EINDRAPPORT BREDE SCHOOL VERSLAGGEVING EN AANBEVELINGEN NA DRIE JAAR PROEFPROJECTEN BREDE SCHOOL IN VLAANDEREN EN BRUSSEL
ANNELIES JOOS, VEERLE ERNALSTEEN, MARJAN ENGELS EN EVELYN MORREEL STEUNPUNT GOK – STEUNPUNT DIVERSITEIT EN LEREN 2010 IN OPDRACHT VAN DE VLAAMSE MINISTER VAN ONDERWIJS, VORMING EN WERK EN DE VOORZITTER VAN HET COLLEGE VAN DE VLAAMSE GEMEENSCHAPSCOMMISSIE, BEVOEGD VOOR ONDERWIJS
COLOFON Eindrapport Brede School. Verslaggeving en aanbevelingen na drie jaar proefprojecten Brede School in Vlaanderen en Brussel In opdracht van de Vlaamse Minister van Onderwijs, Vorming en Werk en de voorzitter van het College van de Vlaamse Gemeenschapscommissie, bevoegd voor onderwijs Auteurs: Annelies Joos, Veerle Ernalsteen, Marjan Engels en Evelyn Morreel Met medewerking van An Lanssens (mede-auteur enkele teksten) en Piet van Avermaet (Steunpunt Diversiteit en leren). Uitgave: Steunpunt GOK - Steunpunt Diversiteit en Leren. 2010 Universiteit Gent, België. Eind 2009 hield het Steunpunt GOK op te bestaan. Het Steunpunt Diversiteit en Leren nam sinds2010 de opdracht inzake Brede School over. Website: een groot deel van de verzamelde informatie is terug te vinden op www.vlaanderen.be/bredeschool Met dank aan: De proefprojecten Brede School: Brede School Berkenbos, Brede School Het Keerpunt, Brede School in Molenbeek, Brede School Tielt, Brussel in UitbrEEding, Doorbreek, Expeditie Kameleon, Jouw Kind Groeit Op In De Wijk, Kinderopvang in een Brede School, Kolder-tof, Leren³ - studieondersteuning aan huis, Marco Polo goes XXL, Netwerk IMS, Op naar Nieuw Gent, Spelen In Verbondenheid, Sport Maakt Sociaal, Vlaggen en Wimpels Plus. De leden van de voormalige interkabinettaire stuurgroep Brede School: Veronique Adriaens (Departement Onderwijs en Vorming, Entiteit Instellingen en Leerlingen Basisonderwijs en Deeltijds Kunstonderwijs), Valerie Del Re (Kabinet Onderwijs), Marijke Verdoodt (Departement Cultuur, Jeugd, Sport en Media), Pascal Ennaert (Kabinet Cultuur, Jeugd, Sport en Brussel), Debbie Esmans (Departement Cultuur, Jeugd, Sport en Media), Frederic Roekens (Departement Onderwijs en Vorming, Entiteit Instellingen en Leerlingen Secundair Onderwijs en Volwassenonderwijs), Kristel Van Damme-Soetheer (Departement Onderwijs en Vorming, Entiteit Instellingen en Leerlingen Basisonderwijs en Deeltijds Kunstonderwijs), Alexandra De Nil (VGC, Directie Onderwijs), Sonja Van Craeymeersch (Departement Onderwijs en Vorming, Entiteit Instellingen en Leerlingen Basisonderwijs en Deeltijds Kunstonderwijs), Irina De Knop (VGC, Kabinet Onderwijs), Katrien Verhegge (Kabinet Welzijn, Volksgezondheid en Gezin), Sylvia Walraevens (Kind en Gezin), Ella Desmedt (Kabinet Onderwijs), Els Van Effelterre (Kabinet Cultuur, Jeugd, Sport en Brussel), Rita Van Horen (Departement Onderwijs en Vorming, Entiteit Instellingen en Leerlingen Basisonderwijs en Deeltijds Kunstonderwijs), Ingrid Leys (Departement Onderwijs en Vorming, Entiteit Instellingen en Leerlingen Basisonderwijs en Deeltijds Kunstonderwijs), Riet Plevoets (Agentschap Sociaal-Cultureel werk voor Jeugd en Volwassenen). Voor de samenwerking m.b.t. delen van het impact onderzoek: Bert Pieters (Steunpunt Jeugd) en Ellen Windey (VSK) Voor hun input in aanloop naar de Beleidsaanbevelingen Brede School: Ragnar van Acker, Marleen De Vry, Gil Thys, Joke Anthonissen, Chris Quirynen, Karolien Lecoutere, Johan Boucneau, Johan Lamote, Tijl Bossuyt. Voor hun input bij ‘De Coördinatie van een Brede School’: Didier Bataillie, Tijl Bossuyt, Marleen Branders, Mary-Ann De Meijer, Marleen De Vry, Mieke Fleurackers, Wenke Minne, Chris Quirynen, Tom Rydant, Michèle Van Elslander en Katja Van Goethem. Stonden ons in aanloop naar de visietekst te woord: Jan Bal (Steunpunt Jeugd), Katrien Van Aken (Vlaamse Jeugdraad), Hilde Van den Bussche (Arktos) en Sam Van de Putte (Steunpunt Jeugd), Marie Bamutese, Pat Kussé en Guido Totté (Algemeen Onderwijsbeleid Antwerpen, ‘Kansen in Onderwijs’), Ella Desmedt (HIVA), Mary-Ann de Meijer, Christine Coppenholle (Pedagogische Begeleidingsdienst Stad Gent) en Michèle Van Elslander (RISO Gent), Marcella Depuydt en Cindy Leclercq (KATHO Tielt -Expertisecentrum Brede School Vlaanderen), Younes El Yousfi (PRICMA), Werner Gebruers (Vlaams Netwerk Kansarmoede), Johan Lamote, Christine Dupont, Eddy Lamberts, Gil Thys, Yves Van Moorleghem en Patrick Vanspauwen (Departement Onderwijs, LOP), Boris Mets en Chris Quirynen (Algemeen Onderwijsbeleid Antwerpen, Brede School), Katrien Uyttersprot, Cindy Vandeweyer en Jurgen Waegeman (VGC, Stedenfonds), Lief Vandevoort (SOW Brussel), Sylvia Walraevens en Els Pauwels (Kind en Gezin) en Ellen Windey (VSK), Ilse Aerden (Steunpunt GOK). De reflectiegroep Brede School: Filip Santy (Vlamo), Frederic Roekens (Departement Onderwijs en Vorming, Entiteit Instellingen en Leerlingen Secundair Onderwijs en Volwassenonderwijs), Nathalie Van Avermaet (VSK), Jan Huyghebaert (KOOGO), Jan Stevens (KOOGO), Marijke Vanhamme (ROGO), Ella Desmedt (HIVA), Erna Janssens (VSKO), Debbie Esmans (Departement Cultuur, Jeugd, Sport en Media), Boris Mets (Stad Antwerpen), Marcella Depuydt (KATHO Tielt), Cindy Leclercq (KATHO Tielt), Hugo Knaepen (VCOV), Tijl Bossuyt (De Veerman), Hilde Menten (POV), Koenraad De Meuleter (Koor & Stem), Marie-Jeanne Mertens (KIK project), Gunther Van Neste (VMC), Kristine De Martelaer (Vlaamse Sportraad), MaryAnn de Meijer (Pedagogische Begeleidingsdienst Stad Gent), Paul Van Lil (VCA), Hugo Dams (VLOR), Luc Vanden Bogaerde (Samenlevingsopbouw Vlaanderen), Jan Verheyden (SMAR vzw), Sabine Van Cauwenberghe (VVSG), Jan Bal (Steunpunt Jeugd), Werner Gebruers (Vlaams Netwerk Armoede), Geert Leemans (DIGO), Johan Lamote (Departement Onderwijs – LOP), Sonja Van Craeymeersch (Departement Onderwijs en Vorming, Entiteit Instellingen en Leerlingen Basisonderwijs en Deeltijds Kunstonderwijs), Tom Vermeire (Kabinet OInderwijs), Pascal Ennaert (Kabinet Cultuur, Jeugd en Sport), Katrien Verhegge (Kabinet Welzijn), Valerie Del Re (Kabinet Onderwijs), Sabine Poleyn (Vlaams volksvertegenwoordiger).
2 |© Steunpunt GOK - Steunpunt Diversiteit en Leren - 2010
INHOUDSTAFEL I.
WAT IS EEN BREDE SCHOOL? OF: REFERENTIEKADER BREDE SCHOOL
1.
Een Brede School is … ................................................................................................................................ 2 2.
Definitie Brede School................................................................................................................................ 2
3.
Het doel van een Brede School: maximale ontwikkelingskansen .............................................................. 3 3.1.
Brede School als hefboom voor maximale ontwikkelingskansen ..................................................... 3
3.2.
Gelijkheid van kansen........................................................................................................................ 3
3.3.
Een integrale benadering van ontwikkeling ..................................................................................... 3
3.4.
Kernaspecten van maximale ontwikkeling ........................................................................................ 4
4.
De inhoud van een Brede School: een brede leer- en leefomgeving......................................................... 5 4.1.
Door het stimuleren van breed leren. ............................................................................................... 5
4.2.
Door het verbreden van de leer- en leefomgevingen. ...................................................................... 6
4.3.
Door het versterken van de leer- en leefomgevingen. ..................................................................... 6
4.4.
Een brede leer-en leefomgeving is een combinatie van de drie invalshoeken ................................. 7
5.
De organisatie in een Brede School: een breed samenwerkingsverband.................................................. 7
6.
Drie toetsstenen voor een Brede School ................................................................................................... 8
7.
Het referentiekader in schema .................................................................................................................. 9
8.
Bronnen ..................................................................................................................................................... 9
II. A.
PROEFPROJECTEN BREDE SCHOOL Beschrijving proefprojecten Brede School ..................................................................................................... 3
1.
Brede School Berkenbos – Heusden Zolder ............................................................................................... 3
2.
Brede School Het Keerpunt - Borgerhout .................................................................................................. 5
3.
Brede School in Molenbeek (BROM) - Molenbeek .................................................................................... 8
4.
Brede School Tielt - Tielt .......................................................................................................................... 10
5.
Brussel in UitbrEEding - Brussel .............................................................................................................. 12
6.
Doorbreek - Genk ..................................................................................................................................... 14
7.
Expeditie Kameleon - Maasmechelen ...................................................................................................... 16
8.
Jouw Kind Groeit Op In De Wijk – Gent ................................................................................................... 18
9.
Kinderopvang in een Brede School – Dendermonde ............................................................................... 20
10.
Kolder-tof - Genk ................................................................................................................................. 23
11.
Leren³ - studieondersteuning aan huis – St-Niklaas ............................................................................ 25
12.
Marco Polo goes XXL - Antwerpen ...................................................................................................... 27
13.
Netwerk IMS – Borgerhout .................................................................................................................. 29
14.
Op naar Nieuw Gent – Gent ................................................................................................................ 31
15.
Spelen In Verbondenheid - Brussel ..................................................................................................... 34
3 |© Steunpunt GOK - Steunpunt Diversiteit en Leren - 2010
16.
Sport Maakt Sociaal (SMS) – Hasselt ................................................................................................... 36
17.
Vlaggen en Wimpels Plus - Antwerpen/Boom/Maasmechelen/Genk ................................................ 38
B.
‘Projectfoto’: Algemene Stand van Zaken Proefprojecten ........................................................................... 41 1.
2.
3.
4.
C.
Hoe ziet het samenwerkingsverband eruit? ............................................................................................ 41 1.1.
Welke partners zijn betrokken ? ..................................................................................................... 41
1.2.
Welke structuur neemt de werking aan? ........................................................................................ 42
Waar gaat Brede school om? ................................................................................................................... 43 2.1.
Ontwikkelingsaspecten ................................................................................................................... 43
2.2.
Brede leer- en leefomgeving ........................................................................................................... 43
Allemaal verschillend of allemaal gelijk? ................................................................................................. 44 3.1.
Welke plaats krijgt de school? ......................................................................................................... 43
3.2.
Welk statuut krijgt de coördinatie? ................................................................................................. 43
3.3.
Hoe is het bredeschoolproject ontstaan? ....................................................................................... 47
Conclusie .................................................................................................................................................. 48 4.1.
Hoe verloopt de samenwerking? .................................................................................................... 48
4.2.
Waar gaat Brede School om? .......................................................................................................... 49
4.3.
Allemaal verschillend of allemaal gelijk? ......................................................................................... 49
Zo coördinatie, zo Brede School…? ............................................................................................................... 50 1.
Het aansturen van een Brede School: twee benaderingen ..................................................................... 50
2.
Wanneer de school aanstuurt .................................................................................................................. 51
3.
Wanneer een niet-school aanstuurt ........................................................................................................ 52
4.
Dus … de school, een centrale speler? ..................................................................................................... 53
5.
To do? ...................................................................................................................................................... 53
III. A.
HOE WERKT EEN BREDE SCHOOL? Het opstarten van een brede school… ............................................................................................................ 3
1.
2.
Fasen in het opstartproces ........................................................................................................................ 4 1.1.
Verkennen ......................................................................................................................................... 4
1.2.
Plannen maken .................................................................................................................................. 8
Om rekening mee te houden… ................................................................................................................ 11 2.1.
Met het hoofd in de wolken en de voeten op de grond ................................................................. 11
2.2.
Neem je tijd ..................................................................................................................................... 11
2.3.
Methodiek kan helpen .................................................................................................................... 12
2.4.
Wat zit er in voor mij? Wat zit er in voor de Brede School? ........................................................... 12
2.5.
Klein beginnen of breed starten? .................................................................................................... 13
2.6.
Visieontwikkeling ............................................................................................................................ 13
2.7.
Engagementsverklaring ................................................................................................................... 14
4 |© Steunpunt GOK - Steunpunt Diversiteit en Leren - 2010
B.
Breed samenwerkingsverband ..................................................................................................................... 15 1.
2.
3.
C.
De coördinatie van een Brede School … zoals een vis niet zonder water kan ......................................... 15 1.1.
Welke taken omvat de coördinatie van een Brede School? ........................................................... 17
1.2.
Wie neemt de coördinatie van een Brede School op zich? ............................................................. 32
1.3.
Hoe kan de coördinatie van een Brede School worden aangepakt? .............................................. 39
Samenwerken binnen een Brede School ................................................................................................. 45 2.1.
Inleiding ........................................................................................................................................... 45
2.2.
Ambitieniveaus voor Brede School ................................................................................................. 46
2.3.
Verschillende vormen van samenwerken ....................................................................................... 47
2.4.
Wat is er nodig in een Brede School? .............................................................................................. 48
2.5.
Aan de slag ...................................................................................................................................... 51
2.6.
Literatuur......................................................................................................................................... 60
Methodieken voor Reflectie in een Brede School ................................................................................... 61 3.1.
Doel van een reflectiemoment........................................................................................................ 61
3.2.
Handig meegenomen… ................................................................................................................... 61
3.3.
Invulling van het reflectiemoment .................................................................................................. 61
3.4.
Voorbereiding van het reflectiemoment ........................................................................................ 61
3.5.
Overzicht van mogelijke combinaties van methodieken ................................................................ 62
3.6.
Leestip ............................................................................................................................................. 63
3.7.
Beschrijving van methodieken ........................................................................................................ 63
Werken aan een brede leer- en leefomgeving ............................................................................................. 81 1.
‘Leren’ in een Brede School ..................................................................................................................... 81
2.
Vorm geven aan een brede leer- en leefomgeving .................................................................................. 82
3.
4.
2.1.
Verbreden van de leer- en leefomgeving ........................................................................................ 83
2.2.
Versterken van de leer- en leefomgeving ....................................................................................... 86
2.3.
Breed leren ...................................................................................................................................... 88
2.4.
Verschillende registers opentrekken............................................................................................... 94
Aan de slag ............................................................................................................................................. 100 3.1.
Komen tot een brede waaier ........................................................................................................ 100
3.2.
Bouwstenen voor breed leren - activiteiten ................................................................................. 103
3.3.
Observeren van activiteiten .......................................................................................................... 106
Literatuur ............................................................................................................................................... 113
D. Praktische belemmeringen in de ontwikkeling van Brede School: ‘waar een wil is, is een weg.’ .................. 114 1.
Delen van infrastructuur en verzekeringen ........................................................................................... 114
2.
Afwegen voor- en nadelen ..................................................................................................................... 115
5 |© Steunpunt GOK - Steunpunt Diversiteit en Leren - 2010
IV. DE IMPACT VAN BREDE SCHOOL A.
Opzet............................................................................................................................................................... 3
B.
Resultaten van het kwalitatieve onderzoeksluik Of: Impactbevraging bij coördinatoren .............................. 5 1.
2.
3.
4.
C.
Coördinatoren over de samenwerking met partners ................................................................................ 5 1.1.
De samenwerking met partners ........................................................................................................ 5
1.2.
De impact van de coördinatiefunctie op het functioneren van het samenwerkingsverband ......... 15
1.3.
Balans van de samenwerking .......................................................................................................... 16
Coördinatoren over de brede leer- en leefomgeving .............................................................................. 21 2.1.
Meer activiteitenaanbod en anders van inhoud of structuur ......................................................... 21
2.2.
Voorbeelden van activiteiten die de brede leer- en leefomgeving uitmaken................................. 22
2.3.
Keuzes voor verbreden, breed leren en/ of versterken .................................................................. 25
2.4.
Tevredenheid met het activiteitenaanbod...................................................................................... 27
Coördinatoren over de impact op maximale ontwikkelingskansen ......................................................... 28 3.1.
Vergeleken met voor de bredeschoolwerking ................................................................................ 28
3.2.
Kansen voor kinderen en jongeren, geplaatst onder de kernaspecten van ontwikkeling .............. 28
3.3.
In welke mate zijn de doelen van de bredeschoolwerking gerealiseerd?....................................... 30
3.4.
Draagt Brede School bij aan gelijke kansen? ................................................................................... 31
Brede School in de toekomst ................................................................................................................... 34 4.1.
Moet Brede School verder gezet worden?...................................................................................... 34
4.2.
Randvoorwaarden ........................................................................................................................... 35
Resultaten van het kwantitatieve onderzoeksluik Of: Impactbevraging bij Partners................................... 37 1.
2.
3.
4.
Samenwerking: impact op de Samenwerking .......................................................................................... 37 1.1.
Balans van de samenwerking .......................................................................................................... 37
1.2.
Er wordt méér samengewerkt......................................................................................................... 37
1.3.
Betekenis van de bredeschoolwerking ............................................................................................ 38
Brede Leer- en Leefomgeving: Impact op het Activiteitenaanbod .......................................................... 39 2.1.
Balans van het activiteitenaanbod .................................................................................................. 39
2.2.
Meer en beter? ............................................................................................................................... 39
Maximale kansen: Impact op het creëren van (Brede) Ontwikkelingskansen ....................................... 40 3.1.
Brede school als hefboom tot het creëren van (gelijke) ontwikkelingskansen? ............................. 40
3.2.
Brede school als verrijkende methodiek? ....................................................................................... 41
3.3.
Balans .............................................................................................................................................. 42
Allemaal verschillend of allemaal gelijk? ................................................................................................. 42 4.1.
Hoe langer, hoe kritischer? ............................................................................................................. 43
4.2.
Hoe meer schoolgebonden, hoe hoger de ervaren impact? ........................................................... 44
4.3.
Niet zomaar een coördinator? ........................................................................................................ 48
6 |© Steunpunt GOK - Steunpunt Diversiteit en Leren - 2010
4.4. D.
hoe inhoudelijker de betrokkenheid, hoe hoger de impact ............................................................ 50
Conclusies ..................................................................................................................................................... 52 1.
2.
3.
V.
Resultaten van het kwalitatieve onderzoeksluik ..................................................................................... 52 1.1.
Impact van Brede School op de Samenwerking .............................................................................. 52
1.2.
Impact van Brede School op de Brede Leer-en Leefomgeving........................................................ 53
1.3.
De impact op maximale ontwikkelingskansen ................................................................................ 54
1.4.
Brede School in de toekomst .......................................................................................................... 55
Resultaten van het kwantitatieve onderzoeksluik ................................................................................... 56 2.1.
Algemeen ........................................................................................................................................ 56
2.2.
Samenhangen .................................................................................................................................. 56
Tien en één tips ........................................................................................................................................ 58
BELEIDSAANBEVELINGEN BREDE SCHOOL
Inleiding: Beleidsaanbevelingen op drie niveaus .................................................................................................... 1 A.
Aanbevelingen voor de Vlaamse Overheid ..................................................................................................... 3 1.
Richtinggevend kader ................................................................................................................................ 3
2.
Faciliteren regierol steden en gemeenten ................................................................................................. 7
3.
Organiseren van een Expertisenetwerk Brede School ............................................................................. 10
4.
Interdepartementale samenwerking ....................................................................................................... 11
5.
Statuut ..................................................................................................................................................... 12
B.
Aanbevelingen voor steden en gemeenten .................................................................................................. 13 1.
De opdracht voor steden en gemeenten ................................................................................................. 13
2.
Stimuleren van Brede School op het eigen grondgebied ......................................................................... 13
3.
Ondersteunende dienst ........................................................................................................................... 15
C.
Aanbevelingen voor Brede Scholen .............................................................................................................. 16 1.
Coördinatie .............................................................................................................................................. 16
2.
Beleidsvoerend vermogen ....................................................................................................................... 17
3.
Personeelsbeleid bij betrokken partners ................................................................................................. 18
4.
Infrastructuur - gedeeld gebruik van bredeschoolaccommodatie mogelijk maken
D.
............................ 19
Financiering .................................................................................................................................................. 20 1.
De Vlaamse Overheid ............................................................................................................................... 20
2.
Steden en gemeenten .............................................................................................................................. 21
Samenvatting Beleidsaanbevelingen ‘Brede School’ ............................................................................................ 22
VI.
REFLECTIE
VII.
BIBLIOGRAFIE
7 |© Steunpunt GOK - Steunpunt Diversiteit en Leren - 2010
VIII. BIJLAGEN A.
Vragenlijsten ................................................................................................................................................... 2 1.
Vragenlijst coördinatoren brede school .................................................................................................... 2
2.
Projectfoto brede school ........................................................................................................................... 5
3.
Bevraging impact brede school - partners brede school ......................................................................... 34
B.
Grafieken verwerking impactbevraging ........................................................................................................ 49 1.
Bijlage 1: Correlaties ................................................................................................................................ 49
2.
Bijlage 2: Kruistabellen Partnerbevraging ................................................................................................ 50
3.
2.1.
Hoe langer, hoe kritischer? ............................................................................................................. 50
2.2.
Hoe meer schoolgebonden, hoe hoger de ervaren impact? ........................................................... 52
2.3.
Niet zomaar een coördinator? ........................................................................................................ 64
2.4.
Hoe inhoudelijker de betrokkenheid, hoe hoger de impact? ......................................................... 68
Bijlage 3: grafieken projectfoto................................................................................................................ 72 3.1.
Welke plaats krijgt de school?: School – niet-school ...................................................................... 72
3.2.
Welke plaats krijgt de school?: School die verbreedt – netwerk .................................................... 79
3.3.
Hoe is het bredeschoolproject ontstaan?: Bestaand – nieuw......................................................... 86
3.4.
Welk statuut krijgt de coördinatie?: Coördinatietaak ..................................................................... 91
8 |© Steunpunt GOK - Steunpunt Diversiteit en Leren - 2010