Eindrapportage. Rapportage Kwalitatief onderzoek. Aanpak overgewicht onder kinderen in Crabbehof

Eindrapportage Rapportage Kwalitatief onderzoek Aanpak overgewicht onder kinderen in Crabbehof ‘hoe ouders beter betrekken bij de aanpak van overgewicht?’ in op dra cht van

GGD ZHZ januari 2011

0.

Inhoudsopgave 1. Management Summary

pg. 3

2. Inleiding

pg. 7

3. 10 Adviezen

pg. 10

3.1. Focus op ouders van jonge kinderen < 4 jaar

pg.10

3.2. Zoek ouders op, daar waar ze graag zijn

pg.14

3.3. Betrek ouders bij een groep

pg.16

3.4. Versterk opvoedingsvaardigheden

pg.19

3.5. Zet in op ‘anders eten’

pg.21

3.6. Zet het hele gezin in beweging

pg.22

3.7. Empower kinderen via school

pg.24

3.8. Activeer de hele omgeving

pg.25

3.9. Breng synergie in samenwerking tussen partijen

pg.27

3.10. Maak gebruik van nieuwe media

pg.28

2

Qrius, januari 2011

1. Onderzoek

Management Summary In de 2 d e helft van 2010 voerde Qrius onderzoek uit in opdracht van de GGD ZHZ. Centraal in het onderzoek stond de vraag hoe ouders in de ‘krachtwijk’ Crabbehof in Dordrecht beter bereikt kunnen worden in de preventie en aanpak van overgewicht bij hun kinderen. Het onderzoek is gefaseerd uitgevoerd: 1. Qrius is gestart met een literatuuronderzoek waarin de problematiek van overgewicht onder kinderen en de rol van ouders én omgeving in kaart is gebracht. 2. Daarna is gesproken met experts uit de wijk Crabbehof die bekend zijn met de mensen, de wijk en de overgewichtproblematiek onder kinderen uit Crabbehof. 3. In een kwalitatief belevingsonderzoek onder moeders uit Crabbehof zijn de uitkomsten uit de vorige fasen verder uitgediept. In individuele gesprekken hebben we met moeders gepraat over het welzijn van hun gezin in de wijk, over hun leefstijl en de gezondheid van de gezinsleden. Ook hebben we met hen gesproken over interventies op gebied van de aanpak van overgewicht onder kinderen. 4. De resultaten zijn gepresenteerd aan Crabbehof-experts en GGD ZHZ op 27-1-11. In deze meeting is gezamenlijk gekeken naar potentiële kansen en haalbaarheid van de adviezen uit het onderzoek.

Ad vie zen

De resultaten van de 3 onderzoeken zijn samengebracht in een tiental concrete adviezen. De adviezen zijn geordend aan de hand van het leefwereldmodel. Eerst komen de interventies gericht op de ouder aan de orde omdat zij de sleutelfiguur zijn in de overgewichtproblematiek: wat hebben zij nodig om gezond gedrag in het gezin te realiseren? Vervolgens zoomen we in op het gezin, de school, de omgeving en tot slot de media.

Model leefwereld WE: thuis ME TOO: vrije tijd, peers

ME: zelf

ME DIA: media








 

ME = Ego, kind zelf op 0-4 jarigen Hoofdconclusie onderzoek: focus Ouders in de wijk Crabbehof veranderen hun ongezonde leefstijl niet in hun eentje. Daartoe ontbreekt het hen aan zelfvertrouwen, aan opvoedingsvaardigheden en aan inzicht in een gezond eetpatroon. Hulp is nodig van een groep gelijkgestemde ouders die elkaar ondersteunen. Maar ook hulp van school, Sportbedrijf Dordrecht, welzijnswerk en andere professionals in de wijk. Het bereiken van een gezondere leefstijl en terugdringen van overgewicht onder kinderen, lukt deze ouders alleen als alle partijen het probleem samen met elkaar aanpakken.

Het belangrijkste advies is gericht op de preventie van overgewicht. Door ouders van 0-4 jarigen te coachen bij het aanleren van gezonde eetgewoonten en een gezond eetpatroon zal overgewicht onder kinderen in Crabbehof op langere termijn afnemen. Ouders kunnen het best worden bereikt door hen op te zoeken daar waar ze graag zijn. Zorg dat ze deel uit maken van een groep. Activeer en motiveer hen om gezamenlijk een gezonde leefstijl te realiseren. Hoe dat concreet vorm kan krijgen, leggen we hieronder uit in 10 stappen.

3

Qrius, januari 2011

1. Focus op ouders van jonge kinderen < 4 jaar Het belangrijkste advies is om in te zetten op de groep ouders van jonge kinderen. Dat heeft een aantal redenen. Uit onderzoek blijkt dat verkeerde eetgewoonten met name in de peuterfase worden aangeleerd. Dit resulteert bij veel peuters in overgewicht. Overgewicht op jonge leeftijd zet zich gemakkelijk door naar overgewicht op latere leeftijd. Het afleren van ongezonde eetgewoonten op latere leeftijd is echter uiterst lastig. Door ouders van 0-3 jarigen intensief te coachen in het aanleren van gezond eetgedrag en eetgewoonten van hun kinderen (gezin) is op langere termijn veel gezondheidswinst te behalen. Jonge ouders zijn intensief bezig met de opvoeding en voeding van hun kinderen en staan nog open voor veranderingen in eetgewoonten en eetgedrag. Bovendien bleek dat veel ouders in de wijk Crabbehof het gevoel hadden dat ze na de geboorte van hun eerste kind in een gat vielen in de wijk. Dit had gevolgen voor hun welbevinden (depressie, sombere gevoelens) en indirect effect op het welzijn van hun kind. Aanbod gericht op deze groep prille ouders is nog niet ontwikkeld in de wijk. Vandaar ons advies om juist voor deze groep ouders een programma te ontwikkelen waarbij zij enerzijds kunnen werken aan hun eigen gewicht en welbevinden. En parallel daaraan gezonde eetgewoonten worden aangeleerd. Het consultatiebureau kan hierin een voortrekkersrol vervullen. 2. Zoek ouders op, daar waar ze graag zijn Het is ook zinvol om ouders van kinderen ouder dan 4 jaar te ondersteunen. Maar uit het onderzoek blijkt dat deze ouders niet proactief naar bijeenkomsten komen waarin voorlichting wordt gegeven over een gezonde leefstijl of sportactiviteiten worden aangeboden. Ouders in Crabbehof zijn moeilijk te activeren als het gaat om een gezonde leefstijl. Zij ervaren hun leefstijl niet als een probleem waarop zij zelf invloed uit kunnen oefenen (externe attributie). Deze ouders worden wel bereikt door ze op te zoeken op plekken waar zij graag zijn, in hun eigen omgeving. Interventies moeten in deze omgeving worden ingebed. Plekken waar ouders graag komen, zijn het buurthuis, de moestuin, de peuterspeelzaal, Winkelcentrum Crabbehof en speeltuintjes. Ouders in Crabbehof zijn graag bezig met voeding (kopen en bereiden), dus dat biedt een goede ingang. Vlecht de informatie over gezonde eetgewoonten en eetpatroon door activiteiten die zij graag ondernemen (koken, tuinieren, thee drinken). Zo kan de diëtiste één keer per week aanschuiven aan de koffietafel in het buurthuis i.p.v. spreekuur te houden in de wijkwinkel. 3. Betrek ouders bij een groep Uit het onderzoek blijkt dat veel ouders kampen met een gebrek aan zelfvertrouwen en geen grip meer hebben op de (op)voeding van hun kinderen. Ouders hebben een permissieve en verwennende opvoedstijl en dit resulteert in veel gevallen in overgewicht bij hun kinderen. Het is essentieel om het gevoel van eigenwaarde van deze vrouwen te versterken, door hen te koppelen aan een groep gelijkgestemde ouders. Als zij deel uitmaken van een groep, voelen ze zich prettig en gewaardeerd. Vervolgens kan gewerkt worden aan het versterken van opvoedingsvaardigheden (grenzen, structuur en duidelijkheid) en daarna aan een gezonde leefstijl. Binnen de groep worden wekelijks ervaringen gedeeld, tips en adviezen uitgewisseld, onder begeleiding van diëtiste en pedagoge. 4. Versterk opvoedvaardigheden De manier om ouders in Crabbehof te bereiken, is via een positieve benadering, zo blijkt uit het onderzoek. Niet vanuit een probleemgestuurde benadering. De boodschap moet zijn: een gezonde leefstijl is belangrijk voor de toekomst van je kinderen, hoe kun je daar als ouder beter in worden? Wat kunnen we samen doen om de leefstijl in jouw gezin te verbeteren? Ouders zijn zich weliswaar bewust van hun ongezonde leefstijl maar ervaren het (uit zelfbehoud) niet als een groot probleem: ongezond eten is geen probleem als de kinderen dun zijn en overgewicht lost zich ‘ooit’ wel weer op. Help ouders inzien dat het roer echt om moet. Versterk opvoedvaardigheden zodat ze hun leefstijl kunnen veranderen, bijv. door opvoedondersteuning in groepen (advies 3) op plekken waar ouders graag zijn (advies 2). 4

Qrius, januari 2011

5. Focus op ‘anders eten’ Uit het onderzoek komt naar voren dat ouders zich afsluiten voor gezondheidsboodschappen gericht op gewichtsreductie. Communiceer aan ouders en kinderen dat ze ‘anders’ moeten gaan eten. Iedereen kent de uitersten van gezonde en ongezonde voeding (prei versus patat), maar niet de alternatieven in het midden. Help hen bij het maken van gezondere keuzes. Focus niet op diëten en minder eten. Kinderen zullen immers pas afvallen als hun ouders andere vaardigheden beheersen. Focus in groepen ouders op het gezamenlijk aanleren van opvoedvaardigheden, inzicht in gezonde eetgewoonten en de motivatie om meer te bewegen (kind én ouder). Benadruk dat het gaat om een leerproces waarin fouten gemaakt kunnen en mogen worden. Beloon de inspanningen van ouders tussentijds en focus niet op eindresultaten (afvallen als eenmalige prestatie). Zo blijft het leuk en houdt men het op langer termijn ook vol. 6. Zet het hele gezin in beweging Uit het onderzoek blijkt dat ouders tevreden zijn over sport- en speelmogelijkheden in de wijk Crabbehof. Ze maken er echter niet altijd gebruik van. Zij ervaren drempels op praktisch, financieel, emotioneel en logistiek vlak. Ouders missen sportactiviteiten voor henzelf in de wijk. Stimuleer het hele gezin om meer te bewegen. Creëer sportactiviteiten die laagdrempelig en bekend zijn voor vrouwen (fitnesscentrum) mét opvang voor de kinderen. Blijf naschoolse sportactiviteiten aanbieden gekoppeld aan school (Sportbedrijf Dordrecht). Dit wordt zeer gewaardeerd en zorgt ervoor dat kinderen na schooltijd niet meteen achter de TV of computer kruipen. Gezelligheid, contact met leeftijdsgenootjes, is ook een belangrijke motivator om te sporten na school. Activiteiten moeten dan ook goed aansluiten bij de belevingswereld van kinderen (zumba kids, capoeira etc). Maar ook sporten op school is (zo blijkt uit TNO onderzoek) een belangrijke motivatie om in beweging te blijven. School en sportbedrijf moeten dan ook goed blijven samenwerken om kinderen te interesseren voor de sport tijdens en na schooltijd. 7. Empower kinderen via school Ouders hebben steeds minder grip op de opvoeding en voeding van hun oudere kinderen (> 9 jaar). Om de problematiek van overgewicht aan te pakken in Crabbehof is het belangrijk om kinderen bewust te maken van het belang van een gezonde leefstijl. Van huis uit krijgen zij daar immers weinig over mee. Kinderen hebben uit zichzelf echter weinig interesse in gezonde voeding en kunnen de gevolgen van ongezond eetgedrag niet goed overzien. Toch is het belangrijk om ook hen handvatten en inzichten te geven voordat ze in de puberteit komen en gaan experimenteren met eten, snacken en maaltijden overslaan. School is de uitgelezen plek om kinderen kennis en ervaring op te laten doen met gezonde voeding. Onderwijzers zijn goede rolmodellen. Zorg ervoor dat beide scholen in Crabbehof een doorgaande leerlijn gebruiken op gebied van voeding. Kies voor een leerlijn waarbij ervaring centraal staat. Uit onderzoek blijkt dat kennis van gezonde voeding weinig effect sorteert op eetgedrag. Belevingen en ervaringen met voeding (proefjes, proeven, spelvorm, competitie) hebben daarentegen veel effect. Voer ook het fruit-10-uurtje (geen boterham) schoolbreed in. 8. Activeer de hele omgeving Uit de gesprekken met ouders blijkt dat ze er op eigen kracht niet uitkomen. Ze hebben steun nodig van elkaar én uit de omgeving. De omgeving moet zo worden ingericht dat het voor gezinnen gemakkelijker wordt om zich gezond te gedragen. Een gezamenlijke aanpak is nodig van alle partijen in de wijk: ouders, school, sport, commerciële en niet-commerciële partners. Werk aan een lokale aanpak met één gezicht, één centrale boodschap, één paraplu die alles met elkaar verbindt. Houd het simpel. Of overweeg om aansluiting te zoeken bij bestaande methodieken zoals JOGG of Bslim. Activeer ook commerciële partners in de wijk die d.m.v. marketingtechnieken het gezonde gedrag van ouders en kinderen stimuleren. Crabbehof is weliswaar een individualistische wijk maar ouders voelen zich er prettig. Dit vormt een goed uitgangspunt voor een wijkgerichte aanpak. 5

Qrius, januari 2011

9. Breng synergie in samenwerking tussen partijen Professionals in de wijk werken langs elkaar heen wat betreft de aanpak van overgewicht, zo blijkt uit de gesprekken met experts. Er moet meer synergie komen in de aanpak van problemen. Door de krachten te bundelen kunnen ouders beter worden bereikt. Kies voor een wijkgerichte aanpak (advies 8) gedragen door een regiegroep met één projectmanager (bruggenbouwer), die verantwoordelijk is voor coördinatie en implementatie. 10. Maak gebruik van nieuwe media Media besteden momenteel veel aandacht aan gezond eten en bewegen. Overgewicht onder kinderen staat volop in de belangstelling. Dit helpt om de overgewichtproblematiek bij ouders en experts op de kaart te zetten. Uit de gesprekken blijkt dat nieuwe media een rol kunnen spelen in het bereiken van een deel van de ouders en kinderen in Crabbehof. Haak in op initiatieven op TV en internet, neem inspirerende voorbeelden over en succesvolle initiatieven over. Geef Crabbehof-ouders de mogelijkheid/een platform om met elkaar te communiceren over een gezonde leefstijl via social media.

Professionals Kind



Ouders☺

1.Opvoedvaardigheden

   Groep

☺ 2.Relevantie gezonde leefstijl

 3.Kennis en vaardigheden gezonde leefstijl

Omgeving 



januari 2011

via CB-VK-PSZ

0-4 jarigen

hoe  Groepen Activiteiten Sport

School, sport

4-8 jarigen  School, wijk

 Groepen Activiteiten Sport

School, sport, wijk

9-12 jarigen  School, wijk

 Groepen Activiteiten Sport

januari 2011

6

Qrius, januari 2011

2. Aanleiding voor Onderzoek

Inleiding Voorkomen overgewicht onder kinderen in Crabbehof Uit diverse onderzoeken onder de inwoners van de ‘krachtwijk’ Crabbehof in Dordrecht is gebleken dat hun gezondheid slechter is dan het gemiddelde van de inwoners van Dordrecht. Het projectteam ‘gezondheid en zorg’, onderdeel van het sociaal programma Crabbehof, heeft op basis van deze onderzoeken gekozen om in te zetten op het voorkomen van overgewicht bij 0-12 jarige kinderen. Ouders spelen hierin een cruciale rol. Cruciale rol van ouders in aanpak overgewicht kinderen Ouders worden echter zeer moeilijk bereikt als het gaat om de aanpak van overgewicht onder kinderen. GGD ZHZ wil graag onderzoeken hoe ouders in Crabbehof bereikt kunnen worden. Daarvoor is diepgaand inzicht nodig in de beleving, percepties, behoeften en gedrag van ouders in Crabbehof. Wat hebben deze ouders nodig om aan de slag te gaan met het (voorkomen van) overgewicht bij hun kinderen. Waardoor raken ze gemotiveerd? Welke barrières moeten worden geslecht? Kwalitatief onderzoek onder ouders en experts Crabbehof Kortom, GGD ZHZ wil achterhalen welke interventies effectief zijn in de context van de wijk Crabbehof. Het streven is om samen met ouders het aanbod aan interventies en ondersteuning verder te ontwikkelen en de overgewichtproblematiek effectief aan te pakken. GGD ZHZ heeft ons, Qrius, opdracht gegeven om onderzoek te doen onder ouders en experts om meer inzicht te krijgen in de wijze waarop ouders betrokken kunnen worden in de aanpak van overgewicht onder kinderen in de wijk Crabbehof.

Doelstellinge n onderzoe k

De doelstelling van het onderzoek is tweeledig:

1.

Inzicht in de rol van ouders en de omgeving in het eet- en beweeggedrag van kinderen in Crabbehof. Daarbij gaat de aandacht specifiek uit naar de rol van ouders en omgeving in het ontstaan van overgewicht bij kinderen in Crabbehof.

2.

Adviezen ten aanzien van de aanpak van overgewicht bij kinderen in Crabbehof. Wat zijn belemmerende factoren die preventie in de weg staan? Waar liggen de kansen?

Op basis van inzichten uit het onderzoek zal de GGD ZHZ een programma ontwikkelen om de overgewichtproblematiek onder kinderen in Crabbehof effectief aan te pakken.

Onderzoekstraje ct

Het onderzoekstraject bestaat uit 4 fasen waarbij inzichten uit elke fase worden meegenomen in de volgende fase. Na elke fase vindt een terugkoppeling plaats met de GGD ZHZ. Hieronder is het traject gevisualiseerd.

7

Qrius, januari 2011

Onderzoekstraje ct

Deskresearch:



Literatuurstudie



Kwalitatief onderzoek experts Gesprekken met 6 experts uit de wijk



3

4

Kwalitatief onderzoek ouders Individuele gesprekken met 15 ouders

Rapportage en presentatie

Factsheet, compleet rapport, presentatie

Fase 1. Deskre search

1 2

Allereerst hebben we de problematiek van overgewicht onder kinderen en de rol van ouders én omgeving in kaart gebracht door middel van een kort literatuuronderzoek. We hebben gebruik gemaakt van literatuur, artikelen, rapportages, internet, blogs en eigen inzichten uit onderzoek. Deze studie bood een goede basis voor de gesprekken met experts en ouders. Het leverde concrete inzichten en onderzoeksvragen op plus ideeën voor interventies die we in de vervolgfase van onderzoek hebben getoetst en uitgediept. We hebben verslag gedaan van het literatuuronderzoek in een aparte rapportage (op te vragen bij GGD ZHZ).

Fase 2. Experts

In de 2 d e fase van onderzoek hebben we gepraat met experts uit Crabbehof. Zij zijn bekend met de wijk Crabbehof, de inwoners van de wijk en de overgewichtproblematiek. We hebben met hen gesproken over de identiteit van de wijk, de problematiek die inwoners ervaren, en over huidige interventies en opbrengsten. We hebben de experts gevraagd om vanuit hun eigen professie naar de problematiek te kijken maar ook om buiten hun eigen muren mee te denken: welke interventies en samenwerkingsverbanden tussen organisaties in de wijk zijn haalbaar en kansrijk? Vanuit de gedacht dat synergie tussen lokale partijen kansen biedt voor een goede aanpak van overgewicht. We hebben 6 individuele gesprekken gehouden van 1½ uur in de wijkwinkel Crabbehof en op het kantoor van GGD ZHZ te Dordrecht. De gesprekken vonden plaats op 8-9 november 2010. ► Sessie 1 = Jan-Dirk Costeris - Projectleider sociaal programma Crabbehof ► Sessie 2 = Hermien Janssens - Senior beleidsmedewerker Gemeente Dordrecht ► Sessie 3 = Arie Mierop - Hoofd Kennedy Basisschool locatie Bosweg ► Sessie 4 = Patrick Zouwen - Sportconsulent Sportbedrijf Dordrecht ► Sessie 5 = Aliek van de Berg - Welzijnswerker Crabbehof ► Sessie 6 = Aline Rozeboom Bos - Diëtiste ‘Aafje’.

8

Qrius, januari 2011

Fase 3. Ouders

De derde fase is de belangrijkste fase in het hele traject. In deze fase hebben gepraat met 15 ouders van 0-12 jarige kinderen uit de wijk Crabbehof. De individuele gesprekken duurden 1¼ uur. Ouders hebben open en uitvoerig verteld over hun leven in de wijk Crabbehof, over hun welbevinden, problemen die zij ervaren in het dagelijks leven, over hun gezondheid en die van de kinderen, over opvoeding en het voeding- en beweeggedrag van hun kinderen. We zijn bewust niet gestart vanuit overgewicht en gezondheidsproblemen maar zijn heel open begonnen vanuit de persoon zelf: wie ben je, hoe gaat het met je, hoe voel je je in de wijk? We hebben het perspectief breder getrokken vanuit de gedachte dat ouders niet primair bezig zijn met gezondheidsproblemen maar met andere problemen die hun aandacht opeisen. In het tweede deel van het gesprek zijn we dieper ingegaan op de gezondheid en het gewicht van hun kinderen en op mogelijke interventies: wat heeft deze ouder met dit kind in deze context nodig om het (dreigend) overgewicht van het kind aan te pakken en weer op gezond gewicht te komen? We stimuleerden ouders om zelf mee te denken en legden suggesties en ideeën voor van experts, van onszelf en uit de onderzoeksliteratuur. We hebben 15 individuele gesprekken gevoerd met moeders van 0-12 jarige kinderen. De gesprekken duren 1 uur en 15 minuten. We hebben de moeders ingedeeld naar leeftijd van hun kinderen. Daarbij hanteren we een indeling in 3 leeftijdssegmenten, aangezien deze segmenten verschillen naar problematiek en een andere aanpak of interventie behoeven. ► 5 gesprekken met moeders van 0-3 jarigen ► 5 gesprekken met moeders van 4-9 jarigen ► 5 gesprekken met moeders van 10-12 jarigen. Bij ► ► ► ► ►

de selectie van moeders hebben we de volgende criteria gehanteerd: Allochtoon (2/3): Turks/ Marokkaans (n=3+2) en Surinaams/ Antilliaans (n=1+4) Autochtoon (1/3): Nederlands (n=5) Leeftijd en sekse van kinderen (jongens en meisjes) Laag sociaal milieu Wonend in wijk Crabbehof

Een extern selectiebureau heeft de ouders geworven in de wijk Crabbehof door ouders persoonlijk aan te spreken en hen uit te nodigen voor een gesprek. Ouders ontvingen een financiële vergoeding voor hun deelname aan het gesprek. De gesprekken vonden plaats in de wijkwinkel Crabbehof in Dordrecht op 9, 13 en 20 december 2010.

Fa se 4. Ra pportage

In de laatste fase van het traject voegen we alle inzichten uit eerdere fasen samen en doen hiervan verslag in deze eindrapportage. We lichten onze bevindingen en adviezen mondeling toe in een presentatie bij GGD ZHZ op 27 januari 2011 te Dordrecht. Suzanne Dölle, senior onderzoeker bij Qrius, voerde de gesprekken, leidde het onderzoek en schreef deze rapportage. Het onderzoek is kwalitatief van aard. Dit betekent dat de resultaten richtinggevend zijn. We hebben de rode lijnen uit de gesprekken en literatuur gedestilleerd, beschreven en verklaard. Vervolgens hebben we 10 concrete adviezen gekoppeld aan onze bevindingen. Deze aanbevelingen zijn te beschouwen als discussiepunten. We kunnen de adviezen niet toetsen op haalbaarheid aangezien we niet precies op de hoogte zijn van de doelstellingen, budgetten, beleid, (on)mogelijkheden van de GGD ZHZ en relevante partners inzake de aanpak van overgewicht onder kinderen in Crabbehof. 9

Qrius, januari 2011

Crabbehof Onderzoek Onderzoek Experts

Literatuur onderzoek

Onderzoek Ouders

10 adviezen Programma GGD ZHZ januari 2011

10

Qrius, januari 2011

3.

10 Adviezen om ouders beter te betrekken bij de aanpak van overgewicht onder kinderen in Crabbehof Op basis van het onderzoek onder ouders en experts uit de wijk Crabbehof hebben we een aantal conclusies en adviezen geformuleerd. Deze adviezen bieden de GGD ZHZ houvast bij het samenstellen van een programma om overgewicht onder kinderen in de wijk Crabbehof effectief aan te kunnen pakken. Hieronder werken we de adviezen uit, aan de hand van inzichten uit literatuur en uit gesprekken met ouders en experts. We illustreren de conclusies en de adviezen met citaten.

1 Wa arom?

Focus op ouders van jonge kinderen < 4 jaar Ondersteuning bij aanleren gezon d eetpatroon en eetgewoonten

Uit het onderzoek komt duidelijk naar voren dat de aanpak van overgewicht het meest effectief is, als wordt ingezet op de groep ouders van jonge kinderen. Jonge ouders zijn intensief bezig met de opvoeding en voeding van hun kinderen en staan nog open voor veranderingen in eetgewoonten en eetgedrag. Vaste eetgewoonten nog niet gevormd — Prille ouders hebben nog geen vaste eetgewoonten gevormd. Zij hebben behoefte aan structuur en houvast wat betreft de dagindeling van eetmomenten voor hun jonge kinderen. Het ouderschap is immers nieuw voor hen: “in het begin had ik geen idee wanneer ze moest eten en hoeveel. Ze moest steeds overgeven. Wat bleek? Ik gaf haar teveel eten (moeder, kind 2 jaar)”. — Uit het onderzoek blijkt dat het voor de groep ouders van schoolgaande kinderen veel lastiger is om bestaande eetgewoonten te veranderen, zoals: eten op de bank voor de tv, 2 keer per week naar de snackbar, groenten eten met mayonaise, bakje chips na het eten e.d. Deze gewoonten zijn ingebed in het gezinssysteem en het kost veel moeite om dit te veranderen: “we ontbijten nooit, ze hebben geen trek ’s ochtends, en de tijd is eigenlijk ook te kort. Dus daarom geef ik ze 2 boterhammen mee voor het 10-uurtje (moeder, kinderen 5-10 jaar)”. Jonge ouders staan open voor informatie over eetgewoonten — Jonge ouders staan open voor informatie over voeding en opvoeding. Kennis over gezonde voeding is wel aanwezig. Maar kennis over eetgedrag ontbreekt: hoeveel eet een kind, wanneer, hoe, waar?: “ik weet natuurlijk wel dat groente gezond is en fruit ook, maar ze eten het gewoon niet, ze vinden het niet lekker. Dat is al sinds dat ze heel jong zijn (Turkse moeder, kinderen 810 jaar)”. Voor deze informatie gaan ouders te rade bij het consultatiebureau of andere ouders. — Allochtone ouders vallen terug op schoonouders of ouders die vaak gedateerde (ongezonde) informatie geven: “mijn schoonouders vinden dat de kinderen ’s middags warm moeten eten, maar ze moeten op school overblijven. Als ze thuis komen om half 4 uur geef ik ze eerst een warme maaltijd, zo heb ik het geleerd (Turkse moeder)”.

11

Qrius, januari 2011

Peuterpuberteit zorgt voor kentering in eetgedrag — Vanaf 2 jaar zien ouders een kentering in het eetgedrag van hun peuters. Aten ze daarvoor als ‘omnivoren’, in de peuterpuberteit worden kinderen ineens ‘kieskauwers’ die gezonde voeding afwijzen. Ouders weten zich vaak geen raad met dit gedrag en geven, omwille van de harmonie, toe aan dit gedrag waardoor het kind verleert gezond te eten: “eerst leek het net een kliko, hij at echt alles. Maar nu hij in de nee-fase zit, eet hij bijna niets meer. Groente daar haalt hij zijn neus voor op (moeder, kind 2 jaar)”. — In de peuterfase wordt eetgedrag vaak op een verkeerde manier aangeleerd, wat later leidt tot overgewicht. Ouders leiden hun dwarse peuter tijdens het eten af met speelgoed en TV of ouders belonen kinderen met snoep en toetjes. Deze conditionering leidt tot verkeerd eetgedrag: “ik zet haar voor de TV en geef haar een hapje eten, als ze niet wil, zet ik de TV uit, als ze een hapje neemt, gaat de TV weer aan, zo krijg ik het potje wel leeg (Turkse moeder, kind 2 jaar)”. — Veel ouders weten niet dat kinderen vanaf 2 jaar minder gaan eten omdat ze vanaf die leeftijd minder snel groeien. Ouders zijn geneigd hun kinderen in deze fase te overvoeren en leren kinderen af om te letten op gevoelens van verzadiging: “mijn kind moet altijd haar bord leeg eten, dat vind ik heel belangrijk, wat je opschept, moet je opeten, dat moest ik ook altijd (Antilliaanse moeder, kind 3 jaar)”. — Op latere leeftijd leren eten van groente en fruit is geen sinecure: “mijn zoon heeft nog nooit iets groens gegeten, hij weigert het gewoon, spuugt het uit, dat lukt mij nu echt niet meer (moeder, kind 11 jaar)”. Hoe jonger het kind, hoe makkelijker het gezonde eetgedrag is aan te leren door positieve stimulering. Somber toekomstperspectief dikke peuters — Tot slot is het van belang om te focussen op jonge kinderen omdat uit diverse onderzoeken blijkt dat beginnend overgewicht op jonge leeftijd zich gemakkelijk doorzet naar overgewicht op latere leeftijd. Hoe lager de leeftijd, hoe lastiger het is om de overtollige kilo’s kwijt te raken. Zo hebben te zware baby’s grote kans om hun leven lang zwaar te blijven. — Ouders zijn geneigd het overgewicht van hun jonge kinderen te bagatelliseren: “dat is puppyvet, dat gaat er wel vanaf als ie gaat lopen”. Ouders denken dat kinderen er overheen zullen groeien en ervaren overgewicht bij peuters en kleuters dus niet als een probleem: “de schoolarts zei dat mijn kind van 4 jaar overgewicht heeft. Dat vind ik echt belachelijk, hij is pas 4. Andere kinderen zijn veel dikker dan hij, waar bemoeit ze zich mee (moeder, kind 4 jaar) ” Pas als kinderen 9 of 10 jaar oud zijn, trekken ouders aan de bel, volgens de diëtiste uit Crabbehof. Maar dan is er vaak al sprake van flink overgewicht of zelfs obesitas. — Bij 1-3 jarige kinderen is het overgewicht van de ouders de grootste risicofactor voor overgewicht van het kind op latere leeftijd. — Uit de literatuur blijkt dat er te weinig programma’s zijn die zich richten op ouders van jonge kinderen. Kinderartsen pleiten er dan ook voor om nog eerder te starten, liefst nog voordat het overgewicht de kans krijgt zich te ontwikkelen. Weinig activiteiten voor ouders met baby’s in Crabbehof — In de gesprekken met moeders komt unaniem naar voren dat er in Crabbehof weinig te doen is voor vrouwen die net zijn bevallen van een baby. Een deel van de vrouwen maakt een moeilijke periode door na de zwangerschap en raakt in een sociaal isolement. Deze vrouwen hebben geen werk en zitten de hele dag thuis met hun baby. Tijdens de zwangerschap zijn zij aangekomen en door leegte en depressie neemt hun gewicht verder toe. Kinderen van deze groep ouders lopen risico om overgewicht te ontwikkelen doordat ze door hun moeders worden overvoerd, uit liefde en onmacht: “ik was zelf zo moe, de hele dag lang, dat ik hem alles gaf waar hij om vroeg, ik had geen energie om er tegen in te gaan (Turkse moeder, kind 3 jaar).

12

Qrius, januari 2011

Aa np ak Hoe ?

Via consultatiebureau, huisarts en verloskundige ► Op basis van het onderzoek adviseren wij om in te zetten op de groep ouders met jonge kinderen omdat hier de meeste ‘gezondheidswinst’ is te behalen: jonge ouders zijn leerbaar en jonge kinderen nog plooibaar. Doel is om jonge ouders bewust te maken van hun rol en hen te helpen bij het aanleren van gezond eetgedrag. Hoe kan dat concreet gestalte krijgen? ► Het consultatiebureau, huisarts en verloskundigen zijn sleutelfiguren in deze aanpak. Uit het onderzoek blijkt dat ouders in Crabbehof veel waarde hechten aan het advies van deskundigen, zij zijn gevoelig voor autoriteit. Alle ouders, ook moeders uit moeilijk bereikbare groepen, komen regelmatig bij het consultatiebureau of huisarts. Daardoor ontstaat een vertrouwensband en kan de deskundige het gezin langere tijd volgen, adviseren en activeren. Zij kunnen het gezin verder op weg helpen door hen te koppelen aan relevante personen en groepen ouders in de buurt (zie advies 3: sociaal netwerk). ► Voorwaarde is dat professionals nauw met elkaar samenwerken en dezelfde informatie en boodschap uitdragen. Het is raadzaam om de boodschap over gezonde voeding en opvoeding los te koppelen van (dreigend) overgewicht vanwege ontkenning en schaamte van (allochtone) ouders. Trek het breder: “wat kunnen we doen om het eetgedrag en eetgewoonten van het kind samen te verbeteren”. Start babygroepen ► Start via het consultatiebureau met groepen ouders die net zijn bevallen van hun eerste kind. De relevantie hiervan gaven we al eerder aan. Prille Crabbehof thuismoeders vallen soms in een gat na de bevalling en hebben veel baat bij een sociaal netwerk dat hen actief houdt. Zij moeten echter een hoge drempel over. Probeer hen via bevriende moeders en buren te motiveren om deel te nemen. Maak de drempel zo laag mogelijk. Bouw de groepsessie op rondom een doeactiviteit: baby massage, badderen etc. Tijdens de activiteit is er ruimte om thuis-ervaringen uit te wisselen onder leiding van een deskundige. Beloon de ouders voor hun komst met complimenten of overweeg een toepasselijke incentive te koppelen aan frequent bezoek (spaarkaart). ► Onderzoek de mogelijkheden voor een multifunctioneel ouder-kind-centrum: een combinatie van voorzieningen onder één dak, zoals scholen, crèches, peuterspeelzalen, consultatiebureaus, sportzalen en ouderenzorg. Benader ouders via peuterspeelzaal ► Nog een belangrijke pijler in deze aanpak is de peuterspeelzaal. Veel ouders in Crabbehof brengen hun kind een paar ochtenden of middagen per week naar de peuterspeelzaal. Als ze hun kind brengen, drinken ze vaak koffie of thee met andere moeders. Dit zijn uitgelezen momenten om opvoedtips en ervaringen uit te wisselen (o.l.v. opvoedkundige en/of diëtiste). ► Zoek verder naar organisaties in Crabbehof die actief zijn op gebied van 0-4 jarigen en bundel de krachten. “Hoe korter de navelstreng, hoe beter de ouders te bereiken zijn.” ► Zet de cursus ‘Beweegkriebels’ actiever in en zorg voor goede promotie en continuïteit. Koppel gezondheidsvoorlichting aan pas bevallen ouders met overgewicht ► Veel moeders komen aan na hun zwangerschap en willen dat gewicht snel weer kwijt raken. Zij zijn dan ook gemotiveerd om deel te nemen aan gezondheidsvoorlichting. Koppel hier voorlichting aan over een gezonde leefstijl voor het gezin. Geef handvatten voor de eerste stappen in de opvoeding en voeding van hun kind. Zorg ervoor dat zij geen slechte eetgewoonten (voor tv eten, grote porties, snacken e.d.) op hun kinderen overdragen door alternatieven aan te reiken. ► Ouderlijke obesitas is de belangrijkste voorspeller van overgewicht bij kinderen. Dus is het van groot belang om de groep ouders met overgewicht vroeg te identificeren en te begeleiden. Interne prioritering 0-4 bij professionals ► Tot slot: om overgewicht succesvol aan te kunnen pakken moeten er keuzes worden gemaakt. Zorg voor interne prioritering van de preschool-groep bij professionals in de wijk, bij de gemeente en in beleid. Door te focussen en prioriteiten te stellen, is er meer kans om het BMI van kinderen in Crabbehof op lange termijn te stabiliseren. 13

Qrius, januari 2011

2 Wa arom?

Zoek ouders op, daar waar ze graag zijn Niet top down maar bottom up

Uit het onderzoek blijkt dat ouders effectief worden bereikt, als zij benaderd worden in hun eigen omgeving en interventies in deze omgeving worden ingebed. Topdown informatie aanbieden, organiseren van bijeenkomsten over een gezonde leefstijl, werkt niet. Weinig animo voor bijeenkomsten over gezonde leefstijl — Uit de gesprekken met experts komt naar voren dat het weinig zin heeft om bijeenkomsten voor bewoners te organiseren over gezonde voeding en leefstijl. Het animo voor dit soort bijeenkomsten is nihil in Crabbehof. De ouders die wel komen zijn doorgaans al gemotiveerd om te werken aan een gezonde leefstijl: “Tijdens één van onze bijeenkomsten vertelt een pedagogisch medewerker over het opvoedkundige aspect van eten. De ouders die er zijn, zijn positief, maar de opkomst is erg laag. Je moet enorm je best doen om die ouders er naartoe te krijgen (diëtiste)”. — Ook bijeenkomsten georganiseerd door school trekken steeds minder of dezelfde ouders: “Op school gaven we een aantal lessen in Nederlands, inburgeringfacetten en een beetje ICT. Maar het animo loopt terug. Avonden over gezonde voeding, dat trekt geen publiek. Het zijn steeds dezelfde groepjes Marokkaanse moeders die komen. Als een soort nomadengroep trekken ze van cursus naar cursus in de buurt (schooldirecteur).” Geen probleemonderkenning: overgewicht kind is geen issue — Waarom komen ouders niet naar bijeenkomsten? Veel ouders ervaren het (over)gewicht van hun kind niet als een probleem. Ouders in Crabbehof hebben tal van andere problemen aan hun hoofd, zoals schuldensanering, echtscheiding, mishandeling, seksueel misbruik, depressie, gedragsproblemen kinderen, leerproblemen kinderen. “Ouders geven zelf ook niet het goede voorbeeld van bewegen of gezonde voeding, dat heeft dan ook zijn uitwerking op het kind. Ouders hebben andere zorgen die meer aandacht opeisen, denk aan de piramide van Maslow. Ze sluiten hun ogen voor problemen (projectleider sociaal programma).” — Uit zelfbehoud ontkennen ouders het overgewicht van hun kind. Veel van de ouders zien toch geen mogelijkheden om het overgewicht zelf aan te pakken: “ik heb me er maar bij neer gelegd, ik heb nu zoveel aan mijn kop. We zijn allemaal zwaar, daar verander je weinig aan (moeder).” — Allochtone ouders schamen zich voor het overgewicht van hun kind en blijven om die reden weg bij bijeenkomsten: “de huisarts had een briefje voor de diëtiste meegegeven, die heb ik thuis meteen weggegooid. Ik schaam me om te gaan, ik durf het niet (Turkse moeder).” — Autochtone ouders zien voeding voor hun kind als hun eigen verantwoordelijkheid en denken het beter te weten. Ze voelen zich aangevallen als ze worden aangesproken worden op hun leefstijl en het gewicht van hun kinderen: “wij doen het zo, dan maar wat dikker, mijn oma is er 80 mee geworden (Nederlandse moeder).” Topdown communicatie werkt niet, geen behoefte aan veranderingen — Experts geven aan dat een topdown benadering niet werkt: “Je moet ze zien mee te krijgen, dat is beter dan dat je zegt “je moet dit niet doen, je doet het verkeerd”. Een groot gedeelte van deze mensen leeft aan de onderkant, heeft weinig invloed op beslissingen. Maar het eten dat zij hun kind geven, als je daar invloed op uit wil oefenen, dan worden ze vaak boos. Dan kom je op hun terrein. Je moet dan heel vriendelijk blijven en ze meekrijgen. Dat werkt. (schooldirecteur)”. — De klassieke manier van communiceren van zender naar ontvanger, is dus niet effectief. Ouders staan er niet voor open: ze willen hun leefstijl niet veranderen. Ze houden alles liever bij het oude, dat geeft rust. Ouders in Crabbehof hebben opvallend weinig behoefte aan veranderingen. Veel gezinnen wonen al jaren in Crabbehof en hebben geen intentie om er weg te gaan: “ik heb het prima naar mijn zin. Alles is in de buurt, lekker dichtbij. Ik hoef hier niet weg, hoor, mijn moeder woont hier ook (Nederlandse moeder).”

14

Qrius, januari 2011

Aa np ak Hoe ?

Mensen benaderen daar waar ze graag zijn, op hun eigen plekken ► Hoe kunnen ouders dan wel bereikt worden als het gaat om bewustwording en voorlichting over een gezonde leefstijl voor hun gezin? Ouders moeten op een natuurlijke, vanzelfsprekende manier worden meegenomen in de boodschap. Dat kan op plekken waar ze zich prettig en veilig voelen. Door informatie in te vlechten in de activiteiten die vrouwen graag ondernemen, is de kans groter dat ze de boodschap overnemen en er daadwerkelijk iets mee gaan doen. ► De aanpak van de wijk is gebaseerd op deze gedachte, dus dat biedt een goede basis: “Ik ben een voorstander van het koppelen van informatieve zaken aan plekken waar de mensen al zijn. We gaan geen workshop organiseren van ‘we gaan het eens over gezonde voeding hebben’. Waar vrouwen toch al bij elkaar komen, daar moet je er over gaan praten: tijdens een kookmiddag voor allochtone vrouwen praat je over beperken van gebruik van olie en vetten bij het koken. Of bij de schoolactiviteiten die al bestaan, bij de groenteboer, bij de bakker. Waarom niet in de kerk? (projectleider sociaal programma Crabbehof). Creëer een plek in winkelcentrum Crabbehof ► Wat zijn nu plekken waar ouders graag komen in Crabbehof? Het winkelcentrum wordt het meest genoemd. Een bezoek aan het winkelcentrum is frequent maar vooral functioneel, het is geen ontmoetingsplek. Het winkelcentrum ontbeert gezelligheid, zo geeft men unaniem aan. Ouders missen een terrasje of een plek waar ze elkaar kunnen ontmoeten. Ook missen ze een plek waar hun kinderen even kunnen spelen tijdens of na het verplichte boodschappenrondje: “er staan alleen van die rare kunstwerken waar je kind op kan spelen. Daar zijn ze zo op uitgekeken, verder is er niets” (Antilliaanse moeder). ► Creëer een plek in het winkelcentrum waar ouders samen kunnen komen. Benader ouders op deze plekken en nodig hen uit om mee te denken over een gezonde leefstijl in Crabbehof. Maak heb deelgenoot van het ‘probleem’. ► Creëer ook een plek waar jonge kinderen kunnen spelen, met speeltoestellen en bankjes waar ouders kunnen zitten en met elkaar kunnen praten, ervaringen uitwisselen. Zoek ouders op in de moestuin en buurthuis ‘de Stoof’ ► Turkse en Marokkaanse moeders gaan graag naar de moestuin in Crabbehof. Ze genieten van het werk in de moestuin en het contact met andere vrouwen. Het is opvallend hoe positief en enthousiast ze hierover vertellen: “het is er heerlijk, de kinderen kunnen er spelen, ik werk in de tuin. Van de zomer aten we snijbonen uit de tuin. Dat vonden de kinderen lekker. Ze hebben het zelf zien groeien. We vieren samen het oogstfeest. Jammer dat het nu te koud is om ernaartoe te gaan (Marokkaanse vrouw)”. De Antilliaanse en Nederlandse moeders hebben weinig interesse in de moestuin, dit is mogelijk cultureel bepaald: “ik ga niet in de modder wroeten, bah, niets voor mij, je wordt er ook zo vies van (Antilliaanse moeder)”. ► Vertel ouders in de moestuin over het belang van een gezonde leefstijl met oog op hun opgroeiende kinderen. Koppel de informatie aan de producten die ouders zelf verbouwen in de tuin: hoe kan je sperziebonen lekkerder maken voor kinderen? Door ze korter te koken waardoor ze knapperiger zijn, kinderen houden van groenten met een ‘ bite’ etc. ► Ook het buurthuis wordt genoemd als plek waar (een bepaalde groep) ouders graag komen. Niet alleen voor de voedselpakketten, maar ook voor cursussen voor zichzelf en voor de kinderen. ► Veel ouders uit Crabbehof zijn graag bezig met voeding en koken. Organiseer kookmiddagen waarbij, tijdens het koken, informatie wordt gegeven over gezond koken en eten. Tijdens het eten geeft een pedagogisch medewerker tips hoe je ervoor kan zorgen dat het gezellig blijft aan tafel en hoe je kinderen leert groente en fruit te eten. Spreek ouders aan op hun sterkten: nodig vrouwen uit om een gerecht te koken uit hun land van herkomst. ► Zorg altijd voor een oppas. Veel ouders met jonge kinderen komen niet naar activiteiten omdat ze geen oppas hebben en bang zijn dat hun kind negatieve aandacht vraagt tijdens de bijeenkomst (schaamte). ► Geef ouders een actieve rol in het meedenken over interventies. Door aan te sluiten bij hun alledaagse behoeften, is de kans op participatie groter.

15

Qrius, januari 2011

3 Wa arom?

Betrek ouders bij een groep Werk eerst aan zelfvertrouwen

Uit het onderzoek blijkt dat veel (allochtone) ouders zelfvertrouwen ontberen en geen grip meer hebben op de (op)voeding van hun kinderen. Zij hebben een permissieve opvoedstijl. Het is essentieel om het gevoel van eigen waarde van deze vrouwen te versterken door hen te koppelen aan een groep gelijkgestemde ouders. Dan kan gewerkt worden aan de opvoeding en pas daarna aan een gezonde leefstijl. Permissieve (onzekere) ouders hebben weinig grip op hun kinderen — In gesprekken met ouders in Crabbehof zien we 2 typen qua opvoedstijl: permissieve en verwaarlozende ouders (typologie van Baumrind). Permissieve ouders zijn warm, verwennend, toegeeflijk, geven weinig structuur en stellen weinig eisen aan hun kinderen. Verwaarlozende ouders zijn weinig responsief, weinig betrokken bij hun kinderen, geven geen structuur en stellen weinig eisen aan hun kinderen. — Dit advies heeft betrekking op de ‘permissieve ouder’. Zij zijn redelijk gemotiveerd om hun leefstijl aan te passen maar hebben daar hulp bij nodig. De verwaarlozende ouder is veel lastiger te bereiken aangezien motivatie en capaciteiten ontbreken om hun ongezonde leefstijl te veranderen. — De groep ‘permissieve ouders’ is onzeker en heeft een laag gevoel van eigenwaarde. Het zijn veelal Turkse en Marokkaanse vrouwen die rond hun 20 s t e naar Nederland zijn gekomen om te trouwen met een man waaraan ze zijn uitgehuwelijkt. Deze vrouwen hebben doorgaans geen werk, zijn de Nederlandse taal niet goed machtig, komen weinig buiten en hebben amper sociale contacten in de wijk: “dikke kinderen zijn veelal afkomstig uit buitenlandse gezinnen: Turks, Marokkaans. Vaak zijn het kinderen van moeders die zich angstig voelen. Moeders komen veel te weinig op straat, hebben weinig contacten buitenshuis. Sommige ouders zijn helemaal panisch en laten hun kinderen niet eens op straat spelen (welzijnswerker).

16

Qrius, januari 2011

Wa arom?

Weinig zelfvertrouwen, schaamtecultuur, toegeeflijk — Uit de verhalen van permissieve moeders blijkt dat ze weinig zelfvertrouwen hebben. Ze komen kwetsbaar en broos over. Sommige kampen met gevoelens van depressiviteit. Hun man helpt niet mee in de opvoeding en in het huishouden. Thuis hebben ze weinig grip op hun kinderen, ze stellen nauwelijks grenzen, zijn erg toegeeflijk en inconsequent in de opvoeding. — Het eetgedrag van hun kinderen vormt een probleem. Moeders geven te snel toe aan hun wensen en afkeer en passen het eten daarop aan: “mijn kinderen eten geen groente. Ik maak het niet meer voor ze klaar. Ik moet het anders altijd weggooien. Ik schaam mij daarvoor. Ze eten weinig bij het avond eten. Na het eten nemen ze wel chips en cola. Soms halen ze zelf pizza, dan eet ik alleen, mijn man heeft vaak avonddienst (Turkse moeder).” Externe attributie en ‘ik voed dus ik besta’ gevoel — Verder valt op dat deze ouders het idee hebben ze weinig kunnen veranderen aan het eetgedrag van hun kind. Dat lijkt een statisch gegeven, een aangeboren eigenschap. Deze moeders hebben een externe attributie, het overkomt hen allemaal: “Ik kan er niet meer tegen, zij is zo pittig. Ze is alleen maar ondeugend. Ze wil niets eten, alleen maar snoep en koek, anders gaat ze gillen. Spelen doet ze ook niet. Ook al is ze met een ander kind. Ze is alleen maar aan het slaan en schoppen. Nog even en dan mag ze van mij op karate. Slapen doet ze ook niet, als ze ´s nachts wakker wordt wil ze TV kijken, dan ga ik er maar naast liggen op de bank. Ik voel me vaak uitgeput. (Turkse moeder, dochter 2 jaar)” — Gewoonten van vroeger bieden deze moeders houvast. Zo houden sommige Turkse moeders vast aan de gewoonte dat er ’s middags warm wordt gegeten. Omdat de kinderen overblijven op school kan dat echter niet. Als de kinderen uit school komen, krijgen ze een warme maaltijd. Om 18.00 krijgen ze opnieuw een warme maaltijd samen met vader. Met als gevolg dat de kinderen dagelijks teveel eten. — De onzekere moeder ontleent haar ´bestaansrecht´juist aan de zorg die zij geeft aan haar gezin, het voeden van haar kinderen. Echter hierin slaat zij te ver door en dat gaat ten koste van de gezondheid van de kinderen. Door hun migratieachtergrond en gebrekkige kennis van de Nederlandse samenleving, lukt het hen niet de (op)voeding van hun kinderen in goede banen te leiden: “Bij Turkse kinderen is veel overgewicht. Het komt vaak voort uit een soort overbezorgdheid van hun moeders. Er wordt juist veel aandacht besteed aan het eten, er is altijd groente en fruit in huis (schooldirecteur). Te weinig zelfvertrouwen om te werken aan gezonde leefstijl — Deze ouders hebben veel zorgen aan hun hoofd en zijn de regie over hun kinderen min of meer kwijt. Zij hebben een belangrijke rol in het ontstaan en de remedie van overgewicht bij hun kinderen. De sleutel voor het probleem ligt bij de ouders zelf, maar zij missen de kracht en het zelfvertrouwen om er wat aan te doen: “Als je je kinderen met overgewicht wilt helpen dan moet je je ten eerste in de materie verdiepen en er opvoedkundige trucs op los laten. Dat lukt deze mensen niet. In theorie vinden ze de gezondheid van het kind wel belangrijk, maar het lukt ze niet om dan ook echt de afspraken na te komen en thuis echt aan de dingen te gaan werken. Daar loopt het vaak op stuk met grote gevolgen voor het kind (diëtiste)”. Zelfvertrouwen => opvoeding => voeding — Hoe kunnen deze ouders effectief worden bereikt? Het heeft weinig zin om deze ouders te informeren over gezondheid en gezonde voeding. Eerst moet gewerkt worden aan het psychisch welbevinden van deze moeders. Als ze eenmaal steviger in hun schoenen staan, kunnen hun opvoedingsvaardigheden worden versterkt. Pas daarna komt voeding aan bod: “Je moet aandacht besteden aan de moeders, zodat zij zich prettiger voelen en het gevoel hebben ergens bij te horen. Dat heeft weer een positieve uitwerking op de opvoeding en daarna is er ruimte voor gezond gedrag. Ouders voelen zich fijn als ze het gevoel hebben dat ze ergens bij horen (welzijnswerker).”

17

Qrius, januari 2011

Aa np ak Hoe ?

Maatjesproject en creëer groepen ► Wat betekent dit concreet voor de aanpak in Crabbehof? Individuele hulp aan ouders is effectief maar ook zeer intensief. Een aanpak op groepsniveau past beter in het programma van aanpak van de GGD ZHZ en werpt ook goede vruchten af. ► Creëer groepen gelijkgestemde ouders. Zorg dat de groepsleden met enige regelmaat bij elkaar komen. Faciliteer bijeenkomsten. Uit deze bijeenkomsten komen nieuwe activiteiten en contacten voort. Daardoor voelen moeders zich geleidelijk aan meer de moeite waard. Zorg dat ze onderdeel worden van een groep, waardoor hun zelfvertrouwen verder groeit. Betrek hen bij vrijwilligersactiviteiten, zorg dat zij ook iets voor anderen kunnen betekenen. ► Waarom gelijkgestemde ouders? Uit de gesprekken blijkt dat ouders zich veilig voelen in een groep moeders met dezelfde culturele achtergrond. De groepen spreken dezelfde taal en hebben dezelfde eetgewoonten. Vanuit die veiligheid zal men in staat zijn om zelfvertrouwen te ontwikkelen en (op)voedvaardigheden te ontwikkelen die aansluiten bij hun cultuur. ► Zorg ervoor dat er geen groepen worden vergeten. Antilliaanse ouders participeren weinig in groepen en zoeken gelijkgestemde groepen buiten de wijk op. Probeer ook deze ouders bij een groep te betrekken. ► Maak ook gebruik van reeds bestaande groepen, initiatieven en structuren. ► Betrek moeilijk bereikbare ouders bij deze groepen via contactpersonen van de ‘zichtbare schakels’. Vanuit schaamte of onzekerheid zullen sommige islamitische vrouwen zichzelf niet aanmelden voor een groep. Zij moeten daarbij worden geholpen door anderen. ► Start een maatjesproject. Koppel ouders aan een maatje (moeder uit Crabbehof met dezelfde etniciteit) die stevig in haar schoenen staat en de andere moeder ondersteunt en enthousiasmeert om naar de groepen te gaan.

18

Qrius, januari 2011

4 Wa arom?

Versterk opvoedvaardigheden Geef ouders han dvatten in de (op)voeding van hun kinderen De manier om ouders in Crabbehof te bereiken, is via een positieve benadering, zo blijkt uit het onderzoek. Niet vanuit een probleemgestuurde benadering. De boodschap moet zijn: een gezonde leefstijl is belangrijk voor de toekomst van je kinderen, hoe kun je daar als ouder beter in worden? Wat kunnen we samen doen om de leefstijl in jouw gezin te verbeteren? Help ouders vervolgens om hun opvoedvaardigheden te versterken zodat ze hun leefstijl daadwerkelijk kunnen veranderen. Bewust van ongezonde leefstijl — Zoals we al eerder aangaven kampen ouders in Crabbehof met problemen. Veel gezinnen ervaren stress. Gezond eten en gezondheid heeft geen prioriteit, voor deze ouders. Het moet concurreren met allerlei andere dagelijkse zorgen. — Uit de gesprekken kwam naar voren dat moeders zich wel degelijk bewust zijn van het overgewicht van henzelf en van hun kinderen. Ook realiseert men zich dat hun leefstijl niet zo gezond is. Maar kennis over gezonde producten leidt niet automatisch tot gezond eten. Ouders hebben niet het vertrouwen, noch de capaciteiten en mogelijkheden om er wat aan te doen. Ze hebben het niet meer in de hand: “ik heb moeite om de eindjes aan elkaar te knopen. We halen voedselpakketten bij het buurthuis, daar eten we van. Daar zitten ook ongezonde producten in. Groente eten ze niet op, daarom koop ik het eigenlijk niet meer, zonde van het geld. Ze eten gelukkig wel graag fruit (moeder)”. Dikzijn wordt normaal — Door de toename van het aantal dikke kinderen in Crabbehof, is het overgewicht geen uitzondering meer. Daardoor is er minder druk vanuit de omgeving om er wat aan te doen: “Ik merk wel dat overgewicht normaler wordt. Dit is mijn vierde jaar in de wijk. Vroeger was het minder. Nu wordt het al snel toch geaccepteerd: de meeste kinderen zijn dik. Bij jongens is het geaccepteerder dan bij de meiden (sportconsulent)” . Niet bewust van risico’s overgewicht op lange termijn — Ouders zijn zich niet bewust van de gezondheidsrisico’s van overgewicht op de lange termijn. Dat is tamelijk abstract of men sluit zich ervoor af: “ik wel eens gehoord over suikerziekte en hoge bloeddruk. Maar ik heb ook nergens last van (obese moeder)”. Ze verwachten dat hun kinderen het overgewicht wel weer kwijt raken. Het overgewicht wordt pas als probleem ervaren als kinderen wat ouder zijn, 10+. Omslag in denken door besef ‘eens dik, altijd dik’ — De meeste ouders zijn geraakt door het besef dat het erg lastig is voor kinderen om overgewicht kwijt te raken en ze er waarschijnlijk levenslang mee zullen kampen: “daar schrik ik wel van, dat wist ik niet (moeder, dochter 7 jaar)”. Dit inzicht schudt ouders wakker. — Ouders van een puberkind met overgewicht kijken met schuldgevoelens terug: “als ik dat eerder had geweten, had ik al het snoep en koek uit huis gedaan. Ze komt er nooit meer vanaf en dat is mijn schuld (moeder, dochter 15 jaar)”. — Ouders moet duidelijk gemaakt worden dat het belangrijk is voor toekomst van hun kinderen om te werken aan een gezonde leefstijl. Want één ding vinden ouders allemaal ontzettend belangrijk: dat hun kinderen slagen in de maatschappij. Daarvoor zijn allochtone ouders ooit vertrokken uit hun land van herkomst: omwille van de toekomst van hun kinderen. Ouders bepalend voor (on)gezonde leefstijl kinderen — De opvoeding bepaalt zeer direct het gedrag van het kind. Ook bij oudere kinderen en tieners is een goede opvoeding van groot belang voor de ontwikkeling van een gezonde leefstijl. — Ouders spelen een cruciale rol als het gaat om het gezond opgroeien van hun kinderen: goed voorbeeld, doet goed volgen.

19

Qrius, januari 2011

Ouders missen handvatten in de (op)voeding — De meeste ouders weten dat zij hun eet- en beweeggedrag moeten veranderen, maar weten niet hoe zij dat moeten aanpakken. Alleen komen ze daar niet uit. Ze weten wat gezonde voeding is en wat niet, maar daar naar handelen, valt hen zwaar. Permissieve ouders hebben veel moeite om ‘nee te zeggen’ en geven toe aan de wensen van hun kinderen. Verkeerde eetgewoonten en eetgedrag zijn inmiddels diep geworteld in het gezinsysteem: “mijn zoon eet elke dag friet bij het eten, hij lust geen pasta of rijst of aardappelen. Ik weet dat het niet goed is maar hij moet toch wat eten, iets anders krijg ik er echt niet in (moeder, zoon 11 jaar)”. Ouderlijke betrokkenheid is laag — Kinderen met overgewicht hebben vaker ouders die weinig ouderlijke betrokkenheid tonen. Veel ouders van dikke kinderen denken dat ze streng genoeg zijn. Echter het blijkt dat een deel van deze ouders (verwaarlozende ouders)over minder goede opvoedingsvaardigheden beschikt en daardoor minder responsief en sensitief reageert op vragen van hun kind. — Experts bevestigen het gebrek aan aandacht van (sommige) ouders voor hun kinderen: “De weinige aandacht die ouders hebben voor hun kinderen compenseren ze met het geven van eten. Dat is een fundamenteel probleem” “Ouders zien ons vaak als gratis oppas. Bij naschoolse activiteiten komen de ouders hun kinderen brengen, maar gaan dan ook meteen weer weg, terwijl ze mogen blijven kijken.”

Aa np ak Hoe ?

Communiceer een positieve boodschap ► De boodschap moet zijn: een gezonde leefstijl is belangrijk voor de toekomst van je kinderen, hoe kun je daar als ouder beter in worden? ► De wijze waarop de boodschap wordt gebracht luistert nauw. Het heeft het meeste effect als er niet teveel schuld in is verpakt. Maak duidelijk dat het voor ouders een relevante boodschap is. Speel zo min mogelijk in op schuld of schaamte, anders is de kans groot dat mensen alsnog in een defensieve houding schieten. Opvoedondersteuning tbv gezonde leefstijl ► Start met de opvoeding. Voeding en opvoeding kunnen niet los van elkaar worden gezien. Ouders zullen niet snel om hulp in de opvoeding vragen: hulp vragen betekent toegeven dat het niet goed gaat met je kind. Ze zijn bang om gestigmatiseerd te worden als slechte ouders. Houd de aanpak daarom positief en proactief. Communiceer een gezamenlijk doel: je bent een goede ouder, hoe kan je als ouder beter worden zodat de leefstijl van je kind gezonder wordt. Wij helpen je daarmee. ► De crux is dat wordt gewerkt aan het aanleren van een levensstijl die aansluit bij gezinnen in Crabbehof. Veranderingen zijn vaak te drastisch, te ingrijpend en hebben geen lange termijn effect. Zet in op concrete doelen dichtbij, die aansluiten bij de populatie in Crabbehof. Dat sorteert effect. ► Formeer gelijkgestemde groepen (advies 2) waarin aandacht wordt gegeven aan opvoeding, eetgedrag en gezonde leefstijl. Tips, adviezen en ervaringen worden uitgewisseld in de groep. ► Kies voor neutrale plekken die niet geassocieerd worden met hulpverlening: op school, op de peuterspeelzaal, buurthuis. ► Geef ouders praktische tools zoals een planbord (eetmomenten, beweegmomenten, limited screentime), A4 met 5 gouden regels e.d.

20

Qrius, januari 2011

5

Wa arom?

Zet in op ‘anders eten’ Leer gezonde keuzes maken

Uit het onderzoek komt naar voren dat ouders zich afsluiten voor gezondheidsboodschappen gericht op gewichtsreductie. Communiceer aan ouders en kinderen dat ze ‘anders’ moeten gaan eten. Focus niet op diëten en minder eten. Obese ouders geven overgewicht door aan kinderen — Overgewicht is slechts voor een deel erfelijk bepaald. Kinderen nemen de ongezonde leefstijl van hun ouders over en ontwikkelen daardoor overgewicht: “In sommige culturen is dik-zijn synoniem aan welstand, dat wordt wel gezegd, maar ik zie dat niet echt terug. Ik denk dat iedereen wel eens gehoord heeft dat vet en veel eten niet gezond is. Maar het zit in die brei waar mensen al in zitten, dan ga je niet meer de strijd aan met je kinderen dat cola niet goed is (beleidsmedewerker) .” — In ons onderzoek zagen we een groep ouders die het zelf moeilijk vindt om maat te houden met eten. Deze ouders zijn negatief over afvallen, ze hebben talloze diëten gevolgd, zonder succes. Ze geven aan dat zij ‘emotionele eters’ zijn. Dat maakt het lastig om hen te motiveren om minder te eten en het eetpatroon van het gezin te veranderen, ze leggen zich bij het overgewicht neer: “als het mij al niet lukt, waarom zou het mijn dochter lukken, ze is nog zo jong (moeder, dochter 4 jaar)”. Niet insteken op diëten maar ‘op anders eten’ — Uit de literatuur blijkt dat interventies die zich richten op ‘anders eten’ succesvol zijn. Echter niet in de vorm van een dieet gericht op gewichtsreductie maar gericht op gewichtscontrole, waarbij nauw wordt aangesloten bij de voorkeuren van het gezin zelf. Het kind geeft zelf de doelen (minder snoep, andere producten, kleine portie e.a.) aan en er worden kleine stapjes gemaakt. Ouders spelen hierin een belangrijke rol: “het is een fijn idee dat je niet minder hoeft te eten maar wel andere dingen op vastere tijden (moeder)”. “Iedereen weet het wel, dat sommige dingen zoals snoep of frites niet goed zijn. Maar juist de gewoontevorming moet je zien te breken, door alternatieven te bieden (welzijnswerker).”

Aa np ak Hoe ?

Geef voorlichting en breng structuur aan in eetpatroon gezinnen ► Formeer groepen ouders die zelf kampen met overgewicht (advies 2). Elke week worden successen gedeeld en problemen besproken in de groep, in het bijzijn van een diëtiste en een pedagoge. Tijdens deze sessies wordt gezamenlijk aan iets gewerkt: bijvoorbeeld samen een boek maken met gezonde traktaties (traktaties maken, beschrijven en fotograferen) boek wordt lokaal uitgegeven. ► Geef hen houvast bij het maken van andere keuzes via een keuzeklapper met gezonde alternatieven (geen roze koek meer een eierkoek, geen chips maar zoute stokjes e.d.). Maak samen een KeuzeKlapper: een boekje met visualisaties van producten in 3 categorieën: goed, met mate, liever niet. ► Geef structuur in het eetpatroon (zie advies 4: planbord, 5 gouden regels). ► Geef gezinnen een tussendoortjesladder zodat ze beter kunnen kiezen (zie ola http://www.tussendoortjesvergelijker.nl/) ► Risicogezinnen krijgen begeleiding van een diëtiste. ► Geef kinderen een poster van de schijf van 5 (via AH, www.ikeethetbeter.nl) ► Bied geen supermarktbezoek aan. Daar is weinig animo voor. Allochtone vrouwen schamen zich om mee te gaan en autochtone vrouwen denken het niet nodig te hebben. Door het eenmalige karakter zal het effect gering zijn.

21

Qrius, januari 2011

6

Zet het hele gezin in beweging Betrek ze (pro)actief bij sportactiviteiten

Uit het onderzoek blijkt dat ouders tevreden zijn over sport- en speelmogelijkheden in de wijk Crabbehof. Ze maken er echter niet altijd gebruik van vanwege drempels op praktisch, financieel, emotioneel en logistiek vlak. Ouders missen sportactiviteiten voor henzelf. Stimuleer het hele gezin om meer te bewegen. Ouders tevreden over buitenspeelmogelijkheden Crabbehof — De meeste ouders in Crabbehof zijn positief over de wijk waarin ze wonen. Ook zijn ze positief over de speel- en sportmogelijkheden. Kenmerkend voor de wijk Crabbehof zijn de vierkante plantsoenen. In de ogen van ouders bieden deze plantsoenen prima buitenspeelmogelijkheden voor kinderen. Ouders die aan een plantsoen wonen prijzen zichzelf dan ook gelukkig: “ik kan mijn kinderen vanuit het raam zien spelen buiten, ze spelen met allemaal kinderen uit de buurt, het is heel veilig, wel zou ik het goed vinden als ze wat speeltoestellen voor oudere kinderen bij plaatsen (Surinaamse moeder)”. — Ouders zijn ook positief over de speeltuintjes (het aantal) in de wijk. Dat laat onverlet dat men vindt dat deze aan vernieuwing toe zijn en er meer aanbod moet komen voor oudere kinderen (6+): “er zijn veel speeldingen voor kleine kinderen zoals van die wipkippen, er mag ook wel wat komen voor oudere kinderen (moeder)”. — Sommige ouders gaan, voor de afwisseling, naar andere wijken: om een kinderboerderij te bezoeken, naar de speeltuinvereniging Wielwijk of een indoorspeeltuin. Aanbod sportactiviteiten via school en buurthuis — Ook over de sportmogelijkheden is men te spreken. Vooral over de naschoolse sportactiviteiten die via school worden aangeboden. Men vindt het jammer dat deze activiteiten na een bepaalde periode stoppen: “het waren maar 8 lessen, ze vond het juist zo leuk en toen stopte het weer (moeder).” — Ook op het buurthuis worden activiteiten aangeboden. Niet iedereen is hiervan op de hoogte. Meisjes volgen danslessen en sommige moeders doen er aan gymnastiek. Drempels om naar buiten te gaan — Toch bewegen kinderen te weinig in Crabbehof. Vanwaar de discrepantie? Ouders zijn positief over het aanbod, maar maken er niet altijd even goed gebruik van. Wat zijn drempels: o Ouders die in een flat wonen, moeten met hun jonge kinderen naar buiten om te spelen. Zij hebben daar niet altijd zin in of tijd voor. o Sommige allochtone ouders zijn angstig en durven zelf niet mee naar buiten en houden hun kinderen ook liever in huis. o Andere ouders geven aan dat hun kinderen liever TV kijken of computeren. Het lukt hen niet om de kinderen naar buiten te sturen. o Veel ouders vinden het te koud om kinderen in de herfst of winter buiten te laten spelen — Kortom: ouders en kinderen hebben een duwtje nodig om naar buiten te gaan. Uitdagende speelobjecten en bankjes voor de ouders, werken stimulerend. Drempels om te sporten — Sommige ouders ervaren drempels om kinderen aan sportactiviteiten deel te laten nemen. o Logistieke drempels: ouders hebben geen fiets of auto en moeten te voet naar de activiteit samen met hun jongere kinderen. Vervolgens moeten ze een uur wachten en ook dat is lastig met de andere (jongere) kinderen die (negatieve) aandacht vragen. Moeders ervaren dit als een belasting en blijven liever thuis. o Financieel: sommige ouders geven aan dat geld een probleem is voor deelname. o Psychisch: sommige moeders hebben te weinig zelfvertrouwen om het kind aan te melden en er op uit te gaan. Ze moeten een hoge drempel over. o Een deel van de ouders is niet op de hoogte van sportmogelijkheden in de wijk. 22

Qrius, januari 2011

Kinderen sporten weinig in Crabbehof — De sportconsulent geeft aan dat kinderen weinig sporten in Crabbehof. Dit heeft te maken met de combinatie van vraag en aanbod: “Er zijn geen verenigingen, maar wij hebben wel satellietclubs in de wijk, dat zijn dependances van verenigingen. Kinderen gaan niet zo snel door heel Dordrecht op de fiets en ouders zijn niet bereid of in staat hen te brengen. Met hulp van de stichting leergeld, kunnen ze het toch betalen en wekelijks hun sport beoefenen. Dit biedt voordelen voor de ouders die zo verlost zijn van logistieke en financiële zorgen. Kinderen raken wel verwend en verzadigd in Crabbehof. Ze weten niet beter dan dat er veel voor ze wordt gedaan op sportgebied. Ze denken dat dat normaal is en waarderen het minder.” — Kinderen van autochtone ouders participeren vaker in sportactiviteiten doordat hun ouders gemakkelijker een beroep doen op ‘stichting leergeld’ voor financiële ondersteuning. Allochtone ouders schamen zich om financiële hulp te moeten vragen. Ook zien ze op tegen de papiermolen die daaraan vast hangt. Ouders bewegen zelf te weinig — Experts stellen vast dat ouders ook moeten gaan sporten en het goede voorbeeld geven aan hun kinderen. Er is echter geen sportschool in de wijk. Geld is ook een probleem. Daarnaast is zelfvertrouwen nodig om te sporten en daar ontbreekt het veel ouders aan. — In de gesprekken brengen ouders zelf ook naar voren dat zij graag naar een sportschool zouden gaan als die er was in Crabbehof. Anderzijds denkt men daar geen geld voor te hebben, een abonnement op een sportschool is immers duur. — Ook hier spelen logistieke drempels (oppas voor kinderen).

Hoe ? Aa np ak

Verbeter speelmogelijkheden in de wijk en communiceer hierover ► Maak een plattegrond met speeltuinen in de wijk: wat is waar (visualiseren)? Dit stimuleert ouders met jonge kinderen om de wijk verder te verkennen. ► Geef bekendheid aan activiteiten in de speeltuinvereniging Crabbehof. ► Plaats speeltoestellen in het winkelcentrum Crabbehof (zie ook advies 1). ► Stem de speeltoestellen in speeltuintjes af op 2 niveaus: preschool én schoolkids. ► Zet bankjes neer voor de ouders (zie ook advies 1). Aanbod beter communiceren en drempels verlagen ► Continueer de naschoolse sportactiviteiten door Sportbedrijf Dordrecht. ► Verlaag logistieke drempels voor deelname van kinderen aan sportactiviteiten. ► Creëer laagdrempelige opvang naast de sportactiviteit. Maak een plek waar ouders kunnen wachten met hun kinderen, die daar kunnen spelen. Tijdens het wachten kan informeel voorlichting worden gegeven over een gezonde leefstijl. ► Geef een overzicht van sportactiviteiten en communiceer die ook aan alle professionals in de wijk. Zorg ervoor dat huisartsen en diëtisten goed op de hoogte zijn en ouders attenderen op het aanbod. Houd het overzicht visueel, weinig tekst en veel afbeeldingen. Sportactiviteiten voor ouders (en gezinnen) ► Bied laagdrempelige sportactiviteiten aan voor ouders. Attendeer ouders op deze activiteiten via school en via hun kinderen (naschoolse sportactiviteiten). Ouders moeten een hoge drempel over dus verlaag de drempels zoveel mogelijk: bied een oppas aan voor jongste kinderen, uitsluitend toegang voor vrouwen etc. ► Start een sportschool op Crabbehof met betaalbare abonnementen. ► Sportbedrijf Dordrecht organiseert sporadisch ouder-kind sportactiviteiten. Blijf dit aanbieden en communiceer via de groepen (advies 3). Vierkante tijd reduceren ► Geef ouders een tool waardoor ze de vierkante tijd (passief gebruik van media) van hun kinderen beter kunnen reguleren. Leer ouders om alternatieven aan te bieden voor vierkante tijd. Eerst de hond uitlaten of een half uur buiten spelen en dan pas gelimiteerde vierkante tijd. Voeg er een stickerkaart bij. Het kind plakt een sticker als het gelukt is. Aan het einde van de wijk volgt een beloning in de vorm van een samen-activiteit. 23

Qrius, januari 2011

7 Wa arom?

Empower kinderen via school Geef ze kennis en handvatten voor gezon d gedrag Ouders hebben steeds minder grip op de opvoeding en voeding van hun oudere kinderen (> 9 jaar). Om de problematiek van overgewicht in Crabbehof aan te pakken is het belangrijk om ook de oudere kinderen bewust te maken van het belang van een gezonde leefstijl. Tweens steeds autonomer in eetgedrag — Vanaf 9 jaar treedt er een duidelijke kentering op in het gedrag van kinderen. Dit is de zogeheten kantelleeftijd waarop kinderen (zogeheten tweens) steeds zelfstandiger op pad gaan, hun actieradius wordt groter en de invloed van peers (leeftijdsgenoten) neemt toe. In deze fase zijn ze vaak alleen thuis en pakken zelf koek en snoep uit de kast. Ook doen ze steeds vaker zelfstandig aankopen met leeftijdgenoten. Meestal is dat chips, snoep en sportdranken die ze in een buurtwinkel of supermarkt kopen. — Ouders hebben thuis weliswaar invloed op het eetgedrag van hun kinderen, maar vanaf 9 jaar neemt hun eigen invloed en die van peers toe: “We willen bereiken dat kinderen steeds meer geconfronteerd worden met gezonde boodschappen, op school, in de supermarkt, thuis, op de sportclub. Tot 8/9 jaar zijn ouders daar heeft belangrijk in, en daarna ga je je veel meer richten op de kinderen zelf (diëtiste)”. Kinderen krijgen meer verantwoordelijkheid — De kinderen van permissieve moeders in Crabbehof bepalen vaak zelf wat ze eten en wat ze thuis doen (gamen, TV kijken), terwijl kinderen nog niet in staat zijn om deze verantwoordelijkheid te dragen: Ik denk dat kinderen veel te veel verantwoordelijkheid hebben in deze wijk, ook met eten. Ouders nemen te weinig verantwoordelijkheid, ze laten het teveel aan hun kinderen over, daar zijn ze eigenlijk nog te jong voor (diëtiste).” — Uit diverse onderzoeken blijkt weliswaar dat kinderen globale kennis hebben van (on)gezonde voeding en over de gevolgen van ongezonde voeding. Dit heeft echter geen directe gevolgen voor hun eetgedrag: “weten is eten” gaat dus niet op. Kinderen denken korte termijn (nu lekker) in plaats van lange termijn (straks overgewicht).

Aa np ak Hoe ?

School belangrijke schakel in bewustwording en voorlichting ► Het is van belang om ook de kinderen bewust te maken van het belang van een gezonde leefstijl. Hoe vaker kinderen met deze boodschap worden geconfronteerd, hoe vanzelfsprekender het wordt. School is een belangrijke schakel in de voorlichting aan kinderen. ► Scholen in Crabbehof zijn actief en goed bezig met het geven van gezondheidsvoorlichting aan kinderen. Het is van belang om hier nog meer lijn en structuur in te brengen. ► Voer op beide scholen een strikt beleid in wat betreft het 10-uurtje: alleen fruit is toegestaan. Handhaaf dit beleid. Uit onderzoek blijkt dat kinderen beter ontbijten als ze weten dat ze geen boterham kunnen eten tijdens de kleine pauze. ► Organiseer een feestelijke ochtend rondom de kick-off van de fruit-pauze (start nieuwe schooljaar). Nodig ook ouders uit. Schep een gevoel van saamhorigheid waardoor draagvlak ontstaat bij kinderen, ouders en leerkrachten: we doen het samen. Bedenk ludieke fruitactiviteiten: vreemd-fruit-quiz, fruitigste-ouder-en-kind verkiezing, druiventros happen, record banaan opeten, appelmoes maken, reken uit hoelang het duurt om een ongezond tussendoortje te verbranden etc. Nodig iemand uit van de GGD die sceptische ouders kan uitleggen wat de zin is van de fruitpauze. ► Ook de traktaties kunnen gezonder. Vraag hiervoor de medewerking van ouders (bottom up). Ouders bedenken samen een 50-tal (semi)gezonde traktaties, maken een foto en recept. Dit wordt uitgegeven als boekje en staat online op de schoolwebsite. Voor zijn verjaardag kiest een kind samen met zijn ouders 1 van de 50 traktaties. ► Kies een leerlijn vanaf groep 1-8 voor gezond eet- en beweeggedrag. Neem deel aan het ‘Ik eet het beter project’ van AH, de smaaklessen van Pierre Wind of het Nationaal Schoolontbijt. ► Betrek kinderen actief bij het bedenken van gezonde oplossingen in hun omgeving door hun creativiteit te stimuleren: nieuwe speeltoestellen, gezond snoep etc. 24

Qrius, januari 2011

8 Wa arom?

Activeer de hele omgeving Gebruik één paraplu, één gezicht, één boodschap

Uit de gesprekken met ouders blijkt dat ze er op eigen kracht niet uitkomen. Ze hebben steun nodig uit de omgeving. De omgeving moet zo worden ingericht dat het voor gezinnen gemakkelijker wordt om zich gezond te gedragen. Werk aan een lokale aanpak met één gezicht, één boodschap, één paraplu die alles met elkaar verbindt. Omgeving ook bepalend voor eetgewoonten kinderen — Niet alleen ouders zijn bepalend voor de eetgewoonten van hun kind. Ook de omgeving is daarop van invloed. Uit onderzoek blijkt dat eetgewoonten binnen één bepaalde sociale groep sterk op elkaar lijken. Ouders laten zich leiden door groepen mensen waarmee ze zich verwant voelen. De omgeving is nodig om de norm te veranderen dat overgewicht onder kinderen in Crabbehof normaal is: “Een tijdje gaat het meestal wel goed. Maar gedragsverandering is vaak lastig. Je kunt Pietje wel leren om water te drinken, maar als hij elke dag in aanraking komt met kinderen die Red Bull kopen, dan is het moeilijk om dat vast te houden. Als het normaal gevonden wordt, dan is het moeilijk (diëtiste).” Crabbehof is een individualistische wijk — Experts kenschetsen de wijk Crabbehof als een individualistische wijk, geen volkswijk: “Crabbehof is heel anders dan Wielwijk wat meer een volksbuurt is en waar meer gezamenlijk wordt ondernomen. Het is geen echte volkswijk waar ze met zijn allen voetbal kijken, het is heel individualistisch, maar daardoor ook wel weer vrij tolerant. Het zijn wel mensen die open staan voor ontmoeting. Dus het lijkt of mensen zich hier ook wel veilig voelen (projectleider sociaal programma).” Ouders voelen zich thuis in Crabbehof — Nagenoeg alle ouders geven aan dat ze zich prettig voelen in de wijk. Ze hebben geen behoefte om te verhuizen uit Crabbehof. Welke voordelen biedt het wonen in Crabbehof? Meeste ouders vinden het prettig dat “alles in Crabbehof dichtbij is”: alles is bereikbaar op loopafstand, je hoeft de wijk niet uit, alles is er, er zijn veel plantsoentjes, een groot winkelcentrum. Ouders voelen zich er thuis en overdag veilig. Hoewel veel ouders maar weinig contacten hebben in de wijk, is men dus tevreden. Wijkgerichte aanpak biedt kansen — Crabbehof is weliswaar een individualistische wijk, maar ouders voelen zich er prettig. Dit vormt een goed uitgangspunt voor een wijkgerichte aanpak. Ouders hebben de omgeving nodig om het gezonde gedrag door te zetten. Een geïntegreerde aanpak waarbij partijen de krachten bundelen biedt kansen: “Het moet meer geïntegreerd worden gedaan, niet versnipperd, één lesje is ook niet genoeg. Het moet niet in een uurtje zitten, het moet op heel veel manieren naar voren komen. Zodat mensen in de wijk er niet meer omheen kunnen (experts).“ — De EPODE aanpak uit Frankrijk en de JOGG aanpak uit Nederland staan volop in de belangstelling. Beide methodieken laten zien hoe initiatieven van een invloedrijk persoon kunnen leiden tot samenwerking op lokaal niveau. Alle belanghebbenden worden betrokken bij het probleem en werken samen aan een concreet programma. Het doel is een gezondere leefstijl. — Beide methodieken bieden aanknopingspunten voor de GGD ZHZ om een wijkgerichte aanpak in Crabbehof op te zetten:“In probleemwijken is gezondheid eigenlijk nooit een issue geweest. In mijn ogen is gezondheid de voorwaarde: gezonde mensen zitten beter in hun vel en krijgen weer zin om te werken en betekenis te geven aan hun leven, kinderen op te voeden. In plaats van omgekeerd: eerst werk, dan volgt geld, en dan gezondheid e.d. (projectleider)”.

25

Qrius, januari 2011

Aa np ak

Overweeg aan te sluiten bij bestaand programma ► Onderzoek de mogelijkheden (budget, invulling) om aan te sluiten bij een bestaand wijkgericht programma zoals JOGG of B-Slim. Bij de inrichting van het programma wordt nauw aangesloten bij bestaande lokale activiteiten en netwerken op gebied van voeding en bewegen zoals er ook al zijn in de wijk Crabbehof (moestuin, buurthuis, sport, PSZ etc.). ► Maak de keuze om een wijkgerichte aanpak volgens een bestaand programma uit te rollen of om zelf invulling te geven aan een wijkgerichte aanpak. Één paraplu, één gezicht, één boodschap ► Gekozen moet worden voor één overkoepelende paraplu met één gezicht naar buiten toe: bijvoorbeeld door één logo op al het communicatiemateriaal. ► Formuleer één heldere boodschap waarmee ouders en kinderen worden geconfronteerd, steeds opnieuw dezelfde (positieve) boodschap. Alle partijen in de wijk doen mee: scholen, artsen, winkels, consultatiebureau, fysiotherapie. ► Kies voor een begrijpelijke boodschap. De boodschap moet helder zijn: een gezonde leefstijl is belangrijk voor de toekomst van je kinderen, hoe kun je daar als ouder beter in worden? Wat kunnen we samen doen om de leefstijl te veranderen? ► Zoek naar ‘local heros’ ofwel sleutelfiguren in de wijk, die kunnen nog meer ouders en kinderen over de streep trekken. Dat zijn personen die breed bedragen worden binnen de wijk. Een lokale beroemdheid zoals een voetballer van FC Dordrecht of een rapper die zich verbindt aan de strijd tegen overgewicht in Crabbehof. Ook kan gedacht worden aan een populaire sportleraar, schooldirecteur. In de gesprekken zijn geen concrete namen / personen naar voren gekomen. Voorlichting en bewustwording ► Doel van de wijkgerichte aanpak is het terugbrengen van het BMI van kinderen, ervoor zorgen dat het aantal kinderen met overgewicht afneemt. Voorlichting en bewustwording zijn daarvoor nodig. Ouders moeten eerst inzien dat overgewicht gezondheidsrisico’s met zich meebrengt dus aangepakt moet worden. Vervolgens moeten hun zelfvertrouwen en opvoedingsvaardigheden worden versterkt. Daarna volgt voorlichting over een gezonde leefstijl (advies 4-5). ► Daadwerkelijk veranderen van leefstijl is een kwestie van een lange adem. Peuterspeelzaal, consultatiebureau, de moestuin, school speelt hierin een stimulerende rol. Maatregelen gericht op de omgeving ► Door een mix van interventies in de omgeving komen ouders en kinderen op verschillende plekken op verschillende momenten in aanraking met de boodschap: school, sportactiviteiten, speeltuinen e.d. ► De middenstand kan een rol spelen, zowel grote ketens als kleine middenstanders. Denk aan: elke week 5 gezonde aanbiedingen in de supermarkt, sponsoren van gezond ontbijt op school, promotie volkorenbrood door de lokale bakker. ► Ook kan worden gedacht aan het opfrissen van de fysieke omgeving: huizen of flatgebouwen verven in sprekende kleuren (zoals in Wielwijk). Dit genereert positieve gevoelens, “er wordt aandacht aan mijn wijk besteed”. Signaleren, adviseren en preventieve ondersteuning ► Verder is het van belang dat kinderen met overgewicht tijdig worden opgespoord. Goede samenwerking tussen artsen, sportconsulenten en diëtisten is essentieel (doorverwijzen). ► Door te focussen op de groep ouders van 0-4 jarige kinderen (advies 1) wordt de pijler preventie goed ingevuld.

26

Qrius, januari 2011

9

Breng synergie in samenwerking tussen partijen Bundel de krachten

Professionals in de wijk werken langs elkaar heen wat betreft de aanpak van overgewicht, zo blijkt uit de gesprekken met experts. Er moet meer synergie komen in de aanpak van problemen. Door de krachten te bundelen worden ouders beter bereikt. Project ‘Doe ff gezond’ is te smal — Het programma ‘Doe FF gezond’ is in de beleving van experts te smal, te versnipperd en te eenmalig, waardoor zijn de effecten van het programma gering zijn: “Er zijn veel initiatieven in de wijk om iets goed te doen. Mensen zijn enthousiast, maar samenwerken is lastig. Dat is een bedreiging. De gunfactor speelt mee en elkaars expertise erkennen, daar schort het nog aan (expert).” — Er is sprake van tegenstrijdigheden in het huidige aanbod: “In de voedselpakketten zitten ongezonde producten zoals slagroomvla en amandelbroodjes, terwijl dezelfde club ook gymnastiek verzorgd voor ouders (expert).” — De boodschap en informatie was niet altijd eenduidig: “Dan zeggen ze op school dat cola light slecht is en de diëtiste zegt neem cola light, wat moet je dan kiezen? (diëtiste).” Gebrek aan samenwerking — Experts geven aan dat er in de wijk te weinig wordt samengewerkt. Gefocust wordt op kwantiteit in plaats van kwaliteit, zo vindt men. Geld speelt vaak een rol in beslissingen om activiteiten wel of niet op te pakken of te delegeren aan een andere partij: “Je kunt veel doen maar op een slechte manier, dan bereik je uiteindelijk niet je doel. Sommige organisaties in Crabbehof focussen op kwantiteit. Wij kijken naar de lange termijn. Organisaties moeten doen waar ze goed in zijn en samenwerken. Er zijn teveel organisaties in de wijk, het is allemaal te versnipperd (expert).” Professionals in de wijk werken individualistisch — Er gebeurt al veel in Crabbehof, er zijn veel goede initiatieven, vertellen experts. Maar dat gebeurt veelal op individueel niveau, terwijl er groepen ouders bereikt moeten worden. Bovendien werken sommige professionals solistisch: “Ze werken langs elkaar heen in plaats van samen. Ze leren te weinig van elkaar, los van alle goede bedoelingen. We lopen met zoveel professionals in de wijk. Iemand moet het initiatief nemen en de boel samenpakken, krachten bundelen (expert).” — Er wordt te weinig informatie uitgewisseld. Experts zijn niet goed op de hoogte van elkaars activiteiten waardoor ouders en kinderen aan de aandacht ontsnappen: “Het is van belang dat de arts op de hoogte is van alle sportclubs in de wijk en de diëtiste weet dat de arts gezin X heeft verwezen naar de diëtiste en het schoolhoofd weet dat moeder Y is verlaten door haar man en nauwelijks kan rondkomen (expert)”.

Aa np ak Hoe ?

Eén visie, focussen, neuzen dezelfde kant op ► Er moet meer lijn komen in de aanpak van overgewicht in de wijk Crabbehof. De wijkgerichte aanpak biedt hiervoor een prima basis. Een lokale projectmanager draagt één visie uit die door alle partijen uitgedragen wordt. Partijen moeten zich verbinden aan de lokale visie en aanpak. Iedereen heeft een eigen taak, maar de boodschap is hetzelfde. Multidisciplinair team is de sleutel voor succes ► De kracht van de wijkgerichte aanpak schuilt in de samenwerking van verschillende partijen uit verschillende disciplines, waardoor ook moeilijk bereikbare groepen ouders en kinderen tijdig worden opgemerkt en bereikt.

27

Qrius, januari 2011

10

Maak gebruik van nieuwe media Lift mee op media aandacht

Wa arom?

Media besteden momenteel veel aandacht aan gezond eten en bewegen. Overgewicht onder kinderen staat volop in de belangstelling. Dit helpt om de overgewichtproblematiek bij ouders en experts op de kaart te zetten. Uit de gesprekken blijkt dat nieuwe media een rol kunnen spelen in het bereiken van een deel van de ouders en kinderen in Crabbehof. Aandacht in media voor overgewicht onder kinderen — De media heeft de overgewichtproblematiek onder kinderen ‘ontdekt’, getuige de vele documentaires en reportages over obese kinderen. Het TV-project ‘Help, ons kind is te dik’ is vanaf januari bij RTL 4 te zien. Het is gekoppeld aan internet en sociale media als Hyves en Twitter. Via multimediale platforms bindt het programma de strijd aan tegen zwaarlijvigheid onder kinderen. — KidsVitaal zendt commercials uit om kinderen te stimuleren gezond te eten en meer te bewegen. — Nickelodeon start eind februari het programma “Shake It”. Het programma staat in het teken van gezond eten en bewegen. Rode draad in het programma is het onderdeel 'Dalusiknie'. Een chefkok gaat wekelijks de uitdaging aan om een gerecht, dat 3 kinderen absoluut niet lekker vinden, zo te bereiden dat het hun lievelingsgerecht wordt. — Al deze media-aandacht helpt ongetwijfeld mee aan de bewustwording en de relevantie van een gezonde leefstijl bij ouders en kinderen in Crabbehof. Allochtone moeders Crabbehof weinig actief op internet — Uit de gesprekken blijkt dat moeders weinig actief zijn op internet. Allochtone moeders worden op weg geholpen door hun kinderen: “ik kan bellen via de computer naar mijn familie in Ankara. Mijn zoon zet het allemaal klaar, dat kan ik zelf niet (Turkse moeder)”. “mijn zoon zoekt het allemaal voor mij op en laat mij dan zien als hij het heeft gevonden (Turkse moeder)”. — De autochtone ouders zijn wel actief en gebruiken internet vooral voor sociaal contact (Hyves, Facebook, fora etc.) maar in mindere mate voor informatie. Social media vormen goede ingang bereik kinderen — Experts verwachten dat social media in de toekomst wel een rol gaan spelen in de aanpak van overgewicht. Zij denken vooral kinderen en jongeren te bereiken via internet met boodschappen over gezond bewegen en eten: “Ik denk wel dat social media iets kunnen betekenen. Op het spreekuur is het eigenlijk niet leuk voor kinderen, te saai of te hulpverlenerachtig. We hebben een groepje dat 1x in de week bij elkaar komt en activiteiten onderneemt. Goed als ze ondertussen contact kunnen onderhouden met elkaar, ook over voeding, problemen, verleidingen (diëtiste)’. — Via SMS of internet kunnen kinderen geattendeerd worden op leuke sportactiviteiten in de buurt en gestimuleerd om deel te nemen. Via de kinderen kunnen ook ouders worden bereikt: “Ik zie wel kansen in de nieuwe media. Je hebt op een snelle digitale manier contact. Zelf heb ik een Hyvespagina voor leerlingen opgezet. Als ik zie hoeveel ouders daar ook op zitten, biedt het perspectief om nieuwe media in te zetten (schooldirecteur)” . Weinig aandacht voor traditionele media — Er zijn ouders in Crabbehof die de regie over hun eigen leven kwijt zijn. Het is onduidelijk hoe groot die groep is en waar die precies zit. Informatie via papier komt niet bij hen aan, ze lezen geen kranten, kijken naar buitenlandse zenders en maken geen gebruik van internet. Om deze groep te bereiken is, volgens experts, een individuele en intensieve aanpak nodig. Langdurige begeleiding is nodig om deze mensen weer op de rit te krijgen. Media bereiken deze mensen niet.

28

Qrius, januari 2011

Aa np ak Hoe ?

Maak een website Crabbehof op gewicht ► Maak een aansprekende website rondom de wijkaanpak overgewicht in Crabbehof. De site bestaat uit een deel voor ouders, een deel voor kinderen en een deel voor professionals. ► Vraag ‘digitale ouders’ om een weblog bij te houden op deze website, zie ook http://kinderobesitas.com/ons-verhaal-over-te-dik-kind. Ondersteun hen daarbij. ► Koppel ook een Hyves-pagina voor Crabbehof-moeders aan de website. ► Op de website kunnen kinderen een foto downloaden en die wordt afgeslankt tot een ideaalplaatje van zichzelf (uiteraard niet te dun). Die kunnen ze uitprinten en ernaar kijken op moeilijke momenten. ► Voeg relevante links toe voor kinderen zoals de website www.lekkerbelangrijk.nl met tests, kennis en een quiz over voeding en bewegen. Lift mee op media aandacht ► Leg in de communicatie met ouders een link naar TV programma’s. Vertel over succes-stories. Verwijs bijvoorbeeld naar de kinderen die in ‘ Datlusiknie’ (Nickelodeon) leren spruitjes eten. Laat relevante fragmenten uit de programma’s zien om de boodschap te illustreren. ► Organiseer ook een ‘Datlusiknie’ wedstrijd (bijv. in buurthuis) waarbij ouders worden uitgedaagd om ‘onpopulaire groenten’ zo lekker te bereiden dat kinderen het wel lusten. Gebruik Sms ► Overweeg om een Sms-applicatie te ontwikkelen voor Crabbehof ouders, als tool om hen te helpen bij het realiseren van een gezonde leefstijl. Hoe werkt het? Ouders ontvangen dagelijks een Sms-bericht met motiverende teksten, complimenten, tips en adviezen, waarschuwingen of opdrachten. Op de website kunnen ze terecht voor verdere verdieping. ► Sms-berichten kunnen ook gebruikt worden in de aanpak van overgewicht onder kinderen (zie onderzoek J. de Niet, Erasmus UMC). Kinderen sms’en elke week aan de diëtiste over hun voeding- en beweeggedrag en hun stemming van de afgelopen week. Vervolgens krijgen de kinderen op maat gesneden motiverende en steunende feedback terug.

29

Qrius, januari 2011