Elektriciteit - mechanica
WORD
Wat zijn leerlijnen? Algemeen kunnen we een leerlijn definiëren als een didactisch instrument dat aangeeft op welke manier de les- of leerstofonderdelen worden opgebouwd volgens bepaalde criteria. Ze geven de logische schikking van leerinhouden aan met zicht op de pedagogisch-didactische verwerking ervan. De denkprocessen die de leerlingen moeten doorlopen, vormen de basis. Ze beogen een progressieve en graduele groei van de leerling naar moeilijkere en meer complexe taken met oog voor de horizontale en verticale samenhang. Ze verwijzen naar de weg die de leerlingen dienen af te leggen om de uiteindelijke leerdoelstellingen te behalen.
Soorten leerlijnen en hoe je ze kunt gebruiken Een chronologische leerlijn houdt rekening met het tijdstip waarop je voorziet om de leerstof te geven. Voorbeeld bij uitstek is het jaarplan, waarbij de leerinhouden per les in tijdsvolgorde worden genoteerd en geclusterd in weken en trimesters. Bij een leerplan hou je vooral rekening met de logische volgorde van de leerinhouden volgens toenemende moeilijkheidsgraad. Andere criteria geven aanleiding tot een bepaald traject zoals van gemakkelijk naar moeilijk, van vertrouwd naar nieuw, van onderdeel naar geheel (of andersom) en zo verder. Het traject kan lopen over een korte of langere periode. Een leerlijn kan dienen om het verloop weer te geven van één enkele les. Het is dan een constructieve en logische opeenvolging van fasen en activiteiten van het onderwijsproces gedurende die les. In onze begeleidingsdocumenten zullen we met betrekking tot bepaalde competenties leerlijnen uittekenen over een studiejaar, een graad of verschillende graden heen. Geïntegreerde leerlijnen hebben betrekking op de realisatie van de doelstellingen van meerdere vakgebieden zoals bv. tekenen en technologie of elektrische en elektronische schakelkringen. Bij horizontale leerlijnen hebben we het over een pedagogisch-didactisch juiste volgorde van leerinhouden tijdens het schooljaar. We kunnen ook de aandacht toespitsen op de samenhang van de leerinhouden die gelijktijdig aan bod komen in een bepaalde cluster van leerdoelstellingen, bijvoorbeeld bij de realisatie van een project. In het laatste geval spreekt het vanzelf dat duidelijke afspraken tussen de betrokken leraren absoluut noodzakelijk zijn. Hoeft het gezegd dat de vakwerkgroep hiervoor het overlegplatform bij uitstek is? Horizontale leerlijnen zorgen ervoor dat de leerstof op het juiste ogenblik wordt aangebracht gedurende het proces dat leidt tot het project. In deze context is hun belangrijkste functie:
overlappingen vermijden; verbanden leggen met leerinhouden; een logische opbouw verkrijgen.
Om de samenhang van de leerstof over de studiejaren of graden heen aan te duiden, spreken we van verticale leerlijnen. De verticale leerlijnen garanderen is opnieuw de taak van de vakwerkgroep. De leraren overleggen om herhalingen te vermijden en om de complexiteit van de vaardigheden gradueel te verhogen. Het
1
kan bijvoorbeeld niet de bedoeling zijn dat in de tweede graad de diepgang van de derde graad wordt aangeboden noch dat in de derde graad veel tijd wordt besteed aan herhaling van de tweede graad. Verticale leerlijnen krijgen aandacht indien leraren over de jaren heen:
een gemeenschappelijke cursus schrijven; eenzelfde leerboekenreeks volgen; eenzelfde labo- of praktijkreglement gebruiken; elkaar informeren over gebruikt didactisch materiaal; elkaar informeren over presentaties en ander beeldmateriaal en die ook uitwisselen met elkaar; dezelfde normen gebruiken; dezelfde afspraken volgen voor het noteren van berekeningen, eenheden bij de resultaten, afronden van de resultaten; dezelfde afspraken maken voor het noteren van oefeningen (bv. gegeven, gevraagd, oplossing, altijd een figuur maken); eenzelfde tekenpakket gebruiken; toetsen en proefwerken aan elkaar ter inzage geven; …
Waarom aandacht hebben voor leerlijnen? of: wat zijn de voordelen?
Leerlijnen vormen de leerweg waarlangs de leerlingen evolueren naar het gestelde doel. Langs die weg staan op bepaalde plaatsen bakens of mijlpalen. Het zijn markeringspunten die je informeren waar je je bevindt, of je op de goede weg bent, welke weg je al hebt afgelegd en welk stuk je nog voor de boeg hebt. Het zijn richtingaanwijzers, handige indicatoren, die een houvast vormen voor het onderwijsleerproces en zicht geven op het verloop ervan. Ze zijn een hulp bij het kiezen van aangepaste onderwijsstrategieën en -activiteiten. Ze geven aan waar elke leerling staat binnen de concrete leerlijn. Het referentiekader dat ze bieden staat tevens toe eventuele motieven tot afwijking van de leerlijnen te rechtvaardigen. Via leerlijnen krijgt het onderwijsleerproces structuur en samenhang en wordt het gestroomlijnd.
Voorbeelden uit het domein elektriciteit - elektronica In de begeleidingsdocumenten van de tweede graad voor de doorstroomrichtingen is het de bedoeling specifieke leerlijnen aan de orde te brengen. Voor tekenen,
2
technologie en realisatie blijkt er een duidelijk logisch verband te bestaan tussen de doelstellingen die daarom als zodanig geïntegreerd worden aangeboden. De logische verticale leerlijnen tekenen - technologie over de graden heen worden in de volgende figuur weergegeven:
Stap 3 Maken van elektrische, elektronische schema’s Stap 2 Lezen van elektrische, elektronische schema’s Stap 1 Initiatie
Tweede graad
Derde graad
In de opleiding vormt „tekenen‟ een rode draad. Het gaat van schetsen over handmatig tekenen van elektrische en elektronische schema‟s tot de realisatie tot in het kleinste detail met een tekenpakket en dit uitgevoerd in verschillende vlakken en gekoppeld aan een materiaallijst. Hierbij wisselen elektrische en elektronische schema‟s elkaar af naargelang de noodzaak en ook het mechanisch aspect wordt niet uit de weg gegaan. Daar er zoveel mogelijk geïntegreerd wordt gewerkt, staat het tekenen in relatie met de relevante technologie van de praktische uitvoering. Tekenen mag dus geen eigen leven gaan leiden los van theoretische inzichten en praktische uitvoering. Het CAE-tekenpakket biedt een handig hulpmiddel om snel inzicht te verwerven in de opbouw van de tekening en deze in de verschillende fasen van ontwerp te bewaren voor verdere verwerking. In de fase „lezen van de realisatietekening respectievelijk schema‟ (stap 2) valt de klemtoon bij het lezen van de schema‟s die worden gebruikt bij de realisatie of montage van de elektrische en elektronische kringen op het aspect communicatie. Tekenen krijgt hierbij een nieuwe dimensie. In stap 3 „maken van een realisatietekening respectievelijk schema‟ tekenen we vooral schematische voorstellingen met behulp van een tekenpakket of vullen we schematische voorstellingen aan. Tevens wordt de leerling ontwerper van eenvoudige elektrische en elektronische schakelingen waarbij hij rekening houdt met toegepaste technologieën zoals materiaalkeuze, componenten … en een eigen creatieve inbreng. Een hele evolutie zo te zien, die zich niet beperkt tot een korte periode, maar zich situeert over de volledige opleiding. Zo toont ons inderdaad de leerlijn.
3
Een ander voorbeeld vinden we bij de integratie van de doelstellingen voor elektrische en elektronische schakelkringen.
Fase 3: Storingsanalyse Fase 2: Elektrische, elektronische kringen
Fase 1: Elektrische, elektronische montage
Tweede graad
Derde graad
We zien in de opeenvolgende fasen een evolutie waarbij de leerlingen in de fase „elektrische, elektronische montage‟ de opbouw van een elektrische of elektronische kring kunnen toelichten aan de hand van een schema, een montage realiseren en een kwaliteitsanalyse uitvoeren. In fase 2 komen stuur- en vermogenkringen aan de beurt terwijl de leerling in fase 3 „storingsanalyse‟ de competentie verwerft om in een bestaande realisatie zowel elektrische als elektropneumatische en -hydraulische storingen op te sporen en te interpreteren.
Voorbeelden uit het domein mechanica Als voorbeeld bespreken we hier de leerlijnen van mechanische technieken en daarbij aansluitend van mechanische vormgevingstechnieken. Bij de aanvang van het derde leerjaar vertrek je van eenvoudige realisaties. Hierin worden de technologie, materiaalkeuze en het tekenen als één geheel geïntegreerd. De leerlijn kan als volgt zijn:
4
eenvoudige tekeningleesoefeningen; schetsen van de onderdelen van de realisatie met aandacht voor de aanzichten; het in 3D tekenen geeft de leerling inzicht in het werkstuk; uit dit 3D-model kun je opnieuw de 2D-tekening genereren en vergelijken met de gemaakte schets; hierna kun je de symbolische aanduidingen noteren.
Terwijl je de doelstellingen van tekenen aanbrengt, heb je ook aandacht voor een juiste materiaalkeuze en constructiemogelijkheden. Schetsen, tekenen, technologie en vormgeving staan dan in relatie met elkaar. Hier moet aandacht worden besteed aan de stijgende moeilijkheidsgraad van de realisaties. Aanvankelijk zul je vertrekken van eenvoudige werkstukken bij het draaien en frezen. Draaien: eenvoudig: cilindreeroefeningen, getrapte assen, ringen, bussen complex: passingen, schroefdraad, kegels, profieldraaien, CNC
Frezen: eenvoudig: balkvormige werkstukken, vlakfrezen, gleuven, boorbewerkingen complex: spiebanen, tandwielen, kotterbewerkingen, kopieerfrezen, CNC
Aanvankelijk maken we werkstukken uit eenvoudige materialen: constructiestaal (S235JR), koolstofstaal, aluminium … Na verloop van tijd (einde derde graad) kunnen complexere werkstukken worden gerealiseerd met een hogere technologische productiemethode (bv. CNC) of met specifiekere materiaalsoorten (kunststoffen, gelegeerde en hooggelegeerde staalsoorten …). Als voorbeeld kan hierbij een matrijsonderdeel worden gemaakt uit een hoogwaardige matrijsstaalsoort met bewerkingen als vlakslijpen, CNC-frezen en vonkerosie.
5
In het schema hierna wordt een voorbeeld van een logische verticale leerlijn in de studierichting mechanische vormgevingstechnieken voorgesteld: communicatie (schetsen, tekenen) – technologie – kwaliteitszorg. In het project “P” kunnen zowel aan elkaar gerelateerde doelstellingen en leerinhouden uit stap 1 en 2 als uit stap 3 geïntegreerd aan bod komen.
In het onderstaande schema zijn de verticale geïntegreerde leerlijnen uitgetekend rond de te realiseren doelstellingen van technologie, tekenen en realisatie voor de studierichting lassen - constructie.
6
Schetsen en tekenen zijn geen doel op zich. Het is dus geenszins de bedoeling dat leerlingen zelf volledige plannen leren tekenen. Wel moeten ze plannen en schema‟s kunnen lezen en interpreteren. Het schetsen en tekenen staan dan altijd in functie van de realisatie. Het gebruik van een 3D-pakket is hier een handig „hulpmiddel‟. Het kan dus nooit een doelstelling zijn om eerst alle mogelijkheden van het tekenpakket op zich aan te leren. Al doende leer je het gebruik van het pakket kennen; aanvankelijk van eenvoudige realisaties tot uiteindelijk complexere werkstukken.
Aandacht voor kwaliteit Ook het realiseren van leerlijnen dient te gebeuren met de nodige aandacht voor een kwaliteitsvolle aanpak. (Zelf-)evaluatie en bijsturing kunnen hier niet ontbreken. In onze technische vakken en bijzonder bij de praktische realisaties blijven we onverminderd de kwaliteitscirkel van Deming of PDCA-cirkel vooropstellen om het proces in goede banen te leiden: plannen – uitvoeren – verifiëren – bijsturen. Zowel leraar als leerling kunnen een bijdrage leveren bij het tot stand komen van het meest adequate leerproces, zowel op microniveau, bv. bij het uitvoeren van een concrete leerdoelstelling als op macroniveau met zicht op een volledige graad of de hele opleiding. Kwaliteitszorg: altijd opnieuw, nooit overbodig, liefst integraal!
Vakgroepwerking als motor om leerlijnen op te stellen, te realiseren en te bewaken Over vakwerkgroepen is het laatste woord duidelijk nog niet gezegd. In de afdeling vormen de vakwerkgroepen telkens de motor die de goede werking binnen een graad van een studierichting, de theorie, de cursussen, het lab, de aanmaak en het onderhoud van de meetpanelen, het vaklokaal, de praktijkzaal, de projecten en ga zo maar door … continu bewaakt en zo de kwaliteit van de afdeling en tenslotte van de school in stand houdt. Het spreekt voor zich dat ze de leerlijnen onder hun hoede nemen. In de toekomst zou het zeker wenselijk zijn dat vakgroepen verder evolueren naar echte professionele leergroepen. Dit wil zeggen dat ze zich niet beperken tot het maken van afspraken, het verdelen van taken en dergelijke, maar dat er echt van elkaar zal worden geleerd. Om zich vandaag in een voortdurend veranderende, veeleisende, complexe maatschappij te blijven manifesteren, moet elke school ernaar streven een professionele organisatie te zijn of te worden.
7
Ieder op zijn eilandje is al lang niet meer in de mode. Er moet zoveel mogelijk samenhang zijn op elk gebied. In een mededeling van het VVKSO lezen we: De school zal een team zijn of ze zal niet zijn. Binnen deze context hebben de vakwerkgroepen een belangrijke taak. Ze vormen het platform voor professionalisering. De kerntaak van een vakgroep is de optimalisatie van de manier waarop het lerarenteam de doelstellingen van een vak of vakdomein bereikt. Daarbij streeft ze naar een groeiende professionalisering die tevens kadert binnen de schoolcontext. Nascholing hoort hier duidelijk bij. Evaluatie en zelfevaluatie zijn heel belangrijk. De school bepaalt welke lijn ze hierbij wil volgen. Allerhande invloeden (cultuur, grootte, structuur, voorgeschiedenis, wijze van samenwerken, actuele noden…) spelen hierbij een rol. Feit is dat er samen moet worden gewerkt. Een sterk beleid op vlak van de vakgroepwerking is een noodzakelijke voorwaarde waarbij er aandacht is voor de afbakening van doelen en bevoegdheden van de vakgroep en de continuïteit in het beleid. De succeservaringen op uiteenlopende gebieden zullen de stimuli vormen om verder te doen. De dienst Leren en Onderwijzen van het VVKSO heeft een en ander op een rijtje geplaatst in een uitgebreide mededeling. Referentienummer M-VVKSO-2009-046. Gemakshalve kun je de mededeling en de bijlagen vinden door te klikken op de volgende linken. M-VVKSO-2009-046.pdf M-VVKSO-2009-046-B01.doc M-VVKSO-2009-046-B02.pdf M-VVKSO-2009-046-B03.docx
We wensen je allemaal in je professionele aanpak van je onderwijsopdracht het komend schooljaar veel succes toe. Daniël Haeve Patrick Goes
8
EPLAN Education Basic (Menen)
Doelgroep: leraren die EPLAN Electric P8 als ondersteunend instrument willen gebruiken in hun lessen. Vooral in de lessen elektriciteit, elektronica, elektromechanica en industriële wetenschappen Docent: Jean-Pierre Stragier Datum en uur: woensdag 13 en 27 oktober en 25 november 2010 van 09.00 u. tot 16.00 u. Plaats: Technisch Instituut Sint-Lucas, Oude Leielaan 15, 8930 Menen Inschrijfprijs: € 300 (inclusief broodjeslunch) Cursuscode: S11/048/A
EPLAN Education Basic (Oostakker)
Doelgroep: leraren die EPLAN Electric P8 als ondersteunend instrument willen gebruiken in hun lessen. Vooral in de lessen elektriciteit, elektronica, elektromechanica en industriële wetenschappen Docent: Jean-Pierre Stragier Datum en uur: woensdag 20 oktober, 10 november en 8 december 2010 van 09.00 u. tot 16.00 u. Plaats: Edugo Campus Glorieux, Sint-Jozefstraat 7, 9041 Oostakker Inschrijfprijs: € 300 (inclusief broodjeslunch) Cursuscode: S11/048/B
Basiscursus montage: aanpak, realisatie en integratie
Doelgroep: leraren elektriciteit, mechanica en industriële wetenschappen tweede en derde graad bso-tso, docenten volwassenenonderwijs Docent: Luc De Marez Datum en uur: woensdag 20 oktober 2010 van 09.00 u. tot 16.00 u. Plaats: Vrij Technisch Instituut, Leenstraat 32, 8800 Roeselare Inschrijfprijs: € 90 (max. 12 deelnemers!) Cursuscode: S11/051/A
Theorie en praktijk mengen evaluatie in de praktijk
in
projectonderwijs.
Permanente
Doelgroep: leraren elektriciteit - elektronica tweede graad bso-tso, ondersteunend personeel Docent: Marc Peene Datum en uur: woensdag 27 oktober 2010 van 14.30 u. tot 17.00 u. Plaats: Vrij Technisch Instituut, Stuiverstraat 108, 8400 Oostende Inschrijfprijs: € 40 Cursuscode: S11/022/A
9
Moderne communicatietechnieken Doelgroep: leraren elektriciteit - elektronica derde graad tso Docent: Rik Hostyn Datum en uur: woensdag 17 november 2010 van 13.30 u. tot 17.00 u. Plaats: Departement Technologie en informatica - VHTI, Doorniksesteenweg 145, 8500 Kortrijk Inschrijfprijs: € 15 (onder voorbehoud van subsidies door REN-Vlaanderen) Cursuscode: R11/051/A
Basiscursus 3D-CAD tekenen
Doelgroep: leraren elektriciteit - elektronica, hout en bouw, mechanica uit de eerste graad en uit de tweede en derde graad bso-tso Docent: Didier Alleman en Jo Desutter Datum en uur: woensdag 24 november 2010 van 09.00 u. tot 16.00 u. Plaats: DPB-centrum d'Abdij, Baron Ruzettelaan 435, 8310 Assebroek (Brugge) Inschrijfprijs: € 45 (onder voorbehoud van subsidies door REN-Vlaanderen) Cursuscode: R11/053/A
Werking en aansturen van servomotor, stappenmotor en DC-motor (brushless)
Doelgroep: leraren elektriciteit - elektronica derde graad bso-tso, docenten volwassenenonderwijs en hoger onderwijs Docent: Patrick Gielis Datum en uur: woensdag 1 december 2010 van 14.00 u. tot 17.00 u. Plaats: Vrij Technisch Instituut Sint-Aloysius, Papebrugstraat 8A, 8820 Torhout Inschrijfprijs: € 30 Cursuscode: S11/023/A
Basiscursus pneumatica Doelgroep: leraren mechanica, hout en bouw, industriële wetenschappen, elektriciteit Docent: Wim Debyser en Heidi Robesyn Datum en uur: woensdag 19 januari 2011 van 09.00 u. tot 16.00 u. Plaats: Vrij Technisch Instituut Veurne, Ieperse Steenweg 90, 8630 Veurne Inschrijfprijs: € 125 Cursuscode: S11/026/A
EPLAN Education Advanced (Menen)
Doelgroep: leraren die EPLAN Electric P8 als ondersteunend instrument willen gebruiken in hun lessen. Vooral in de lessen elektriciteit, elektronica, elektromechanica en industriële wetenschappen Docent: Jean-Pierre Stragier Datum en uur: woensdag 23 februari en 16 maart 2011 van 09.00 u. tot 16.00 u. Plaats: Technisch Instituut Sint-Lucas, Oude Leielaan 15, 8930 Menen Inschrijfprijs: € 200 (inclusief broodjeslunch) Cursuscode: S11/049/A
EPLAN Education Advanced (Oostakker)
Doelgroep: leraren die EPLAN Electric P8 als ondersteunend instrument willen gebruiken in hun lessen. Vooral in de lessen elektriciteit, elektronica, elektromechanica en industriële wetenschappen Docent: Jean-Pierre Stragier
10
Datum en uur: woensdag 2 en 23 maart 2011 van 09.00 u. tot 16.00 u. Plaats: Edugo Campus Glorieux, Sint-Jozefstraat 7, 9041 Oostakker Inschrijfprijs: € 200 (inclusief broodjeslunch) Cursuscode: S11/049/B
11
