hetzelfde effect is waarneembaar als tegen het oog wordt gedrukt. Dit is niet schadelijk, wel hinderlijk. Extreem sterke velden kunnen zenuwen prikkelen en daardoor spieren ongecontroleerd laten bewegen. Dit kan hinderlijk zijn en mogelijk ook ongelukken veroorzaken, maar het leidt niet tot ziektes. Deze sterke en extreem sterke velden komen in de woon- en normale werkomgeving niet voor.
5 Zijn er door de overheid wettelijke grenzen gesteld aan veldsterkten waaraan mensen worden blootgesteld? Nee, maar er zijn wel grenswaarden door diverse adviserende instanties voorgesteld. Deze grenswaarden moeten mensen beschermen tegen ongewenste effecten van sterke velden, zoals het prikkelen van zenuwen en het laten bewegen van spieren. De grenswaarden zijn gebaseerd op wat er bekend is uit de wetenschappelijke publicaties. Internationaal is het belangrijkste adviesorgaan ICNIRP (afkorting van International Commission on Non-Ionizing Radiation Protection). Deze commissie adviseert aan het milieuprogramma van de Verenigde Naties. In Nederland is de Gezondheidsraad het adviesorgaan aan de Nederlandse overheid. Zowel ICNIRP als de Gezondheidsraad hebben een advies uitgebracht met grenswaarden voor blootstelling van mensen aan |6|
elektrische en magnetische velden van de elektriciteitsvoorziening. De grenswaarden zijn meer dan vijf keer zo laag als de waarde waarbij deze effecten in de allerlichtste vorm kunnen optreden.
| 6 Ik woon (of wil gaan wonen) in een huis vlak bij een hoogspanningslijn. Is dat schadelijk voor mijn gezondheid? Het is onwaarschijnlijk dat elektrische of magnetische velden in de woonomgeving schadelijk zijn voor de gezondheid (zie antwoord vraag 3). In Nederland zijn de veldsterkten van de elektrische en magnetische velden onder hoogspanningslijnen in de buurt van woningen lager dan de voorgestelde grenswaarden (zie antwoord vraag 5) van de Gezondheidsraad en ICNIRP.
7 Hoe sterk is het elektrische en het magnetische veld in de buurt van een hoogspanningslijn? De sterkte van het elektrisch veld hangt af van de elektrische spanning op de lijn, en van de afstand tot de lijn. Het veld wordt afgeschermd door de woning zelf en bijvoorbeeld ook door bomen. De sterkte van het magnetisch veld hangt af van de sterkte van de stroom door de draden en van de afstand tot de lijn (zie antwoord vraag 1). Het veld wordt niet afgeschermd door de woning of bomen. De veldsterkte in woningen vlakbij hoogspanningslijnen kan iets hoger zijn dan in andere woningen, maar is altijd veel lager dan de voorgestelde grenswaarden (zie antwoord vraag 5 en 6).
8 Mijn huis staat vlakbij een transformatorhuisje. Is dat schadelijk voor mijn gezondheid? Transformatorhuisjes veroorzaken niet of nauwelijks hogere elektrische of magnetische velden in de woning. Het elektrisch veld wordt door het huisje zelf volledig afgeschermd. Het magnetisch veld is vlakbij de wand van het huisje lager dan de voorgestelde grenswaarden. Het magnetisch veld is al op |7|
enkele meters afstand van het huisje vergelijkbaar met veldsterkten in huis.
9
Waarom liggen hoogspanningslijnen niet allemaal onder de grond? Veel hoogspanningsverbindingen zouden in principe ondergronds uitgevoerd kunnen worden. Kabels blijken in de praktijk echter storingsgevoeliger, de kans op beschadiging bij bouwactiviteiten is groter en bovendien zijn kabels ook veel duurder. Zeker voor langere afstanden verdienen bovengrondse lijnen daarom de voorkeur. Ook kabels veroorzaken overigens een elektrisch en een magnetisch veld. Het elektrisch veld van een kabel wordt door de kabel zelf volledig afgeschermd. Het magnetisch veld van een kabel kan direct boven de kabel vaak hoger zijn dan bij bovengrondse lijnen, omdat de afstand tot de kabel veel kleiner is.
10 Wat is de visie van de energiebranche op elektrische en magnetische velden? De energiebranche speelt zoveel als mogelijk is op de wensen van de samenleving. Mocht het maatschappelijk gewenst zijn de elektrische en magnetische velden drastisch terug te brengen om elk eventueel risico te vermijden, dan zijn hieraan hoge kosten verbonden. Volgens de energiebranche is het op dit moment niet nodig wijzigingen aan te brengen in de elektriciteitsnetten. De resultaten van het wetenschappelijk onderzoek bevatten daarvoor geen aanleiding. De branche zal de wetenschappelijke ontwikkelingen op dit terrein nauwgezet blijven volgen vanuit de verantwoordelijkheid naar de maatschappij en de eigen medewerkers die vanwege hun werk vaak aan hogere elektrische en magnetische velden worden blootgesteld.
|8|
EnergieNed Utrechtseweg 310 6812 AR Arnhem Postbus 9042 6800 GD Arnhem Telefoon 026 - 356 94 44 Fax 026 - 446 01 46 E-mail
[email protected] Internet www.energiened.nl
